Saronic Magazine #94

www.saronicmagazine.gr FREE PRESS ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

#94

spring Συνέντευξη με τη Μιμή Ντενίση

1922-2022

100 ΧΡΟΝΙΑ

Ιστορίες και μνήμες από τον ερχομό των ξεριζωμένων προσφύγων στον Πειραιά και στον Αργοσαρωνικό

Σ ΥΛ Λ Ε Κ Τ Ι Κ Ή Έ Κ ΔΟΣ Η

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Λυχνάρι

Αιακού 10, Αίγινα 180 10 τηλ: 22970 26424 lixnari@otenet.gr

Κέντρο Τύπου

Ακτή Τότη Χατζή & Αχιλέως, Αίγινα 180 10 τηλ : 22970 27742 typosaeg@gmail.com

Τα διάσημα Κεραμικά Κοττάκη τώρα και στην παραλία της Αίγινας! Πλαισιωμένα από τσάντες, ρούχα και κοσμήματα στην ίδια παλέτα χρωμάτων, σε ένα νέο κατάστημα ανάλογης αισθητικής με το …μητρικό, που –ως γνωστόν– κλέβει όλα τα βλέμματα στον πεζόδρομο της Π.Ηρειώτη, αποπνέοντας την αύρα του εργαστηρίου Κεραμικής, που λειτουργεί στο υπόγειο. Εκεί η Μαρία Κοττάκη διδάσκει την Κεραμική Τέχνη σε μεγάλους και παιδιά. Το brand Kottaki, μια οικογενειακή επιχείρηση με ιστορία –με τη μαμά Τριανταφυλλιά και τις κόρες Μαρία και Μάρθα- εμπνέεται από το φως και τα χρώματα της Αίγινας και μεγαλουργεί!

Π. Ηρειώτη 22, Αίγινα 180 10 / +30 22974 01005 • Λ. Δημοκρατίας 30, Αίγινα 180 10 / +30 22974 01009 kottakiceramics.com

MIRALICE Παραλία, Αίγινα 180 10 | Aegina Seaside +30 22970 22330, +30 6940 700407

Δύο χρόνια λειτουργίας μετράει το all-day bar restaurant Miralice που εντυπωσιάζει τον περαστικό στην παραλία της Αίγινας και τον κάνει θαμώνα από την πρώτη φορά! “So Bar So Food”, λέει και, πράγματι είναι αυτό ακριβώς. Προσεγμένο φαγητό για όλες τις ώρες, με την έμπνευση του chef Γιάννη Μαρκαδάκη και την τέχνη του chef Βαγγέλη Ρώτα που δίνει έμφαση τόσο στο πρωινό, όσο και στα πιάτα για μια ιδιαίτερη έξοδο με τη γλυκιά συντροφιά jazz, house, latin και disco μουσικής. Με θέα το λιμάνι και την επίβλεψη του επιχειρηματία Θοδωρή Μοίρα, ξεκινάς με αυγά μάτια και κουλούρι Θεσσαλονίκης, δεν αντιστέκεσαι στις τραγανές τηγανιτές πατάτες και, για το βράδυ μπέργκερ πάπιας, με μαύρο μπριός ψωμί! Τα εξωτικά κοκτέιλ και η ποικιλία κρασιών δεν αφήνουν κανέναν ασυγκίνητο.

ΟΙΝΌΗ SOCIAL-BAR / INOI SOCIAL-BAR Παραλία, Αίγινα 180 10 | Aegina Seaside +30 2297028683

Εδώ χτυπάει ο παλμός της νεολαίας. Αλλά και η καρδιά των αιώνιων εφήβων, που πιάνουν τα τραπεζάκια από το πρωί με καλό καφέ, συνεχίζουν με μια μπίρα, ενώ οι δελεαστικές μυρωδιές από τα λαχταριστά πιάτα ανοίγουν την όρεξη. Η μουσική, στον ξεχωριστό αυτό χώρο της παραλίας, με θέα το λιμάνι, ανεβάζει την αδρεναλίνη όσο περνά η ώρα, κι ενώ οι παρέες εναλλάσσονται, το σούρουπο... επιβάλλει τα νέα κοκτέιλ της λίστας. Στο ΟΙΝΟΗ Social-Bar, η ατμόσφαιρα αποπνέει ξενοιασιά έως πολύ αργά το βράδυ, την ώρα που η παραλία ησυχάζει και με ένα ποτό στο χέρι αφουγκράζεσαι τη μουσική ανακατεμένη με τους ήχους των ψαροκάικων που βγαίνουν από το λιμάνι για την ψαριά της ημέρας...

6 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

44

39

ΠΟΡΟΣ ΌΛΓΑ ΤΟΥΡΝΆΚΗ: ΤΟ ΘΈΑΤΡΟ, Ο ΑΛΈΞΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΌΠΟΥΛΟΣ & Ο ΠΌΡΟΣ

14 40 14

100 ΧΡΟΝΙΑ: ΟΙ ΠΡΌΣΦΥΓΕΣ ΣΤΑ ΝΗΣΙΆ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΎ

20

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗ ΜΙΜΉ ΝΤΕΝΊΣΗ

TAYTOTHTA

ΠΌΡΟΣ ΟΙ ΜΙΚΡΑΣΙΆΤΕΣ ΤΟΥ ΠΌΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΜΟΝΑΔΙΚΌΣ ΕΝ ΖΩΉ ΠΡΌΣΦΥΓΑΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΎ

42

ΥΔΡΑ ΑΠΌ ΤΗ ΣΠΆΡΤΗ ΠΙΣΙΔΊΑΣ ΣΤΗΝ ΎΔΡΑ ΑΤΤΙΚΉΣ…

20

22

ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΌ ΤΟΥ ΚΟΛΑΣΜΈΝΟΥ ΣΕΠΤΈΜΒΡΗ ΤΟΥ ’22 ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΆ

26

ISSN 2623-3223

ΣΑΛΑΜΙΝΑ Ο ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΌΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΎΓΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΏΝ ΣΤΗ ΣΑΛΑΜΊΝΑ

κάντε like στη σελίδα μας στο fb:

facebook.com/saronicmagazine

30

ΑΙΓΙΝΑ ΜΝΉΜΕΣ ΑΠΟΓΌΝΩΝ ΠΡΟΣΦΎΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΊΓΙΝΑ…

32

44

ΑΙΓΙΝΑ ΟΙ ΞΕΧΑΣΜΈΝΕΣ ΥΠΌΓΕΙΕΣ ΝΑΥΤΙΚΈΣ ΟΧΥΡΏΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΎ

ΣΠΈΤΣΕΣ 1922: ΑΦΗΓΉΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΊΚΟΥ ΑΚΆΣΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΈΦΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΊΔΗ

32

46

35

50

ΑΙΓΙΝΑ ΤΑΒΈΡΝΕΣ ΜΕ ΙΣΤΟΡΊΑ, ΠΟΥ ΆΝΤΕΞΑΝ ΣΤΟΝ ΧΡΌΝΟ…

ATHENS BUZZ ΓΡΆΦΕΙ Η ΜΑΡΊΑ ΜΑΡΚΟΥΛΉ

Διευθυντής Γιάννης Προβής Σύμβουλος Έκδοσης Σίλα Αλεξίου Art Director Ντίνος Δημολάς Συντακτική Ομάδα Έτα Βασιλείου, Μπάμπης Κανατσίδης, Κώστας Κοφινάς, Μαρία Μαρκουλή, Γιώργος Μπήτρος, Βιβή Σκούρτη Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Μαίρη Αυγερινοπούλου, Νίκος Ανδριώτης, Στέφανος Μίλεσης, Παναγιώτης Βελτανισιάν, Κωνσταντίνος Κυρίμης, Λευτέρης Κεχαγιόγλου, Γιώργος Φασιλής, Νότης Ανανιάδης Φωτογραφίες Ανέστης Κορνέζος Διόρθωση Κειμένων Σοφία Κροκίδη Γραμματεία Ελένη Κουνελάκη Υπεύθυνος Εμπορικού Ρεγγίνα Μαρσέλου Συνεργάτης Εμπορικού Γιάννης Γούμενος Νομική Σύμβουλος Άρτεμις Αλεξίου Παραγωγή – Ατελιέ We Out Here - weouthere.gr Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία ΝΙΚΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Διανομή Free Sunday Ιδιοκτησία Saronic Glum ΙΚΕ – Saronic Glum PC Π. Ηρειώτη 14, 180 10 Αίγινα, τηλ. 22970 22273 saronicmagazine@gmail.com www.saronicmagazine.com

ΕΡΜΙΟΝΊΔΑ ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ 1922: ΜΙΚΡΑΣΙΆΤΕΣ ΠΡΌΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΌΝΗ

ΛΑΘΡΕΠΙΒΑΤΗΣ ΓΡΆΦΕΙ Ο ΝΌΤΗΣ ΑΝΑΝΙΆΔΗΣ

ΑΡΧΕΊΟ ΣΠΕΤΣΏΝ ΠΈΤΡΟΣ ΔΑΜΔΗΜΌΠΟΥΛΟΣ

ΑΡΧΕΊΟ ΕΡΤ Α.Ε - ΣΥΛΛΟΓΉ ΠΈΤΡΟΥ ΠΑΥΛΊΔΗ

περιεχόμενα

8 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

editorial

Θυμός, θλίψη… χαρά κι ελπίδα!

Α

ν τα «ανάμεικτα συναισθήματα» είχαν φωνή, αν η έκφραση που χρησιμοποιούμε συχνά –και ίσως επιπόλαια– μπορούσε να μιλήσει, θα μας εκχωρούσε αναντίρρητα σ’ αυτή τη συγκυρία το δικαίωμα να την… πιάνουμε στο στόμα μας. Την ώρα που οι μνήμες από τη Μικρασιατική Καταστροφή αναβιώνουν, με τη συμπλήρωση ενός αιώνα από την τραγωδία, που ένας πόλεμος σε εξέλιξη προκαλεί ένα νέο κύμα προσφύγων και ακρωτηριασμένων οικογενειών, ξύνοντας παλιές πληγές, που οι αυξήσεις σε προϊόντα και υπηρεσίες τρομάζουν, που η παγκόσμια κοινότητα προσδοκά στην απελευθέρωσή της από τη «σκλαβιά» του κορονοϊού και, τέλος, η μικρή –αλλά πάντα ελκυστική– Ελλάδα αισιοδοξεί με την έλευση της άνοιξης για την εκκίνηση του τουρισμού, πώς να νιώσεις; Ανάμεικτα συναισθήματα, ασφαλώς! Συγκίνηση, θλίψη, θυμό, αλλά και χαρά κι ελπίδα. Συναισθήματα που, δυστυχώς, δεν μπορείς να τα διαχωρίσεις, γιατί δεν έχεις το δικαίωμα. Πώς να νιώσεις μόνο χαρά, όταν δίπλα σου υπάρχει τόσος πόνος, όταν ένας πόλεμος καταστρέφει τη ζωή; Θα σε πνίξουν οι ενοχές. Και, από την άλλη, πώς να στερηθείς την αίσθηση της χαράς που φέρνει η άνοιξη, ο ήλιος, η μαγεία της θάλασσας; Ένας δύσκολος χειμώνας πέρασε, με το κρύο να ανταγωνίζεται τον φόβο της πανδημίας και, παρέα, να… καταργούν τη ζωή στα νησιά και στις τουριστικές περιοχές, όπου ούτε οι ντόπιοι δεν είχαν τη διάθεση να δραστηριοποιηθούν.

Το μελαγχολικό σκηνικό ωστόσο, που όλοι περιμέναμε να δώσει τη θέση του στο φως της άνοιξης, τονώνοντας τη διάθεσή μας, έγινε ξαφνικά κατάμαυρο. Πόλεμος… Με τις μακάβριες επιπτώσεις του. Ο θάνατος στη χειρότερή του έκφανση να προκαλεί την αγανάκτησή μας, ο ξεριζωμός μικρών παιδιών να συμπίπτει με τις δικές μας εκδηλώσεις μνήμης του 1922, όταν οι Έλληνες Μικρασιάτες έψαχναν τόπο να σταθούν, μετρώντας τις απώλειές τους, και – συνακόλουθα– όλοι εμείς, θύματα των παραπλεύρων απωλειών… Ελλείψεις, αυξήσεις, απόγνωση, ένα μέλλον αβέβαιο, που δεν είναι σε θέση να σου εγγυηθεί για τα στοιχειώδη. Όμως… Θα ήταν κόντρα στην ανθρώπινη φύση, αν δεν αφήναμε τον ήλιο να μας ζεστάνει. Αν δεν λαχταρούσαμε το καλοκαίρι, τη θάλασσα. Αν απαγορεύαμε στον εαυτό μας την αισιοδοξία. Αν δεν πιστεύαμε ότι η ζωή συνεχίζεται με τα καλά της και τα κακά της… Και, κυρίως, με τα ταξίδια της… Πειραιάς, Αίγινα, Αγκίστρι, Μέθανα, Πόρος, Ύδρα, Σπέτσες, Πόρτο Χέλι, Ερμιόνη… Τα μαγαζιά φόρεσαν τα καλά τους, άνοιξαν, και μας περιμένουν. Το πλοίο, όπως πάντα, θα σφυρίξει τρεις φορές για την αναχώρηση, με προορισμό τη γαλήνη. Τα ανάμεικτα συναισθήματα θα είναι εκεί, αναπόφευκτα. Αλλά η Ανάσταση θα τα γλυκάνει, και το καλοκαίρι είναι μπροστά μας. Ας απολαύσουμε τον ευλογημένο τόπο μας χωρίς τύψεις και ενδοιασμούς. Της Σίλας Αλεξίου

Καλό Πάσχα!

Ανδρικά & γυναικεία resort και beachwear ρούχα Ελλήνων σχεδιαστών, αξεσουάρ και μεγάλη συλλογή από καπέλα και χειροποίητα δερμάτινα σανδάλια.

Παραλία Αίγινας | 22970 26422

OSTRIA Ακτή Μαραθώνα Mαραθώνας Αίγινα 180 10 +30 22970 26738 +30 6944 417340 www.ostria-taverna.gr fb/insta: ostria restaurant aegina

Τέτοιες γεύσεις πρέπει να έχουν οι διακοπές στο νησί. Δέκα λεπτά από την πόλη της Αίγινας, συναντάς έναν σχεδόν κρυμμένο παράδεισο γεύσης και ηρεμίας. Αυθεντική ελληνική «μαμαδίστικη» κουζίνα, φρέσκα ψάρια, κρεατικά στη σκάρα, δροσερές σαλάτες με λαχανικά από τον κήπο της οικογένειας Μαρμαρινού και υπέροχα λαδερά σε τραπεζάκια πάνω στην άμμο και το κυματάκι να σου χαϊδεύει τα αυτιά. Οι βουτιές στην πεντακάθαρη θάλασσα εναλλάσσονται εύκολα με βουτιές στους λαχταριστούς πεντανόστιμους μεζέδες κάτω από τη σκιά των αλμυρικιών με φόντο το εντυπωσιακό ηλιοβασίλεμα.Δοκιμάστε οπωσδήποτε φάβα, κολοκυθάκια τηγανητά, γκερεμέζι.

ΚΑΛΟΚΈΝΤΗ STUDIOS Στρατηγού Δημητρίου Πετρίτη, Αίγινα 180 10 | +30 22970 22315 +30 6974 646573 kalokentistudio@gmail.com

Στην πόλη της Αίγινας, σε έναν καταπράσινο κήπο, με θέα τον λόφο της Κολώνας, το οικογενειακό συγκρότημα «Καλοκέντη Studios», πλήρως ανακαινισμένο, με κουζίνα σε όλα τα δωμάτια, υπόσχεται άριστη φιλοξενία, ησυχία και εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα, στο λιμάνι, στο εμπορικό κέντρο του νησιού. Το κέρασμα της υποδοχής και το αναμνηστικό δώρο του αποχαιρετισμού θα σας αφήσουν την καλύτερη ανάμνηση.

highlights Άνοιξη 2022

12 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

Το καλοκαίρι ξεκινάει με ένταση και... Porosea

Ο

Δήμος Πόρου, το Saronic Triathlon Club και η εταιρεία Whynot διοργανώνουν, στις 28 και 29 Μαΐου 2022, την αθλητική εκδήλωση multisport Porosea (τρίαθλο, aquathlon, κολύμβηση και δρομικά) στο πανέμορφο νησί του Πόρου. Η κοσμοπολίτικη ομορφιά του νησιού, οι καταπληκτικές διαδρομές και η μοναδική περίκλειστη θάλασσα είναι οι απόλυτες εγγυήσεις για ένα ιδιαίτερο αθλητικό διήμερο. Το Porosea 2022 διεξάγεται υπό την αιγίδα των υπουργείων Πολιτισμού και Τουρισμού, του

ΕΟΤ, της ΕΟΜΟΠ και της ΕΟΠ, με την τεχνική υποστήριξη της ΠΕΠΑ. Ο δήμαρχος Πόρου Γιάννης Δημητριάδης, στο μήνυμά του, αναφέρει, μεταξύ άλλων: «Όπως κάθε χρόνο, όλο το νησί, οι υπηρεσίες του δήμου, οι αθλητικοί σύλλογοι, οι επιχειρηματίες και, πρώτοι από όλους, οι εθελοντές μας θα βρίσκονται επί ποδός. Επιδίωξή μας είναι να προσφέρουμε σε όλους εσάς μια άρτια διοργάνωση, τόσο στο αγωνιστικό κομμάτι όσο και στο κομμάτι της φιλοξενίας, των καλλιτεχνικών δρώμενων και γενικά της απόλαυσης του νησιού μας». Μπ.Κ.

Methana Volcano Challenge: Με επιτυχία ο 1ος αγώνας τρεξίματος στη σκιά του ηφαιστείου

H

πρώτη διοργάνωση του ορεινού αγώνα τρεξίματος στα Μέθανα, Methana Volcano Challenge MVC2022, που πραγματοποιήθηκε στις 12 και 13 Μαρτίου 2022, ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία, φιλοξενώντας φέτος 296 Έλληνες και ξένους αθλητές και περίπου 800 συνολικά επισκέπτες στα Μέθανα. Το αγωνιστικό διήμερο προσέφερε μια ανεπανάληπτη αθλητική εμπειρία στους συμμετέχοντες, σε μια άγρια και παρθένα περιοχή, με ηφαιστειογενή πετρώματα, πλινθόκτιστα μυκηναϊκά μονοπάτια και καταπράσινα δάση. Οι αθλητές των δύο ορεινών αγώνων της διοργάνωσης, 25 km και 12,5 km, έτρεξαν στη σκιά ενός ενεργού ηφαιστείου και διέσχισαν τοπία απαράμιλλης ομορφιάς. Το Methana Volcano Challenge έθεσε τις βάσεις, ώστε να καθιερωθεί ως μία από τις σημαντικές αθλητικές διοργανώσεις ορεινού τρεξίματος στην Ελλάδα. Συνδιοργανωτές του αγώνα ήταν o Επαγγελματικός και Εμπορικός Σύλλογος Μεθάνων, το Saronic Outdoor Activities και το Saronic Triathlon Club. Η διοργάνωση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Τροιζηνίας – Μεθάνων και της Κοινωφελούς Επιχείρησης του Δήμου Τροιζηνίας – Μεθάνων. Μπ.Κ.

20 sAronic Maga

αίγινα ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

sAronic Magazine 13

30 χρόνια Fistiki

8

Παρουσίαση του περιοδικού «Αιγινήτες» στο Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας

Το 30ό καλοκαίρι του ζει φέτος το «Fistiki» με εντυπωσιακά ρούχα, παπούτσια, τσάντες και άλλα αξεσουάρ, σε έναν χώρο όπου η κάθε γωνιά έχει και μια ξεχωριστή λεπτομέρεια. κοινωνικά την Αίγινα, και της χάρισε πλούτο και ευημερία. Με θαλασσινή διάθεση και δελεαστικές τιμές, Την εκδήλωση προλόγισαν η πρόεδρος του Συλλόγου των Φίλων του Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας κ. Ελπίδα ανανεωμένο και χαρούμενο, το αγαπημένο μας Θανοπούλου και ο πρόεδρος της Δημόσιας Καποδιστριακής «Fistiki» φροντίζει για την... ψυχοθεραπεία μας Βιβλιοθήκης Αίγινας κ. Γιώργος Καλόφωνος. ό Τομε 30μια καλοκαίρι ζει φέτοςεπιλεγμένων το «Fistiki» μεαπό τη ποικιλίατου προϊόντων Ακολούθως ο κ. Γ. Μπήτρος, υπεύθυνος για την έκδοση ρούχα, παπούτσια, τσάντες και τάσεις Μάιρα, με γνώμονα πάντα τις τελευταίες του περιοδικού, αναφέρθηκε στους στόχους της έκδοσης εντυπωσιακά άλλα αξεσουάρ, σε έναν χώρο όπου και παρουσίασε την κ. Νομική Χαλιπήλια-Μιχαλοπούλου, της μόδας. η κάθε γωνιά η οποία με γλαφυρό τρόπο ταξίδεψε τους θεατές της εκδήέχει και Ρούχα γιαμια τηνξεχωριστή παραλία, λεπτομέρεια. αλλά και για την πόλη, λωσης στην εποχή των παιδικών της χρόνων, όταν μικρό Με θαλασσινή διάθεση και δελεαστικές παπούτσια, σανδάλια, σαγιονάρες,τιμές, τσάντες παιδί παρακολουθούσε τη διαδικασία του καθαρισμού και της ανανεωμένο και χαρούμενο, το αγαπημένο μας επεξεργασίας των σπόγγων, δίπλα στις εργάτριες και στους ιδιαίτερες, γυαλιά ηλίου και το οράσεως, και μια ό Το 30 καλοκαίρι του ζει φέτος «Fistiki» με εμπόρους. Η κ. Μιχαλοπούλου παρουσίασε στο κοινό πολλά «Fistiki» φροντίζει για την... ψυχοθεραπεία μας τεράστια γκάμα κοσμημάτων, διακοσμητικών και ρούχα, παπούτσια, τσάντες και Φρέσκο Fistiki! και ενδιαφέροντα στοιχεία, ονόματα εμπόρων, εργατών καιμε μιαεντυπωσιακά ποικιλία προϊόντων επιλεγμένων από τη αξεσουάρ, σε έναν χώρο όπουτο η κάθε γωνιά σπιτιού περιμένουν fan κοινό καραβοκύρηδων, εμπλουτίζοντας τη γνώση για την περίο- άλλαειδών Μάιρα, με γνώμονα πάντα τις τελευταίες τάσεις «Ανάσταση» στο καινούργιο Fistiki με όλα τα δο αυτή και προκαλώντας έντονο προβληματισμό για μια και μια ξεχωριστή λεπτομέρεια. τουέχει ξεχωριστού αυτού χώρου να αλλάξει της της άνοιξης και του καλοκαιριού που μόδας. περίοδο της Αίγινας που για πολλούς είναι ακόμη άγνωστη. Με χρώματα θαλασσινή διάθεση και δελεαστικές τιμές, πραγματικά διάθεση! , επιτέλους, πλησιάζει! Ανακαινισμένο, φρέσκο Η κ. Σοφία Πυρουνάκη απήγγειλε πολλά από τα συνο-Ρούχα για την παραλία, αλλά και για την πόλη,

30 χρόνια Fistiki

30 χρόνια Fistiki

Μ

ε σημαντική προσέλευση κοινού πραγματοποιήθηκε, το Σάββατο 26 Μαρτίου το βράδυ, στην αίθουσα του Λαογραφικού Μουσείου Αίγινας η παρουσίαση του δεύτερου τεύχους του περιοδικού «Αιγινήτες». Το τεύχος είναι αφιερωμένο στην «Εποχή των σφουγγαράδων στην Αίγινα» και αντλεί το υλικό του από το αρχείο της κ. Νομικής Χαλιπήλια-Μιχαλοπούλου, η οποία ήταν κόρη του σπογγέμπορα Νικόλαου Χαλιπήλια. Κείμενα, αναμνήσεις, τραγούδια, μοιρολόγια, προσευχές, γράμματα και πολλές φωτογραφίες από μια εποχή που σφράγισε οικονομικά και

30 χρόνια Fisti

ανανεωμένο και χαρούμενο, το αγαπημένο μας

και διαφορετικό τοΤοαγαπημένο κατάστημα δευτικά κείμενα του τεύχους, όπως προσευχές, τραγούδια, παπούτσια, 30ό καλοκαίρι του ζει φέτος το «F σανδάλια, τσάντες «Fistiki» φροντίζει για σαγιονάρες, την... ψυχοθεραπεία της Αίγινας, άνοιξε και μας περιμένει. Με μας μοιρολόγια και γράμματα των σφουγγαράδων, που προκάρούχα, παπούτσια, τσά με μιαμια ποικιλία από τη γυαλιά ηλίουεντυπωσιακά καιεπιλεγμένων οράσεως, και μια μεγάληπροϊόντων ποικιλία ρούχων, παπουτσιών, λεσαν αίσθηση και συγκίνηση. Το περιοδικό «Αιγινήτες»ιδιαίτερες, άλλα αξεσουάρ, σε έναν χώρο όπου ηκ αξεσουάρ και κοσμημάτων, σε χρώματα που Μάιρα, με γνώμονα πάντα τις τελευταίες τάσεις τεράστια γκάμα κοσμημάτων, διακοσμητικών και διατίθεται στο βιβλιοπωλείο Λυχνάρι. έχει και μια ξεχωριστή λεπτομέρ ανανεώνουν τη διάθεση αλλά και την εμφάνιση. της μόδας.

Γ.Μπ. ειδών σπιτιού περιμένουν το fan κοινό Με θαλασσινή διάθεση και δελεαστικ Γυαλιά ηλίου και οράσεως, διακοσμητικά Ρούχα για την παραλία, αλλά καινα γιααλλάξει τηνκαι πόλη, του ξεχωριστού αυτού χώρου είδη σπιτιού σε τιμές έκπληξη ικανοποιούν ανανεωμένο και χαρούμενο, το αγαπη παπούτσια, σανδάλια, σαγιονάρες, τσάντες πραγματικά την ανάγκη μας για«Fistiki» έναδιάθεση! ιδιαίτερο πασχαλιάτικο για μια την... ψυχοθερ ιδιαίτερες, γυαλιά ηλίου και φροντίζει οράσεως, και δώρο, αν και τα διλήμματα που μας βάζει με μια ποικιλία προϊόντων επιλεγμένω τεράστια γκάμαμεκοσμημάτων, η Μάιρα την ξεχωριστήδιακοσμητικών της αισθητική, και Μάιρα, με γνώμονα πάντα τις τελευτα ειδών σπιτιούπάντα περιμένουν το fan κοινό δυσκολεύουν την επιλογή! Αυτή είναι της μόδας. όμως η απόλαυσηαυτού του shopping που, του ξεχωριστού χώρουtherapy, να αλλάξει ο ραντεβού φέτος στις Σπέτσες για τον μεγάλο Ρούχα γιαFistiki, την παραλία, χρόνια τώρα ταυτίζεται με το όπως και αλλά και για πραγματικά διάθεση! αγώνα τριάθλου Spetsathlon 2022 είναι για τις το Fistiki με την Αίγινα… παπούτσια, σανδάλια, σαγιονάρες, τ 13-15 Μαΐου και οι εγγραφές συνεχίζονται με δυ-

Spetsathlon 2022: 13-15 Μαΐου

Τ «Με ένα φλιτζάνι μέντα»

Μ

ε ένα φλιτζάνι μέντα» οι ήρωες της παράστασης της θεατρικής ομάδας Κυψέλης επανέρχονται, μετά από δύο χρόνια, στη σκηνή του Πνευματικού Κέντρου Κυψέλης, με ένα έργο το οποίο έχει ως βάση του μια μικροαστική οικογένεια που αντιμετωπίζει τα απόνερα της οικονομικής κρίσης. Η άγρια μέντα (φλισκούνι) είναι αυτό που συνδέει ακόμη τον ήρωα της ιστορίας μας με ένα παλιό αγροτεμάχιο στο χωριό του. Κάθε χρόνο πηγαίνει και μαζεύει φλισκούνι για τον χειμώνα. Είναι ένα κτήμα που έχει εξ αδιαιρέτου με την αδελφή του. Όμως η γη φεύγει κάτω από τα πόδια του, όταν ξαφνικά στην κυριολεξία από το πουθενά αυτό το κτήμα –που είναι το αποκούμπι του– το διεκδικεί και κάποιος άλλος. Οι προσωπικές σχέσεις δοκιμάζονται, η μοναξιά, το άγχος της επόμενης ημέρας, ο γάμος, δύο έφηβοι που μεγαλώνουν στην κυριολεξία μόνοι τους, αφημένοι στον κόσμο τους. Ο κάθε ήρωας τραβά τον δρόμο του, με κύριο μέλημά του να σωθεί και να σώσει ό,τι μπορεί. Ερμηνεύουν οι: Μαρία Λυκούρη, Αρετή Κουκούμη, Γιάννης Τζίτζης, Ηλίας Θωμάς, Παντελής Γκαρής, Σταματίνα Ασημαντώνη, Μαρία Θοεδωράκου και Άγγελος Φουντάς. Σενάριο – σκηνοθεσία: Γ. Μπήτρος. Επόμενες παραστάσεις: Παρασκευή 15/4 - Σάββατο 16/4. Ώρα έναρξης: 20.00. Είσοδος ελεύθερη.

Γ.Μπ.

ναμικούς ρυθμούς. Το Spetsathlon 2022, που είναι πλέον θεσμός, επιφυλάσσει δυνατές συγκινήσεις και ανεπανάληπτες αθλητικές στιγμές στους χιλιάδες συμμετέχοντες και επισκέπτες του πανέμορφου ιστορικού νησιού. Πρόγραμμα των αγώνων: ΣΑΒΒΑΤΟ 14 ΜΑΪΟΥ: 09:30 Αγώνας Ποδηλασίας 25Κ – Πλατεία Ποσειδωνίου 12:30 Κολυμβητικοί Αγώνες 1Κ-3Κ – Παραλία Αγίου Μάμα 18:30 5Κ Run – Πλατεία Ποσειδωνίου 20:00 Τελετή Απονομής – Πλατεία Ποσειδωνίου

ιδιαίτερες, γυαλιά ηλίου και οράσεως τεράστια γκάμα κοσμημάτων, διακοσμ ειδών σπιτιού περιμένουν το fan του ξεχωριστού αυτού χώρου να α πραγματικά διάθεση!

ΚΥΡΙΑΚΗ 15 ΜΑΪΟΥ: 08:30 Spetses Triathlon Sprint Relay – Πλατεία Ποσειδωνίου 08:40 Spetses Triathlon Endurance & Endurance Relay – Πλατεία Ποσειδωνίου 12:30 Τελετή Απονομής – Πλατεία Ποσειδωνίου

Ε.Β.

Fistiki: Π. Ηρειώτη 15, Τηλ. 22970-28327 FYKI BEACH, Παραλία Αιγινήτισσας, Αίγινα fistikishop@yahoo.gr

Fistiki: Π. Ηρειώτη 15, Τηλ. 22970-28327 Π. Ηρειώτη 15, Αίγινα Αίγινα FYKI BEACH,Fistiki: Παραλία Αιγινήτισσας, Τηλ.

22970-28327 Fistiki: Π. Ηρειώτη 15, Τηλ. 22970-28327 fistikishop@yahoo.gr fistikishop@yahoo.gr FYKI BEACH, Παραλία Αιγινήτισσας, Αίγινα fb: fistiki

fistikishop@yahoo.gr

Fistiki: Π. Ηρειώτη 15, Τηλ. 2297 FYKI BEACH, Παραλία Αιγινήτισσ

14 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

αφιέρωμα

Οι πρόσφυγες στα νησιά του Σαρωνικού Το πρώτο διάστημα μετά την άφιξη, τα επίσημα στοιχεία από το Υπουργείο Περίθαλψης και τις απογραφές 1923 και 1928. Γράφει ο Νίκος Ανδριώτης*

Σ

τα τέλη Αυγούστου του 1922, μετά την κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία, χιλιάδες πρόσφυγες κινήθηκαν προς τα παράλια, ακολουθώντας τμήματα του ελληνικού στρατού που υποχωρούσαν, για να επιβιβαστούν σε πλοία για την Ελλάδα. Τα απέναντι νησιά, Λέσβος, Χίος και Σάμος αρχικά, η Κωνσταντινούπολη και η Ραιδεστός, ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη, η Καβάλα, ο Βόλος και γρήγορα όλα τα ελληνικά λιμάνια αποτέλεσαν σημεία αποβίβασης προσφύγων. Από τις αρχές του 1923 επιβλήθηκε υποχρεωτική καραντίνα για τους πρόσφυγες στα λοιμοκαθαρτήρια του Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι, του Καράμπουρνου στη Θεσσαλονίκη και της Μακρονήσου. Oι άθλιες συνθήκες διαβίωσης εκεί, σε συνδυασμό με επιδημικές ασθένειες, είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών προσφύγων.

Ο αριθμός των προσφύγων Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1922 οι πρόσφυγες στην Ελλάδα πρέπει να ξεπερνούσαν τους 500.000. Στις αρχές Οκτωβρίου του 1922, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Περιθάλψεως, 1.500 πρόσφυγες βρίσκονταν στην Αίγινα και 2.100 στον Πόρο και στα Μέθανα.1 Στα μέσα Δεκεμβρίου, με βάση στοιχεία του Υπουργείου Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο, οι πρόσφυγες στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 868.186.2 Οι Έλληνες από την Ανατολική Θράκη, περίπου 250.000, πέρασαν τον ποταμό Έβρο μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου, ενώ μετά τις 11 Νοεμβρίου έφθασαν και οι περίπου 25.000 Έλληνες της χερσονήσου της Καλλίπολης. Στα τέλη του 1922 και στις αρχές του 1923 Έλληνες του Πόντου κατέφυγαν είτε στη Ρωσία είτε στην Κωνσταντινούπολη. Λίγο πριν από την εκκένωση της Κωνσταντινούπολης από τα συμμαχικά στρατεύματα, το φθινόπωρο του 1923, κατέφυγαν στην Ελλάδα περίπου 40.000 Έλληνες κάτοικοί της. Τον Οκτώβριο του 1923, μετά την παράδοση της Ίμβρου και της Τενέδου στις τουρκικές αρχές, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης, οι κάτοικοι των δύο αυτών νησιών και πρό-

1 "Η Θεσσαλία", 8-10-1922.

2 "Οικονομολόγος Αθηνών", 14-1-1923.

Οικογένειες προσφύγων εγκατεστημένες προσωρινά στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας. Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. - Συλλογή Πέτρου Παυλίδη.

σφυγες από τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, οι οποίοι είχαν καταφύγει εκεί, τα εγκατέλειψαν. Ο ακριβής αριθμός των προσφύγων που έφθασαν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι δύσκολο να καθοριστεί. Η ειδική απογραφή, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1923 από το Υπουργείο Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως, κατέγραψε τους πρόσφυγες οι οποίοι είχαν καταφύγει στην Ελλάδα μεταξύ της 19ης Δεκεμβρίου 1920 (ημερομηνία διεξαγωγής της προηγούμενης απογραφής) και της 31ης Μαρτίου 1923, προσδιορίζοντας τον συνολικό αριθμό τους σε 786.431. Η απογραφή αυτή όμως ήταν ελλιπής. Εκτιμήσεις στελεχών της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων λίγο αργότερα ανέβαζαν τον αριθμό των προσφύγων σε 1.300.000 έως 1.400.000. Είναι γεγονός ότι κατά το πρώτο διάστημα η θνησιμότητα μεταξύ των προσφύγων ήταν ιδιαίτερα αυξημένη, κυρίως στις πόλεις, όπου κατά τα έτη 1922-1924 οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις. Επίσης, πολλοί πρόσφυγες μετανάστευσαν αμέσως, ή μετά από μικρό διάστημα παραμονής στην Ελλάδα, προς τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και την Αίγυπτο.

Αν συγκρίνουμε τα αποτελέσματα των απογραφών του 1923 και του 1928, διαπιστώνουμε ότι το πρώτο διάστημα μετά την άφιξή τους οι πρόσφυγες παρέμεναν κοντά στις πύλες εισόδου τους στην Ελλάδα (νομός Έβρου και νησιά Ανατολικού Αιγαίου), ενώ το κράτος ταυτόχρονα μεριμνούσε για τη διασπορά τους σε όλους τους νομούς της χώρας, κυρίως στα αστικά κέντρα, στα οποία υπήρχαν διαθέσιμοι στεγασμένοι χώροι, αλλά και δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς περίθαλψης. Το ίδιο είχε γίνει εξάλλου και κατά το προηγούμενο διάστημα, 1914-1920. Από το 1924, οπόταν ξεκίνησε η αποκατάστασή τους, κατά κύριο λόγο η αγροτική, οι περισσότεροι πρόσφυγες εγκατέλειψαν τη μεθόριο, την «Παλαιά Ελλάδα» και την Ήπειρο (απ’ όπου δεν αναχώρησαν τελικά οι μουσουλμάνοι), και κατευθύνθηκαν κυρίως στη Μακεδονία, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις, αλλά και στα τρία μεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη. Γενικότερα, σε όλη τη δεκαετία του 1920 υπήρξε έντονη κινητικότητα των προσφύγων, όχι μόνο ως αποτέλεσμα κρατικής επιταγής, αλλά με πρωτοβουλία των ίδιων, για

Καλο Πασχα! Δεχόμαστε Παραγγελίες για το Πασχαλινό σας Τραπέζι!

Αφαίας 50, Αίγινα

22970 22503

Σε ένα γραφικό στενάκι της Αίγινας, δίπλα στο λιμάνι, δεσπόζει από τον Μάρτιο του 2015 το κατάστημα «Afaia Νuts». Ένα πολύ χαριτωμένο κατάστημα, όπου μπορείτε να βρείτε παραδοσιακά προϊόντα, αλλά και πιο ιδιαίτερες γεύσεις, όπως: παστέλια όλων των γεύσεων, μαντολάτα, αποξηραμένα φρούτα, γλυκίσματα και ασφαλώς το γνήσιο φιστίκι Αιγίνης, υψηλής ποιότητας. Δοκιμάστε όμως και τα νέα προϊόντα, την κρέμα φιστικιού και την κρέμα μαύρης σοκολάτας με φιστίκι Αιγίνης. Όλα τα προϊόντα του «Afaia Νuts» έχουν υψηλή διατροφική αξία, αποδεικνύοντας ότι η υγιεινή διατροφή μπορεί να γίνει πολύ απολαυστική. Ξεκινήστε την περιήγησή σας από το ράφι με τα υποπροϊόντα του αρωματικού Αιγινήτικου Φιστικιού, κάντε μια στάση στους ξηρούς καρπούς, γευτείτε τη νοστιμιά των αποξηραμένων φρούτων και καταλήξτε στα παραδοσιακά γλυκίσματα.

You can’t miss “Afaia Nuts”, situated in a picturesque backstreet in Aegina, next to the port, since March 2015. A rather cute shop where you can find traditional products but also more particular tastes like “pastel”, a Greek honey sesame candy bar, “mandolato” nougat delicacy, dried fruits and of course the authentic Aegina pistachio nut of the highest quality. You can also try new products like Pistachio Cream and Black Chocolate Cream with Aegina pistachio nuts. All “Afaia Nuts” products are of high nutritional value proving that a healthy diet can also be delicious.

Start your touring from the shop’s shelves, with all the products of the aromatic Aegina pistachio nut, pause for some dried nuts, taste the delicious dried fruits and end up with the traditional sweets.

Κρεοπωλείο Χατζηκωνσταντίνου

kreopwleio_xatzikonstantinou

16 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

αφιέρωμα Πρόσφυγες στα νησιά του Σαρωνικού (απογραφή Απρίλιος 1923) Σαλαμίνα Αίγινα Πόρος Ύδρα Σπέτσες Σύνολο

Άνδρες 215 388 263 349 590 1.805

Γυναίκες 256 544 413 632 812 2.657

Σύνολο 471 932 676 981 1.402 4.462

Πρόσφυγες στα νησιά του Σαρωνικού (απογραφή Μάιος 1928) Σαλαμίνα Αίγινα Πόρος Ύδρα Σπέτσες Σύνολο

Άνδρες 351 165 334 38 79 967

Γυναίκες 213 108 180 56 118 675

Σύνολο 564 273 514 94 197 1.642

1 Άφιξη προσφύγων, πλήθος κόσμου στο λιμάνι του Πειραιά. Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. Συλλογή Πέτρου Παυλίδη.

1

2 Προσωρινή εγκατάσταση των προσφύγων με πρόχειρη στέγαση σε σκηνές, σε πλατεία του Πειραιά. Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. Συλλογή Πέτρου Παυλίδη.

3 «Η περίθαλψις των προσφύγων» 1917 1920. Αρχείο του Νίκου Ανδριώτη.

2

την αναζήτηση τόσο συγγενών ή συμπατριωτών τους όσο και γενικότερα καλύτερης τύχης. Η γενική απογραφή πληθυσμού της 15ης-16ης Μαΐου 1928, η οποία διενεργήθηκε από τη Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, κατέγραψε 1.221.849 πρόσφυγες. Στον αριθμό αυτόν συμπεριλαμβάνονται και τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα από το τέλος του 1922 έως τον χρόνο διεξαγωγής της απογραφής. Στη Σαλαμίνα απογράφηκαν 564 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 90 στην πόλη της Σαλαμίνας, οι 175 (169 άνδρες) στον Αράπη, οι 13 στα Παλούκια, οι 2 στη μονή Φανερωμένης και οι υπόλοιποι 284 (126 άνδρες και 158 γυναίκες) στον συνοικισμό προσφύγων. Στην Αίγινα απογράφηκαν 273 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 267 απογράφηκαν στην πόλη της Αίγινας, 3 στο Βαθύ, 2 στη μονή της Αγίας Τριάδας και 1 στους Αγίους Ασωμάτους. Στον Πόρο απογράφηκαν 514 πρόσφυγες, από τους οποίους 354 στον Πόρο και 100 άρρενες στο Κεντρικό Προγυμναστήριο. Στην Ύδρα απογράφηκαν μόλις 93 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 91 στην Ύδρα και 3 στη μονή Ζούρβας. Τέλος, στις Σπέτσες

3

Στην Αίγινα, στην Ύδρα και στις Σπέτσες ο προσφυγικός πληθυσμός μειώθηκε σημαντικά από το 1923 έως το 1928, ενώ διατηρήθηκε σε μεγάλο ποσοστό στη Σαλαμίνα και στον Πόρο, όπου υπήρξε μονιμότερη εγκατάσταση προσφύγων

απογράφηκαν 197 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 191 στις Σπέτσες και οι 6 στη Σπετσοπούλα. Από τους 1.221.849 πρόσφυγες που βρίσκονταν στην Ελλάδα, οι 628.253, δηλαδή το 52% του συνόλου του προσφυγικού πληθυσμού, απογράφηκαν στη Μακεδονία. Στη συντριπτική πλειονότητα (90,4%) οι πρόσφυγες προέρχονταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά κύριο λόγο από τη Μικρά Ασία και δευτερευόντως από την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο. Οι υπόλοιποι προέρχονταν κυρίως από τη Ρωσία και τη Βουλγαρία. Στην Αθήνα, στον Πειραιά και στη Θεσσαλονίκη απογράφηκαν σχεδόν τα 2/3 (το 63,7%) των προσφύγων που βρίσκονταν στις πόλεις. Μεταξύ των προσφύγων υπερτερούσαν οι γυναίκες. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928, οι γυναίκες αποτελούσαν το 51,8% του συνολικού προσφυγικού πληθυσμού.

Η περίθαλψη των προσφύγων Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων και η κατάσταση των περισσότερων από αυτούς δημιούργησαν την επιτακτική ανάγκη να οργανωθεί, στο μέτρο του δυνατού, η αντιμε-

Η παράδοση στην ποιότητα, εγγύηση για τις νέες γαστρονομικές προτάσεις Στο κρεοπωλείο Τζώνης, στην παραλία της Αίγινας, γράφεται ιστορία στην αγορά κρέατος του νησιού πλέον των 70 χρόνων. Η εγγυημένη και αδιαπραγμάτευτη ποιότητα, η προσβασιμότητα του καταστήματος καθώς και η πάλαι ποτέ αγαπητή παρουσία του ιδρυτή του, του αείμνηστου Αντώνη Τζώνη, καθιστούσαν επιβεβλημένο το πέρασμα για τις αγορές ντόπιων και μη. Σήμερα η παράδοση συναντάει τις σύγχρονες απαιτήσεις και η ιστορία συνεχίζεται από τη νέα γενιά. Τον Γιώργο Τζώνη, που μεγάλωσε σε αυτή την ατμόσφαιρα και έμαθε ότι η προσφορά ποιοτικών προϊόντων είναι το παν. Έτσι, αναζητεί ανά την Ελλάδα μοσχάρια, πρόβατα και ερίφια μεγαλωμένα ελεύθερα στην ελληνική γη, ταξιδεύοντας συχνά ο ίδιος σε παραγωγούς-βοσκούς σε Σέρρες και Παρνασσό. Για το Πάσχα, το κατάστημα Τζώνης σας εγγυάται, όπως πάντα, αγνά και ΕΛΛΗΝΙΚΑ αρνιά και κατσίκια. Κοκορέτσια και γαρδούμπες συμπληρώνουν το πασχαλινό τραπέζι, αλλά και ό,τι άλλο βάλει ο νους σας ο Γιώργος Τζώνης και το προσωπικό είναι πάντα εκεί για να το δημιουργήσουν με αγάπη!!

ΚΡΕΟΠΩΛΕΊΟ ΤΖΏΝΗΣ 1ο: Παραλία Αίγινας | Aegina Beach +30 22970 22287 2ο: Καποδιστρίου & Φανερωμένης | Kapodistriou & Faneromenis +30 22970 22750

ΟΥΖΕΡΊ ΣΚΟΤΆΔΗΣ Παραλία Αίγινας, Αίγινα 180 10 | +30 22970 24014

Η διάσημη ανά τον κόσμο ιστορική ψαροταβέρνα της Αίγινας, στην παραλία του νησιού, μας υπόσχεται ψαρομεζέδες που μένουν αξέχαστοι. Χταπόδι μαριναρισμένο, γιουβέτσι με καραβιδόψυχα, σουβλάκι με ψάρι ημέρας, φιλεταρισμένη σαρδέλα με χοντρό αλάτι, καρπάτσιο και μια τεράστια ποικιλία πιάτων με φρέσκα προϊόντα της θάλασσας, οδηγούν καθημερινά εκεί τα βήματα κατοίκων και επισκεπτών του νησιού!

18 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

αφιέρωμα

1 Προσφυγοπούλες από τη Μικρά Ασία σε πλοίο φθάνουν στον Πειραιά. Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. - Συλλογή Πέτρου Παυλίδη.

2 Σαρωνικός, στο λοιμοκαθαρτήριο Αγίου Γεωργίου. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

1

τώπιση των στοιχειωδών αναγκών τους (σίτιση, στέγαση, υγειονομική περίθαλψη). Η οικονομική και οργανωτική αδυναμία του ελληνικού κράτους έθεσε όρια στη δυνατότητα περίθαλψης των προσφύγων, οπότε υπήρξε κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα (ενορίες, επαγγελματικοί σύλλογοι, γυναικείες συλλογικότητες και μεμονωμένοι ιδιώτες) και ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων, κατά κύριο λόγο αμερικανικών, αρκετές από τις οποίες είχαν ήδη δραστηριοποιηθεί στην Ελλάδα από την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Τρεις είναι οι σημαντικότερες: α) η Near East Relief, η οποία μετέφερε περίπου 15.000 ορφανά στην Ελλάδα και φρόντισε για τη διαβίωσή τους σε ορφανοτροφεία διεσπαρμένα σε όλη τη χώρα, με σημαντικότερα αυτά της Σύρου και του Ζαππείου στην Αθήνα, β) η American Women’s Hospitals ή «Νοσοκομεία Αμερικανίδων Κυριών», η οποία οργάνωσε την καραντίνα στη Μακρόνησο και ίδρυσε οκτώ νοσοκομεία, τα πέντε στην Αττική (Ν. Ιωνία, Δουργούτι, Πειραιάς, Ν. Κοκκινιά και Αεροδρόμιο), και γ) ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός. Ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, με δράση επίσης από το 1918 στη Μακεδονία και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, ξεκίνησε το έργο του τον Οκτώβριο του 1922. Η Ελλάδα διαιρέθηκε σε δώδεκα περιφέρειες, μία από τις οποίες αποτελούσαν οι νομοί Αττικοβοιωτίας και Αργολιδοκορινθίας, στους οποίους ανήκαν τότε τα νησιά του Σαρωνικού. Ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός τροφοδοτούσε καθημερινά χιλιάδες πρόσφυγες – τον Μάρτιο του 1923 οι σιτιζόμενοι πρόσφυγες ξεπέρασαν τους 500.000. Εκτός από τα τρόφιμα, μοίρασε μεγάλη ποσότητα ρουχισμού και φαρμάκων, ενώ εξόπλισε νοσοκομεία και δημιούργησε κέντρα για την παιδική υγεία. Η δράση του τερματίστηκε στις 30 Ιουνίου 1923, με το σκεπτικό ότι αυτή θα μπορούσε να ενθαρρύνει τη διαμόρφωση μιας τάξης «επαγγελματιών προσφύγων». Με αφορμή την αναχώρησή του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, γράφτηκαν ποικίλα άρθρα στον ημερήσιο, αθηναϊκό και επαρχιακό, Τύπο. Σε ένα από αυτά, στο φύλλο της 26ης

Ιουνίου 1923 του «Ελεύθερου Λόγου», γίνεται η επισκόπηση, μεταξύ άλλων περιοχών, της δράσης των επιτροπών του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στη Σαλαμίνα και στις Σπέτσες. Στη Σαλαμίνα την Επιτροπή αποτελούσαν ο Γ. Αριστείδης ως πρόεδρος, ο διευθυντής της Αστυνομίας και τρεις πρόσφυγες. Ο αριθμός των προσφύγων στο νησί ανερχόταν τον Ιούνιο του 1923 σε 432. Στους πρόσφυγες μοιράστηκαν 100 κλινοσκεπάσματα και «εν μέγα δέμα παλαιών ενδυμάτων». Τα τρόφιμα που είχαν σταλεί στο νησί επαρκούσαν μέχρι τις 31 Ιουλίου για 200 πρόσφυγες και 9 βρέφη. Η Επιτροπή του Αμερικανικού Σταυρού στις Σπέτσες αποτελούνταν από τον Ε. Δαγλαρίδη ως πρόεδρο, τους Ν. Θεοχαρίδη, Σ. Ανάργυρο, Άννα Ραζή, Καλλιρρόη Γκίνη και τον πρόσφυγα Οικονομίδη. Οι πρόσφυγες ανέρχονταν σε 1.596. Στις Σπέτσες ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός ίδρυσε νοσοκομείο 20 κλινών με ιατρό τον Δ. Παπασταύρου, το εξόπλισε με μεταλλική τράπεζα εξετάσεως και μοίρασε 200 κουβέρτες. Τα τρόφιμα που είχαν σταλεί στο νησί επαρκούσαν μέχρι τις 31 Ιουλίου για 1.422 πρόσφυγες και 50 βρέφη. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι κατά το πρώτο διάστημα μετά την Καταστροφή του 1922 οι πρόσφυγες εγκαθίστανται σε όλη την ελληνική επικράτεια, προκειμένου να στεγαστούν σε δημόσια κτίρια, αποθήκες, γενικότερα κενούς ή κενούμενους στεγασμένους χώρους. Σταδιακά, από το 1924 και εξής μετακινούνται ή μεταφέρονται σε περιοχές στις οποίες υπάρχουν ανταλλάξιμα ή προς απαλλοτρίωση ακίνητα, οπότε είναι δυνατόν να εγκατασταθούν μονιμότερα, δηλαδή να αποκατασταθούν, όπως κατεξοχήν είναι η Μακεδονία. Η εικόνα που αποτυπώνεται στα νησιά του Σαρωνικού είναι χαρακτηριστική των περισσότερων περιοχών της Παλαιάς Ελλάδας, με βάση τα πληθυσμιακά στοιχεία των ετών 1923 και 1928. Στην Αίγινα, στην Ύδρα και στις Σπέτσες ο προσφυγικός πληθυσμός μειώθηκε σημαντικά από το 1923 έως το 1928, ενώ διατηρήθηκε σε μεγάλο ποσοστό στη Σαλαμίνα και στον Πόρο, όπου υπήρξε μονιμότερη εγκατάσταση προσφύγων.

2

*Ο Νίκος Ανδριώτης είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα ΙστορικόΑρχαιολογικό), κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του Πανεπιστημίου Paris I (Σορβόνη) και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας). Το βιβλίο του «Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940» κυκλοφόρησε από το Ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.

Καλό Πάσχα!

Από το 1993 στον εμπορικό δρόμο της πόλης, μια «γλυκιά» στάση που πρέπει να κάνετε. Όλα τα γλυκά παρασκευάζονται στο παρασκευαστήριο του ζαχαροπλαστείου στον πρώτο όροφο, από επιλεγμένα υλικά ποιότητας. Κορυφαία, η μους σοκολάτα, το προφιτερόλ και το παρφέ παγωτό με καραμελωμένα αμύγδαλα. Πολλές επιλογές για γλυκά κεράσματα, αλλά και δώρα από γνωστές εταιρείες. .

Καλό Πάσχα!!! Αφαίας 34-36, Αίγινα 180 10 τηλ: 22970 22345 • κιν: 6932 573500

Αφαίας 18, Αίγινα • 22970 25801 G Γαλάτες

20 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

interview

— Συνέντευξη με τη Μιμή Ντενίση

«Είναι πιο σημαντικό να δίνεις, παρά να παίρνεις…» Η δημοφιλής δημιουργός μιλάει στο SM, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τον ξεριζωμό του 1922, που φέρνει ξανά στο προσκήνιο την ίδια και την κορυφαία κινηματογραφική παραγωγή της για τη Σμύρνη. Της Μαίρης Αυγερινοπούλου

Ο

υδέν κακόν αμιγές καλού», και στην περίπτωση της Μιμής Ντενίση η ρήση των Στωικών φιλοσόφων ήρθε κι επιβεβαιώθηκε ξανά. Μια άτυχη στιγμή της κορυφαίας Ελληνίδας πρωταγωνίστριας στην Κύπρο (σ.σ. έσπασε το πόδι της), λίγο πριν ξεκινήσει παραστάσεις με την αείμνηστη Ολυμπία Δουκάκη, μπορεί να ματαίωσε την παράσταση, «γέννησε» όμως ένα έργο με τεράστια καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία. Η Ολυμπία Δουκάκη τής μιλούσε για τις χαμένες πατρίδες, και η Μιμή Ντενίση έπαιρνε την απόφαση να βουτήξει βαθιά στην Ιστορία, να ξεκινήσει ενδελεχή έρευνα, να γράψει το δικό της θεατρικό έργο και να πει τα πράγματα με το όνομά τους σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όσο η καταστροφή της Σμύρνης. Στη συνέχεια, η στενή σχέση της Μιμής Ντενίση με τη Βανέσα Ρεντγκρέιβ, που ασχολείτο ενεργά με το θέμα των προσφύγων, συνέδεσε το χθες με το σήμερα και έδωσε το πρώτο πλάνο της ταινίας «Σμύρνη μου αγαπημένη».

Μετά την τεράστια εμπορική και οικονομική επιτυχία, η αγαπημένη Σμύρνη γνωρίζει καινούργια καριέρα στον κινηματογράφο. Όταν γράφατε το έργο, είχατε φανταστεί την τόσο επιτυχημένη πορεία του; Πίστευα πως θα είχε επιτυχία, καθώς το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν πάντα ένα καυτό θέμα, που κανείς σχεδόν δεν τολμούσε να αγγίξει και να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Το γεγονός όμως ότι έγινε τόσο μεγάλη επιτυχία, που κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού στο θέατρο για πολλά χρόνια, δεν το είχα φανταστεί ούτε στα όνειρά μου.

όσο τα οικονομικά συμφέροντα είναι πάνω από τον άνθρωπο και, κυρίως, όσο η παιδεία των λαών είναι περιορισμένη, θα γίνονται τα ίδια! Σμύρνη, Πόντος, Συρία, Κύπρος, Ουκρανία…

Όλο αυτό που ζούμε θα το φανταζόσασταν εν έτει 2022; 1922… 2022!!! Mόνο τα ρούχα των ανθρώπων είναι διαφορετικά. Τα βλέμματα ίδια. Η αγωνία ίδια. Οι γυναίκες με τα μωρά στην αγκαλιά. Οι άνδρες στον πόλεμο. Ίδιες, σκληρές, απάνθρωπες εικόνες. Για να είμαι ειλικρινής, περίμενα ότι κάτι κακό θα γινόταν. Καρμικά. Έμοιαζαν πολλά με τα αντίστοιχα χρόνια του περασμένου αιώνα. Αλλά δεν περίμενα τέτοια βία, τέτοιες επιθέσεις εναντίων αμάχων.

Ποια φράση της ταινίας υπάρχει πάντα μέσα στο μυαλό σας; Η φράση από τη σκηνή που ο σύζυγός μου μου ζητά να μαζέψουμε τα πράγματά μας για να φύγουμε, κι εγώ, μονολογώντας, λέω: «Tι να πάρεις σε μία στιγμή από μία ολόκληρη ζωή»!!!

Ποια θα είναι η πορεία της ταινίας; Πού ετοιμάζεται να ταξιδέψει; Η πρώτη της προβολή, εκτός Ελλάδας, έγινε στο Βερολίνο, όπου πραγματικά έχαιρε πολύ μεγάλης αποδοχής. Τον Μάιο θα παρουσιαστεί στο Παρίσι, στις Κάννες και στις Βρυξέλλες. Θα ταξιδέψει στο Λονδίνο και θα κάνει επετειακή προβολή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εύχομαι να αρέσει και να ταξιδέψει παντού.

Πιστεύετε ότι η Ιστορία θα επαναλαμβάνεται μέχρι να την εμπεδώσουμε ή ότι πάντα «συμφέρουν» καταστάσεις πολέμου, ώστε να ξεχωρίζει «ποιος είναι πιο δυνατός»;

Στο θέατρο, επίσης με πολύ μεγάλη επιτυχία, παρουσιάστηκε και το δεύτερο μέρος του έργου «Κι από Σμύρνη... Σαλονίκη». Θα γίνει κι αυτό κινηματογραφική ταινία;

Όσο οι λαοί ανέχονται αντιδημοκρατικές συμπεριφορές,

Σίγουρα θα μεταφερθεί στην οθόνη. Δεν ξέρω αν θα είναι

στον κινηματογράφο ή θα γίνει τηλεοπτική σειρά. Νομίζω ότι θα γίνει σειρά και θα αναπτυχθούν και άλλες πολλές ιστορίες.

Είστε από τις ελάχιστες καλλιτέχνιδες που έχετε συνολικά την ευθύνη ενός έργου (συγγραφή, σκηνοθεσία, ερμηνεία, παραγωγή). Πόσο δύσκολο είναι να «παίζετε» όλους τους ρόλους ή αυτή είναι η επιλογή σας; Είναι δύσκολο να κάνεις πολλά πράγματα μαζί. Πολύ. Εξοντωτικό θα έλεγα. Από την άλλη, όμως, γίνεται ευκολότερη η δουλειά για μένα να σκηνοθετώ κάτι που έχω γράψει, καθώς έχω ένα ολοκληρωμένο όραμα στο μυαλό μου όταν ξεκινώ κάτι. Το έχω μελετήσει στις λεπτομέρειες κι έχω δει το έργο από την αρχή μέχρι το τέλος στο μυαλό μου. Οπότε ναι, έχει πολλή κούραση, αλλά το προτιμώ, για να έχω το αποτέλεσμα που θέλω.

Πόση δύναμη χρειάζεται για μια γυναίκα να είναι ανεξάρτητη, να μεγαλώνει μόνη ένα παιδί και να ορίζει τον εαυτό της; Tο πιο δύσκολο! Παιδί, προσωπική ζωή, καριέρα, ένας συνεχής αγώνας. Αν όμως έχεις προτεραιότητες, όλα γίνονται. Η ζωή δίνει ευκαιρίες και λύσεις.

Μετά από 40 χρόνια παρουσίας στον χώρο, τι σας έμαθε η ζωή; Πολλά!!! Πως είναι μια περιπέτεια που δεν ξέρεις τι θα σου φέρει αύριο…, πως δεν πρέπει να θεωρείς τίποτα και κανέναν δεδομένο…, πως είναι πιο σημαντικό να δίνεις, παρά να παίρνεις…, πώς πρέπει να σκέφτεσαι τι έχεις κι όχι τι δεν έχεις…, πως η αγάπη κι η καλοσύνη είναι πάνω απ όλα..

Πού σταματά το πάθος της Μιμής Ντενίση για δημιουργία; Η ανάγκη για δημιουργία είναι ταυτόσημη με εμένα. Είναι μέρος του εαυτού μου. Οπότε..., δεν τελειώνει ποτέ.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

sAronic Magazine 21

interview Όσο οι λαοί ανέχονται αντιδημοκρατικές συμπεριφορές, όσο τα οικονομικά συμφέροντα είναι πάνω από τον άνθρωπο και, κυρίως, όσο η παιδεία των λαών είναι περιορισμένη, θα γίνονται τα ίδια! Σμύρνη, Πόντος, Συρία, Κύπρος, Ουκρανία…

22 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πειραιάς Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια προσφυγικού συνοικισμού στη Δραπετσώνα. Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.

- Συλλογή Πέτρου Παυλίδη.

Το χρονικό του κολασμένου Σεπτέμβρη του ’22 στον Πειραιά Μια απίστευτη περιγραφή των πρώτων ντροπιαστικών εικόνων της υποδοχής των χιλιάδων ξεριζωμένων Ελλήνων στο λιμάνι του Πειραιά. Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης*

Η

δη από τις αρχές του Αυγούστου του 1922 τα ατμόπλοια κατέφθαναν στον Πειραιά φορτωμένα με πρόσφυγες. Καθώς η φημολογία έδινε κι έπαιρνε, στην αγορά του Πειραιά οι τιμές των προϊόντων άρχισαν να αυξάνουν. Τα κάρβουνα αυξήθηκαν κατά δέκα λεπτά, ενώ τα υφάσματα εξαφανίστηκαν από τις βιτρίνες.

«Έφτασα, υγιαίνω» *Msc Διοίκηση Επιχειρήσεων, Συγγραφέας & Πρόεδρος Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς

Το Τηλεγραφείο Πειραιώς, που κάποτε θεωρείτο το πρώτο των Βαλκανίων σε μέγεθος και θυρίδες υποδοχής και εξυπηρέτησης, ξαφνικά φάνηκε μικρό. Από νωρίς το πρωί

έως αργά το βράδυ κατακλυζόταν από αξιωματικούς και στρατιώτες. Επρόκειτο για στρατευμένους που κατέφθαναν άλλες φορές οργανωμένα στον Πειραιά, με επιταγμένα οπλιταγωγά, κι άλλοτε με επιβατηγά ατμόπλοια. Από την προκυμαία οι στρατιώτες τραβούσαν γρήγορα για τους Τριατατικούς υπαλλήλους (Τ.Τ.Τ. – Ταχυδρομείο, Τηλεγραφείο, Τηλεφωνείο), για να στείλουν ένα τηλεγράφημα στους δικούς τους, που περίμεναν εναγωνίως την επιστροφή τους. Η κυβέρνηση είχε εξασφαλίσει στους τυχερούς μαχητές του μετώπου, που κατάφερναν να επιστρέψουν, τη δωρεάν αποστολή δύο μόνο λέξεων. Ύστερα από διαφορετικούς συνδυασμούς της αναγγελίας, τελικά επικράτησε

sAronic Magazine 23

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πειραιάς Το Υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως (το 1934) καταμετρεί τα ξύλινα παραπήγματα και βρίσκει ότι αυτά είναι ακόμα 22.284!

1

2

4

3

και εφαρμόστηκε από τους περισσότερους το τηλεγράφημα με περιεχόμενο: «Έφτασα, υγιαίνω».

Επιτάξεις κενών δωματίων Στις εφημερίδες έγραφαν ότι υπήρχε πιθανότητα επίταξης χώρων και οικιών που ήταν κενά ή ακόμα διέθεταν κενά δωμάτια. Οι ιδιοκτήτες αμέσως έτρεχαν να τα επιπλώσουν με ό,τι πρόχειρο είχαν κατά νου, με ό,τι αποθήκευαν ή είχαν ξεχάσει για χρόνια πεταμένο στο πλυσταριό, στην αυλή, στην ταράτσα, στο υπόγειο. Τα διατάγματα αποστράτευσης εφέδρων δημοσιεύονταν το ένα ύστερα από το άλλο, χωρίς καν οι στρατιώτες που αποστρατεύονταν να έχουν επιστρέψει ακόμα από το μέτωπο. Ένστολοι πολίτες βρίσκονταν να τριγυρνούν χαμένοι στα βάθη της Ασίας. Τα φύλλα πορείας τους ακόμα και εκείνων που δεν τα παρέλαβαν ανέγραφαν «οίκαδε», εννοώντας επιστροφή πίσω στα μέρη όπου είχαν παρουσιαστεί αρχικώς. Όμως ανάμεσα σε όσους αποβιβάζονταν στις προκυμαίες του Πειραιά βρίσκονταν και εκατοντάδες στρατευμένοι Μικρασιάτες που το «οίκαδε» γι’ αυτούς δεν σήμαινε επιστροφή στο σπίτι, αλλά εκτοπισμό σε μια ξένη γη. Στις 29 Αυγούστου ο κυβερνήτης του ιταλικού φορτηγού ατμόπλοιου «Πιάβε», ο Ροδόλφο Μπογιάνοβιτς,

μετέβη στο Υγειονομείο Πειραιώς και κατέθεσε το ποσό των 760 δραχμών υπέρ των προσφύγων της Σμύρνης. Ζήτησε την άδεια από το ελληνικό κράτος να μεταβεί στη Σμύρνη, για να παραλάβει πρόσφυγες.

Οι νεκροί «φιλοξενούν» τους ζωντανούς Οι πρόσφυγες καταφθάνουν στον Πειραιά με καταιγιστικό ρυθμό. Μέχρι να ολοκληρωθεί η αποβίβαση ενός ατμόπλοιου, εισέρχεται στο λιμάνι το επόμενο. Όλοι αναζητούν χώρους προς εγκατάσταση. Πρώτος στην επιλογή των προσφύγων που μόλις αποβιβάζονται στον Πειραιά βρίσκεται ο ναός του Αγίου Διονυσίου με το κοιμητήριό του. Οι πρόσφυγες αποβιβάζονται και, με ευτελή υλικά δώθεκείθε, με σανίδες και τενεκέδες, στήνουν παραπήγματα ανάμεσα στα μνήματα. Ο λόγος ήταν απλός. Αναζητώντας στις ασταθείς κατασκευές τους σταθερά σημεία, τα μόνα που βρήκαν εύκαιρα ήταν τα μαρμαρόστρωτα μνήματα. Οι τρίπλευρες παράγκες τους στήνονται έχοντας σταθερό σημείο την τέταρτη πλευρά, που είναι η πλευρά του μνήματος. Οι οικογένειες τραβιούνται στο εσωτερικό των παραπηγμάτων και τη νύχτα τοποθετούν τα προσκέφαλά τους προς τα εκεί που βρίσκεται το μαρμάρινο μνήμα. Είναι το

1. Παλιά Κοκκινιά 1922. Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.

2. Πρόσφυγες.

3. Τζιτζιφιές, προσφυγικός συνοικισμός 1928.

4. Προσφυγικό νοσοκομείο 1922.

μόνο σημείο της ευτελούς κατοικίας τους που τους παρέχει ασφάλεια από τους ανέμους και τη βροχή του χειμώνα, που δεν κινδυνεύει να πέσει πάνω τους όταν ο άνεμος δυναμώσει. Δίπλα στις χαμηλές παράγκες τους ξεπροβάλλουν εξωπραγματικές μαρμάρινες φιγούρες, τύμβοι και μαρμάρινοι άγγελοι. Οι νεκροί παραμερίζονται και οι τελευταίες κατοικίες τους καταλαμβάνονται από τους ζωντανούς. Οι συγγενείς που πηγαίνουν στα μνήματα διαμαρτύρονται. Στέλνουν υπομνήματα στους επιτρόπους της εκκλησίας και στον Δήμο. Μα ποιος στην πραγματικότητα μπορεί να διώξει βίαια ζωντανούς για να προστατεύσει πεθαμένους; Κανείς! Έτσι, τα παραπήγματα του νεκροταφείου του Αγίου Διονυσίου επεκτείνονται διαρκώς. Τα παραπήγματα πολιορκούν ασφυκτικά και από την εξωτερική πλευρά το κοιμητήριο. Ειδικά από την ηπειρωτική πλευρά της εκκλησίας, στήνεται μια συνοικία, η οποία στην ουσία αποτελεί προέκταση της κατάστασης που επικρατεί και μέσα στο κοιμητήριο. Σταδιακά οι μαρμάρινες πλάκες των μνημάτων αφαιρούνται και γίνονται πάτωμα στα προσφυγικά σπίτια, για να αποφύγουν οι ένοικοι τη λασπουριά των βροχών. Η στέγη των νεκρών γίνεται πάτωμα των ζωντανών. Ολόγυρα αυτοσχέδιες κατασκευές, παράδοξα ψηλές, χωρίς

24 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πειραιάς

1 Παλιά Κοκκινιά 1922. Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.

2 Πλήθος κόσμου συγκεντρωμένο στο λιμάνι του Πειραιά κατά την άφιξη των προσφύγων. Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε. - Συλλογή Πέτρου Παυλίδη.

3 Προσφυγικά Τουρκολίμανου 1935.

4 Πρόσφυγες 1922.

1

θεμέλια, φτιαγμένες από ετερόκλητα υλικά, επιβεβαίωναν τη ματαιότητα του κόσμου. Μέγαρα και υποστατικά, άμαξες και υπηρέτες, ασημικά και λίρες έμειναν πίσω στην πατρίδα την καμένη, τη βιασμένη και παρμένη από τους Τούρκους. Και οι αλλοτινοί άρχοντες της Σμύρνης και της Ιωνίας βρέθηκαν μέσα σε μία ημέρα πρόσφυγες, ένοικοι του νεκροταφείου του Αγίου Διονυσίου. Ζώντες και νεκροί θα συμβιώνουν στον ίδιο χώρο. Άνθρωποι θα μαγειρεύουν, παιδιά θα παίζουν ανάμεσα σε μνήματα. Η ζωή θα βρει καταφύγιο εκεί που υπήρχε μόνο θάνατος! Δύο πλοία που έτυχε να βρεθούν στη Σμύρνη, ένα αμερικανικό και ένα ιαπωνικό, ακύρωσαν ύστερα από πρωτοβουλία των κυβερνητών τους την παραλαβή φορτίου και επιβίβασαν όσους δυστυχισμένους πρόσφυγες μπορούσαν. Η συμπεριφορά των πληρωμάτων των δύο αυτών πλοίων αποτελεί μια στάση αλτρουισμού, για την οποία μπορεί να υπερηφανεύεται η πατρίδα τους. Τα πληρώματα αυτά των δύο λαών απέδειξαν ότι δεν έχουν καμία σχέση με τις σκοπιμότητες και τους υπολογισμούς, αλλά και την επαίσχυντη επιφυλακτικότητα των λαών της Ευρώπης έναντι των χριστιανοκτόνων Τούρκων.

Η Ελλάδα δεν στάθηκε ως μητέρα πατρίδα, αλλά ως μητριά! Παρά τα όσα φρικιαστικά ακούγονται στον Πειραιά από τους πρόσφυγες, η άφιξη των οποίων λαμβάνει τη μορφή κυμάτων, οι διατυπώσεις δεν είχαν αλλάξει εκ μέρους των τελωνειακών και άλλων αρχών: οι πρόσφυγες, μόλις αποβιβασθούν γυμνοί και εξαθλιωμένοι, αναγκάζονται να σχηματίσουν ουρές ελέγχου, καθώς αντιμετωπίζονται όπως οι συνηθισμένοι ταξιδιώτες. Κανείς δεν βρίσκεται στο πλάι τους για να τους προσφέρει, μόλις πατήσουν το πόδι τους στο ελληνικό έδαφος, ένα κομμάτι ψωμί μέχρι να εγκατασταθούν

2

κάπου, μέχρι να βρουν τρόπο επιβίωσης. Απλά πράγματα, που στην Ελλάδα δυστυχώς καθίστανται αφάνταστα δύσκολα. Από όσους αποβιβάζονται ακούγεται σύσσωμη μια κραυγή «Έλεος! Κατάρα!». Οι σύντομες αυτές περιγραφές από τη φρίκη της Σμύρνης κρίθηκε ότι έπρεπε να γίνουν, για να αποδώσουν τις εικόνες τις οποίες μεταφέρει κάθε ατμόπλοιο που φτάνει στον Πειραιά μεταφέροντας πρόσφυγες. Αποβιβάζει τη φρίκη μεταμορφωμένη σε άνθρωπο. Μια γυναίκα που έχει χάσει τα παιδιά της και τον άντρα της, μόλις πατάει το πόδι της στον Πειραιά, φωνάζει γελώντας ηχηρά, σαν να έχει χάσει τα λογικά της: «Τι ωραία είναι εδώ! Δεν έχει Κεμάλ. Τι χαρά! Τι χαρά!». Ένας Σμυρναίος γιατρός, ο Κρυπτοφρύδης, διασώθηκε εγκαταλείποντας τα πάντα στα χέρια των Κεμαλικών και των Τσέτηδων, και έφτασε στον Πειραιά κρατώντας μονάχα μια τσάντα με τα χειρουργικά του εργαλεία. Οι τελωνειακές αρχές τον υποχρέωσαν να πληρώσει φόρο εισαγωγής ιατρικών εργαλείων 400 δραχμών! Δεν τον άφηναν να φύγει αν δεν πλήρωνε τον φόρο. Ο γιατρός, αφού έδωσε τα μοναδικά χρήματα που είχε πάνω του, κατάλαβε από την πρώτη στιγμή ότι η Ελλάδα δεν ήταν όπως τη φανταζόταν. Δεν ήταν μια μάνα πατρίδα, αλλά μια μητριά, που κοιτούσε να βγάλει χρήματα από τα παιδιά της, ακόμα κι όταν αυτά πέθαιναν…

Αναζητήσεις μελών οικογενειών Καθώς τα οικονομικά του κράτους βρίσκονται στο έσχατο σημείο, διατάζεται ο δημοτικός φωτισμός να σβήνει στις έντεκα το βράδυ, με αποτέλεσμα οι πρόσφυγες που βρίσκονται στις πλατείες και σε άλλα σημεία της πόλης να βυθίζονται στο απόλυτο σκοτάδι. Εμφανίζονται στις εφημερίδες οι πρώτες στήλες αποκλειστικά για τους πρόσφυγες: «Ο τάδε θερμώς παρακαλεί να τον πληροφορήσουν περί της τύχης…» ή «Παρακαλείται όποιος γνωρίζει για την τύχη

εν τη Ευρωπαϊκή οδώ Σμύρνης, των εμπόρων…. να δώσει πληροφορίες στο καπνοπωλείο Γεωργίου Χατζηθεοχάρη στον Πειραιά». Καθώς οι αναζητήσεις μελών οικογενειών που έχουν χαθεί είναι εκατοντάδες, και δεδομένης της έλλειψης μόνιμης διεύθυνσης για αποστολή πληροφοριών, περίπτερα, μανάβικα, καπνοπωλεία, κάθε είδους καταστήματα μετατρέπονται σε κέντρα αναζήτησης, με δεκάδες χαρτάκια αγγελιών αναζητήσεων να γεμίζουν τη βιτρίνα του: «Παρακαλείται ο γνωρίζων την τύχην της οικογενείας Μιχαήλ Καμπά, κρεοπώλου Σμύρνης, όπως ειδοποιήσει Φίλωνος 18 Πειραιά». Ανάμεσα στις αγγελίες απελπισίας και μερικές αλτρουισμού και προσφοράς, όπως «ο ιατρός Κεχαγιόγλου, πρόσφυξ εκ Σμύρνης, δέχεται τους Μικρασιάτες αδελφούς του εις την οδόν…». Ο Σεπτέμβρης οδεύει προς τη μέση του, και τα πρώτα κρύα που εμφανίζονται ειδικά τις βραδινές ώρες αναγκάζουν τους πρόσφυγες που διαμένουν ακάλυπτοι σε δημόσια μέρη να αναζητήσουν τρόπο πρόχειρης στέγασης. Εισέρχονται στη λιμενική ζώνη, και ειδικά στην Ακτή Τζελέπη, όπου βρίσκονται τα Λεμονάδικα, και παίρνουν άδεια ξύλινα καφάσια και ό,τι άλλο πρόχειρο υλικό βρίσκεται ολόγυρα, για να φτιάξουν πρόχειρα παραπήγματα. Ξηλώνονται δενδρύλλια από τον Τινάνειο Κήπο και από τη Λεωφόρο Γεωργίου Α΄. Ό,τι μπορεί να βάλει η φαντασία ενός ανθρώπου που μένει σε ελεύθερο, απροστάτευτο χώρο μετατρέπεται σε «οικοδομικό» υλικό προσφυγικών παραπηγμάτων.

Μετά τη σωτηρία η εκμετάλλευση… Ο Πειραιάς τον πρώτο εκείνο καιρό των αφίξεων, αρχές Σεπτέμβρη, ακουγόταν στους περισσότερους πρόσφυγες ως λιμάνι σωτηρίας, στο οποίο κατέφευγε η ανθρώπινη δυστυχία για να βρει προστασία, να βρει άσυλο, το λιμάνι όπου κατέφευγαν οι κατατρομαγμένοι αδελφοί για να βρουν

sAronic Magazine 25

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πειραιάς

τους αδελφούς τους, οι διά της βίας απάτριδες για να βρουν νέα πατρίδα. Ωστόσο η εικόνα του λιμανιού θυμίζει την εικόνα μιας μεσαιωνικής ανθρωποαγοράς της Βαγδάτης, όπου πηγαίνει ο καθένας για να παζαρεύσει την ανθρώπινη σάρκα, αναλόγως των αναγκών του. Αθηναίοι και άλλοι κατεβαίνουν στον Πειραιά, μόνο και μόνο για να βρουν, όπως λένε, «καμιά υπηρέτρια της προκοπής…». «Ξέρεις, στο σπίτι υποφέρουμε από υπηρεσία… Είναι δύο μήνες τώρα που η μαμά μας γκρινιάζει για το ζήτημα αυτό…» είναι μερικοί από τους διαλόγους που εξελίσσονται επί των πειραϊκών ακτών του εμπορικού λιμανιού. Δυστυχώς, υπήρχαν ακόμα χειρότερες περιπτώσεις που εμφανίζονταν ήδη από τις πρώτες ημέρες, καθώς η Αστυνομία άρχιζε να συλλαμβάνει άτομα που προσέγγιζαν τα κορίτσια και τις νεαρές που έβγαιναν από τα ατμόπλοια, με άσχημους σκοπούς. Κάπως έτσι πέρασε εκείνος ο Σεπτέμβρης του ’22 στον Πειραιά.

Από το ’22 στο ’34

3

4

Γυμνοί και εξαθλιωμένοι, αναγκάζονται να σχηματίσουν ουρές ελέγχου, καθώς αντιμετωπίζονται όπως οι συνηθισμένοι ταξιδιώτες. Κανείς δεν βρίσκεται στο πλάι τους…

Η δημιουργία προσφυγικών γειτονιών, συνοικιών και δήμων ήταν τόσο μεγάλη σε αριθμό στον Πειραιά, που το Υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (το 1934), και αφού πρώτα έχει μετακινήσει και διανέμει σε διάφορα σημεία της Αττικής και των νησιών του Σαρωνικού χιλιάδες πρόσφυγες, καταμετρεί τα ξύλινα παραπήγματα και βρίσκει ότι αυτά είναι ακόμα 22.284. Ενδεικτικά αναφέρονται: Στα Ταμπούρια 3.000, στην Ανάσταση 250, στη Σούδα Νέας Κοκκινιάς 400, στην Παλαιά Κοκκινιά 800, στην παραλία Κρεμμυδαρούς 4.300, στα Βούρλα 120, στα Σφαγεία 215, στα Τσιμεντάδικα 650, στην περιοχή Αγίου Διονυσίου 455, στην οδό Δογάνης και Αναπαύσεως 106, στον Άγιο Παντελεήμονα 200, Ψαρών και Δογάνης 130, στο Χατζηκυριάκειο 200, στον Προφήτη Ηλία 20, Θρασυβούλου και Μουσών 100, στο Τουρκολίμανο 13, στην Ακτή Πρωτοψάλτη 16, στις Τζιτζιφιές 400 κ.α. Κάτω από το βάρος του προσφυγικού κύματος, το 1934 η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη αποφάσισε την καρατόμηση του Δήμου Πειραιά. Πίσω από το δήθεν συμφέρον των προσφύγων, αποσκοπούσε στην επικράτηση του Λαϊκού Κόμματος, σε μια πόλη που ύστερα από την έλευση προσφύγων ήταν γνωστό ότι αποτελούσε το κάστρο του βενιζελισμού στην Ελλάδα! Ο τεμαχισμός, που εξυπηρετούσε το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη, προέβλεπε τη δημιουργία τριών νέων δήμων, που θα έφεραν τα ονόματα Ταμπουρίων, Νέας Κοκκινιάς και Δραπετσώνας, και τεσσάρων κοινοτήτων, του Αγίου Γεωργίου, του Περάματος, του Ικονίου και του Κουτσικαρίου. Επικρατούσε μάλιστα η άποψη ότι οι συνοικίες Καλλίπολης και Χατζηκυριακείου, λόγω του μεγάλου αριθμού προσφύγων (δηλαδή βενιζελικών) που υπήρχαν, έπρεπε να απομονωθούν, για να μην αλλάξουν το εκλογικό αποτέλεσμα, που έδινε το Κεντρικό Τμήμα του Πειραιά υπέρ του Λαϊκού Κόμματος. Και η απομόνωση αυτή γινόταν με τον μετασχηματισμό τους σε μία κοινότητα (Κοινότητα Καλλιπόλεως, Χατζηκυριακείου), που θα λειτουργούσε αυτόνομα εντός των ορίων του Δήμου Πειραιώς! Αυτά τα σενάρια, που σήμερα μας φαίνονται απίστευτα, έλαβαν σάρκα και οστά όχι μόνο σε μεγάλο βαθμό, αλλά και με τον πλέον αισχρό τρόπο. Ο Πειραιάς τεμαχίστηκε και διανεμήθηκαν τα τεμάχιά του χάριν κομματικού οφέλους, και όχι φυσικά προς όφελος των προσφυγικών συνοικιών του.

26 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

σαλαμίνα

1

2

Ο Συνοικισμός των Προσφύγων Μικρασιατών στη Σαλαμίνα Στη θέση Θρακιά της τότε Κοινότητας

Αντιδράσεις και ύβρεις…

Αμπελακίων χτίζεται ο οικισμός και ξεκινάει η

Τον Νοέμβριο του 1923 η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων αναζητούσε έκταση για τη δημιουργία οικισμού στη Σαλαμίνα. Ο χώρος που προτάθηκε ήταν αυτός που βρίσκεται δυτικά του ρέματος Δημούτση, στην περιοχή των Αμπελακίων (νοτιοανατολικά της σημερινής γνωστής αλυσίδας Υπεραγοράς – πρώην κινηματογράφος «Το Νέον»). Οι αντιδράσεις ήταν αρνητικές και έντονες. Στους πρόσφυγες αποδόθηκαν χαρακτηρισμοί, όπως «Τούρκοι, τουρκοσπορίτες, λεπροί». Στη συνέχεια η Επιτροπή πρότεινε ως χώρο σύμπηξης προσφυγικού συνοικισμού το μέρος που βρίσκεται βορειοανατολικά της περιοχής της Αγίας Μαύρας. Οι αντιδράσεις κι εδώ ήταν ίδιες. Το γεγονός εκείνο ανάγκασε την Επιτροπή να επιλέξει τη μέση οδό και να οριοθετήσει την πολεοδόμηση του συνοικισμού στο σημείο που σήμερα είναι επί της Λεωφόρου Ιπποκράτους, βόρεια του τοπωνυμίου Θρακιά.

μακρά πορεία εγκατάστασης και ενσωμάτωσης των ξεριζωμένων… Γράφει ο Παναγιώτης Βελτανισιάν*

Π

ρωταρχικό ρόλο στην αποκατάσταση των προσφύγων έπαιξαν διάφοροι φορείς, όπως το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, ο Ερυθρός Σταυρός, το τότε Υπουργείο Πρόνοιας και άλλοι φορείς. Κατά κύριο λόγο, προωθήθηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, αποτελώντας φθηνό εργατικό δυναμικό. Όσοι πρόσφυγες προωθήθηκαν στα αστικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά αποβιβάζονταν αρχικά στη νησίδα του Αγίου Γεωργίου –μεταξύ Σαλαμίνας και Περάματος– και περνούσαν τη λεγόμενη «καραντίνα». Οι οικογένειες που τους υποδέχονταν έπαιρναν χρηματικό επίδομα, μέχρις ότου επιλυθεί το πρόβλημα της στέγασής τους. Στη Σαλαμίνα φιλοξενήθηκαν από οικογένειες των Παλουκιών και της Κούλουρης.

Στη Θρακιά η μέση οδός… Το 1925 η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων εγκατέστησε στη Σαλαμίνα, και συγκεκριμένα στη θέση «Θρακιά» της τότε Κοινότητας Αμπελακίων, ομάδα αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών με σκοπό την οικοδόμηση προσφυγικού συνοικισμού. Τα μέλη της ομάδας αυτής είχαν στόχο την επίβλεψη των εργασιών για την οικοδόμηση ενός νέου

προσφυγικού συνοικισμού. Οι εργασίες ξεκίνησαν στις αρχές του 1925 και ολοκληρώθηκαν στα τέλη του ίδιου έτους. Εργάστηκαν δεκάδες τεχνίτες, κυρίως Μικρασιάτες, αρκετοί από τους οποίους μετά το τέλος της οικοδόμησης διέμειναν ως μόνιμοι πλέον κάτοικοι σε αυτά τα σπίτια. Το πολεοδομικό σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία πλατείας και δημοτικού σχολείου, καθώς και την κατασκευή εκατό οικιών. Ο όλος οικισμός οικοδομήθηκε ανατολικά και δυτικά της σημερινής πλατείας «Φοίνικα» και κατά μήκος της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου, περιλαμβάνοντας πενήντα κατοικίες αριστερά και πενήντα δεξιά. Για τις ανάγκες υδροδότησης των κατοίκων ανοίχθηκαν τρία πηγάδια στη θέση της σημερινής πλατείας του Συνοικισμού.

Στέγαση με 15ετές δάνειο… Την απαλλοτρίωση των εκτάσεων και την οικοδόμηση του οικισμού ανέλαβαν το τότε Υπουργείο Πρόνοιας και το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων. Η κάτοψη της κάθε οικίας ήταν ορθογώνια ή τετράγωνη, χωρίς όμως να υπάρχει πρόβλεψη για στοιχειώδη οικιστικό εξοπλισμό (πλυσταριό, αποθήκη). Η στέγαση πραγματοποιήθηκε κατόπιν κλήρωσης, με την παροχή έτοιμου οικοδομήματος εβδομήντα έως ογδόντα τετραγωνικών, με μικρή αυλή. Οι δικαιούχοι όφειλαν να αποπληρώσουν το οικοδόμημα με τη μορφή δεκαπενταετούς δανείου.

sAronic Magazine 27

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

σαλαμίνα

ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ ΑΠΌ ΤΟ ΑΡΧΕΊΟ ΤΟΥ ΤΆΣΟΥ ΚΕΧΑΓΙΆ

Κωνσταντινουπολίτες αρέσκονταν στο άκουσμα της λατέρνας, ενώ οι Σμυρνιοί προτιμούσαν τις παραδοσιακές ορχήστρες. Λειτούργησαν τρία μπακάλικα: του Ευθυμίου, του Μανώλη Μουχτούρη και του Λάμπρου Κολλάρου.

Δεκαετία 1950: Το παραχωρητήριο… Τη δεκαετία του 1950 παραχωρήθηκαν τα σπίτια, ως ιδιοκτησία πλέον, στους πρόσφυγες και τους δόθηκε το δικαίωμα μεταβίβασης και πώλησης. Μάλιστα, στην εσωτερική πλευρά της κύριας πόρτας υπήρχε πάντοτε αναρτημένο το παραχωρητήριο, στο οποίο αναγραφόταν ο αριθμός των μελών που νόμιμα διέμεναν στην παραχωρηθείσα οικία. Την επόμενη χρονιά, με άλλο διάταγμα, ο συνοικισμός ονομάζεται «Φοίνικας», δηλώνοντας συνειρμικά την αναγέννηση των προσφύγων στη νέα τους πατρίδα, που αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Δέκα χρόνια αργότερα ιδρύθηκε ο εξωραϊστικός σύλλογος «Φοίνικας», που προσπάθησε να βελτιώσει κάπως τις συνθήκες ζωής των προσφύγων.

Έτος 1978: Η σύνταξη των προσφύγων… Το 1978 θεσπίζεται από την τότε κυβέρνηση η «Επιτροπή Προσδιορισμού Γήρατος», με κύριο μέλημα τη συνταξιοδότηση προσφύγων οι οποίοι είχαν δηλώσει άλλο έτος γέννησης, μεταγενέστερο του πραγματικού. Το πρόβλημα προέκυψε από τους πρόσφυγες του Συνοικισμού που εργάζονταν ως πολιτικό προσωπικό στον Ναύσταθμο.

1 Συνοικισμός Φοίνικα, 1937. Δημοτικό Σχολείο. Η δασκάλα με τις μαθήτριες, ντυμένες με τα κουλουριώτικα, λίγο πριν την παρέλαση.

2 Συνοικισμός Φοίνικα, 1956. Κοπέλες στο πηγάδι.

3 Σαρωνικός, στο λοιμοκαθαρτήριο Αγίου Γεωργίου.

Για την όσο το δυνατόν περισσότερη ομοιογένεια του πληθυσμού προνοήθηκε να εγκατασταθούν ανατολικά της πλατείας και της οδού Ελ. Βενιζέλου οι πρόσφυγες που προέρχονταν από τη Σμύρνη και την ευρύτερη περιφέρειά της, ενώ στα δυτικά όσοι ήρθαν από την Κωνσταντινούπολη, την Προποντίδα και τα Πριγκηπονήσια. Το Δημοτικό Σχολείο άρχισε να λειτουργεί το 1926, με πρώτη δασκάλα και διευθύντρια του Α΄ Μεικτού Προσφυγικού Σχολείου την Ελένη Λαζαράτου. Σταδιακά άρχισε η νοερή αποδοχή της μόνιμης εγκατάστασης, που σε νοητικό επίπεδο προσομοίαζε με την αρχική, με διάφορους συμβολισμούς, όπως αυτό διαφαίνεται στην ονοματοδοσία των οδών: Μ. Ασίας, Ιωνίας, Χρυσοστόμου, Σμύρνης, Παγκάλου, Πλαστήρα κ.ά. Ενεγράφησαν ως πολίτες στην Κοινότητα Αμπελακίων, αλλά εκκλησιάζονταν στην ενορία της Αγίας Βαρβάρας Παλουκίων. Όσον αφορά την εργασία, οι γυναίκες ασχολήθηκαν με τις οικιακές εργασίες, ενώ οι άντρες δούλεψαν αρχικά στα αλιευτικά σκάφη (γριγρί) των ντόπιων Κουλουριωτών και Παλουκιωτών. Κάποιοι ήταν γυρολόγοι (πωλητές καραμελωμένων μήλων, τροχιστές, γανωτζήδες, παγωτατζήδες) και, αργότερα, κάποιοι δούλεψαν ως εργάτες στον Ναύσταθμο. Για δεκαετίες το καφενείο του Μπινταγιάλα ήταν ο χώρος ψυχαγωγίας τους και αποτελούσε σημείο συνάντησης των προσφύγων. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι

3

Από τον σαλαμινιακό πληθυσμό έγιναν σχετικά γρήγορα αποδεκτοί, όπως αυτό φαίνεται από τους γάμους, οι οποίοι μέχρι και τη δεκαετία του 1940 συνάπτονταν ως επί το πλείστον μόνο μεταξύ προσφυγικών οικογενειών. Οι ντόπιοι Σαλαμίνιοι συχνά επαινούσαν τη δεινή ικανότητα των γυναικών στο μαγείρεμα και στην καθαριότητα –οικιακή και προσωπική–, αν και η τελευταία ήταν πολλές φορές παρεξηγήσιμη, διότι δήλωνε έμμεσα τη συχνή σεξουαλική επαφή.

Η Αγία Φωτεινή… Το 1996 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής, και μαζί με αυτόν ενταφιάστηκε το αίσθημα της προσωρινότητας, αλλά κι εκείνο της επιστροφής. Η λαϊκή αυτή εργατική συνοικία διατήρησε τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά της μέχρι και τη δεκαετία του 1990, ενώ η πορεία των προσφύγων μέσα στη σαλαμινιακή κοινωνία έχει ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις κοινωνικές ανισότητες που οι ίδιοι αντιμετώπισαν, τους μηχανισμούς ενσωμάτωσης αλλά και περιχαράκωσής τους. Σήμερα τα όρια του οικισμού είναι δυσδιάκριτα, λόγω της οικοδομικής δραστηριότητας των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων. Αρκετά προσφυγικά σπίτια έχουν κατεδαφιστεί και στη θέση τους υπάρχουν διώροφες και τριώροφες κατοικίες. Άλλα είναι ερειπωμένα και άδεια. Γεμάτα όμως από αναμνήσεις, αναμνήσεις αλλοτινές και σιγά-σιγά λησμονημένες. *Ο Παναγιώτης Βελτανισιάν είναι Φιλόλογος, Δρ Λαογραφίας

ΤΥΡΟΚΟΜΕΙΟ ΓΑΛΑΚΤΟΠΩΛΕΙΟ Ορεινή Αίγινα, Σφεντούρι Αίγινας | + 30 22970 62110 + 30 6944 540424

Στο ορεινό Σφεντούρι της Αίγινας, εκεί που ο καθαρός αέρας του βουνού μπερδεύεται με τη θαλασσινή αύρα, ο Γιάννης Χερουβείμ και η σύζυγος του Ευαγγελία Τζίτζη, ζουν το όνειρό τους και το μοιράζονται μαζί μας! Στην πιστοποιημένη και αδειοδοτημένη κτηνοτροφική μονάδα τους, της οποίας η φήμη –σε συνδυασμό με το τυροκομείο- έχει επεκταθεί πανελλαδικά μέσα σε ελάχιστα χρόνια, παράγουν αγνά γαλακτοκομικά προϊόντα σε μεγάλη ποικιλία , από τα ζώα που οι ίδιοι εκτρέφουν. Ταυτόχρονα λειτουργεί στον χώρο μονάδα αγροτουρισμού, που προσφέρει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να ζήσει από κοντά όλες τις δραστηριότητές τους, να περιηγηθεί στον στάβλο των αλόγων και των αιγοπροβάτων, αλλά και να κάνει ιππασία.

GELATO FOLLIA Λ. Δημοκρατίας 21, Παραλία Αίγινας τηλ: 22875 00520

Σε έναν καινούργιο, πλήρως ανακαινισμένο χώρο, το γνωστό κατάστημα της Αίγινας Gelato Follia, μας υποδέχεται και πάλι με τις γλυκές γεύσεις του! Παγωτό, γλυκό, κρέπες, βάφλες -όλα δικής του παρασκευής- με θέα το λιμάνι! Οι γεύσεις σερβίρονται ανάλογα με την επιθυμία μας, ενώ ο αρωματικός καφές ολοκληρώνει την καλοκαιρινή πανδαισία από το πρωί έως αργά το βράδυ!

ΚΡΕΟΠΩΛΕΊΟ ΓΙΆΝΝΗΣ - ΣΤΈΛΙΟΣ Αφαίας 43, Αίγινα Τ +30 22970 22700

Καποδιστρίου 6 - Αίγινα • +30 22970 22122 fb: Eva Giannouli HAIR & STYLE (κοντά στις φυλακές & στο Δημοτικό Parking)

Παραδοσιακό κρεοπωλείο, με κατσικάκια και αρνάκια δικής μας εκτροφής, στο πιο επίκαιρο σημείο της πόλης της Αίγινας. Επί της οδού Αφαίας, το κρεοπωλείο μας εγγυάται επί σειρά ετών για την ποιότητα των προϊόντων μας. Φρέσκα κρέατα και κοτόπουλα, αλλά και γαλακτοκομικά δικής μας παρασκευής. Γιαούρτια, τυριά που δεν θα βρείτε αλλού. Σας ευχόμαστε Καλό Πάσχα και είμαστε έτοιμοι να σας εξυπηρετήσουμε και με παράδοση κατ’οίκον.

30 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

αίγινα

Μνήμες απογόνων προσφύγων στην Αίγινα… Εκατό χρόνια μετά, ο Νίκος Δρυμωνίτης και ο Χριστόδουλος και η Δέσποινα Καμπουρογιάννη θυμούνται ιστορίες των οικογενειών τους από το Αϊβαλί και το Τσεσμέ. Της Σίλας Αλεξίου

Κ

άθε οικογένεια και μια ιστορία… Πολλές οι οικογένειες προσφύγων και στην Αίγινα, οικογένειες διαλυμένες οι περισσότερες, που βρήκαν καταφύγιο στο νησί και ρίζωσαν στη συνέχεια για πάντα. Εκατό χρόνια μετά τον ξεριζωμό τους το 1922 από τη Σμύρνη και τις γύρω περιοχές, οι πρόσφυγες που κατάφεραν να φτάσουν τότε στην Αίγινα απέκτησαν απογόνους, οι οποίοι διατηρούν τις μνήμες των προγόνων τους, τιμούν τις μικρασιατικές ρίζες τους και αφηγούνται με συγκίνηση την ιστορία της οικογένειάς τους. «Ο πατέρας μου, Δημήτρης Δρυμωνίτης, γεννήθηκε το 1914 στο Αϊβαλί» μας λέει ο Νίκος Δρυμωνίτης, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αίγινα, αλλά τα τελευταία χρόνια την έχει εγκαταλείψει. «Το 1922 ήταν 8 ετών, όταν ξεκίνησε όλη η οικογένεια για το μεγάλο ταξίδι. Οι δύο γονείς και τα δώδεκα παιδιά. Στη διαδρομή, που κράτησε καιρό, τα τέσσερα παιδιά πνίγηκαν… Έφτασαν τελικά στην Αίγινα, αλλά πώς να ζήσεις οκτώ παιδιά; Έδωσαν τα πέντε για υιοθεσία, στον Πόρο και στην Αθήνα, σε οικογένειες που είχαν την οικονομική δυνατότητα να τα μεγαλώσουν, και τελικά έμειναν τρία αδέλφια στην Αίγινα». Το μικρό προσφυγόπουλο, με τους γονείς και τα αδέλφια του, έμεινε σε ένα σπιτάκι απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στην πόλη της Αίγινας, και μεγαλώνοντας έγινε ψαράς. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών, στην Αίγινα, όπου απέκτησε την οικογένειά του.

Σε ένα τσουβάλι Σε ένα τσουβάλι, για να μη φαίνεται ότι είναι άνθρωπος, αλλά να μοιάζει με μπόγο ρούχων, έφυγε από το Τσεσμέ ο Μιμίκος ο πρόσφηγκας (όπως έλεγαν στην Αίγινα τους πρόσφυγες), ο αμαξάς. Η αγωνία της μάνας να σώσει το ένα της παιδί, τουλάχιστον, οδήγησε σε αυτή την ιδέα, που αποδείχτηκε σοφή. Άλλωστε, εκεί στη Σμύρνη οι Τούρκοι έκαψαν την κόρη της, τη Σοφία, και δεν άντεχε να χάσει και το άλλο της παιδί. Έτσι, κατάφεραν –μάνα και γιος– να φτάσουν στην Αίγινα, όπου κάποιες καλόγριες τους έδωσαν στέγη στο ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας, δίπλα στο λιοτρίβι του Χατζόπουλου. Ο μικρός Δημήτρης Κούμης έγινε παραγιός της οικογένειας Χατζοπούλου, έκανε δουλειές και κάποια

στιγμή παντρεύτηκε τη μία κόρη. «Την έκλεψε» λένε σήμερα τα εγγόνια του, η Δέσποινα και ο Χριστόδουλος Καμπουρογιάννης, οι οποίοι δεν πρόλαβαν να ζήσουν πολύ τον παππού, αλλά θυμούνται ότι μια εκδρομή της μητέρας τους στην Έδεσσα στάθηκε αφορμή να βρουν συγγενείς τους από το Τσεσμέ. «Μετά την εκδρομή ήρθε ένας από τους... νέους συγγενείς με τη γυναίκα του στην Αίγινα και μας έκανε κατάπληξη η ομοιότητά του με την αδελφή της μητέρας μας. Μπορεί να ήταν και αδέλφια ή, έστω, πολύ κοντινά ξαδέλφια» λέει στο SM η Δέσποινα Καμπουρογιάννη. Οι πρόσφυγες της Αίγινας αναφέρονται στο βιβλίο της Λίζας Μιχελή «Προσφύγων Βίος και Πολιτισμός», με μαρτυρίες των ίδιων. Ο Δημήτρης Μιχελίδης περιγράφει πολύ γλαφυρά την προσωπική του εμπειρία, όταν από ένα κατάστημα παπουτσιών στο λιμάνι του Πειραιά, όπου ήταν παραγιός, βρέθηκε στην Αίγινα, αφού έμαθε από έναν πελάτη πρόσφυγα που έμενε στο νησί ότι εκεί είχαν καταφύγει κάποιες οικογένειες από το χωριό του και μια συγγενική. «Ήμουνα ξένος κι έρημος στον Πειραιά, λαχταρούσα να βρω κάποιον από την πατρίδα. Πήρα τον κουμπαρά μου, ψώνισα, έβγαλα εισιτήριο, και σε δυο ώρες και κάτι βρέθηκα στο νησί· το ίδιο βράδυ πήγα λίγο πιο πάνω από την Παναγίτσα, όπου αντάμωσα τους γνωστούς μου». Περιγράφοντας τις συνθήκες, ο κ. Μιχελίδης θυμάται ότι δεν υπήρχε καμιά κρατική φροντίδα και –το χειρότερο– δεν υπήρχαν δουλειές. «Στο τέλος εγώ έφτιαξα ένα κασέλι και γίνηκα λούστρος. Κάθε πρωινό έβγαινα για δουλειά με το κασέλι στον ώμο και, μόλις έφτανα στην Παναγίτσα, έβγαζα την πρώτη φωνή: “Λούστροοος....”». «Οι Αιγινήτες ήτανε καλοί. Δεν μας λέγανε όμως πρόσφυγες. Πρόσφηγκες μας φωνάζανε» θυμάται ο Δημήτρης Μιχελίδης, ο οποίος τελικά πήγε στην Κρήτη με τον παππού κι έναν θείο του.

«Σε ένα τσουβάλι, για να μη φαίνεται ότι είναι άνθρωπος, αλλά να μοιάζει με μπόγο ρούχων, έφυγε από το Τσεσμέ ο Μιμίκος ο πρόσφηγκας (όπως έλεγαν στην Αίγινα τους πρόσφυγες), ο αμαξάς» Δρυμωνίτης Δημήτριος, Δρυμωνίτη Άννα.

Αγία Τριάδα.

sAronic Magazine 31

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

αίγινα

Ένα ιστορικό κειμήλιο από τη Σμύρνη στον Άγιο Νικόλαο της Αίγινας Σύμφωνα με μαρτυρίες που έχει συγκεντρώσει ο εφημέριος του ναού, αρχιμανδρίτης Αμφιλόχιος Γελαδάκης, την εικόνα έφερε από τη Σμύρνη η γιαγιά Παρασκευή, ως ό,τι πολυτιμότερο είχε. Του Γιώργου Μπήτρου

Μ Γέροντας Ιερώνυμος: Ένας Μικρασιάτης ιερέας στην Αίγινα Του Γιώργου Μπήτρου

Π

ολλοί ξεριζωμένοι Μικρασιάτες, μετά την εκδίωξή τους από τη πατρική τους γη, βρήκαν καταφύγιο στην ήσυχη Αίγινα το 1922. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο Βασίλειος Αποστολίδης, ο γνωστός σε όλους «Γέροντας Ιερώνυμος της Αίγινας», η ζωή και η δράση του οποίου άφησαν ανεξίτηλη σφραγίδα στα εκκλησιαστικά και πνευματικά θέματα του νησιού. Ο Βασίλειος Αποστολίδης γεννήθηκε το 1883 στο μικρασιατικό χωριό Γκέλβερη της Καππαδοκίας και ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας. Σε νεαρή ηλικία χειροτονήθηκε διάκονος. Δεν έμεινε όμως στην πατρίδα του, όπως επιθυμούσε, αλλά διώχθηκε από ισχυρούς συμπατριώτες του, που τον εχθρεύονταν. Πήγε στους Αγίους Τόπους και έμεινε στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου. Μετά γύρισε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διορίστηκε διάκονος στον ναό του Αγίου Γεωργίου στο Πατριαρχείο. Εκεί υπηρέτησε εννέα χρόνια, ενώ με τη φροντίδα του κτίστηκε πενταώροφο σχολείο. Η Μικρασιατική Καταστροφή ανάγκασε τον διάκονο

Βασίλειο να αφήσει την Κωνσταντινούπολη, να έλθει στην Ελλάδα και να εγκατασταθεί στην Αίγινα. Διορίστηκε διάκονος του Μητροπολιτικού Ναού της Αίγινας, χειροτονήθηκε ιερέας και επίσης διορίστηκε εφημέριος του Νοσοκομείου Αίγινας, όπου επιτέλεσε μεγάλο έργο, ενώ με δικούς του κόπους και έξοδα έχτισε τον ναό του Αγίου Διονυσίου. Ο Όσιος Γέροντας παρέμεινε ως ιερέας στο Νοσοκομείο για έξι μήνες. Σαράντα ημέρες μετά τη χειροτονία του, τελώντας το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, είδε φοβερό όραμα, τον Κύριο ως βρέφος πάνω στην Αγία Τράπεζα. Αυτό τον συγκλόνισε τόσο πολύ, ώστε αποφάσισε να σταματήσει να ιερουργεί, θεωρώντας ανάξιο τον εαυτό του. Στα τέλη του 1923 ο πατήρ Βασίλειος έλαβε το Μέγα και Αγγελικό σχήμα από τον Άγιο Γέροντα Ιερώνυμο Σιμωνοπετρίτη και μετονομάστηκε σε Ιερώνυμο. Από το 1940 εγκαταστάθηκε πλέον οριστικά στο Ησυχαστήριό του, όπου, στις 3 Οκτωβρίου 1966, τάφηκε το σεπτό σκήνωμά του. Πληροφορίες από την ηλεκτρονική σελίδα του Νοσοκομείου Αιγίνης.

ια εικόνα από τα μαρτυρικά χώματα της Σμύρνης βρίσκεται στην Αίγινα. Η εικόνα της Παναγίας, όπως και πολλές άλλες, διασώθηκε από τον βανδαλισμό και την καταστροφή, χάρη στην ευλάβεια και στην πίστη των Ελλήνων της Μικρασίας. Σύμφωνα με μαρτυρίες που έχει συγκεντρώσει ο εφημέριος του ναού του Αγίου Νικολάου του Στεριανού, αρχιμανδρίτης Αμφιλόχιος Γελαδάκης, την εικόνα έφερε από τη Σμύρνη η γιαγιά Παρασκευή, ως ό,τι πολυτιμότερο είχε. Έτσι, άλλωστε, έπραξαν πολλοί Σμυρνιοί, που με σύντροφο τον πανικό εκείνων των ημερών, ανάμεσα στα πολυτιμότερα που κατόρθωσαν να πάρουν μαζί τους δεν ήταν τόσο τα χρυσαφικά ή οι λίρες τους, αλλά οι εικόνες τους, ακόμα και το χώμα από την πατρική τους γη. Σήμερα η εικόνα της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής φυλάσσεται ως κειμήλιο στον Άγιο Νικόλαο σε μεγάλο προσκυνητάρι, κάτω από τον άμβωνα και απέναντι από τον δεσποτικό θρόνο. Αποτελεί προσκύνημα και εορτάζει κάθε χρόνο την Παρασκευή της Διακαινησίμου Εβδομάδος.

32 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

θέμα 1 Στο Βόρειο Οχυρό Αίγινας, η κεντρική αίθουσα (εκτείνεται σε 5 επίπεδα) δεκάδες μέτρα κάτω από τη γη.

2 Θύρα βαρέος τύπου, θωραακισμένη (υπόγεια) στον Πειραιά.

3 Υπόγεια υδατοδεξαμενή 65 τόνων, σε ύψωμα στις Φλέβες.

4 Στον Τούρλο της Αίγινας, στην είσοδο υπόγειου πολυβολείου μεγάλων διαστάσεων.

1

Οι ξεχασμένες υπόγειες ναυτικές οχυρώσεις του Σαρωνικού Μια ιστορία καλά κρυμμένη στα σπλάχνα της Αττικής γης, που πρέπει να βγει στο φως και να αναδειχθεί ως στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Γράφει ο Κωνσταντίνος Κυρίμης*

Σ

αρωνικός: ένας κόλπος με πολλές ομορφιές, αλλά και πολλά μυστικά. Ένα από αυτά μάς ταξιδεύει στο όχι-και-τόσο-μακρινό παρελθόν, και συγκεκριμένα στο 1936. Είναι η εποχή που η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά, αντιλαμβανόμενη το πιθανό ξέσπασμα ενός νέου παγκοσμίου πολέμου, άρχισε να θωρακίζει αμυντικά τη χώρα. Σημαντική συνιστώσα της ελληνικής πολεμικής προετοιμασίας ήταν η κατασκευή μεγάλων υπόγειων οχυρών. Τα εμβληματικότερα εξ αυτών κατασκευάστηκαν στη Βόρειο Ελλάδα, στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Όμως, υπόγεια οχυρά κατασκευάστηκαν και στην Αττική! Μία εκ των Υπηρεσιών του Πολεμικού Ναυτικού, και συγκεκριμένα η Ανωτέρα Διοίκηση Παρακτίου Αμύνης (ΑΔΠΑ), ανέλαβε την κατασκευή επάκτιων οχυρώσεων, με στόχο τον έλεγχο των θαλασσίων προσβάσεων και την άσκηση ναυτικής αποτροπής. Υπό αυτό το πρίσμα, η Ελλάδα χωρίστηκε διοικητικά σε Ναυτικές Αμυντικές Περιοχές

(ΝΑΠ). Η σημαντικότερη εξ αυτών ήταν η ΝΑΠ-3, με έδρα τον Πειραιά και ζώνη ευθύνης τον Σαρωνικό. Τα μεγαλύτερα οχυρά κατασκευάστηκαν στην Αίγινα (Νότιο Οχυρό Αίγινας στην Πέρδικα και Βόρειο Οχυρό Αίγινας στον Τούρλο) και στις Φλέβες (έναντι της Βουλιαγμένης). Δεν έλειψαν και μικρότερης κλίμακας οχυρώσεις, σε μέρη όπως η Σαλαμίνα (λόγω του Ναυστάθμου), η Ψυττάλεια και ο Πειραιάς. Η κατασκευή των οχυρών έγινε με απόλυτη μυστικότητα και κατόπιν ψηφίσεως αναγκαστικού νόμου, που έδινε τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να εκτοπίζει όσους ήταν έστω ύποπτοι για κατασκοπεία και κατοικούσαν κοντά σε ναυτικά οχυρά. Τα εργοτάξια χαρακτηρίζονταν ως «απαγορευμένες ζώνες» και η είσοδος των εργατών επιτρεπόταν μόνο με ειδική άδεια, θεωρημένη από την Αστυνομία. Τέλος, σε περίπτωση διαρροής των σχεδίων, στον εργολάβο απαγγελλόταν η κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Τα ναυτικά οχυρά ήταν εξοπλισμένα με μεγάλα πυροβόλα, τα οποία είχαν παρθεί από παροπλισμένα θωρηκτά. Με τα ισχυρότατα αυτά όπλα (εντός βάσεων από οπλισμένο σκυρόδεμα) να δεσπόζουν σε υπερυψωμένες θέσεις, τα νησιά μετατρέπονταν κυριολεκτικά σε αβύθιστα θωρηκτά. Ειδικά στο Βόρειο Οχυρό Αίγινας τοποθετήθηκαν δύο τεράστιοι «πύργοι», από το παροπλισμένο θωρηκτό «Λήμνος». Καθένας τους διέθετε δύο πυροβόλα των 305 χιλιοστών. Τοποθετημένοι στο ύψωμα του Τούρλου και με δυνατότητα βολής 360 μοιρών, μπορούσαν άνετα να

βυθίσουν οποιοδήποτε πλοίο αποτολμούσε να προσεγγίσει σε απόσταση 20 χιλιομέτρων. Η αποτρεπτική ισχύς των ναυτικών οχυρών συμπληρωνόταν από πυκνά ναρκοπέδια. Έτσι, κάθε επίδοξος επιβουλέας, που σκόπευε να εισέλθει πλέοντας απρόσκλητος στον Σαρωνικό και να πλήξει το λιμάνι του Πειραιά και τις πέριξ αυτού ζωτικής σημασίας υποδομές, έπρεπε είτε να ρισκάρει τη διέλευση εντός του ναρκοπεδίου είτε να διέλθει από σημεία που βρίσκονταν εντός του ορίου βολής των ναυτικών οχυρών.

Ένας «μικρόκοσμος» κάτω από τη γη… Κάθε ναυτικό οχυρό ήταν ένας αυτόνομος μικρόκοσμος. Πέραν των θέσεων των όπλων, υπήρχαν κτίρια στρατωνισμού, παρατηρητήρια, μαγειρεία και άλλες υποδομές. Όμως, το μεγαλύτερο μέρος των οχυρών ήταν υπόγειο. Έτσι, υπήρχαν υπόγεια καταφύγια για την προστασία του προσωπικού από αεροπορικές επιθέσεις, υπόγειες πυριτιδαποθήκες, υπόγειες δεξαμενές νερού, ακόμα και υπόγειοι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Μάλιστα, οι υπόγειες αυτές εγκαταστάσεις σφράγιζαν αεροστεγώς και, μέσω φίλτρων καθαρισμού του αέρα, ήταν απρόσβλητες ακόμα και από επιθέσεις με χημικά αέρια. Οι προδιαγραφές κατασκευής αυτών των οχυρών ήταν ιδιαίτερα αυστηρές. Τα μέταλλα έπρεπε να είχαν συγκεκριμένη πυκνότητα, ενώ τα τοιχώματα έπρεπε να αποτελούνται από οπλισμένο σκυρόδεμα αρίστης ποιότητας, πάχους

sAronic Magazine 33

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

θέμα

Τα μεγαλύτερα οχυρά κατασκευάστηκαν στην Αίγινα (Νότιο Οχυρό Αίγινας στην Πέρδικα και Βόρειο Οχυρό Αίγινας στον Τούρλο) και στις Φλέβες (έναντι της Βουλιαγμένης)

Παντοπωλείο Πετρά Π. Ηρειώτη 47 & Σπύρου Ρόδη 15, Αίγινα 180 10 Τηλ 22970 22428

2

Εκεί όπου χτυπάει η καρδιά της αγοράς της Αίγινας βρίσκεται το παραδοσιακό παντοπωλείο ΠΕΤΡΑ!!! Παραδοσιακά ελληνικά προϊόντα, τυριά από το νησί μας και από άλλα μέρη της Ελλάδας, ιδιαίτερα αλλαντικά και με ανατολίτικες γεύσεις, ποικιλία κρασιών από τον ελληνικό αμπελώνα!!! Παράδοση στο σπίτι σας με ένα τηλεφώνημα…

3

Εδεσματοπωλείο Πετρά

4

60-100 εκατοστών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι (ιδιώτες) εργολάβοι που αναλάμβαναν (κατόπιν διαγωνισμού) την κατασκευή των οχυρών (πάντα υπό την επίβλεψη επιτελών του Ναυτικού) δεν έπρεπε να μεριμνούν μόνο για την αρτιότητα της κατασκευής, αλλά και για το «καλώς έχει» των εργατών. Κάθε εργολάβος ήταν υποχρεωμένος να παρέχει ποιοτική στέγαση, σίτιση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε όλους τους εργαζομένους.

Μια ιστορία καλά κρυμμένη…

από όγκους βλάστησης, κρύβουν επιμελώς το ιστορικό τους αποτύπωμα, μακριά από τα μάτια των μη-μυημένων. Όλοι αυτοί οι θηριώδεις όγκοι, από χάλυβα και μπετόν, αποτελούν τους τελευταίους σιωπηλούς μάρτυρες μιας πολυτάραχης εποχής. Σίγουρα, πολλοί από εμάς έχει τύχει να βρεθούμε κοντά τους, αλλά να αγνοούμε την ύπαρξή τους. Αν και η χρηστική τους αξία είναι πλέον μηδενική (αντιπροσωπεύουν έναν τρόπο του μάχεσθαι ο οποίος αποτελεί παρελθόν), η ιστορική τους αξία διατηρείται αναλλοίωτη από τον χρόνο. Μακάρι, οι αρμόδιες αρχές να προβούν στις δέουσες ενέργειες, ώστε έστω και ένα μικρό μέρος αυτών των υπόγειων οχυρών να συντηρηθεί και να καταστεί επισκέψιμο. Τα οφέλη από μια τέτοια πρωτοβουλία θα ήταν πολλαπλά: θα αποτελούσαν αφενός έναν πόλο τουριστικής ανάπτυξης και αφετέρου έναν φόρο τιμής προς τους ανθρώπους που τα εμπνεύστηκαν, τα σχεδίασαν, τα κατασκεύασαν και τα επάνδρωσαν. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα ξεχασμένα ναυτικά οχυρά του Σαρωνικού, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυρίμη «Υπόγειες Ναυτικές Οχυρώσεις στην Αττική (1936-4)», που κυκλοφορεί υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας και διατίθεται αποκλειστικά από το www.ebooks.gr.

Στις μέρες μας, τα ναυτικά οχυρά, αν και «καταβεβλημένα» από τον χρόνο, βρίσκονται καλά κρυμμένα στα σπλάχνα της Αττικής γης. Με τις εισόδους τους συνήθως καλυμμένες

*Ο Κυρίμης Κωνσταντίνος είναι ερευνητής της σύγχρονης οχυρωματικής ιστορίας. (kkirimis@otenet.gr)

Το ιστορικό παράδοξο με τη Γερμανία… Ένα ιστορικό παράδοξο της όλης ιστορίας είναι το εξής: Για τη σχεδίαση και την κατασκευή των ναυτικών οχυρών η χώρα μας ζήτησε την παροχή τεχνογνωσίας από τη Γερμανία, η οποία και έστειλε (το 1936) κλιμάκιο αξιωματικών του Μηχανικού και του Ναυτικού. Το 1941, με τη συνθηκολόγηση της χώρας μας, οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής επέταξαν τα ναυτικά οχυρά και τα χρησιμοποίησαν προς ίδιον όφελος. Έτσι, αυτοί που μας παρείχαν αμυντικές συμβουλές το 1936 ήταν οι ίδιοι οι οποίοι μας επιτέθηκαν πέντε χρόνια αργότερα! Παράλληλα, οι Γερμανοί επέκτειναν τα οχυρά, κατασκευάζοντας και δικές τους θέσεις μάχης.

Λ. Δημοκρατίας 35 & Ιωάννου Γκίκα, Αίγινα 18010 Τηλ 22970 2233 Στο νεοκλασικό κτίριο του Αρχοντικού Λογιωτατίδη, στην παραλία της Αίγινας, περιμένουμε να σας υποδεχτούμε στο εδεσματοπωλείο ΠΕΤΡΑ, για να δοκιμάσετε και να μοιραστείτε με την παρέα σας αυθεντικές παραδοσιακές γεύσεις μαγειρεμένες με τέχνη, αγάπη, γνώση και μεράκι … τα τραπεζάκια μας δεν είναι πολλά …για κρατήσεις, τηλεφωνήστε μας στο 2297022332!!! Καλή & ευλογημένη Λαμπρή

Kαλό Πάσχα!!!

PET SHOP TZITZIS

ΤΡΟΦΈΣ ΜΙΚΡΏΝ ΖΩΩΝ ΑΞΕΣΟΥΑΡ • ΕΝΥΔΡΕΙΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΨΑΡΙΑ Λιβάδι Αίγινας • +30 22970 22772 G topolyspori

Λεωφόρος Άννας & Αντωνίου Λεούση, Αίγινα - Μύλοι, 18010 +30 22970 27543

Στο ανακαινισμένο Pet Shop Tzitzis θα βρείτε μεγάλη ποικιλία προϊόντων, σε πολύ καλές τιμές. Τροφές κατοικιδίων(κλινική δίαιτα) ,μεγάλη γκάμα σε αξεσουάρ (κρεβατάκια,κλουβιά μεταφοράς, είδη καλλωπισμού και πολλά άλλα). Άλλωστε το Pet Shop Tzitzis αποτελεί σημείο συνάντησης των φιλόζωων, οι οποίοι αναγνωρίζουν τη μεγάλη φροντίδα που επιφυλάσσεται σε όλα τα ζώα. Το έργο του όμως δεν περιορίζεται εκεί. Μέσα από την σελίδα του pet shop στο facebook οι υπεύθυνοι βοηθούν αδέσποτα ζωάκια να βρούν σπίτι, όπως και ζώα που έχουν χαθεί να επιστρέψουν στο σπίτι τους!

Από το 1988 μέχρι σήμερα για να καλύψεις όλες σου τις ανάγκες και να συνδυάσεις όλες σου τις αισθήσεις, ΕΝΑ είναι το κατάλληλο μέρος, TROPICS! Καφέ,σάντουιτς,κρέπα, σαλάτες, παγωτά,χυμοί, νηστίσιμα, vegan ολόφρεσκα όλα!!! Λ. Δημοκρατίας 5 • Αίγινα 180 10 • +30 22970 28288

athens buzz

sAronic Magazine 35

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

Σαίξπηρ αλά παλιό Χόλιγουντ

Η «Άλλη Πλευρά της Καταιγίδας» από τον Γιάννη Χουβαρδά στο Φεστιβάλ Αθηνών Σελ. 38

Plisskën Festival…

Ένα διήμερο γεμάτο φρέσκους ήχους και καλλιτέχνες στην Τεχνόπολη Σελ. 39

Ιάννης Ξενάκης

Αφιέρωμα στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του Σελ. 40

LIVE & KICKING

Φώτα, ήχος… φύγαμε!

- και οι σκηνές ζωντανεύουν ξανά

Α Υπάρχει ελπίδα; All I Need, χορεύοντας

Ν

α ένα ερώτημα: Υπάρχει ελπίδα να ανακοπεί η πορεία της ανθρωπότητας προς την ολοκληρωτική καταστροφή; Ερώτημα που, καλλιτεχνικά αυτή τη φορά, απασχολεί τη νέα χορογραφία της ομάδας Beaver Dam Company στο Φεστιβάλ Αθηνών. Χορευτές και χορεύτριες της ομάδας δείχνουν σαν να είναι βυθισμένοι σε έναν περίπλοκο κόσμο, από όπου προσπαθούν να αναδυθούν. Ο χορογράφος Edouard Hue αφήνεται να παρασυρθεί από την επείγουσα ανάγκη να κινητοποιηθεί ο κόσμος, δείχνοντας ως δρόμο προς τη λύση για την αποφυγή της καταστροφής τη βασική ανάγκη τού «να ακούμε ο ένας τον άλλον». Είναι το μόνο που χρειαζόμαστε. All I Need είναι και ο τίτλος της παράστασης στην Πειραιώς 260 (Η), 1 και 2 Ιουνίου.

ν και μάθαμε για τα καλά να μην κάνουμε προγράμματα, οι μέρες που έρχονται βάζουν σε πρόγραμμα πολλά. Συναυλίες, παραστάσεις, εκδηλώσεις, σκηνές, περιοδείες, φεστιβάλ μεγάλα, μέτρια και μίνι…, και όποιος αντέξει. Από όσους άντεξαν ως εδώ. Κάτι για όλους. Μετά το Πάσχα φουλ για καλοκαίρι, με το κλίμα βαρύ από την πανδημία και τον πόλεμο, αλλά με την ανάγκη να πάρεις ανάσες, δύναμη και να μοιραστείς εμπειρίες. Η μουσική παίζει ρόλο και η μουσική είναι εδώ.

Καλλιτέχνες με πιστό κοινό έρχονται και πάλι, αλλά και νέα ονόματα στις σκηνές επίσης. Θα δούμε Patti Smith (26/6), Max Richter (29/6), Dianna Krall (30/6), Laurie Anderson (10/7), αλλά και Jeff Mills (12/7), Godspeed You! Black Emperor (15/7) στο Ηρώδειο – Φεστιβάλ Αθηνών. Επιστροφή του Nick Cave στην Πλατεία Νερού. Έρχονται και οι BAUHAUS (8/6), με την goth και όχι μόνο ιστορία τους, ο Iggy Pop (2/7), οι Judas Priest (15/7), Pet Shop Boys (30/6), Scorpions με Alice Cooper στο ΟΑΚΑ (6/7) και άλλοι που ξαναβγαίνουν στους

δρόμους για να κερδίσουν τον χαμένο χρόνο. Πόσο εύκολα κερδίζεται; Θα δείξει. Επιστρέφει και το Athens Technopolis Jazz Festival, που για πρώτη φορά φέτος καλεί επί σκηνής αποκλειστικά γυναίκες καλλιτέχνιδες, προβάλλοντας τη μουσική και τις ιστορίες γυναικών και εμπνέοντας τη νέα γενιά. Η πρώτη ημέρα του φεστιβάλ, παραδοσιακά, αφιερωμένη στην ελληνική τζαζ, ενώ σε όλη τη διάρκεια του 21ου Athens Technopolis Jazz Festival συνθέτριες και ερμηνεύτριες από την παγκόσμια σκηνή. «Women In Jazz» στις 23-29 Μαΐου στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι.

36 sAronic Magazine

Στο Μοτέλ της Φρυνίχου

athens buzz

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

Κάπου μακριά, στη μαύρη ερημιά υπάρχει ένα φτηνό μοτέλ. Και, αν αυτό φέρνει στον νου ιστορίες από το σινεμά, το Μοτέλ εδώ «λειτουργεί» στη σκηνή. Είναι το νέο έργο του Βασίλη Μαυρογεωργίου στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, Φρυνίχου 14, στην Πλάκα. Η μουσική της παράστασης είναι του Νίκου Κυπουργού.

ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΠΕΙΡΑΙΆ

Τα «Ματωμένα Χώματα» της Διδώς Σωτηρίου

Τ

α 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή τιμά το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Μαζί και τα 113 χρόνια από τη γέννηση της Διδώς Σωτηρίου. Και παρουσιάζει τα «Ματωμένα Χώματα», το εμβληματικό έργο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, που έχει διαβαστεί και αγαπηθεί από γενιές και γενιές. Το έργο μεταφέρεται στη σκηνή, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παλούμπη και με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο, τον Μιχάλη Σαράντη και τον Αντίνοο Αλμπάνη. Γεννημένη στο Αϊδίνι, η Διδώ Σωτηρίου μεγάλωσε στη Σμύρνη και βίωσε τον διωγμό. Πρόσφυγας η ίδια, έφτασε στην Ελλάδα, για να αναδειχθεί αργότερα σε μία

από τις σπουδαίες μορφές της Αντίστασης. Τα βιβλία της διαβάζονται ασταμάτητα. Και από τα πιο πολυδιαβασμένα ελληνικά μυθιστορήματα –με 107 επανεκδόσεις– είναι τα «Ματωμένα Χώματα», που εκδόθηκαν το 1962. «Το μυθιστόρημα μεταφέρει τον αναγνώστη στην πραγματικότητα της εποχής εκείνης, με τον αέρα, τους ήχους, τις μυρωδιές, τις εικόνες της καθημερινότητας των διαφόρων εθνικοτήτων που ζούσαν στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπως επίσης και τον πόνο, τη βία και τις αδυσώπητες συνθήκες του πολέμου» σημειώνει ο σκηνοθέτης Γιώργος Παλούμπης. Στην Κεντρική Σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Από τις 29/4 ως τις 5/6.

ΣΑΊΞΠΗΡ ΣΥΝΑΝΤΆ ΠΑΛΙΌ ΧΌΛΙΓΟΥΝΤ

Η «Άλλη πλευρά της καταιγίδας» του Γιάννη Χουβαρδά στο Φεστιβάλ Αθηνών

Τ

ι συμβαίνει όταν η σαιξπηρική «Καταιγίδα» (The Tempest) συναντιέται με τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ; Και όταν ο Όρσον Ουέλς συναντά τον κόσμο του Σαίξπηρ; Εκεί «θα βρεθεί» η «Άλλη πλευρά της καταιγίδας», πρωτότυπη σύνθεση του Γιάννη Χουβαρδά, που παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ Αθηνών. Το θέατρο και το σινεμά σε έναν κοινό τόπο δημιουργίας. Το κείμενο μεταφέρει την ποίηση του πρωτότυπου σε έναν μυθικό αλλά κοντινό σε εμάς κόσμο, καθώς αντλεί από τα δύο κύκνεια άσματα: το τελευταίο θεατρικό έργο του Άγγλου δραματουργού και την τελευταία

ΘΕΑΤΡΟ

Στη Φάμπρικα — Συναντήσεις τέχνης Θέατρο, αλλά και θέατρο κοινωνικό και θέατρο δρόμου, τσίρκο, αλλά και yoga, συναντήσεις τέχνης, αλλά και το HRT Fest, χειροποίητο και ανακυκλώσιμο καλλιτεχνικό φεστιβάλ και πολλές ψυχαγωγικές δράσεις. Πρόγραμμα που εναλλάσσεται και υποδέχεται μικρούς και μεγάλους, αυτό του Τεχνοχώρου Φάμπρικα, στον Κεραμεικό. Μεγ. Αλεξάνδρου 125 & Ευρυμέδοντος.

ανολοκλήρωτη ταινία του Όρσον Ουέλς «Η άλλη πλευρά του ανέμου». Έτσι, ο κόσμος του Πρόσπερο γίνεται στην παράσταση ένα μεγάλο χολιγουντιανό στούντιο. Και όλα τα πρόσωπα του έργου, αναγνωρίσιμες θρυλικές μορφές χολιγουντιανών ταινιών. Θέατρο και σινεμά σε μια ονειρική συνύπαρξη. Πρωταγωνιστούν: Γιάννης Βογιατζής, Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Έκτορας Λυγίζος, Άρης Μπαλής, Ελένη Μπούκλη, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Αντώνης Μυριαγκός, Δημήτρης Παπανικολάου, Δημήτρης Πασσάς, Δημήτρης Πιατάς, Άλκηστις Πουλοπούλου, Χάρης Φραγκούλης. Στον Χώρο Δ, στις 1-7 Ιουνίου. Στην Πειραιώς 260.

Η Νατάσα Μποφίλιου και η «Εποχή του Θερισμού» Με τα τραγούδια της «Εποχής του Θερισμού» και με παλιότερα από το ρεπερτόριό της, η Νατάσα Μποφίλιου μαζί με τον Θέμη Καραμουρατίδη και τον Γεράσιμο Ευαγγελάτο συνεχίζουν επί σκηνής. Και θα είναι ως και τις 7 Μαΐου, στο Vox της Ιεράς Οδού.

sAronic Magazine 37

athens buzz

Για δύο μέρες στο Plisskën Festival

26/5

ΘΈΑΤΡΟ ΠΈΤΡΑΣ

Nick Waterhouse Στυλ με υπογραφή στον τρόπο που ανακατεύει soul, jazz, rock’n’roll και blues, εκρηκτικά live και δυνατά τραγούδια. Ο Nick Waterhouse από την Καλιφόρνια σταματάει στην Αθήνα, με το «Promenade Blue» άλμπουμ και άλλα πολλά στις αποσκευές. Στις 26 Μαΐου στο Θέατρο Πέτρας.

6/6

Μ

ε ένα πλούσιο και δελεαστικό πρόγραμμα, καλλιτέχνες από διαφορετικούς «τόπους» της μουσικής και με νέους ήχους, επανέρχεται φέτος το Plisskën. Προσανατολισμός του Φεστιβάλ σταθερά μια πλατιά παλέτα από είδη μουσικής, με πρωταγωνιστές αυτή τη φορά δύο σταρ της παγκόσμιας ηλεκτρονικής σκηνής. Τον Bonobo, που έρχεται με ένα πολύ δυνατό νέο άλμπουμ, το «Fragments». Και τον πολυδιάστατο Caribou με τις νέες εμπνεύσεις του. Σε επαφή με τα όσα συμβαίνουν σήμερα στη μουσική, το Plisskën υποδέχεται την Princess Nokia από τη Νέα Υόρκη και τον Βρετανό Slowthai, από τα ονόματα που

Nick Cave στο Release Μαζί με Fontaines D.C., Mogwai κ.ά.

Κ

άθε εμφάνισή του στα μέρη μας –και είναι πολλές– το δείχνει. Ότι ο Nick Cave παραμένει από τους πιο αγαπητούς καλλιτέχνες στο ελληνικό κοινό. Και επιστρέφει για μία ακόμη φορά. Με θρυλικά τραγούδια από τα παλιά και άλλα από την πρόσφατη εκλεκτή παραγωγή, έχοντας ζεστάνει τις μηχανές του λάιβ και από την περιοδεία με τον συνεργάτη του Warren Ellis.

Nick Cave με τους Bad Seeds στην Πλατεία Νερού, στα πλαίσια του Release Festival, μαζί με τους Mogwai αλλά και τους Ιρλανδούς Fontaines D.C. με το πολύ αξιόλογο φετινό τους άλμπουμ. Στην Πλατεία Νερού, στις 15/6.

έχουν ξεχωρίσει στη νέα σκηνή του ραπ και για τον κοινωνικό τους λόγο. Ενώ η επανεμφάνιση στη δισκογραφία του σπουδαίου Jay Electronica –και μάλιστα με άλμπουμ («A Written Testimony») σε απόσταση δεκατριών χρόνων από το πρώτο του mixtape– κάνει το live του στο Φεστιβάλ κεντρικό και αξιοπρόσεκτο. Ο Yves Tumor και η Avalon Emerson επίσης ανάμεσα στους καλλιτέχνες του διημέρου – δείτε το πλήρες line up εδώ: http://www.plisskenfestival.gr/. Στις 12 και 13 Ιουνίου στην Τεχνόπολη, σε διαφορετικές σκηνές και πολλές ώρες μουσικής.

ΤΕΧΝΌΠΟΛΗ

Cigarettes After Sex Από το Ελ Πάσο του Τέξας, αλλά και το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, που είναι πλέον το… σπίτι τους, και με ένα όνομα που τους ταξιδεύει μακριά, οι Cigarettes After Sex ζωντανά στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι, με κιθάρες και συναίσθημα.

LIVE

ΦΡΈΣΚΟΙ ΉΧΟΙ, ΔΥΝΑΤΆ ΟΝΌΜΑΤΑ

38 sAronic Magazine

View master όπως παλιά.

athens buzz

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

Ένα view master ζωντανεύει εικαστικά. Το παλιό παιχνίδι με τις εικόνες που εναλλάσσονταν εμπνέει τη Λίλα Μπελιβανάκη να δημιουργήσει. Ιστορίες της καθημερινής ζωής αποδίδονται σχεδόν σουρεαλιστικά, καθώς όλα ξεδιπλώνονται σε ένα τρισδιάστατο φόντο με σατιρική διάθεση. Η έκθεση στον Εικαστικό Κύκλο Sianti Gallery, Β. Αλεξάνδρου 2 και Μιχαλακοπούλου. Ως τις 30/4.

THE CITY IS A BEACH Γράφει η Μαρία Μαρκουλή

ΙΆΝΝΗΣ ΞΕΝΆΚΗΣ

Γελώντας άγρια

100 χρόνια από τη γέννησή του στην Εναλλακτική ΕΛΣ

Τ

www.mariamarkouli.com

E

να μεγάλο αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη έχει ετοιμάσει η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννηση του πρωτοπόρου της μουσικής του 20ού αιώνα. Πρόκειται για ένα εκτενές πρόγραμμα με συναυλίες και παραστάσεις που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από τη σολιστική του γραφή ως το σκηνικό του έργο. Δημιουργός ανεξάντλητος, που έχει αφήσει το στίγμα του στην πρωτοπορία, ο Ξενάκης έφυγε από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, δημιούρ-

Για περισσότερες προτάσεις επισκεφτείτε μας στο: | Information: www.saronicmagazine.com

ις προάλλες γυρίσαμε όλοι μαζί προς την κατεύθυνση που ακούστηκαν τα γέλια. Δυνατά γέλια, ξένοιαστα, τρανταχτά, γέλια σαν ξέσπασμα αλλά με διάρκεια, που χαμήλωναν και δυνάμωναν. Από πού να πήγαζαν; Ήταν μια παρέα, διαπιστώσαμε καθώς κοιτάξαμε όλοι προς τα εκεί. Όχι μόνο παιδιά, αλλά ούτε και όλοι μεγάλοι άνθρωποι, όσο τουλάχιστον μπορούσαμε εμείς να δούμε, στρέφοντας το βλέμμα μας διακριτικά. Σα να έλεγε το αστείο ο ένας και να το συνέχιζε ο άλλος, και να συμπλήρωνε κάτι ο τρίτος, για να θυμηθεί κάτι ο επόμενος, να το πει κι αυτός, και να τους κάνει όλους να σκάσουν στα γέλια. Όπως κάναμε στις παρέες παλιά. Και συνέχιζαν για ώρα έτσι, μαζί, γελώντας άγρια. Κοιταχτήκαμε εμείς. Λίγο μπορεί να γελάσαμε κιόλας. Απορήσαμε. Μας είχε φανεί παράξενο όλο αυτό. Γιατί κανείς δεν γελούσε πια. Ακόμη και οι κωμωδίες έκρυβαν πόνο. Αλλά εκεί, είναι η αλήθεια, μπορούσες κάπως να γελάσεις. Γελούσες κάπου-κάπου μόνο, ίσως αντανακλαστικά, αφηρημένα, άχρωμα, άτονα, νευρικά, αμήχανα – σε καμία περίπτωση όπως γελούσαν εκείνοι. Από πού είχαν έρθει; Τι δεν ήξεραν;

i

γησε ανάμεσα στην τέχνη και στην επιστήμη, στα μαθηματικά και στη φιλοσοφία, με επινοητικότητα και πέρα από τις συμβάσεις, με το έργο του να μελετάται συστηματικά. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει τη νέα χορογραφική προσέγγιση της Λίλας Ζαφειροπούλου στο νεωτερικό μπαλέτο του Ξενάκη «Kraanerg», δύο προγράμματα συναυλιών. Το σύνολο σύγχρονης μουσικής από τη Θεσσαλονίκη dissonArt ensemble παρουσιάζει ένα πρόγραμμα έργων του Ξενάκη για σύνολο δωματίου από τις δύο τελευταίες δεκαετίες της παραγωγής του. Στις 7, 8, 20, 22, 26/5.

Τι τρέχει; …ΜΕ ΤΗΝ TECHNO;

… ΜΕ ΤΗ ΒΛΗΧΉ;

Θα παίξει δυνατά, μαζί με house, freestyle, experimental, nu-jazz στο διήμερο του ADD 2022, στην Πειραιώς 260. Περισσότεροι από 40 καλλιτέχνες στο line up, καταξιωμένοι και ανερχόμενοι, όπως: Egyptian Lover, Apollonia, Pantha du Prince, Tiga, Ben Klock, Anetha και άλλοι, στο διήμερο ηλεκτρονικής μουσικής (27 και 28/5) που ανοίγει το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Η νέα ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, «Βληχή», κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στην Εθνική Λυρική Σκηνή, συνοδεία μουσικών συνόλων, στις 6, 7 και 8 Μαΐου στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο ΚΠΙΣΝ. Ο Λάνθιμος υπογράφει την παραγωγή, το σενάριο και τη σκηνοθεσία της ταινίας –μικρού μήκους–, που γυρίστηκε στην Τήνο, με πρωταγωνιστές την Έμμα Στόουν και τον Νταμιέν Μπονάρ.

…ΜΕ ΤΗ FLOATING LAND; Κάρβουνο, μελάνι και ακρυλικό είναι τα υλικά, και «Floating Land» ο τίτλος της έκθεσης του Γιώργου Χούντα, που παρουσιάζει σε επιμέλεια Γαβρίλου Μιχάλη η γκαλερί ΠΕΣ Πολύτροπον στα Καλύβια Αττικής. Σαν «Πλωτή Γη» και μια «νέα ήπειρο που φαίνεται να ταξιδεύει και να επιπλέει» λέει και ο καλλιτέχνης.

sAronic Magazine 39

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πόρος

ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ ΑΠΌ ΤΟ ΑΡΧΕΊΟ ΤΟΥ ΔΗΜΉΤΡΗ ΔΙΑΜΑΝΤΌΠΟΥΛΟΥ

Όλγα Τουρνάκη: Το θέατρο, ο Αλέξης Διαμαντόπουλος & ο Πόρος

κανέναν άλλον άνθρωπο στη ζωή της. Μαζί του απέκτησε δύο δίδυμα κορίτσια το 1963. Στη συνέντευξή της στην «Καθημερινή» ρωτήθηκε αν ο σύζυγός της ήταν αυστηρός απέναντί της όσον αφορά τις κριτικές. «Καταπέλτης» απάντησε χωρίς να το σκεφτεί. «Όταν βέβαια αναφερόταν σ’ εμένα. Μερικές φορές, όταν ήμουν νέα, στενοχωριόμουν. Σε μία από τις πρώτες κριτικές του, στις “Βάκχες” θαρρώ. Έγραψε κριτική και δεν με ανέφερε. “Αλέξη μου, πολύ ωραία η κριτική σου και για την παράσταση και για τους ηθοποιούς. Για μένα γιατί δεν έγραψες;” “Ε, μα εσένα σου τα είπα στο σπίτι” απάντησε ενοχλημένος»! Στις 15 Μαρτίου, ο Πόρος βυθίστηκε στο πένθος από

Ο Πόρος

την είδηση του θανάτου της εξαιρετικής ηθοποιού Όλγας Τουρνάκη, σε ηλικία 89 ετών.

Γράφει ο Μπάμπης Κανατσίδης

Η

Όλγα Τουρνάκη υπήρξε σύντροφος του Ποριώτη φιλόλογου, κριτικού θεάτρου και διευθυντή της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, Αλέξη Διαμαντόπουλου, ενώ η ζωή της ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Πόρο και τη βίλα Διαμαντοπούλου, στο Λιμανάκι της Αγάπης. Γεννήθηκε στην Αιθιοπία και αργότερα ήρθαν οικογενειακώς στην Αθήνα, διωγμένοι. Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και αφιέρωσε την επαγγελματική της ζωή στο θέατρο για 48 ολόκληρα χρόνια.

Το θέατρο «Μπήκα στο θέατρο με την ελπίδα ότι θα μπορέσω να ζήσω τα πρόσωπα που είχα διαβάσει. Να μπω μέσα τους. Κατάλαβες; Να περπατήσω μαζί μ’ αυτά, τα χέρια μου να γίνουν σαν τα δικά τους. Η ψυχή μου, τα μάτια μου. Το κύριο θέμα μου ήταν ο ρόλος. Όχι ο ρόλος για προβολή, αλλά για τη δική μου ισορροπία. Και μάλιστα ένας μεγάλος

κριτικός είχε γράψει ότι “η κυρία Τουρνάκη παίζει για τον εαυτό της’’. Και ήταν αλήθεια. Δεν έπαιζα για το κοινό, δεν μ’ ενδιέφερε το κοινό. Ήθελα εγώ να μετρηθώ μ’ εμένα. Αυτό κράτησε πολλά χρόνια. Ο Μινωτής μ’ έβγαλε από αυτή την πλάνη» αναφέρει σε μια συνέντευξη που παραχώρησε στην Όλγα Σελλά στην «Καθημερινή» το 2012. Η Όλγα Τουρνάκη διατηρούσε πολύ στενές σχέσεις με το ζεύγος Παξινού- Μινωτή. Η Παξινού, άλλωστε, ήταν κουμπάρα της, την πάντρεψε και βάφτισε και μία από τις κόρες της. «Όταν όμως ο Μινωτής μιλούσε για το θέατρο, ήταν πανεπιστήμιο. Κι εσύ δεν ήθελες να το χάσεις αυτό. Τι να πεις με τον Μινωτή; Κουτσομπολιό; Αλλά, μόλις τσαντιζόταν με κάτι, μας άκουγε ο Άγιος Κωνσταντίνος απέναντι» αναφέρει στη συνέντευξή της στην «Κ».

Ο Αλέξης Διαμαντόπουλος Η μοίρα της την έφερε να γνωρίσει τον Αλέξη Διαμαντόπουλο στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Όπως αναφέρει στη συνέντευξή της, τον αγάπησε και τον θαύμασε όσο

Η Όλγα Τουρνάκη, μέσα από τη ζωή της με τον Αλέξη Διαμαντόπουλο, αγάπησε τον Πόρο. Οι κόρες της περνούσαν τα καλοκαίρια στο νησί, στη βίλα Διαμαντόπουλου, στο Λιμανάκι της Αγάπης. Γνωρίστηκε με πολλούς Ποριώτες και έγινε πολύ αγαπητή. Όσοι τη γνώρισαν μιλούν για μια καλοσυνάτη, μορφωμένη γυναίκα με πολύ χιούμορ. Όπως μας είπε ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Διαμαντόπουλος –γιος του Αλέξη Διαμαντόπουλου–, η Όλγα Τουρνάκη περνούσε τον περισσότερο χρόνο των διακοπών της στον Πόρο, «με ένα βιβλίο στο χέρι». Περνούσε αρκετό χρόνο με την Έλζα Λαμπράκη και πήγαιναν για ψώνια στα τοπικά καταστήματα του νησιού. Η Όλγα και η Έλζα ήταν κουμπάρες. Μαζί με την Παξινού είχαν βαφτίσει τα κορίτσια της Όλγας. Η Όλγα Τουρνάκη ενδιαφερόταν για τα πολιτιστικά δρώμενα του νησιού και έδινε το «παρών» στις καταπληκτικές θεατρικές παραστάσεις που ανέβαζε η σκηνοθέτις Τζίνα Κουλαρμάνη με τον θίασό της. Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Αλέξη Διαμαντόπουλου το 1989, η Όλγα συνέχισε να έρχεται στον Πόρο τα καλοκαίρια. Τα τελευταία χρόνια, καθώς υπέφερε από οστεοπόρωση, δυσκολευόταν να απολαύσει τη θάλασσα στην παραθαλάσσια βίλα και περνούσε τα καλοκαίρια της στη βίλα Λαμπράκη, φιλοξενούμενη από την κόρη της Έλζας Λαμπράκη, τη Λένα Σαββίδη.

40 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πόρος

ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ ΑΠΌ ΤΟ ΑΡΧΕΊΟ ΤΟΥ ΔΗΜΉΤΡΗ ΔΙΑΜΑΝΤΌΠΟΥΛΟΥ

Οι Μικρασιάτες του Πόρου και ο μοναδικός εν ζωή πρόσφυγας του νησιού «Η μάνα μου με γέννησε το 1922, ανήμερα του Ευαγγελισμού. Λίγες μέρες μετά έγινε ο ξεριζωμός». Ο μοναδικός εν ζωή Μικρασιάτης πρόσφυγας στον Πόρο αφηγείται τον ξεριζωμό.

Γράφει ο Μπάμπης Κανατσίδης

Ο

Μιχάλης Χατζηπέρος γιόρτασε την 25η Μαρτίου τα 100 του χρόνια. Ξεριζώθηκε από τα Βουρλά στις φασκιές. Πρόσφυγας από κούνια. Ο μοναδικός εν ζωή. Μια ιστορία ζωής από αυτές που βλέπεις στο σινεμά και σφίγγεται η ψυχή σου. Μια ιστορία, όπως στο σινεμά, με happy end. «Η μάνα μου δεν έπαψε ποτέ να μας μιλάει για την Καταστροφή. Και κάπου-κάπου μας τραγούδαγε ένα από τα τραγούδια που με νοσταλγία είχαν σκαρώσει οι πρόσφυγες: “Ωχ! Αμάν Σμύρνη και Βουρλά!/ Ωχ! Σκοτείνιασ’ όλος ο ντουνιάς./ Αχ! Σμύρνη μας η φωτιά που σ’ έκαψε/ στα στήθη μας, αχ! Ποτέ δεν έσβησε”». Ήταν 3 μηνών ο κυρ Μιχάλης, όταν ξεκίνησε από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας η μεγάλη περιπέτεια για την επταμελή οικογένειά του. Οι γονείς του, τρία κορίτσια και δύο αγόρια. «Κι αρχίζει η προσφυγιά χωρίς φαγητό, ούτε καν νερό. Και προχωράμε προς την παραλία, μπας και Στον Πόρο, μετά την Καταστροφή, αφίχθηκαν περισσότερες από 150 οικογένειες. Οι περισσότεροι από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες κατοίκησαν στην περιοχή του Συνοικισμού.

βρούμε κάποιο μέσο, να χωθούμε κι εμείς μέσα, να μας μπαρκάρει για την Ελλάδα. Φύγαμε με τα ρούχα που φορούσαμε. Και με αυτά τα ρούχα περιφερόμασταν για δύο μήνες. Τους πρόσφυγες δεν τους λογάριαζε κανένας. Πού θα πηγαίναμε τώρα; Πού θα μας έβγαζε ο διωγμός; Πού θα μας έσπρωχνε η μοίρα και πού θα καταλήγαμε; Στον δρόμο προς τη Σκάλα, στα παράλια, η μάνα μου ξέμεινε από δυνάμεις. Πάνω στη σύγχυση, με άφησε σε μια άκρη στον δρόμο, έτσι όπως με είχε τυλιγμένο στις φασκιές. Μια συγγένισσά μας, η Αγάπη, πρόσεξε πως δεν με κρατούσε η μάνα μου στα χέρια της. Την ταρακούνησε από τους ώμους: “Τι έγινε το μωρό;”. Η μάνα μου, ξεψυχισμένη, της έδειξε, η κακομοίρα! Τότε, η καλή μας συγγένισσα, η Αγάπη, τιμώντας το ωραίο της όνομα, γύρισε πίσω με όσες δυνάμεις τής είχαν απομείνει κι αυτηνής, με βρήκε ευτυχώς, με πήρε στην αγκαλιά της και με ξανάφερε στη μάνα μου» αφηγείται ο κυρ Μιχάλης. Η οικογένεια συνέχισε και έφτασε στην παραλία, καταφέρνοντας να επιβιβαστεί σε ένα καράβι για την Ελλάδα. Ήταν από τους τυχερούς, καθώς πολλοί δεν τα κατάφεραν. Ο πατέρας του κυρ Μιχάλη, ο Παναγιώτης Χατζηπέρος, προσποιήθηκε τον σακάτη και κατάφερε να μπει με την οικογένειά του στο καράβι, καθώς έβαζαν πρώτα τα γυναικόπαιδα, τους ασθενείς και τους ανάπηρους.

Το καράβι, με τους πρόσφυγες από τα Βουρλά και την οικογένεια του Παναγιώτη Χατζηπέρου, ταξίδευε για σαράντα ημέρες. Από Χίο, Μυτιλήνη μέχρι Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Βόλο και Πειραιά. Το ταξίδι συνέχισε στα νησιά του Αργοσαρωνικού. «Αντικρίζοντας τον Πόρο, η μάνα μου λέει στον πατέρα μου: “Παναγιώτη, εδώ θα κατέβουμε”. Ήταν όμορφος ο Πόρος. Κοντά στην Πελοπόννησο και κοντά στην Αθήνα. Και δεν κάναμε λάθος. Ξεμπαρκάραμε στον Πόρο, όπου μεγαλώσαμε, δουλέψαμε, ζήσαμε. Στον Πόρο μάς καλοδέχτηκαν με πραγματική, χριστιανική αγάπη. Η οικογένεια του Κοσμά Δράνια μάς έβαλε στο σπίτι της, στο Καστέλι, δίπλα στο Ρολόι» συμπληρώνει ο κυρ Μιχάλης. «Με τη βοήθεια των Ποριωτών σταθήκαμε στα πόδια μας. Εμένα με ανέλαβε η κυρά Φλώρα Κουλίκη, που δεν είχε δικά της παιδιά. Από τα χέρια της έφαγα το πρώτο φαγητό. Τις πρώτες κουταλιές ρύζι. Απαγκιάσαμε στα ήρεμα νερά του Πόρου. Μια λέξη μπορεί να αποτυπώσει τη σωτηρία μας: “Φιλοξενία”!». Πράγματι, ο Πόρος φιλοξένησε και με στοργικότητα αγκάλιασε μεγάλη –συγκριτικά με άλλα νησιά στον Σαρωνικό– κοινότητα προσφύγων. Ο Παναγιώτης Χατζηπέρος άνοιξε μαζί με τον πρόσφυγα Χατζηκυριάκο το πρώτο παντοπωλείο, το 1922, στην παραλία. Αργότερα, ο Χατζηκυριάκος έφυγε για την

sAronic Magazine 41

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

πόρος 1

Με παραδοσιακή μικρασιάτικη στολή και αργιλέ ο Παναγιώτης Χατζηπέρος σε καφενείο του Πόρου. Δίπλα του με τη φουστανέλα, ο εύπορος κτηματίας Δ. Μωρόπουλος από τον Πόρο.

2 Η προσφυγική οικογένεια Χατζηπέρου στον Πόρο.

3-4 Αρκετά προσφυγικά σπίτια στον Συνοικισμό Πόρου θυμίζουν τη νέα ζωή που αναζήτησαν οι ξεριζωμένοι.

5 Ο μοναδικός εν ζωή Μικρασιάτης πρόσφυγας Μιχάλης Χατζηπέρος.

6 Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας εποχής, από το αρχείο του Μ. Χατζηπέρου.

1

2

3

4

Αθήνα και η οικογένεια άνοιξε παντοπωλεία σε διάφορες γειτονιές του Πόρου. Σε ένα από αυτά δέσποζε μια μεγάλη ταμπέλα που έγραφε: «Φιλόξενος Πόρος». «Το 1933 μάς είχε δώσει το Κράτος ένα σπίτι προσφυγικό. Εδώ, στην Ανατολική Πέρλια, στην ίδια περιοχή όπου μένουμε από τότε και όπου χτίστηκαν σπίτια ειδικά για πρόσφυγες. Γι’ αυτόν τον λόγο η περιοχή ονομάστηκε Συνοικισμός. Μια ωραία τοποθεσία, που ήταν και είναι η πιο υγιεινή του νησιού. Με τη λιγότερη υγρασία. Με καλή θέα. Με δέντρα γύρω-γύρω. Αυτό το σπίτι, βέβαια, δεν το αποκτήσαμε δωρεάν. Σιγά-σιγά το ξεπληρώσαμε. Σε αυτό μεγαλώσαμε κι εμείς» θυμάται ο Μιχάλης Χατζηπέρος. Οι αναμνήσεις του κυρ Μιχάλη έχουν καταγραφεί στο αυτοβιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Η καλή διαθήκη» (εκδ. Καλαυρία, 2012). Μπορείτε να το βρείτε στη Χατζοπούλειο Δημοτική Βιβλιοθήκη του Πόρου.

5

6

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο SM το 2016 είχε περιγράψει αυτό που συμβαίνει σήμερα –σε σχέση με τα δύσκολα χρόνια που πέρασε ως νέος– με διαχρονικό και ακριβή λόγο: «Ήταν πολύ δύσκολα τα χρόνια τότε, αλλά υπήρχε αισιοδοξία για το αύριο. Η Κατοχή τότε ήταν δυστυχία, αλλά ήταν 4 χρόνια και πέρασε. Ο σημερινός οικονομικός πόλεμος είναι τρισχειρότερος. Δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει. Οι νέοι σήμερα είναι δυστυχισμένοι. Δεν υπάρχει αισιοδοξία» λέει στενοχωρημένος. Μαζί του συμφωνεί και η κυρία Βασιλική, η ακούραστη σύντροφος της ζωής του, που κατάγεται από την Τροιζηνία. Από κοριτσόπουλο βρίσκεται στο πλάι του εδώ και 72 δύσκολα και συνάμα υπέροχα χρόνια. Μαζί απέκτησαν τρία παιδιά.

Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στον Πόρο Στον Πόρο, μετά την Καταστροφή, αφίχθηκαν περισσό-

τερες από 150 οικογένειες, σύμφωνα με τα στοιχεία του διευθυντή της Χατζοπουλείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης, Γιάννη Μανιάτη. Οι περισσότεροι από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες κατοίκησαν στην περιοχή του Συνοικισμού, όπου ακόμη και σήμερα διατηρούνται αρκετά κατοικήσιμα προσφυγικά σπιτάκια, με τις σκιερές αυλές, ως μνημείο αυτού του μεγάλου μέρους της ιστορίας του Πόρου. Ενδεικτικά και σύμφωνα με τα στοιχεία του διευθυντή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Γιάννη Μανιάτη, κάποιες από τις γνωστές προσφυγικές οικογένειες Πόρου και του Γαλατά, που ήρθαν είτε με την καταστροφή, είτε αργότερα ως εσωτερικοί μετανάστες, είναι οι ακόλουθες: Αρτόπουλος, Αρναουτέλης, Γεωργιάδης, Γκογκόσης, Δεβεζόγλου, Δημητρίου, Ιωαννίδης, Κανατσίδης, Κωνσταντινίδης, Μιχαηλίδης, Μουρτζούκος, Μωυσιάδης, Παπαδόπουλος, Ρεΐζης, Σπίρτζης, Τουρλακάκης, Τυρόπουλος, Χατζηπέρος.

42 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

ύδρα

Από τη Σπάρτη Πισιδίας στην Ύδρα Αττικής…

Ο Σάββας Κεχαγιόγλου και η Μαρούσα Κωστοπούλου, κρατώντας ένα εκκλησιαστικό βιβλίο για ανάγνωση, αρχές της δεκαετίας του 1930. Ο Σάββας θα ήταν τότε γύρω στα 15.

Ο εγγονός μιλάει για το ξενιτεμένο προσφυγόπουλο, τον Σάββα, της οικογένειας Κεχαγιόγλου από τη Μικρά Ασία. Γράφει ο Λευτέρης Κεχαγιόγλου

Α

ντίο, γλυκιά μου πατρίδα» ήταν οι τελευταίες λέξεις που ψέλλισε ο νεαρός (μόλις 9 ετών) Σάββας Κεχαγιόγλου, όταν άφηνε πίσω του τη Μικρά Ασία και ξεκίναγε το ταξίδι της ξενιτιάς για την Ελλάδα. Η τελευταία εικόνα που θυμάται είναι η χιονισμένη (άνοιξη του 1922) περιοχή της Σπάρτης Πισιδίας με σημάδια αίματος από τις σφαγές. Περιπλανήθηκαν μήνες, για να περάσουν από τα παράλια της Μικράς Ασίας στη Μάνα Πατρίδα. Στον Πειραιά φτάσανε σώοι η μάνα Μαρία Κεχαγιόγλου με τη μικρή κόρη Δέσποινα και τον γιο Σάββα. Ο πατέρας Λευτέρης και οι γιοι Λουκάς και Μηνάς δεν γλίτωσαν από το σπαθί. Ο Σάββας ήταν δεν ήταν τότε 9 ετών. Εκείνη την εποχή τα παιδιά δεν ήξεραν την ηλικία τους. Υπολογίζουμε, σύμφωνα με τους ιατρικούς ελέγχους που έγιναν στον Πειραιά, ότι ο Σάββας θα ήταν γεννημένος το 1913. Μαρία, Σάββας και Δέσποινα μπήκαν στο δεύτερο πλοίο,

για να τους μοιράσουν στα νησιά του Αργοσαρωνικού. Το ταξίδι τούς έβγαλε στην Ύδρα. Εκεί φιλοξενήθηκαν στο προαύλιο μιας μικρής εκκλησίας, του Αγίου Ευσταθίου. Στον Άγιο Ευστάθιο υπήρχε μόνο ένα πηγάδι για νερό, και σε μια αυλή περίπου 200 τετραγωνικών φιλοξενήθηκαν δεκάδες πρόσφυγες. Λίγο καιρό αργότερα η Μαρία και η Δέσποινα φτάνουν στον Πειραιά. Ο Σάββας έμεινε στην Ύδρα. Φιλοξενήθηκε στην αρχή από την οικογένεια Κωστοπούλου και, στη συνέχεια, έγινε μέλος της. Ο Γιάννης και η Μαρούσα Κωστοπούλου δεν είχαν παιδιά, και έτσι ο Σάββας βρήκε μια οικογένεια. Δεν γνωρίζουμε τη λεπτομέρεια εάν η υδραίικη οικογένεια, η οποία και πήρε τον Σάββα, το έκανε πριν φύγουν η μάνα του και η αδελφή του για τον Πειραιά ή αργότερα. Ο Σάββας άλλαξε χώρο φιλοξενίας· από το προαύλιο μιας μικρής εκκλησίας μπήκε σε σπίτι. Ελληνικά δεν μιλούσαν τα προσφυγόπουλα. Χρησιμοποιούσαν τα καραμανλίδικα. Πρώτη προτεραιότητα λοιπόν της οικογένειας Κωστοπούλου ήταν ο Σάββας να μάθει να διαβάζει και να μιλάει ελληνικά. Πρώτα αναγνωστικά του ήταν τα εκκλησιαστικά βιβλία, μιας και ο νέος του θείος ήταν παπάς. Ο Σάββας δεν ξέκοψε ποτέ από την πραγματική του μητέρα και την αδελφή του. Γύρω στον Παγκόσμιο πόλεμο πέθανε η Μαρία, ενώ η Δέσποινα συνέχισε να μένει κατά διαστήματα μαζί με τον αδελφό της έως τα γεράματά τους.

Ο πατέρας Λευτέρης και οι γιοι Λουκάς και Μηνάς δεν γλίτωσαν από το σπαθί. Ο Σάββας ήταν δεν ήταν τότε 9 ετών. Εκείνη την εποχή τα παιδιά δεν ήξεραν την ηλικία τους

Ο Σάββας τη λάτρεψε την Ύδρα. Κάποια εποχή, υπολογίζουμε λίγα χρόνια μετά την εγκατάστασή του στην Ύδρα, η μητέρα πήγε στην Ύδρα, για να τον πάρει μαζί της στον Πειραιά, στο νέο προσφυγικό σπίτι που τους είχε δώσει η Πολιτεία, στη Νίκαια. Ο Σάββας όμως δεν ήθελε να γυρίσει στην Αθήνα. Είχε ήδη αγαπήσει την Ύδρα και... κρύφτηκε. Είχε περάσει από το «Αντίο, γλυκιά μου πατρίδα» στο «Καλημέρα, νέα μου πατρίδα», από τη Σπάρτη Πισιδίας στην Ύδρα Αττικής. * Ελευθέριος Σ. Κεχαγιόγλου: Πρόεδρος του Δ.Σ. Ελληνικού Δικτύου Μικρών Νησιών, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Μικρών Νησιών, Δημοτικός Σύμβουλος Ύδρας και Μέλος Επιτροπής ΕΣΠΑ ΠΕΠ Ιονίων Νήσων 2014-2020.

sAronic Magazine 43

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

ύδρα

Hydra’s Trail Event 2022: Ένα δυναμικό restart με μεγάλη συμμετοχή! Μετά από δύο χρόνια απουσίας λόγω Covid 19, η μεγάλη ανοιξιάτικη αθλητική γιορτή της Ύδρας επέστρεψε... δριμύτερη.

Μ

πορεί η πανδημία να κράτησε το δημοφιλές ανοιξιάτικο ραντεβού του Hydra’ Trail Event δύο χρονιές μακριά από τους εκατοντάδες φίλους του, όμως η επανεκκίνησή του, το περασμένο Σαββατοκύριακο, 9 και 10 Απριλίου, ήταν αυτό που όλοι ανέμεναν: ένα δυναμικό restart… εκπλήξεων και μεγάλης συμμετοχής! Τον πρώτο λόγο, φυσικά, είχε η νέα μαραθώνια διαδρομή, η οποία σχεδιάστηκε με περισσότερα μονοπάτια, που οδηγούν σε απομακρυσμένες και πανέμορφες παραλίες της Ύδρας. Η κύρια διαδρομή, με την ονομασία Hydra’s Trail Marathon, είναι 38,5 χλμ., με 2.000 μ. θετικής υψομετρικής. Η μικρότερη διαδρομή, το Rock Race, αναβαθμίζεται στα 17,5 χλμ., με 980 μ. θετικής υψομετρικής. Η μεγάλη αθλητική γιορτή της Ύδρας είχε, όπως πάντα, τον γνώριμο ρυθμό της, κέφι και ενθουσιασμό για τις συγκλονιστικές διαδρομές. Για άλλη μία φορά ένα ολόκληρο νησί παλλόταν στους ρυθμούς του Hydra’s Trail Event. Μικροί και μεγάλοι δρομείς διέσχισαν ορεινές διαδρομές, απόλαυσαν τις ομορφιές της Ύδρας, ικανοποιήθηκαν από τις εξαιρετικές παροχές της διοργάνωσης, έλαβαν τα μετάλλια και έπαθλά τους και αποχαιρέτησαν το νησί μας με ένα πλατύ χαμόγελο.

Τα συγχαρητήρια του Γ. Κουκουδάκη Είναι χαρακτηριστικό το συγχαρητήριο μήνυμα του δημάρχου κ. Γιώργου Κουκουδάκη στους διοργανωτές: «Συγχαρητήρια στον Σύλλογο Υδραίων Δρομέων, στους δεκάδες εθελοντές, στο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του Κουλούρειου Νοσοκομείου και του Αγροτικού Ιατρείου Ύδρας, καθώς και στον γιατρό Γρηγόρη Γαλάνη, στο Λιμεναρχείο και στο Αστυνομικό Τμήμα Ύδρας, στο Εθελοντικό Πυροσβεστικό Κλιμάκιο, στους επαγγελματίες, στους μικρούς και μεγάλους χορηγούς, και σε όσους άλλους συνέβαλαν με οποιονδήποτε τρόπο στην πραγματοποίηση μίας ακόμη διοργάνωσης αγώνων ορεινού τρεξίματος στο νησί μας! Ο Δήμος μας διαχρονικά, μέσω της ΚΕΔΥ, στηρίζει, ως συν-διοργανωτής και χρυσός χορηγός, αυτή την πανέμορφη διοργάνωση. Η ανεπανάληπτη φυσική ομορφιά της Ύδρας μας, σε συνδυασμό με τον καλοκαιρινό καιρό που επικράτησε κατά τη διάρκεια των αγώνων, αντάμειψαν πλήρως και τους πλέον απαιτητικούς συμμετέχοντες! Και του χρόνου!».

Ο Γ. Κουκουδάκης ευχαρίστησε τον Κυριάκο Μητσοτάκη για το έργο του βιολογικού καθαρισμού

Δ

εκτός από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, στο γραφείο του στο Μέγαρο Μαξίμου, έγινε ο δήμαρχος Ύδρας Γιώργος Κουκουδάκης την Τρίτη 29 Μαρτίου. Ο κ. Κουκουδάκης, όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του, ευχαρίστησε τον κ. Μητσοτάκη «για την ουσιαστική συνδρομή της Κυβέρνησης τόσο στην εξασφάλιση των απαιτούμενων εκτάσεων, μέσω της διαδικασίας της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, για τα έργα του Βιολογικού Καθαρισμού και της διαχείρισης των απορριμμάτων της Ύδρας μας, όσο και στην εξασφάλιση της χρηματοδότησης για την υλοποίησή τους με το συνολικό ποσό των 26.789.836 ευρώ!». «Πρόκειται για τα μεγαλύτερα έργα στην ιστορία του Δήμου μας! Ταυτόχρονα, μας δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε τρόπους ελάφρυνσης των συνεπειών της ενεργειακής κρίσης για τους κατοίκους παραδοσιακών οικισμών, όπως η Ύδρα. Κάθε μέρα διεκδικούμε για την Ύδρα μας και ζητούμε τη συμπαράσταση όλων, για να υλοποιήσουμε έργα τα οποία το νησί μας είχε ανάγκη εδώ και δεκαετίες!» καταλήγει στην ανακοίνωσή του ο δήμαρχος Ύδρας.

44 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

σπέτσες

2 1-4 Υπέροχες ιστορικές φωτογραφίες εποχής από το αρχείο Σπετσών, που ευγενικά μας έστειλε για τη δημοσίευση ο κ. Πέτρος Δαμδημόπουλος.

5 Σπέτσες 1922 - διανομή συσσιτίου.

6 Το κτίριο που περιγράφεται στο κείμενο από το blog του κ.Πέτρου Χαριτάτου σχετικά με την άφιξη προσφύγων στο νησί (σε πρόσφατη φωτογραφία).

1

Σπέτσες 1922: Αφηγήσεις του Νίκου Ακάσογλου και του Στέφου Αλεξανδρίδη Άφιξη και εγκατάσταση προσφύγων, αναδημοσίευση από τις συνεντεύξεις στον Πέτρο Χαριτάτο και στο spetses.wordpress.com

Επιμέλεια: Έτα Βασιλείου

Μ

ικρές και μεγάλες ιστορίες σχετικά με την άφιξη και την εγκατάσταση, στο νησί των Σπετσών, προσφύγων από τη Μικρά Ασία, με την Καταστροφή του 1922, υπάρχουν με πολλές και με πολύ ενδιαφέρουσες αναφορές στο μοναδικό σε ύλη, αρχείο και ιστορικές καταγραφές blog «Όψεις και απόψεις στις Σπέτσες», spetses.wordpress.com, του εξαιρετικού συγγραφέα Πέτρου Χαριτάτου. Από το blog αυτό, και με την άδεια και συνεργασία του δημιουργού του, αντλούμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από αυθεντικές μαρτυρίες (όπως και τις φωτογραφίες) προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής για το πώς έφτασαν στις Σπέτσες, για την εγκατάστασή τους, τις συνθήκες της εποχής εκείνης και την πορεία ζωής στο νησί. Η άφιξη προσφύγων στο νησί «Στον δρόμο προς τον Άγιο Μάμα συναντάμε δεξιά το πιο

παλιό κτίριο της περιοχής, που χτίστηκε πριν από την Επανάσταση. Ξεχωρίζει, διότι είναι το μόνο με υπερυψωμένη την είσοδο, και στεγάζει δύο μαγαζιά, ένα παλαιοπωλείο και μία ταβέρνα. Έχουν χτιστεί με την παλιά μέθοδο της καμάρας για αποθήκες. Αυτό σημαίνει πως άλλοτε η ακρογιαλιά έφτανε μέχρι εκεί πάνω, σχηματίζοντας έναν μεγάλο ανοιχτό χώρο. Εδώ που καθόμαστε στα τραπεζάκια, οι βάρκες ξεφορτώναν τους πρόσφυγες που φτάναν στις Σπέτσες, ώσπου να βρεθεί μια στέγη. Από το 1822 και μετά, καταφτάνουν πρόσφυγες από τη Χίο, το Αϊβαλί και την Πελοπόννησο. Το 1867, κατακαλόκαιρο, έχουμε την άφιξη 600 “προσφύγων εκ Κρήτης φυγόντων την μάχαιραν του εχθρού και ζητούντων προστασίαν και περίθαλψιν”. Το 1922-23 είναι η σειρά εκατοντάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Οι πιο πολλοί θα συνεχίσουν προς τον Πειραιά και τη Νέα Ιωνία. Στις Σπέτσες παραμένουν λίγες οικογένειες και με τα χρόνια ιδρύουν νέες επιχειρήσεις: κουρεία, τσαγκαράδικα, υφαντά, χαλιά Aνατολής καθώς και τον πρώτο κινηματογράφο». Οικογένεια Ακάσογλου Από συνέντευξη στον Πέτρο Χαριτάτο του Νίκου Ακάσογλου, που έφτασε με την οικογένειά του στις Σπέτσες, έζησε και εργάστηκε πολύ, και δημιούργησε ένα όμορφο, πρότυπο κουρείο στο νησί:

Μέσα από τα λόγια του Νίκου Ακάσογλου μαθαίνουμε ότι είχε γεννηθεί το 1916 στην Αλάγια, της επαρχίας Πισιδίας. «Είχε γίνει η σφαγή στη Σμύρνη. Ήρθε ένα πολεμικό, αγγλικό ή αμερικάνικο δεν ξέρω, μιλούσαν αγγλικά. Όταν φύγαμε, φορούσαμε φέσια. Τα πετάξαμε στο πολεμικό μέσα. Πάμε στη μάνα Ελλάδα, είπαμε. Οι πρώτοι που πήγαν στην Κύπρο επήγαν δίχως αποσκευές, όπως ήταν ντυμένοι, σαν σε λεωφορείο. Είχε φουρτούνα και βροχή. Από την Κύπρο μάς πήγαν στη Ρόδο. Ζυγώναν βάρκες με σταφύλια και σύκα, κι όσοι είχαν γρόσια αγοράσανε. Ήμασταν στο πολεμικό. Οι άνδρες δεν μπορούσαν να καπνίσουν γιατί είχε πυρομαχικά. Όταν φύγαμε, καμιά ώρα έξω από τη Ρόδο, ήρθε ένα φορτηγό καράβι, κι ο πλοίαρχος ήταν Σπετσιώτης, λεγότανε Παυλίνας. Αυτός μας έφερε στις Σπέτσες. Έπεσε το φορτηγό δίπλα, βάλανε μια σκάλα, περίπου 3 μέτρα. Τον πατέρα τον πήραν με άλλους να κουβαλήσουν. Του φόρτωσαν ένα βαρύ φορτίο κι έπαθε κήλη. Κάναμε μιάμιση μέρα περίπου, κι ήρθαμε εδώ, στις Σπέτσες. Ήρθαμε νύχτα, είδαμε ηλεκτροφωτισμό. Είχαν προνόμια οι Σπέτσες, όλα τ’ άλλα νησιά ήταν σκοτεινά. Θαυμάζαμε... Εκαθίσαμε έξω από του Λιμεναρχείου το παράθυρο. Πέρασε ένας κι έδωσε ένα εικοσαράκι τρύπιο –δύο δεκάρες δηλαδή– στον αδελφό μου τον μικρό, που ’ταν στην αγκαλιά. Τις πήρα εγώ και πήγα και πήρα ένα κυδώνι

3

4

6

sAronic Magazine 45

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

σπέτσες

στον πατέρα του Κουκλάκη. Αϊβαλί σημαίνει κυδώνι. Εδώ είχαν επιτάξει κάποια σπίτια. Στο σπίτι της Μαρούσας καθίσαμε δυο μέρες. Ήμασταν 30 οικογένειες σ’ ένα μεγάλο δωμάτιο. Την τρίτη μέρα πήγαμε στου Γεωργαντά, ήταν βουλευτής, δίπλα στου Κριεζή. Ήταν ο Γιάννης Περγιαλίτης, διευθυντής του δημοτικού σχολείου. Μας πήρε τα τρία αγόρια στου Λέκκα, μας κέρασε υποβρύχιο κι έλεγε “Βενιζέλος καλός, Βενιζέλος πατέρας”. Το πρώτο σχολείο που πήγαμε ήταν στο σπίτι του Καλογερά στον Άγιο Λευτέρη. Εκεί ήταν Σπετσιωτόπουλα, ένας Εβραίος κι ένας Αρμένης μαθηταί. Εκεί με βάλανε και διάβασα οι δυο δασκάλες το αλφάβητο το ελληνικό. Με τη διαφορά πως το ψωμί το λέγαμε “εκμέκ”, το νερό “σου” (chou). Δεν ήξερα τη σημασία των λέξεων όσων διάβαζα και με ρωτήσανε ποια τάξη. Ένα, της είπα. Εν τω μεταξύ, άδειασε η Καποδιστριακή που είχαν επιτάξει, φύγανε οι οικογένειες, πήγανε σε σπίτια, και ήρθαμε εδώ. Ύστερα από δυο χρόνια φύγανε όλοι οι πρόσφυγες και μείναμε πολύ λίγοι εδώ, και πήγανε στη Νέα Ιωνία, επάνω».

5

7 7 Ο Νίκος Ακάσογλου, το 2002 από την αφήγηση της ιστορίας του.

8 Ο Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης, με τη σύζυγό του και τα παιδιά τους Στέφο και Δαμιανό, το 1930 στις Σπέτσες.

8

Οικογένεια Αλεξανδρίδη Από συνέντευξη στον Πέτρο Χαριτάτο του Στέφου Αλεξανδρίδη, που έφτασε στις Σπέτσες με την οικογένειά του και άφησε παρακαταθήκη πολιτισμού τον υπέροχο κινηματογράφο του νησιού «Τιτάνια»*: Γιος του Μικρασιάτη Αλέξανδρου Αλεξανδρίδη, που ήταν ιεροψάλτης, ζωγράφος και φωτογράφος. Σε αυτόν χρωστάμε τις πολλές παλιές φωτογραφίες των Σπετσών, καθώς και στον γιο του Στέφο. Στη συνέντευξή του στον κ. Χαριτάτο ο Στέφος αναφέρει για την οικογένειά του: «Ο πατέρας ήρθε το ’22, ήταν 22 ετών, από τη Σπάρτη της Μικράς Ασίας, που βγάζει τα χαλιά τα σπαρταλίδικα, τα καλά. Ήρθε με το “Πατρίς”, ήταν ένα υπερωκεάνιο. Τότε η γιαγιά μου έφαγε 15 λίρες, τις κατάπιε σαν να ’ταν ασπιρίνη. Λέει “εγώ είμαι γριά τώρα, μόλις θα μπω στο καράβι και πεθάνω, εσείς θα μου ανοίξετε το στομάχι, θα πάρετε τις λίρες για να κάνετε μια σερμαγιά, λέει, ν’ αρχίσετε μια δουλειά εκεί που θα πάτε” (σερμαγιά = κεφάλαιο). Όταν ήρθαμε στις Σπέτσες κι ενώ πήγαινα στο δημοτικό, προσπαθεί ο πατέρας μου να με βάλει σε μια τέχνη. Πάω σ’ ένα τσαγκαράδικο, πάλι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, Καλευρόσογλου. Εκεί τότε ερχόντουσαν διάφοροι, μιλάγαν όλο πρόστυχα, εμένα δεν μου άρεσε, εγώ ήμουν παιδί άβγαλτο· λέω, άμα μιλάνε έτσι, δεν μπορώ να κάτσω εκεί πέρα, θα φύγω. Και φεύγω και πάω στου Ακάσογλου, που είχε αδελφό τσαγκάρη, και μαθαίνω την τέχνη καλά. Το ’47 μού λέει ο πατέρας μου “δεν μαθαίνεις φωτογράφος;”. Από τσαγκάρης έγινα φωτογράφος κι έπιανα πολύ καλύτερο μεροκάματο. Ήταν Οκτώβρης του 1935, και ο πατέρας μου Αλέξανδρος Αλεξάνδρου Αλεξανδρίδης έπρεπε να βρει κι άλλη δουλειά, οικογενειάρχης με πέντε παιδιά, για να τα βγάλει πέρα. Προσπάθησε πολύ κι έγινε και κινηματογραφιστής. Αυτή τη δουλειά τη συνέχισα κι εγώ, και πήγα την ομιλούσα μηχανή στις Σπέτσες, και ονόμασα τον κινηματογράφο μας “Τιτάνια”». * Πρόκειται για τον υπέροχο κινηματογράφο «Τιτάνια», στο κέντρο της πόλης, που ανακαινισμένος πλέον σήμερα, συνεχίζει να προσφέρει στιγμές ψυχαγωγίας και πολιτισμού στους κατοίκους και επισκέπτες του νησιού.

46 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

ερμιονίδα

Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ερμιόνη.

Οκτώβριος 1922: Μικρασιάτες Πώς μια μικρή πόλη των 2.000 κατοίκων έγινε το καταφύγιο του πόνου και της ελπίδας 5.000 ξεριζωμένων Ελλήνων από την Αττάλεια. Γράφει ο Γιώργος Φασιλής*

*Αντιπτέραρχος Ιπτάμενος ε.α., Επίτιμος Διοικητής Σχολής Ικάρων

Η

Μικρασιατική Καταστροφή χαρακτηρίζεται ως η μητέρα των δεινών της Ελλάδας και κηλιδώνει το βιβλίο της Ιστορίας μας με το ανεξίτηλο 1922. Στις 27 Αυγούστου 1922 η Σμύρνη παραδίδεται στη μανία των Τούρκων και τυλίγεται στις φλόγες. Ακολουθούν σκηνές μοναδικής αγριότητας και φρίκης, στιγμές χάους και ανυπαρξίας. Σύντομα η γη της Ιωνίας μετατρέπεται σε ομαδικό τάφο του Ελληνισμού και, σαν σεισμός συθέμελος, αρχίζει ο ματωμένος ξεριζωμός των Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες, με κορύφωση το δράμα της προσφυγιάς. Χιλιάδες Έλληνες, απελπισμένοι και εξαθλιωμένοι, ξεχύνονται προς τα παράλια, ψάχνοντας ένα καράβι να γλιτώσουν από το τούρκικο γιαταγάνι. Με δεκάδες πλοία, τα «πλοία της συμπόνιας», όπως τα χαρακτήρισαν, μεταφέρονται στις ακτές και στα λιμάνια της Ελλάδας. Η Μικρασία της προσφυγιάς και της απόγνωσης απλώνεται σε ολόκληρη την Ελλάδα, που, απροετοίμαστη, συνταράσσεται από την ειρηνική εισβολή χιλιάδων ψυχών. Η Ερμιόνη, ως το ανατολικότερο λιμάνι της Πελοποννήσου και κοντινό στον Πειραιά, γίνεται και αυτή καταφύγιο του πόνου και της ελπίδας.

Η άφιξη Στις 5 Οκτωβρίου 1922 στην είσοδο του λιμανιού αγκυροβολεί το υπερωκεάνιο «ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΟΥ», γεμάτο εξαθλιωμένα σώματα και ανταριασμένες ψυχές προσφύγων. Στο λιμάνι της Αττάλειας, με ραγδαία βροχή, 5.000 γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι στοιβάχτηκαν σαν τσουβάλια, χωρίς αποσκευές, ψάχνοντας ένα καταφύγιο για τον πόνο και τη δυστυχία τους. Παρά τις άθλιες συνθήκες του πολυήμερου ταξιδιού, βλέποντας την Ερμιόνη, συγκινημένοι τραγουδούν τον Εθνικό Ύμνο και φιλούν τα σίδερα του καραβιού. Νιώθουν ότι βρήκαν την «Ιθάκη» τους στο απάνεμο λιμάνι της, ότι έφτασαν στη γη της επαγγελίας! Θα πατούσαν επιτέλους χώμα ασφαλές. Χώμα Ελληνικό και ελεύθερο! Θέλουν μια ζεστή αδελφική αγκαλιά για την πονεμένη ψυχή και το βασανισμένο τους σώμα. Να λυτρωθούν από τη φρίκη! Απέναντι στη στεριά οι ντόπιοι, στο αντίκρισμά τους, αιφνιδιάζονται. Γνωρίζουν για τους ξεριζωμένους που αναζητούν σωτηρία στα λιμάνια της χώρας, ως μια φρικτή αλλά μακρινή είδηση. Τώρα είναι στην «αυλή» τους και καλούνται να αναλάβουν τις ευθύνες τους, ως άνθρωποι και ως πατριώτες.

sAronic Magazine 47

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

ερμιονίδα Oι προσφυγοπούλες, χειραφετημένες, και οι μανάδες με τα μωρά στην αγκαλιά πήραν τα δρεπάνια, τις τσάπες και τα κλαδευτήρια, και κατέκλυσαν τα χωράφια και τα περιβόλια. Το Σχολείο Συγγρού μετατράπηκε σε ταπητουργικό εργαστήρι

2 1. Ο θρυλικός παπάς της Αττάλειας, παπα-Σέργιος στην Αθήνα με άμφια.

2. Ο τσαγκάρης Π. Κωνσταντινίδης.

3. Πρόσφυγες μάνες με τα μωρά τους στα χωράφια.

1

3

πρόσφυγες στην Ερμιόνη Ένας νεαρός με τη βάρκα του κάνει τρεις κύκλους γύρω από το αγκυροβολημένο καράβι και επιστρέφει στην ακτή. Η εικόνα της εξαθλίωσης που μεταφέρει τους συγκλονίζει! Ο φυσιολογικός δισταγμός και η ανασφάλεια στη θέα του αγνώστου παραμερίζονται, κυριαρχεί η γενναιοψυχία και αναδεικνύονται τα αισθήματα στοργής, συμπόνιας και αλληλεγγύης. Η μικρή Ερμιόνη των 2.000 κατοίκων, στην ιστορική αυτή πρόκληση, ακούει τη φωνή της ψυχής και, με πρωτοστάτη τον κοινοτάρχη Παναγιώτου και τις οικογένειες Δεληγιάννη και Καραγιάννη, αρχίζει μια γιγαντιαία για την εποχή επιχείρηση υποδοχής. Στόλος από καΐκια και βάρκες πηγαινοέρχονται και, μέχρι το σούρουπο, χιλιάδες πονεμένες μάνες με ξυπόλυτα και κουρελιασμένα παιδιά έχουν κατακλύσει το λιμάνι. Δεν έχουν κουράγιο ούτε να κλάψουν! Με αξιοζήλευτη οργάνωση, σε λίγες ώρες οι πρόσφυγες μοιράζονται σε σπίτια, μαγαζιά, εκκλησίες, στο Σχολείο Συγγρού, στον στρατώνα, στην Κοινότητα και οπουδήποτε μπορούσε να κοιμηθεί άνθρωπος. Η συμμετοχή στην τεράστια αυτή ανθρωπιστική προσπάθεια υπήρξε καθολική. Όλες ανεξαιρέτως οι οικογένειες εκείνο το βράδυ φιλοξένησαν πρόσφυγες. Ούτε ένας δεν έμεινε στον δρόμο. Όλοι βρήκαν ένα ζεστό φαγητό και μια κουβέρτα να σκεπαστούν.

Στον Άγιο Αθανάσιο, ανάμεσα στα γυναικόπαιδα και μία έγκυος νεαρή γυναίκα. Δεν ήθελε να γεννήσει την ώρα του ξεριζωμού. Μπήκε στο καράβι, έσφιξε τα δόντια, έκανε υπομονή και τώρα, κάτω από τη σκέπη της Παναγίας, φέρνει στον κόσμο ένα κοριτσάκι. Το πρώτο του κλάμα, κλάμα χαράς και αναγέννησης, ήταν μια αχτίδα ελπίδας στους εξαθλιωμένους πρόσφυγες. Ως ελάχιστη απόδοση ευγνωμοσύνης, οι Ατταλειώτες τού έδωσαν το όνομα «Ερμιόνη».

Η εγκατάσταση Ξημερώνοντας, αρχίζουν τα προβλήματα εγκατάστασης και περίθαλψης. Συγκροτείται Επιτροπή Περίθαλψης Προσφύγων Ερμιόνης, με πρόεδρο τον κοινοτάρχη, προκειμένου να συντονιστεί η τεράστια αυτή προσπάθεια. Στο αντρικό τότε μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων αποστέλλονται 150 πρόσφυγες. Κάθε εβδομάδα καταφθάνουν και μοιράζονται ρούχα και τρόφιμα από την Κρατική Επιτροπή Αποκατάστασης. Σύσσωμη η κοινωνία της Ερμιόνης φροντίζει με οποιονδήποτε δυνατό τρόπο την άμεση τακτοποίησή τους και την επίλυση των προβλημάτων τους. Ωστόσο, οι υπερήφανοι Ατταλειώτες δεν άφησαν τον πόνο να σκεπάσει τη φλόγα της δημιουργίας, που είχαν

κλεισμένη στα στήθη τους. Δεν υπήρχε χρόνος για θρήνους και μοιρολόγια! Στον καινούργιο τόπο που μεταφυτεύτηκαν σαν ξεριζωμένα δενδρύλλια, έπρεπε να βρουν δύναμη να στηρίξουν νέες ρίζες και να επιβιώσουν. Έπρεπε να ζήσουν τα μωρά, να περιθάλψουν τους ηλικιωμένους και τους αδύναμους. Οι άντρες ήσαν λίγοι και το βάρος έπεσε στα γυναικόπαιδα. Τα βασικά τρόφιμα και το αλεύρι εξαντλήθηκαν, και η ντόπια γεωργική παραγωγή ήταν αδύνατο να θρέψει τους 7.000 τώρα κατοίκους της Ερμιόνης. Ακόμη και τα κυδώνια από τη μεγάλη τότε τοπική παραγωγή τελείωσαν. Έτσι, προσφυγόπουλα έφευγαν με το «Υδράκι» για τον Πειραιά, έφερναν ψωμί και προϊόντα πρώτης ανάγκης και τα πουλούσαν. Οι μεγαλύτεροι βοηθούν στα χωράφια και σε οποιαδήποτε δραστηριότητα μπορούν να φανούν χρήσιμοι. Αρχίζουν να νοικιάζουν σπίτια και η κατάσταση φαίνεται να ομαλοποιείται. Ωστόσο, η Ερμιόνη, χωρίς δυνατότητες για εργασία, δεν μπόρεσε να κρατήσει τους δραστήριους Ατταλειώτες, οι οποίοι μετακινήθηκαν κυρίως στον Πειραιά. Αρκετοί έμειναν στην Ερμιόνη ένα-δυο χρόνια, μερικοί ενσωματώθηκαν στην τοπική κοινωνία, δημιούργησαν οικογένειες με τους ντόπιους και ρίζωσαν για πάντα.

48 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

ερμιονίδα

Στη γενική απογραφή προσφύγων του 1923 η Ερμιόνη είχε 401, ενώ σε αυτήν του 1928 μόλις 35.

Η ζωή τους στην Ερμιόνη Την ημέρα που κατέκλυσαν το λιμάνι, κανείς δεν φανταζόταν ότι θα έδιναν νέα πνοή στη ζωή της Ερμιόνης. Οι ντόπιοι τούς δέχτηκαν ως ισότιμους συμπολίτες, συνεργάστηκαν μαζί τους, αναγνώρισαν τον καλό τους χαρακτήρα και αξιοποίησαν τα προτερήματά τους. «Τούτοι οι άνθρωποι, που ήρθαν από τη Μικρασία, καινούργιο αίμα είναι στο κορμί του τόπου μας. Πολλά θα μάθουμε απ’ αυτούς. Κοιτάξτε να τους μοιάσουμε» έλεγαν στα καφενεία. Εμπορικά δαιμόνια, τα αδέλφια Πεχλιβανίδη νοίκιαζαν καΐκια και όργωναν τον Σαρωνικό και τον Αργολικό κόλπο, μεταφέροντας τα προϊόντα της περιοχής και φέρνοντας από τον Πειραιά παστά, ξηρούς καρπούς και ζαχαρωτά. Έμειναν στην Ερμιόνη μέχρι τον Δεκέμβρη του 1923 και μετά έφυγαν για τον Πειραιά. Αξιοποιώντας το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο, δημιούργησαν την εκδοτική εταιρεία «Γραφικαί Τέχναι – Πεχλιβανίδη» και το μεγάλο βιβλιοπωλείο της Αθήνας «Ατλαντίς». Οι ζαχαροπλάστες Αναμουρλόγλου και Κωνσταντινίδης μάς έμαθαν τον μπακλαβά, το ραβανί και το σαραγλί, τη σοκολατίνα και τα απίθανα παγωτά τους, καϊμάκι, βανίλια και βύσσινο, άγνωστα μέχρι τότε σε πολλούς Ερμιονίτες. Το μαγαζί τους ήταν το μοναδικό όπου επιτρεπόταν να κάθονται γυναίκες μόνες τους, κυρίως Μικρασιάτισσες, και να καπνίζουν ακόμα και ναργιλέ. Ο Σταυρόγλου ήταν ο νερουλάς και ο παγωτατζής της Ερμιόνης. Με τον άσπρο σκούφο και το καροτσάκι του, γύριζε τα σοκάκια και μας δρόσιζε με το εξαίσιο καϊμάκι του. Οι πρωτοποριακές μέθοδοι του Τρουπόγλου στη γεωργία και στο κλάδεμα έγιναν γνωστές στην περιοχή, και δεν υπήρχε κτηματίας να μη ζητήσει τη γνώμη του. Αρκετοί σάστιζαν με τις συμβουλές του και τον αντιμετώπιζαν με ειρωνεία, λέγοντας: «Του ’στριψε του κακομοίρη από της προσφυγιάς τον καημό. Ακούς, να μιλάμε με τη γη και να αφουγκραζόμαστε τα δέντρα, γιατί αισθάνονται και μας μιλούν!». Στο τέλος, αναγνώρισαν την αξία του λέγοντας: «Μεγαλονοικοκύρης πρέπει να ’ταν ο μπαρμπα-Μιμίκος!».

Oι προσφυγοπούλες, χειραφετημένες, και οι μανάδες με τα μωρά στην αγκαλιά πήραν τα δρεπάνια, τις τσάπες και τα κλαδευτήρια, και κατέκλυσαν τα χωράφια και τα περιβόλια. Το Σχολείο Συγγρού μετατράπηκε σε ταπητουργικό εργαστήρι, και από τους αργαλειούς έβγαιναν αριστουργήματα σε χαλιά και υφαντά, με ιδιαίτερο τρόπο επεξεργασίας και λαϊκή θεματολογία. Με τις βελόνες έκαναν αξιοζήλευτα κεντήματα και πλεκτά ρούχα. Οι κοπέλες της Ερμιόνης έτρεχαν σε αυτές να φτιάξουν την προίκα τους, μαθαίνοντας εργόχειρα, κυρίως τη βυζαντινή βελονιά, έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο κεντήματος. Έμαθαν για το στόλισμα της νύφης, το στρώσιμο του τραπεζιού και για θέματα αισθητικής και καλαισθησίας. Οι μικρασιάτικες γεύσεις, με την ποικιλία μπαχαρικών, εξαίσιων μυρωδικών και βοτάνων, επηρέασαν την κουζίνα της Ερμιόνης, που απέκτησε άλλη διάσταση και ποιότητα. Η μουσική και ο χορός ήταν βάλσαμο στον πόνο της προσφυγιάς και οι μουσικές εκδηλώσεις ιεροτελεστίες. Η ποικιλία των ήχων και των ρυθμών έσπασε τη μονοκρατορία του δημοτικού τραγουδιού, ανοίγοντας τον δρόμο στο ρεμπέτικο. Οι Ερμιονίτες, κατεξοχήν γλεντζέδες και κοινωνικοί, ταίριαξαν με τους πρόσφυγες, δημιουργήθηκε ένα ιδανικό μείγμα

1

2

4

3

5

sAronic Magazine 49

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

ερμιονίδα Η μουσική και ο χορός ήταν βάλσαμο στον πόνο της προσφυγιάς και οι μουσικές εκδηλώσεις ιεροτελεστίες. Η ποικιλία των ήχων και των ρυθμών έσπασε τη μονοκρατορία του δημοτικού τραγουδιού, ανοίγοντας τον δρόμο στο ρεμπέτικο.

6 1 H οικογένεια Αναμούρλογλου.

2-3 Προσφυγικά σπίτια (σήμερα) στην Ερμιόνη.

4. Ο τσαγκάρης Π. Κωνσταντινίδης με τους «μαθητές» του.

5. Ο παπα-Γιώργος Καπόγλου.

6. Η οικογένεια Πεχλιβανίδη. Από το προσφυγικό βιβλιάριο της Ερμιόνης του 1922.

7. Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, ζαχαροπλάστης.

7

και άρχισαν οι βεγγέρες και τα γλέντια. Άλλωστε, οι ντόπιοι σφουγγαράδες από τα παράλια της Μικράς Ασίας, εκτός από σφουγγάρια, έφερναν στοιχεία μουσικής και πολιτισμού. Ο Βροχίδης με το ούτι και το κανονάκι του, οι κόρες του Τρουπόγλου με το μαντολίνο τους, ο Κωνσταντινίδης με το γραμμόφωνό του και η οικογένεια Βλαστού με τη μουσική παιδεία και τη γνώση ευρωπαϊκών και μοντέρνων χορών έδωσαν ένα διαφορετικό χρώμα στη διασκέδαση της Ερμιόνης. Τανγκό, βαλς, πόλκα, καρσιλαμάς και τσιφτετέλι άρχισαν να χορεύονται στα πάρτι, με τις προσφυγοπούλες να σαγηνεύουν τον αντρικό πληθυσμό. Νεαροί Ερμιονίτες, για να εκφράσουν τον θαυμασμό τους, τα βράδια έκαναν καντάδα στις όμορφες προσφυγοπούλες. Οι κόρες Κωνσταντινίδη μετέτρεψαν την αυλή τους σε χοροδιδασκαλείο, μαθαίνοντας στα ζευγάρια τις καντρίλιες. Οι αδελφοί Προβελλεγγάτου στο μπακάλικό τους είχαν εξαίσια μπαχαρικά και τυροκομικά, που έφτιαχναν στο τυροκομείο τους. Αυτοί έμαθαν στους προσκόπους τη σάλπιγγα και το τύμπανο. Άριστοι τεχνίτες, όπως ο τσαγκάρης Μαιντανός, ο ράφτης Παπαθανασίου και ο σιδηρουργός

Βροχίδης, είχαν στα μαγαζιά τους παιδιά και τους μάθαιναν με μεράκι την τέχνη τους. Από εκεί βγήκαν αργότερα εξαίρετοι Ερμιονίτες τεχνίτες. Ο παπα-Γιώργης (Καπόγλου), σεβαστός και αγαπητός από όλους, προσέφερε πολλά στην πνευματική ζωή της Ερμιόνης. Αρχικά τοποθετήθηκε στον Ι.Ν. Ευαγγελίστριας Θερμησίας και για δύο χρόνια στον Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγία) της Ερμιόνης. Ο δραστήριος παπα-Σέργιος, παππούς του αείμνηστου ηθοποιού Θύμιου Καρακατσάνη, σε λίγους μήνες διορίστηκε εφημέριος στην «Τζικοπαναγιά» του Ταύρου. Στο βιβλίο «Αυτοβιογραφίαι προσφύγων γυναικών» (1926), του Διεθνούς Συνδέσμου Γυναικών, νεαρές προσφυγοπούλες, με την αγνότητα και την ευαισθησία των παιδικών τους ψυχών, περιγράφουν πώς βίωσαν τον ξεριζωμό. Ανάμεσά τους και τέσσερις Ατταλειώτισσες (Μαρίκα Γιαηλόγλου, Ελένη Χατζηγεωργίου, Μαρία Ιωαννίδου, Κλειώ Δανιηλίδου), που με τις οικογένειές τους βρέθηκαν στην Ερμιόνη, περιγράφουν με θερμά λόγια την παραμονή τους και κυρίως την αγάπη που ένιωσαν στο σχολείο από δασκάλους και συμμαθητές τους.

Επίλογος Οι κάτοικοι της Ερμιόνης την περίοδο της προσφυγιάς, χωρίς πλούτη και υποδομή, με αισθήματα φιλοξενίας και αλληλεγγύης, με αρχές, αξίες και πραγματικό πολιτισμό, αγκάλιασαν τους Μικρασιάτες, τιμώντας την καταγωγή τους και τη μακραίωνη ιστορία της πόλης. Ένιωθα υπερήφανος όταν παιδιά και εγγόνια Ατταλειωτών, στο πρόσωπό μου, επαινούσαν και ευχαριστούσαν τους προγόνους μας. Αρκετοί έχουν επισκεφθεί τον τόπο μας, για να τιμήσουν το ελληνικό χώμα που πάτησαν για πρώτη φορά οι πρόγονοί τους. Τους ευχαριστώ που με εμπιστεύτηκαν, άνοιξαν την καρδιά τους και μου μετέφεραν το σπαρακτικό και συνάμα θαυμαστό βίωμα της προσφυγιάς.

Σημείωση: Το άρθρο είναι μέρος της έρευνάς μου, που παρουσιάστηκε στις 18/8/2012 στην Ερμιόνη, στην εκδήλωση του Ερμιονικού Συνδέσμου για τα 90 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

50 sAronic Magazine

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022

λαθρεπιβάτης

Ο Ηλίας και η Ελισάβετ Ανανιάδου με την Εύη και τον Νότη. Πίσω από την κάμερα η αιώνια θεία Ελένη, η σκιά μας, η Νενέ των παιδικών μας χρόνων.

Νότης Ανανιάδης ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Ο Νότης Ανανιάδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πειραιά. Είναι δημοσιογράφος. Από τις εκδόσεις Τόπος κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του «Καμένη Χώρα». Το προηγούµενο µυθιστόρηµά του, «Σκιές στα Νερά», κυκλοφόρησε το 2011 από τις εκδόσεις Synergie. Το 2017 κυκλοφόρησε η συλλογή χρονογραφηµάτων του «Παιχνίδι Κέντρου» (εκδ. Πλεύσις). Το 2012 κυκλοφόρησε η συλλογή άρθρων του «Κείµενα για την πόλη, το λιµάνι και τα νησιά» (εκδ. Πλεύσις). Το 2007 εκδόθηκε η συλλογή άρθρων του «Το Νησί µου ο Πειραιάς» (εκδ.

Synergie). Το 2000 επιµελήθηκε και συµµετείχε στην οµαδική συλλογή «Εκεί, γύρω στα 40» (εκδ. Ελληνικά Γράµµατα).

Τα καλοκαίρια της Αγίας Μαρίνας… Μια νοσταλγική αναδρομή στον «απόλυτο θερινό παράδεισο των θερινών μας διακοπών». Γράφει ο Νότης Ανανιάδης

Μ

πορεί, περνώντας τα χρόνια, να γίναμε «Παρασκευάδες», ερχόμενοι στην Αίγινα σχεδόν κάθε Παρασκευή, αλλά τότε δεν ήταν καθόλου έτσι. Θα μπορούσε να μας χαρακτηρίσει κανείς «Καλοκαιράδες», αφού ερχόμασταν αρχές Ιουνίου και μέναμε μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη. Μιλάμε για τη δεκαετία του 1960 μέχρι τις αρχές του 1970 και την οικογενειακή μας διαμονή στην Αγία Μαρίνα. Ένα «νησί» μέσα στο νησί, όπως είχε πει κάποιος τότε. Με απευθείας συχνή ακτοπλοϊκή σύνδεση με τον Πειραιά, σχετικά δύσκολη επικοινωνία με την υπόλοιπη Αίγινα και κυρίως την πόλη, η Αγία Μαρίνα φάνταζε και ήταν ο απόλυτος θερινός παράδεισος των οικογενειακών μας διακοπών. Η κατάφυτη πλαγιά της από τον Ναό της Αφαίας μέχρι κάτω στην παραλία, το εκκλησάκι στη μία άκρη της και τα βράχια στην άλλη, κυρίως δε η ρηχή της παραλία –πολύ μεγαλύτερη από σήμερα κι ελάχιστα κτισμένη τότε–, ήταν η ετήσια οικογενειακή μας απόδραση. Αν και τρεις μήνες τον χρόνο, για να μην προσθέσουμε τις διακοπές του Πάσχα, δεν το λες κι «απόδραση». Το δεύτερό μας σπίτι ήταν η Αγία Μαρίνα. Μέναμε στα σπιτάκια του κυρ Βάη. Στον κεντρικό δρόμο, δίπλα στα σκαλοπάτια που έβγαζαν στην παραλία. Όταν λέμε σπιτάκι, εννοούμε μία κάμαρη με μία τουαλέτα όλο κι όλο. Με υπέροχη θέα στη θάλασσα, χωρίς ηλεκτρικό και ζεστό νερό. Ένα «φαναράκι», με κάποια βασικά τρόφιμα,

κρεμασμένο έξω από την πόρτα, κι αν θυμάμαι καλά, ένα σιδερένιο –όχι πλαστικό– νιπτηράκι δίπλα του. Η παραλία ήταν η καθημερινή μας απόλαυση. Αμμουδιά, ρηχή, όπως και τώρα, ό,τι έπρεπε για να μάθουν κολύμβηση μικρά παιδιά, σχεδόν νήπια, όπως εγώ κι η αδελφή μου. Και η αλήθεια είναι ότι, αν φορέσαμε αργότερα το μαγιό του Ολυμπιακού, το οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό σε εκείνα τα καλοκαίρια. Μέσα στη θάλασσα ζούσαμε, εκεί μεγαλώναμε, και στον κόλπο της Αγίας Μαρίνας καθημερινά τεστάραμε τα όριά μας με το υγρό στοιχείο. Φυσικά, όταν τα Σαββατοκύριακα ερχόταν ο πατέρας μας, την τιμητική τους είχαν τα ενοικιαζόμενα κανό, που μας έκαναν να αισθανόμαστε κάπως σαν Ινδιάνοι. Μεγαλώνοντας, μεγάλωνε και η αυτοπεποίθησή μας, και δεν θα ξεχάσω τη βουτιά που έκανα, για να αποδείξω σε έναν τοπικό ψαρά ότι ήξερα μπάνιο. «Πού τον πας τον μικρό με το κανό; έξω έχει καιρό» είπε –περνώντας δίπλα μας– στον πατέρα μου που τραβούσε κουπί, για να σηκωθώ όρθιος, μια τσιλιβήθρα, λιγότερο από 30 κιλά, και να του φωνάξω: «Μικρός εγώ; κοίτα!». Βέβαια, δεν ήταν όλα πάντα ρόδινα. Ιδίως όταν φεύγαμε από την αμμουδιά. Έπρεπε, βλέπεις, και να φάμε. Κάτι που για την Εύη κι εμένα ήταν σχεδόν καταναγκαστικό έργο. Πόσο μάλλον που ο «Στελλάκης», το συνηθισμένο μας στέκι, είχε κάποια στιγμή την έμπνευση να φέρει στο μαγαζί του ως ατραξιόν ένα γαϊδουράκι! Το οποίο μόλις με έβλεπε, για έναν ανεξήγητο λόγο, με έστρωνε στο κυνήγι. Πιο μεγάλη πλάκα είχαν οι διαγωνισμοί μακαρονοφαγίας που διοργάνωνε το μαγαζί, κυρίως για τους Γερμανούς τουρίστες, οι οποίοι είχαν ανακαλύψει πρώτοι αυτοί εκείνο το εκπληκτικό χωριό.

Στην Αγία Μαρίνα πρωτοπερπάτησα, όπως μου λένε. Δεν ήμουν εννιά μηνών, κι έτρεχα, τρώγοντας τα μούτρα μου κάθε τόσο, περνώντας κάτω από τα τραπέζια του «Στελλάκη»

Στην Αγία Μαρίνα πρωτοπερπάτησα, όπως μου λένε. Δεν ήμουν εννιά μηνών, κι έτρεχα, τρώγοντας τα μούτρα μου κάθε τόσο, περνώντας κάτω από τα τραπέζια του «Στελλάκη». Είχα υπάρξει κι εγώ η ατραξιόν του καταστήματος και του χωριού, κερδίζοντας λίγες ρώγες σταφυλιών από τους θαμώνες. Αλλά αυτά δεν τα θυμάμαι. Αντίθετα, θυμάμαι τα βράδια να τραγουδούν οι μεγάλοι Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και Ξαρχάκο, μέχρι που κάποια στιγμή αυτό σταμάτησε. Είχε ένα πικάπ και κάποιους δίσκους το μαγαζί, αλλά τα τραγούδια των συγκεκριμένων συνθετών σταμάτησαν να ακούγονται. Χούντα… Μεγαλώνοντας λίγο, ανακαλύψαμε κι ένα κλαμπ με μπαμπού πολυθρόνες μέσα στο δάσος, προς το «Απόλλων», αλλά εκεί πήγαιναν μεγαλύτεροι με όμορφες τουρίστριες. Εμείς έπρεπε να περιμένουμε ακόμη. Η εποχή εκείνη έσβησε, όταν μετακινηθήκαμε ως κανονικοί «Παρασκευάδες» πια στην Αίγινα, κοντά στον φάρο του Μπούζα. Αλλά εκείνο το «νησί μες το νησί» μένει πάντα ζωντανό στη μνήμη μας…

Η LINOS REAL ESTATE, επίσημο μέλος του Συλλόγου Μεσιτών Αττικής Αθηνών και μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Μεσιτών ‘’MCEPI ‘’, κλείνει δύο χρόνια παρουσίας στο πανέμορφο νησί της Αίγινας και ευχαριστεί τους φίλους Αιγινήτες για τη στήριξη, καθώς και όλους τους Έλληνες και ξένους επενδυτές που εμπιστεύθηκαν την εμπειρία και τον επαγγελματισμό των συνεργατών της, καθιστώντας την εταιρεία νούμερο ένα στις προτιμήσεις τους.

Καλό & Ευλογημένο Πάσχα! ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΑΚΙΝΗΤΑ & ΟΙΚΟΠΕΔΑ

Παρέχουμε υπηρεσίες υψηλού επιπέδου και ολοκληρωμένες λύσεις για την προσωπική, επαγγελματική ή επενδυτική σας ανάγκη.

ΓΛΥ Φ Ά Δ Α

ΑΊΓΙΝΑ

Π Έ ΡΔ Ι Κ Α

ΑΘΉΝΑ

Μάρκου Μπότσαρη 7, Γλυφάδα 16675 +30 210 9633010, +30 210 9633621 +30 6944 915022, +30 6977 359768 info@linos-realestate.gr Δευ-Παρ: 09:30-19:30 Σάββατο: 10:00-15:00

Χρήστου Λαδά 1 & Σπύρου Ρόδη, Αίγινα 18010 +30 22970 23471 +30 6983 242343 aegina@linos-realestate.gr Δευ-Σαβ: 09:30-14:30 & 18:00-21:00 (θερινή περίοδος)

Παραλία Πέρδικας 8, Αίγινα 18010 +30 6972 228322 aegina@linos-realestate.gr Δευ-Κυρ: 19:30-22:30 (θερινή περίοδος)

Ομήρου 4 & Σταδίου 10, Αθήνα 10564 +30 6977 359768 info@linos-realestate.gr Δευ-Παρ: 09:30-19:30 Σάββατο: 10:00-15:00

W W W . L I N O S - R E A L E S TAT E . G R

ktx_saronic_EASTER_2022.indd 1

8/4/2022 6:22:26 μμ