Tomo 1 - Bilang 1
Agham at Teknolohiya
Hunyo - Oktubre 2019
Pahina 13
Tugon ng Henerasyon
BING, BUMISITA SA BCNHS
Opisyal na Pamamahayagang Pangkampus ng Bacolod City National High School
ni Shekijah Jabagat
Buhos ng ulan, buhos ng biyaya. Ito ang mailala rawan sa araw na kung saan sa kabila ng malakas na buhos ng ulan, sinalubong pa rin ng mga estudyante si Mayor Bing na may hiyawan bitbit ang kani-kanilang flaglets. Nagtipon-tipon ang mga opisyales ng Parents and Teachers Association ng BaOpinyon
AMA NG CITY OF SMILES. Mayor Evelio “Bing” Leonardia, napapatuloy sa pagserbisyo sa mga Bacoleño. Larawan kinuha ni Lance Joshua Satojito.
No Homework Policy: Mapayapang Buhay Lalo na sa Bahay?
Pahina 4
colod City National High School na kung saan dinaluhan ni Mayor Evelio “Bing” Leonardia na namuno sa panunumpa sa panunungkulan nitong ika-28 ng Hunyo sa Bacolod Arts Center. “Mayor Bing, we love you!” sigaw ng mga Cityhighnons sa pangunguna ni Ginoong Warlito Rosareal sa pagsalubong kay Mayor Bing. Nangako ng humigit-kumulang sampung milyong piso si Mayor Bing para sa pag-
papaayos ng Bacolod Arts Center na pinasalamatan ng mga Cityhighnons. Naghandog din ng kanta si Ma. Trisha Mariel Pedroza na kalahok ng World Championship of Performing Arts sa Long Beach, California na tumanggap din ng suporta mula kay Mayor Bing. Nagtapos ang programa sa isang salu-salo na iginanap sa silid-aklatan kasama ang mga opisyales ng PTA at mga guro ng BCNHS.
Lathalain
Isports Lakas ng Pitong Libong Kamay
Pahina 8
Sipa Tungong Nasyunal
Pahina 15
BCNHS, Nakilahok sa PIA-6
Umani ng kaalaman at pangaral bilang Promising at Most Promising sa kani-kanilang kategorya ang 14 na mga mag-aaral mula sa Bacolod City National High School sa naganap na 2019 Basic Journalism Seminar Workshop na pinangunahan ng Philippine Information Agency 6 sa Business Inn Hotel nitong ika-11 hanggang 12 ng Setyembre. Bitbit ni Romo Pasaporte Jr. ng Ang Tanglaw – Junior High School ang mga titulong Most Promising in Editorial Writing in English at Promising
in Photojournalism samantalang Most Pro mising in Science and Technology Writing naman si Shekijah Jabagat, Angel Canete sa Most Promi-sing in Sports Writing, Ariane Diane Tagulalap bilang Promising in Editorial Writing gayundin sina RV Grace Solitano at Lance Joshua Satojito sa Photojournalism. Nakamit naman nina Christian Denila at Julianne Marc Tamayo mula sa The City Light –Junior High School ang titulo bilang Promising in Copyreading and Headlining Writing habang si Liendy Wence Castro sa Promising in News Writing
ni Thea Ann Ayumana at Deanna Diocson sa Promising in Layouting. Nakuha rin nina Gabrielle James Castro mula sa The City Light Senior High ang mga parangal na Most Promising in Science and Technology Writing, Copyreading and Headlining at Promising in Feature Writing samantalang Most Promising in News Writing si Theresa Mae
Dulman at Promising in Editorial Cartooning naman si Philip Valebia. Nasungkit din ni Diana Caceres mula sa Ang Tanglaw – Senior High School ang Most Promising in Science and Technology Writing. Nilahukan ang nasabing workshop ng 273 na mga partisipant mula sa iba’t ibang lungsod ng Negros Occidental.
PAGPURSIGI TUNGO SA PARANGAL. Pursigidong nagsusulat ang tatlong campus journalists na sina RV Grace Solitano, Angelica Cariño at Shekijah Jabagat na sa huli ay naka tanggap ng mga parangal. Larawan ni Lance Joshua Satojito
| BALITA 2 SUPE AT PANGO, TAGUMPAY SA AGHAM
KORONA NG TAGUMPAY. Abot-tainga ang mga ngiti nina Pango at Supe sa kanilang pagsungkit sa titulong Mr. and Ms. Agham 2019. Larawan ni Jarnelle Grace Barbas.
ni Lien Wence Castro Hinirang na Mr.
and Ms. Agham 2019 ang pambato ng ika-10 at siyam na baitang na sina Lyanne Clich Supe at Alecs Paul Pango sa pagtatapos ng Buwan ng
#ThereisHappiness InEveryClub Iginanap ang Club Awareness Week na may temang “Building hope, unity, and harmony in a Bacolod City Highnon Community” na pinangunahan ng Supreme Student Government noong ika-22 hanggang 26 ng Hunyo sa Bacolod City National High School. Tagisan sa larangan ng sining, kakaya han at kagandahan ang naganap sa pagitan ng mga non-academic at academic clubs ng Junior at Senior High School.
Agham na idinaos sa Bacolod Arts Center nitong ika-dalawa ng Oktubre.
“Sa una ay nahihiya ako ngunit natutuwa ako na nanalo kahit hindi ko naman ito gaanong Paligsahan sa pagandahan ng eksibit ng mga booth, kasuotan ng mga kandidato na naaayon sa organisasyong kanilang inirerepresenta ang ipinakita sa “The Search for Club Icon”, kinilala rin ang club na may natatanging logo at pinakamataas na bilang ng mga kasapi ang ilan lamang sa mga aktibidades sa nasabing pangyayari. Naabot ng The City Light - Junior High School ang ikaunang puwesto sa pinakamagandang eksibit samantalang nasungkit naman ni Louren Joy
3M; DRAINAGE SYSTEM MULA SA 1PACMAN PARTYLIST ni Mark Laurence Makilan
SIPAG. Todo-kayod ang mga trabahador ng BCNHS sa pagsasaayos ng drainage system na proyekto ng Brigada Eskwela 2019 na handog ng 1PACMAN partylist. Larawan ni RV Grace Solitano
inaasahan,” ani ni Supe. “Masaya ang pakiramdam ko noong nanalo ako sapagkat ang lahat na gantimpala ko ay dahil sa pagsisikap at natupad ko rin ang pangako kong manalo sa mga sumusuporta sakin,” komento naman ni Pango. Nasungkit ni Supe ang mga titulong Ms. Photogenic, Ms. AMA, Ms. Skintec, Best in Casual Wear at Best in Beach Attire habang nakuha naman ni Pango ang mga gantimpalang Best in Production Number, Best in Casual Wear, Best in Formal Attire, Mr.
Photogenic, Mr. Congeniality at Mr. Riverside. Nakamit naman nina Jenny Aducal at Rhys Felizardo ang ika-unang puwesto, sina Samantha Marie Alindog at Gabriel Delima sa ikalawa samantalang sina Precious Agbas at Kert Jude Zabal naman ang nakakuha ng ikatlo at si Gwyneth Ahlers ang ikaapat na puwesto sa patimpalak. Nagtapos ang nasabing programa sa pagbibigay ng mga parangal sa mga nanalo sa ilang mga paligsahan na naganap sa buwan ng Agham.
MODELO. Rumampa ang mga mag-aaral habang kumakatawan ng kanilang organisasyon sa harap ng Main Building ng Bacolod City National High School. Larawan ni Jarnelle Grace Barbas.
CLUB AWARENESS WEEK, IDINAOS Ni Lien Wence Castro
Bisagar mula sa Science Club ang titulong Club Icon 2019, nanalo ang Salus Populiest Suprema Lex sa Best in Logo at pinakaraming registrants naman ang English Club. Nasali rin sa programa ang paghatid
at pagpapakita ng suporta sa Supreme Student Government Peace Officer na si Carl Malone Montecido ng Grade 10-SPED na nakilahok sa The Clash, patimpalak sa kantahan ng GMA Network nitong Agosto.
upang magtayo ng bandera ng sangay ng Lungsod ng Bacolod sa regional level sa darating na Oktubre. Sinumulan ang nasabing proyekto nitong ika-20 ng Mayo na ipinagpapatuloy pa rin hanggang ngayon. Pinasalamatan ng BCNHS ang pagtang Nakamit ng gap ng nasabing BCNHS ang kampeonato donasyon mula sa 1PACsa nasabing kategorya MAN Partylist. Nagbigay ng tatlong milyong pisong donasyon ang 1PACMAN Partylist upang ipagawa ang drainage system nang maiwasan ang pagbaha at bilang proyekto na rin ng Bacolod City National High School para sa Brigada Eskwela 20192020, Mega School Category.
balita | 3
City High, kampeon muli sa Division Scilympics ni Angelica Carino
Back-to-Back Overall Champion! Ito ang tagumpay na nakamit ng Bacolod City National High School matapos humakot ng maraming parangal sa 7th Division Scilympics na may temang “Critical Thinking and Creativity for Sustainable Development” na iginanap sa Domingo Lacson National High School nitong ika-14 hanggang 16 ng Oktubre. “It only shows that Bacolod City National High School is the seat of excellence when it comes to Research and Science education and I believe that there is no reason for us to lose in future competitions in the division,” komento ni Ginoong Singson, Punong Kagawaran ng Agham. Nagkaroon ng paligsahan sa Quizbee, Kinoronahan ang 15 taong gulang na mag-aaral mula sa Bacolod City National High School na si Kristine Kyle Alcantara bilang kauna-unahang Miss Perfect Teen Masskara 2019 ng Lungsod ng Bacolod na iginanap nitong ika-19 ng Oktubre sa Bays Center. Nasungkit niya rin ang mga parangal na Ms. Porma Shine, Best in Talent at Awesomethony’s Choice Award. “My journey on eyeing the crown was not that
Science and Action, Scientific Pioneers and Outstanding Thinkers at apat na kategorya sa Science Investigatory Project na Physical Science, Life Science, Innovation at Robotics and Intelligences. Hinirang bilang kampeon si Luel Andrei Berden ng ika-siyam na baitang sa kategoryang Quizbee Individual, ikalawang puwesto naman si Radz Junel Constantino ng ika-10 na baitang at ikatlong puwesto si Thea Sales ng ikawalong baitang samantalang sa Quizbee Team naman ay nakamit nina Jayvee Peña, Ella Grace Caminian, Princess Arcel Escuadra, Dallin Arro ang ikatlong puwesto. Pinarangalan din bilang kampeon sina Danica Lactaoen at Aaron Debb Garlitos sa Scientific Pioneers and Outstanding Thinkers (SPOT) o easy. Without you all, I’ve never reached this all. It was a great honor for me to be crowned as your first ever Miss Perfect Teen Masskara,” ani ni Alcantara.
On-the-Spot Research Plan na paligsahan. Nahalal bilang kampeon sa kategoryang Physical Science Individual si Danielle Diocson at kampeon din sina Maria Jeni Louise Brillas, Cyril Berduque at Christian Kyle Chua sa Physical Science Team at ikalawang puwesto naman ang nakuha nina Neil Pasion, Patrick Perez at Elmer Don Sevillo. Nanalo rin bilang kampeon si JZ Louise Pantua, ikalawang puwesto naman si Lovely Grace Buenafe sa kategoryang Life Science Individual; ikaunang puwesto naman ang natanggap nina Josef Henri Tumbagahan, John Arlu Magbanua at Nahliel Pamulaklakin sa kategoryangg Life Science Team at ikalawang puwesto sina Julianne Marc Tamayo, Lyanne Clich Supe, Ti-
sha Gabrielle Hormigos. Naabot naman ni Deanna Diocson ang parangal bilang kampeon sa larangan ng Innovation Individual haabang sa Innovation Team naman ay nakuha nina Ian Kristoffer Garrucho, Donne Calixto Mabugat at Romo Pasaporte Jr. ang ikaunang puwesto at ikalawang puwesto naman sina Gwyn Alabot, Shelley Jhen Sisles at Radz Junel Constantino. Nasungkit naman nina Abeguel Magsucang, Leslie Espinosa at Jewel May Juesna ang ikaunang puwesto sa kategoryag Robotics and Intelligences Team. Aabanse sa Regional Scilympics ang ilan sa mga nasabing estudyante na gaganapin sa Ramon Torres National High School ng Bago City sa darating na ika-6 hanggang 8 ng Nobyembre.
NGITING WALANG KAUMAY-UMAY. Alcantara, kinoronahan
Iginanap naman bilang kauna-unahang Miss Perfect Teen Masskara nitong ang pre-pageant sa Aya- Masskara Festival 2019. Larawan mula kay Vilma Fortaleza Alcantara la Malls Central Capitol KAUNA UNAHANG MISS PERFECT nitong ika-14 ng Oktubre na kung saan nagTEEN MASSKARA, KINORONAHAN pakita ng talento ang ni Mark Laurence Makilan 20 na mga kalahok ng nasabing patimpalak. supporters, especial- mga taga-suporta at patly my fellow Cityhigh- uloy rin ang kaniyang “I want to nons,” dagdag pa niya. pagpapalaganap ng kanishow my gratitude and yang adbokasiya bilang love to all and I am so Pinasalamatan ni kauna-unahang Miss thankful for all of my Alcantara ang kaniyang Perfect Teen Masskara.
4 | opinyon
Patnugutan
SY 2019 - 2020 Shekijah Jabagat
Punong Patnugot
Mark Laurence Makilan Pangalawang Patnugot
NO HOMEWORK WORK POLICY
Mapayapang buhay lalo na sa bahay? “May homework na naman?!”
Sabi ng mga estudyante kasabay ang pagbuslo ng mga bibig nang mabanggit ng guro ang mga salitang “takdang-aralin.” Mula noon, nakagawian na nating gumawa ng mga ibinibigay na gawain. Lahat naman tayo ay minsan nagrereklamo dahil ito’y tumpok-tumpok na at tila nawawalan tayo ng oras sa iba pang mga gawain. Paano naman kapag nawala ito? Tunay ba tayong magiging payapa? No Homework Policy, iyan ang sinusubukang ipatupad ngayon na isiniwalat sa kamara ng mga mambabatas at suportado naman ito ng Kagawaran ng Edukasyon. Ayon kay Dep-Ed NCR Dr. Luz Almeda, importante naman talagang gumawa ng mga takdang aralin ngunit sana ay nakokontrol ang dami ng ibinibigay sa mga estudyante kagaya ng pagbabawal na magbigay ng gawain para sa Sabado at Linggo. Parte rin ng polisiyang ito ang pagbibigay ng limitadong proyekto. Ayon pa sa Kagawaran ng Edukasyon, mas mapagtutuonan ng pansin ang pagbibigay-oras sa pamilya at kaibigan sa ganitong paraan. Bagama’t isa itong magandang ideya para mas makapagpahinga ang mga estudyante, makukulangan naman sa oras ang mga guro na turuan ang mga bata sa loob ng itinakdang oras sa bawat asignatura. Isipin nating sa isang oras na inilalaan sa bawat asignatura, kailangang gawin ang mga aktibidades at bawal itong dalhin sa bahay. Dagdag pa rito, kung walang takdang-aralin, kadalasang mas pagtutuonang-pansin ng mga estudyante ang paglalaro sa kanilang gadyets. May mga pangyayari kasing mas maiintindihan ang mga leksiyon lalong-lalo na kung ibinibigay ito bilang takdang aralin sa paraang mapapag-aralan ito ng mga estudyante kahit sa bahay lang. Isa pa, halos lahat ng hindi matapos-tapos na gawain ay ibinibigay na takdang aralin. Sinanay ang ating mga guro upang tayo ay dalhin sa tamang landas. Totoong minsan ay nagiging sagabal ang mga takdang-aralin ngunit sa huli ay mapapagtanto natin na ito ay may silbi. Lahat ng bagay na pinaghihirapan ay bubunga rin sa huli. Tayo ay mga kabataang sinasanay para sa kinabukasan. Kung ang takdang aralin ay hindi natin magawa, paano na lang kaya ang trabaho natin sa hinaharap?
Editoryal
Julia Nicole Galor Ariane Diane Tagulalap Jopay Dante
Tagapangasiwang Patnugot
Lien Wence Castro
Gwyn Alabot
Patnugot sa Balita
Patnugot sa Lathalain
Angel Cañete
Patnugot sa Isports
Angelica Carino Thea Ann Ayumana
Julia Nicole Galor
Tagasulat ng Balita
Tagasulat ng Lathalain
Jene Marie Daguino Angel Canete
Nahliel Pamulaklakin Gabriel Delima
RV Grace Solitano Jarnelle Grace Barbas
Lance Joshua Satojito Romo Pasaporte, Jr.
Tagasulat ng Isports
Kartunista
Tagakuha ng Litrato
Lorenzo C. Magsipoc Tagapayo
Layout Artist
Riza Mae A. Lopez
Pangalawang Tagapayo
Jose John F. Mendez
Punong Kagawaran, Filipino
Juvy D. Hofilena Pangulo ng Parents-Teachers Association
Warlito D. Rosareal Punongguro
Nais mo bang iparating ang iyong hinaing? Mag-sumite lamang ng mensahe sa opisyal na Facebook page ng Pamahayagang Pangkampus sa Filipino.
Tanglaw - Bacolod City National High School f Ang @AngTanglawBCNHS o hanapin sina Lorenzo C. Magsipoc - Tagapayo ng Ang Tanglaw
8 Shekijah Jabagat - Punong Patnugot ng Ang Tanglaw
So-Gay Bill
SOGIE, IMPORTANTE? ni Shekijah Jabagat
SOGIE BILL. Ito pinaglalaban ni Greg “Gretchen” Diez, isang miyembo ng LGBTQ+ na ‘di umano’y pinagbawalan ng isang janitress na pumasok sa banyo ng mga babae na kaniyang ikinagalit. Ngayon, siya’y patuloy na lumalaban na ipatupad at gawin itong prayoridad ni Presidente Duterte. Babae man tayo o lalaki, lahat naman tayo ay may karapatang magsalita at ibahagi ang ating hinaing, hindi ba? Pero saan kaya aabot ang iyong kagustuhang mapakinggan? Sa Sexual Orientation and Gender Identity or Expression (SOGIE) Bill, isinasaad na anuman ang kanilang paniniwala lalong-lalo na sa kasarian ay hindi ito makakatanggap ng anumang diskriminasyon sa lipunan. Hindi lang iyan, lalong kikilalanin ang katayuan ng bawat miyembro LGBTQ+ sa bansa. Para sakin, kahit importante man para sa kanila ang bill na ito, kung iisipin, hindi ba’t may mga isyu sa lipunan na mas dapat nating tutukan? Kagaya ng ating problema sa agrikultura. Halos iisang kahig at isang tuka ang pamumuhay ng mga magsasaka ngayon. Hindi ba ang Pilipinas ay isang agrikultural na bansa? Hindi naman yata tama na ang sektor ng agrikultura sa ating bansa ay patuloy na bumababa. Isa pa, matagal nang ipinaglalaban ng mga magsasaka ang kanilang
mga karapatan anupa’t sila ang dapat na unahin at gawing prayoridad. Pangalawa, huwag naman sanang ipilit na ang lahat ng bagay ay para sa kanila. Halimbawa, usapang patimpalak. Alam kong hindi naman yata papayag ang mga bakla na sumali ang mga babae sa Miss Gay. Bakit sa Miss Universe ipinaglalabang puwede sila rito? Bilang babae, parang hindi naman iyan makatarungan? Sana, kung anuman ang mga bagay na tiyak na para lamang sa mga ganap na babae o lalaki ay kanila ring respetuhin. Hindi pa ba sapat na hinahayaan na sila ngayong ilabas ang kanilang totoong kulay? Maliban sa aking mga nabanggit, hindi lang naman iyan ang mga usapin ukol sa SOGIE Bill. Bilang mamamayan ng bansa, nariyan naman talaga sa ating batas na mayroon tayong pantay-pantay na karapatan. Bakit pa ito hinihingi ng mga miyembro ng LGBTQ+? Para sa akin kasi, pawang prebilihiyo ang lumalabas na nais nilang makuha sa mga bagay-bagay. Desisyon nilang maging ganiyan anupa’t sana sa una pa lang, alamin na nila ang kahihinatnan nang sa gayon ay hindi madamay ang lahat sa kanilang naging pasya sa buhay. Isa pa, ayon sa pahayag ni Senadora Nancy Binay, “So sana ‘yung discussion natin when it comes to discrimination should be more uni-
KOLUMn| 5
versal, should be more encompassing.” Tama nga, hindi lang naman gender ang problema sa Pilipinas. Nawa’y anumang diskusyon sa senado ay unahin ang problemang ikinakaharap ng pangkalahatan gaya ng kahirapan, kawalan ng trabaho at iba pa. May anggulong naiintindihan ko ang mga hinaing ng mga miyembro ng LGBTQ+ dahil kaliwa’t kanan ang mga batikos sa kanila na hin-
di naman tama. Gayunpaman, sana sa pagpatupad ng mga batas, timbangin kung ano ang mga bagay na kailangang pagtuonan ng pansin at kung ito ba ay para sa ikabubuti ng lahat. May mga kaibigan din akong kasapi ng LGBTQ+ at sila’y aking tanggap kung ganiyan man ang tingin nila sa kanilang sarili. Sa huli, tayo ay mga tao at ang lahat din ay may karapatang irespeto’t igalang ng bawat Pilipino.
Late Ka Na !
SOLUSYON PARA SA MGA hIRAP BUMANGON ni Jopay Dante
LIMANG MINUTO PA. Pamilyar na sagot matapos kang gisingin ng iyong ina tuwing umaga, hindi ba? Iyong pakiramdam na parang ilang minuto ka lang humiga at pumikit, umaga na kaagad. Tila niyayakap ka ng iyong kumot at nakadikit ang iyong katawan sa kama na parang ayaw mo pa talagang bumangon. Nang bumalik ka sa iyong pagkatulog, paggising mo ay mahuhuli ka na sa klase. Iyan lamang eksena ng kalbaryo ng mga estudyante tuwing maaga ang pasok. Kasalukuyang isinusulong ni Bacolod Representative Greg G. Gasataya na ipagbawal ang mga pasok na nagsisimula bago alas otso-imedya ng umaga. Ayon sa House Bill no. 569, binigyang-diin ni Representative Greg Gasataya ang mga isyung ikinakaharap ng mga estudyante katulad ng kalagayan ng mga transportasyon, sitwasyon ng paaralan, kalusugan ng mga bata at iba pa. Para sa akin, la-
bis na malaki ang maitutulong nito pati na rin sa mga kapwa ko mga estudyante. Mula sa pagpupuyat sa pag-aaral at paggawa ng mga takdang-aralin, mas madaragdagan ang aming oras sa pagpapahinga. Dagdag pa riyan, mas mabibigyan namin ng oras ang aming sarili na maghanda. Kung iisipin, pagod din ang mga estudyanteng halos madaling araw na nakatulog, gayon ding napakaaga pa gigising para sa alas siete na klase. Isa pa, may mga pagkakataong pahirapan ang pagsakay sa dyip at minsan naman, trapik. May iilan pang mga estudyante na malayo ang bahay mula sa paaralan. Isa sa mga magandang dahilan kung bakit ito itinataguyod ni Rep. Gasataya, dapat bigyang-pansin ang kalusugan at kaligtasan ng mga mag-aaral. Dagdag pa rito, sinabi niya rin na kung maipapatupad ang batas na ito, mapapataas ang antas ng pagkaproduktibo ng mga magaaral sapagkat mayroon
6 | kolumn
silang sapat na pahinga. log nang mas matagal. Kailangang paun- Sa mga kapwa ko Billtama naman larin ang sistemaSo-Gay ng mag-aaral, edukasyon ngayon da- ako, hindi ba? Nawa’y hil maraming mga mag- maipatupad ito sapagkat aaral ang lubos na nahi- hindi lang tayong mga hirapan. Subsob kami sa estudyante ang makimga gawain sa paaralan kinabang kundi pati na kasabay ng mga respon- rin ang ilang mga guro. sibilidad sa bahay. May Makakabawi na tayo sa mga pagkakataong na- ating sarili, makakatukokompromiso pa ang log pa tayo nang mas aming oras sa pagtulog matagal. Para naman dahil kailangan naming sa mga estudyanteng magpuyat para matapos walang palya sa paghiang mga takdang aralin. hingi ng limang minuto Kung alas otso o alas tuwing umaga, aba’y ito nuebe ang aming klase, na ang solusyon para sa may oras kaming matu- mga hirap bumangon.
Alis, Plastik! PLASTIK, ATING IWAKSI
ni Mark Laurence Makilan MAY FOREVER SA PLASTIK. Alam mo bang mas matagal pa ang durasyon ng plastik kaysa sa relasyon niyo? “No Plastic Policy,” isang polisiya na ipinatupad ng Supreme Student Government upang umpisahan ang hakbang tungo sa isang paaralang “Plastic Free.” Sa polisiyang ito, ipinagbabawal lalong-lalo na ang mga single-use plastic na itinatapon kaagad pagkatapos gamitin. Ayon sa SSG Adviser na si Ginoong Ariz Jasper Duatin, mas maiging magdala ng sariling lalagyan ng tubig at pagkain ang bawat estud yante upang maiwasan ang paggamit ng mga plastik na baso, kutsara’t tinidor na makadaragdag pa sa basura ng paaralan. Hindi lang iyan, ang mas malala pa ang mga plastik na katulad ng mga nabanggit. Ito’y inaabot ng daan-daang taon para matunaw. Hindi lang ito isang dagok
para sa ating paaralan kundi na rin sa buong sanlibutan dahil sa arawaraw na paggamit ng mga plastik ay tone-tonelada ang naiipon. Nabanggit nga na matagal itong malusaw, kaakibat nito ang hindi magandang dulot sa hindi lang sa kalikasan. Hindi lang bilang estudyante kundi bilang isang tao, responsibilidad nating gawin ang nararapat para sa ating ikabubuti. Ito’y hindi lang para sa kapakanan ng isa kundi para sa nakararami. Ang polisiyang ito ay dapat ipatupad sa lahat ng mga paaralan, mapapubliko o pribado man. Maaari ring gawin ito sa iba pang sektor ng lipunan o sa ibang industriya. Isa itong magandang simula para sa atin dahil sa ating pagkakaisa, makagagawa tayo ng malaking hakbang upang mabago nang tuluyan ang ating paaralan. Oo, ang plastik ay tatagal pa kaysa sa relasyon ninyo. Kahit maghi-
Opinyon Mo ISIGAW MO! “Mas malinis na ngayon ang ating paaralan, gayunpaman ang mga palikuran ay talagang nangangailangan ng kaunting pagpapaayos para mas maging komportable sa mga estudyante.” -Ang ibooon “Tani ibalik naman ang alas kuwatro nga dismissal especially ang STE kay 4-5 PM ihatag ang time para sa mga practices kag meetings.” -Gwapa “Mas maayos na ang eskuwelahan dahil sa ipinatupad na “No Plastic Policy” ngunit marami pa rin ang gumagamit ng plastik at tinatapon lang kahit saan.” -Gwapa.2 “Namian ko kay gina-try guid sang administration nga mapanami ang eskuwelahan” -aLu “Kanamit guid bala sang manok dira sa gabaligya waffles, ka worth it gid baklon.” -Pandora “I like Sir Rosareal as our principal kay aside sa active siya sa mga activities, makit-an gid ang iya concern sa mga estudyante. Isa pa, he is also God-fearing.” -Hanji “Kung pwede sanang pumasok sa school kahit na naka-civilian kasi minsan may activities at kung ano pa, basta may ID.” -Cutie “Sa mga bata na naglalaro ng kick sa daan, ipapaalala ko lang na daan po ito at hindi playground.” -Jh “Ang mga late, gina-sermonan which is good.” -secret “Kanamit magluto sang mga vendors sa food court pero tani indi lang pirmi manok.” -g7.10 “Kasadya guid bala kay Sir Rosareal kay nag-upod siya sa amon saot pag intrams.” -nostalgia walay pa kayo o mawala ka sa mundong ito, ang plastik na iyong itinapon ay pawang mananatili pa ring buo. Naaalala mo ang mga kendi at tsokolateng ibinigay mo sa kaniya noon? Ngayon, ang sapot nito’y makikita mo pa rin sa kung saan man iyon
itinapon. Talagang kung kalikasan ang pag-uusapan, masama ang hatid nito. Kailangan na natin ng agarang aksyon nang sa gayon ay hindi na ito mas lalong lumala na ikakapahamak nating lahat. Sa “No Plastic Policy,” ako ay botong-boto!
Sining Ko, Alay Ko
lathalain 7
Ni Gwyn Alabot
Nagsimula sa isang pangarap. Nagsikap at nagtiyaga tumungo sa tagumpay. Ngayon? Isa na sa mga taong iniidolo at tinitingala. Segundo Jesus “Panoy” Cabalcar, isang guro ng Bacolod City National High School na nagtuturo sa asignaturang Music, Arts, Physical Education and Health o MAPEH. Siya ang taong gustong ibahagi ang kaniyang talento, mga natutunan at gustong maging isang inspirasyon sa mga batang may pangarap. Siya rin mismo noong bata pa ay may isang gurong nagtuturo sa MAPEH ang kaniyang naging inspirasyon. Sa pamamagitan ng mga sangkap tulad ng sipag, tiyaga, at pananalig sa Diyos ay nakamit niya ang kaniyang pangarap. “Teaching ang ginkuha ko na kurso tungod gusto ko mag-share sang akon talento sa different na genre sang arts, may it be sa dance, design, theatre and others” ani niya na puno ng determinasyong makamit ang kaniyang tunguhin na ipalaganap hindi lang sa mga gusali ng paaralan kundi sa mga kalye ng Bacolod maging sa internasyunal. Siya’y kilala bilang mautak at malikhain pagdating sa sining. Pinanindigan niya ang mga katangiang ito at nakamit ang titulo bilang ‘Kampeon ng nga Kampeon’. Hindi lang pagtuturo sa klase ang kaniyang kayang gawin. Isa siyang koreographer ng isang sikat na pagdiriwang dito sa lungsod ng Bacolod, ang Masskara Festival. Naipanalo na niya bilang kampeon ng 22 beses ang Masskara at hindi lang dito sa Pilipinas naibabahagi ang kaniyang talento pati na rin sa ibang bansa. Bukod doon, isa siyang napakagaling na tagadisenyo ng mga “masks” at “costumes” ng mga sumasayaw. “Partly, nakatudlo ako Masskara because I think this is my destiny kag ako kung mapirdi ko, wala ko gakawad-an gana ukon gaka frustrate tungod nga I know may mga rason ina. Siguro, I have to strive and research more kay ang art wala katapusan.” dagdag pa ni Cabalcar. Isang pangarap ‘di inakala na lilipad na parang agila sa kalangitan. Kahit tirik ang araw, malakas ng ulan, puyat at puspusang pag-eensayo ay dapat handa mong sulungin para maipakita ang iyong abilidad at makamit ang iyong tunguhin. Isa sa mga sinasabi niya sa kaniyang mga estudyante na ang talento ang iyong tiket tungo sa iba’t ibang lugar na walang bayad. Bilang isang Cityhighnon, hindi lang isa kundi marami na ang kaniyang na-inspire na huwag matakot na ipakita ang kanilang mga talento sapagkat ito ang ating kayamanan na pwedeng maipalago at maipakita sa buong mundo.
Lakas ng Pitong Lib Ni Julia Nicole Galor
#EskwelahanKoTinluanKoPatahumonKo Mula kay Ginoong Warlito Rosareal, iyan ang hashtag na tumatak sa isip
colod City National High School. Isang magandang balita ang sumalubong sa BCNHS sapa lo at napili upang magtayo ng bandera ng sangay ng Lungsod ng Bacolod sa regional level ng kompetisyong Brigada Eskw School. Maraming mga paaralan ang sumubok at nakilah ang nagawa ng ating paaralan upang mag tagumpay rito? Naganap ang Brigada Eskwela nitong ikamunuan ng Chairman ng BCNHS na si Gng. Mina Perez. pagkakapit-bisig ng mga magulang, stakeholders, guro, at m mga proseso ng pagpapaganda sa paaralan at nakakataba ing magagandang loob ang bukas-palad na tumulong a paaralan. Pagpasok sa BCNHS ay agad na makikita ang h kakukuha ng atensyon ng mga tao. Pagpunta sa loo pintang gusali at ang bagong bubong na ikinabit m tang Matematika. Malaking tulong ito sa mga gur masama ang panahon. Isa rin sa Kagawaran ng Araling Panlipunan ng mga "drainage system" at pagpap Lahat ng mga ito ay n bigay ng kani-kanilang oras at la natin sa susunod na ong magkaisa at m paaralan. Nasa kalika at p lii m s b
bong Kamay
pan ng bawat kasapi ng Ba-
agkat ang paaralang ito ang nanad wela 2019-2020 sa kategoryang Mega hok sa taunang aktibidad na ito ngunit ano nga ba ? Sa anong paraan ba natin ito nakamit? -20 hanggang ika-25 ng Mayo na pinaSa ganitong pangyayari, nakita ang mga mag-aaral. Hindi madali ang a ng puso na makita na maramat nagbigay ng mga donasyon sa
horseshoe na isa sa mga naob ay makikita ang mga bagong mula Kagawaran ng Agham papunro at mag-aaral lalong-lalo na kapag n sa mga ipinaayos ay ang mga gusali n. Malaki rin ang naiambag sa pagpapaayos palagay ng "water system" dito. nakamit sa tulong ng bawat isa na nagakas sa mga gawain. Nawa'y sa pagtapak a hakbang ng kompetisyon ay patuloy taymagtulungan para sa ikagaganda ng ating
asan ang ating kaligtasan kaya nararapat na alagaan pagandahin natin ito. Magsimula tayo sa mga maliit na bagay sa ating sarili hanggang sa paaralan upang maging mabuting ehemplo sa mga tao. Nawa'y hindi sa Brigada Eskwela magtatapos ang pagtutulungan ng bawat isa kundi ito'y magpapatuloy hanggang sa huli.
10 | LATHALAIN
Medalya Para sa Nakakaantig na Melodiya
Ni Gwyn Alabot
Sa pitong libong estudyante na nag-aaral sa Bacolod City National High School, isa si Ma. Trisha Mariel Pedroza sa mga batang puno ng pangarap at nagmimithing maabot ito. Siya ang nagpapatunay na walang imposible sa taong hindi sumusuko. Naganap ang 23rd World Championship of Performing Arts sa Longbeach California noong ika-21 ng Hulyo na kung saan naging bronze medalist ng senior category si Ma. Trisha Mariel Pedroza. Nagpapatunay na hindi lang talino at ganda ang taglay nito kundi pati talento na dapat makita ng buong mundo. Mula sa Education and Training Center School 3, doon si Pedroza nagtapos ng elementarya. Noong nasa ikaanim na baitang, siya ay bumibida na rin sa mga kompetisyon kaya nang kinoronahan siya bilang Miss Supreme Pupil Government. Dagdag pa riyan, samo’t saring mga patimpalak na sa pagkanta ang kaniyang nasalihan. Ngayon, isa siyang estudyante ng BCNHS mula sa seksyon na Alpha ng ika-10 baitang ng Science, Techno logy and Engineering Program. Dagdag pa rito, siya rin ang sekretarya ng Supreme Student Government na kasalukuyang namamahala ng paaralan. Hindi lang iyan, siya rin ang nakasungkit ng dalawang korona bilang Ms. Nutri Teen at Ms. Intramurals 2018 ng paaralan. Ngayon, kabilang na siya sa mga mamamayang Pilipino na nagtaas ng bandera ng Pilipinas sa buong mundo. Pagkatapos ng kaniyang pagkapanalo sa California, maraming mga oportunidad ang bumukas sa kaniya at mas lalo siyang kinilala. Hindi niya matutupad ang lahat kung wala ang kaniyang pamilya at kaibigan na lubos na sumusuporta para sa kaniya. Kalakip ng kaniyang tagumpay ay ang kaniyang sipag at tiyaga sa pag-eensayo araw-araw. Talagang ipinagmamalaki ng Bacolod City National High School si Ma. Trisha Mariel Pedroza dahil sa pagbibigay nito ng karangalan sa ating bansa. Anuman ang hamon na ikinakaharap, kung ang isang tao ay may pangarap, hindi ito imposibleng makamtan kung may pagpupursigi at tiwala sa sarili.
AGHAM AT TEKNOLOHIYA| 11
AEDES AEGYPTI. Isang klase ng lamok na nagdadala ng sakit na Dengue. Larawan mula sa Google
Kagat ng Kamatayan
Ni Shekijah Jabagat
Kaliwa’t kanan naman ang mga malalakas na hampas kasabay ng pagdapo ng iyong kamay sa iyong balat. Nang dahil sa lamok, mapapa-aray ka na lang talaga sa sakit. Hindi lang sa kagat nito kundi kapag ika'y magkakadengue, tiyak na ang bulsa mo para sa mga babayarin sa ospital ay mapupunit. Akalain mo 'yon? Kung gaano ito kaliit, gayundin kalaki ang problemang naibibigay nito sa nakararami.
Ika nga nila, small but terrible. Ayon sa Department of Health, parami na nang parami ang kaso ng dengue sa bansa kumpara sa mga nakaraang taon. Umaabot sa humigit-kumulang 15 libo ang naitalang kaso sa Kanlurang Visayas nito lamang Hulyo. Kasunod sa nasabing ulat, kamakailan lamang nitong Agosto ay nagdeklara rin ang Bacolod City National High School ng "emergency
fogging" dahil sa namataang pagdami ng lamok sa nasabing paaralan. Aedes aegypti o kilala bilang lamok ang sanhi ng sakit na dengue. Ito ay talamak sa mga taong nakatira sa mga lugar na hindi napanatili ang kalinisan. Paboritong lungga ng mga itlog ng lamok ang mga timba ng tubig o tumpok ng basura na napabayaan. Hindi lamang sa tahanan nagsisimula ang paglaganap ng dengue kundi wala itong pinipiling lugar. Mataas o ‘di kaya’y pabalik-balik na lagnat, pagkakaroon ng rashes, panghihina, pagsusuka, pagsakit ng kalamnan at kasu-kasuan ang iilan lamang sa mga sintomas na maaaring maranasan ng isang taong may dengue. Narito na ang 4S na payo ng DOH upang labanan ang dengue. Unang-una, search and destroy. Hanapin ang mga lugar na pinamumugaran ng lamok at ito'y agad na puksain. Pangalawa, self-protection measures. Huwag kalimutang
gumamit ng mga lotion na poprotekta saiyo nang hindi ka gaanong dapuan ng lamok. Dagdag pa rito, mas mainam din na magsuot ng pantalon at mga damit na mahahaba ang manggas. Pangatlo, seek early consultation. Kapag nakaramdam ng mga nasabing sintomas, huwag na itong patagalin pa at agad na kumonsulta sa doktor. Pang apat, say no to indiscriminate fogging. Suportahan ang pagkakaroon ng fogging lalong-lalo na kung may banta ng outbreak sa mga lugar. Higit sa lahat, huwag kalimutang maging malinis sa iyong katawan at kapaligiran. Hindi lamang dengue ang dadapo sa iyo kundi iba't ibang klase ng sakit kung hindi ka naging maayos sa pagpapanatili ng kalinisan
sa iyong paligid. Kung sa simpleng pagiging malinis ay hindi magawa, tiyak na sakit lang ang iyong makukuha. Siguradong walang pinipiling edad, kasarian at katayuan sa buhay ang dengue kung ito'y kikitil ng buhay ng isang tao. Isa pa, tiyak na hindi lang pera ang nanakawin nito sa iyo kundi pati na rin ang iyong buhay. Kahit "terrible" man ang mga lamok, hindi naman maipagkakailang sila pa rin ay "small" kaya ang kahandaan at kalinisan ang magsisilbi mong panlaban. Nawa'y huwag nang madagdagan pa ang mga taong umaray sa sakit na dulot ng lamok na nakakamatay. "Banta ng lamok, huwag hayaang bumulusok.”
12| AGHAM AT TEKNOLOHIYA
YUGYOG NG KAMATAYAN. Bumagsak ang isang gusali sa Kidapawan City pagkatapos ng lindol sa Mindanao. Larawan mula sa Philippine Daily Star
Sayaw ng Sanlibutan, Sakuna ng Sangkatauhan
ni Shekijah Jabagat ISTAP! Pamilyar baa ng katagang iyan? Katagang binitawan ni Quiboloy na umano’y isang pitik lang, nahinto ang lahat. Kung iyo nang natatandaan, tama ka, lindol ang ating pag-uusapan. Sigawan. Takbuhan. Kaliwa’t kanang bagay ang nagsisilaglagan. Lindol ng aba ang titigil o ang iyong buhay ang makikitil? Anupa’t halina, makialam dahil ang kahandaang gagawin ay ating tatalakayan. “Nakakasindak po ang sunud-sunod na pagtama ng lindol dito sa aming lugar kaya nga yon pa lang ay minabuti na naming maghanda dahil sa paalala ng aming lokal na gobyer-
no,” giit ni Ken Alfonso, isang concerned citizen. Ayon sa Philippine Volcanology and Seismology o PHILVOCS na pagkatapos ng 6.6 magnitude na lindol na tumama sa Mindanao ay sunud-sunod ang mga aftershocks nito na siyang ikinabahala ng mga mamamayan sa iba’t ibang lupalop ng rehiyon. LINDOL – isang natural na pheno mena sa mundo na kung saan may paggalaw ng lupa. Sa kadahilanang ang Pilipinas ay nasa Pacific Ring of Fire, talamak ang sakuna ito sa bansa. Tinatayang dito rin umano tatama ang “The Big One” na siyang ikinagimbal ng mga Pinoy.
Sa kabutihang palad, may mga ahensiya gaya ng PHILVOCS na nag-momonitor sa lagay ng kalupaan sa bansa nang sa gayon ay makapagbigay ng impormasyon sa mga mamamayan para sa isang masusing paghahanda samantalang Natural Disaster Risk Reduction Management naman sa mga “ready tips.” Narito ang iilan sa mga paalala ng NDRRM upang maging handa sa pagtama ng lindol. Una, pinapa yuhan ang mga pribado at pampublikong institus yon na magkaroon ng mga “earthquake drill” na kung saan matuturuan ang mga mamamayan ng pangunahing gawin bago, habang at pag katapos ng lindol. Pangalawa, kung may mga namataang paggalaw ng lupa ay agad na tingnan ang mga parte ng gusali kung sakaling may mga bitak nang sa gayon ay maaksiyunan sa madaling panahon.
P a n g a t l o , maghanda ng mga “emergency kit,” pagkain, pera at mga damit kung sakaling may bunugay na babala ang pamahalaan na mag-evacuate. Pang-apat, panatiling nakatutok sa telebisyon at radio para sa mga karagdagang balita. Panghuli, maging mapagmatyag at mapanuri, ugaliing may sapat na kaalaman sa mga gagawin nang hindi mag-panic. Anumang de lubyo ay hindi natin batid. Bagama’t hindi ito inaasahan, ugaliin pa rin ang pagiging handa dahil wala itong pinipiling lugar at panahon. Hindi tiyak itong pagtigil ngunit sa pa nahong ika’y hindi handa, ang buhay mo naman ang nakataya. Kahit “stop” o “wait” pa iyan, tandaan, kahandaan lamang ang iyong kailangan. Ayon pa kay Atom Araullo, “Ligtas ang may alam”.
Isang statistic na tumatala ng karamihan ng lindol sa Pilipinas. Larawan kinuha mula sa Volcano Discovery.
AGHAM AT TEKNOLOHIYA| 13
Tugon ng Henerasyon ni Julia Nicole Galor
Hyp er tension, Stroke, at Heart attack. Iyan ay iilan lamang sa mga karaniwang karamdamang nararanasan ng mga tao sa buong mundo. Sa kabila ng samo’t saring sakit na lumaganap ay kasabay din nito ang pag-unlad ng teknolohiya maging sa larangan ng medikal. Sa pamamagitan ng inobasyon, ano kaya ang magiging tulong nitong handog? Ayon sa Kagawaran ng Kalusugan, ikalima ang CVD sa mga dahilan ng maagang pagkamatay ng mga Pilipino. Cardiovascular Diseases o CVD ang katawagan sa mga sakit na kinabibilangan
ng mga ito. Ito ay mga sakit na may kinalaman sa puso. Kapag hindi naagapan, maari itong lumala at maaring ikamatay ng isang tao. Paninigarilyo, mataas na cholesterol, pagi ging obese, at diabetes ang karaniwang rason kung bakit nagkakaroon ang isang tao ng CVD. Dahil sa epekto nito sa kalusugan, nakaisip ng solusyon ang mga mag- aaral mula Bacolod City Natio nal High School na sina Ian Kristoffer Garrucho, Donne Calixto Mabugat at Romo Pasaporte Jr. para sa nasabing sakit. Ito ay isang instrumento na makapagsusukat ng heart rate ng isang tao na tinawag
nilang “IoT-Supported Smart Patient and Environment Monitoring System with Wireless Notification Network utilized by ESP8266.� Ito ay gumagana sa pamamagitan ng paglagay ng iyong daliri sa MAX30102 oximeter at maaari nang i-monitor ang pulso kahit sa selpon. Nanguna ang pananaliksik nilang ito sa kategoryang Innovation Team sa Division Scilympics na naga nap sa Domingo Lacson National High School nitong ika-14 hanggang 16 ng Oktubre. Napakalaki ng kontribusyon ng teknolohiya sa ganitong klaseng pananaliksik dahil ginamitan nila
ito ng pagsasaayos ng motherboard, pagcode upang mapagana ang isang bagay, at paggamit ng web-based application para rito. Ikinompara rin nila ang kanilang gawa sa ibang mga aparato na katulad rin ang gampanin. Napakalaki ng ambag nito sa ating lipunan. Habang lumilipas ang panahon, ang ating kagamitan ay nadadagdagan dahil sa ating mga kaalaman. Pero huwag nating hayaan na lumaganap pa ang sakit bago natin ito puksain. Laging tandaan na ang ating kalusugan ay higit pa sa kayamanan at nararapat nating pangalagaan.
isports 14 |Dual Meet; BCNHS,ni Angel namayagpag Canete
Namayagpag ang Bacolod City National High School (BCNHS) sa iba’t ibang larangan ng isports kontra Luisa Medel National High School (LMNHS) sa kakatapos lang na Unit Meet na iginanap din
sa nasabing paaralan. Dinomina ng BCNHS ang LMNHS sa pag uwi ng kampeonato sa lahat ng isports maliban na lamang sa basketball. “Wala kami nagdaog subong pero mabawi lang kami sa dason
Pagiging Matiyaga at Determinado. Iyan ang puhunan ng Bacolod City National High School kung bakit napasakamay nila ang maraming medalya nang magpasiklaban kontra sa mga paaralan sa sangay ng Bacolod sa kakatapos lang na Division Meet. Pinatid ng BCNHS Football Team ang koponan ng Bata National High School, 3-0 at umuwing may
mga bitbit na medalya. Namayani naman ang koponan ng 3x3 Basketball Girls at Boys matapos nilang pinaluhod ang iba’t-ibang koponan dito sa Dibisyon ng Bacolod. Sinelyuhan din ng mga Taekwondo players na sina Kassel May Perania, Christian Luke Hilado at Natasha Reyanne Rodrigazo ang kanilang magagaling na mga kalaban. Dinurog naman
nga tuig,” ani ng isang manlalaro ng basketball mula sa BCNHS. Ilan sa mga napanalunang laro ay ang football, baseball, taekwondo, gymnastics at iba pa. Kinilala din ang iba’t ibang star players sa mga kani-kanilang isports sa Unit Meet sa pagitan ng BCN-
HS kontra LMNHS. “More practice and training pa ang need sang mga players,” wika ni Ria Diwatin, coach sa BCNHS Volleyball Team. Naging determinado naman ang mga manlalaro ng BCNHS nang sila’y mapabilang sa Division Meet at magrerepresenta ng ikatlong yunit.
BCNHS, nanguna sa Division Meet ni Jene Marie Daguino ng mga Table Tennis players ang ibang koponan at pinarangalan ding kampeon samantalang namituin din si Crislyn Mae Obrique sa larangan ng Gymnastics. Namayagpag din ang Basketball Girls kontra sa koponan ng Sum-ag National High School na pinaguna-
han ni Charity Gicana. “Hindi ni namon maubra kung wala ang suporta sang mga Cityhighnon” ika nila. Irerepresenta ng mga manlalaro ng BCNHS ang Lungsod ng Bacolod sa darating na Provincial Meet na gaganapin sa darating na Disyembre.
ISPORTS | EDITORYAL ISPORTS
LARONG NAKAKALULONG
Ni Jene Marie Daguino patuloy pa ring tinatangkilik ng karamihan ang “The enemy Mobile Legends dahil sa has been slain.” kaligayahang naidudu Isa ito sa mga lot nito. Masaya itong kilalang-kilalang linya sa laruin ngunit hindi mo larong Mobile Legends malalaman kung hindi o mas kilala sa tawag na mo susubukan. Kagaya ML. Ito ay isang Mul- ng larong Dota at League tiplayer Online Battle of Legends, ubusan (MOBA) na ginawa at din ito ng tore at maynilimbag ng Moon- roong iba’t-ibang uri ng ton noong taong 2016. mga hero tulad ng tank, Walang kupas at mage, damage dealer, LATHALAING ISPORTS
PAGLALARO O PAGDURUSA?
Ni Angel Cañete M a r a m i n g mga kabataan sa panahon ngayon ang halos isabuhay na ang mga video games. Mga kabataang nawawalan na ng oras sa kani-kanilang pamilya. Mga relasyong nagkasiraan dahil sa pagiging adik sa paglalaro. Pagkawalan ng gana kumain, pagkasakit at pagkamatay. Iilan lamang yan sa nakikitang epekto ng Gaming Disorder. Ano nga ba ito? Dapat ba natin itong bigyang-pansin? Ano ba ang epekto nito?
Batay sa pagsasaliksik, ang gaming disorder ay ang pattern ng pag-uugali sa paglalaro. Ilan sa mga sintomas nito ang pagkawala ng control o ‘di kaya ang paguna ng paglalaro kaysa sa mga importanteng bagay at pagpagtuloy ng paglalaro kahit nakakasama na sa sarili. Ayon sa World Health Organization, nakakawala ito ng pokus ng isang tao na hindi naglalayong humantong sa tinatawag nating “anxiety.” Nakaaapekto rin ito sa pamumuhay ng tao kaga-
15
support, assassin, fighter at iba pa. Kailangang magtulungan ang lahat ng manlalaro upang makamit ang kanilang inaasam na tagumpay. Mayroong mga taong hindi nakukumpleto ang araw kapag hindi nakakapaglaro. Mula umaga hanggang gabi, halos hindi mabitawan ang selpon sa kakapindot at kakalaro. Talagang para sa iba, ito ang tamang laro para makapaglibang. Dito, mayroon ding nagpapakitang-gilas ang magtotropa kung sino ba sa kanila ang magaling magdala ng isang karakter. Sa kabila ng lahat ng kasiyahang naibibigay nito, mayroon ding masamang naidudulot ang Mobile Legends. Sa sobrang paglalaro nito, mayroon talagang naaadik na minsan ay ipinapapaliban nalang ang paggawa ng mga gawain sa paaralan. Ang mas masaklap pa ay may iilan na mas pipiliin pa ang paglalaro kaysa kumain. Minsa’y nalalagay
din sa alanganin ang oras ng iyong pagtulog. Katulad rin ng ibang mga nakakaadik na laro, ang ML ay nakakasira rin ng ating pag-iisip at paningin dulot ng matagalang pagkatutok sa gadyets. Sapagkat ang larong ito ay kailangan ng pokus, hindi maiiwasan na ang ating mga mata ay nakaharap lamang sa selpon nang matagal. Kagaya ng epekto ng droga, ang adiksyon sa paglalaro ay maaaring makakaapekto sa ating kalusugan lalong lalo na sa utak. Walang mali sa pagkakaroon ng libangan ngunit lahat ng bagay ay may limitasyon. Hindi maaaring ibuhos mo ang lahat ng iyong oras dito sapagkat ang mundo ay hindi lamang umiikot sa isang laro. Mayroon ka pang pag-aaral, naghihintay pati ang iyong pamilya at ang iyong sarili na mas bigyan mo ng atensiyon. Ika ng ating Miss Universe 2018 na si Binibining Catriona Gray, “Everything is good but in moderation.”
ya nalang ng pagtrato niya sa kaniyang kapwa. Maaari rin itong magdulot ng pagkakasakit at kung hindi pa maagapan, ito’y nakakamatay. Sa kabuuan, ang gaming disorder ay hindi lang simpleng disorder na puwede nating ipagsawalang-bahala. Dapat natin itong bigyan ng pansin nang hindi na madagragdagan ang mga bilang ng taong namamatay dahil dito. Sa kasalukuyan, mayroon ng 1% ng populasyon ang napabilang sa mga namatay dahil sa video games. Kaya ikaw, hihintayin mo pa bang magkaroon ka ng gaming disorder na
posibleng sisira ng iyong kinabukasan? O unti-unti mo nang sasagipin ang nalulunod mong sarili sa video games?
ISPORTS | SIPA TUNGONG NASYUNAL Ni Angel Cañete SIPA
NG KAPANALUNAN. Buong lakas ang pagsipa ni Apostolero na nagpapakita ng kaniyang determinasyon sa larangan ng football .
“TRAIN HARD, PRACTICE HARD” Iyan ang payo ng dalawang estudyanteng sina Kian Catoto ng SPS-A at Mark Jason Apostolero ng SPS-B para sa mga batang naghahangad na palarin sa larangan ng football. Sa buong 100 na nagsubok na makapasok sa Negros Occidental Football Association (NOFA) Philippines, isang karangalan kina Catoto at Apostolero ang mapabilang dito at irepresenta
Pilipinas sa susunod na laro nito sa iba’t ibang bansa. Nagsimula ang lahat kay Kian Catoto noong siya’y apat na taong gulang pa lamang. Tinurua n siya ng kaniyang nakakatandang kapatid na isa ring manlalaro ng football. Dahil dito, nabuhay ang pagpupursigi sa puso ni Catoto na ipagpatuloy ang paglalaro. Siya’y nagtapos ng kaniyang elementarya sa Apolinario Mabini Elementary School. Sa kabilang dako naman, nagsisipa lang ng plastic bottle si Mark Jason Apostolero nang siya’y mapansin ng kaniyang guro at kalauna’y pinasali ng football. Nagsimula siyang maglaro noong siya nasa ikatlong baitang sa Sum-ag National High School. Dagdag pa rito, kahit si Catoto lang sa kanilang pamilya ang naglalaro ng football, buo ang suportang nakukuha niya. Si Catoto at Apos-
tolero ay parehong napabilang sa Team Bacolod na lumaban sa Provincial Meet at sumungkit ng ikalawang parangal. Naging inspirasiyon nila ang kanilang mga pamilya’t kaibigan na walang sawang sumusuporta sa kani lang mga hakbang tungo sa kung ano sila ngayon. Ani nila, hindi naman nagiging sagabal sa pag-aaral ang paglalaro ng football sapagkat ito’y kanilang ring kagustuhan at dito nila nakikita ang kasiyahan – kasiyahan sa pagbibigay ng karangalan hindi lang sa paaralan kundi sa kanilang pamilya. Taos-puso rin ang pasasalamat nila sa kanilang coach sa BCNHS Football Team na si Ginoong Joshua Fegidero. Ngayon, sila’y napabilang na sa NOFA Philippines, ang nagrepresenta ng Pilipinas sa 2019 Soong China Ling Cup China-ASEAN Youth Football Friendly Matches na ginanap sa Hangzhou, China noong ika-1 ng Agosto hanggang 8. Pinangunahan ang NOFA Philippines
16
ng kanilang head coach na si Ginoong Noel De Oca. Ang NOFA Philippines ay binubuo ng 20 miyembro, 5 mentor, at 15 na manlalarong edad 12 pababa. Nawa’y maging inspirasyon sila sa mga kabataan na huwag sukuan ang mga pangarap. Isa pa, hindi makukumpleto ang “Train hard, practice hard” kung hindi ito isinasapuso. Higit sa lahat, ang pagmamahal at interes sa iyong ginagawa ang mahalaga. Kaya kung anuman ang nais mong makamit, laban lang k ap at i d !
DETERMINASYON NG PASLIT. Maliit man ngunit malaki ang kaniyang pangarap sa buhay bilang isang manlalaro ng football .
BCNHS SOFTBALL TEAM, UMARANGKADA SA INTERNASYUNAL
Ni Angel Cañete at Jene Marie Daguino
Namayagpag ang mga piling estudyante ng Bacolod City National High School sa pagbida nila sa 2019 Little League World Series sa larangan ng softball at pagrepresenta sa Asia Pacific Region. Ilan sa mga nakalaban nilang mga lugar ang Mexico, Hawaii, North Carolina, Texas, Canada, Pennsylvania, Italy, Orio at Origon. Kabilang na dito amg Captain Ball ng BCNHS Softball Team na si Laira Dianne Sil-
verio na naging MVP sa Palarong Pambansa 2019 na ginawaran bilang “best pitcher.” Isa rin sa mga nagrepresenta ng Asia Pacific si Trisha Karyl Hicayen na nakatanggap ng parangal bilang “best catcher.” “Naging determinado at may komunikasyon kami sa isa’t isa kaya mas naging madali sa amin ang lahat,” wika nila. Pinatunayan ng mga piling atleta mula sa ikapito at walong baitang na hindi nababase sa edad ang pagkabihasa.
PAGKAKAISA. Hindi makokompleto ang kanilang samahan kung wala ang pagkakapit-bisig ng isa’t isa. Larawan ni Lance Joshua Satojito
sa larangan ng isports. Malaki ang pasasalamat nila sa kanilang coach sa BCNHS Softball na si Ginoong
Nelson Dohinog at coach sa Asia Pacific Region na si Ginoong Ramil Jalandoni sa paggabay sa kanila.