Sjećanje: Rasadnica budućih akademičara

Zgrada Velike realke pogled sa južne strane

Arhivski snimci magazina ”Šeher Banjaluka”

BANJA LUKA KROZ PROSTOR I VRIJEME Rasadnica budućih akademičara

Tekst i foto: Adem Čukur

VELIKA REALKA / REALNA GIMNAZIJA

Godina 1895 predstavlja jedan od najznacajnijih datuma banjaluckog skolstva kada pocinje sa radom Velika realka ( tada privremeno u objektu Ruzdije ) .Za razliku od nastavnog programa Klasicne gimnazije ( u Sarajevu, Mostaru.. ) , a radi potreba tadasnjeg upravnog aparata za kvalitetnim kadrom, Velika realka se profilirala kao skola u kojoj je bilo vise zastupljeno izucavanje tehnickih i prirodno-matematickih nauka , te sumarstva i agronomije, Nastavni program je bio na zavidnom nivou, a nastavu su uglavnom drzali profesori koji su dosli iz vecih gradova Dvojne monarhije; radi poznavanja jezika, u prvom redu iz Hrvatske. Iste godine pocinje i izgradnja prve faze nove zgrade gimnazije ( zavrsena 1898 g. ) koja je bila je locirana na uzvisenom platou iznad banjalucke pijace na lijevoj obali rjecice Crkvene .To je bio, u konacnici simetricno rijesen polublokovski objekat sa ulaznim frontalnim dijelom na juznoj strani i krilima na zapadnoj i istocnoj strani, te izdvojenom fiskulturnom salom na sjevernom dijelu lokaliteta ( koja nikad nije izvedena ).Objekat je bio po vertikali rascalanjen sa tri horizontalna vijenca sa razlicitom obradom fasade, od rusticne u prizemlju, do glatke na drugom spratu. te polukruznim prozorima u prizemlju , cetvrtastim prozorima na prvom spratu sa timpanonima iznad i cetvrtastim prozorima na drugom spratu sa ravno naglasenim nadprozornicima iznad . Uglovni dijelovi zgrade zavrsavali su se rizalitima koji su nadvisivali krovni vijenac objekta. Taj dio je imao drugaciji zavrsni tretman fasade sa naglasenim pilastrima i dekoracijom. Pored

ucionickih prostora , u sklopu zgrade bilo je i nekoliko kabineta i zbirki, bibloiteka i stanovi za direktora skole i domara. Zapisano je da su projekat uradili austrijski arhitekt I. V. Fitzinger i tehnicar V. Bruckern, a da je radove izveo domaci poduzimac Hipokrit Pokorni . Zgrada je gradjena u duhu neorenesansa i prema mnogima predstavljala je najvredniji graditeljski objekat iz austrougarskog perioda i jedan od najznacajnijih objekata u ukupnoj graditeljskoj bastini grada. Pored toga, Velika realka , kao institucija, je bila od posebnog znacaja za grad jer se u njoj u najvecem broju skolovao i buduci banjalucki visokoskolski kadar razlicitih profila koji, po zavrsetku gimnazije, nastavljala studije na fakultetima u Becu, Zagrebu , Pragu, kasnije i Beogradu, Sarajevu.....Godine 1912 skola jednim dijelom mijenja svoj program rada i dobiva naziv ” Realna gimnazija”, a 1920 g. uvode se dva smjera ; humanisticki i realno- gimnazijski.Tek godine 1931 vrsi se dogradnja istocnog krila objekta. Iako je to bilo vrijeme kad je bio prevazidjen stil neorenesansa , dogradnja je izvrsena prema prvobitnom projektu u tom stilu, cime je cijeli objekat djelovao kompaktno i skladno. U zemljotresu iz 1969 g. objekat je bio znatno ostecen i po misljenju strucnjaka odredjen za rusenje pa je 31.01.1970 g. miniranjem izvrseno njegovo rusenje.

Gledajuci sa ove vremenske distance, moze se reci da je odluka o rusenju donesena unekoliko izhitreno , bez da se uradila detaljnija analiza njene vrijednosti za grad i eventualne njene obnove, Naime, u istoriji dvadesetog vijeka, postoji niz primjera gdje su pojedini znacajni objekti, pa i citava gradska istorijska jezgra, stradali u ratnim razaranjima i nakon toga strpljivim radom obnovljeni u izvornom obliku . Obzirom na ostecenja, moguca obnova gradevine podrazumjevala bi vjerovatno izgradnju novog objekta sa vanjskim izgledom u izvornom obliku (kao sto su obnovljeni neki objekti u Gospodskoj ulici ), a unutrasnjost popunjena reprezentativnim gradskim sadrzajima .Jer , kako je svojevremeno ustvrdio Gogolj –” Arhitektura je okamenjena istorija ” pa je rusenjem zgrade gimnazije zauvijek nestao materijalni dokaz jednog dijela istorije grada. Nova zgrada Gimnazije je pocetkom sedamdesetih godina izvedena na novoj lokaciji,istocno od dzamije Arnaudije na desnoj obali rjecice Crkvene,mjestu gdje je prije zemljotresa bila zgrada Srednje medicinske skole. To je zgrada sa prizemljem i dva sprata , u osnovi simetricna po svojoj poduznoj osi , funkcionalno rjesena gradjevina sa dvadesetjednom ucionicom, bibliotekom, citaonicom, fiskulturnom salom i ostalim pratecim sadrzajima. Fasade su date u crvenoj fasadnoj opeci.Zgrada je poklon grada Sarajeva, a projekat je uradio arhitekta Nikola Neskovic za koji je dobio republicku ”Borbinu” godisnju nagradu za arhitekturu.Radove je izvelo GP ”Vranica” iz Sarajeva. Zgrada Velike realke / Realne gimnazije sa dograđenim istočnim krilom

Velika realka – južna fasada / izvod iz originalnog projekta