Ambitie,
Ik?
TEKST RENATE TROMP BEELD SHUTTERSTOCK
3 clichés over vrouw & carrière ontkracht
Vrouwen in het hoger en wetenschappelijk onderwijs lopen over van bevlogenheid. Toch blijven we hardnekkig geloven dat hun ambitie afneemt zodra ze moeder worden. Zeven experts laten hun licht schijnen over deze en andere mythes. Hoeveel vrouwelijke studenten er inmid-
1: Vrouwen zijn niet goed genoeg, 2: Vrou-
kwalificaties voor zo’n belangrijke func-
dels ook instromen op hogescholen en
wen willen niet, en 3: Vrouwen laten zich
tie binnen de universiteit. ‘Onzin’ zeggen
universiteiten, de top van het onderwijs
teveel belemmeren. Hoe onwaarschijnlijk
deskundigen als Marloes van Engen van
wordt nog altijd door mannen gedomi-
één of meerdere van deze verklaringen
Tilburg University: ‘Al jaren is het aantal
neerd. Zelfs bij alfastudies, waar over-
ook mogen klinken, ze zijn springlevend.
vrouwelijke studenten gelijk aan het
wegend meisjes in de collegebanken zit-
Ook in het onderwijsveld.
aantal mannen. Ook het aantal promo-
ten, is de professor doorgaans een man.
Maar in hoeverre houden deze bewerin-
vendi is met 42 procent geen adequate
Althans, in ons land. Van de Nederlandse
gen eigenlijk stand? Zeven experts chal-
verklaring voor het blijvend lage aan-
lectoren is slechts 30 procent vrouw, van
lengen de hardnekkige mythes rondom
deel vrouwelijke professoren van 11
de hoogleraren zelfs maar een schamele
het gebrek aan vrouwelijk talent in de
procent.’ Sibrand Poppema ziet Op de
15 tot 16 procent. In de college van bestu-
hoogste regionen van het onderwijs.
zo gebrekkig? Zoek je naar oorzaken, dan
1
Rijksuniversiteit Groningen precies waar
worden er doorgaans drie genoemd:
ren daalt het aandeel onder de 20 procent en zelfs verder richting 5 procent als we kijken naar de baan van bestuursvoorzitter. Daarmee bungelt Nederland onder aan de ranglijst als het gaat om vrouwen in de top van het hoger en wetenschappelijk onderwijs. Wat is er met ons land aan de hand? Waarom is die doorstroom van vrouwen
10 Lof
het mis gaat. ‘Het belangrijkste struikel-
Vrouwen zijn niet goed genoeg
blok is de overgang van UD (Universitair Docent) naar UHD (Universitair Hoofd Docent). Bij ons zit het aantal vrouwelijke hoogleraren op 20 procent en datzelfde geldt voor de UHD’s. Om een goed gevulde pijplijn te hebben, had dat minstens 40
Hét argument voor het
procent moeten zijn.’ Poppema vermoedt
lage percentage vrouwelijke hoogleraren
dat vrouwen door de zorg voor kinde-
is dat de vijver simpelweg te klein is. Er
ren minder tijd hebben om hun cv op te
zijn niet genoeg vrouwen met voldoende
bouwen. Maar meer onderzoek is nodig, Lof 11
Zelfs bij alfastudies, waar vooral meisjes in de collegebanken zitten, is de
professor doorgaans een man
De deskundigen Prof. Marieke van den Brink, Universitair Hoofddocent Bedrijfskunde, Radboud Universiteit
Prof. dr. Sibrand Poppema, vindt hij. ‘Het lukt ons gekwalificeerde
van Engen: ‘We hebben gezien dat bij
mensen verwachten, moeders (en vaders)
wetenschapper na vier maanden juist veel
worden juist sterker als we ze naar boven
voorzitter College van Bestuur
vrouwen te vinden middels specifieke pro-
een prestigieuze fellowship waar vrouwen
ongeveer net zo veel als niet-ouders.
zin heeft om weer aan de slag te gaan.
halen. Waarna we eerder geneigd zijn
Rijksuniversiteit Groningen
gramma’s zoals het Rosalind Franklin Fel-
expliciet voor worden gevraagd, de aan-
Desondanks is het beeld van de vrou-
Ik geef ze altijd extra uitdagend werk. En
mannen te geloven die hun eigen kwalitei-
lowship programma of doordat we er een
meldingen super gekwalificeerde vrou-
welijke wetenschapper een onderwijs-
dankzij ons Aspasia-fonds kunnen we
ten overschatten.’
search bureau op zetten met de specifieke
wen binnenstromen.’ Suzanne Hulscher
gevende, parttime werkende moeder
vervangers betalen om de onderwijstijd
opdracht 50 procent vrouwelijke kandida-
(UTwente) heeft dezelfde ervaring. ‘Waar-
die de publicatiedruk niet aan kan. Er is
van de jonge moeder over te nemen.’
ten te vinden. Maar dat kost erg veel geld,
om denken we dat vrouwen die cum laude
overigens wel wat meer aan de hand met
Een populaire manier om vrouwen in de
waardoor de meeste universiteiten er snel
promoveren niet beschikbaar zijn om
dat idee van parttime werken, zo blijkt uit
spotlight te zetten, is laten zien dat zij
weer mee stoppen.’ Marieke van den
leiding te geven? Als je ze uitdaagt, grij-
onderzoek naar de beoordeling van kandi-
beschikken over andere, maar onontbeer-
Brink (Radboud Universiteit) deed onder-
pen ze hun kans. Zo stellen wij een kleine
daten voor een managersfunctie dat Van
lijke leiderschapskwaliteiten. Kitty Triest
zoek naar de benoemingen van hooglera-
beurs ter beschikking waarmee vrouwen
Engen deed met collega’s Vinkenburg,
(Haagse Hogeschool) is daar kritisch over.
ren. Zij concludeert: ‘Bij het invullen van
extra onderzoek kunnen doen of een pro-
Coffeng en Dikkers. ‘Fulltime werkende
‘Vrouwen worden geacht hun vrouwelijke
en daarom ‘heel tevreden’ met hun part-
in Research,
academische posities speelt het infor-
fessionele editor naar hun publicatie kun-
moeders werden in ons onderzoek als
eigenschappen in te zetten. Maar zoals
2
time baan, is al vaak door onderzoek ont-
University of Tromso
mele netwerk nog steeds een grote rol. Dit
nen laten kijken. Er komen veel kandida-
minder ambitieus, beschikbaar en com-
onderzoeker en diversity consultant Jen-
kracht. Marieke van den Brink: ‘Uit mijn
betekent dat er extra moeite gedaan moet
ten op af.’
petent beoordeeld dan parttime werkende
nifer Whelan betoogt: stereotyperingen
promotieonderzoek blijkt dat vrouwen
Dr. Marloes van Engen,
worden om niet alleen de old boys club in
Het hoger onderwijs loopt niet over van
moeders. Fulltime werkende moeders vol-
benadrukken kan gemakkelijk tegen je
vooral aan het begin van hun academi-
Universitair Docent
overweging te nemen, maar ook netwer-
geloof in de (leiderschaps)kwaliteiten van
doen niet aan de Nederlandse norm dat
werken. Vrouwen zijn sensitiever, empati-
sche carrière vaker dan mannen in deel-
Human Resource Studies,
ken in te schakelen waar meer vrouwen
vrouwen, zien de experts. Marloes van
je als moeder niet meer dan vier dagen
scher, zeggen we graag, maar dat is ook
tijd werken. Uit verschillende internati-
Universiteit van Tilburg
te vinden zijn .’ Wim Boomkamp (Saxion
Engen: ‘De ideale wetenschapper werkt
mag werken, en krijgen daar als het ware
precies waarop ze vervolgens worden
onale en nationale onderzoeken blijkt
Hogescholen) mist urgentie in het onder-
fulltime, is 24/7 beschikbaar voor zijn/haar
straf voor. De parttime werkende vaders
afgewezen.’ Wim Boomkamp beaamt
bovendien dat ambitie en toewijding
Kitty Triest,
wijsveld om vrouwen te vinden. ‘Het wordt
werk, heel zichtbaar, ondernemend, suc-
in ons onderzoek werden beoordeeld als
dat. ‘Ik vind het een mythe dat vrouwen
van vrouwen niet onderdoet voor die
senior adviseur
al vrij snel afgedaan als ingewikkeld, en ik
cesvol in het krijgen van onderzoeksgeld,
de minst geschikte kandidaten.’ Suzanne
beter kunnen luisteren en invoelen. Dit
van hun mannelijke collega’s. Het zijn
Onderwijs & Arbeidsmarkt,
zie onvoldoende ambitie en overtuiging.
en vooral: hij/zij heeft veel publicaties op
Hulscher ervoer het cliché rondom wer-
soort gedachten zet ons juist vast in ste-
juist de hoogleraren die de ambities van
Haagse Hogeschool
Maar talent moet je spotten en uitnodigen.
zijn/haar naam staan.’ Harde gegevens
kende moeders van nabij. ‘Een hoogle-
reotypen. Wanneer we ons daar teveel op
hun vrouwelijke junioren lager inschat-
‘Als je op zoek gaat naar individueel
laten zien dat vrouwen net zo goed bin-
raar zei letterlijk tegen mij: “Vrouwen
gaan richten, wordt de weerstand alleen
ten.’ Marloes van Engen: ‘Vrouwen wer-
Drs. Wim Boomkamp,
talent, in plaats van uit de macht der
nen dat plaatje passen. Zo is het gemid-
tussen de dertig en veertig neem ik
maar groter.’ Kitty Triest: ‘De gedachte is:
ken parttime en krijgen kinderen, is de
voorzitter College van Bestuur
gewoonte de dichtstbijzijnde man te
delde aantal uren van mannelijke en vrou-
niet aan. Teveel kans dat ze er wegens
als je mensen nu maar bewust maakt van
dominante gedachte. Uit ons onderzoek
Saxion Hogeschool
kiezen, dan zitten er zonder twijfel
welijke wetenschappers vrijwel gelijk.
zwangerschap vier maanden uit zijn.”
hun vooroordelen, dan verdwijnen ze als
bij TiU blijkt dat vrouwen 1,3 uur minder
talentvolle vrouwen tussen.’ Marloes
Ook werken, in tegenstelling tot wat veel
Maar mijn persoonlijke ervaring is dat een
sneeuw voor de zon. Maar vooroordelen
werken dan mannen en moeders 3 uur
12 Lof
Prof. dr. Suzanne Hulscher,
Vrouwen willen niet
hoogleraar Waterbouwkunde
De bewering dat
Prof. Curt Rice,
vrouwen ‘nu eenmaal
hoofd Norwegian National
minder ambitieus zijn’
Committee on Gender Balance
en Civiele Techniek, Universiteit Twente
Lof 13
Ik heb mannen hoogleraar zien worden op cv’s waar een vrouw nooit op aangenomen zou zijn
minder dan niet-moeders. Vaders werken
gemaakt, vooral in Nederland. Dat heeft
de universiteit vergroot. We denken dat
overigens ook 2,5 uur minder. Het aan-
te maken met te weinig of niet-flexibele
we precies weten wie dat het beste kan.
tal publicaties van ouders was zelfs net
kinderopvang, woon-werkverkeer, een
Maar wat blijkt: ook op die harde uitkom-
wat meer dan van niet-vaders en -moe-
schoolsysteem dat een dubbele carrière
sten moeten vrouwen beter presteren
ders. De bevlogenheid druipt ervan af,
niet ondersteunt en een cultuur van veel
dan mannen om benoemd te worden.’
maar we blijven hardnekkig geloven in
uren maken, vooral aan de top. Daar-
Marieke van den Brink: ‘Excellentie is een
dat gebrek aan ambitie.’ Suzanne Hul-
door wordt de combinatie voltijd werk en
sociale constructie en is ontzettend moei-
scher: ‘Vrouwen willen wel degelijk, maar
zorg voor veel mensen, en disproportio-
lijk meetbaar. Men denkt echt de beste
ze laten zich minder horen. Ik heb man-
neel vaak voor vrouwen, onmogelijk. Ik
hoogleraar te kiezen, maar in feite is het
nen hoogleraar zien worden op cv’s waar
vind het een fascinerende economische
altijd een compromis: voor welke erva-
een vrouw nooit op aangenomen zou zijn.
beslissing dat Nederland daar niets aan
ring en kwaliteiten kies je? De perfecte
Zo’n man heeft nooit een onderzoekfonds
doet. Jullie investeren enorm in onderwijs,
cv, het schaap met vijf poten, bestaat
binnen gehaald, maar er wordt automa-
ook voor meisjes en jonge vrouwen, en
niet.’ In werkelijkheid krijgen veel man-
tisch geloofd dat hij dat kan. Ik raad jonge
laten die investering vervolgens compleet
nelijke schapen met twee of drie poten
vrouwen altijd aan in benoemingscom-
leeglopen.’
het voordeel van de twijfel, en durven
missies te zitten. Dat opent je ogen en laat een ander licht schijnen op de kwaliteit van je eigen cv.’ Volgens Kitty Triest is de norm van (meer dan) fulltime werken in de top een probleem. ‘Macht en invloed hebben betekent 24/7 beschikbaar zijn. Althans, die mythe houden we met elkaar in stand. Druk zijn heeft status, maar we zouden ervoor moeten zorgen dat het juist stoer is om een duobaan te hebben. Al vergt dat
14 Lof
3
Vrouwen laten zich teveel belemmeren
commissies het niet aan wanneer een vrouw een ‘poot’ mist. Dit heeft dus met perceptie te maken, niet met daadwerkelijke kwaliteit. Curt Rice noemt in dat verband het beruchte John & Jennifer cv-onderzoek, dat haarfijn aantoont hoe onbewuste vooroordelen meespelen bij
‘Kwaliteit komt altijd
benoemingen. ‘Voor een fictieve functie
bovendrijven.’ Die gedachte ligt aan ons
als hoofd van een onderzoekslab wer-
denken ten grondslag. Ook bij benoe-
den twee identieke cv’s opgestuurd aan
mingen gaat men ervan uit dat de beste
een aantal Amerikaanse topwetenschap-
een aardverschuiving in ons denken.’
persoon voor de baan wordt gezocht en
pers. De ene helft van de wetenschap-
Dat vrouwen niet willen en tevreden zijn
gevonden. Curt Rice: ‘We denken dat we
pers kreeg het cv met de naam van
met hun deeltijdbaan en deeltijdcar-
in de wetenschap precies kunnen meten
een man, John, erboven. De andere
rière, wordt radicaal van tafel geveegd
we de beste is. Een excellente onderzoe-
helft kreeg het cv met de naam van een
door de Noorse genderexpert Curt Rice.
ker publiceert veel en haalt onderzoeks-
vrouw, Jennifer, erboven. Meer weten-
‘Onzin. Het wordt vrouwen heel moeilijk
geld binnen, wat de zichtbaarheid van
schappers, ook de vrouwelijke, kozen Lof 15
Om benoemd te worden, moeten vrouwen beter presteren dan mannen
voor John. Ook was men bereid hem
‘Het moet van onderop gebeuren. Een
dent probleem.
meer te betalen dan Jennifer.’
vrouw met onvoldoende ervaring benoe-
Curt Rice erkent dat de vooroorde-
Marieke van den Brink: ‘Hoewel univer-
men, is gevaarlijk voor de organisatie en
len rondom vrouwen in de wetenschap
sitair beleid open werving propageert,
ook zeker niet goed voor haar.’ Marieke
wereldwijd gelden. ‘Vrouwen worden
zijn veel hoogleraren in Nederland in een
van de Brink schreef onlangs een publi-
beoordeeld op prestatie, mannen op
gesloten procedure geworven. Univer-
catie over de kracht van netwerken, die
belofte.’ Maar over de situatie in Neder-
sitaire scouts zijn meestal mannen, met
vooral voor mannen positief uitpakt. Ze
land, waar hij jaren werkte, windt hij zich
homogene mannelijke netwerken. Dan
introduceerde de zogenaamde support-
extra op. ‘Als het gaat om het aandeel
bestaat de kans dat vrouwelijk talent over
paradox. Wanneer vrouwen worden
vrouwelijke professoren staat Nederland
het hoofd wordt gezien. Die netwerken
ondersteund in hun carrière heet
onder aan de lijst in de EU, net boven
zijn voor vrouwen moeilijker toegankelijk.
dat ‘helpen’. En wordt dat gezien als
Cyprus en Malta. Shame on you! Het
Maar zodra er meer vrouwen in commis-
oneerlijke concurrentie. Terwijl de hulp
erge is dat jullie cultuur ervoor zorgt dat
sies zitten, worden er ook meer vrou-
die mannen elkaar onderling al eeu-
Nederlandse mannelijke wetenschappers
wen voorgedragen.’ Curt Rice: ‘Zweeds
wig geven als vanzelfsprekend wordt
maar door kunnen gaan. Hun vrouw zorgt
onderzoek toont aan dat vrouwen 2,5
gezien. Diversiteitsprogramma’s zouden
voor de kinderen en het huishouden en
keer meer gepubliceerd moeten heb-
derhalve niet moeten worden geframed
zij publiceren verder. Vanuit de EU komt
ben om een gelijkwaardige ranking te
als getting help maar als getting even.
daar nu wellicht verandering in. De 80 mil-
krijgen. Dat is pure ongelijkheid.’
Dat netwerken vaak genderbepaald zijn,
jard euro voor onderzoek en innovatie die
Marieke van den Brink had meer impact
heeft nog een ander nadeel, aldus Curt
onder de noemer Horizon 2020 beschik-
van haar onderzoek naar benoemingen
Rice. Hij noemt dit de citation hoax. ‘Om
baar is gesteld, geeft voorrang aan onder-
verwacht en wordt naar eigen zeggen
door anderen geciteerd te worden, is
zoek dat bijdraagt aan een betere gender
steeds radicaler. ‘Ik hoor nog steeds
kwaliteit van je werk niet genoeg. Het gaat
balance in de onderzoeksteams en in
overal hetzelfde riedeltje over ‘kwaliteit’.
er eigenlijk vooral om dat je veel men-
de onderwerpen van onderzoek. Ik ben
Benoemingscommissies blijven overtuigd
sen kent. Wetenschappers blijken vooral
benieuwd of Nederland dat oppikt, maar
van hun eigen gelijk, namelijk dat ze altijd
wetenschappers te citeren die ze kennen.
ik vrees het ergste. Jullie zien jezelf als
de beste kiezen, maar selectieprocedu-
Doordat netwerken langs genderlijnen
liberaal, maar zijn conservatief. Het is net
res zijn ondertussen nog steeds ondoor-
lopen, hebben vrouwen hier een achter-
als met de discussie rondom Zwarte Piet.
zichtig. Ik ben inmiddels een absoluut
stand. Ze worden als minder succesvol
De gedachte is: wij zijn zo liberaal, je kunt
voorstander voor quota. In een dergelijk
gezien en hun goede ideeën krijgen min-
ons gewoonweg niet van racisme of sek-
cynische omgeving is er meer nodig dan
der kans opgepikt en doorontwikkeld
sisme betichten.’ Rice zucht. ‘Maar goed,
goede wil.’ Ook Curt is vaandrager van
te worden.’ In een omgeving die onder
iemand moet de laatste op het lijstje zijn.’
quota. Maar Sibrand Poppema twijfelt:
zware publicatiedruk staat, is dat een evi-
16 Lof
Lof 17