2
Juni 2013
Opzeggen kan alleen per 31 december. Er geldt een opzegtermijn van zes maanden. Zie voor verdere informatie de statuten, artikel 7, lid 4 en het ledendeel van de website.
VEMW is hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers.
VEMW Journaal ArgUmEnt mAp ShAlE gAS prodUction in EU mEmbEr StAtES
Saskia Lavrijssen (Hoogleraar ‘Consument en Energie‘) over onafhankelijk toezicht - NMa een kopje kleiner gemaakt pagina 8
What is shale gas?
oduction contributes to the country’s energy supply
oduction helps to satisfy the growing demand for energy. rts or substitute (declining) conventional gas production.
Shale gas is natural gas that is “locked” in clay layers (shales) in the subsurface. Shale gas is produced using the technique of hydraulic fracturing, or ‘fracking’, to create fractures in the shales that allow the gas to flow out. Shale gas production requires more water, chemicals and more wells to be drilled compared to conventional gas production. Shale gas can be used in the same way as conventional gas without any modifications to existing gas infrastructure. Exploratory drilling is needed to assess how much gas is present and whether it can be profitably produced. The EU does currently not take a position that either hinders or promotes shale gas production.
Shale gas production hinders the transition to renewable energy
Schaliegas in Nederland Energy
e gas can support other forms of energy production
hen renewable energy sources fail to meet peak demand. e in other forms of energy production (e.g. geothermal).
ction and use are relatively environmentally friendly
ess greenhouse gas per unit of energy than coal and oil. ct of shale gas production are available and improving. on reduces long-distance transport of imported energy.
Energy
Government investments in shale gas production cannot be spent on renewable energy. Shale gas production increases the energy supply and thus delays the urgency to switch to renewable energy. Shale gas production reduces fossil energy prices making renewable energy relatively expensive.
Shale gas production harms the environment
Environment
Shale gas production and post-production wells can lead to groundwater contamination. Shale gas production requires water and thus competes with other demands for water. Shale gas production can lead to methane emissions and thus add to the greenhouse effect. Shale gas production negatively impacts air quality during well construction and production of gas. Shale gas production uses chemicals which may harm the environment.
De schaliegasontwikkeShale gas production restricts space and disturbs tranquillity lingen in de Verenigde trol over environmental impact of energy production Staten hebben een What are grote op de conShale gas production is a hazard to employeesimpact and residents the arguments for Safety Shale gas can be produced safely and against production Safety currentiepositie van de of shale gas for EU energie-intensieve indumember states with shale gas striële productiesector Shale gas production is expensive and its profitability is unclear resources? s production is financially profitable for the country in Nederland en Europa. Schaliegas is een echte Shale gas production may lower the value of property For Against e gas production strengthens the national economy ‘game-changer’. Economy Economy Schaliegas is aardgas Large scale shale gas production may weaken the national economy in the long term dat kilometers onder de Shale gas production boosts the local economy Shale gas production can lead to domestic political tensions middel van grond door ‘hydraulic fracking’ wordt gewonnen uit kleisteenlagen. De discussie rondom Shale gas production requiresstandpunten amendments to existing law and legislation schaliegas dreigt er een te worden Politics met dogmatische over ecoion strengthens the political position of the country Politics nomie en ecologie. TNO ontwikkelde daarom de ‘Argumentenkaart Shale gas production can create international tensions Schaliegas’. René Peters, Directeur Gastechnologie TNO licht deze toe. Lees verder op pag 6 Environment
uction in the EU can lead to better standards worldwide. vironmental impact than energy production elsewhere.
Shale gas production requires wells to be drilled, which are blots on the landscape and require space. Shale gas production requires transport and drilling, which affect the environment and hinder residents.
Shale gas production poses a risk of earth tremors and reactivation of faults. Harmful substances in the shale layer, like radioactive materials, may come to the surface. Shale gas production has safety risks, while little is known about effective measures to address accidents. The use of common technologies in unconventional conditions can lead to unpredictable outcomes.
on uses common technologies, which limits safety risks. vestments in the maintenance of the gas infrastructure. ime and adjusted if necessary, which limits safety risks.
Exploratory drilling costs the taxpayer money in countries where the state will co-invest in exploration. It is unclear how much gas can be profitably produced and whether public investments are worth making. Developing and implementing governmental supervision comes at the taxpayer’s expense.
s, as shareholder, receiver of royalties or through taxes. be extended so public investments are more profitable. d energy prices and increase people’s purchasing power.
House prices may fall in the vicinity of production wells.
rts and thus improves a country’s balance of payments. ort knowledge and experience of shale gas production. rove the competitiveness of energy intensive industries. ions for the distribution of gas, which can be profitable. Shale gas production can attract foreign investors.
unities to local companies close to the production area. Shale gas production increases regional employment. eneficial to the local community after production stops.
ens the international negotiation power of the country. ependence on gas supply from gas exporting countries. ns the sense of independence and autonomy of citizens.
Sale of shale gas may weaken the country’s competitiveness through the rising value of its national currency.
This Argument Map summarises the arguments for and against shale gas production for EU member states with shale gas resources. The arguments for and against exploratory drilling, other than as an initial step in the production process, are not given consideration here. This map is based on literature study and input from experts from different backgrounds and member states. We thank all participants for their contribution.
Part of the public resists shale gas production and this can cause political upheaval. Information about shale gas production is diverse and misty, therefore citizens cannot assess its impact.
A country’s regulatory framework may not be able to cover all aspects of shale gas production. Governmental supervision is inadequately geared to the specific technology of shale gas production.
Shale gas production may negatively influence the environment and safety in neighbouring countries.
made by:
En verder in dit nummer
In dit nummer o.a.
2 Besluit Europees Hof over ‘waterdiensten’ verwacht VEMW Tip: investeren in eigen afvalwaterzuivering? 3 Opinie: Spanningskwaliteit
The Argumentation Factory
Duurzaam watergebruik bij Aviko Voor Aviko is water essentieel voor het productieproces. Jaap Voetberg, Arbo- en milieucoordinator van Aviko, vertelt wat ‘duurzaam industrieel watergebruik’ in de praktijk betekent. pag 4
Eerste Hulp bij Directe Lijn ‘Particulier net’ en ‘Gesloten Distributiesysteem (GDS)’ zijn wellicht bekende begrippen voor elektriciteitsafnemers. Sinds juli 2012 bestaat er echter ook het begrip ‘Directe Lijn’. Het is goed te weten wat uw rechtspositie is. Het kan administratieve rompslomp voorkomen als u een ‘Directe Lijn‘ blijkt te hebben. pag 10
2012
4-5 Duurzaam watergebruik bij Aviko
8-9 Hoogleraar ‘Energie en consument’ over onafhankelijk toezicht
11 De kracht van de verbinding in de keten Column Spoor
6-7 Schaliegas in Nederland en de Argumentenkaart van TNO
10 Eerste Hulp bij Directe Lijn
12 Verenigingsnieuws Agenda
Actualiteit
Besluit Europees Hof heeft vergaande gevolgen voor waterintensieve industrie Het Europese Hof buigt zich dezer dagen over de definitie van het begrip ‘waterdiensten’. In het beklaagdenbankje staat Duitsland dat door de Europese Commissie (EC) op het matje is geroepen. Duitsland heeft in de ogen van de EC te weinig waterdiensten gedefinieerd. Als de uitspraak in het voordeel van de EC uitvalt kan dit gevolgen hebben voor de wijze waarop Nederland de financiering van waterdiensten heeft georganiseerd. Zo is het mogelijk dat de onttrekking van oppervlaktewater als waterdienst moet worden beschouwd en de industrie te maken krijgt met een nieuwe heffing voor het onttrekken van oppervlaktewater. Circa tachtig tot negentig procent van het water dat de Nederlandse industrie gebruikt betreft oppervlaktewater (voor koeling). Een dergelijke heffing kan dan ook vergaande gevolgen hebben voor de Nederlandse industrie. Het begrip ‘waterdiensten’ is in 2009 geïntroduceerd in de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Doel van deze KRW is een eenduidig Europees beleid te voeren om de waterkwaliteit te verbeteren. Belangrijk aspect hierbij is dat de lidstaten een kloppend terugverdienmodel definiëren voor geleverde waterdiensten. Het waterprijsbeleid moet gebruikers ‘adequate prikkels’ geven om efficiënt met watervoorraden om te gaan. Watergebruikers moeten daarnaast een ‘redelijke bijdrage’ leveren aan de terugwinning van kosten van waterdiensten. In Nederland gebeurt dit al decennialang onder het motto ‘de vervuiler en de gebruiker betaalt’, precies zoals de EC dat in de KRW omschrijft. In Nederland is dan ook elk jaar zo’n 6,5 miljard euro beschikbaar voor goed waterbeheer. VEMW vindt een extra heffing daarom oneerlijk, onnodig en schadelijk voor de positie van de Nederlandse industrie. Het Europees Hof zal naar verwachting eind 2013 uitspraak doen. Volg de ontwikkelingen op www.vemw.nl of via twitter @RoyTummersVEMW
VEMW Tip Overweegt u te investeren in uw afvalwaterzuiveringsinstallatie? Realiseert u zich dan dat de kortingsregeling voor bedrijven die hun afvalwater door het waterschap laten zuiveren waarschijnlijk nog dit jaar weer wordt ingevoerd. Deze regeling, die ook wel bekend staat als de “anti-afhaakregeling”, liep medio 2012 af. Door aanhoudende druk vanuit o.a. VEMW heeft het ministerie van I&M bij de Europese Commissie gepleit voor hernieuwde invoering. Het is aannemelijk dat de EC hierover een positief besluit zal nemen waardoor waterschappen deze regeling weer mogen toepassen. Dit kan ertoe leiden dat zuivering door het waterschap goedkoper is dan zelf zuiveren. Vragen over waterzaken? Stel ze aan VEMW Directeur Water Roy Tummers: 0348-48 43 52 of rt@vemw.nl
VEMW-account: @vemwnieuws Hans Grünfeld: @Hans_Gruenfeld Algemeen directeur VEMW
Roy Tummers: @RoyTummersVEMW Directeur Water
Jacques van de Worp: @FrecherJacques Senior Beleidsadviseur
Frits van der Velde: @Frits_E Beleidsadviseur Energie
Eric Picard: @InPetto Adviseur
Bron: Hof van Justitie van de Europese Unie
2
VEMW Journaal | Juni 2013
Opinie
Spanningskwaliteit kent geen tijd
en meer transparantie. VEMW is dan ook blij met de onderzoeksopdracht die de NMa februari 2013 aan de netbeheerders opdraagt. De opvolger van de NMA, de ACM, neemt bijna alle aanbevelingen uit het onderzoek over: de netbeheerders moeten meer metingen verrichten, meer transparant zijn en betere normeringen vaststellen.
H
oe helder kun je het hebben? De resultaten en aanbevelingen van SEO Economisch Onderzoek en Laborec liegen er niet om. Deze organisaties onderzoeken in 2012 de spanningskwaliteit in Nederland, in opdracht van de Energiekamer van de toezichthouder ACM (toen nog NMa). Aanleiding van dit onderzoek is een toename van het aantal klachten van afnemers over de spanningskwaliteit. De conclusies zijn niet mals: - De huidige normering van spanningskwaliteit voldoet niet - Er moet op meer plaatsen worden gemeten om een voldoende betrouwbaar beeld van de spanningskwaliteit te krijgen - De transparantie over de spanningskwaliteit ter plekke bij de afnemer moet beter - De spanningskwaliteit in de buurt van speciale projecten, zoals bijvoorbeeld NorNed en BritNed, maar ook windparken, wordt niet goed gemeten om achteraf een analyse van de invloed te kunnen maken.
VEMW Journaal | Juni 2013
Is die spanningskwaliteit dan zo slecht? De netbeheerders noemen het Nederlandse net superbetrouwbaar met zeer kleine uitval. De beschikbaarheid ligt dan ook al jaren steevast hoger dan 99,99%. Maar daar gaat het hier niet om. Het gaat hier niet om spanningsonderbrekingen ergens op het Nederlandse net, maar om spanningsdips en spanningsvervormingen ter plaatse van een aansluitpunt van een afnemer. Daar bestaat nog geen normering voor, laat staan dat netbeheerders hierover transparant (kunnen) rapporteren. De kosten als gevolg van storingen in de spanningskwaliteit bedragen in Nederland ruim 30 miljoen euro per jaar. Dat is alleen nog maar de directe schade, zoals schade aan producten en elektrische apparatuur. Gevolgschade door productieverlies is vele malen hoger. Voor de BV Nederland is dat een niet te verwaarlozen probleem. VEMW pleit al jaren voor verbetering in normering
De bal ligt bij de netbeheerders. Zij moeten de ACM een plan van aanpak sturen waarin zij aangeven hoe zij de opdracht willen uitvoeren. Het plan van aanpak had begin april klaar moeten zijn maar is tot op heden niet opgeleverd. Wel treft TenneT voorbereidingen om bij al haar klanten een spanningskwaliteitsmeter te plaatsten op de Âaansluiting. VEMW vindt dat de netbeheerders niet hard genoeg lopen. De netbeheerders plaatsen nog vraagtekens bij de uitkomsten van het rapport en zien de opdracht van de ACM meer als een vrijblijvend advies. VEMW vindt deze houding onacceptabel. De conclusies zijn glashelder, de opdracht van ACM ook. VEMW verlangt echt geen ‘gouden netwerk’, maar VEMW wil dat afnemers kunnen vertrouwen op de spanningskwaliteit, ter plekke van hun aansluitpunt. VEMW verlangt dat de netbeheerders hier transparant over rapporteren. Netbeheerders, neemt uw verantwoordelijkheid!
3
Duurzaamheid
Duurzaam industrieel watergebruik Wat ooit in 1962 begon met 32 aardappelboeren aan een keukentafel is uitgegroeid tot een mondiale onderneming. ‘Aardappel Verwerkende Industrie Keppel en Omstreken’ (Aviko) heeft maar één doel: waarde creëren uit aardappelen. Aviko gebruikt water in haar productieproces, veel water. In het VEMW rapport ‘Duurzaam industrieel watergebruik’ vertelt Aviko wat het doet om dit watergebruik terug te dringen. Maar wat betekent dat in de praktijk? Jaap Voetberg, Arbo- en milieucoördinator van Aviko, vertelt. Waterverbruik binnen Aviko n Nederland staan vijf fabrieken van Aviko: twee fritesfabrieken, twee fabrieken voor droge producten en één fabriek voor vacuüm en koelvers producten. Droge producten zijn granulaat en vlokken. Granulaat wordt gebruikt voor de productie van snacks en puree, maar is ook de basis voor de zogenaamde Rasfrites. Vlokken is ingedroogd aardappelmateriaal, een soort aardappelzetmeel voor bindmiddel in sauzen en soepen. Bij vacuüm verpakte producten moet je denken aan voorgekookte aardappels voor bijvoorbeeld verzorgingstehuizen. Deze vijf fabrieken in Nederland gebruiken ruim 2,5 miljoen m3 water per jaar. Dan heb ik het nog niet eens over het water dat op de akkers wordt gebruikt.”
“I
Water cruciaal “Water is essentieel voor ons. Zonder water kunnen wij niet produceren. Bij de productie van frites wordt ruim drie keer zoveel water gebruikt dan dat er product van wordt gemaakt. Wij gebruiken water voor het reinigen van de aardappels, het transporteren van de aardappels en frites binnen de fabriek en voor het koken en blancheren. We gebruiken daarnaast veel stoom, onder andere voor het schillen, het blancheren en indirect voor het bakken. En uiteraard wordt water gebruikt voor de utilities, zoals de watergekoelde condensors en voor schoonmaken van terreinen en productielocaties.”
4
Duurzaamheid binnen Aviko “Twintig jaar geleden was ik de eerste medewerker die speciaal voor milieuzaken werd aangetrokken. Ik had niet eens een functienaam! Maar sindsdien is een schat aan ervaring opgebouwd. Zo behaalde Aviko als eerste in de aardappelverwerkende industrie in 2000 het ISO14001-certificaat voor milieuzorg. In 2012 verscheen het eerste duurzaamheidsrapport. Een volgende komt er aan. Eigenlijk doen we al heel lang en heel veel aan duurzaamheid. We presenteerden dat echter nooit zo. Sinds de discussie over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) gaan wij daar de laatste paar jaar bewuster mee om. Ons moederbedrijf Cosun stimuleert ons daar in.”
Resultaten tot nu toe “Toen ik hier begon in 1993 hadden we eigenlijk alleen maar watermeters op onze eigen grondwaterbron. Die werden eens per week afgelezen. Dat doen we nog steeds trouwens. Daarmee bepaal je het grotere geheel. Ook monitoring op andere vaak cruciale punten in het proces is ongelooflijk belangrijk om snel in te kunnen grijpen als de praktijk sterk afwijkt van de norm. In die twintig jaar hebben we het waterverbruik met zo’n 25% gereduceerd. Het laaghangend fruit hebben we echter wel geplukt. Op dit moment heb ik het idee dat het stagneert. Er is ook een grens aan het hergebruik van water in verband met de hygiëne. “
VEMW Journaal | Juni 2013
Duurzaamheid
Bewustwording is belangrijkst “Er zijn altijd wel verbetertrajecten te bedenken. Belangrijkste is echter het bevorderen van bewustwording op de werkvloer. Spuit die gevallen frites niet van de vloer, maar veeg het op en gooi het in de afvalbak. Dat lijken futiliteiten, maar ze hebben een enorme impact op het totale watergebruik. Voor verdere waterbesparingstrajecten houden we de ontwikkelingen in de gaten. De Vereniging voor de AardappelVerwerkende Industrie (VAVI) onderzoekt bijvoorbeeld de toepasbaarheid van membraantechnologieën om het water te zuiveren voor hergebruik in het productieproces. Voor één bedrijf is dat soort onderzoek vaak te groot en te duur. “
Tips “Maak het watergebruik belangrijk bij de medewerkers op de werkvloer. Communiceer daarover. Laat de resultaten zien. Als je die mensen mee hebt scheelt dat een heleboel: zij zitten aan de kranen en hebben er dagelijks mee te maken. Zij weten wat ze doen. “
VEMW rapport ‘Duurzaam industrieel watergebruik’
Duurzaam industrieel watergebruik Gezamenlijke opgave voor industrie en overheid
‘Duurzaam industrieel watergebruik-Gezamenlijke opgave voor industrie en overheid’ aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Met dit rapport vraagt Februari 2013
bij een toenemende vraag, van zoet water. In het rapport staan vier voorbeelden van waterafhankelijke bedrijven (waaronder Aviko) die actief werken aan de verduurzaming van hun watergebruik en daarmee anticiperen op de verminderde beschikbaarheid van zoet water. VEMW participeert binnen het landelijke Deltaprogramma in het deelprogramma Zoetwate rvoorziening en maakt zich hard voor de belangen van waterafhankelijke bedrijven. Het rapport is te downloaden van de homepage van de VEMW-website.
Aviko Vanaf de oprichting in 1962 is Aviko uitgegroeid tot één van de vier grootste aardappelverwerkende bedrijven ter wereld. Sinds 2002 is Aviko een dochterbedrijf van Royal Cosun. Met een marktaandeel van 50% is Aviko wereldwijd marktleider in gekoelde frites.
Jaap Voetberg
VEMW Journaal | Juni 2013
VEMW
Op 1 februari 2013 presenteerde VEMW het rapport
VEMW aandacht voor de afnemende beschikbaarheid,
Organisatie “Een van de eisen van een milieuzorgsysteem (ISO140001) is dat je milieuzorg goed georganiseerd moet hebben. Als overkoepelende milieucoördinator controleer ik dat elk half jaar. Elk bedrijf moet zijn aanspreekpunt hebben op het gebied van milieu en dus ook voor waterzaken. Bij ons bedrijf in Steenderen is dat zelfs een full time job. Door het delen van de opgebouwde kennis proberen we ook bij onze bedrijven in België en Duitsland de doelstellingen te bereiken. Ik audit de bedrijven twee keer per jaar op hun milieusysteem. Ook op managementniveau wordt het watergebruik besproken. Watergebruik is binnen Aviko een kritieke prestatie indicator. De plantmanager rapporteert het watergebruik eens per periode aan de COO. “
VEMW is hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers.
Als u de QR code scant, dan kunt u het rapport bekijken
Maatschappij
Schaliegas in Nederland
vervolg van pagina 1. Over hoeveel schaliegas hebben we het eigenlijk? at is een hele moeilijke vraag. Schattingen lopen uiteen van 200 tot 500 miljard m3. Dat lijkt heel veel, maar of het allemaal ook economisch rendabel winbaar is, is de vraag. Om het schaliegas te bereiken zijn veel putten nodig. Dat is lastig in bebouwde omgeving of kwetsbare milieugebieden. Er is waarschijnlijk maar een beperkt deel dat we kunnen bereiken en economisch rendabel kunnen winnen. Proefboringen moeten hier meer uitsluitsel over geven.”
“D
Er is toch al in het buitenland veel ervaring opgedaan met boren naar schaliegas? e Verenigde Staten hebben de meeste ervaring. Maar je mag de Verenigde Staten niet zomaar vertalen naar Europa. Daar is de landeigenaar ook eigenaar van het gas onder de
“D
Nederlands onderzoek Vooralsnog rust er in Nederland een moratorium op fracken. Minister Kamp (EZ) kondigde september 2012 een onderzoek aan naar de mogelij-
grond, hier niet. De lagen zijn hier anders van samenstelling en liggen op andere dieptes. Die lagen zijn 250 miljoen jaar geleden gevormd toen Europa en de Verenigde Staten aan elkaar vast zaten. Vandaar dat men verwacht dat er ook in Europa grote voorraden schaliegas zijn. In Europa is nog maar beperkte ervaring met het winnen van schaliegas behoudens enkele proefboringen in Polen, Duitsland en Engeland.” Wat zou het belang zijn van schaliegas voor de Nederlandse industrie? “Momenteel beschikt Nederland over eigen gas uit het Groningen veld. Over tien jaar is dat niet voldoende om in onze eigen gasbehoefte te voorzien. Schaliegas is een mogelijk alternatief. Het maakt ons minder afhankelijk van Rusland en andere importlanden. Schaliegas beïnvloedt de gasprijs. Het voorkomt mogelijk verdere stijging, of zorgt zelfs voor een daling van de gasprijs. In de Verenigde Staten is dat al het geval. Daar is schaliegas een grote aanjager voor investeringen, voor werkgelegenheid en het realiseren van de energieonafhankelijkheid. De Nederlandse industrie betaalt nu nog een hoge gasprijs. Eigen schaliegas zou dat prijsverschil met de Verenigde Staten kunnen verkleinen.”
ke gevolgen van schaliegaswinning in Nederland. Maart 2013 maakte minister Kamp bekend dat Adviesbureau Witteveen & Bos dit onderzoek uitvoert, samen met ingenieursbureaus Fugro en Arcadis. Het rapport moet 1 juli klaar zijn.
6
Wat zijn de voor- en nadelen van schaliegas in Nederland? “In onze Argumentenkaart brengen we de voor- en nadelen in beeld. De discussie richt zich in hoofdlijnen op ‘economie’ en ‘ecolo-
René Peters Directeur Gastechnologie TNO
gie’. Vóór schaliegas pleit dat we langer zelfvoorzienend blijven. Het levert ook direct geld op voor de Staatskas. Schaliegas helpt de gasprijs onder controle te houden wat van belang is voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie. Dit is ook weer in het voordeel van de Nederlandse Staat: TNO berekende onlangs dat maar liefst vijftig miljard euro van de staatsinkomsten gerelateerd is aan de energie-intensieve industrie, waarvan 16 miljard euro gerelateerd aan gas.” “Aan de andere kant van het spectrum zit ‘veiligheid’ en ‘milieu’. Het gebruik van chemicaliën én de grote hoeveelheden water, die nodig zijn voor het winnen van schaliegas, vragen om grote zorgvuldigheid. Nederland kent echter al zeer strenge wet- en regelgeving voor het gebruik van chemicaliën, en voor economische activiteiten in kwetsbare gebieden. TNO onderzoekt overigens alternatieven voor het gebruik van de chemicaliën bij het fracken.”
VEMW Journaal | Juni 2013
Maatschappij
Waarom heeft TNO de Argumentenkaart ontwikkeld? “In dit soort complexe discussies lopen emotie en ratio door elkaar. De Argumentenkaart biedt een helder overzicht en helpt de discussie te faciliteren op basis van weloverwogen argumenten. Het voorziet in een behoefte bij de politiek, zowel lokaal als nationaal en zelfs Europees. Lawaai bij het boren speelt bijvoorbeeld lokaal, economische belangen spelen juist vaak op nationaal niveau. Op Europees niveau spelen weer andere argumenten. Polen is bijvoorbeeld 100% afhankelijk van gasimport uit Rusland. Zij willen dolgraag onafhankelijk zijn van deze Russische invloed. Daarom ontwikkelde TNO ook een
Europese Argumentenkaart. Deze is vertaald in het Pools, Frans en Duits.” Tot slot “Nederland produceert al vijftig jaar gas. De kennis en ervaring om gas veilig en milieubewust uit de grond te halen is hier al aanwezig. Dat is niet in elk Europees land zo. Dit is een mooie kans voor Nederland om te laten zien hoe dit veilig en milieubewust kan. Je kan er heel lang over filosoferen, maar er is maar één manier om er achter te komen of er schaliegas in Nederland zit en dat is door proefboringen. Tot die tijd blijft het koffiedik kijken. Proefboringen betekenen niet automatisch dat er tot productie van schaliegas wordt
overgegaan. Proefboringen moeten juist uitwijzen of dat technisch en economisch haalbaar is. Uiteindelijk is het een politiek besluit of het binnen de randvoorwaarden van veiligheid en milieu valt.” De Argumentenkaart Schaliegas is te downloaden vanaf www.tno.nl/schaliegas
Standpunten Europese Commissie en Europees Parlement De Europese Commissie (DG Energy) tempert de verwachtingen van het effect van schaliegas op de energieprijzen in de Europese Unie. De gasprijs in West-Europa zal blijvend worden bepaald door met name aanvoer via pijpleidingen. Toch wil de Commissie nog voor het einde van haar zitting een kader vaststellen waarop EU-lidstaten exploratie en exploitatie mogen toestaan. De ITRE-commissie (Industry, Research and Energy) van het Europees Parlement vindt het belangrijk dat wordt gekeken naar de mogelijkheden van schaliegas, in plaats van de – emotie gedreven - focus op problemen. Het Parlement wil ervaringen uit de Verenigde Staten meewegen in de discussie.
VEMW standpunt VEMW deelt de opvatting van de Europese Commissie dat de verwachtingen van export van schaliegas van de Verenigde Staten naar Europa, en de winning van schaliegas in Europa, niet moeten worden overdreven. VEMW wil een zuivere discussie met goed onderbouwde argumenten over de potentie en risico’s van schaliegas. Ook wil VEMW dat export van (schalie)gas uit de Verenigde Staten mogelijk wordt gemaakt. VEMW is daarom verheugd dat zowel de Europese Commissie als het Europees Parlement serieus willen kijken naar de mogelijkheden van schaliegaswinning in Europa. Mocht blijken dat schaIn Nederland zijn er naar alle waarschijnlijkheid twee soorten lagen waar schaliegas in opgesloten zit.
liegas verantwoord kan worden gewonnen dan
Deze lagen zitten op verschillende dieptes en hebben verschillende ouderdom.
ziet VEMW schaliegas niet anders als aardgas.
VEMW Journaal | Juni 2013
7
Beleid
NMa kopje kleiner gemaakt De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) is niet meer. De NMa is per 1 april van dit jaar opgegaan in de Autoriteit Consument & Markt (ACM), samen met de toezichthouder in de telecommunicatiesector(OPTA) en de Consumentenautoriteit (CA). De onafhankelijkheid van de ACM staat echter ter discussie. Prof. Mr. Dr. Saskia Lavrijssen, hoogleraar ‘Consument en Energie’ aan de Universiteit van Amsterdam geeft aan waarom en wat dit betekent voor de rechtsbescherming van de Nederlandse consument en zakelijke afnemer. ook op de lange termijn de belangen van de consument, zowel huishoudens als de zakelijke afnemers, zo goed mogelijk worden gediend. Onafhankelijk toezicht is onpartijdig, transparant, consistent, eerlijk en vindt plaats op basis van objectieve maatstaven.”
Saskia Lavrijssen
Wat is het belang van onafhankelijk toezicht? en onafhankelijke toezichthouder is een scheidsrechter die waakt voor een gelijk speelveld voor alle partijen. Dit bevordert mededinging en marktwerking waardoor bijvoorbeeld energie betaalbaar blijft. Een onafhankelijke toezichthouder geeft consumenten toegang tot procedures bij geschillen. Een onafhankelijk toezichthouder laat zijn oor niet hangen naar een aandeelhouder die een korte termijn politiek belang heeft bij hoge netwerktarieven voor het spekken van de staatskas. Een onafhankelijke toezichthouder maakt een objectieve afweging van alle belangen om te zorgen dat
“E
8
Dat is nu niet het geval? “De ACM heeft formeel de status van zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) . De minister mag de toezichthouder daarom geen instructies geven over de wijze waarop in een bepaalde zaak moet worden beslist. Er is gekozen voor een klein ZBO; een ZBO zonder eigen rechtspersoonlijkheid. Dat laatste betekent dat zij geen eigen budget en personeel, heeft. Alle medewerkers zijn formeel in dienst van het ministerie van Economische Zaken (EZ) en de minister bepaalt elk jaar het budget van de ACM. De minister heeft zo nog te veel ruimte om in achterkamertjes het ACM-beleid te sturen. Zo moet de ACM van de regering € 75 miljoen per jaar aan boetes binnenhalen, oplopend naar € 125 miljoen per jaar vanaf 2017. Door die taakstelling beïnvloedt EZ de prioriteiten van de ACM. Dat is een zware ingreep in de onafhankelijkheid van de ACM. EZ dwingt de ACM in een keurslijf. De ACM moet handhaven en boetes opleggen zodat geld in de staatskas vloeit. Terwijl het ook heel belangrijk is dat aandacht wordt besteed aan goede reguleringsprocedures en een adequate afweging van belangen. Zo’n boetetarget kan dat ondermijnen. Dat is een zorgelijke ontwikkeling.“ Groot wantrouwen begrijpelijk “Naast het ontbreken van rechtspersoonlijkheid, kan de minister via de zogenoemde wettelijk vastgelegde ‘beleidsregelbevoegd-
heid’ de onafhankelijkheid van de ACM belemmeren. Deze bevoegdheid tot het stellen van beleid is ruim geformuleerd. Er zijn weinig waarborgen dat er geen inmenging in allerlei zaken zal plaatsvinden. Vooral bij energie kan ik me voorstellen dat het wantrouwen van partijen ten aanzien van de onafhankelijkheid groot is. De Staat heeft immers grote belangen in die energiesector, vanwege haar aandeelhouderschap in TenneT en Gasunie. De minister heeft te veel mogelijkheden om te interveniëren in de bevoegdheden van de toezichthouder. Hierdoor wordt niet de mogelijkheid uitgesloten dat die beleidsregelsbevoegdheid op een onrechtmatige manier wordt aangewend. Er mag in Nederland nog wel meer discussie zijn over verantwoordelijkheden van minister en toezichthouder in het licht van de onafhankelijkheidseisen van het Europees recht. Die grens is nu vaag.” Wat zegt Europa daar over? “Volgens het Europees recht is deze Nederlandse werkwijze zeer discutabel. Europese richtlijnen zijn zeer streng ten aanzien van de onafhankelijkheid van het toezicht. In een van die regels staat duidelijk dat de toezichthouder zijn reguleringstaken zelfstandig moet kunnen uitvoeren. Er mogen wel beleidsregels worden opgesteld door de minister die het beleid op hoofdlijnen aangeven, maar die mogen de toezichthouder niet beperken om in concrete gevallen tot een onafhankelijke oordeelsvorming te komen. Volgens het Europees recht moeten toezichthouders steeds onafhankelijker worden en steeds ruimere bevoegdheden krijgen. De Nederlandse politiek worstelt daar enorm mee. Zij wil een vinger in de pap houden. De
VEMW Journaal | Juni 2013
} Nederlandse traditie van het primaat van de politiek botst met de door Europa opgelegde ruimere bevoegdheden van een onafhankelijke toezichthouder. Nederland moet groeien van een poldermodel naar een onafhankelijke toezichtscultuur. Dat heeft tijd nodig en zal gepaard gaan met rechtszaken. Inmiddels heeft de Europese Commissie in een inbreukprocedure haar bezwaren geuit ten opzichte van de onafhankelijkheid van de ACM op het gebied van het toezicht op de telecommunicatiesector”. De Nederlandse politiek wil op voorhand vastleggen dat de ACM de toegang tot de kabel moet reguleren, maar gaat daarmee voorbij aan de onafhankelijke economische analyse die bij dergelijke beslissingen moet worden uitgevoerd. “ Zie je dit in andere landen ook zo? “Dit speelt in heel veel landen waaronder Frankrijk, Spanje en Hongarije, maar ook in Duitsland en Oostenrijk. Het is ook aan de orde in de telecomsector en bij het privacytoezicht. De Europese Commissie kijkt heel
streng of richtlijnen over onafhankelijk toezicht worden nageleefd. De Commissie startte al enkele gerechtelijke procedures. Er zullen er zeker nog meer volgen.” De NMa is een kopje kleiner gemaakt? “Het is van groot belang dat de discussie over onafhankelijk toezicht volwassen wordt. De politiek moet zich er veel meer mee bezig houden. Consumentenorganisaties moeten hun stem laten horen. Vanuit de wetenschap worden de ontwikkelingen nauwkeurig gevolgd. Zo publiceerde een collega van mij, Maarten Pieter Schinkel, in maart 2013 een kritische column in het blad ‘Markt&Mededinging’. Hij stelt dat achter de operatie-ACM een nauwelijks verborgen agenda zit om de NMa een kopje kleiner te maken. Bestuursvoorzitter van de ACM, Chris Fonteijn, wuift deze kritiek weg als onzin. Maar dit is geen onzin. Dit zijn serieuze dingen. Je moet als toezichthouder luisteren naar deze kritiek. Het legt de vinger op de gevoelige plek. Ik wil niet bij voorbaat
Beleid
zeggen dat de toezichthouder en de bestuursleden niet onafhankelijk zijn, maar het kan nog beter worden geregeld.”
De leerstoel ‘Consument en Energie’ is op 1 september 2011 opgericht. Doel is het bevorderen van onafhankelijk multidisciplinair onderzoek naar de positie van de huishoudelijke en zakelijke consument in de energiemarkt onder invloed van liberalisering, globalisering en klimaatveranderingsvraagstukken. De leerstoel is ondergebracht bij het Centrum voor Energievraagstukken van de Universiteit van Amsterdam en is mede mogelijk gemaakt door inzet van de Consumentenbond, Vereniging Eigen Huis en VEMW.
Huidige situatie
Aanbevelingen om toezicht onafhankelijker te maken
ACM is zelfstandig bestuursorgaan zonder rechtspersoonlijkheid.
ACM is zelfstandig bestuursorgaan met eigen rechtspersoonlijkheid (eigen personeel en budget).
Minister benoemt ACM bestuurders via ontransparante procedures.
Transparante benoemingsprocedures worden vastgelegd in wet.
EZ evalueert ACM.
Onafhankelijke instantie (bijvoorbeeld Rekenkamer) evalueert ACM.
Minister heeft beleidsregelbevoegdheid.
Beleidsregel bevoegdheid wordt genormeerd ter waarborging van onafhankelijkheid.
Minister beïnvloedt taakstelling ACM.
ACM stelt eigen prioriteiten bij uitoefening bevoegdheden.
Minister heeft bevoegdheid tot het vernietigen van besluiten van de ACM wegens onbevoegdheid op het gebied van het mededingingstoezicht en consumentenrecht.
Minister heeft geen bevoegdheid tot het vernietigen van besluiten van de ACM.
Minister heeft bevoegdheid tot het opstellen van ministeriële regels inzake het vaststellen van technische voorwaarden en tariefstructuren door de netbeheerders.
Minister heeft geen bevoegdheid tot het vaststellen van ministeriële regels inzake het opstellen van technische voorwaarden en tariefstructuren door de netbeheerders.
Minister heeft bevoegdheid om het bestuursreglement van de ACM goed te keuren en een ruim omschreven inlichtingenrecht.
De bevoegdheid tot goedkeuring van het bestuursreglement en het inlichtingenrecht worden nader genormeerd.
Minister heeft goedkeuringsbevoegdheid beleidsregels ACM op het gebied van het mededingingstoezicht en consumentenrecht.
Minister heeft geen goedkeuringsbevoegdheid beleidsregels van de ACM.
VEMW Journaal | Juni 2013
9
Service
Eerste Hulp bij Directe Lijn VEMW krijgt veel vragen van haar leden over het begrip ‘Directe Lijn’. ‘Directe Lijn’ is een juridisch begrip, belangrijk voor iedereen met eigen decentrale opwekking, zoals WKK, zonnepanelen of windmolens. Maar wanneer is er juridisch sprake van een ‘Directe Lijn’ en wat betekent dat voor de eigenaar? Het is zeer de moeite waard uw rechtpositie hierin te onderzoeken: het scheelt u een hoop administratieve rompslomp als u een ‘Directe Lijn’ blijkt te hebben. Een korte introductie.
W
anneer een afnemer elektriciteit inkoopt via de eigen aansluiting, en dit aan een andere afnemer levert, is er vaak sprake van een net. De Elektriciteitswet is daarover duidelijk: voor een net moet een netbeheerder worden aangewezen. Het is mogelijk om een ontheffing van die plicht aan te vragen bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Wordt die ontheffing toegewezen dan ontstaat er een zogenoemd Gesloten DistributieSysteem (GDS), het vroegere particuliere net. Een groot aantal verplichtingen uit de Elektriciteitswet zijn van toepassing op een GDS. Een particuliere netbeheerder moet bijvoorbeeld worden aangesteld en een uitgebreide administratie en meetdata moeten worden bijgehouden.
komende afnemers in hun behoefte aan elektriciteit. Bij een directe lijn kan er dus sprake zijn van doorlevering aan een “derde” zonder dat daardoor een net ontstaat. Een belangrijke voorwaarde is dat er sprake moet zijn van opwekking van elektriciteit bijvoorbeeld door middel van een WKK. Voor een Directe Lijn hoeft geen ontheffing te worden aangevraagd. Een melding van de Directe Lijn bij de ACM volstaat. De verplichtingen zoals die gelden bij een GDS zijn niet verplicht bij een Directe Lijn. Dat is een behoorlijke verlichting van administratieve lasten.
Sinds juli 2012 bestaat er echter een nieuw begrip, de Directe Lijn. Dit is een elektriciteitslijn die een elektriciteitsproducent en een elektriciteitsleverancier zonder tussenkomst van het openbare net met elkaar verbindt. Zij voorzien hun eigen vestigingen, dochterondernemingen en in aanmerking
Denkt u dat u over een Directe Lijn beschikt en heeft u een ‘b ontheffing particulier net’ dan moet u vóór 20 juli 2013 uw Directe Lijn melden bij de ACM. Neem contact op met Eric Picard (0348-48 43 51 of ep@vemw.nl) indien u vragen heeft over de status van uw aansluiting.
10
VEMW Journaal | Juni 2013
Mensen
De kracht van de verbinding in de keten: VNMI en VEMW Zoals u wellicht weet is het produceren van metaal het begin van een oneindige kringloop. Metaal is op legeringsniveau oneindig recyclebaar zonder verlies van kwaliteitseigenschappen (recycling van schroot). Een unieke eigenschap die al duizenden jaren wordt gehuldigd. Voor deze Wim Hamers, voorzitter VNMI en oneindige keten is aan algemeen bestuurslid VEMW het begin een behoorlijke investering nodig: bij productie van metaal uit ertsen en andere grondstoffen is energie een significante kostenpost. De Vereniging Nederlandse Metallurgische Industrie (VNMI) waarvan ik sinds medio 2009 het voorzitterschap mag bekleden, prijst zich mede daarom gelukkig met een vertegenwoordiging in het algemeen bestuur van VEMW.
Maar niet alleen vanwege de energie-intensiteit bij een deel van de VNMI achterban ben ik dagelijks bestuurder van VEMW. Ook omdat ik geloof in de kracht van de verbinding in de keten. Naar mijn overtuiging moet het juist zo zijn dat brancheorganisaties en –leden met elkaar de versterking zoeken in een efficiënte en effectieve samenwerking bij belangenbehartiging. Want ook daar telt, zeker in deze tijd, de bottom-line.
Spoor Column
Terugblik 2012: VEMW en haar leden
Ton Spoor, voorzitter VEMW
Deze keer sta ik graag stil bij de betrokkenheid van VEMWleden bij de vereniging. Door de inzet van leden boekt VEMW goede resultaten bij het behartigen van hun belangen en is VEMW een gewaardeerd kennisnetwerk. Uit het recent uitgebrachte ‘Jaarverslag 2012’ wil ik deze twee elementen uitlichten.
nislunches (12 stuks) en de energie- en waterdag worden uitstekend bezocht. Ze zijn meestal uitverkocht. In 2012 verwelkomden we meer dan 400 deelnemers. Deze bijeenkomsten zijn prachtige middelen voor onze leden om effectief en efficiënt goede oplossingen te vinden voor hun problemen in de complexe energie- en waterwereld.
Belangenbehartiging In 58 bijeenkomsten bereidden taakgroepen, of kleinere werkgroepen, de VEMW-posities voor (zie ‘Scorecard 2012’). Vele energie- en waterprofessionals van bedrijven en instellingen investeren hierin enorm veel tijd. Hierdoor worden de ingenomen standpunten breed gedragen. Zonder inzet van deze experts kan VEMW haar werk eigenlijk niet doen. Deze actieve leden vormen een zeer gewaardeerde kern van onze vereniging.
In 2012 nam de waarde van energie-inkoop benchmark weer toe doordat het aantal deelnemers naar 90 steeg.
Kennisnetwerk Een andere VEMW-taak is het delen van de kennis, zoals vergaard in deze taak- en werkgroepen. De vrijdagse ken-
VEMW Journaal | Juni Augustus 20132011
VEMW heeft dus ook in 2012 haar ledennetwerk effectief kunnen inzetten voor het beïnvloeden van belangrijke beleidsbeslissingen, regels en tarieven. Tegelijkertijd konden de leden veelvuldig een beroep doen op de verzamelde expertise en een sterk netwerk. Leden mogen dit ook weleens delen met anderen (niet-VEMW-leden) om zo het VEMW-netwerk nog sterker te maken. Download het ‘Jaarverslag 2012’ en de ‘Scorecard 2012’ van de VEMW-website www.vemw.nl onder ‘Over VEMW’.
11
Vereniging
VEMW Tip De aansluitcapaciteit van uw aansluiting is bepalend voor uw periodieke aansluitvergoeding. Controleer de verhouding tussen de aansluitcapaciteit en het werkelijk afgenomen vermogen. Vragen? Stel ze aan uw VEMW-adviseur Eric Picard: 0348-48 43 51 of ep@vemw.nl
Agenda
Algemene Ledenvergadering
Korting voor VEMW leden!
De jaarlijkse VEMW Algemene Ledenvergadering is donderdag 20 juni 2010 om 11.15 uur in Lieshout. De agenda bevat o.a. goedkeuring jaarcijfers 2012, decharge van het bestuur en bestemming van het resultaat. Tevens is aan de orde het voorstel om WGS Accountants uit Woerden als accountant te benoemen voor het boekjaar 2013, de benoeming van een aantal nieuwe bestuursleden en het voorstel van het bestuur om de contributie met ingang van 2014 met 2% te verhogen. Alle VEMW-leden ontvangen binnenkort per e-mail een uitnodiging tot het bijwonen van de Ledenvergadering. Aanmelden kan via een e-mail aan Karin Burghouwt, secretaris Verenigingszaken: kb@vemw.nl
20 juni VEMW Energiedag Bavaria N.V. Lieshout 13 en 20 september Basiscursus elektriciteit en gas Woerden
Aansluitend vindt de VEMW Energiedag plaats bij Bavaria in Lieshout.
24 t/m 26 september Vakbeurs ‘Energie’ 2013 Den Bosch VEMW leden hebben gratis toegang, de deelnamekaart ontvangt u bij Journaal 3
VEMW Energiedag De VEMW-Energiedag op 20 juni 2013 gaat over het optimaliseren van energie-inkoop in een veranderende markt. Een ‘must’ voor elk VEMW-lid dat wil weten welke factoren er meespelen in zijn energiekosten. En, nog belangrijker, hoe hij deze kan beïnvloeden. Prominente sprekers geven inzicht in de veranderingen van de energieprijs als gevolg van de enorme groei van duurzaam vermogen in o.a. Duitsland. Zij gaan in op de kansen die ontstaan door toename van flexibiliteit en capaciteit op het net. Ook energiebesparing leidt tot verandering van uw energiekosten. Op de VEMW-Energiedag krijgt u handvatten om de ‘verborgen potentie’ binnen uw eigen bedrijf te herkennen. En uiteraard ontbreken de hands-on tips niet om uw energie-inkoop nog strategischer in te zetten en uw energiekosten te drukken. LIESHOUT HOL
LA
ND
Kijk voor meer informatie en aanmelding op de website www.vemw.nl onder ‘activiteiten’.
Deze jaarlijkse VEMW-ledendag biedt u concrete kennis en inspiratie voor het optimaliseren van de energiekosten van uw organisatie. Daarnaast biedt deze dag VEMW-leden de gelegenheid om intensief met andere zakelijke energiegebruikers te netwerken. Na het inhoudelijk lezingengedeelte volgt de ‘Bavaria Biertour’. Voor het volledige programma, de kosten en inschrijving ga naar www.vemw.nl en klik op de knop ‘Activiteiten’.
VEMW
Colofon
Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die onvolledig of onjuist is opgenomen, alsmede voor de gevolgen van activiteiten die ondernomen worden op basis van deze informatie aanvaarden wij geen aansprakelijkheid.
Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers.
‘VEMW Journaal’ is een uitgave van de Verenig-
Reacties
VEMW: Houttuinlaan 12
ing voor Energie, Milieu en Water (VEMW).
Als u wilt reageren op artikelen
3447 GM Woerden
‘VEMW Journaal’ wordt verspreid in een oplage
of zelf interessant nieuws te
Tel 0348 48 43 50
van ca. 2.000 exemplaren onder VEMW-leden en
melden heeft, kunt u zich wenden
desk@vemw.nl / www.vemw.nl
relaties en verschijnt ieder kwartaal.
tot VEMW, Thessa de Ridder,
Druk:
De Swart, Den Haag
tel 0348 48 43 57.
Opmaak: SD Communicatie, Rotterdam
ISSN 1389-7691
Volg ons op
@vemwnieuws