a short studies of khmer culture

Page 1

លី ធមេតង

សកសសេងខ ប ិ អំពី

អរយធម៌ែខមរ


បុពក វ ថ តមពិត

អតថបទេនះ

េក តេឡងេដយករេរៀបចំ «អរយធម៌ អរយធម៌ែខមរ»

ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស លុះដល់ករមងេនះ សរផទល់ខួលន

សរមប់ យកេទេធវជឧបករណ៍

ិ ថនក់ ទី ១ េនមធយមភូមិ ។ តមកមមវធី

របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំុក៏យល់ថ

គួរែតចងទុ ក

សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។

ប៉ុែនត

ជឯក

េដយចង់

េសននូវសនៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគន និ ងសទង់ េយបល់អនកអន េទចុះផសយកនុ ង

អនកសិកសទួ េទផងេនះ, ទសសនវដតីអកសរសរសត ជគូៃដ

យកសនៃដសកលបងេនះ

មដងបនតិច ៗ ចប់ តំងពី េលខ ២៦ ែខ មិថុន

គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតភ ត កិក

ខញំុក៏ដច់ចិតត បនទប់មក

ខញុំក៏បនទទួលេសចកដីែណនំ

កនុងកររសវរជវ

និងអំពីសំណក់អក ន អនខលះ

ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រ ឹងរ ឹតែតេធវឲយខញំុបនេពញ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។

ដូេចនះខញំុសូមលំឱនកយ

េគរព

អរគុ ណចំេពះមិតតភកិក

និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូ ល អេនលេទៀត

េរពះយល់ថ

បញូច លបែនថមសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ

ខញំុក៏យកទុ កមួ យ

សនៃដសិកសរសវរជវអំ ពីកបនចបប់ របវតតិពងសវតរយ៉ ងេនះ ួ

មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណមនក់

េលកសរេសរេឡង

េទបសម ។

ប៉ុែនតមន

គំនិតតូចមួ យេចះែតដស់សមរតីខំុញថ៖ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុ នណ យល់ដូចេមដច ;

រតូវែតបេញចញេទសិន

មនករ

េដមបីជួយជរបទី បេរទលបំភឺលឬជតរមយ

សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។

ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរ ី

ភព កនុងករបេញចញេយបល់ខួលនជបេណដ រៗេទ កនុងដំេណរករងរ េហយករងរេនះ មិនេចះចប់េឡយ េនះ

បនន័យថ

អនករសវរជវ

កលេបេគេឃញដូចេមដច

លុះេរកយេទមនេហតុ ផលធំ ជងមុ នេទេទៀត

រតូវថយ៉ ង

ក៏អចទញេយបល់េនះេទ

តមករេឃញករយល់ថីម េទេទៀតែដរ ។ សនៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរម ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិ ន ួ


-Bបនេនះេទ

តមពិតគឺ រគន់ែតជជំនួយសមរតី

ឬថជេយបល់អក ន រ ិះេរមនក់

បំភឺលផូលវចំេពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណណះ ។

ដូេចនះ

សរមប់ បំណងកូន

េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១. ចង់ ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលួនឯង

េហយែដលមនរបថនចូលេទ

ិ ជ ខងវបបធម៌ ិ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ ទងដល់ចំេណះវជ -អរយធម៌ែខមរ ។ ២. ចង់ ជួយបញ ជ ក់

ចំេពះមតិអក ន យល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេក តថមី ៗ

ិ ។ អវីែបលកៗពី ទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិ តេទវញ ៣. ចង់ បងហញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផទល់ខួលនតំងពីេកតជសញ ជ តិ មួយមកេម៉ះ ល ។ ទីបំផុត

ខញុំសូមឧទទិសនូ វេសៀវេភេនះ

ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនុ ងកមពុជរដឋ

ិ រពះរបមុខរដឋ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជី វន ៃនេយងរល់គន

ិ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវត

ែដលរពះអងគរទង់ ែតងមនរពះចិ នដចង់ ឲយេយងជកូនេច

បនេចះដឹង

រគប់ ៗគនេឡង សមជសញ ជ តិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆនំមកេហយ ។ ភនំេពញ ែខកញញ ១៩៦៥ លី -ធមេតង

បញ ច ក់ : កនុ ងករេបះពុមេព លកទ មេសចកដជ ឲយបនេកបះ  ី ២ េនះ ខញុ ំបនែគសរមួលនងបនបែនថ ិ ី េរចន 

កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ ដល់ អក ន សកសទូ េទ ។  ី ិ

២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត


សិកសសេងខប អំពី

អរយធម៌ែខមរ េសចកដេី ផដម ី ថៗ ីម

័ អក ន ផងេនសមយបចបបន ន ុច

់ ំ េរចនែត ចបអរមណថ «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជ ម ៍ ិ ជ 

ំ ់ ីម ឬករតបែតងែបកៗជននថ ុ ល

័ «សវលយ ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ ន វ ង ុី ី ័ » ។ ឹ

៌ ឺ ំ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញ ុ ិ ជ ិ  ៌ ម ដចអ រយធមែខរ ូ

ពអែងងេហយ វ ី 

ំ េហយ ត ក ក េឡងតង  បងបេង 

ំ ី ៉ល ែដលកេកតេឡងតងពកទ ី ម   ឹ កកដែខរេមះ

ំ ូ ់ រគនែតដបង

់ ុ េនះ មនសរេសរកតទក មនរតម ល ់េធតៗគមកបេណះ ន ុ៉ ណ ។ ិ ឹ ែតទមប វ េបរកេឃញនវកេណត ូ ំ   

េលដេយង  ី 

ំ ី តងពកទកដដេចះេហយ ី ូ ន ឹ 

មនរបរងមករហតសពៃថេនះ ូ ូ វ ង

វវតនយងណខះ ល ? ។ ិ ត ៍ ៉ ជតិ

៌ ម នងរបរងអរយធមែខរ ិ ូ

់ េយងរបតសនេឡងជករបកដ  ិ ឋ 

េយងេតងែតតមដនសេងតេមល ក  

់ ់ ន ំ អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ ី 

េយងដងមកេហយថ ឹ  

មនករ

៌ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមនន ិ ិធ

់ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយង ម ិ ឺ ិ ឹ  ពមនៗែមន ី ុ

រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចន ថ ួ ុ ឹ

េតតងព  ំ ី

ំ បែនឥទពលទងេនះ ុ៉ ត ិ ធ

៌ ម មនកមង ឲយអរយធមែខរ ល ំ នងមនរបរង ូ ិ

ំ ់ ែបកសចឈម េពញេលញបរបណេឡងេទវញ ឬរបវតិ ត គ ់ ដេណរេដម ិ ។ េដមបបនសល  ិ ូ ៌   ី ំ ៌ េយងអចអធបប យែចករែលកនវរបវតអរយធមេយង ូ  ិ ិត 

ហរែហពមនមក ូ ី ុ

័ ំ ឺ៖ សរសជបនសមយកលធៗគ ត ួ

តមែបបរបវតិ-ត

១∼ ∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ

់ ែដលេហថ «សម័យមុ នអងគរ» គសេដយកេពលេវលែដលរបវត ងរបប ត ត ឺ ំ ិសរសេយ 

កលេនះ

់ ់ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយង ុ ី  ឹ 

់ ់ ល កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនច ូ ដ ិ ត ៗ មង ួ សញតមយេឡង ជ ិ ួ  ។

់ រតងេនះេហយ 

់ ដ ចបេផម

លះរតែតេទជមនករេរៀប រយសរមប់ ុ

ែដលេយងសនតបនថ ម 

េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ «អរយធម៌» េនះ ន ត ម  ិត េយងេនះជរបកដ ។ 

ំ េហយអកទងេនះ ន 

់ ់ របបរសេនសរមបជត ិ

ំ ូ ពតជក េកតដបងេនរសកែខរ ុ ម ិ 


- 2 ដេចះ ូ ន រជេទេទៀត

ំ ់ ់ ដ ំ ី កលមនរគសសក េពលេវលែដលកណតរយះកល េនះចបេផមេឡងតងព ុ  ិ ដ េហយមនរយះេពលតរហតមក ូ 

់ ័ ់ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម ិ 

អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវ ) ូ ន ំ (ហណន ី ន ូវ

អណចរកកមជ ិ ុ វ (ចន

់ ំ ួ លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយ ុ ួ ួ ន

េហ េចនឡ) ជេដម  ,

របតសនេនឯខ ងេជងបងទេនសប ែដលេហថ «អងរគ» ។ ល  ិ ឋ ឹ ័ ៏ ំ សមយកលដធេនះ

់ ឈបឈរ

ំ ី ់ ដ , តងពចបេផមមក

៌ ម អរយធមែខរ

ជសកភព ីខ

ភមភគអងរបរ ូ ិ គ ូ ី

ំ  ជេពលចេរនឥត

់ ំ ់ េហយលតលសជលដប ូ 

េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះ ុ ី ូ  

់ ់ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម ុ ខ ម ។ ិ ូ

ទី១,

េយងសេងតេឃញថ ក  

់ ី ុ ចបពមនរគសសករជ ិ ត

់ ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមន ុំ ម ី 

់  ៏ ់ ់ កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស 

ជេដម  ។

រហត ូ

់ ន ឹ មកទលគនងសតវតស

ិ៍ត ំ បែនេបេមលពេករដែណល ុ៉ ត   ី

ដចជរបសទថតចតចេនកង ូ ម ូ ុន

់ ី ់ ំ របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថ ឋ ុ ត ំ វ ង ូ

៉ របៃពណីេរចនែបបេរចនយង  

េរទរកុ  ី ងេទ

ែលបងរប ំ

់ ័ ំ ី នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមក ន ូ ិ ិ ីដ

២∼ ∼អរយធម៌សម័យអងគរ

់ ី លះចបពសតវតសទ ុ ី ៨ មក

ំ ់ ៏ សថបតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡង ល   ,

ំ ុ ៏ ំ ់ ។ ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដប 

រេបៀបេរៀប

៏ ល ់ ូដ របបជវភព (Mode de vie) កផសបរេទរក ី

វតរភពសមសន ួ ិ ថ

់ ។ ដចមនរ ូ ូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសប ល ់ ជ ំ គ ំ ុ

ជតខងពែកមយ ួ ិ ល ំ ូ

េនចងបពរបេទសេនះ ។ ុ ូ ៌

់ ិ ័ ៌ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម

័ សមយេនះ

មនជតថៗ ិ ីម

ំ  បនចេរនឥតឧបមេសៗគ ម ន

េនជតខងេយង ិ 

៌ េទេធជអរយធមជតេគ ជបនេទផង ។ ត វ ិ រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរ ូ

់ ងអងរគ ។ លះបងរកុ

័ សមយកលេនះ

៌ រហតបនេទជអរយធម ូ

័ អរសយេហតេនះេហយ ុ 

បនជេន

បនចមងរបឌតយ កែបបអរយធម៌េយង ល ិ 

់ ី ១៥ ែដលរតូវ គតងពសតវតសទ ឺ ំ ី ី ៨ ដលទ

់ អករបវតសរសសគលថ ន ត ំ ិត

័ ជសមយរងេរឿង ុ

ំ ុ ់ ម បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះ ។ ុ ណ ូ ិ 

៣∼ ∼អរយធម៌សម័យកណ ដ ល ័ សមយកលេនះ

់ ី ់ ី ១៩ៃនរគសសករជ េយងរបពសតវតសទ ។ ូ  ី ១៥ រហតមកដលទ ិ ត


- 3 ់ រគេនះរបវតសរសរបបេយងថ ត ិត  បចមរត ច ិ ឯេរកៗផង

ធកចះរះ ។ ល ់ ុ ុ េរយេទវញ ិ

៌ ីដ ែផកសងមធមក ន ក

នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផង គ ុ ុ ួ ល ិ ុន

ំ ៌ ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះ 

់ លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបន ធ ុ ឹ

៏ ិ ់ កវលរតឡបជសបេសៀម ង ់ ង

៏ ម េហយេបសងបនេហយកគន   

េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗ ុ ុ

៌ េហយលចបរបញលអរយធមេគ ួ  ូដ ូច

ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផង ។ ី 

៌ ៌ ល ុ៉ , េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ ណ ួ

់ ់ ឹ ៌ ល ់ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ ល ំ ័ កងសមយកលេនះ ុន

ជេពលេរគះេជកេរគះជ ំ

េហតេនះ ុ

ំ ិ ែថមទងពបក

ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផង ។ ូ

ំ ំ  ់។ នឲយមនបនចេរនលតលស ូ ិ

័ សមយេនះ

រឯអក ី ន

៌ ៏ កពយយមដកជញនរបមលយក កបនខតអរយធមេយងេទ ូ ន ឹ  ួ ូជ

ទរននទកដមកពេរកេសត ទ ី ឹ ី

េឃញថ 

៌ ីដ ែផកវបបធមក ន

់ ុ ំ ់ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញ ិ

មនែតបេណះ ុ៉ ណ ិ

តបតអករសករបេទសគន ង ុ ម ឱកសនងកស ឹ ិ ន

ំ េយងមនរតមែតលបក  ិ ឹ

ំ ៌ នឲយែផផអរយធម ល ក

៉ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ

់  គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទ ឺ ុំ ូ េទៀតផង

រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកព ុ គ ទ ុ  ឹ ី

សេងបេទ ខ

៌ ធកមកេលអរយធមេយង ល ់  

៤∼ ∼អរយធម៌សម័យបចចុបបនន

់ ់ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ ុំ  

ំ ់ ន េរពះជេពលែដលេយង  -េគទងអសគ

់ ឹ ធបបនេឃញបនយលនងែភក សពៗខនេហយ ។ ល ់ ន វ ួល  

់ ំ ុ ័ បែនគរសេងតែតមយចណចគ ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគ គ៖ ុ៉ ត ួ ក ួ ឺ ី ឺ

័ សមយ

ំ ័ ឯករជយ ។ អណពយបលបរង នងសមយ ិ ័ ំ កង ុ ន សមយអណពយបលបរង

៌ ៌ អរយធមេយងរតូ វទទលកររគបដណបអពអរយធម ួ ដ ់ ំ ី 

ំ ៍ ិ ៍ កងសជវធម ៌ កងេរគឿង បសមរបេទស ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗ កងអពហពពហ ូ ល ់ ុ ី ិច ុន ុន ុន

អលងរជេដម ក 

់ ់ ែដលែខរនយមជបដលសពៃថ ម ិ វ ង ។

៌ ី អរយធមពបសមរបេទសដេចះ ូ ន ិច

េរពះកលេនះ

េយងអធបបយកងវគទ គ ី ៣ រចមកេហយខងេល ួ  ិ   ។ ុន ៌ ល ំ ល អរយធមខងក

ំ េដមេហតែដលនឲយេយង ុ ួ   ទទល

េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក ល ុ ិ ិត ី ុ  

៉ ៌ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស ិច

៌ អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទ ល ំ ដ ់  ិ ៏

៌ ម ំ ុ ិ ិត អរយធមែខរេយងកពងវបតផង 

៏ ឱ ំ នេទភមេទ អករេទរទន់របស់េយងកល ល 

់ ំ ំ ំ អ មនសសែដលេទបែតេង បពឈពទនមនកឡងពលល ុ  ី ឺ ុំ

ដច ូ ជ

េហយជនជ ួ  ឧបមដច ូ

កលេបរតូ  វេគរបទញេទខងណ


- 4 ៏ ់ ៉ ់ ័ កទនេទតមេគយងឆបរហស ។

៉ បែនេទះជយងណក ុ៉ ត ីដ

៏ កជនជតែខរេយងមនលះ ិ ម  ិ

់ ិ៍ត ំ ់  ៌ ម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនច ុ ូ ិ ច។ ួល ំ ័ ឯករជយវញ ចែណកសមយ ិ

់ ដ ៉ ់ួ ់ ំ ុ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត 

េយងឲយេរៀបរយសមរមយ 

័ ំ ជសមយមនកេណតថ ីម 

់ ិ ័ គករកសងជតរគបវសយ ឺ ិ

់ ដេចះបនជរគនែតបននឆ ូ ន ុ៉ ម ន ំ

នងយសេយង ិ 

ំ ៌ េយងេរៀបចអរយធម 

ជរសក ុ ឯករជយេពញេលញ

់ ន ។ ៃនសេមចរពះ នេរតតម-សហនុ ជទេគរពៃនេយងរលគ ដ ី ី 

ំ េរកមករដកន ឹ

៌ ួ ់ ់ សរបេសចកេទ េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស ុ ម ទ ់ ីដ   ិ ិ

ំ ៍ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមក េហយេនះ ។ ូ ុ ត ង  ិត ិ 

*

* *


សខៃនអរយធម៌ែខមរ បនជជនជតននេគទទលសលថ ួ គ ់ ិ

សរេយងមនភសតង  ុត

នវសខេផសង ៗ ៃនអរយធម៌ ូ

៌ ់ ដចអរយធមរបសជតននែដរ ។ ូ ិ

វបបធម៌ ១,

៌ ១ សងមធម គ

៌ ួ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះ ម 

៌ អរយធមេយង 

ំ ់ ់ ៉ សរបបងញេគរគបែបបយង ហ

ែដលែចកេចញជសខធ ំ ៗ ពរគ ី ឺ

នងមនែមកធងបនបបនស ំែបកេចញេទេទៀតេនះ ទ ់ ិ

េលកយកមកបញកបន ដចត េទេនះ ៖ ជ ់ ូ  ទមួ ី យ∼ ែផនកវបបធម៌

េដយ

េយងអច 

(Domaine Culturel)

កង ក  ុ ន «វបបធម៌» េគសេងតេឃញ

់ ំ ុ ់ ូ ករបញករគបចណចដចមនេរៀបរបហរែហខង ជ ់ ូ

ំ ៗ មន ៖ េរកមគឺ ែចកេចញជបែផកធ ី ន

១– អំពីករេចះដង (Connaissances) ឹ

ំ ូ ជដបងេឡង 

ំ ់ឲយេឃញ សរប 

ជនជតេយងរះគតបងបេង ត ៗ ក ក ជករេចះដងេផសង ឹ ិ  ិ ិ

៌ ួ ថជអរយធមមយនងេគេឡង េដយមនែចកេចញជធងតច ូ ៗ េទៀតគឺ ៖ ឹ 

ំ ក∼ ជេនឿេផសង ៗ (Croyances)

់ សរមបជមេធយបយរបរមសមគ ួ ួ ីគ

់ េគនងេចះរបរកគបនជតសទ ន ិ ឹ ិន ធ ។

ំ ី  តងពេដមរហតមក ូ

់ េរពះេគយលថ

ំ កលណមនសសមនជេនឿដចគ ុ ូ ន

ំ ំ ូ ់ជនជតេយង ជេនឿដបងរបស ិ 

់ ់ បសចេនេដមេឈធ នំ នងរពះភមរកសរសកជេដម ូ ិ ុ   ។ ី  ំ បងបតៃរពភ ិ ឧ.

េបេគេជឿេខចជរចបរជមយគ ម ួ ំ ួ ួ ន 

់ េគេតងរបរកគ ន,

៏ ់ មយគ ួ ន កេគរបរកគេកតសមគេឡង ន  ីគ  ។

ខ∼ លទធិ (Religion)

ំ ែខរេយងបេង ត ម ក ជេនឿ 

ដចជ ូ

ករេជឿេខច ម

េបេគេទេគរពេដមេឈជ   

ំ ូ ់ ម ចជរជបរឲយមនេលៀងរបគ ំ ដបងេយងបេង ត ក លទរបកនេខ ួ ំ ួ  ិធ

រចេទេយងបនចមងែបបមកពរបេទសេគខះ ួ ល ល  ី

់ តបតយលថកងករេគរពលទណមយរមគ ួ ួ ន ិធ ិ ុន

ំ ំ ិ ់ នឲយមនសសេចះចងសមគគ ៗ េនះ មនេគលគនតសរមបជបទ ុ ី គ ន េហយកងលទនមយ  ិធ ី ួ ុន

ពចរណេរចនផង េទៃថេរកយ ដចជលទរពហណជេដម ង ូ ម ៍  ។ ិ  ិធ ៉ល េមះេហយេទ ម ៍   បេគនយមលទរពហណ ិ ិធ

េហយទញយកលទេនះ  ិធ

ំ ់ ់ ួល ់ ី ុ ជេនឿចសរបសខន ែដលមនរសបពមនមកផង ។

គ∼ សលធម៌ (Morale) ី

មកលយជមយ ួ

៌ ំ ូ ពតែមនែតអរយធមដបងពបនចងរកងជកបនេទ ុំ ិ ួ

ំ ំ ៌ ន មនករែណនខងសលធមកងជេនឿ កងទមប ល ់ េធត ី  វ ៗ គន ុ ុន

ែត

់ ដចជកររបបរបមេក ងក ូ ម ុំ


- 6 ់ ល ់ ់ ឹ ឲយេដកខសជងចសខចយយចសចកទកបយេល ព ់ 

របេទច េកង ម ។

កសបយឲយរះខះខយ ុ ំ ុី ុ ជ ជ

រពះេម

ំ ូ ម ់ ំ ់ ់ កលចរបសេគវរលយៃដនងមនពកយទេនៀមជេរចនេទៀតសរមបឲយដបននដល ុំ ួ ួ ិ 

បនជបេងត ក ឲយមនសសេជឿ ុ

់ នតមនសសជនេដម ំ ិ ់  េទតមផត ន គ ុ

ំ វ ៊ េហយខេធឲយរតូ វតមមនហនខសដេចះ ុ ូ ន  ិ

តបតនយម ិ ិ

់ ែដលពទនេចះយកសរតរះគតេរជរជះមកេរបេន ុំ ម ី ិ ិ 

េឡយ  ។

ឃ∼ ទសសនវជ ិ ជ (Philosophie)

៌ កងវបបធមៃនជតនមយ ៗ ិ ី ួ ុន

រតូវែតមនទសសន

ំ ូ ់ វជជរបដបសញង រតះរះកងវចរណញណ េហតេនះ បនជដបងែខរែតងភបគនត ញ ុ ម ជ ់ ំ ិ ិ ជ ឹជ ិ ិ ុន ិ

ំ ំ ំ ់ គថ ័ េទកងសលបះ ឬកងជេនឿ កងទេនៀមទងអស េបេធអ ុ ធ ិ ឺ   វ ី វ ៗ សទែតរកនយកងេនះ ុន ុន ុន ុន ័ ពរពមេធេដយគននយេឡយ ។ ុំ ម វ 

សន ិ

ជេគលទសសនវជធបផតកងេលក ិ ជ ំ ំ ុ ុន ំ ទេនៀមរបៃពណ ុ ធ ិ ី ពទនយម

បនបមក ទ ់

ំ េយងខតខបញលរទសរពះពទ ុ ធ ែដល  ិ ឹ ីដ ូច

៌ មកកងអរយធមេយង  ុន

េហយែដលសពៃថ វ ង 

ទសសនវជេនះ ិ ជ

សននចតជនជតែខរេយង ដ ិ ត ិ ម  ។

ង∼ វទយសរសត (Sciences) ិ

៌ គនកងវបបធមជតេយងេទ ម ិ  ុន

ំ ី ុ ព ៍ ់ តងពពទ ធ ិ វចរណរហតដល ូ ិ

ទទលឋនះខងខសកង ួ ព ់ ព ់ ុន

់ ូ ំ ់ េបេមលែតបនចហកដចជែមកធងសខនេនះ   ិត

ែតេបសេងតឲយេរជ ក 

េយងេឃញពបរណកល   ី ុ

់ ែខរមន សនះខងណសភសតងេនកងបេចកេទសៃនសបតយកមរបសទអងរ ម ច ថ ម គ ុទ ល ំ ុដ ុន

់ គរែផនទហតេដ ូ ី

របសទ ។ល។

ករេលកែផនថ ម 

ករសេធថ ល វ ម

ឆកថ ល ់ ម

២– អំពករ ផសយ (Publication-Diffusion) ី

ំ កលណបងបេង ត ក ក បនជចេណះេចះដងរចេហយ ឹ ួ 

នងករេធបរត ិ វ ៉

វទយសរស ត ិ ដចជករ ូ ំ ឺល បភេពញ

េតងមនមេធយបយសរមប់

ំ ផសយ នវចេណះទងេនះេទៀត គមន ៖ ូ ំ ឺ

ក∼ អកសរសលប ិ ៍ (Littérature)

់ ំ ី ំ ែដលកតរតអពចេណះវជ ិ ជ ំ ៗ គន ករចងចត

ដេចះ ូ ន

អកសរសលប ៍េនះ ិ

ំ េពលសេដេគលមតទេទ ិ ួ

់ ៉ េហយផសយេចញតមវធតកែតងេរចនែបបយងគ ិ ី   ឺ ៖

់ ន ករនទនរបបគ ិ

់ ំ ុ ៌ រគបចណចកងវបបធម ុន

់ ់ ជេគរែមងចបអរមណណស ម ៍

ំ ករសែដងកយ វករ ិ

ករសរេសរ

ំ េនះជនច ែតងរបមលផេនកងអកសរសលប ៍ ូ ិ ិ ច ុដ ុន េលអកសរសលប ៍  ិ

តម

ករអន ។ល។ េហតេនះបន ុ

់ ់ ់ ូ ៌ កលណេគចងយលចបសនវអរយធម

់ ់ ៌ របសជនជតណមយ ។ ែមកធងេនះមនេរចនណសេនកងវបបធមេយង ួ ិ   ុន

ដចជេរឿង ូ


- 7 េរពង េរឿងរបឌត េរឿងែបបឧបេទស (Didactique) ។ល។ ែដលមនចរទកកងសរស ុ ុន ត ឬ ិ

ំ រកង គមរី ព កបនខតេផសង ៗ ផង ។ ន ួ

ខ∼ សលបះ (Arts) ិ

់ ចរយរបសមនសស ុ ិ

ំ សលបះជករសែដងេចញនវមេនសេញតន ូ ច ិ

េហយែដលេកតេឡងរពមគជមយមនសសែដរ ។ ន ួ ុ   

នងលកណះ ខ ិ

ែខរេយងបនយក ម 

់ ំ ុ ំ ី  ជជតមយនងេគមក ់ ំ ់ៗ ចតទកដកបផត តងពេកត ដចមនភសតងេនកងចបបរចស ូ ិ ត ុ ិ ួ ឹ ុដ ុន

់ ន ់  របសអករសកជនេដម ុ

មនរគុដិ

់ ។ ឬកបរកបចរចនជេដម  ូ

ំ ន រែសងទេនសង

ំ រេគះអែរង

៌ ី េរកយែដលបនទទលឥទពលអរយធមពបរេទសខះ ួ ល មកេទៀត ិធ

៏ ី ំ  ំ ់ សលបះេយងករកចេរនជលដប ិ 

់ រហតដលបនេឈះថជ ូ ម

ំ ំ សលបះ កង ូ ិ ុ ូ ៌ ។ ិ ុ ន ចេណមរបេទសទងឡយេនភមភគចងបព

គ∼ អកសរ-ភស (Ecriture-Langage)

៌ ំ ់ វបបធមសខនជងេគ

េរពះថ

ែដលមនមកេហយេនះបន 

់បនរគបសពផង ់ េរបរបស វ 

ផលបនជទេពញចត ី ិ ត

ំ ំ ឥតកបងេឡយ ។ 

័ នយយរបរសយ ិ

លះេរកយមក ុ

ំ ុ នងបទែបបទនកេរចៀង ិ

ំ ូ ជដបង

អកសរ

៍ សសនសមបណេទេដយ ូ ៌

នងភសមនមខងរផសយនវ ុ ូ ិ

នងឲយជនជតខ ល ឹ ិ ួន

េរកបជញកនវចេណះវជ ជ ់ ូ ំ ិ ជ

់ ំ ី ់ ់ ទលែតបេង ត ក ពកយសដឲយមនរគបរគន

ំ េទបករផសយចេណះេនះ 

េដយេហតអកសរនងភសេនះ ុ ិ

័ អរសយេហតេនះ ុ

មនឯកភពល អ

នងេធជតអកសរ ួ ិ វ ំ រពមទងទទល ួ

់ ិ អចរលដលេទឆយរគបទសទ ង ី

បនជមនសសេដមែខរេយង ុ ម  

់ ំ ី ុ ៌ ទកទងគបនតងពមនអរយធមឥណ ន ឌ

បនបេងត ក ពកយ

ចលមករសកេយងេទេទៀត ូ ុ 

់ ំ ី ិ េទបបេង ត ក បនជអកសរសរមបសរេសរផសយនវសដនងភសេនះឲយបន ូ 

់ េពញេលញ ែដលអចកតរតទកជលកខណ ុ ខ ឌ បន ។

ឃ∼ ពត៌មន (Information)

មនឥទពលបននេទ ុ៉ ម ិធ

់ អកនយយេដយមត ន ិ

៌ េរពះពតមនដងឮេទណមកណ ឹ

បែនេនបចបបនេនះ ុ៉ ត ន ុច

៌ នងពតមនេនរបេទសននែដរ ឹ ៍ ។ល។ ទរទសសន ូ

ពេដមមក ី 

នងករផសយេនះេហយ ិ 

ទសសនវដី ដ

៏ ី ំ  ូ ករកចេរនដចគ ន

៌ សរពតមន

េគរតូវែតេរបករអនវតន ុ ត ៍ 

៌ ុន អនវតនៃនអរយធមកងសងមជតេទៀត ។ វធអនវតនេនះ ុ ត ៍ គ ុ ត ៍ ិ ី ិ

ពសវ ុំ ូ

បនែតតមរយះអកេពល ន

៌ ពតមនេនរបេទសេយង 

ដចជេសៀវេភរទស ូ ឹ ីដ

៣– អំពករ អនុ វតតន៍ (Application) ី េរកយពករបេង ត ក ី

៌ វធផសយតមរយះពតមនេនះ ិ ី

វទយ ិ ុ

េនមនករ

េគរកេឃញថេតេគ ុ ិត   អនវតតម


- 8 ផវណខះេនះ គឺ ៖ ល ូល

ក∼ ទំេនៀមទំលប់ (Mœurs et Coutume)

ំ ន ំ ិ អករសកនគយកេគលគនតឬរទសេនះមក ន ុ ឹ ីដ

ផសយេចញបនជករចលចតអមយេឡង ូ ិ ត ីវ ួ  ។

់ ួល ទមបមកេរបកងជវភពរបសខន ល ់ ី  ុន

បនេឡយ 

ំ កលបេងត ក៏ ក បនជជេនឿេហយ 

ំ ់ ់ រហត ូ េទជទេនៀមជបលប

់ ដចជពធែដលេគេធកងកររបកកទរក ូ ិ ី វ ុ ន

ពងយនងរលបរលយ ុំ ុ ឹ

៍ ិ ៍ អពហពពហ

បជសព ូ

ជេដម 

ំ ់ ូ ូ ៌ េទកងកររសេនរបស ់ ់ គជទេនៀមទមបេនះេទៀត ែដលជករផតជបនវរបភពអរយធម ល ់ ិដ ឺ ុន

ំ ី ី ងដលែរសចករ ់ ំ អករសកសមញទេទ តងពទរកុ ។ ន ុ ញ ូ

ខ∼ ករសកស ិ -អប់រ ំ (Enseignement-Education)

់ ់ ដកណស

ជនជតេយងយកចតទក ិ  ិ ត ុ

ំ ីន ន កងកចបងតបេរងៀននងែណនគគឲយបនលរបេសរ ហ ់ អ ិ ច ិ  ។ ុន

េរចនបងញឲយេយងដងថ ហ ឹ  

៌ ករសកសេកតមនកងអរយធមេយង ិ   ុន

េគរកេឃញដនជ 

បនបគពករេកតមន ទ ់ ន ី 

ំ ៌ ំ ចេណះនមយ ៗកងអរយធមែដរ ។ បនេសចកថ កលណចេណះវជណមយ ួ េកតេឡង ិ ជ ី ួ ីដ   ុន

បនភម ល

ំ មនករសកសភមមយរេពចេនះែដរ ល ួ ិ

េហយេបេឃញមនឧតមគតណរបៃព ត    ិ

់ េរចនេធតមពកយទននផលមត ូ ម ទ ់  វ

ឬតមសរសសករតេនេដយវតអរម ត ឹល ឹ ត

៏ ់ ់ ំ ួ ល ឯងឬអកជតខង េគករតងរតបអបរខន ន ិ ំ ់  ជននេដម

េនេពលភមេនះែដរ ល

់ ំ បែនករសកសនងអបរ ុ៉ ដ ិ ិ

់ ំ បនេឡងដលថកទ ់ ន ់ ី ១ ៃនវបបធមេយង ៌ េផសង ៗ ។ េនរគសពៃថ េដយ វ ង ករសកសអបរ ិ  

់ ិ ី ័ មនេរបរបសវធសរសសមយថរតមរតូ វផង ។ ត ីម ឹ 

គ∼ ែលបង-កឡ (Jeux-Sport) ី ៉ េរចនែបបេរចនយង  

ជអែងងេហយ វ 

់ ំ សរមបលែហករអផសក ុ

ជនជតែខរបនបេង ត ក ែលបង ិ ម

ំ ំ អ នងបងតខងកយស មបទឲយបនមទល ហ ់ ឹ

ំ ំ ់ ៗ េដយមនបញលែថមនវវធ ែលបងទងេនះេនេពលបចបបនខះកកយេទជកឡសខន ន ល ៏ ល ូ ិ ី ី ុច ូច

សរសទេនបថ ត ំ  ីម ។ ទញរពរត ឹ

ែលបងែដលេយងសមលបនថមនមកយរេហយេនះ គ ់ ូ  

េចលឈង ូ

់ ទលអែរង

វយកនេគល ូ

់ ី ទតស

របដល់

ដចជ ូ

ំ ់ េបកចបប

ំ ៉ ដបង ។ល។ េហយែដលសពៃថេនះ មនខះែរបកយេទជកឡយងសទសធ ។ វ ង ល ល ុ ធ  ី

·

· ·

ែលបង គន ុ


- 9 ទពរ ីពីរ∼ ែផនកសងគមធម៌

(Domaine Social)

៌  ់  កលណែផកវបបធមេកតមនសពរគបេឡងេហយ ន វ 

់ តកែតងេឡងជបននែដរ ទ ់ 

បែន ុ ៉ េត បេមលតមរបវតសរស ត   ិត

៌ ម ៏ ំ  ់ សងមធមែខរកចេរនណសែដរ គ

់ ទ ់ ់ ។ បតបងេសរែតអស

ដចជ ៖ ូ

៌ ៏ វែតលតលស ់ ខងសងមធមករតូ គ ូ េយងេឃញថ  

ំ ូ កងេពលដបង ុន

័ ំ ែតេនសមយរតូ វធកខនេដយអណចសរងម ល ់ ួល គ

៏ េយងក 

ែមកធងេនះេយងេទបែតសងេឡងវញេនេពលបន ឯករជយេហយ    ិ 

១~ អំពសងគ មវធ ិ ី (Sociologie) ី

់ ិ ិ គជែបបបទសកសសរមបពនតយសេងតផង នងរបតបតផង នវគេរមងករខង ៖ ក ូ ឺ ិ ិ ិ ិត

ក∼ េសដឋកិចច (Economie)

េពលគករែសងរកផលតផល វ ឺ ិ

់ ់ ជតនវេភគរទពយសរមបរទរទងរបេទស ិ ូ

ំ ឺ េបនយយឲយចគធនធនជតមនពធនធន  ិ ិ ី

់ ធមជតរហតដលករសបនថ ម ថ ី ម ៗេទៀត ។ ិ ូ

ខ∼ សងគមកចច ិ (Sociale)

ំ ករេរៀបចឲយមនរេបៀបេរៀបរយ

អជវកមេផសង ៗ ៃនមនសសកងរបេទស ម ុ ី ុន ជវភពផង ី

េដមបផលជនសងម គ  ី ដ ់ ូ

នងម េធយបយកង ិ ុន

ំ រពមទងឲយមនករសខរសលបនទលទលយកង ុ ួ ូ ំ ូ ុន

ដចជឲយមនមនរពយបលជម ូ ីទ ឺង

់ មនករទកទងគបនរសល ន ួ

មនេរគឿង

់ ់ ។ល។ បរេភគ -ឧបេភគរគបរគន ិ

គ∼ នេយបយ (Politique) ជតិ

នងរះរកផល ឹ ិ

់ ៉ ់េដះរសយបញ លបចកចកលរគបែបបយងសរមប ហ ិ ិ ច

ំ ទងខងផវចត ត ូល ភ ូ ល ិ -ផវសមរះ

ំ ់ ឲយរសបនងេសចករតូ ឹ ី ដ វករចបច

ផលឲយរបេទសជតមនកតយស ដ ់ ិ ិ ិត

េដមប  ី

ំ ំ ់ ់ ់ វ េដយមនតងជែផនករជកលកសរមបេធឲយបនថ ុក

ំ ិ ិត ំ ុន ឯេរករបេទស ។ េថងទងកងរបេទស ទងកតយស ក

ឃ∼ នតសរសត (Juridique) ី ិ

់ ់ ចបបទមបសរមបជលកខណកងកររបតបត ល ់ ខ ័ ឌ ុន ិ ិ ត ៃន

ំ ៌ ឹ ដេណរជវតឲយបនយតធមរតមរតូ វល អ សមរមយជរបេទស ជសញតកងមហសងមមយ ។ ុ ិត ជ ិ ុន គ ួ ី ិ  ់ ឋ ់ ឧ. ចបបរដបបេវណ ម ឌ រដធមនញ ឋ ម ុ ញ ។ល។ ី ចបបរពហទណ ២~ អំពសងគ មសមភរះ (Equipement sociale) ី

ំ ុ ់ េនះជចណចមយ ខងករផតផងជរបដបរបដ ឬែបបែផនែដលែចកេចញជ ៖ ួ គ ់ គ ់

ក∼ របដប់របដេរបរបស់ (Instruments)

៉ ់ ដចយងរបដបេរបកងរគួ សរ ូ  ុន


- 10 ំ ់ មនសពតអវជេដម 

កងកចករបេង ន ក ផលមនេរគឿងឧសសហកមជេដម ម  ិ ច ុន

ឬកររកសករ

ំ បជយបបនឲយសងម ់ ួ ំ ៉ ់ ់។ ពរសខភព មនឱសថជអទិ សរ ុ គ ជតិ មនសរភពលរគបរគន អ ិថ

ិ សរសតឬបេចចកេទស (Technique) ខ∼ វធី

់ ់ ជែបបពតហតឲយមនរេបៀប

ំ ឬកចករ ឯកេទសពេសសេដយែឡកខងចេណរអមយ ិ ច ិ ីវ ួ

ែបបែផន

ដចជេរគឿងចរក ូ

ំ ុ កពងែតរតូ វករណស់ ។ េរគឿងយនជេដម ែដលសងមជតននេនបចបបនកលេនះ ត គ ន  ិ ុច

ិ ជ ជីវះ (Métiers) គ∼ របររកសុី-វជ

់ មនសសរសេនបនរសលទៃទ ៗ ុ ួ ី

ំ ទងេនះ

់ មខងរេដយែឡកៗពគសរមបែចកផលឲយ ុ ី ន

់របសខនេដយទទលផលអពមខរបរ ់ ល ំ ី ុ តមករបនរបសប ុិ ួ ួ

់ ់ ន េរពះេបគនមខរបរែចកដលមនសសរគបគេទ ុ ុ  ម

សបបយែដរ ។

់ គេនពទនមនករសមបណ ុំ ឺ ូ ៌

៣~ អំពសងគ មនម ី ិ ម ណ (Structure sociale)

់ រតងេនះជករែចកនទគ ី ន

េដយរកុមៗ

េដមបកសងជរកុ ម  ី

ជពកសមគមមយៗ ួ ួ

់ ់ សរមបចតករតមកមង កសងជតែដលែចកជ ៖ ល ំ ិ

ក∼ សថប័ន (Institutions) ែដលេហថសបនេនះ ថ ័

គជវធរបរមកមងគ ល ំ ន ែដល ិ ីួ ួ ឺ

ំ ់ ិ ័ េគេរៀបចឲយមនជអងករទទលមខករគតខ ងវឌឍនធម៌ជូ នជតរគបវសយ គ ួ ុ ិ ិ

ចតៃនជនជតមយពកៗ ួ ិ ត ិ ួ

មយរកុ មៗ ួ

ដចជអងករខងសងមកច ូ គ គ ិ ច

អងករខងនេយបយ (គណះបកស-រកុម-ចលន) គ ៊ុ ) ជេដម រកុមហន  ។

ិ ខ∼ វណណ វភគ (Division Sociale)

តមករចល ូ

វបបធម៌ (មនសមគម)

អងករខងេសដកច គ ឋ ិ ច (មនសហករណ៍រេបៀបែចកងរសកមនសសេទតមរកុ ម ិដ ុ

់ ញតិ តមមខងរ តមធនធន ។ល។ ែដលមនសស ពកនមយៗ នយមរបរកតមកររតូ វ ុ ុ ួ ី ួ ិ

័ អធយរសយ ។ ែដរ ។

បែន ុ៉ ត

ំ  ករចេរនៃនមនសស ុ

ែតងមនរេបៀបែរបរបួលកងវណវភគេនះេរចន ណ ិ  ុន

°

° °


របភពៃនអរយធម៌ែខមរ

uv

់ េយង ល ់  ធបយលមកេហយ 

ំ ់ េពញេលញជ «អរយធម៌» មយ ែដលសគល ួ បន

់ ់ មនលកណះរគបរគនបញកឲយេឃញថ ៖ ខ ជ ់ 

េរពះ

ករេចះដងដះេចញមកពជតេនះ ៗេដយ ុ ឹ ី ិ

់ ់ ់ ខន គ ់ ូ ំ ខ ិ ជ ឬលកណះេសចកចេរនរបស ីដ ំ  ួ ល ឯងចបសរបកដ សរមបជេរគឿងសមលនវចេណះវជ

ជតិ ។

៌ ម អរយធមែខរេយងមនរបរងេឡងបនចមងៗ ូ ដ   ិដ

៌ ម ់ ដ អរយធមែខរចបេផមមនមក

សរសេយងេឃញថ ត   ៌ ំ ូ អរយធមដបងេនះ ់ របសជនជតេដម ិ 

ែខរេយងដចជ ម ូ 

មកជអែងងេហយ វ 

គជករមងករេចះដងេផសង ៗមន ឹ ឺ គកលសមន ព ធ ឺ ុ

គយ ួ

ំ សែរ

ពរ័

េបគតតមរបវត  ិ ិ-ត

ំ ី ុ តងពមនរគសសតវតសេទេទៀត ។ ិ ត

ភស

េភង ល

ំ ំ ចេរៀងទេនៀម ។ល។

់ ់ ឬរដរស ឋ ី ី (Autochtones) ែដលរសេនរសបេលែផនដ 

ភង ន

់ ូ ៌ េនេដយៃរពហកដចពសវមនវឌឍនធម ុំ ូ

េហយែដលសពៃថពតែមនែតពកេនះ វ ង ិ ួ 

េទជអក ន

ិ៍ដ ៌ ែតជនជតទងេនះបនទកេករអរយធមឲយេយង ុ ិ ំ 

៌ ៏ ។ បែន អរយធមេយងក េរចនរចមកេហយ ុ ៉ ដ េរកយេពលែដលកសងបនជរបេឆមេហយ ូ    ួ 

រតូវទទលឥទពលខះ ួ ល ៗ ិធ

រសកេយង ុ  ។

ំ ី ៌ អពអរយធមជនជតេផសង ៗ ិ

េរពះជធមត ម

មនសសបរណឬសពៃថ ុ ុ វ ង

័ ែដលធបចលមកអរសយេនកង ល ់ ូ ុន

សទែតរតូ វករបញលបែនម ុ ធ ថ ូច

ករ

៉ ំ ី េចះដងពេគ ដចមនេសចកបញកតេទ ៖ អពរបភពែដលចលមក ូ ជ ់ ូ ឹ ី ឯងយងេនះ ីដ

ក∼ របភពឥណ ឌ

៌ ៌ ល ងក ំ ល អរយធមឥណជអរយធមខ ឌ

េរពះមនមកកងអណចរកឥណជេរចនសតវតស ឌ  ុន

មនរគសសករជបនឆងចលកងរបេទសេយង ុ ល ូ ិ ដ  ុន

សតវតសទី ១ៃនរគសសករជ ិ ដ

មកដចជ ូ

ំ ឹក ភសសរសត

ខ∼ របភពចន ិ

កលពី

ំ ី េហយបនផសយពសេពញេលរបេទសេយងតងពកលេនះ   

លទសសន ិធ

់ ន ទមបសមញរបសអករសកេយង ល ់ ញ ុ 

រគងរជយេលទកដ ី។  ឹ

តមរយះរពហណេកណនយ ម ៍ ិឌ

ំ នងទេនៀមជេរចន ិ 

ំ ែដលកលយេទជទេនៀម

ំ េដយេហតពពករពហណទងេនះ បនេឡងជកសតយ ុ ួ ម ៍ 

៌ ិ ់ ុ ់ ី តមករសេងត អរយធមចនបនចលមកកនរសកេយងចបពសតវតសទ ូ ក  ី ៣ ឬទី ៤តម


- 12 ៍ ំ ំ ិ រយះពពកអេនរបេវសនជតចនែដលនទនញេចញចល ួ ត ូ ិ ិ

ំ ី ំ ់ េហយខះកមកត ងទលេនជប ល ៏ 

់ ឹ ំ ៌ លបនងរសកេយង រពមទងមនរបពន ក ុ ធ ូ នពរងីករគួសរ េហយបងត ហ ់ ហកហនអរយធម   ឹវ ឺវ ់ ល ់ ចនតមរយះរកុ មញតរបសខនបនចមង គទេនៀមទមបសរមបរបតបតកង ដ ៗ ជពេសស ល ់ ិ ិ ិដ ិ ឺ ំ ិ ិត ុ ន ួ

ំ ់ ំ ង ិ កររសេនរបចៃថនងជេនឿេផសងៗេរចនេទៀត ។ 

គ∼ របភពបសចិ មរបេទស ៌ អរយធមេនះ

់ កណស ល េហតេនះ ុ

បនហរចលមករសកេយង ូ ូ ុ 

េនចងសតវតសទ ុ ី ១៩

ែតមនឥទពលខង ល ំ ិធ

់ ំ េរពះជបមកជមយពកអកមនអណចេធជអណពយបលរបេទសេយង ួ ួ ន វ  ។

៉ ័ េទបមនសនះយងរហស  ុទ

ំ ៌ នឲយេយងេរសយកសជវធម ុ ី  

ំ ំ ់ សេលៀកបពក

់ រកចេរនេឡង ែបបបទសលបះខះ េហយកនែត រហតសពៃថេនះ ។ ល ៗពពកេនះ ូ វ ង ិ ី ួ  ី ំ  

នង ិ

ឃ∼ របភពេផសង ៗ

ំ ៌ ែដលេហថរបភពេផសង ៗគេដមកេណតែមកធងខះៃនអរយធមេយង ល ឺ   

័ ់  ជតខងឬរសកេទសែដលធបបនរបរសយគកលពជននេដម ុ ល ់ ន ិ ី ំ ផលែដលឆងចលមកេនះ ល ូ

ំ ៉ ៌ ់ បនេរកបយកផលពេយងេទបបនអរយធមេគរកសែរកលែដរ ។ ី  ដេចះ ូ ន

់ នថ េយងបញក ជ ប 

៉ មេឡ

ជថរែដលជនជតទងេនះ ិ ំ ូន

៌ ំ ់ េទះបជអរយធមកេណតេដមរបសេយង  ី  

៌ ី ី ឥទពលអរយធមពទននេរចនរប ភពដចេពលមកេហយ ូ ិធ  

ជវ

ំ ី ឬទេនៀម ំ េរចនែតជពកយសដ 

មន េសៀម លវ យនជេដម ួ ល ូ  ។ ករឆងចលពពកេនះ ី ួ

បនច ញ ។ ី ិ ដ បនចកងជវភពសមញ ួដ ុន

ដចជជត ូ ិ

ឆងមកពរសក ល ី ុ

៏ មកបែនមផងកមន ថ

់ ែតមនលកណះមយជលកណះជតេយងឥតឲយបតបនេឡយ ខ ួ ខ ិ  

រតូវទទល ួ ៏ កេយងេន 

៌ េហយអរយធមននេនះ 

់ ់ ំ ់ វ ៌  ់ រទងរទយលេឡងបេណះ រគនែតជរណបសរបេធឲយអរយធមេដមរបសេយង អ  ុ៉ ណ ។ ឹ  រតែតមន េហតេនះេទបេយងទទលសលបនថ ុ ួ គ ់   េទប  ែតយកែបបតមេគេទ

់ ន សលរគបគ គ ់

៌ ួ ់ ់ ន ែខរមនអរយធមមយជករបកដរបសខ ម ួល

ិ៍ដ ំ ់ ៌  េហយេករសណលអរយធមេដមេនះ 

ពែមន ុំ

អករបជសពៃថទទល ន ញ វ ង ួ

៌ ូ ឱយេឈះថអរយធមអរស -អសុ ម តូ ី (Austro-Asiatiques)

ំ ែដលមនកេណត 

៉ ុី ិវ េដម េនេលែដនដនន ជេកះ ជេរជយ េនតមសមរទបសហក ែដលផយឆយព ុ ង  ី  ី ុទ ំ ៌ នងអរប អរយធមឥណ ឌ  េនឥណ ិ ឺ ុ៉ ។ ឺ ុ ៉ (Indo-Européennes) ែដលមនកេណត ូ ឌ -អរប

Ê

Ê

Ê


េគលនិយមៃនអរយធម៌ែខមរ

{|

៌ កង ុ ន អរយធមែខរម

េបេដញេដលសេងតេទជពក ក ួ 

ជរកុមតមេគលនយមេផសងៗគ ន ិ

េនះ េគអចែចកេចញបនជបនែផក ឬបនចលន ដចតេទ ៖ ួ ន ួ ូ ១∼ រពហមនយម (Brahmanisme) ិ ២∼ ពុទន ធ យម (Bouddhisme) ិ ៣∼ េខមរនយម (Khmérisme) ិ ៤∼ បរេទសនយម (Influence étrangère) ិ ំ អនភពៃនេគលនយមទងេនះ ុ ិ

់ បនជេគរបបនថ េយងបន 

៌ ម េរពះកងវបបធមែខរ ុន

៌ ជេគលនយមៃនអរយធម ិ

៉ ់ ូ ់ ំ បនបងញយងចបសនវករដតជបលយឡេដយ ហ ិ

ំ ំ ទេនៀមៃនឥទពលទងេនះជ ដរប ដចមនេសចកអធបបយតេទេនះ ៖ ូ ិធ ីដ ិ ១∼ រពហមណ៍នយម ិ

៌ ម េគលនយមេនះបនបេង ត ក វបបធមែខរឲយេដកដល ួ េទតមទមបៃនលទរពហណ ល ់ ម ៍ ិ ិធ

ជករេចទនងករេដះរសយេផសង ៗ ិ

ំ ទេនៀមរពហណមកផស ំបញលជដរប ។ ម ៍ ូច ់ គន សននចតែខររគបៗ ដ ិ ត ម

៌ កងបញវបបធម ហ ុន

មនែតបេណះ ុ៉ ណ ិ

ដច ូ

៌ ុ ធ ឹ នងសងមធមសទសងែតយក គ ិ ចលនេនះបនរជបចលកង ូ ុន

ំ ី ័ ់អនលទរពហណពសតវតស តងពសមយែដលែខរេយងនយមរប ម ម ៍ ី  ិ ិធ

់ ី ១៤ ៃនរគសសករជ ។ ទី ១ ដលទ ិ ដ ២∼ ពុ ទន ធ ិយម

រជ

ពទនយមបនមកផសេវនពរពហណនយម ុ ធ ិ ល ់ ម ី ិ

់ ំ ី ចបតងពសតវតសទ ី ១៣ ៃនរគសសក ិ ត

់ រេគរពរបអនពលទរពហណ គជេពលែដលែខរបរក ម ៍ ម ូដ ឺ ី ិធ

់ ន ់ ឱវទរពះពទបនរជួ តរជបចលមកកងសននចតែខរគនសលមក ុ ធ ូ ដ ិ ត ម ម ុន

់ េរជសេរសយកទសសនះរបសរពះពទ ុ ធ  

់ ៌ រគបែបប កងអរយធម ុន

ំ ំ ិ ចលនេនះសអងយកេគលគនតរពះពទ ុ ធ

េគលនយមទ ិ ី ៣ េនះ

ណេឡយ 

បណលឲយែខរេយង ដ ម 

៌ ម ។ មកេធជករផចេផមកងវបបធមែខរ ដ ុ ន វ ួដ

ំ ់ ដចជករេជឿកម ទងអស -ម ផល ជេដម ូ  ។ ៣∼ េខមរនយម ិ

មកពទសសនវញ ។ ុ ធ ិ ដេចះ ូ ន

មកេចទនងេដះរសយ ិ

ែបកពមនៗ េដយពបនយកេគលពលទណ ល ុំ ី ុ ី ិធ

៍ គជរបឌតតមករណ ឺ ិ

បញ ហ

ឬសសន

់ ែដលេគធបេឃញពតជកែសងកងសងមជតែខរែត ល ់  ដ ុន គ ិ ិ ម


- 14 មង ដ ។

គថ ឺ

េបរសកេទសេយងជបរបទះនងបញអ ួ ហ ីវ ៗ  ុ  ឹ

ំ ិ កេកតជបញកងវបបធមនងសងមជតេឡង ៌ ឹ គនត ហ ុន គ  ិ  ។

៏ បញេនះកបនជករផចេផម ហ ដ ួដ

ដេចះ ូ ន

បញែដលេកតកងេគល ហ  ុន

នយម ពមនរេបៀបជអចរយ (Merveilleux) េឡយ គសទសងែតជភពពតែមនែទនែដល ុំ ិ ិឆ  ឺ ុ ធ ឹ ិ ំ រសបេទនងេលកយសចះ ច (Réel) ទងរសង ុ ។ ឹ ី ៤∼ បរេទសនយម ិ

េគលនយមេនះ ិ

ំ ់ ំ ិ ៗ សេដដលេគលគនតេផសង

ែដលពរសបតមលទរពហណ ុំ ម ៍ ិធ

ំ ់ ម សសនរពះពទឬជទេនៀមសទសធរបសែខរែដលធបមនមក ។ ុ ធ ុ ធ ល ់

របេទសេយង 

េទបែត 

ំ មនេគលនយមេនះេកតេឡង កងរវង ែដលរបេទសែខររតូ វធកខនរគរគ េហយបរេទស ម ល ់ ួល ិ    ុន

ំ ំ ិ នយកេគល គនតពរសកេគមកផសយបញល ។ បែន ុ ៉ ដ េគលនយមេនះមនឥទពលខងក ល ំ ល ី ុ ិ ិធ ូច

់ ន េរចនណសកងេពលបចបបន ន  ុ ុច

នយមែបបេនះ ។ ិ

េរពះមនសសទេទកងសកលេលក ុ ូ ុន

់ សពៃថេគេឃញេនសលេគលនយមេនះពសេពញ វ ង  ិ

េរចនចលចតេគល ូ  ិ ត

ំ ំ ់ សលបះរែរក ំ ធម៌ សេលៀកបពក . . . . . . ។ល។ ិ ំ ួ ៉ ឥទពលៃន េគលនយមទងបនយងេនះ ិធ ិ

៏ ុំ ដករបេឡះេចញេគលណមយកពបន ួ

ដចជខងសជវ ូ ុ ី -

់ ុន ៌ ម ំ ូ បនចលជបកងអរយធមែខរទងមល ូ

់ េរពះសពៃថេយងនយមរបថ វ ង  ិ

៌ ទ ់ ជអរយធមផល

់ ំ របសេយង េហយរលយចលកងទេនៀមទមបរសេន ជអចៃរនយ ។ ូ ល ់ ់ ត ៍ េទេហយផង   ិ  ុន

C

C C

នង ឹ


អំពីភសែខមរ

rs

ក∼ េសចកដេី ផដ ម

ពកយ «ភស» កយមកពសរសត ល ី ំ ឹក

់ ័ កយវករឲយយលនយ ។ ិ ធមត ម

ដេចះ ូ ន

ំ ី ែរបថសដ

ឬករេពលបេញញ ច

មនសស ឬ សតទងពង ុ វ ំ ួ

ដចជមនសសេចះនយយគ ូ ុ ន ិ

់ ែឆបកកនយ ក ុទ

ឬករសែមង ដ

័ ែតងមនភសរបរសយគជ ន

សរកែរសក ........ ។ ិ

ែខរម េយងមន 

ំ ំ ី ុ ់ ភសមយរបចជត គេកតមកពពពកអករសកេដមរបស ួ ួ ន ុ  ិ តងពមនរគសសករជេទេទៀត ិ ត ឺ  ី

់ េយងែដលរសេនតមភម ូ ិ 

រសកតច ុ ូ -ធ ំ

់ ដចេដចពគ ី ន

រហតរបរមគបនជអណចរក ូ ួ ួ ន

់ មយ េនកងកររគបរគងរពះនង លវី-យី ឬ រពះនងនគេសម ។ ួ ី ុន

ខ∼ អំបូរៃនភស

េដយសរេនកង ុ ន សកលេលកេនះ

មនភសេផសងៗ គេរចនេពក ន 

អករបជបន ន ញ

ំ ំ ំ ់ របមលគចងរកងកបផតមពកតមរកុ ម ែដលមនលនរបហករបែហលគ ូ ន ួ ួ ន គឺ ៖ ុដ

់ ់ ១∼ អំបរូ ឥណ ៉ (Indo-Européennes) បនដលភសតនរបសពពកឥណ ួ ឌ ែដល ីដ ូ ឌ -អឺរុប

េចញមកពសរសត ី ំ ឹ ក -បលី

ដន ឋ ។

់ ួ នងរបសពកអរប ិ ឺ ុ៉

២∼ អំបរូ េសមទក (Sémitiques) ី ិ

ំ -រកក ែដលែបកេចញពី ឡតង ិ

់ ំ បនដលភសអរ

ភសននកងភមភគអរ ប់ ឬភមភគមធយមបពសពៃថេនះ ។ ូ ិ ូ ៌ វ ង ុន ូ ិ ៣∼ អំបរូ អូរសត-អសុ ូ ី (Austro-Asiatique)

មកជមល ូ

ែដលែបកេចញមកពរគម ី

់ បនដលភសអកេនភមភគអសខង ន ូ ិ ុី

៉ ុ ី ិ វ ។ អបរេនះ ំ ូ តបង ឬេនជតខងមហសមរទបសហក មនែបកជសខតចេរចនេទៀតគ ុ ូ ិ  ឺ៖ ូ ៉ – ម៉េឡយូ-ប៉ល ូ ីេណសុ ី (មេឡ -ហលពន ី វ ី ី វ , ហៃវ ..... ) – មន-ែខមរ (ែខរម ភម លវ មន, ...... ) ូ – ៃថ (េសៀម យន ចន ួ ិ , ...... )

គ∼ លកខណះៃនភសែខមរ ់ ភសមយបន ែដលនងរប ជ ួ ឹ

េដយែឡកផលខនេយង ទ ់ ួល  ។

តមែបបេនះ ៖

់ ់ លះរតែតមនលកណះចបសលស ុ ខ

់ ឯវធសេងតពលកណះេដយែឡករបសេយងេនះ ក ខ ិ ី ី 

់ ួល ជរបសខន

រតូវសកស ិ


- 16 ំ ំ ់ ក∼ សូរសរសត (Phonétique) គករបេញញសរសេនៀង តមលអនរបសេយង ច ូ ឺ  ៖ ឧ.

KUSALA > កសល ។ ុ

GANGA > គងគ,

គងគ ។

MANGALA > មងល ។ គ

បវត ឬ ត > របរពត ឹ ត។

៍ ំ ឹក ឧទហរណេនះឲយេឃញថ សរសតក ម ីច  ី ដ បលក ី ី ដ ែដលែខរខមកេរបកងភសខន  ុន ួល

ំ ូ ំ ី ម គបែបរេទតមទនលសដែខរេទវញ ែខរពបនអនឲយដចេដម ម ុំ ូ ិ ។  េបះបទេទ ិ ឺ ំ ខ∼ រូបសរសត (Morphologie)

គរេបៀបផសប ល ់ ូ ររបពកយតមលង ដ ូ គ ឺ ិ -វចនះ

៍ ។ ៃនពកយេនះតមបញតៃនេវយយករណ ញ ិត

ំ ឹ ត -បលី សរសត

់ ៏  រតងេនះកេឃញថ

់ មកជែខរមនេគរពតមរបសពេដមរបសេគេឡយ ម ិ ូ ទ  

បរុស-កល ី

រេបៀបផសប ល ់ ូ ររបសព ដ ូ ទ ពី

េរពះពកយណែដលរប ូ

័ ់ ម ័ េដមេគថមននយដេចះ ូ ន ដលែខរេយងេរបេទជថនយដេចះេទវញ ូ ន ិ ៖    ់ ល ) > សតសបញ ឧ. បកស ី (អករទរទងសប ន វ ល ី ។ ំ កមរ (េកងទងឡយ ) > េកងរបុ ស ុ ម ម

់ ម តមលកណះេដមរបសែខរ ខ 

ំ ឹក ដចសរសតបលេឡយ ូ ី 

់ ដ ូ ់ ពសខនរតងបររបពកយេទតមលងវចនះ ុំ ំ ិ គ ូ

់ ់ េបេគចងរបបេភទៃនពកយេនះ 

ំ ័ ៖ មយេទៀតមកបេពញនយ ួ

េគពបររបេទ ុំ ូដ ូ

បរស ុ ិ -កល

េគយកពកយេផសង

ឧ. រជូកេឈល , េគញី, . . . . . ។ ម

គ∼ នឃ ិ ណដសរសត (Sémantique)

់ ៉ ់ គែបបសកសខងរកអតនយរបសពកយ ១ មតៗ ថ ័ ឺ ិ

ដចជរបវតពកយ (Linguistique) វកយសពទ (Vocabulaire) នរតសរស ូ ត (Etymologie) ជេដម  ។ ិត ិ ុ ិត ័ =កែនង ័ ឧ. វទយលយ (វទយ ល ) ិ ិ =វជ ិ ជ + អលយ

័ ់ បននយថជសលជនមធយម វជ ិ ជ

មយែបបេទវញ ួ ិ ។

ឃ∼ េសចកដស ី ននិដឋន តមករសេងតេនះ ក

ំ នឲយសនដនបនថ ិន ឋ

៌ ភសែខរេយងេកតេឡងមកពអរយធម ម    ី

ំ ូ ំ ួ ៌ អរស ននចលមករសកេយងឋតេនកងអបរធមយេហថអរយធម -តូ អសុី (Austro-Asiatique) ូ ុ ូ ិ  ុន

ំ ូ ូ ៌ ណបញល េហយែបកជអបរតចមយេទៀតេហថ មន-ែខរម ។ លះចេណរមកមនអរយ ធមឥ ួ ុ ំ ឌ  ូច ំ ឹក ភសសរសត

បលមកេទៀត ី

៏ ំ ំ េយងករបឌតយកតមលនភសគន  ិ ី ត (Langue classique)

ំ ី ទងពរេនះបែនមចល ថ ូ កងភសេយង ុ៉ ត  ។ បែន ុន

ែផកនឃណសរសែតបេណះ ន ិ ដ ត ុ៉ ណ ។៚

័ េរចនែតយកែតខងនយ (Signification) កង  ុន


អំពីអកសរែខមរ

DE

ក∼ េសចកដី េផដម ី

អក ន របជទងឡយ ញ ំ

េលកេនះ

បនរសវរជវរកេឃញថ 

អកសរែដលមនសសេរបកងសកល ុ  ុន

គដបងកលព ុ ឺ ំ ូ ី ៥០០០ឆន ំ មនរគស ិ ត

ំ មនេដមកេណតេចញមកពពកមធយមបព ូ ៌   ី ួ

សករជ(១) ជនជតេបរបបនរបឌតជតអកសរ ួ ិ ឹ ិ ់ ិ សរមួលេទបផសយេទរគបទសទ  ី

(២) រយះពករកក ។ ួ ិ

េហយជតេហនសបនចមង េហយែកែរប វ ី ុី ល  ិ 

មនមកពឥណតមរយះពកអរយះ ឌ ួ ី ិ

េគលវធ ិ ី (Méthode) ៃនអកសរេនះ

Synthètique) គមនករផស ំរសះ-ពយញនះ ។ ជ ឲយេកតជពកយ ឺ  ំ េនេពលដណលគេនះ ន

ែដរ

នងេទអរបតម ិ ឺ ុ៉

ំ េគេរបែបបសេយគវធ ិ ី (Méthode 

៏ ់ ំ ់ ំ ី ជនជតចនកបេង ត ក បនជតអកសរសរមបសគលពកយសដ ួ ិ ិ

ែតេគេរបែបប «មេនគតវធ  ិ ិ ី» (Méthode Analitique)

់ គរបឌតតអកសរតមរបភពរបស ួ ូ ឺ ិ

ឧ. សរេសរដចរបែកក េហថ ែកក គររបេសះ េហថេសះ ។ ពកយមយៗែតមង ូ ូ អ អ ូ ូ ួ ដ ខ∼ លកខ ណះអកសរែខមរ ំ ំ ជនជតែខរ ឌ ន ិ ម េយងរបឌតយកលនអកសរតមឥណែផកខងតបង  ិ ូ

ំ គកងចេណមែបប ឺ ុន

់ ូ ំ ់ សេយគវធ ពែមនេនគងរបរងេបះបទអកសរេដមរបសឥណេទ គែខរ ុំ ឌ ុ៉ ត ិ ី ។ បែនអកសរេយង   ិ ឺ ម

េយងយកមកកៃឡបនចមង ដ ៗ  ិត

់ ់ ជេរចនេលករហតមកដលែបបសពៃថេនះែដលឆយដច ូ វ ង ង  

រសឡះពឥណ អកសរែខរមនរបរងេឡង កលពរគសសត ឌ ។ តមរបវតិ ត េយងេឃញថ ម ូ ី    ី ិ ដ វតសទី ២ េដយអងេលេហតដចតេទេនះ ៖ ុ ូ  កលមនរគសសតវតស ុ ិ ដ ំ ទនងជកលេនះ

េទ

់ ម ំ ំ។ លកថជេរគឿងចណ

់ រហតមកដលសតវតសទ ូ ី ១

់ ់ ំ ់ ីវ ួ េបេគចងកតសគលអមយ 

់ ់ េយងពទនមនតអកសរេរបរបស ុំ ួ  

ំ ុន ់ េគេរបែតវធចងចកងចតឬលកេឈ ិ ី  ិ ត 

់ ់ លះមកដលសតវតសទ ុ ី ៣ (គ.ស. ២២៣) រសបែតមនសលចរក ិ ឹ

(៣) ់ មយរបសរពះបទរសម ួ ុ ូ៉ ី រះេនរសកវកញ

េខតញរតងសពៃថែដលកលេនះជដែខរ ត ៉ វ ង ី ម

(១)

Cabinet des Poinçons de L’Imp. Nat. de France, modèle XXXI, Hiéroglyphes

(២)

J. Fillozat, Linde classique T.I.

(៣)

សុំ អនេសៀវេភរបវតតិពុទស ធ សនេនរបេទសកមពុ ជ របស់រពះភកខ ិ ុ ប៉ង-ខន់ ផសយពពុ ី ទធសសនបណិឌ ត ទំពរ័ ៤៣-៤៤-

៤៥ ។


- 18 មនសរេសរជអកសរែខរេលថពរផង ម  ម ី ទ ំ

ំ ឹក គមយជភសសរសត ឺ ួ

នងមយេទៀតជភសែខរ ួ ម ិ

បរណ ។ េហយអកសរ ែដលចរកនងថេនះ មនរេបៀបេរៀបរយជេរសច ។ ូ ម  ឹ ឹ គ∼ េសចកដី សននដ ិ ឋ ន ដេចះ ូ ន

េទបអករសវរជវ សនដនបនថ ៖ ន  ិន ឋ

ែមនេទបនងេកតេទ  ឹ  ៌ ឯពតមនថ

ំ ី ៉ល គពតជេកតតងពសតវតសមនេមះ ុ ឺ ិ 

មយអកសរឥណ ួ ឌ

េដយេហតអករសវរជវ បន ុ ន

់ េទផមេឃញមនភព របហករបែហលគេរចន ន ឹទ  

័ កងសមយរជយរពះបទបលវះ ល នងចលកយ ុ ិ ុន

ែខរេយងជជតមយមនេទពេកសលយផលខន ម ទ ់ ួ ល ឯង  ិ ួ

ំ ំ េយងរបឌតយកលនអកសរ ឬ អី វ ៗ  ិ

អកសរេនះពុំ

គកលពសតវតសទ ឺ ី ី ២េនះឯង ។

ំ ំ អកសរេយងយកលនតមឥណខងតបងេនះ ឌ  ូ

យកសលចរកអកសរែខរកលេនះ ម ិ ឹ (១) បនច ។ ិដ

ំ អ ូ ន េបមនករេរៀបចលដេចះ 

កលមនរគសសតវតស ុ ិ ត

េហតេនះេហយបនជេទះបជ ុ  ី

៌ ៏ ជែមកធងវបបធមមកពរបេទសណកេដយ ី

េយង 

់ ់ ែតងៃឆរចនែបបែផនវជេនះ ឲយទលែតមនលកណះែបកពេសសសមជ របសជតេយង ន ខ ល ិ ជ ិ ិ  ។ ឯរបរងអកសរែដលេយងេរបសពៃថ ូ វ ង  

ិ៍ដ ំ ី  ជេករៃនអកសរែដលបេង ត ក េឡងតងពេដមបងស អ ់ 

់ េនះមក េដយមនែកែរបសរមួល អសេវរះ ១២ េលកមកេហយ ។  

k

k k

(១)

សូ មអនេសៀវេភភសែខមររបស់េលកេអៀវ-េកស ទំពរ័ ៥៥ ។ 


អá&#x;†áž– áž&#x; លបá&#x;‡á&#x;‚ហមរ

ď…• áž€âˆź âˆź á&#x; áž&#x;ចកដីá&#x; ផដម á&#x;† ី ឡ á&#x;‹ á&#x;‹ គរគបបá&#x; យងយលពáž&#x;លបá&#x;‡áž€áž„áž&#x;កល á&#x;‹ ី ឡ មននង ážť ម áž˝ ážš áž&#x;កáž&#x;អពáž&#x;លបá&#x;‡á&#x;‚ហរឲយបនចបáž&#x;áž›áž&#x; ឡ ី ď…• ážťáž“

á&#x; លកជមនáž&#x;áž“ ážť ឡ á&#x;”

á&#x;‹ áž?មរបវáž?á&#x;ƒáž“áž&#x;លបá&#x;‡ážšáž”áž&#x;ជនជáž?ទងឥយá&#x; នកងពភពá&#x; លកá&#x; áž“á&#x;‡ ឡáž? ឡ ឡ á&#x;† ឡ ážťáž“

á&#x;‹ á&#x;‚ចកជរបá&#x; áž—áž‘áž&#x;ážšáž˜áž”áž˛áž™áž”áž“áž„áž™ážšáž&#x;áž›áž&#x;កáž&#x;ជបរបá&#x; áž—áž‘á&#x; áž•áž&#x;áž„á&#x;—áž‚ áž˝ áž“ ឡ ី

អករបជបន ន ញ

á&#x;† áž?មá&#x;‚បបបទទនងá&#x;ƒáž“

áž&#x;លបá&#x;‡á&#x; áž“á&#x;‡á&#x;— áž‚ážş á&#x;– ឡ

á&#x;‹ á&#x;‹ ឡ -áž&#x;ចឈម á&#x;Ąâˆź áž&#x;លបá&#x;‡áž áž„áž&#x;មផ áž&#x;áž&#x; (Art charnel) –បនដលáž&#x;លបá&#x;‡áž”á&#x; ញញរបភព áž… ážź ឡ

á&#x;† á&#x;ƒáž“មនáž&#x;áž&#x;ជលអ ážť អរបáž&#x;áž–á&#x;ƒáž? ážœ áž„á&#x;– ážş ážťá&#x;‰

ជá&#x; គលធá&#x;†

á&#x;† á&#x;† ď…• ážŠáž€áž“áž˛áž™áž˜áž“áž&#x;á&#x; ážšáž”á&#x; កáž?á&#x; ឥងបន ážš ď…• ď…•

ឆករបរáž&#x;កយអរកáž? áž› á&#x;‹ážź ី

ឧ.

á&#x;‰ ដចយងáž&#x;លបá&#x;‡á&#x;‚ផក ážź áž“ ឡ

á&#x;† áž› កពកបទបងá&#x; ករហáž&#x;បនចបន á&#x;‹ ឡ á&#x;† ážšáž”á&#x; áž&#x;á&#x;€ ម ឡáž? áž˝áž?

á&#x;‚áž?áž„

á&#x;† á&#x;† កហá&#x;‹ ី áž› á&#x; ដមបបá&#x; ញញáž&#x;áž… á&#x;‹, . . . . . . á&#x;”áž›á&#x;” កយá&#x; ដយáž&#x;á&#x; áž›á&#x;€áž€áž”áž– áž… ď…• ី á&#x;˘âˆź áž&#x;លបá&#x;‡áž áž„áž‚á&#x;† នឡáž? (Art cĂŠrĂŠbral) ឡ

á&#x;‹ –បនដលបណáž&#x;លបá&#x;‡á&#x;‚ដលនយមភបគនáž? ដ ជ á&#x;‹ á&#x;† ឡ ឡ ឡ

á&#x;† បនá&#x; áž&#x;ចកáž? á&#x;? á&#x; áž‘áž&#x;លបá&#x;‡ គយកឧáž?មគáž?á&#x; ធជá&#x; គលធ áž&#x;លបá&#x;‡áž‘áž˜áž‘ážšáž˛áž™áž˜áž“áž“áž™á&#x; ážšáž…áž“ áž? ឡ ážş ឡ ď…•ážœ ីដ ឡ ď…•

កងá&#x; áž“á&#x;‡áž•áž„ ážťáž“

á&#x;† ď…•ážœ á&#x;? មនរបá&#x; ធកយវករáž?áž˜áž“áž™áž˘áž˜áž™ ឡ ីវ áž˝

á&#x;† ážź តរបគនរ ážź

ážšážźáž”áž…áž˜áž€ áž› á&#x;‹

មនá&#x;‚បបបទ

áž›áž?ážšáž?ដងពបញណមយជá&#x; ដម áž áž˝ ď…• á&#x;” ី

á&#x;† ážź ឧ. រលកá&#x;ƒážŠá&#x; áž‘á&#x; áž”á&#x;‡áž•áž”នយកមក ážąáž” á&#x;” ក

á&#x;Łâˆź áž&#x;លបá&#x;‡áž&#x;ភវគáž? ឡ ឡ (Art instinctif)

á&#x;‹ á&#x;‚áž?មង á&#x;† ឍកពចរáž?មនáž&#x;áž&#x;ážšáž?áž„á&#x;— á&#x;† លន ážť ដ ឡ

áž‚áž? ážş

–គជáž&#x;លបá&#x;‡áž“យមáž?មកររបរពáž?á&#x; áž‘ ážş ឡ ឡ ážš áž?

áž&#x;áž„á&#x;‚áž?គនអជáž&#x;លបá&#x;‡á&#x; áž‘ ម ážš ីវ ឡ

á&#x;” á&#x; áž‘áž”á&#x; ណá&#x;‡ ážťá&#x;‰ ណ á&#x;” á&#x;‚បបá&#x; áž“á&#x;‡áž‚ដចជáž&#x;លបá&#x;‡áž–កá&#x;‚áž&#x;បកá&#x; áž áž&#x;áž–á&#x;ƒáž?á&#x; áž“á&#x;‡ áž˝ ម ážœ áž„ ážş ážź ឡ

á&#x;˘

á&#x; យងá&#x; ឃញមកá&#x; áž áž™ ď…• ď…• ď…•

á&#x;† á&#x;† ី កងចá&#x; ណមáž&#x;លបá&#x;‡áž‘ងបរបá&#x; áž—áž‘á&#x; áž“á&#x;‡ ឡ ážťáž“

á&#x;† គពកនយមករគáž?á&#x; ធជធ ážş áž˝ ឡ ឡ ď…•ážœ

នយម ភបគនáž? ជ á&#x;‹ á&#x;† ឡ ឡ

á&#x;? បននយáž?

áž&#x;áž›áž?ជáž&#x;លបá&#x;‡áž›á&#x; ឥយ áž‚ á&#x;‹ អ ď…• á&#x;” ឡ

á&#x;‹ á&#x;— ážšáž‚áž“á&#x;‚áž?áž”á&#x; ញញ áž…

á&#x;‚áž ážšá&#x; យងáž&#x;áž?កងពកទ ម ď…• ឡáž? ážť áž“ áž˝ ី

á&#x; ážŠáž˜áž”áž˛áž™á&#x; កáž?ជáž&#x;លបá&#x;‡áž“មយá&#x;— ď…• ី ď…• ឡ ី áž˝

á&#x;? á&#x;† នងឲយនយá&#x; ទកងáž&#x;លបá&#x;‡áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ ឡ ឡ ážťáž“

á&#x;ƒáž“

á&#x;? á&#x; បគន ď…• ម áž“áž™á&#x; áž‘

á&#x;‚áž ážšá&#x; យង ម ď…•

á&#x; យងពរពមទទល ážťá&#x;† áž˝ ď…•


- 20 កងសលបះៃនជតនមយៗ ិ ិ ី ួ ុន

សលបះចបង គឺ ៖ ិ

ំ ់ ៧ យងែដលេហថ ៉ េគសេងតេឃញមនែមកធងសខន ក 

១∼ ខងសូរសេមលង (ចេរមៀង-េភង ល – Chants-musique); ២∼ ខងកយវករ (េលន ខ -រប ំ – Théâtre-Danse); ិ ៣∼ ខងពកយសំ ដី (កពយេឃលង – Poésie);

់ ៌ – Peinture); ំ ូ ផតពណ ៤∼ ខងពណ៌សមបរុ (គនរ

៥∼ ខងភពទំហំ (សនតយកម ថ ម – Architecture)

៉ ់-រូបចមក ៦∼ ខងរងេរ (របបន ូ ល ់ – Modelage-Sculture); ៧∼ ខងរូបភពឬឆយវចរត (របថត – ភពយន)ត ូ ិ ិ

– Photographie-Cinématographie ់ អកសកសបនបញ ន ជ កេទៀតថ ិ

់ តនរបសមនសស ុ

័ ំ ៥ អរសយេដយេវទនរមណទង ម ៍

ណមនសសមនរបរងេហយ ុ ូ 

េនះវញ ិ

ំ ៧ សខេនះេកតេចញមកអពមេនសេញ ំ ី សលបះទង ចិ 

គឺ បញរនយ (Les cinq sens) កល ិច ិ ទ

មនសសែតងេសយអរមណ ុ ម ៍

បេងត ៗ ។ ក េទជសលបះេផសង ិ

េហយខកបេញញនវអរមណ ជ ់ ច ូ ម ៍ 

ំ ់របមកេនះេហថ ់ សលបះសខន ិ

សលបះចបង ិ

(Arts majeurs) ។ សពៃថេនះ េគបេងត ំ (Arts mineurs) េរចនេទៀត វ ង ក បនជសលបះបនបបនស ទ ់ ិ 

ំ ៉ ់ ុ ។ល។ ដចជករែតងកយ ករលអផះ ូ ទ ករបកជល ំ ៦ ខងេដម កងបណសលបះទង ដ  ិ ុន

បរណមកេហយ ុ 

់ ែដលរបខងេល 

ំ ី ុ ែខរេយងមនមកតងពបរម ម 

េហយមនឥទ ធ លខងកផសយេពញភមភគសវណភមេយង ល ំ ល ូ ិ ុ ណ ូ ិ  ិព  េនះផង

ំ ំ េរកពី ដចជមនជតជតខងខះបនចមងយកលនតមេយង េទេធជសលបះេគជេដម ូ ល ល  ិ ិ  វ ិ

េនះមនភសតងេនកងមជឈដនអកសកសរសវរជវេនទបអរប ឋ ន ិ ីវ ឺ ុ ៉ ុត ុន

់ េយងចបសជងេគេនចងបពេនះ ។ ុ ូ ៌ 

់ េរចនណស 

មនែតបេណះ ុ៉ ណ េសត ិ

ែដលរបកបអជវកមកងរបរែដលជសលបះ ម ុន ី ិ

ែដលេគសលសលបះ គ ់ ិ

េយងេឃញជនជតេយងភគ   ិ 

់ ដចេយងរបសខមកខងេល ូ  

់ - កវ ី - អកេរចៀងរ ំ ូ - ជងសណង ំ ំ ។ល។ មនជងឆក ល ់ - ជងទង - ជងគនរ ន ៉ ់ ិ៍ត ំ មនេនសលេករដែណលពបរណកលេរចនែបប -យង ី ុ 

ផង ។

់ ទករហតដលេយងសពៃថេនះ ុ ូ វ ង 

់ ឯសលបះទ ល ីម ៗ េនះ ។ ិ ី ៧ េយងេទបែតចមងែបបពេគមកតកែតងេនេពលថ   ី

ំ រពមទង


លទធ រពហមណ á&#x;? ត រពហមណលទធ á&#x;Œ á&#x;† áž˘ážšáž™áž’áž˜áž‘áž„ážĄáž™á&#x;‚áž?áž„á&#x; កáž?á&#x;‚បកá&#x; ចញមកពលទនងáž&#x;áž&#x;áž“ á&#x;” ď…• ី ឡធ ឡ

á&#x; áž áž?á&#x; áž“á&#x;‡áž”នជពពក ážť áž˝

á&#x;† á&#x;† ី áž˝ á&#x;Œ áž”áž&#x;មរបá&#x; áž‘áž&#x;áž áž?ហពយយមចមងលទáž&#x;áž&#x;នអពពកអáž&#x;យកá&#x; áž‘á&#x; ធជមលដនá&#x;ƒáž“áž˘ážšáž™áž’áž˜ áž› ឝី ážź áž‹ ឡច ឡ ឡធ ď…•ážœ áž áž˝ áž“ áž› á&#x;”

á&#x;Œ ម á&#x;? áž˘ážšáž™áž’áž˜á&#x;‚ហរកá&#x;‚បកá&#x; ចញពលទáž&#x;áž&#x;áž“á&#x; ážšáž…áž“á&#x;‚ដរ ី ឡធ ď…•

á&#x;‹ ážť រពហណá&#x;‚ដលចáž&#x;បរមបរណ ជងá&#x; áž‚ ម á&#x;? ážť á&#x; យង មកáž&#x;កáž&#x; á&#x;” ď…• ឡ

ដá&#x; áž…á&#x;‡ ážź áž“

á&#x; យងá&#x; លកយកលទ ď…• ď…• ឡធ

á&#x;Œ á&#x; áž áž™á&#x;‚ដលបនចលមកពáž&#x;á&#x; áž–áž‰áž€áž„áž˘ážšáž™áž’áž˜ ážź ď…• ážťáž“

របវáž?áž?á&#x; ឡ ដមá&#x;ƒáž“លទធ រឡ ពហមណá&#x;? ី

á&#x;† ឡ á&#x;‚ដលá&#x; áž áž? លទរពហណ ម á&#x;? Âť áž–á&#x;‚មនគនáž?á&#x; កáž?ពជនមកá&#x;—á&#x; ឥយ ážťá&#x;† áž“ á&#x;‹ ឡធ ď…• ី ď…•

គរបជá&#x;ƒáž“កប ážťá&#x;† áž“ ážş áž˝ áž“áž áž?

á&#x;‰ គមរá&#x; áž•áž&#x;áž„ á&#x;— នងករមងមáž?ជá&#x; áž“ážżá&#x; ážšáž…áž“á&#x;‚បបá&#x; រចនយង á&#x;‚ដលអករáž&#x;កនយមបá&#x; áž„ď…• áž? áž“ ážť ក áž?á&#x;—áž‚á&#x; ឥង áž“ ីព ឡ ឡ á&#x;† ď…• ď…• ឡ ď…• á&#x;† ឡ áž&#x;áž‘á&#x;‚áž?ជá&#x; គលគនáž? ážť áž’

á&#x; នកងáž&#x;áž„áž˜ážĽážŽ áž‚ ឌ ážťáž“

អទá&#x; áž‘áž– á&#x;” ឡ

លទá&#x; áž“á&#x;‡áž•áž…á&#x; ផមá&#x; ឥងá&#x; ដយមនáž&#x;áž&#x;បរណឆយ ážť ážť áž„ ដ ឡធ ď…• ួដ

á&#x; ដយករá&#x; គរពបជá&#x; áž‘áž–áž? áž˜áž™áž˘áž„á&#x;— ážź áž˝ áž‚ á&#x;‹ អករáž&#x;កá&#x; នរដចរá&#x; ដចá&#x;— áž“ ážť áž?

មនáž&#x;áž&#x;មយពក ážť áž˝ áž˝

á&#x; áž áž? ÂŤáž&#x;áž? ážť áž› ី á&#x;”

á&#x;‹ á&#x;† á&#x;‹ ួល របគលជá&#x; áž“ážżážšáž”áž&#x;áž áž“á&#x; áž‘á&#x; លអងá&#x; áž‘ážœá&#x;‡áž‡ áž‚ ď…•

á&#x; ដយá&#x;‚ឥកá&#x;— áž–áž‚ ី áž“

á&#x;† á&#x;‹ រកកណáž?á&#x; ពលពបន ážťá&#x;†

áž?áž˜áž“áž‚áž˜ážšáž€ážť មពក áž˝ ឡ

á&#x;‹ á&#x;† ី á&#x;‹ áž“ á&#x;† ážť áž…áž”áž?áž„áž–á&#x; រចនពនឆមនរគáž&#x;áž&#x;ករជ á&#x;” ď…• ឡ ដ

áž˜áž™ážšáž€ážť មកលá&#x; áž“á&#x;‡ áž˝

កងបណ ដ ឝន

á&#x;‹ á&#x;† á&#x;‹ á&#x; គកáž?áž&#x;គលបន

á&#x; áž…á&#x;‡áž”á&#x; áž„ď…•áž? ក បទáž&#x;ážšáž?របកáž&#x;បងáž&#x;ងអទá&#x; áž‘áž– ážź áž˝ áž˝ ឡ

á&#x;‹ á&#x;† áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ រឯអទá&#x; áž‘áž–á&#x;‚ដលá&#x; គរបអន ី ឡ

á&#x;‹ មនá&#x; រចនណáž&#x; ď…•

á&#x;‹ á&#x;‹ á&#x;? á&#x;‹ á&#x;? នមដលáž&#x;áž–á&#x;ƒáž?á&#x; áž“á&#x;‡áž á&#x;‡ á&#x;” ážœ áž„ áž› á&#x; ហយហá&#x;‡á&#x; áž‘á&#x;€áž?កបáž?បងáž&#x;áž”áž&#x;áž“áž™á&#x; ទកមន áž› ážź ď…•

á&#x; áž‚á&#x; áž“áž&#x;áž› áž‚ á&#x;‹

អទá&#x; ទពកន ឡ ážť ងលទធរឡ ពហមណá&#x;?

អទá&#x; áž‘áž– á&#x;‚ដលá&#x; áž‚áž&#x;មលá&#x; ឈá&#x;‡áž”áž“á&#x; áž“á&#x;‡ áž‚ á&#x;‹ ម ឡ

á&#x;† ážšáž”áž&#x;ពក á&#x;‹ áž˝ មននទហរá&#x;‚áž áž‚áž?មជá&#x; áž“ážż áž“ ី ážź

á&#x;† á&#x;‹ á&#x;Œ (មនá&#x;‚áž?នម ) áž–á&#x;‚មនជ រពហណá&#x;? á&#x; ážšáž–á&#x;‡áž?មពáž? អទá&#x; áž‘áž–áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ážšáž‚áž“á&#x;‚áž?ជáž&#x;វភធម ážťá&#x;† ឡ ឡ

á&#x;Œ (មនរបពáž? របធម ážź ážź ឡ ) á&#x; áž‘ á&#x;”

á&#x;† ážź á&#x;† áž“ ដបងá&#x; ឥងអករáž&#x;កនគá&#x; គរពបជá&#x; áž‘ážœá&#x;‡á&#x; áž•áž&#x;áž„ á&#x;— មន á&#x;– នមáž?ážšážšáž‘ áž“ ážť ážź ážť ď…•

á&#x;† á&#x;‚ដលជá&#x; áž‘áž–áž?áž?ណងធមជáž? ម ឡ

á&#x;‹ á&#x; áž“á&#x;‡ážšáž‚áž“á&#x;‚áž?មនជពកយáž&#x;áž? ážťáž› ី

គក - á&#x; áž—áž„ ážş ដី - ទក ážš ď…• áž› - ហយលá&#x;‹ .... á&#x;”

ážœážšážŽáž˘áž‚ážœáž™ ážť ážť ... ឡន

á&#x;† ករá&#x; áž‚ážšáž–á&#x; áž‘áž–áž?áž‘áž„

គបទáž&#x;ážšáž?បងáž&#x;áž„áž“áž„áž&#x;ážšá&#x; áž&#x;ážš ážź áž˝ áž˝ ážť ážťá&#x;‰ ណ á&#x;” ážş ឡ ď…• គណá&#x;‚áž?áž”á&#x; ណá&#x;‡

áž›á&#x;‡áž˜áž€ ážť

á&#x;‹ á&#x;? á&#x;† ឡ ី á&#x;Œ ត យញបជ ដលáž&#x;មយមនគមរá&#x; វទ á&#x; áž‘áž”á&#x; áž‚ážšáž”áž?áž”áž?áž?មá&#x; វទá&#x; áž“á&#x;‡ážšáž–មទងពធá&#x; យជ ករ ញ ážź ីព ď…• ឡ ឡáž?

á&#x;? ď…• áž›á&#x;‡áž”áž„á&#x;‹ (Sacrifice) កá&#x; កáž?á&#x; ឥងá&#x;‚ដរ á&#x;” ď…•

á&#x;† áž˝ ពករពហណបá&#x; áž„ď…• áž? áž˝ ម á&#x;? ក á&#x; áž‘áž–áž?áž’áž˜áž™áž˘áž„ áž‚

áž˛áž™áž“áž˜áž?


- 22 ំ ួ «ឥរនទ ឬ េទយស៌» ែដលមនេទពតតចទងពងខងេលជបរវរ ូ  ិ

ឥរនេនះេហយជអកកសងេលក ទ ន 

ំ ន េហយេគន គេជឿថ 

់ ់ ួ ឫសី ៗ ឲយតមកពក េហយរបទនកបនចបបមកដលពក ួ  ួ

រពហណទកជេគលេគរពរបតបត ម ៍ ុ ិ ិត ។

់ ួ េហតេនះកងេវទរបសពករពហណមនបទសរត ុ ម ៍ ូ ុន

់ បងសងលងេលមរពះឥរនះ ួ ួ ួ ទ នងថយទកេសមដលរពះឥរនះ វ ទ ។ ិ ឹ ំ ជដណមករពហណែលងេគរពឥរនះ ម ៍ ទ

ំ ន ់ េដយនគយលថ

ពគតចបំ ងបរងបពកអសរ ុំ ិ ក ួ ុ

េចះេសពទកេសម ឹ

គជ ឺ

ឥរនះមនរបពនេរចន ទ ធ 

់ បេណយឲយអសរយយេសចកសខរបស ដ ុ ី ីដ ុ

៏ ំ ន ំ ួ មនសស ។ េគកនគបេង ត «រពហម» េហយឲយរពហរបកបេដយ ុ ក េទពតធមយថេទៀតនមថ ម ីម  ៌ រពហចរយធម ម ិ

គមនមនរបពន ធ ឺ ិ

ំ ន លះេគ នគេគរពរបតបតតម ុ ិ ិត

មនេសពសរ ុ ។ល។ ិ

៏ ំ ន េជឿថ រពហសកសទជងឥរនះ រពហេទ កបនសខសន ម ុ ត េទបនគ ម ទ ។  ិដ ិ ិ ធ ់ ន រតូវែបកបកគជពរពក ី ួ

េវលែដលជនជតឥណ ឌ ិ

ំ លេនខងដខស ី ព ់

ពរអ គឺ ៖ គ ី ងេទៀត

់ េហយពករទវដរតេទេនតមដទនបេនះ ួ ិ ី ំ 

– រពះឥសូរ ឬ រពះសវះ ិ

សតេនេលភៃកឡស ិថ  នំ

េគរពបជ ។ ូ

អទេទពពរអងេរកយេនះ គ ិ ី

យយថ ៖

់ ួ សរមបពក

អករបជបនសនដ ន ញ ិ ន ឋ នថ

់ ួ េកតេឡងពករសនតរបសពករពហណ ម ម ៍   ី

់ ុ ំ ឲយមនជកបនចបបទកជតណមក ួ

គសនតឲយមនេវទ ម ឺ

៏ កបេង ត ក

ំ ំ ូ ជេនឿេនកងលទេនះទងមល ិធ ុន មនអទេទព ិ

់ េហយែដលកនែតែកែរបបនចមង ដ ៗ  ិត

េគលវជ ិ ជ ៃនលទធរិ ពហមណ៍

គេគន ឺ ិ-

៏ ់ កយកេឈទត 

់ ់រពះរពហមនរសកឈមពរដណក ់ ់ េឈេនះកតដចសច ូ ម  ី ំ

តមេសចកីសេងតជសរប ដ ក ុ

៌ ជអរយធមឥណ ឌ ។

ជះនគវសរក ុ ិ ិ

់ ដ ដលេកែបកេញសខង ល ំ 

បនជអងរពះសវះ នង រពះវស គ ិ ុ ណ េនះេឡង ិ ិ  ។

កមម

់ ួ សរមបពកអរយ ័ន

ំ ់ យ ជអេណយផលរបសរពះរពហែបងែចកឲ្ ទ ់ ម

កលេនះរពះរពហចះមកេធតបះ ម ុ វ

េភងមកេកៀរេញស ។ ល 

៏ ំ េគកបែបកឲយមនអទេទព ិ

ជះេគសនន ុ ិ ិទ

– រពះនរយណ៍ ឬ រពះវសណ ដ ុ ិ ុ សតេនកណលសមរទ ិថ

រទវដេគរព ។ ិ

ំ ី មកតងទ

េដយសរពកអរយ ័ន ួ

ំ ូ ំ ករមងចេណះៃនលទរព ហណ «សត ម ៍ ដបងេឡងេកតពបទ ិធ   ី ុ ល ី»

ឲយមនទណឌ ឲយបនេទ

ែដលពកអកេគរពអ ួ ន


- 23 ់ ទេទពតច ។ ូ ៗ បនតកែតងេឡងជពកយចនៗ ួ ិ 

េនះ

មកចងរកងតមពក ួ

ំ ន តមកពករពហណនគរបមលករមងសត ួ ម ៍ ូ ុល ី

នងែតងបែនមជពកយេឃងេហថ «កវយះ» ឲយមនេឡងជ ថ ល ឹ 

ំ ់ ឺ គមរេហថ «េវទ» សខនគៃរតេវទ ែដលមន ៖ ីព

៌វ ១∼ ឫេគទ ឬ ឫកស ំហត ជបទសរតេធយញ ូ ញ។ ិ វ

់ ់ វ ២∼ យជេវទ ឬ យជសហត ជរបមនសរមបេរៀបរណបេធយញ ុ៌ ុ៌ ំ ិ ូ ត ដ ញ។

ំ ិ ជបទឆនសរតថយទកេសម ។ ៣∼ សមេវទ ឬ សមសហត ទ ូ វ ឹ

េរកយមកេហថ «ចតេវទ » ុ

ំ ី គមនេវទទងបេនះនងែថមេវទមយេទៀតេហថ «អថរ ៌ ួ ឺ ិ

៌ ំ ិ » ែដលជមនបេណញេខចបសច ័ េវទ ឬ អថរសហត ។ េនសមយចងេរកយៃនលទន ត ដ ម ុ ី ិ ធ ិយមេវទ

៏  កេកតមនគមរករមងវជមយេឈះ ម «វទងះ គ » ិ ជ ួ ីព

ំ ់ ់ ទងអសេនះ បនរគបសព វ។

9

9 9

់ ី ែដលអធបបយពនយលពេវទេដម  ិ


រពះពុទស ធ សន ំ កងេពលែដលលទរពហណកពងេចញជជេនឿេរចនែបប ម ៍ ំ ុ ិធ  ុន

់ រទនេនះ

់ មនអកខះធញ រហតដល ូ ន ល ុ

៏  ់ ់ ពទសសនកេកតេឡងេដយសរកររតះរះរបសមនសសេរចននក ុ ធ ុ  ិ ិ 

ថពទសសនពែមនេកតេឡងកណលមតអកេឆតលងេទ ុ ធ ុំ ដ ង ់   ិ ន ់ ណជេរចនគណស ន  «អដង ឋ ិក គ មគ» គ

Découverte» េកត ុ  ពមនសស ី

បែនរពះពទបនរកេឃញ ុ៉ ត ុ ធ 

៉ ់ ំ ់ ុ ខ គផវល អ ៨យងេទកនកររលតទក ឺ ូល នវសភពបរសទ ូ ិ ុ ធ

គរគេនះមនអករះគតពចរ ន ិ ិ ឺ ិ ់ ឹ » «រតសដង

់ ឹ រតសដង

័ បននយថ

ំ កងពទទងឡយ (Connaissances) ។ ុ ន ុ ិធ

ពែមនជអទេទពបេង ត ុំ ក េទ ។ ិ

មនវងសរតកលដចមនសសធមត ូ ូ ុ ម

េហថ

បនេសចកី ដ

់ ឹ មននងរតសដង ុ ឹ

ដចជេឃញ ូ 

«រកេឃញ 

ំ ិ គនតរកេឃញ 

រពះពទមនមតបត ុ ធ ិ

់ ឹ េហយរះរក «កររតសដងសពញតញណ » េនះ វ ុញ  ិ

ក៏

់ ៍ សរមបជរបេយជនមនសសផងគ ុ ន ។

របវតតព ធ សន ិ ុទស

់ ់ រទងនមថ រពះពទមននងបនរតស «សទត នង ុ ធ ុ ថ ជរជបរតៃនរពះបទសេទទន ុ ុ ធ ឹ ិ ធ » ិ

រពះនងសរមហមយ ិ ិ

ជនយ ម ុ ២៩ ឆន ំ

សតេនកងរតកលសកយះ ូ ិថ ុន

័សុ ដ ។ នែដនកបលព ិ

រពះអងបនេចញសងផសែសងរកសមសេមធញណ គ វ ម ព ិ ួន

់ ឹ ។ េទបបនរតសដង 

់  បនបពរតសេហយ ទ ់ ី

ំ ់ កងកណតរពះ ុន

់ អសរយះ ៦ ឆន ំ

រពះអងបនេទសនេរបៀនរបេដអករសកពទ គ ន ុ ី ី

់ ំ ់ ៨០ ឆគត មយេទទមយ អសរយះ ៤៥ ឆន ំ បករមជកណត ។ ួ ូ ួ ន ំ ់ រពះអងច គ ូ លរពះបរនពន ី ួ ិ ិ វ េរកយពទនពន ៤ែខេដយមនករេកតមនលកងពទ ុ ធ ិ វ ធ  ិទ ុ ន ុ ឱវទ

៌ ិ ័ េពលរបជពភកសធមវនយេហថ «បឋមសងយន » ុំ ិ គ

័ ំ ៏  សវកទងឡយកេបក

់ ំ េដមបេរៀបចតរមមតរមងឲយមនែផក ន  ី ឹ

់ ់ ឺ រពះវនយ ១០០ ឆន ំ េដយខច ជកលកគ រពះសរត នងរពះអភធម ល ូ ម ។ លះចេណរមក ុ ំ ិ ័ ិ ិ

់ េគលរបតបតកងពទសសនកនែតរវតេទ ិ ិត ុ ន ុ ធ

េធសងយនទ គ វ ី ២ េទៀត ។

ំ ់ ំ ់ រពះសងឃទងអសជននេនះ

២៣៤ ឆន ំ បនបមកេរកយពទនពន ទ ់ ុ ធ ិ វ

៏ កបនរបជគ ុំ ន

មនកររបជសងយន ុំ គ

៌ ិ ័ ំ ់ ជេលកទ រពមទងចតមេធយបយផសយរពះពទសសន ទ ់ ុ ធ  ី ទ  ី ៣ េដមបេផៀងផតធមវនយេនះ

់ ិ េទរគបទសទផង ។ ី

លះបន ២ ឆបនបមក ុ ន ំ ទ ់

៏ កមនេធសងយនជេលកទ គ វ  ី ៤។

តមក

៏ ់ ុ ពទសសនកបនផសយេទដលរសកលង ុ ធ ក

េរកយពទនពន ៤៣៣ ឆន ំ េទបមនសងយ ុ ធ ិ វ គ 

់ វ ់ នជេលកទ េដយេរបអកសរ ខ ៍  ី ៥ ចបេធករកតរតជលយលកណអកសរបនជគមរេឡង ីព  


- 25 ភសសហឡះ ។ ី

់ ុ ធ លះដលពទសសន ៩៥៦ ុ

េទបរពះពទេឃសែរបគមរ ុ ធ  ីព

ស។

័ អរសយករេកតមនវបតខះ ិ ិត ល 

កង ុ ធ ៉  ុ ន ឱវទរពះពទយងេនះេហយ

ំ មនជេនឿែបកគេទជនកយពរ ន ិ ី គឺ ៖

ជ មគធភ

បនជអករបតបត ន ិ ិត

ំ ១∼ េថរវទ ឬ ទកខិ ណនកយ ែដលសពៃថេហថ ហនយន គករេគរពចេពះ វ ង ិ ី ឺ

ំ ំ េហយចងរកងទកមក េគលែដលនិយមតមកររបជរពះេថរះទងឡយចងច ។ ុំ ុ  ២∼ អចរយវទ ឬ ឧតតរនកយ ិ ិ

សពៃថេហថ វ ង

មហយន

តមពកអចរយ បនែកសរមួលបែនមបនយខះ ួ ថ ថ ល ។

គករនយមេគរព ឺ ិ

ទសសនះៃនពុ ធ សន ទសសនះៃនពុ ទស ់ ឹ េដមបនងរតសដងជរពះពទនមយ ៗ ុ ធ ី ួ  ី ឹ

ពករសងបរមទង ី ី ំ ១០ េហ «ទសបរមី» ។

់ «ទក ុ » ខ របសមនសស ុ

េចៀសពី «ទក ុ » ខ េនះ

េហថ ៖ «ផល»

ែដលេកតេឡង  

ំ ុ កររកេឃញជេដមបផតគបញ ហ «សខ ុ » នង   ឺ ិ

ែដលមនេឡងេដយសរែត «ជតិ - ជរ - ពយធិ - មរណះ» ។ 

េដមប  ី

់ ល េកតមកព  ី «កមម» របសខនបនេធ វ ។ ួ

បន

ែដលមន «សមទដ ម ិ ិ» ឋ គឺ

់ ករយលេឃញរតូ វ 

់ ែដលមនសសរបរពតរគបេពលេវល ុ ឹ ត

ំ េហយនឲយេកតជ  

មនែតអដងិ ឋ ក គ មគគ

ែដលមនសសបនទទលគ ុ ួ ឺ

ំ  (Action) េសចកថ កមម: ជអេព ីដ

័ច បចយ

េពធសតរតូ វ វមនេពធសមរ ភ ិ ិ

ជផល (Résultat)

ផលមកឲយអករបរពតេនះវញ ដ ់ ន ិ ឹ ត

ពែដលខនេនះជេដម ុំ  ។

នង ិ

ំ ិ ត ់។ េនទបផត មន «សមស ឬ សរងួមចតេដយហតចត ម មធ» ួ ម ់ ី ំ ុ ី គករតងចតឲយនងនន ឺ ឹ ិ ត ័ អដងិ ឋ ក គ មគេនះបននយថ គ

សខ ុ សប ង ់

់ ូ ុ ខ ផតរលតនវទក ុ

េហថ «នពន ិ វ »។

៏ ៉ ផវដរបេសរែដលមន ៨ យង  ូល

គសខបរសទែដលេយងសពៃថ វ ង ឺ ុ ិ ុ ធ 

់ ព សរមបេឆះេទរកករ

់ មនងយនងបនយលបន ិ ឹ

េគលសកសៃន ពុ ទស ធ សន សន ិ

័ េគលវជៃនពទសសន អរសយេលករសកសពរែបប គឺ ៖ ុ ធ ិ ជ  ិ ី

១∼ គនថធុរះ គជករែសងសកសែបបរទស វ ថ ឺ ិ ឹ ី ត េរៀនអតបទគមរដក ី ព ី ។ រេបៀបសកសែបប ិ

័ ់ ន េនះសរមបអកមនវយេនេកង ម ័ «រពះរតយបដក » មន ៖ ិ

េទបអនវតបន ុ ត 

េរពះកបនខតមនអតរជលេរជេហថ ន ថ ួ

៉ ិ – សុតន ឬ រពះសរត ជេរឿងរវនទនឬជគតេផសង ៗ ត បដក ត ិ ូ ិ

់ ំ ុ ធ ែដលសរមបែណនពទ


- 26 បរសទឲយរជះថ ល មនសទនងដងគណេទសតមគនង ធ ិ ុ ល ឱវទរពះពទ ុ ធ។ ឹ ិ ័ ់ វនយបដក ឬ រពះវនយ (Disciplines) ែដលជចបបបញត ញ ិត ិ ័ ិ ័ ិ

់ ុ ធ ិ ័ ំ ់ កណតតរមមតរមងពទបរសទ ឲយមនរកិតយរកមលអ ។ ឹ

់ ឬជលកខណសរមប ខ ័ ឌ

៉ – អភធមបដក ឬ រពះអភធម ម ិ ម (Métaphysique) ជបទពចរណយងលតលន អ ់ ិ ិ ិ ិអ

រតះរះរកករេដះរសយបញ ហ ិ ិ េដម  ។

២∼ វបសសន ធុ រះ ិ

េធវ «កមដន ម ឋ » មន ៖

ឬពនតយពរបធតដសខមណមយ ុ ៏ ុ ុ ួ ិ ិ ី ូ

ឬវធ ិ ី

មនបញេកតសបជ ហ ល ់ 

់ គជករែសងសកសែបបរបតបតចតគករហតទមបចត វ ល ់ ិ ត ឺ ិ ិ ិត ិ ត ឺ

េហថ

់ ំ ់ ិ ត – សមថកមដន សរមបរងបចតឲយសប ម ឋ ង ់។

់ វ ិ ត – វបសសនកមដន សរមបេធចតឲយេចះរតះរះ ម ឋ ិ ិ ិ ។ ់ ដេចះពកយេរបៀនរបេដរបសរពះពទ ូ ន ុ ធ

សងរសបេទតម េគលវធវទយសរស ត (Procédé ិ ី ិ ឹ

(១) ់ ុ ល េមលនវធតេផសង េវទន scientifique) គយកសតបញ ៗ មនរបកន ញ េធជរបដបឆះ ូ ុ ូ ខ ធ ឺ ិ វ 

ំ ់ ឹ ីត ់ ខនធ សញខន «លទធី» េនះ ញ ធ សងរខនជេដម ខ ធ ូ ន ឹ ុ ធ  ។ ដេចះនងសគលរទសរបសរពះពទថជ

ពសវសមេសះ ុំ ូ

់ គរគបបែតទកដកថជ ួ ុ ី

ទសសនវជ ិ ជ (Philosophie)

័ ់ ែដលបននយថពកយេរបៀនរបេដរបសរពះព ុ ទធ (Doctrine Buddhique)

ឬ «ពទសសន » ុ ធ េរពះេហថលទធិ

ំ ់ ដចជលទរពហណ ័ េនះ គមននយថ ជេនឿទលទលយណស ូ ំ ូ ូ ម ៍ ឯេនះ ។ ឺ ិធ

~

~ ~

(១)

រូបកខនធ – អនថ រូបុក ័ -ខ័ន មនន័យថ៖ កងរូប, របជុំរប ូ ។


អá&#x;†áž– អកáž&#x;ážšáž&#x; លបá&#x;?á&#x;‚ហមរ NNN

ď…• á&#x; áž&#x;ចកដីá&#x; ផដម á&#x;† á&#x;‚ដលá&#x; áž áž? អកáž&#x;ážšáž&#x;លប Âťá&#x;? áž–á&#x;‚មនáž&#x;á&#x; ដá&#x;‚áž?á&#x; áž‘á&#x; áž›áž?អកáž&#x;ážš ážťá&#x;† ឡ ď…• áž˝

មយáž?អកáž&#x;ážšáž”á&#x; ណá&#x;‡á&#x; áž‘ áž˝ áž˝ ážťá&#x;‰ ណ

á&#x; áž”á&#x; ពលឲយ áž…á&#x;† ď…•

á&#x;‚áž?ងអធបបយផáž&#x;យមáž?á&#x; áž•áž&#x;áž„ á&#x;— ឡ ឡ

á&#x;Œ á&#x;† á&#x;‹ á&#x;” áž—áž–á&#x;ƒáž“áž&#x;áž áž˘ážšáž™áž’áž˜áž‘áž„áž˘áž&#x;

áž&#x;ážšáž&#x;á&#x; ដយá&#x;‚ឥកបងបកងá&#x; áž“á&#x;‡áž•áž„ áž? ក á&#x;‹ ážťáž“ á&#x;‚ដលá&#x; ហអកáž&#x;ážšáž&#x;លប á&#x;? ឡ

(Lettres) á&#x; áž‘ á&#x;”

ជនជáž?á&#x;‚áž ážšá&#x; យង ឡ ម ď…•

របវáž?áž&#x;ážšáž&#x;ážšáž&#x;កá&#x; យង áž? ážť ឡáž? ď…•

áž‘á&#x; áž‘ á&#x;” ážź

á&#x;‰ á&#x;† á&#x;‹ á&#x;Œ គជá&#x;‚មកធងមយយងáž&#x;áž áž“á&#x;ƒáž“áž˘ážšáž™áž’áž˜áž áž„áž€ážš áž˝ ážş

á&#x;† á&#x;‹ á&#x;‹ á&#x;‹ ážŹáž…áž„ážšáž€áž„áž“ážœáž˜áž?áž&#x;ážšá&#x;‡áž&#x;ហនរគបករលáž?áž›áž&#x; ážź ážź ឡ

áž&#x;លប á&#x;?នមយ á&#x;—á&#x; áž‚á&#x;‚áž?áž„á&#x; ឃញមនករ ឡ ី áž˝ ď…•

ដá&#x; áž…á&#x;‡ ážź áž“

á&#x;‹ តអá&#x;‚ដលទកទងá&#x;‚áž?ជ ីវ តáž&#x;កមម

á&#x; áž áž?á&#x; áž“á&#x;‡á&#x; ហយបនជá&#x; នកងáž&#x;á&#x;ƒážŠá&#x;‚ដលá&#x; áž áž?អកáž&#x;ážš ážť áž“ ď…• ážťáž“ á&#x;‹ á&#x;‹ áž“ á&#x;Œ នទនទកទងá&#x; áž‘ážšáž‚áž”á&#x;‚áž•áž€áž˘ážšáž™áž’áž˜ ឡ ដចជ ážź

áž?មវធ ឡ ី

អáž?បទរបá&#x; លមá&#x; លក -á&#x; ážšážżáž„áž“áž‘áž“ á&#x;”áž›á&#x;” áž? ឡ

áž‚áž&#x;មលá&#x; áž‘á&#x; លអáž?បទអកáž&#x;ážšáž&#x;ážšáž&#x; áž‚ á&#x;‹ áž? áž? ážş ď…•

áž–á&#x;‚មនáž?អកáž&#x;ážšáž&#x;ážšáž&#x; ážťá&#x;† áž˝ áž?

á&#x;† ី ážź á&#x;‹ បនបá&#x; áž„ď…•áž? á&#x;?áž?ងពយរណáž&#x;មកá&#x; áž áž™ ក អកáž&#x;ážšáž&#x;លប ឡ ď…•

á&#x;‹ áž&#x;រមបជមá&#x; ធយបយ

áž”á&#x;‚áž“ ážťá&#x;‰ áž?

á&#x;Œ áž—áž”áž˘ážšáž™áž’áž˜ ជ á&#x;‹

áž‚á&#x; áž&#x;ážšáž‚ ážş ď…• ម áž“ áž“áž„ ážš

á&#x; áž‘áž“áž„áž&#x;áž“áž“áž…áž?អករáž&#x;ក ដ ážť ážš ឡ áž? áž“

á&#x;† ឡ ឯនá&#x; កបបទ (Thèses) á&#x; ážšáž…áž“á&#x; លកយកá&#x; គលគនáž?ហងលទនងáž&#x;áž&#x;áž“ ឡ áž ď…• ď…• ឡធ ឡ

á&#x;† រពមទង

á&#x;‹ á&#x;” ážšážŻážœáž‘áž™áž“áž–áž“áž“ បញមនáž&#x;áž&#x;ជáž?áž á&#x;‡áž˜áž€áž–នយល áž ážť áž’ á&#x;? (Thèmes) គបញនងករá&#x; ដá&#x;‡ážšáž&#x;យកង ហឡ ឡ áž› ី ឡ ឡ ážş ážťáž“

á&#x; áž“á&#x;‡ážœáž‰áž&#x;មបណហងបញáž&#x;ងមកច បញជáž? áž áž‚ áž á&#x;† áž áž áž‘ážť កហឡ ឡ áž… បញជá&#x; នឿលទáž&#x;áž&#x;áž“ ឡធ ឡ នងបញ ឡ ážź á&#x;Œ áž“áž„ ឡ áž&#x;ážť ហកងá&#x; លកយ ឡ á&#x;” ážťáž“

ážšáž”á&#x; ភទអកáž&#x;ážšáž&#x;ឡលប á&#x;?

á&#x;† á&#x;— ពរី áž‚ážş á&#x;– á&#x; គអចá&#x;‚ចកអកáž&#x;ážšáž&#x;លប á&#x;? ជá&#x;‚ផកធ áž“ ឡ

á&#x;Ąâˆź អកáž&#x;ážšáž&#x;លប ឡ á&#x;?ពកយកពយ អកáž&#x;ážšáž&#x;លប á&#x;?á&#x;‚ហរបរណ ម ážť ឡ

á&#x;‹ áž&#x;មបណáž&#x;ážšá&#x; áž&#x;រជពកយកពយណáž&#x; ážź á&#x;Œ

á&#x;? áž‚ážş á&#x;– មនá&#x; ážšáž…áž“ážšáž”á&#x; áž—áž‘á&#x; áž‘á&#x; áž‘á&#x;€áž?ជអទ ď…•

á&#x;† á&#x; ហយកពយ áž‘áž„á&#x; áž“á&#x;‡ ď…•

á&#x;† áž€âˆź ážšáž”á&#x; áž—áž‘ážšáž”á&#x; លមá&#x; លក (Genre romantique) áž‚á&#x;‚បបáž&#x;ážšá&#x; áž&#x;រដá&#x; ណរá&#x; ážšážżáž„á&#x;‚វងឆយ áž„ ážş ď…•

á&#x;‹ á&#x;‹ á&#x;– áž”á&#x;‚នអធបបយពá&#x; ដមដលចបជពកយកពយ ážťá&#x;‰ áž? ឡ ី ď…•

ឧ. á&#x; រឿងកកី; រកឝងáž&#x;ភមរáž? . . . .á&#x;” ážť ឡ ឡ ; ážšáž–á&#x;‡áž‡áž“វងáž&#x;


- 28 ខ∼ របេភទឧបេទស (Genre didactique)

ំ ់ ិ ួ តមជនននមយ ៗ៖ ន

គែបបកពយេរបៀន របេដេផសង ៗ ឺ

នយម ិ

់ ់ ឧ. េរឿងជតកខី ល ៗ ឧ. ចបបរកម , ពកយចស់, ចបបេករកល .... ។ ិដ

គ∼ របេភទពណគត ី ី ិ (Genre lyrique)

គែបបពកយកពយខ ដ ច ឺ ី ល ៗ សែមងពមេនសេញត ី

់ ឬពមតផលខនែដលកវយលេឃញពបញបចបបនអមយ ហ ន ីវ ួ ី ី ិ ទ ់ ួល  ី ុច

័ របកបេដយនយពេរះ ិ

......។ ពស ៖ ឧ. កពយរពះរជសមរ ភ – កពយសនរមក ុ ធ ុ ៉ – កពយគកកមកេលស ុ ិ ិ ់ (Genre satirique) ឃ∼ របេភទែបបរះគន ិ

គជែបបកពយខ ឺ ីល ៗ

៍ នទនពេហតករណ ុ ិ ី

ំ ិ ិ ់ ់ អមយែដលមនសមរមយ េដយមនលយគនតរះគនដសេតឿនខះ ៖ ល ៗ កងេនះផង ីវ ួ ិ ុន ំ - េលបកកមជ ឧ. េលបកន  ិ រសនគរវតត - េលបកេឡមវង   ុព . . . . . ។

២∼ អកសរសលប ិ ៍ពកយរយ

៏ ិ៍ គឺ ៖ កងអកសរសលប ៍ពកយរយ កមនែចកេចញជេរចនរបេភទែដរ ដចមនជអទ ូ ិ  ុន

ំ ល ំ ិ ឬសល ក∼ របេភទេរឿងេលបក ច ី  (Fables) េរឿងខី ល ៗ ែបបកែបងែតបេញញេគលគនត

៌ ុន ័ ់ ធមកងនយដសេតឿន ៖ ឧ. េរឿងទនសយនងខ , ៃរនងរសេមច ។ល។ ល , ខឃនងេដមពរង ល ុ មំ ិ  ិ ិ ខ∼ របេភទេរឿងេរពង (Contes légendaires)

ជយរមកេហយ ូ 

ពដងេឈះអកែតងមយណេទ ុំ ឹ ម ន ួ

ែបបេរឿងរបឌត ួ ួ ិ ជនែវងជនខ ី ល មនមក

ដចជ ូ

់ េរឿងនងសករកអប ូ ,

េរឿងរពះ

េថងនងនគ, េរឿងតេគេហ, េរឿងតរពហយយេព , េរឿងអកតឃងេមឿង ,.......។ ម ន ល ំ គ∼ របេភទនវកថ (Nouvelles)

បញតចលម ហ ូ ម

គជែបបេរឿងរបឌតរកងេឡងខ ឺ ិ  ីល ៗ

់ ែដលឆបេដះរសយរចភម ៗ៖ ួ ល

ឧ. េរឿងខៗ ីល

របកបេដយ

៍, កងទសសនវដររតៃថេសរ ីដ ី ង ុន

់ ំ កងទសសនវដកមជសរយ េរឿងទកដរ ុ ិ , េរឿងឆងពពកសប ល អ ់, នរនងបប ុ ផ,.......។ ីដ ុ ព ី ុន ី ិ ឃ∼ របេភទរបេលមេលក (Romans)

់ ជែបបេរឿងែវងែដលមនេចទបញចបស ហ

៉ ិ លស់ េហយេដះរសយរបកបេដយនេកបបទរតមរតូ វ ៖ ឧ. េរឿងកលបៃបលន េរឿងផក ុ  ិ ខ ឹ

រសេពន េរឿងផរកផេរយ ......។ ក ី ក

ង∼ របេភទេរឿងេលន (pièces de théâtres) ខ

សលបះកយវកររបកបេដយវធសរស ត៖ ិ ិ ី ិ ......។

ែបបសែមងជឆកជឈត ដ ុ

ែបប

ំ ុ ឧ. េរឿងេរៀមចបងេយង . ម ,ំ សបតឥតេមប  , ថរ

b

b b


របវតតិសេងខបៃនអកសរសរសតែខមរ ÂÂÂÂÂÂÂÂ អកសរសរសែខរ ត ម

េកតេឡងេសរនងរបវតសរសែដរ ត   ម ឹ ិត

វតសទី ១ ៃនរគសសករជមក ។ ឹ ត

់រតបនតងពសត ំ ី ែដលគរកត ួ

៉ ់ េឃញថមនរយះេវលយងែវងពនេពក 

េបនងសកសព  ឹ ិ ី

ំ ់ ៗ ឆមនបន ័ ដេណរ ។ ដេចះ បនជអកសកស នយមែចកសមយកលេនះជ ន ំ ិ ូ ន ន ិ ត ៍  វវតនរគប ិ ិ

័ ំ ៗ នងពនតយពករចេរមនលតលស ់ បនសមយធ ួ ូ ិ ិ ិ ី 

់ ំ ឬករអនថយតមេពលេវលទងេនះ

ដចតេទ ៖ ូ

១∼ អកសរសរសតសម័យមុនអងគរ (Préangkorien) ំ ូ ័ ដបងេនះ សមយ

់ មនរយះេវលែវងឆយណស ង

៌ ់ ុ ធមមកទលផតសតវតសទ ី៨។

កលេនះ

៌ កសងវបបធមជតមនអកសរសរសជេដម ត  ិ

េឃញដនខងអកសរសរសខះៗ ត ល 

បេណះ ុ៉ ណ

់ ំ ី កទកដ គចបតងព ី ឺ ឹ

កសងអរយ

៏ ់ ឹ ់ ់ រជធនេយងកេនពទននងន ជបលប ុំ ី  ំ ៏ ់ កេនពទនមនជហររងប ុំ ឹ ុ ឹងែដរ ។

ែតេនេលផងសលចរក  ទ ំ ិ ឹ

បែនេឃញថមនករេរៀនសរតេរចន ុ៉ ត  ូ 

ករ

េគរបទះ

៉ នងេរឿងរវខងសសន ិ

់ េរពះអករបជអកសរសរសជននេនះ ន ញ ត ំ

េរចនជពករពហណ ួ ម ៍ ែដលបនទទលករឧបតមពរពះមហកសរតេពញបនក ួ ថ ភ ី  ុទ ។

២∼ អកសរសរសតសម័យអងគរ (Epoque Angkorien)

រយះកលទី ២ េនះ

់ ់ ី ់ ុ របចបពសតវតសទ ី ៩ មកដលផតសតវតសទ ី ១៤ ។

ែខរេយងកសងបនជរជធនរងេរឿងអងរ ម គ ។  ី ុ

រយះពករពហណជអករបជ ួ ម ៍ ន ញ

កលេនះ

៌ ម ៏ ់ អរយធមែខរកចបពរងី កេពញកមងតម ល ំ

នងរពះរជរពះអង ឯ គ ងផង ិ

េដយមនបេងត ក ជទរប ុំ ី ជរជ

់ ិ ់ បណត តរជបេទេពញរបេទស ។ វ ត ិឌ សរមបែកទរមងនងផសពផសយអកសរសរសជតឲយបនរជួ ិ

េហតេនះ ុ

ិ៍ត ំ ់ បនជេគេឃញមនេករដែណលេនសលជេរចន  

ំ ់ ៗេល ដចជអតបទសខន ូ ថ

ំ ផងថ តមអករសវរជវថ មនអតបទសរេសរេលរកងែសបកសត ទ ំ ម ។ េរកពេនះ ន ថ វ ដចជ ូ ី 

់ ឹ ់ ន េរឿងរមេករ ិ៍ត េរឿងមហភរត េរឿងេរពងនទនជបនងមតអករសកជេដម ុ  ។ ិ

ំ ិ គនតអកសរ


- 30 ័ សរសសមយេនះរបកបេដយេសចកសងឃម ត ីដ ឹ

សរសេយង ត  ។

់ ន ់ុ ំ ុ េឡងដលថករងេរឿងបផតកងរបវតអកសរ  ិត ុន

៣∼ អកសរសរសតសម័យេរកយអងគរ (Post-angkorien) ័ ំ ុ ងែតចេរន ំ  ់ ់ ៏ កលពសមយមន អកសរសរសេយងកព រសបែតមកដលេពលេនះ កែរប ុ ត ី 

់ ់ ់ ំ ឹ រតឡបជសតសនយ ង ់ ូ ឈងសងែតបតអសដណង ឹ ឹ

របវតសរសេយង ត ិត 

រតូវចះ ុ ឱនថយ

់ ។ េទេសរែតអស ទ

់ ិ េយងេនេសសសលតចតច ួ 

ៃនករវវតនអកសរសរស ត ិ ត ៍

េរពះមនបចមរតមករតតបត ច ិ

័ អរសយេដយ

វយយកបនរកុង

់ ៌ ំ បនន ៏ វខងសរតូ អងរគ េហយកបនខត ចបបតរមកងវបបធមេយងទង ករតូ វដេណមយក ន ុ៉ ម ម ំ   ដ ួ ុន

់ ់ រកុងថមនទនេទៀងទតេនេឡយ ីម ិ 

៏ ឹ ំ កដកជញននមករកទរកុ ី ងថី ម ូជ

ែតេដយ

ំ ែថមទងមនចលចលេដយសរពកសរតូ វេចះែតក ំ ួ

ំ ់ ់ ំ  ់ ៏ ត់ ករចេរនលតលសកប េញញ េកតទនសទសែទងគកងរសកផងេទៀតេនះ ន ុន ុ ូ  ពេរកផង ី 

័ វ ួ ដកជញន សបសនយ ។ អភពមយេកតេឡងេទៀត គពកសរតូ វមកវយបនបនយលែងក ទ វ ូ ឹ   ឺ ួ ូជ

់ ួ បេងយ ហ អសកបនខតែខរេយង ន ម 

់ ំ ី ចបតងពេនះមក

ពរតមេនះេទ ។ ី ឹ

់ េបនរណចងេចះ 

់ ំ ដងេតងែតេទតមេរៀនយកពរសកេគ យកមកវញ កបនចបបទងឡយែខរ ម ិ ។ កងរគេនះ ឹ ី ុ ួ ុន ំ ់ៗ។ នងសរេសរេលរកងរកដសរកស េយងចរេលសករត ិ    ឹល ឹ ់ ុ លះមកដលចងសតវតសទ ុ ី ១៨

់ មនអកេចះដងរកសែរកលបនចេឡងវញ ន ឹ ិត  ិ

រពះរជបតមៃនរពះករណរពះបទអងឌង ។ ូ ថ ភ ុ គ ួ េឡងវញ  ិ

ំ េដយរបមលផអកេចះដង ូ ឹ ុដ ន

េនកង ុន

់ ់ ថ រពះអងរទងចបសបនអកសរសរសជត គ ត ិ

េធជរកុ មរជបណតយ វ ិឌ

់ តកែតងកបនខតេឡងវញ ន  ិ ួ

់ សជថីម េហយចបផសយបងតបេរងៀនអករសកទេទ ឲយបនេចះដងផង ។ ហ ់ ន ុ ូ ឹ 

៤∼ អកសរសរសតសម័យអងគរ (Epoque Contemporain) ់ ដ ័ សមយទ  ី គ.ស. ១៨៦៣ ី ៤ ចបេផមេឡងព

េទេនេរកមឱវទពកបសមរបេទស ។ ួ ិច ែខរេយងបនចមង ម ដ ៗ  ិដ

ែដលជរគែដលរសកែខរេយង ធកខន ុ ម ល ់ ួល 

ំ ុ កឡងេនះ

៌ វបបធមបសមរបេទសេរសចចលរសក ូ ុ ិច

ំ តមរយះពកជតបរងជអកអណពយបលែខរ ួ ន ម ។ ិ

កវអកនពន ធ ី ន ិ

៏ ំ ុ ែដលកពងដះបន បែន ុ ត ៗ គកលពរជយរពះបទអងឌងកេចះែតេនបនសកមភពេទេទៀត ន គ ួ ត ម ុ៉ ត ី


- 31 ់ ួល ឧតមគតកងសៃដរបសខន ត ន ិ ុន

េឡងែដរ ។ 

៏ ់ ់ កកនែតេដកដលេទកងភ ពអសសងឃម ួ ឹ ុន

ំ  ឯករផសយេឃញថេកនចេរនជងមន ុ  

ំ ។ ងយជងកលចរេលសករត  ឹ ល ឹ នងសរេសរេលរកង ិ  ់ គ.ស. ១៩៥៣ លះមកដល ុ

័ អកសរសរសសមយនយម ត ិ

មនែបបបទបេចកេទស ច េឃញសពៃថេនះ ។ វ ង 

េពលឯករជយ

លនងលេនចខង ល ់ ល ល ំ

តបតមនពម ុ អ ព កសរេបះផសយបន ិ

អកសរសរសែខរកបរេភទេទតមែបប ត ម ៏ ូត

់េឡងកនឋនះ ់ េហយបនេង បមខមត ជអកសរសរសទេនបថ ុ ត ំ  ីម  

៉ េដយរតូវេគេលកយកមកសកសយងេពញេលញ  ិ

å

ដចេយង ូ 

å å

វយកព ុំ យទ ុ ច ័ន ទដរ៉ រិទ ធ េធវច ើ ប់េនេវលេម៉ង ២ នង ិ ២០ នទ ី រំលង អរធរត ៃថងច ័ន ទ ទ ី ១២ ូ ័រេដយ កយ ែខ ឧសភ គ.ស. ២០០៨

េនទរកុ រដឋអូរសតលខង តបង ី ង អឌែឡដ ី ី ូ (Adelaide, South Australia).


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.