Hin føroyski leisturin og læruætlanin

Hin føroyski

leisturin

2

Innihaldsyvirlit Føroyski leisturin ............................................................................................................... 5 Greið og skipað tilgongd ..................................................................................................... 6 A N A T O M I & F Y S I O L O G I ..................................................................................... 7 Beinagrindin ...................................................................................................................... 7 Vøddar .............................................................................................................................. 7 Áhaldandi ella skjótir vøddar ............................................................................................. 8 Nervalagið ......................................................................................................................... 8 Samskipanin í kroppinum................................................................................................... 9 Rørslumenningin í kroppinum ............................................................................................ 9 Orkuskipanir í kroppinum ............................................................................................... 10 Orkustøðin í vøddunum .................................................................................................... 10 K O S T U R ........................................................................................................................ 12 Hondbóltur og kostur ....................................................................................................... 12 Kolhydratir .................................................................................................................. 12 Glykemiska Indeksið ........................................................................................................ 13 Nær skulu kolhydratirnar etast ......................................................................................... 13 Protein ......................................................................................................................... 14 Feitt ............................................................................................................................. 14 Væta ............................................................................................................................ 14 S K A Ð A R & S K A Ð A F Y R I B Y R G I N G ............................................................... 16 Hvussu ávirkast kroppurin ............................................................................................... 16 Fyribyrgja skaða .............................................................................................................. 17 Uppvenjing ...................................................................................................................... 17 Í T R Ó T T A S Á L A R F R Ø Ð I ...................................................................................... 18 Tannárini ......................................................................................................................... 18 Aldursbólkurin 14 ár .................................................................................................... 19 Aldursbólkurin 16 ár .................................................................................................... 19 Aldursbólkurin 18 ár .................................................................................................... 20 Motivatión ....................................................................................................................... 20 Sjálvsfatan/sjálvsvirðing ................................................................................................... 21 Ein vinnari og annar! ....................................................................................................... 21 B A R N A- OG U N G D Ó M S V E N J I N G ................................................................... 23 Barnavenjing uttan bólt er næstan burturspilt tíð .............................................................. 23 Ungdómsvenjing .............................................................................................................. 23

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

3 Æ T L A N & S p æ l s k i p a n ............................................................................................ 26 Hvíld skal eisini til ............................................................................................................ 26 Spælskipanin.................................................................................................................... 27 Fyrireiking hevur týdning................................................................................................. 28 M Á L V E R J I N ............................................................................................................... 29 Ymisk menningarstig........................................................................................................ 29 Grundstøða og grundrørslur hjá málverjanum .................................................................. 31 Grundstøða - at vera tilreiðar ........................................................................................... 31 Grundrørslur - beinini ..................................................................................................... 32 Grundrørsla - javnvág ..................................................................................................... 32 Grundrørsla - standa rætt og flyta seg rætt ......................................................................... 33 Grundrørsla - at bjarga (paradur) ...................................................................................... 33 Grundrørsla - Taktikkur................................................................................................... 33 Dirvi ................................................................................................................................ 33 Fimi og smidleiki .............................................................................................................. 33 Styrki............................................................................................................................... 33 Skotvenjingar................................................................................................................... 34 U P P H I T I N G ................................................................................................................ 35 Kropslig upphiting ........................................................................................................ 35 Mental upphiting .......................................................................................................... 36 Uppalandi upphiting ..................................................................................................... 36 T E K N I K K U R .............................................................................................................. 37 Teknisk venjing ................................................................................................................ 37 Kasta og lofta ................................................................................................................... 38 Plássásett venjing ............................................................................................................. 40 Fintur .............................................................................................................................. 40 Skiftini í hondbóltsspælinum ............................................................................................ 41 Álop ................................................................................................................................. 42 Skjótálop ......................................................................................................................... 42 Verjan ............................................................................................................................. 44 Verjuvenjing fyri tann einstaka ..................................................................................... 44 Skjótverja ........................................................................................................................ 45 T A K T I K K U R .............................................................................................................. 46 Metingarspæl ................................................................................................................... 46 Taktisk álops- og verjuvenjing .......................................................................................... 47

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

4 Aldursbólkarnir 10 og 12 ár .......................................................................................... 48 Aldursbólkurin 14 ár .................................................................................................... 49 Aldursbólkarnir 16 og 17 ár .......................................................................................... 49 Aldursbólkurin 18 ár .................................................................................................... 49 S T Y R K I V E N J I N G.................................................................................................... 50 Styrkjandi venjing ............................................................................................................ 50 Tyngjandi venjing ............................................................................................................ 51 Varandi venjing ............................................................................................................... 52 Aerob og anaerob venjing ............................................................................................. 52 Aerob venjing ............................................................................................................... 52 Anaerob venjing ........................................................................................................... 53 Konditiónsvenjing, børn og ung ........................................................................................ 53 Skjótleika venjing ............................................................................................................. 54 Smidleikavenjing .............................................................................................................. 55 Rørsluvenjing................................................................................................................... 55 keldulisti/tilvísingar: ......................................................................................................... 58 L Æ R U Æ T L A N I R ...................................................................................................... 59 U6.................................................................................................................................... 59 U8.................................................................................................................................... 60 U10 .................................................................................................................................. 61 U12 .................................................................................................................................. 63 U14 .................................................................................................................................. 65 U16 dreingir, U17 gentur .................................................................................................. 67 U18 .................................................................................................................................. 69

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

5

Føroyski leisturin Henda læruætlan er ein føroyskur leistur, har vitan fæst um kroppin, skipanir í kroppinum, kostin og skaðar. Góð ráð verða givin til barna- og ungdómsvenjingar, og vegleitt verður um tekniska-, taktiska-, sosiala/sálarliga- og kropsliga partin. Seinast í læruætlanini er ein samandráttur fyri hvønn aldursbólk, har ein sær fokusøkini at venja, og hvørji krøv eru til ymisku partarnar í hondbóltsspælinum.

HSF hevur ásett, at spælararnir á føroysku landsliðunum skulu vera skjótir og flyta seg væl í bæði verju og álopi. Sum heild skal verjuspælið vera álopskent, og álopsspælið ágangandi.

Landsliðini skulu spæla við nógvari ferð við áherðslu á evnunum hjá tí einstaka.

Tá greitt er, at hetta verður spælistílurin hjá A-landsliðunum, er samstundis greitt, hvørjar serligar førleikar spælarar skulu hava, sum leisturin ynskir at klekja. Samstundis er vert at hava í huga, at fyrstu barnaárini í hondbólti eigur servenjing ikki at koma fyri, men tá vit koma til úrvalsvenjingar, skal arbeiðast meira við hesum førleikum.

At “spælarar skulu vera skjótir og flyta seg væl” hevur við sær, at spælarar á yngri árum skulu venja nógva koordinatión, sum eru evnini hjá kroppinum at samskipa rørslur. Hetta skal gerast til hvørja einastu venjing, og mælt verður til, at henda venjing er ein partur í upphitingini og eitt nú saman við skotvenjing, t.v.s. at spælarar renna/dribla framvið keylum í mynstri, kvika sær ígjøgnum ein stiga á gólvinum ella traðka á lágar beinkir á gólvinum, áðrenn teir skjóta.

At “verjuspælið skal vera álopskent, og álopsspælið ágangandi” hevur við sær, at spælarar á yngri árum skulu venja offensiva verju. Tað er íbygt hjá børnum at fanga bóltin, og tað eru hesar førleikar, vit ynskja at menna so skjótt sum gjørligt. Við hesum førleikum fær spælarin skjótari sjálvsálit og treysti at royna seg, og hesar førleikar hevur spælarin brúk fyri, tá liðið vinnur bóltin.

Tað ber næstan til at staðfesta, at eitt barn, sum dugir at verja offensivt, tekur skjótt við læru at verja defensivt, tí barnið í verjupartinum frammi á vøllinum lærir at brúka beinini og kroppin. Tað øvuta er ikki í sama mun galdandi. Eitt barn, sum lærir defensiva verju, hevur seinni trupult við at koma fram á vøllin at verja, tí barnið hevur ikki í sama mun verið noytt at brúka beinini og kroppin til verjupartin.

Harafturat er tað givið, at tá spælarin gerst eldri, er tað eitt ófrávíkiligt krav, at spælarin orkar væl, tí annars megnar liðið ikki at verja frammi á vøllinum.

At “spælast skal við nógvari ferð við áherðslu á evnunum hjá tí einstaka” hevur við sær, at spælarar á ungum árum skulu venja nógva tekniska venjing. Teknisku evnini hjá spælarunum avgera ferðina á spælinum.

Harafturat hevur tað týdning, um “spælast skal við áherðslu á evnini hjá tí einstaka”, at spælarin frá ungum árum lærir at taka egnar avgerðir á vøllinum. Venjarin skal vegleiða og stuðla, men spælarin skal sjálvur gera av, hvørja loysn hann heldur vera frægast í givnu støðuni. Tess fleiri spælarar eru, ið velja frægastu loysnina í givnu støðuni, tess sterkari verður liðið.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

6

Greið og skipað tilgongd Tað er sera týdningarmikið og avgerandi, um tilgongdin skal eydnast, at greitt skilnaðarbýtið er ímillum landsliðini og landsliðsarbeiðið øðrumegin, og venjingarnar hjá ungdómsaldursbólkunum hinumegin.

Landsliðini og landsliðsarbeiðið leggur dent á úrslit og at menna liðini. Venjingarnar hjá ungdómsaldursbólkunum leggja minni dent á úrslitið, men heldur størri dent á at menna tann einstaka.

Sagt við øðrum orðum, tá ungdómsspælari kemur at venja við HSF, er meira fokus á, at spælarin er miðdepil í egnari menning. Tá spælarin kemur á eitt av landsliðunum hjá HSF, er meira fokus á, at liðið er miðdepil í tilgongdini, at tann einstaki spælarin mennist.

Henda læruætlan er ætlað til feløg, venjarar og spælarar í føroysku hondbóltsfamiljuni, so at barna- og ungdómsspælarar í stóran mun verða skúlaðir eftir sama leisti, sum hevur grundarlag í spælistílinum hjá kvinnu- og manslandsliðnum. Her er vert at nevna, at leisturin eisini leggur upp til, at mennast skulu úrmælingar, tí ofta gera hesir mun og avgera dystir.

Føroyski leisturin er fyrsta stig at samla hondbóltsfamiljuna og fáa feløgini at arbeiða miðvíst við sama endamáli at klekja góðar A-landsliðspælarar. Skulu vit klekja úrmælingar, er tað eitt ófrávíkiligt krav, at skipanin eisini klekir dugnaligar venjarar.

Næsta stig er at skriva eina frágreiðing, har tað greitt framgongur, hvussu tilgongdin er og hvørjar ítøkiligar mannagongdir eru galdandi í sambandi við úrvalsvenjingar, ungdóms- og landsliðsarbeiðið.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

7

ANATOMI & FYSIOLOGI

Beinagrindin Samanlagt eru góð 200 bein í beinagrindini, har lærbeinið er tað longsta og tyngsta.

Beinagrindin er umleið 15% av kropstyngdini.

Beinagrindin, sum onkursvegna er stativið í kroppinum, hevur fleiri uppgávur. Ein teirra er at bera og flyta kroppin saman við vøddum og spengrum. Beinagrindin verjir eisini fleiri av sárbæru gøgnunum. Skølturin verjir heilan, og ryggurin verjir mønuna. Rivjabeinini verja lunguni, hjarta og onnur týdningarmikil gøgn. Beinagrindin virkar eisini sum goymsla í kroppinum, eitt nú sum kálkgoymsla.

Við kropsligum virksemi styrkir tú beinagrindina, og hon búnast á rættan hátt. Mjólk, lýsi og rættur kostur styrkja eisini beinagrindina.

Har kropsbeinini koma saman eru liðir, so at kropsbeinini kunnu liðast. Vit hava eitt nú albogaliðin, ið er eitt hylki, sum heldur saman upp á beinini í ørmunum. Væta inni í hylkinum smyr liðirnar, og kropsbeinini hava brósk í endunum, so at tey tola at koma saman og samvirka.

Hvør einstakur liður er serbygdur til uppgávuna, sum liðurin hevur í kroppinum. Knæliðurin skal eitt nú bera tína kropsvekt, kunna toyggjast nógv og halda, so at tú ikki fellur til síðurnar.

Knæliðurin er ein kompliseraður hongslaliður, sum bara kann kreppast á ein hátt. Okkara mjadna- og akslaliðir eru afturímóti kúluliðir og kunnu tí bendast ymsar vegir.

Vøddar Vøddarnir skapa rørslur og hjálpa til at halda javnvág í liðunum. Ein vøddi er samansettur av nógvum vøddatægrum, sum eru samlaðar saman í bundið. Bindivevnaður er runt hvørt vøddabundið, og í endanum samlar bindivevnaðurin seg til sterkar spengur, sum festa vøddarnar til beinagrindina.

Tað eru vøddarnir sum fáa liðirnar í rørslu. Vøddarnir virka at kalla ongantíð einsæris.

Vanliga boyggir eitt vøddabundi liðin, og eitt annað vøddabundi strekkir liðin. Stundum samstarva fleiri vøddar til at skapa rørslu tvørtur um fleiri liðir, sum eitt nú í fótinum.

Stundum henda skaðar, har spengurnar eru festar í beinagrindina, tí ein venur ov hart ella ger óvandar rørslur. Vøddavevnaðurin viknar, um tú einki ger til nyttu. Tú mást brúka og tyngja vøddarnar regluliga, skulu teir menna seg.

Somuleiðis hevur tað stóran týdning, at vøddarnir um ein lið í kroppinum eru í javnvág, skal ein sleppa undan skaða, tvs. at vøddarnir framman- og aftanfyri eru eins sterkir. Í hondbólti verður nógv kastað, og tí eru flestu rørslur um akslaliðin/bringuna frameftir. Tá vøddarnir til hesa rørslu gerast sterkari, er tað sera umráðandi at venja vøddarnar øvuta vegin, nevniliga vøddarnar, sum arbeiða aftureftir, t.d. við at rógva.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

8

Umframt at vøddarnir um liðirnar eru í javnvág, hevur tað eisini týdning, at vøddarnir hjá hondbóltsspælara eru samskipaðir, so at kroppurin hevur tamarhald á rørslunum. Greitt verður frá um samskipanina í kroppinum í einum parti fyri seg.

Taka vit kastið í hondbólti, so byrjar tað við eini vríggjan í kokuni og harnæst vríggjar kropsbulurin. Síðani syrgja økslin, undirarmurin og handliðurin fyri, at bólturin hevur neyðuga ferð og rætta kós. Til ber at siga, at armurin er ein sleingja, og er ketan ov veik, viknar skotið samsvarandi. Sí Samskipanin í kroppinum Áhaldandi ella skjótir vøddar Vøddarnir, sum hefta til beinagrindina, hava tvinni sløg av vøddatægrum, reyðar og hvítar.

Tær reyðu binda væl ilt, eru áhaldandi, men megna ikki so væl at fremja nógva vøddamegi.

Tær verða nevndar typa I. Tær hvítu vøddatægrarnar eru ikki serliga áhaldandi, men kunnu skjótt, í mun til tær reyðu, menna nógva vøddaorku. Tær verða nevndar typa II, og talan er um tvinni sløg av hvítum vøddatægrum, typa IIa og typa IIx. Flestu fólk hava millum 40-70% av reyðum vøddatægrum, meðan restin eru typa IIa ella typa IIx. Við venjing ber til at ávirka typu IIa til at blíva meira áhaldandi ella reyðar, men tað ber ikki til at broyta tær reyðu til skjótt at gera vøddaorku, tvs. gerast hvítar.

Gransking vísir, at rennarar og súkklarar v.m hava stundum nógvar reyðar vøddatægrar, meðan sprintarar og kastarar í frælsum ítrótti hava lutfalsliga fleiri hvítar vøddatægrar.

Nervalagið Rørslan í einum hondbóltsskoti setir krøv til styrkina og skjótleikan í vøddunum. Her kemur nervalagið inn í myndina, tí rørslurnar skulu samskipast, og tað er nervalagið, sum í høvuðsheitum stýrir samskiftinum og er týdningarmesti samskiftismiðilin í kroppinum.

Nervalagið er býtt sundur í tveir høvuðspartar; miðnervalagið og útnervalagið. Miðnervalagið er heilin og mønan, og útnervalagið er nervatræðrir frá miðnervalagnum og út til allar kropspartar.

Samskift verður við elektriskum signalum, sum ferðast sera skjótt ímillum ymsu kyknurnar og kropspartarnar. Umframt eygu, oyru, nøs og munn, so eru aðrir sansar, sum alla tíðina meta um støðuna uttan fyri og inni í kroppinum. Boðini verða send heilanum, sum metir um støðuna, tekur eina støðu og sendir boð út í kroppin, hvat skal gerast.

Fysiologisku skipanirnar í kroppinum menna seg ymiskt í barnaárunum, og tey fyrstu barnaárini er tað serliga heilin og nervalagið, sum mennast mest í kroppinum, og longu um 56 ára aldur er stórur partur mentur. ( Aldersrelateret træning for børn og unge, DIF, 2011)

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

9

Heilin og nervalagið mennast, tá børn flyta seg, brúka sansirnar og verða stimbrað á ymsan hátt. Tørvur er á einum góðum og fjølbroyttum rørsluumhvørvi, um barnið skal menna heilan og nervalagið á ein hentan og skilagóðan hátt.

Samskipanin í kroppinum Koordinatiónin eru evnini hjá kroppinum at samskipa ymiskar rørslur í mun til hvørja aðra og í mun til kringumstøðurnar. Henda samskipan ímillum nervalagið og vøddarnar mennist í fyrstuni, tá barnið á ymsan hátt verður stimbrað og flytir seg.

Av tí at henda samskipan er grundarlag fyri allari rørslulæru, skulu børnini royna seg í ymiskum torleikabreytum frá fyrsta venjingardegi, og samskipanin skal venjast øll barna- og ungdómsárini.

Tað er heilin, sum stýrir samanspælinum og setir í gongd teir vøddar og tær rørslueindir, sum brúk er fyri, so at ætlaða rørslan kann fremjast. Tað eru íborin evni og venjing, sum hava ávirkan á hetta samanspæl. Men tað ber til at betra samskipanina við at loysa nógv og áhaldandi nýggj rørslumynstur. Sum frá líður gerast rørsluroyndirnar fleiri, og samskipanin batnar samsvarandi.

Ein fjølbroytt rørslulæra eigur at fevna um avbjóðandi venjingar, har kroppurin skal royna javnvág, rútmu, reaktiónsevni, eyga-hond samstarv, og eyga-fót samstarv. Hesar avbjóðingar seta stór krøv til samskipanina og stimbra væl evnini hjá kroppinum at samskipa. Afturímóti vil einsíðug venjing vanliga geva góða samskipan, men innan fyri eitt avmarkað rørsluøki.

Tú kanst meta um evnini hjá barninum at samskipa við at eygleiða, hvussu barnið ger ymisk øvilsi. Loysir barnið flestu rørslurnar á hóskandi hátt, hevur barnið góð evni at samskipa.

Rørslumenningin í kroppinum Royndir at fremja nógvar, ymiskar rørslur í nógvum ymiskum støðum eru gagnligar, tá frægast hóskandi rørslan skal veljast. Rørslur, sum ein hevur lært, verða goymdar sum sensoriskar og fatanarligar royndir ella rørslur, sum seinni kunnu nýtast eftir tørvi. Umfatandi rørsluroyndir menna motoriska skynsemið, sum aftur betrar evnini at læra rørslur.

Heilin uppfatar støðugt eina mynd av veruleikanum. Hetta gongur fyri seg í sensoriska økinum í heilanum, sum stýrir sensorikki/nertan. Motoriska økið í heilanum, sum stýrir rørslunum, er síð um síð við sensoriska økið. Her verður lagt til rættis, hvør rørsla skal nýtast, so at uppgávan, ið “veruleikin” krevur, eydnast.

Um ein verjuspælari stendur við ørmunum yvir høvd, uppfatar heilin henda veruleika í sensoriska økinum. Spælarin velur eitt lágt skot, har rørslurnar verða lagdar til rættis í motoriska økinum.

Tá ein rørsla eydnast fleiri ferðir, verður henda rørsla goymd sum eitt forrit í økinum fyri javnvág og vøddavirksemi, sonevnda lítlaheila. Jú fleiri ymiskar støður, jú fleiri forrit og møguligar rørslur verða goymdar í lítlaheila.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

10

Motorisk venjing ella rørsluvenjing snýr seg tí um, hvørji krøv verða sett tí einstaka spælaranum.

Tá vit tosa um ítróttagreinar, har rørslurnar eru avmarkaðar og karmarnir læstir, eitt nú í dart, rógving og svimjing, verður í myndamáli sagt, at ein skørp mynd krevur eitt neyvt rørslusvar.

Sama rørsla skal tí venjast umaftur og umaftur. Í hondbólti er myndin stundum óklár, tí mótstøðan broytist og áhaldandi nýggjar støður eru.

Tí er ikki so umráðandi at hava eina neyva rørslu, men harafturímóti at hava fleiri møguleikar at velja ímillum í mun til, hvat støðan krevur.

Orkuskipanir í kroppinum Tá kroppurin brúkar vøddarnar, er tørvur á orku. Økti orkutørvurin hevur við sær, at andadrátturin verður títtari, og hjartað slær skjótari, so at blóðið skjótari kann føra iltina og føðsluevnini til vøddarnar, og at avlopsevni somuleiðis sleppa skjótari burtur. Í kroppinum eru ymiskar orkuskipanir, sum samstarva og gera tað møguligt hjá kroppinum at broyta støðuna frá hvíld til arbeiði. Vøddarnir kunnu arbeiða við ella uttan ilt, tvs. at kroppurin hevur eina aeroba orkutilgongd, har ilt verður nýtt í umgerðini til orku, og eina anaeroba orkutilgongd, har ilt ikki er partur í umgerðini.

Seinna orkuveitingin uttan ilt ger nógva orku eftir stuttari løtu og hevur týdning, tá intensiteturin er høgur, ella tá knøpp skifti eru í rørslu og ferð.Tá kroppurin íðkar ítrótt, syrgja orkuskipanirnar eisini fyri, at kroppurin tillagar seg orkutørvin.

Skal kroppurin undir maksimalt arbeiði, tekur anaeroba orkuveitingin yvir, men kroppurin fær bara orku haðani eitt stutt tíðarskeið, og skal arbeiðið halda fram, má intenisteturin lækka munandi.

Aeroba orkutilgongdin tekur yvir aftur, pulsurin lækkar, og andadrátturin verður meira vanligur. Orkutilgongdirnar við ella uttan ilt kunnu mennast og betrast við venjing, so kroppurin eftir eitt venjingartíðarskeið kann avrika meira.

Orkustøðin í vøddunum Í vøddakyknunum eru sonevndar mitokondriur, sum hvør sær virka sum ein orkustøð, og einasta orkukelda, sum kann veita vøddunum brennievni, er orkueindin ATP, adenosin tri fosfat. Henda orkueind inniheldur nógva bindingsorku, og tá ATP verður klovið, verður orkan leysgivin. ATP verður gjørt um til ADP, adenosin di fosfat.

Kroppurin hevur bert eina lítla nøgd av ATP, og tí skal kroppurin støðugt endurgera hesa orkueind og hava hana á goymslu, so hon er til at taka. Um vit arbeiða maksimalt, minkar ATP nøgdin í vøddakyknuni, men vøddakyknan tømist ongantíð fyri ATP. Eftir fá sekund er tørvur á ATP, og tá verður sukurið í vøddunum brúkt til at gera ATP. Bágin við hesi orkuveiting er, at hon eisini ger nógv avlopsevni, eitt nú pyrodrúvusýru, sum verður til mjólkarsýru, ið darvar vøddunum at virka.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

11

Bæði aeroba orkuskipanin og anaeroba orkuskipanin endurgera ATP. Anaeroba tilgongdin veitir nógva orku skjótt, ímeðan aeroba tilgongdin endurger nógv fleiri ATP orkueindir fyri hvørt gram kolhydrat í mun til anaerobu orkutilgongdina, men tað gongur nógv seinni fyri seg.

Arbeiðsførleikin hjá kroppinum, um hann skal arbeiða støðugt við ávísari arbeiðstyngd, er nógv knýttur at evnunum hjá kroppinum at endurgera ATP við aerobu orkutilgongdini, tí ATP skal endurgerast við somu ferð, sum tað minkar. Evnini hjá kroppinum at upptaka og flyta iltina til vøddarnar hevur stóran týdning.

Her er vert at nevna, at vøddakyknur hava fleiri hundrað mitokondriur ella orkustøðir, og jú meira kroppurin venur, fleiri mitokondriur fáa kyknurnar, tí vøddin skal gera meira orku.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

12

KOSTUR

Maturin verður í sodningarleiðini brotin niður til smærri eindir, og føðsluevnini fara við blóðinum til arbeiðandi vøddarnar. Sukuri í blóðinum fer beinleiðis til vøddar og heilan, har tað verður brúkt ella goymt í vøddunum sum glykogen, ið er kolhydratgoymslan í kroppinum.

Skal kroppurin hava góða úrtøku í venjing og dysti, er umráðandi at fylgja góðum kostráðum, eta rætt og leggja máltíðirnar til rættis.

Ymisk føðsluevni eru í matinum, sum kroppinum tørvar; kolhydratir, proteinir, fitievni, mineralir og vitaminir. Hartil hevur kroppurin tørv á vætu.

Skal kroppurin ella motorurin virka til fulnar, er neyðugt, at motorurin fær røttu evnini til brenningina, sum útvegar orkuna. Kroppurin hevur serliga tørv á kolhydratum, proteinum og fitievnum.

Hondbóltur og kostur Kroppurin hjá einum hondbóltsspælara, ið venur meira enn 4-5 ferðir um vikuna ella tvær ferðir um dagin, hevur nógv størri tørv á føðsluevnum enn kroppurin hjá einum persóni, ið situr stillur. Ítróttafólk, sum eta ov lítið og harvið fáa ov lítla orkunøgd, kenna stundum avleiðingarnar, at vektin lækkar, og at tey eru meira troytt. Hjá júst hesum bólki hevur tað serligan týdning, hvat etið verður, hvussu nógv og nær.

Hvussu nógv orka verður brúkt við kropsligum virksemi valdast, hvat arbeiðið er, hvussu intensiteturin er og harafturat, hvussu nógv persónurin vigar.

Tað er týdningarmikið eisini at leggja sær í geyma, at fleiri venjingar um vikuna í eitt longri tíðarskeið ávirka og hava broytingar við sær í kroppinum; vøddamongdin økist, blóðmongdin somuleiðis, og evnini at brenna feitt betrast.

Kolhydratir Kolhydratir er heitið á evnunum í matinum, sum innihalda kolevni, vatnevni (brint) og súrevni (ilt). Hetta er týdningarmesta orkukeldan hjá heila og vøddum, og tí skulu goymslurnar vera á tremur, áðrenn spælari skal venja.

Meira og harðari venjing krevur enn fleiri kolhydratir og hesar eru at finna í t.d. pasta, rísi, eplum, breyði, havragrýni og turkaðum fruktum. Sukur er eisini kolhydrat, men har eru fáar ella ongar vitaminir og mineralir, og tí verður sagt, at einki føðsluvirði er í sukri. Tað sama er galdandi fyri søtmeti, køkur og t.d. sodavatn.

Tað eru vilini og magin, sum taka upp kolhydratirnar í blóðið, og tað er ymiskt, hvussu skjótt kroppurin megnar at bróta matin niður í smærri eindir. Tá tosað verður um, hvussu skjótt

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

13

kolhydratirnar verða upptiknar í blóðið, hevur tað týdning, hvussu maturin er tilgjørdur, og hvørjar aðrar eindir eru í matvøruni. Kanningar vísa, at kolhydratir frá rugbreyði og fransbreyði røkka blóðleiðirnar skjótari enn eitt nú reint sukur.

Kolhydratir, sum kroppurin ikki brúkar til orku, verða goymdar í kroppinum sum feitt, og tí verður ovát stundum sett í samband við fólkaheilsuna og sjúkur sum eitt nú sukursjúka og blóðtøppar. Tí skal íðkari eta í samsvari við orkutørvin.

Glykemiska Indeksið Glykemiska Indeksið sigur, hvussu ein matvøra ávirkar sukrið í blóðinum. Hetta kann brúkast sum eitt hent amboð hjá ítróttafólkum, tá ynskt verður, at blóðsukrið hækkar skjótt eftir venjing, sjálvt um tað sum heild er best hóskandi, at blóðsukrið er meira støðugt.

GI er ein stytting fyri torgreidda orðið Glykemiska Indeksið, sum flokkar kolhydratir í mun til, hvussu nógv blóðsukrið hækkar, tá ávís nøgd av einari matvøru verður etin - talan er um kolhydratir, sum sodna skjótt og verða upptiknar í blóðið, og kolhydratir, sum sodna seint og verða upptiknar í blóðið. Til ber at siga, at Glykemiska Indeksið sigur nakað um góðskuna heldur enn mongdina á kolhydratunum.

GI talið vísir neyvari, hvussu nógv blóðsukrið hækkar upp til 2 tímar aftaná, at ein matvøra við 50 gram av kolhydratum verður etin. Øll GI-virði verða sett í mun til ljóst breyð, har GI virðið er 100. Er GI-talið lágt, merkir tað, at blóðsukrið hækkar líðandi til eitt endastig, sum er nakað lægri enn endastigið hjá kolhydratum við høgum GI-talið. Er GI virðið høgt, tvs. meira enn 70, sum eitt nú í ljósum breyði, rísi, eplum og søtmeti, hækkar blóðsukrið skjótt og nógv.

Glykemiska Indeksið hevur virði frá 0 til 100, har hundrað er matvørur, ið fáa blóðsukrið at hækka mest. Við hesum ber til at flokka kolhydratir, hvussu matvørur ávirka blóðsukrið.

Nær skulu kolhydratirnar etast Áðrenn venjing: Avrikið kann betrast í mun til einki at eta, verður ein máltíð við uml. 200 g kolhydratum etin 3-4 tímar áðrenn venjing. Hinvegin verður hildið, at tað kann darva avrikinum at eta kolhydratir seinasta tíman, áðrenn kropsligt arbeiði, tí so er eisini nógv insulin í blóðinum. Blóðsukrið kann fella, tí vøddarnir hava tørv á meira glukosu til arbeiðið.

Meðan vant verður: Verður glukosa etin undir venjing, ber til at spara eitt sindur. Til ber at eta upp til 40% av orkunýtsluni, so at vøddaglykogen goymslurnar tømast seinni. Tað ber ikki til at eta glykosu og sleppa undan, at goymslurnar minka. Men glykosan kann hjálpa, so at livraglykogenið ikki gongur so skjótt undan og soleiðis kann forða fyri, at blóðsukrið fellur seint í venjingini.

Tað ber sostatt til at betra venjingarúrtøkuna, leingja um tíðspunktið áðrenn ein er fyrilagstur og minka um tørvin á kolhydratum eftir venjingina, um glukosa verður etin ímeðan vant verður.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

14

Aftaná venjing: Aftaná venjing er best hóskandi fyri vøddarnar at fylla glykogengoymslurnar.

Fyrsta tíman eftir venjing virkar goymslumóttøkan fýra ferðir skjótari enn bara tveir tímar aftaná venjing. Kolhydratir skulu tí skjótast gjørligt etast ella drekkast aftaná venjing. Mælt verður til, at á leið 1 gram kolhydrat verður etið fyri hvørt kg kropsvekt annanhvønn tíma eftir venjing og til næstu máltíð.

Aftan á miðaltungt vøddaarbeiði, har klykogengoymslurnar í vøddunum verða tømdar, tekur tað við vanligum fjølbroyttum kosti tvey til trý samdøgur at fylla goymslurnar. Verður kolhydratríkur kostur etin, tekur tað eitt samdøgur ella 24 tímar at fylla upp. Verður alt tømt úr goymsluni, og ein etur nógvar kolhydratir aftaná, verður vøddaglykogenið eitt sindur hægri samanborið við áðrenn venjingina, og tað verður nevnt superkompensation.

Kanningar vísa, at glykogenupptøkan í lærvøddanum aftan á strævið súkkluarbeiði er hægri seks tímar aftaná, um ein etur skjótar í mun til seinar kolhydratir. Aftaná 20 tímar er eingin munur á, hvørjar kolhydratir ein etur. Tí hevur tað stóran týdning, um ein venur meira enn eina ferð um dagin, at ein etur skjótar kolhydratir eftir venjingina. Verður vant eina ferð um dagin ella minni, so hevur tað ikki avgerandi týdning fyri venjingarúrtøkuna, hvørjar kolhydratir ein etur.

Protein Ein hondbóltsspælari eigur at eta 1,2-1,7 g protein/kg/dag. Hetta svarar til, at er vektin 70 kg, so er talan um 84 til 119 gram um dagin.

Fyri flestu ítróttafólk eru ongir trupulleikar við at fáa nóg mikið protein, men tað krevur, at ítróttafólkið er í orkujavnvág, og at tað etur fjølbroyttan kost.

Tað er ógreitt, um tað gevur nakrar fyrimun í vøddabygnaði og avriki, tá ein etur meira av proteini, enn tørvurin er.

Feitt Feitt gevur eitt týðandi ískoyti til orkuinntøkuna og er neyðugt fyri upptøkuna av teimum feittupploysiligu vitaminunum. Summi feittevni eru lívsneyðug og skulu tískil vera í matinum.

Eisini ítróttafólk við lítlari feittmongd hava ríkiligt í feittgoymslunum til at nøkta feittbrenningina undir og aftan á venjing. Men mælt verður kortini til at eta eitt evarska lítið sindur av feitti, minni enn 20 gram, fyri at tryggja at kroppurin fær týðandi feittsýrur og feittupploysiligar vitaminir.

Væta Í mun til hvussu hart vant verður, hitan, luftvætuna og klæðini hjá íðkaranum, so missir kroppurin vætu. Vanliga er vætumissurin ein til tveir litrar um tíman.

Kanningar vísa, at íðkarar stundum drekka ov lítið av vætu. Orsøkin er, at tostin ger fyrst vart við seg, tá ein er dehydreraður umleið eitt prosent av kropsvektini. Tað hevur tí avgerandi týdning, at íðkari drekkur vætu, sum svarar til mongdina, ið kroppurin sveittar. Nær ein skal

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

15

drekka, hvat ein skal drekka, og hvussu nógv ein skal drekka, meðan vant verður, er ymiskt og skal avgerðast fyri tann einstaka í mun til, hvør ítróttagreinin er.

Er talan um venjing ella ítrótt styttri enn ein tíma, hevur tað ikki stórvegis týdning við kolhydratískoyti, meðan íðkað verður, men vatn skal drekkast. Er talan um venjingar millum 1 og 3 tímar, eigur vætan at innihalda kolhydratir og eitt sindur av elektrolýttum (salti), so at tarmarnir skjótari upptaka kolhydratirnar. Sjálvt um salt verður mist við sveittanum, tømast goymslurnar ikki fyrr enn eftir sera drúgt varandi arbeiði.

Tá vant verður, skal ein í minsta lagi drekka tað, sum ein sveittar út. Viga teg uttan klæði áðrenn og aftaná venjing, so sært tú neyvt vætumissin í arbeiðnum.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

16

SKAÐAR & SKAÐAFYRIBYRGING

Tað er ein sannroynd, at nógvir skaðar eru í hondbólti - teir meira álvarsligu í flestu førum um knæ- og akslaliðin, og teir meira vanligu um fótlið, handlið og fingrar.

Vit býta vanliga sundur í skaðar, har kropsbeinini koma saman og kunnu liðast, t.d. brósk, spengur og liðbond, men eisini vøddaskaðar og skaðar, har kropsbeinini brotna. Vandin at fáa skaðar, har kropsbeinini brotna, minkar munandi, tá ein er kropsliga virkin, men vandin at fáa hinar skaðarnar veksur, tá ein íðkar hondbólt og annan ítrótt.

Skaðar á brósk, spengur, liðbond og vøddar kunnu flokkast í mun til, hvussu teir henda.

Talan er um bráðfeingis skaðar á vøddar, ella har liðhylki í einum verður tvingað út um tað, vevnaðurin í liðhylkinum tolir, so at brósk, liðbond og spengur fáa skaða. Og so skaðar, har kroppurin er overvaður. Hesir skaðar, sum eisini verða nevndir sprongdarskaðar, koma so líðandi og stava frá endurtøkum, ið samanlagt skaða vevnaðin.

Vanliga verður sagt, at ein av fýra skaðum er bráðfeingis, ímeðan orsøkin til nógv flestar skaðar er, at kroppurin er overvaður. Nevnast kann eisini, at flestu ítróttaskaðar henda, tí vitanin um, hvussu venjing ávirkar kroppin, er lítil, og tí spælarin ikki tekur til eftirtektar tekini, kroppurin fráboðar.

Føroyska læruætlanin leggur upp til at menna haldgóðar hondbóltsspælarar, har tørvurin hjá barninum/spælaranum er í miðdeplinum. Tað krevur, at venjarin er árvakin og hugsar um framtíðina hjá spælaranum heldur enn bara til næsta dystin.

Eingi føroysk hagtøl vísa, hvussu nógvir skaðar eru, men ein donsk kanning vísir, at hvørja viku hevur ein av fimm hondbóltsspælarum skaða.

Hvussu ávirkast kroppurin Kyknurnar í kroppinum hava tann framúr eginleika, at tær tillaga seg til støðuna, sum kroppurin kemur í, og ætlanin við venjing er at betra um hesar eginleikar hjá kroppinum. Tá vit eru kropsliga virkin, styrknar kroppurin, og heilsustøðan batnar. Tá kroppurin er óvirkin, viknar kroppurin, og heilsustøðan versnar.

Við venjing niðurbróta vit kyknurnar í kroppinum, so tá venjingin er liðug, er kroppurin verri fyri at avrika. Tá kroppurin hevur hvílt seg, megnar hann betri at avrika í mun til áðrenn venjingina. Hvussu leingi kroppurin skal hvíla, er í mun til hvussu hørð venjingin er. Er tíðarskeiðið hóskandi áðrenn næstu venjing, styrknar kroppurin. Er ov stutt fráliðið, og kroppurin ikki fær hóskandi hvíld, viknar kroppurin.

Tað ber til at venja nógv uttan hóskandi hvíld eitt tíðarskeið, men eftir hetta hevur kroppurin tørv á einum longri steðgi, so at hann kann koma fyri seg. Og júst í hesum tíðarskeiði, tá kroppurin ikki fær neyðuga hvíld, eru sannlíkindini munandi størri fyri skaðum, tí kroppurin Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

17

er viknaður og tolir ikki á sama hátt støður, har vit gera kvikar rørslur ella flyta okkum við nógvari ferð.

Sum heild ber til at siga, at vandin at fáa skaðar økist, tá venjingarmongdin økist. Betri stundir vit geva kroppinum at tillaga seg støðuna, sterkari er vevnaðurin, og færri eru skaðarnir.

Fyribyrgja skaða Fyrsta treyt fyri at fyribyrgja skaða er, at hondbóltsspælari hitar væl upp, so at vøddar, spengur, liðir og liðbond eru klár til venjingina. Upphiting er týdningarmikil, tí hon fyrireikar allan kroppin til arbeiðið, sum skal gerast. Vit hita lutfalsliga meira upp, um venjingin er krevjandi fyri kroppin og serliga teir vøddar, sum skulu tyngjast.

Av tí at fyribyrgjandi venjing eigur at vera partur av øllum hondbóltsvenjingum, er tað hóskandi, at hesin parturin er í upphitingini ella fyrst aftan á upphitingina. Í hondbólti skulu fyribyrgjandi venjingar serliga gerast fyri aksla-, og knæliðin, tí tað er her, at flestu álvarsligu skaðarnir henda, men eisini fyri fótliðin, har nógv stendur á. Fyribyrgjandi venjingin skal snúgva seg um samskipandi rørslur, javnvág, styrki og smidleika.

Tað hevur stóran týdning, at spælarin tekur tekini, sum kroppurin fráboðar, til eftirtektar.

Spælarin kennir frægast sín egna kropp, og spælarin eigur at siga frá, um eitthvørt í kroppinum kennist undarligt.

Ein skilagóð meginregla er, at kann spælari ikki venja, so kann spælari heldur ikki spæla dyst.

Venjarin eigur at vita, hvussu nógv spælarin tilsamans venur eina viku. Her má takast við, at spælarin møguliga venur í skúlanum, í aðrari ítróttagrein, við úrvalsliði o.s.fr. Venur spælarin ov nógv, tað vil siga at hann er ov nógv tyngdur, er tað ábyrgdin hjá venjaranum at bøta um hesi viðurskifti.

Uppvenjing Tað er ein sannroynd, at skaðar eru í ítrótti, og tí er umráðandi, at felagið hevur eina skipaða ætlan, um óhappið hendir. Ein spælari, sum fær skaða og ikki kann venja, er ofta sosiala umhvørvið fyriuttan. Hetta er serliga hart fyri børn og ungfólk, tí vinir og felagsskapur hava so stóran týdning í lívinum.

Fær spælari skaða, eigur venjarin at vísa umsorgan og syrgja fyri, at spælarin skjótast gjørligt fær bráðfeingis skaðaviðgerð. Serkøn hjálp eigur síðani at meta um skaðan.

Tá skaðin er staðfestur, eigur venjarin í samráð við skadda spælaran og møguliga lækna/fysioterapeut/foreldur at gera eina serliga venjingarætlan, hvussu spælarin skal koma fyri seg aftur.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

18

ÍTRÓTTASÁLARFRØÐI

Tað er umráðandi, at spælarar, sum verða mentir í samsvari við føroyska leistin, fáa vitan og verða skúlaðir í ítróttasálarfrøði. Væl vitandi at ítróttarsálarfrøðin fevnir víða og er torgreidd á summum økjum, vilja vit í hesum riti umrøða nøkur fyribrigdi, sum hava stóran týdning.

Sálarligi parturin hevur nógv størri týdning, enn vit vanliga geva okkum far um, og avbjóðingin hjá venjaranum er at hugsa sálarliga partin inn í venjingar og gerandisdag á jøvnum føti við tekniska, taktiska og kropsliga venjing.

Granskarar meta, at millum 12.000 og 50.000 tankar fara ígjøgnum høvdið á einum fólki hvønn einasta dag. Hetta ljóðar av nógvum, men kortini er tað meira merkisvert, at flestu tankarnir hjá fólki eru neiligir.

Tíbetur ber eisini til at venja og harvið styrkja sinnið á sama hátt, sum vit venja og styrkja kroppin. Verða flestu ítróttafólk, sum hava rokkið heilt upp á ovastu tindarnar í OL og HM høpi, kannað, er felagsnevnarin, at øll eru sálarliga væl fyri og hava eina sterka innaru drívmegi. Tí skulu vit stigvíst læra okkara børn og ungdóm at menna tann sálarliga partin, sum m.a. snýr seg um hugsunarhátt og jaligar tankar, ið eru partur av gerandisdegnum, og sum ávirka verumáta og avrik, tá ein íðkar ítrótt.

Føroyski leisturin er býttur í aldursbólkar, og frá 6 til 12 ár er sálarligi parturin kanska meira um venjaran enn um børnini, tí venjarin skal vera ein fyrimynd. Venjingin snýr seg um, at børnini skulu læra at íðka hondbólt í samljóði við galdandi virði og reglur. Venjingin skal geva teimum kropsliga vælveru og sálarliga samveru í einum góðum felagsskapi, og venjingin skal stuðla og stimbra sjálvsálit og sjálvsvirðing.

Lyklaorðið hjá børnum er trivnaður, og trupla uppgávan hjá venjara og felag er, at tað skal vera pláss fyri øllum, og børnini skulu hava ávirkan og ábyrgd. Hetta hevur týdning og gevur børnunum møguleika at vera leingið virkin.

Tannárini Tá tað snýr seg um tannárini, býta vit vanliga sundur í fyrru og seinni hálvu av tannárunum, tvs. frá uml. 12-15 ár og frá uml. 15-18 ár. Hetta er tó vegleiðandi, tí spennið ímillum aldur og førleikar/eginleikar kann vera fjølbroytt.

Týdningarmesta kropsbroytingin í tannárunum er kynsbúningin, sum hjá gentum ofta byrjar í aldrinum 10-12 ár, og hjá dreingjum í 12-14 ára aldri. Hesi ár broytast kroppur og sinn, tí børnini førka seg spakuliga frá foreldrum og avvarðandi og gerast natúrliga meira sjálvbjargin. Her er vert at hava í huga, at barnsliga atferðin við tørvi á umsorgan vitjar av og á aftur í tannárumum, serliga tá strongd er við í spælinum.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

19

Uttan at gera nógv meira við tannárini, so er felagsskapurin hjá tí einstaka við javnaldrar og vinfólk við til at menna kenslur og sosialar eginleikar. Persónleiki og samleiki mennast samstundis, tí tann einstaki upplivir og roynir seg sjálvan í ymiskum støðum. Í hondbóltshøpi hevur tað týdning, at spælarin lærir og mennir serliga trý sinnislig øki; ● lærir samrøðuna við seg sjálvan, tí tað styrkir sjálvsálitið ● lærir at seta sær mál og eftirmeta, tí tað motiverar arbeiðshugin ● lærir um ætlanir, áðrenn, ímeðan og aftan á dyst, tí hugsavningarførið batnar Aldursbólkurin 14 ár Her eru flestu børn komin í tannárini, og tá byrjar skipaða sinnisfrálæran. Spælarar skulu fyrst og fremst læra, at alt, sum teir “siga” við seg sjálvar, passar. Tí skal heilin hava jaligar tankar. Í øðrum lagi skulu spælarar læra at góðtaka, at feilir og mistøk eru partur í tilgongdini at mennast, sum tað ikki ber til at sleppa sær undan. Góðtekur spælari, at mistøk henda, so er nógv lættari at smílast og hava jaligar tankar. Eru tankarnar hinvegin áhaldandi neiligir eftir miseydnaðar royndir, ávirkar tað ótilvitað avrikið, tí sjálvsálitið lækkar. Tað er ein ónd ringrás, sum spælarar eiga at sleppa undan. Spælarar í hesum aldursbólki skulu tí læra at tosa positivt við seg sjálvar, tí tað styrkir sjálvsálitið og hevur jaliga ávirkan á avrikið.

Aldursbólkurin 16 ár Spælarin er nú meira í miðdeplinum. Sálarliga frálæran miðar eftir, at spælarin lærir at seta sær mál áðrenn venjing, venja miðvíst fyri at røkka málinum, og aftan á eftirmeta í mun til ásetta málið.

At seta eitt mál og arbeiða miðvíst fyri at røkka hesum er ein motiverandi arbeiðsháttur. Eitt langtíðarmál kann vera: Hvat skal eg læra meg í hesum kappingarárinum? Langtíðarmálið kann so brótast niður í smærri eindir: Hvat skal eg læra meg hendan mánaðin? Síðani er tað skilagott eisini at hava eitt gerandismál til venjing og dyst. Tílíkt stevnumið lærir spælaran, hvat hann skal leggja dent á, og hvussu hann hugsavnar seg í venjing og dysti.

Spælarin eigur fyrst og fremst at læra um menningarmál og avriksmál, har spælarin sjálvur hevur nærum fulla ávirkan á avrikið. Harnæst skal spælarin læra um úrslitamál, sum venda sær beinleiðis móti endaliga úrslitinum, eitt nú at vinna ella røkka ávíst pláss í kapping. Tá hava onnur eisini ávirkan á avrikið/úrslitið, eitt nú mótstøðuliðið. “Vit skulu vinna” er eitt mál, har spælararnir í lítlan mun hava tamarhald á støðuni, tí spælararnir á mótstøðuliðnum kunnu avrika sum ongantíð áður. Tá er frægari, at fokus er á avriks- og menningarmálum, sum spælararnir kunnu hugsavna seg um. Áðrenn venjing eiga spælarar at seta sær avriks- og menningarmál, sum teir kunnu hugsavna seg um, tí tað gevur lítla og onga meining at røkka úrslitamálum til venjing. At seta mál áðrenn venjing og arbeiða miðvíst við hesum í venjingini, hevur við sær, at spælarin gerst sjálvstøðugur og lærir at styrkja sjálvsálitið, men lærir samstundis at vera fokuseraður og arbeiða miðvíst, tá brúk er fyri tí.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

20

Aldursbólkurin 18 ár Spælarin skal fáa frálæru um skilagóðar mannagongdir og ætlanir í sambandi við dystir. Tí hetta lærir spælaran at skerpa og hugsavna seg, so tamarhald er á tonkunum. Eru mannagongdirnar tilvildarligar og ætlanirnar ógreiðar, hugsar spælarin ov nógv um, hvat kann henda, og so fara tankarnir til stroks. Órógv verður í ovastu hædd, tí tankarnir eru framman fyri løtuna og tað, sum hendir. Í hesum aldursbólki skal spælarin eisini læra, at liðið somuleiðis hevur nøkur menningarmál, avriksmál og úrslitamál, sum allir einstaklingar arbeiða fyri.

Aldersrelateret Træning hevur ásetingar um, hvussu til ber at venja fokusøkini í U14, U16/17 og U18 aldursbólkunum.

Motivatión Hvat er tað, sum ávirkar ella eggjar einum barni ella ungum spælara at íðka hondbólt. Tað eru fleiri orsøkir, men fyrst og fremst siga børn, at tað skal vera stuttligt. Í øðrum lagi ynskja børn at betra og læra nýggjar førleikar. Í tríðja lagi ynskja tey at vera saman við og fáa nýggjar vinir, og í fjórða lagi ynskja tey at uppliva spenning og eldhuga. Í fimta lagi ynskja tey at vinna ella hepnast, og harnæst ynskja tey at koma í venjing.

Ikki óvæntað er tað týdningarmesta hjá børnum, at tey vilja hava tað stuttligt til venjing. At hava tað stuttligt er knýtt at kensluni gleði, sum er ein av teimum fýra grundleggjandi kenslunum: gleði, vreiði, ótti og sorg. Fleiri frábrigdi eru so knýtt at hesum grundleggjandi kenslum, tí tað er ymiskt, hvussu tær ávirka, og hvussu børn og ung vísa sínar kenslur, Gleði er tekin um opinleika, og er ein fyritreyt fyri góðum samstarvi í einum toymi.

Vreiði er tekin um og fyrireikar okkum til eitt stríð, har tað ræður um at yvirliva. Ótti fyrireikar okkum til at flýggja frá tí, sum ger okkum bangin.

Sorg fær okkum at fara inn í okkum sjálv og burtur frá kringumstøðunum.

Aftan á stuttleikan ynskja børn at betra og læra nýggjar førleikar. Hetta hóskar jú væl saman við stuttleika, tí gleði er tann einasta grundkenslan, har ein fær bestu úrtøku. Eru vreiði, ótti ella sorg til staðar, lækka evnini hjá barni ella ungdómi at læra nýggjar kropsligar og sálarligar førleikar, og avrikið gerst eisini lakari.

Gleði er einasta kenslan, sum ber í sær, at børn geva seg fult og heilt og harvið fáa sum mest burtur úr sínum evnum. “At vinna ella hepnast” hevur eisini gleðina sum týdningarmestu keldu til tileggjan, og “at uppliva spenning og eldhuga” er eisini knýtt at gleði.

Hetta merkir einfalt, at tá børn hava tað stuttligt, læra og avrika tey best. Tað hevur tí lítið og einki virði, tá venjarin sýnir ágangandi atburð, sum kveikir ótta ella ræðslu í barna- og ungdómsspælara. Ótti og ræðsla hava við sær, at spælarin flýggjar frá tí, sum eggjar til hesar kenslur.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

21

Einasti lærdómur verður, at barna- og ungdómsspælari lærir, hvat hann ikki skal gera, heldur enn at læra, hvat hann skal gera. Vit fáa ein hondbóltsspælara, sum í minni mun hevur fokus á loysnir, og í størri mun hevur fokus á, at hann ikki skal gera mistøk.

Tann kreativi hondbóltsspælarin er køvdur, og tá týdningarmesta atvoldin at íðka er burtur, gevst spælarin ofta á ungum árum.

Sjálvsfatan/sjálvsvirðing Sum nevnt ynskja børn at hava tað stuttligt og í øðrum lagi at betra og læra nýggjar førleikar.

Tað er eisini í samsvari við sálarliga tørvin, at menniskju tráa eftir at menna og betra seg.

Hetta er í størri mun galdandi fyri børn, og tað snýr seg millum annað um sjálvsálit.

Sjálvsálit er knýtt at egnum førleika, tá ein skal avrika, tvs. tá ein skal loysa eina uppgáva.

Sjálvsálit er kenslan av at vera dugnaligur. Sjálvsálit er harvið tengt at sjálvari støðuni.

Hepnast tað væl, veksur sjálvsálitið og ein gerst hugagóður og kennir seg væl í støðuni.

Hepnast tað minni væl, lækkar sjálvsálitið, harvið eisini hugurin, og støðan kennist minni væl.

Sostatt er samsvar ímillum sjálvsálit á aðrari síðuni og avrik/motivatión á hinari síðuni, tá ein skal læra nýggjar førleikar. Uppgávan hjá venjaranum er at syrgja fyri, at samsvar er ímillum tað, barnið skal læra, og evnini hjá barninum. Megnar venjarin hesa uppgávu, er spælarin tileggjaður at loysa uppgávuna av heilum huga.

Sjálvsvirðing er upplivingin hjá tí einstaka av sær sjálvum. Henda virðing fyri einum sjálvum hevur einki við ávísu støðuna at gera. Tað snýr seg um, hvat spælarin heldur um seg sjálvan sum menniskja.

Sjálvsálitið hevur við støðuna at gera, og tað kann lækka/hækka í mun til, hvussu avrikið hepnast. Sjálvsvirðingin harafturímóti sveiggjar ikki á sama hátt.

Hjá børnum og ungum mennist henda sjálvsmynd, tá tey verða góðtikin, sum tey eru og ikki, hvat tey avrika. Venjarin eigur tí at vera tilvitaður um, at motivatiónin hjá børnum og ungum kann vera felagsskapurin, og at onnur viðurkenna tey - tað hevur størri týdning at vera avhildin enn at vera bestur og avrika væl.

Ein vinnari og annar!

Tað er stuttligt hjá børnum og ungdómi at vinna, og hjá nógvum er tað motiverandi. Hjá teimum flestu kennist tað svárt at tapa, og tað kann vera trupult at hava ein jaligan hugsunarhátt, tá neiligir tankar streyma ígjøgnum heilan.

Men ein av lyklunum til at røkka langt sum spælari er, at spælarin skal góðtaka ósigrar sum ein part av tilgongdini at mennast. Spælari, sum lærir seg at brúka ósigurin ella neiligu støðuna at koma sær víðari, styrkir um treystleika sín.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

22

Eingin vinnur altíð, og tí skal venjarin læra spælaran at koma víðari. Venjarin eftirmetir ósigurin í mun til ætlanina, fær einstøku spælararnar á rættkjøl aftur, og tileggjar teimum at leggja meira orku í tráanina at betra seg.

Venjarin skal somuleiðis læra spælaran, at hugtakið vinnari hevur ymiskan týdning, og at spælarin í størri mun skal læra at vinna við áhaldandi at menna førleikarnar. Um spælarin kýtir seg at læra og duga nýggjar førleikar, so kemur úrslitið sum hjávinningur. Í tilgongdini leggur venjarin dent á avrikið hjá tí einstaka heldur enn úrslitið, og at tann einstaki lærir heldur enn at samanbera við onnur. Venjarin ásannar, at mistøk og villur eru partur í tilgongdini at læra, og at kringumstøðurnar tí skulu loyva hesum.

Føroyska læruætlanin roynir at klekja skilagóðar og dugnaligar hondbóltsspælarar, men eisini skilagóðar og dugnaligar samfelagsborgarar, ið hava nógvar og góðar hentleikar. Venjarin skal tí eggja spælaranum at gerast ein góður íðkari og ein góður samfelagsborgari.

Venjarin lærir spælaran, at ein vinnari er ein persónur, sum altíð gevur seg fult og heilt, støðugt lærir og betrar seg, og sum ikki letur mistøk og ótta fyri mistøkum seinka ella steðga tilgongdini.

Og ungi spælarin ásannar, at sjálvt um úrslitini kanska hava verið góð í ungdómsárunum, so er langt eftir á mál. Í strembanini víðari hevur spælarin ongan framíhjárætt, men eigur heldur at vera eyðmjúkur. Royndirnar vísa, at spælarar sum áhaldandi stríðast, venja regluliga styrkivenjing, og taka við læru frá venjara og spælarum, røkka langt á hondbóltsleiðini.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

23

B A R N A- OG U N G D Ó M S V E N J I N G

Skal venjarin duga at fyriskipa eina venjing, sum hóskar til ávísan aldursbólk, er alneyðugt, at venjarin veit, hvat børn vanliga megna í ymsu aldursbólkunum. Hevur venjarin hesa vitan, er venjarin munandi betri førur fyri at skilja spælararnar og fyriskipa eina hóskandi venjing.

Børn læra best við at spæla, men tey skulu ikki spæla so nógv, at tey ikki læra. Tí er lyklaorðið í slíkum venjingartímum; spæl, gleði, trivnaður og hugni, men eisini álvari.

Barnavenjing uttan bólt er næstan burturspilt tíð Venjarin skal hava eina góða vitan um, hvat krevst fyri at spæla hondbólt. Samsvarandi hesi vitan skipar hann venjingina, soleiðis at hon líkist hondbólti og soleiðis, at bólturin altíð er við. Børnini koma til venjing, tí teimum dáma at spæla við bólt. Tað er óneyðugt at venja: ● ● ● ●

sum rennarar fyri at orka sum sprintarar fyri at gerast kvik sum vektlyftarar fyri at gerast sterk sum fimleikarar fyri at gerast fim

Tey gerast treyst, kvik, sterk og fim við hondbóltsspæli ella hondbóltslíknandi spølum. Slík venjing er bæði stuttlig og lærurík. Bóltførleikin batnar, so hvørt tey nerta bóltin. Taktiska innlitið økist, oftari tey eru í ymiskum hondbóltsstøðum, og tí verður tað eisini alt lættari at velja frægastu loysnina.

Um barnið bara fær boð undir venjingini, hvat gerast skal, so gerst tað sjálvsagt betri til at taka ímóti boðum. Men tað gerst ósjálvstøðugt og illa ført fyri at finna frægastu loysnina í givnu støðuni. Hondbóltsspælið er soleiðis skipað, at spælari ofta skal gera av, hvat hann skal gera. Ongin annar kann gera hetta fyri spælaran. Tí eigur venjarin at skipa venjingina soleiðis, at barnið ofta fær møguleikan at taka egnar avgerðir. Tá búnast barnið til ein sjálvstøðugan og kreativan spælara.

Ungdómsvenjing Fleiri endamál eru við føroyskum ungdómshondbólti: ● at geva so nógvum ungdómi sum gjørligt møguleikan til at spæla hondbólt á einum støði, sum hóskar til teirra førleikar ● at menna teir evnaríkastu spælararnar til framtíðar hondbólt í bestu føroysku deildini, á landsliðnum og seinni kanska uttanlands ● at læra góðan atburð og vanar, sum eru til gagns í ítrótti og øðrum høpi Fyri at røkka hesum málum, mugu ungdómsliðini hava tilkomnar venjarar, ið eru fakliga væl fyri, bæði hondbóltsliga og námsfrøðiliga. Venjararnir mugu eisini hava góðan hugburð og gott hegni at arbeiða við ungdómi.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

24

Fyri at tryggja at feløgini náa endamálið, verður mælt feløgunum til at seta ein høvuðsungdómsvenjara við ábyrgd fyri ítróttarliga arbeiðnum í ungdómsdeildini.

Høvuðsungdómsvenjarin kundi eitt nú havt hesar uppgávur: ● ● ● ● ● ● ● ● ●

vegleiða ungdómsvenjarar ansa eftir, at venjingin er á hóskandi stigi og samsvarar læruætlanini eygleiða dystir fyri at vegleiða venjarar og spælarar hava servenjing við evnaríkastu ungdómsspælarunum av og á hjálpa til við venjingunum, men skal helst ikki sjálvur hava fast lið at venja skipa fyri venjarafundum syrgja fyri at samla saman lærutilfar hjálpa til við foreldrasamskiftinum eggja venjarum til framhaldandi útbúgving, eitt nú við at taka lut á skeiðum

Útbúgvingin hjá høvuðsungdómsvenjaranum skal lúka minstukrøvini hjá HSF. Venjarin eigur støðugt at endurútbúgva seg við m.a. at lesa fakbøkur, taka lut á ískoytisskeiðum, vitja útlendsk feløg v.m. Øll lið hjá felagnum eiga at hava vaksnar venjarar. Ber tað ikki til, má ein vaksin venjari vera til hvønn aldursbólk hjá gentum og dreingjum, og yngri venjarar mugu so hjálpa til.

Krøv til venjarar: ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

hava venjaraútbúgving, sum líkur minstukrøvini hjá HSF endurútbúgva seg javnan væl fyrireikað, møta rættstundis og í venjingarbúna vera í góðum lag, rósa nógv, tó uttan at skammrósa tosa javnan við tann einstaka um hansara spæl og trivnað áseta mál fyri tann einstaka í samráð við spælaran áseta mál fyri liðið í samráð við spælararnar duga at vísa ymsu teknisku venjingarnar ella fáa eldri spælarar at vísa tær kunna nevnd og foreldur í felagnum um ásettu málini hava gott samskifti við foreldrini

Venjarin skal leggja venjingarnar soleiðis til rættis, at spælararnir bæði eru virknir og læra, samstundis sum teir hava tað stuttligt. Venjarin eigur ikki at greiða leingi frá, tí so keða børnini seg og gloyma at lurta eftir – kropshitin lækkar eisini.

Spælarar læra betri ígjøgnum eyguni enn ígjøgnum oyruni, men besta læran fæst við at venja.

Venjarin skal tí vísa venjingina, greiða stutt frá, vísa aftur og so lata spælararnar venja. Síðani tekur venjarin seg burturfrá, so hann kann eygleiða allar spælararnar. Gongst illa hjá fleiri, kallar hann á teir aftur, vísir venjingina og greiðir frá einaferð afturat.

Eru tað hinvegin fáir, sum gera mistøk, leiðbeinir venjarin hesar einstaklingar og minnist til at rósa, tá framgongd er.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

25

Vil venjarin royna eitthvørt nýtt, sum spælararnir skulu venja á fyrsta sinni, er umráðandi at vita, nær henda venjingin skal roynast í tímanum. Víst verður til strikumyndina um uppmerksemið, sum sæst niðanfyri: Venjingartíttleikin er ymiskur í feløgunum, og mangan íðka spælararnir fleiri ítróttargreinar samstundis. Hetta gevur stórar avbjóðingar, hvussu ein samlað venjingarætlan verður løgd til rættis til tann einstaka spælaran. Her má og skal samskiftast ímillum avvarðandi í feløgunum um venjingarmongd, dystir, hvíld, kost, svøvn og gerandisdagin annars hjá spælaranum.

Hetta eigur at gerast fyri at sleppa undan, at spælarin overvar seg og í ringasta føri brennir út.

Ungir spælarar, sum eru serliga evnaríkir, gerast ofta áhugaverdir í eygunum hjá venjarunum í bestu vaksnamannadeildini í felagnum, og spælararnir verða fluttir upp at venja og spæla saman við teimum vaksnu.

Her er umráðandi og avgerandi, at broytingin verður framd, tí tað er tað skilabesta fyri spælaran, og ikki tí at eitt “hol” skal tippast á besta liðnum. Ungdómsspælarin eigur bæði kropsliga og sálarliga at vera búgvin, áðrenn hann fær slíka stóra avbjóðing. Verður tilgongdin gjørd eftir eini miðvísari ætlan og í samstarvi við ungdómsvenjaran, sum kennir spælaran best, kann tað geva meining, men allar best er, tá ungdómsspælarar sleppa at menna seg saman.

Hevur skaði elvt til, at spælarar hava verið burtur frá venjing í longri tíð, er týdningarmikið, at venjarin leggur eina ætlan fyri tilgongdina, tá spælarin kemur aftur at venja við liðnum.

Endurvenjingin hjá tí skadda eigur at taka fyrilit, so at spælarin ikki alt fyri eitt venur á sama støði, sum hinir frísku. Tann, ið hevur havt skaða, eigur at fáa uppvenjing í samsvari við skaðan og skaðatíðina.

Her kann viðmerkast, at skaðafyribyrgjandi venjingar eiga altíð at vera partur í vanligu venjingini.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

26

ÆTLAN & Spælskipan

Í aldursbólkunum upp til 12 ár hevur spælskipanin lítlan og ongan týdning, tí við spæli og stuttleika er fokus á at menna førleikarnar hjá tí einstaka. Venjarin eigur at útvega sær vitan um børn, eitt nú hvussu tey rørsluliga og kropsliga mennast. Venjarin skal somuleiðis hava vitan um venjing og læring, og hvussu foreldrini kunnu gerast viðspælarar. Fyrstu árini er fjølbroytni lyklaorð í venjingunum.

At leggja til rættis fær harafturímóti stóran týdning í aldursbólkunum 10 og 12 ár. Áðrenn venjarin játtar at venja eitt lið, eigur viðkomandi at hugsa um sjálva uppgávuna, og hvat endamálið er við arbeiðnum?

Venjarin má í samstarvi við felag ella høvuðsvenjara finna útav, hvat børnini skulu læra, og hvussu tað skal raðfestast. Samandrátturin aftast er ein góð vegleiðing, um ein stendur á berum, tí har eru leiðbeiningar um, hvat er skilagott at leggja dent á í ymsu aldursbólkunum, tá talan er um tekniska/taktiska venjing, kropsliga venjing og tað sosiala.

Føroyski leisturin hevur ásetingar um, hvat spælararnir í ymsu aldursbólkunum skulu læra, um teir seinni ynskja at gerast landsliðsspælarar. Ásetingar eru eisini um, hvussu nógv aldursbólkurin eigur at vekta høvuðsøkini; tann tekniska-, taktiska-, kropsliga- og sálarliga partin.

Sjálvandi ber ikki til at veita nakra vissu fyri, at spælarin, sum fylgir hesum, kemur á landsliðið, tí nógv annað ger seg galdandi á vegnum - ikki minst, um spælarin hevur rættan hugburð. Men eisini um spælarin venur tey røttu tingini, tey røttu tíðspunktini, í rættari raðfylgju og í hóskandi mongd. Hetta er høvuðsábyrgdin hjá venjaranum, og tí hevur tað ovurstóran týdning, at feløgini hava ella menna dugnaligar barna- og ungdómsvenjarar.

Hvíld skal eisini til Øll venjing krevur, at kroppurin má hvíla. Venjingin rykkir og skrykkir í vøddar/lið, og tað tyngir kroppin meira enn vanligt. Grundreglan er, at jú harðari venjing, jú meira hvíld - tí kroppurin styrknar, tá hann hvílir.

Fær kroppurin hóskandi hvíld, gerst hann sterkari. Fær kroppurin ov lítla hvíld, áðrenn vant verður aftur, so viknar kroppurin. Er hvíldin ov long, áðrenn næstu venjing, hendir eingin broyting í kroppinum.

Ynskir venjarin at síggja framgongd og menning í hópinum, er neyðugt at taka venjingina í álvara. Tað er ikki nóg mikið at áseta, hvørjar dagar liðið skal venja, men venjingarnar skulu eisini leggjast til rættis, so at tær eru fjølbroyttar og stimbra framgongd, tí hetta eggjar tann einstaka.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

27

Um børn og ung byrja ov tíðliga miðvísa venjing og servenja í hesi ítróttagrein, eru fylgjurnar ofta, at kropsliga venjingin gerst eintáttað. Harvið missa tey áræði og íblástur og gevast á ungum árum.

Søgan sigur okkum, at størstu ítróttastjørnurnar eru ofta tey, sum barnaárini og fyrstu ungdómsárini hava íðkað fleiri ítróttagreinar. Tað vísir seg, at tað kroppurin fær við ymiskum ítrótti, sum einki hevur við høvuðsítróttagreinina seinni at gera, er til fyrimunar.

Tá fyrsta venjingin er, má venjarin finna útav, hvørjum tekniskum og taktiskum stigi børnini eru á, so at venjingarnar eru avbjóðandi fyri tann roynda, men eisini fyri tann minni roynda.

Eitt hugskot er at eygleiða børnini, tá tey spæla á tvey mál, og skráseta, hvat børnini kunnu í mun til tað, sum leisturin leggur upp til, at aldursbólkurin skal læra.

Tá henda skráseting er gjørd, eiga raðfesting og tilrættislegging at taka støðið í hesum.

Kropsliga venjingin skal sjálvandi eisini hugsast inn í heildarmyndina. Hvørjar kropsligar venjingar skulu gerast, og nær hóskar tað frægast at venja kropsliga venjing. Tann sálarligi/sosiali parturin skal eisini dragast inn í heildarmyndina.

Spælskipanin Tá talan er um aldursbólkarnar 14 ár og eldri, og spælararnir hava fingið góðar tekniskar førleikar, verður alt meira dentur lagdur á spælskipanina hjá liðnum. Hondbóltsspælið byggir jú á førleikarnar hjá tí einstaka og hugsunarháttin hjá heildini.

Spælskipanin byggir til eina og hvørja tíð á tøka spælaratilfarið. Spurningarnir eru m.a., hvussu liðið skal verja, hvussu liðið skal skipa seg frá verju- til álopspartin, hvussu spælast skal í álopspartinum, og hvussu liðið skal umskipa seg til verjupartin. Í samsvari við tøka spælaratilfarið eigur venjarin at gera sær nakrar tankar um, hvussu liðið skal spæla og virka. Hugsa um ein ávísan part av spælinum um ferðina og svara spurningum, so sum: Hvat hevur týdning í hesum partinum, hvat skal raðfestast, hvat skal venjast og hvussu skal tað venjast. Hjólið, sum vísir ymisku deilpartarnar í spælinum, er eitt hent amboð at nýta í hesum sambandi.

Spælskipanin má finnast, áðrenn til ber at leggja til rættis, tí spælskipanin er grundarlag fyri tilrættisleggingini. Tá vit tosa um ætlanir, má venjarin gera sær greitt, hvørjir møguleikar og hvørjar avmarkingar eru. Hvussu nógvir spælarar eru, hvat er støðið, hvat eru vónirnar hjá spælarum, venjara og felag o.s.fr.

Hvar er liðið í dag, og hvar ætlar liðið at verða um eitt ár. Aðalmálið at røkka má vera í samsvari við, hvussu nógv/lítið spælararnir eru til reiðar at ofra. Tí hevur tað týdning, at spælararnir eisini sleppa at siga sína hugsan. Eitt greitt mál tryggjar liði og venjara, at arbeitt verður eftir somu stevnu.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

28

Fyrireiking hevur týdning Ein ætlan - frá verandi støðu til ynskistøðu - skal gerast. Fyrst er skilagott at gera eina yvirskipaða ársætlan, sum býtir kappingarárið upp í tíðarskeið, t.d. summarvenjing, grundvenjing og kappingarvenjing. Í einstøku tíðarskeiðunum skal takast støða til teknisku/taktisku veningina, kropsliga partin og sosiala partin. Skriva niður, hvat endamálið er við venjingini ymsu tíðarskeiðini, og hvat fyri venjingar/tiltøk talan kann vera um.

Ger venjarin sær ómak við hesum fyrireikandi parti, so gerst samlaða uppgávan nógv lættari.

Og tá ársætlanin er gjørd, er tað eitt spæl at gera eina mánaðarætlan, sum tekur øll neyðug fyrilit, sum ymisku spælararnir kunnu hava.

Tá vikuætlanin er gjørd, veit venjarin neyvt, hvat einstaka venjingin skal innihalda, hvat skal hava høga raðfesting o.s.fr.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

29

MÁLVERJIN

Í aldrinum upp til 10-12 ár skulu børnini ikki spæla eitt ávíst pláss á vøllinum. Tvørturímóti skulu børnini royna at spæla á so nógvum plássum sum gjørligt og soleiðis fáa kunnleika til ymsu plássini. Hetta er góð vitan og góðar royndir, tey seinni kunnu brúka á hondbóltsleiðini.

Eisini skulu allir spælarar royna at vera í málinum, og fleiri orsøkir eru til tað. Nógv børn hava hug til at vera málverji og halda, at tað er spennandi at vera í mál, onnur hava hug, tí tað sær einfalt út - antin bjargar tú ella fer bólturin í mál. ● Børnini fáa royndir og koma at kenna plássi sum málverji. Hesa vitanina kunnu tey brúka sum útispælarar ● Venjarin sær, hvør hevur hegni at verða málveji ● Ov tíðliga at velja ein málverja Ymisk menningarstig Stig 1 - Royndarstig: (U8–U10) ● ● ● ●

Allir spælarar skulu royna at vera málverjar Síggja møgulig evni Vanliga er ávíst fráfall Eingin beinleiðis málverju-venjing

Stig 2 - Skúling: (U12–U14) ● ● ● ●

Stór “motorisk” menning (fáa røttu rørslurnar inn) Miðvís málverju-venjing Grundvenjing og grundrørslur Ikki venja persónligan stíl (“typu” av málverja)

Stig 3 - Menning: (U14–U18) ● ● ● ● ●

Smidleiki – samskipandi rørslur og fimleik Styrki – fyrst og fremst kroppsbulur Kvikleiki Kondi Menna persónligan stíl

Stig 4 - Víðari menning - optimering (18+) Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

30

Uppgávan hjá málverjanum er: ● ● ● ●

at verja fyri skoti ímóti málinum og harvið forða mótstøðuliðnum at fáa mál at byrja eitt álop og við góðum útkasti seta eitt skjótálop í gongd at hjálpa til at stýra verjuni og skjótverjuni at forða mótstøðuliðnum at fáa fyrimun eftir langt útkast

Krøv til unga málverjan: ● ● ● ● ● ●

standa rætt í málinum hava dirvi góðar samskipandi rørslur góðan teknikk góða reaktión kvikleika

Venjing til málverjar: Tá tosað verður um venjing til málverjar, skal venjingin snúgva seg um málverjan og ikki um útispælararnar.

Minnist til, at: ● málverjin skal hava framgongd. Eigur at bjarga 70-80% av skotunum ● málverjin skal ikki gerast so troyttur, at dygdin í venjingini minkar ● endamálið skal vera greitt. Fokusera á málverjan og ikki skjúttarnar

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

31

Grundstøða og grundrørslur hjá málverjanum

Grundstøða - at vera tilreiðar Fyri at hava besta útgangstøði at bjarga einum skoti, skal kroppurin verða í góðari javnvág.

Og fyri at fáa góða javnvág, skal málverjin standa í lítlari gleivstøðu, og við eitt lítið sindur boygdum knøum. Allur fóturin skal nerta við gólvið, tó skal vektin vera á forfótinum.

Armarnir skulu haldast uppi og út frá síðuni - eitt sindur frammanfyri kroppin. Tað er týdningarmikið, at armarnir kennast "leysir" t.v.s leysar og hvílandi liðir.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

32

Grundrørslur - beinini Fyri at brúka beinini á besta hátt, er neyðugt at læra at "lata upp í mjadnunum". T.v.s. at lærbeinið í mjødnini dreygar. Tað krevur nógva venjing, men er ein fyritreyt fyri at náa út við beininum og gera tað skjótt.

Grundrørsla - javnvág Tá málvejin skal bjarga skoti niðarliga í málinum, er umráðandi at málverjin hevur vektina frammaliga á kroppinum, t.v.s. at yvirkroppurin er eitt vet framman fyri beinini, og skal málverjin niður við ørmunum, skulu teir vera framman fyri knæið. Hetta er fyri at varðveita javnvágina. Er kroppsvektin ov aftarliga, missir málverjin javnvágina.

Ein góður máti at venja børnini hesar venjingarnar er at spæla við luftballónum - út við beininum, niður við arminum og sláa ballónina uppaftur. Um 14-16 ára aldur kann ballónin skiftast út við ein badmintonbólt.

Her sær venjarin hvussu rørslurnar eru og kann rættað møguligar skeivleikar.

Venjing við elastikki

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

33

Grundrørsla - standa rætt og flyta seg rætt Málverjin skal flyta seg soleiðis, at hann altíð hevur besta útgangstøði at bjarga einum skoti.

Hann skal flyta seg í einum boga frá stong til stong, og hann skal altíð vera ímillum spælaran við bóltinum og miðjuna í málinum.

Til ber at venja málverjan, hvar hann skal standa í málinum, við at knýta 4 elastikk í hvørt horn í málinum. Gang í ein boga eftir 3 metur linjuni. Lat málverjan eisini royna at halda elastikkunum - so sær hann, hvussu skjúttin sær málið.

Grundrørsla - at bjarga (paradur) Ungi málverjin skal læra at bjarga við báðum ørmunum ella báðum hondunum. Tað er torført at miðja eftir, hvar bólturin kemur, tí eru størri sannlíkindi at bjarga, um ungi málverjin brúkar báðar armarnar. Seinri, um 12-14 árs aldurin, byrjar málverjin at læra at bjarga við einum armi.

Grundrørsla - Taktikkur Læra málverjan at lesa spælið og vita, hvar skotið kemur - læra at flyta seg rætt og plasera seg, har skotið kemur.

Dirvi Tað krevur dirvi at vera málverji og dirvi kann venjast. Ungi málverjin kann venja at fáa bleytar bóltar á kroppin. Her eigur venjarin at kasta bóltarnar og ikki útispælararnir, so at bóltarnir raka kroppin, har ætlanin er at raka. Málverjin kann standa aftan fyri eitt net, meðan spælararnir kasta eftir honum, soleiðis venur hann seg við at hyggja, meðan hann fær bóltar ímóti sær.

Seinni, um 14-15 ára aldur, byrja spælararnir at skjóta munandi harðari. Tað er ofta ein hvøkkur fyri málverjar, men kann fyribyrgjast við styrkivenjing. Tú styrkir armar og akslar, og leggur eitt lag av vøddum á kroppin, eisini økist sjálvsálitið og dirvi batnar.

Fimi og smidleiki At vera góður málverji krevur góða samskipan. Málverjin eigur at taka lut í koordinatións venjingini. Smáar renningar har ein skiftir kós, renningar síðuvegis, fram/aftur og stigavenjingar við títtum smáum fetum.

Gott fimi og góður smidleiki eru avgjørt fyrimunir hjá málverjanum.

Styrki Málverjin eigur at taka lut í allari kroppsligari venjing og serliga skal dentur leggjast á venjingar fyri kroppsbulin. Allar rørslur hjá málverjanum koma frá kroppsbulinum, og sterkari bulurin er, betri og skjótari eru rørslurnar. Meira styrki gevur eisini meira tamarhald á rørslunum.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

34

Skotvenjingar Tá málverjin skal betra um ella læra nýggjar venjingar, skal greitt tilskilast at skotini eru til málverjan, sum eigur at bjarga 70-80% av skotunum. Í aldursbólkunum U10 og U12 er tað eitt gott hugskot, um venjarin sjálvur er skjútti, tí neyvleikin í skotunum hjá børnunum er ikki nóg góður.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

35

UPPHITING

Upphiting skal takast í størsta álvara, tí her verður grundarsteinurin til tann góða ítróttaíðkaran lagdur, men her er eisini besti møguleikin at byrja venjingina við nógvum spæli, sum ger tað stuttligt og motiverandi at venja.

Hjá nógvum hondbóltsspælarum er upphiting bara nakað, ið skal fáast frá hondini skjótast gjørligt, og vit síggja mangan spælarar byrja venjingina við hørðum skotum ímóti málinum hetta er óivað orsøkin til, at fleiri hondbóltsspælarar seinni í lívinum dragast við pínu og skaðum í akslunum.

Venjararnir mugu greiða teimum smæstu spælaranum frá, hvussu týdningarmikil upphitingin er, tí soleiðis kunnu vit sleppa undan einum ótali av skaðum. Spælararnir fáa góðar vanar, fyrireika kroppin kropsliga og sálarliga til venjing og dyst, men samstundis hava tað stuttligt.

Um vit samanbera eitt barn við ein vaksnan persón, sæst ein stórur likamligur og sálarligur munur. Tað er tí greitt, at eitt barn og ein vaksin persónur ikki kunnu venja á sama hátt. Til tess eru fortreytirnar alt ov ymiskar.

Likamligu og sálarligu krøvini í venjingini mugu hóska til menningarstøðið, barnið er á. Fyri at venjarin skal duga at skipa fyri venjing, sum hóskar til hansara aldursbólk, er alneyðugt at hann veit, hvussu heilin og nervalagið hjá børnum búnast.

Heilin er týdningarmesta gøgnið hjá einum hondbóltsspælara. Eisini má hann vita, hvussu lunguni, hjartað og blóðrenslið mennast. Somuleiðis skal hann hava kunnleika um, hvussu beinagrind, sinur, liðbond og vøddar vaksa Tað er neyðugt hjá venjaranum at vita, hvat er vanligt, at børn í ymsu aldursbólkunum megna. Tá er hann betri førur fyri at skilja spælarar sínar og at skipa teimum eina hóskandi venjing.

Børnini læra við at spæla, men tey skulu ikki spæla so nógv, at tey ikki læra.

Lyklaorð í barnavenjing eru tí spæl, gleði, trivnaður og hugni, men eisini álvari.

Hjá børnum 12 ár og eldri er neyðugt at hava eina skipaða upphiting, sum inniheldur tríggjar partar - ein kropsligan, ein sálarligan og ein uppalandi part.

Kropslig upphiting Eigur at innihalda ein almennan og so ein meira hondbólts eyðkendan part. Tann almenni parturin skal innihalda: ● venjingar til stóru vøddabólkarnar ● venjingar, sum økja um blóðrenslið ● venjingar við ymiskum rørslum (koordinatión) ● venjingar við denti á at styrkja búk og rygg (yvirkroppin)

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

36

Tann hondbólts eyðkendi parturin skal innihalda: ● rørslur, sum eyðkenna hondbóltsspælið ● og rørslur til viðkvæmar vøddabólkar og lið, so sum akslar, knø og fótlið Mental upphiting Sum venjari kanst tú ikki altíð vænta, at spælararnir møta klárir til hvørja einastu venjing.

Upphitingin hevur tí eisini til uppgávu at skerpa teirra uppmerksemi og fyrireika teir til venjingina.

Er tað trupult at fáa spælarar at hugsavna seg til venjingina, kann tað av og á loysa seg at royna ymisk stuttlig spøl, ið kunnu loysa upp tann sálarliga partin.

Uppalandi upphiting Tað er avgerandi, at spælararnir læra góðar venjingarvanar so tíðliga sum gjørligt.Við at uppraðfesta týdningin at hita upp og at skipa upphitingina, ber til at læra spælararnar at ansa eftir sær sjálvum. Spælararnir skulu eisini læra nøkur skaðafyribyrgjandi øvilsir, sum eru væl egnað í upphitingini.

Hevur venjarin fyrireikað eitt ávíst evni til venjingina, kunnu venjingar, ið hoyra saman við hesum, brúkast seinast í upphitingini, soleiðis at ein reyður tráður sæst ígjøgnum alla venjingina.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

37

TEKNIKKUR

Tá vit tosa um tekniska støðið ella hegnið hjá tí einstaka í hondbólti, snýr tað seg um, hvussu spælarin loysir eina givna rørsluuppgávu, eitt nú at lofta einum bólti. Henda uppgávan kann loysast á ymsar mátar, og endamálið við tekniskari venjing er at finna fram til frægast hóskandi og munadyggu loysn til kravdu rørsluna.

Góð evni at samskipa vøddarnar í kroppinum eru ein fortreyt, skal ein spælari ella eitt barn læra at megna ymiskar teknikkir. Serligur teknikkur kann mennast, um barnið framman undan megnar ymisk og fjølbroytt rørslumynstur.

Rørsluligi gullaldurin hjá børnum er ímillum 8 og 12 ár, og tá eru sera góðar fortreytir at læra nýggjar rørslur. Vit eiga tí at gagnnýta tíðarskeiðið við at hava serliga nógv fokus á fjølbroytta tekniska venjing.

Frá 12 ára aldri byrjar ein meira skipað venjing, sum samsvarar rørslum í hondbólti.

Boðskapurin í læruætlanini er, at venjast skulu tey røttu tingini, røttu tíðspunktini, í rættari raðfylgju og í rættari nøgd.

Teknikkur og teknisk venjing verða stundum blandað saman við taktikk og taktiska venjing.

Taktiska fatanin hjá tí einstaka umfatar evnini hjá spælara at meta um, hvat skal gerast í givnu støðuni. Til ber at siga, at taktikkur er ein spurningur um, hvat tú velur at gera, og teknikkur er, hvussu tú gert tað.

Teknisk venjing Ein góður hondbóltsspælari skal megna nógvar tekniskar førleikar. Flestu børn eru óroynd og á ymsum menningarstigum, tí hevur ein barnavenjari nógv at arbeiða við. Harafturat eru fleiri teknikkir og nógvar samansetingar, so uppgávan er avbjóðandi, tí hvat skal venjast fyrst?

Skilagott er at leggja støðið í mun til, hvat spælararnir megna. Brúka kunnleikan til hondbóltsspælið saman við vitan um barna- og ungdómsvenjing til at meta um torleikastigið á venjingunum.

Eitt hent amboð at útvega sær eina heildarmynd, hvat skal venjast nær, er tekniska pyramidan.

Við støði í almennu rørslu- og motorisku førleikunum skulu grundleggjandi førleikar við nógvum endurtøkum venjast fyrst. Grundvenjingin skal áhaldandi venjast, røkjast og betrast, tí tær eru grundarlag til tær meira truplu rørslurnar. Hesar skulu venjast, tá spælarin hevur lært grundleggjandi teknikkin.

Torføru og serstaku teknisku smálutirnir kunnu vísast ungum, royndum spælarum, so tey sjálvi kunnu royna seg. Harvið fáa tey nýggjar avbjóðingar og víðka tekniska kunnleikan.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

38

Við árunum tekur tekniska venjingin í størri mun støðið í ovasta parti av teknisku pyramiduni.

Ráðiligt er: ● at leggja eina ætlan, hvussu ymsu lutirnir skulu vísast og venjast ● at arbeiða við fáum venjingum í senn ● at brúka nógva tíð til grundvenjing, men broyt javnan venjingarnar, so tey samsvara við nógvu rørslurnar og flytingarnar, hondbóltsspælið krevur ● at royna av og á tekniskar smálutir, sum eru avbjóðandi og krevja framúr førleikar ● at bíða við servenjing og venjing, knýtt at ávísu plássunum, til U14-aldursbólkin Venjingar skulu leggjast til rættis, so at spælararnir eru virknir og læra, samstundis sum tað er stuttligt. Venjarin greiðir stutt frá, tí annars keða spælarnir seg og gloyma at lurta.

Spælararnir læra betri ígjøgnum eyguni enn oyrini, men læra mest við at royna seg. Venjarin skal vísa venjingina, greiða stutt frá, vísa einaferð afturat, og so lata spælararnar venja.

Venjarin tekur seg burturfrá, so hann kann eygleiða allar spælararnar. Gongst illa hjá fleiri, rópar hann teir enn einaferð til sín, vísir umaftur og greiðir frá. Eru fáir, ið gera mistøk, leiðbeinir venjarin tann einstaka og minnist til at rósa, tá framgongd sæst.

Kasta og lofta Tað týdningarmesta ella sjálvur grundarsteinurin í hondbólti er førleikin hjá spælara at lofta og kasta. Tí skal spælari duga at kasta og lofta á ymiskan hátt og í ymiskum støðum; stillur, í rørslu, í lopi, tá verjan órógvar og tá spælari er í ójavnvág. Í ymiskum fráleika skal spælari somuleiðis megna at kasta bóltin við rættari ferð og kós til viðspælara.

Bólturin verður vanliga loftaður við báðum hondum, formaðar sum ein skál, har tumlarnir peika móti hvørøðrum og eru botnurin í skálini. Bólturin verður møttur við lógvunum, og samstundis sum fingarnir taka um bóltin, fjara armarnir ímóti bringuni.

Ofta sæst at tey smáu børnini eru bangin fyri at lofta og aftra seg undan bóltinum, tí tey óttast at fáa ilt. Men tað finnast bleytir bóltar í ymiskum støddum, so venjarar kunnu læra øll børn at lofta og kasta.

Megnar spælari tann grundleggjandi kastiteknikkin, hevur spælari allar fortreytir seinni at læra teir meira torføru førleikarnar, tá hann skal kasta ella skjóta á serligan hátt.

Grundkastið kann lýsast á henda hátt: ● Tá spælari loftar bólti, fer armurin stytsta veg upp í høga armlegu, og kroppurin vríggjar - yvirarmur í akslahædd og albogaliður í vinkul, sum í minsta lagi er 90 stig. ● Kastar spælari við høgra armi, er vinstri fótur fremstur, og vektin verður flutt á vinstra bein, tá kastað verður.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

39

● Fleiri børn kasta kortini við høgra fóti fremst, tað vit nevna eitt rennikast. Orsøkin til hetta er í flestu førum, at rørsluførleikin ikki er nóg væl mentur, og tí má hetta støðugt venjast. ● Vit síggja eisini spælarar, sum kasta við alboganum tætt inn at síðuni. Eingin megi er í hesum kasti, tað er óneyvt og kann elva til skaða í økslini. Hevur spælari fingið henda óvana, tekur tað drúgva tíð at rætta, so avgerandi er, at spælarin beinanvegin lærir rætta førleikan at kasta. ● Rennikast ella renniskot er annars vanligt at brúka í hondbólti, men mest ímillum eldru ungdómsspælarar og tey vaksnu, tí hetta krevur nógva venjing at læra. ● Tá børnini læra grundkastið, legg fyrst dent á, at tey hava rætta fót- og armstøðu. Lær tey síðani at taka trý fet, áðrenn tey kasta. At byrja við kunnu tey standa yvir av hvør øðrum, men so skjótt tey duga at kasta rímiliga væl, skulu tey læra at kasta og lofta til síðuna, so tað líkist dystarstøðum. ● Barnið skal læra at vríggja kroppin, tá tað kastar. Fá barnið at vríggja kroppin fyri hvørt av teimum trimum fetunum, so gerst vríggjanin ein natúrlig rørsla. ● Ein góður máti at læra børnini rættan kastiteknikk er at lata tey kasta við einum bólti, sum tey megna at halda um. Nógvar óhóskandi rørslur eru, tá kastað verður við ov stórum bólti í mun til kroppstødd, tí barnið brúkar kroppin fyri at fáa tamarhald á bóltinum, og tá ber ikki til at kasta rætt. ● Tá børn spæla dyst, eru ásettar treytir um bóltastødd fyri ymsu aldursbólkarnar, men í sambandi við venjing eiga børn at sleppa at venja við hóskandi bólti, og so mugu treytirnar um bóltstøddir koma í aðru røð. Ein hóskandi bóltastødd fyribyrgir eisini akslaskaða. ● Børn skulu eisini læra at hoppa og kasta. Umráðandi er, skal spælari koma høgt upp, at hann boyggir beinið og spennir í, áðrenn lopið verður. Tí tað er trupult at hoppa høgt við nærum strektum beini. Manglandi rørsluførleiki ávirkar hoppið og skotið.

Tá talan er um skotvenjing, sæst ofta, at børnini standa í eini røð og bíða. Tá teirra túrur er, dribla tey inn ímóti málinum og skjóta.

Vil venjarin hava, at spælarin í dysti skal dribla, áðrenn hann skjýtur, so er hetta rætti venjingarhátturin. Ynskir venjarin ístaðin, at spælarin skal læra at skjóta aftaná, at hann hevur móttikið bóltin frá viðspælara, so má venjarin nýta henda venjingarháttin.

Hesin fyrri mátin at venja eftir nevnist formlig venjing, har framferðarhátturin er givin, men hevur ikki grundarlag í rørslum og flytingum, sum hondbóltsspælið krevur. Hetta er kortini ein hentur máti at læra ymsu smálutirnar í einari heild.

Seinni mátin at venja eftir nevnist funktionel venjing. Hetta er venjing, har framferðarhátturin er líkur teimum rørslum og flytingum, sum hondbóltsspælið krevur.

Venjari eigur at kenna munin á hesum báðum venjingarhættum.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

40

Plássásett venjing Verður hugt at teknisku pyramiduni sæst, at plássásett venjing er ovast. Hetta er ikki av tilvild, tí flest øll tilmælir vísa á, at økini, sum eru undir, skulu fyrst venjast væl og virðiliga, áðrenn farið verður undir servenjing, sum plássásett venjing í veruleikanum er.

Hóast nógv hava vant út frá eini vitan um, at grundarlagið má vera sterkt, áðrenn servenjingin kemur aftrat, er tað ikki fyrr enn lutfalsliga nýliga, at hetta bleiv sett í eina skipan. Tað var við sonevndu ”Long term athlete development”, sum er hugtakið at langtíðarmenna íðkara.

Har verður menningin býtt í nøkur stig, sum byrja við spæli, men har venjingin so við og við inniheldur servenjingar. Tað er tó ikki fyrr enn seinast í ungdómsárunum, har meira enn helvtin av venjingini er servenjing av ymsum slag.

Tað vísir seg, at greiður samanhangur er ímillum servenjing, úrslit, skaðar og fráfall. Slík venjing á ungum aldri gevur góð úrslit eftir stuttari tíð. Við framtíðini í huga er minni at heinta í mun til úrslit, harumframt eru fleiri skaðar og størri fráfall. Ein breið grundvenjing gevur minni góð úrslit eftir stuttari tíð, men minkar um sannlíkindini, at spælarar gevast tíðliga. Breiða grundvenjingin minkar somuleiðis um sannlíkindini, at spælarar fáa skaðar, men økir møguleikan, at spælarar fáa góð úrslit seinni.

Sum áður nevnt, skulu yngstu børnini royna seg á øllum plássum, eisini í málinum, áðrenn tey verða knýtt at einum ávísum plássi, tí eingin veit, hvussu menningin hjá tí einstaka spælaranum verður seinni. Í hondbólti er ein málverji og seks spælarar á vøllinum í senn. Felags fyri allar álopsspælarar er, at teir skulu duga væl at skjóta mál. Somuleiðis duga væl at skapa pláss fyri sær sjálvum og viðspælarum. Duga væl at uppfata og gagnnýta veikleikar í verjuni, og ikki minst duga fleiri skothættir.

Harafturat verður ásett, at bakspælarar ofta eru sterkir, ágangandi og duga væl at bróta ígjøgnum. Spælskiparin hevur ofta gott skil fyri spælinum eisini. Vengurnir eru kvikir, fimir og tekniskt góðir, tí tað krevja skot úr síðunum. Og strikuspælarin er sterkur, so hann við at forða kann geva viðspælarum pláss, men er eisini fimur, so hann er í javnvág og skjótt kann uppfata spælstøður.

Fintur Tá spælari fintar, er endamálið at lumpa mótstøðuspælaran, so hesin heldur, at álopsspælarin fremur eina ávísa atsókn, men sum í staðin fremur eina aðra atsókn. Eitt nú kann tað vera, at álopsspælarin hóttir við skoti, men roynir seg ístaðin við gjøgnumbroti. Álopsspælari kann eisini lata sum um, at hann kastar til høgru, men kastar ístaðin øvuta veg.

Ein finta er býtt sundur í tríggjar partar; eina róliga rørslu, har spælarin lumpar, eina kvika rørslu, har spælarin vinnur sær fyrimun, og at enda sjálvt skotið ella kastið, har rørslan er tengd at støðuni.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

41

Skal fintan eydnast, er umráðandi, at hóttanin, tvs. atsóknin sum skal sníta mótstøðuspælaran, er sannførandi. Í øðrum lagi skal spælarin vinna sær tíð og pláss við kvikari rørslu, áðrenn sjálv atsóknin endar við skoti ella kasti.

Tað finnast nógvar fintur, men allar krevja somu grundleggjandi rørslur: at spælarin steðgar sum skjótast og í javnvág, at spælarin skjótast gjørligt flytir seg víðari og skiftir samstundis kós.

Hesar grundleggjandi rørslur, so sum at lakka, hoppa beint fram og til síðurnar, kunnu hóskandi verða partur í upphitingini.

Tá spælarar venja fintur, skulu teir fyrst venja teir tríggjar partarnar í fintuni eftir formliga venjingarháttinum. Tá spælarin skilur einstøku partarnar, og hvussu fintan er samansett, eigur spælarin at royna seg ímóti verjuspælara. Um somu tíð eigur venjarin at geva spælaranum møguleikan at menna sín egna teknikk at finta. Tað ber altíð til at venda aftur til formliga venjingarháttin.

Skiftini í hondbóltsspælinum Nógv øki skulu venjast, um spælarin skal mennast mest møguligt. Týdningarmikið er, at børn upp til 12 ára aldur í høvuðsheitum venja tekniska venjing, men av tí at tey longu í aldursbólkinum U10 spæla á heilum vølli, eigur venjarin at læra spælararnar um áhaldandi skiftini í hondbóltsspælinum, frá álop til verju og frá verju til álop.

Grundleggjandi spælifatanin hjá barninum skal mennast og venjast í hesum aldri, so at barnið lærir at síggja og skilja møguleikarnar í spælinum.

Eftir fyrru tannárini økist kropsligi munurin á gentum og dreingjum, og spælistílurin broytist samsvarandi. Dreingirnir kunnu hoppa hægri, skjóta harðari, renna skjótari og fremja orkumiklar rørslur - í mun til genturnar gevur hetta dreingjunum ein fyrimun at menna tekniskar førleikar.

Hesar kropsligu broytingar kunnu eisini hava ávirkan á, hvussu liðið spælir, tí venjarin hevur fleiri taktiskar møguleikar. Í høvuðsheitum kann hondbóltsspælið býtast sundur í fýra partar, sum skiftishjólið eisini vísir.

Til hvønn partin ber til at seta hesar spurningar.

Hvat er umráðandi í hesum partinum?

Hvat ella hvussu skal spælast í hesum partinum?

Hvat skal venjast, og hvussu skal tað venjast?

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

42

Álop Álop er, tá lið spælir ímóti eini skipaðari verju og roynir at skapa sær frægastu skotroyndina.

Spælarar eru oftast hugagóðir í hesum partinum av spælinum, tí allir vilja sleppa at skjóta mál. Barnavenjingin skal tí leggja stóran dent á at menna teknisku førleikarnir hjá tí einstaka, so at hesin hevur tey røttu amboðini til at skjóta.

Umráðandi er at menna evnini hjá tí einstaka, áðrenn byrjað verður við samanspæli. Skal barnið koma í góða skotstøðu, er umráðandi, at barnið skilur, hvussu tað einsamalt ella í samstarvi við annað barn kann spæla seg framvið verjuspælara. Barnið skal eisini læra um einstøku plássini, og hvussu liðið skipar seg á vøllinum.

Er økið ov stórt, kann tað vera trupult hjá smærri børnum at skapa sær eina heildarmynd, tí kann tað henda, at øll børnini troka seg saman á einum lítlum øki. Børnini eiga tí at læra, at tað kann vera ein fyrimunur, um tey flyta seg í eitt øki, har eingin annar er. Í teimum eldru aldursbólkunum eigur álopsvenjingin í stóran mun at leggja dent á at menna serligar førleikar hjá tí einstaka og at venja serligu førleikararnar saman við venjingini, ið er tengd at ávísu plássunum. Spælarar skulu eitt nú læra fleiri skotmøguleikar frá ymsu plássunum.

Lættasti háttur at skjóta eitt mál er við langskoti ella at vinna støðuna ein ímói einum. Tí skulu hesir førleikar venjast umaftur og umaftur frá ymsu plássunum. Er spælari við serligum hegni á einum plássi, eigur venjarin at stimbra hansara førleikar, so at hesin spælari kann gerast úrmælingur á ávísa plássinum, heldur enn toluligur á fleiri plássum - tí tað er serstaki spælarin, sum í flestu førum avger dystir. Í grundspælinum skulu spælarar læra at søkja at plássinum ímillum verjuspælararnar og harvið binda báðar, áðrenn kastað verður til viðspælara.

Førleikin hjá tí einstaka at kasta og lofta er alt avgerandi í álopsspælinum. Er ein avlevering miseydnað, missir álopsliðið fyrimunin og í ringasta føri eisini bóltin. Venjingin at kasta og lofta er grundleggjandi í álopsspælinum, og tí skal hesin parturin í venjingini hava høga raðfesting. Venjarin skal vegleiða og rætta so nógv sum gjørligt. Hjá børnum og óroyndum kann vera torført og møtimikið at hava rætta armstøðu, tí er skilagott at venja kast í styttri tíðarskeið, so at dygdin í kastinum alla tíðina er í lagi.

Spæl, har eitt nú tríggir álopsspælarar spæla ímóti trimum verjuspælarum, er vælegnað til álopsvenjing. Hetta kann venjast í síðuni ella mittfyri. At álopsliðið er ein fleiri, kann geva eina góða venjing, tí álopsroyndin hepnast oftari.

Skjótálop Skjótálop byrjar, tá verjuliðið vinnur ella fær bóltin. Liðið kann spæla skjótt fram eftir vøllinum og harvið koma til eina skotroynd, áðrenn mótstøðuliðið er komið í eina nøktandi verjustøðu.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

43

Skjótt spæl og at kvika sær fram eftir vøllinum er ein av dygdunum, sum føroyskur landsliðsspælari skal megna. Lið, sum duga væl henda partin, kunnu lættliga avgera dystin til egnan fyrimun.

Skjótálop eigur tí at verða ein partur í barnavenjingini. Børn dáma væl nógva ferð, har tey skulu renna skjótt og brúka orku, samstundis sum tey hava nógvar bóltnertingar og sleppa at skjóta.

Tá venjarin leggur hesar venjingar til rættis, er umráðandi at minnast til, at venjingarnar skulu hóska til tað, ávísi aldursbólkurin megnar. Byrja við løttum venjingum, har spælarin driblar einsamallur ímóti málinum og skjýtur. Næsta stig kann vera, at tvey og tvey kasta saman fram eftir vøllinum og annar teirra skjýtur.

So hvørt sum spælararnir fáa royndir, eru treytirnar fleiri, og venjingarnar verða samansettar við fleiri spælarum í gongd samstundis. Hetta hevur við sær, at spælarin kemur í nógvar metingarstøður, har hann skal gera av, um hann skal kasta til viðspælara, dribla fyri at vinna tíð ella royna einsamallur. Venjarin eigur at vegleiða, tá brúk er fyri tí, og annars rósa. Í ungdómsvenjingini skal skjótálop hava høga raðfesting, og verður hesin partur lagdur væl til rættis, kann hetta eisini stimbra aðrar partar í spælinum. Verður vant at kasta og lofta við nógvari ferð, har verjuspælari roynir at forða, eru høg krøv til dygdina at kasta og lofta.

Samstundis kemur spælarin í nógvar støður, har hann skal síggja møguleikar og taka avgerðir - hesar royndir gagna hondbóltsforstáilsinum sum heild. Venjingin betrar eisini renniorkuna.

Tað er altíð ein meting, hvat úrtøkan er í mun til váðan, tá liðið í dysti fer í skjótt álop. Tá møguleikin er har, skal ein skjót avgerð takast, og tá kann eitt mistak henda. Venjari og spælarar mugu taka hædd fyri hesum váða.

Skjótálop verður vanliga skipað í fýra eindir ella sonevndar bylgjur: 1. bylgja, har ein ella fáir spælarar renna skjótt fram og við fáum avleveringum skapa sær eina skotroynd. Eitt nú langt útkast frá málverja ella útispælara beinleiðis til vong ella striku.

2. bylgja, har nakrir spælarar bera bóltin fram eftir avtalaðum leisti og skapa sær eina skotroynd, áðrenn mótstøðuliðið er komið í nøktandi verjustøðu.

Avtalaði leisturin er oftast, hvør førir bóltin fram, og hvussu spælarar skipa seg vøllinum. Avtalað verður eisini, hvussu spælarar flyta seg, hvussu fjarstøðan skal vera, og hvussu skjótt tað skal ganga.

3. bylgja, har álopsliðið áhaldandi søkir at verjuni, fyri at troyta allar møguleikar, áðrenn mótstøðuliðið er komið í eina skipaða verjustøðu.

4. bylgja, har málverjin skjótast gjørligt kastar bóltin á miðjuna, tá mótparturin hevur fingið mál. Har stendur spælari til reiðar at byrja, tá dómarin bríkslar. Eisini her roynir álopsliðið at vinna sær ein fyrimun, áðrenn mótstøðuliðið kemur í eina nøktandi verjustøðu.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

44

Verjan Verjan er, tá liðið stendur í eini skipaðari støðu framman fyri egnum máli og á henda hátt forðar mótstøðuliðnum at skjóta mál. Verjan roynir samstundis at vinna bóltin. Ymisk krøv eru knýtt at plássunum, og álopsspælararnir hava ymsar dygdir, so verjuspælarin má skjótt megna at tillaga seg. Teknisku førleikarnir og taktiska fatanin hjá tí einstaka og liðnum í felag mynda samlaða verjupartin. Spælararnir skulu megna at verja frammi og afturi á vøllinum, harafturat í ymiskum verjuskipanum, men eisini, tá liðið er ein fleiri ella færri á vølli.

Flestu børn halda tað vera stuttligt at skjóta mál, og tí hevur álopsparturin størri áhugað enn verjuparturin. Álopsparturin skal hava størri raðfesting í barnavenjingum, tí børnini skulu duga væl at skjóta mál, men tað er ábyrgdin hjá venjaranum at motivera børnini til at verja og at rósa teimum.

Yngstu aldursbólkarnir venja ikki ítøkiligt verjuspæl, men við spølum og venjingum læra børnini henda partin. Royndir vísa, at børn helst vilja sleppa undan at røra hvønn annan, men nærdystir eru ein partur av spælinum og tí hendir tað ofta. Venjarin má tí leita fram spøl og venjingar, har børnini sleppa at beistast í royndini at vinna bóltin, tí so gerst hetta ein natúrligur partur í spælinum.

Verjuvenjingin hjá U10 skal miða eftir, at spælararnir einsæris og í felag skilja uppgávurnar í verjustøðu, tá mótstøðuliðið hevur bóltin. Skal einstaki spælarin skilja uppgávuna, verður vant í smáum bólkum, t.d. 1:1 og 2:2, tí tá eru nógvar atsóknir og nertingar, samstundis sum spælarin kemur í støður, har hann sjálvur skal velja frægastu loysnina. Skulu einstaklingarnir skilja felags verjuuppgávurnar hjá liðnum, mugu 3 ella fleiri venja saman. Hetta skal roynast/venjast við ymsari fjarstøðu frá málinum, og venjarin má vegleiða teir spælarar, sum hava tað trupult við at skilja heildarmyndina.

Venjarin hjá U10 aldursbólkinum eigur at kunna spælararnar um ymsar verjuskipanir í hondbólti og í venjingartíðini læra børnini um einstøku plássini.

Verjuvenjing fyri tann einstaka Trý øki hava serligan týdning í verjuspælinum; at takla, at bóltfanga og at blokka. At takla og bóltfanga skulu venjast mest. Spælarin skal geva hesum gætur. o Røtt beinstøða, so spælarin stendur skákstillaður ímillum málið og álopsspælaran við útgangsstøðu í skotarmi hjá áleypara o Røtt javnvág og beinfimi eru umráðandi, skal spælarin standa rætt. o Røtt ferð og frástøða, so at spælarin arbeiðir í somu ferð og kann takla áleyparan røttu løtuna. o Framfýsni, har verjuspælarin tekur initiativið frá álopsspælaranum. Tað er galdandi á øllum plássum og í øllum verjuskipanum, at verjuspælarin ræður fyri, so at áleyparin hevur avmarkaðar møguleikar.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

45

Skjótverja Skjótverja er parturin, tá álopsliðið blívur verjulið, og á vegnum aftur forðar einum skjótálopi og kemur sær sum skjótast í eina skipaða verjustøðu. Ásannast má, at venjarar stundum venja skjótálop, verju og álop, men í minni mun skjóta verju. Her eiga venjarar at leggja sær í geyma, at alt fleiri hondbóltstjóðir leggja seg eftir at spæla skjótálop, og tí hevur tað týdning, at skjótverjan eisini verður raðfest, tí hon er avgerandi í taktisku mótatsóknini.

Tað eru tvinnir mátar at renna skjótt aftur í verjustøðu. Vanligi mátin er, at spælarar renna beinleiðis aftur á sítt verjupláss, og so taktiski mátin, har verjuspælarar órógva álopsliðið í royndini at fara í skótt álop. Til ber at órógva alt álopsliðið, órógva í einum avmarkaðum øki ella órógva einstakar áleyparar.

Aldursbólkarnir U10 og U12 venja ikki beinleiðis skjótverju, men spælararnir fáa kunning um týdningarmikla skiftið frá álop til verju. Til ber í spæli á tvey mál at eggja liðnum, sum hevur mist bóltin, á veg í verjustøðu at fanga hann skjótast gjørligt. Í aldursbólkinum U14 og eldri skulu spælararnir venja seg við skiftið frá álop til verju.

Einstaki spælarin skal somuleiðis læra, at ávíst treysti og lýdni krevst fyri at koma sum skjótast í eina nøktandi verjustøðu. Í seinnu tannárunum skulu spælararnir læra nakrar taktiskar førleikar, sum kunnu forða ella seinka álopsliðnum í royndini at fara í skjótt álop.

Tað ber til at brúka tey trý F’ini, skal ungdómsspælari minnast uppgávurnar í skjótverju: Finn ein spælara, Fylg honum og Fanga bóltin

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

46

TAKTIKKUR

Lat okkum beinanvegin gera greitt, at tað er tætt samband ímillum tekniskar og taktiskar førleikar í hondbólti. Spælarin venur tekniskar førleikar og roynir teir í dysti. Og taktiska venjingin í dystinum stimbrar hugin hjá tí einstaka at menna teknisku førleikarnar. Í stuttum ber til at lýsa tað soleiðis, at taktikkur er tað, sum spælarin velur at gera, og teknikkur er, hvussu hann fremur tað. Taktikkur er tað eisini, tá tveir ella fleiri spælarar fremja eina atsókn saman í álopi ella verju, tí teir hava eina felags fatan av spælstøðuni.

Sostatt síggjast taktisku evnini hjá tí einstaka í mun til við- og mótspælarar. Hvussu megnar spælarin at velja frægastu loysnina, og hvussu eru felags taktisku førleikarnir hjá liðnum?.

Taktisk venjing kann býtast sundur í støður, sum eru avtalaðar frammanundan, og støður, sum henda í dystinum. Støðurnar, ið eru avtalaðar frammanundan, eru mannagongdir hjá liðnum sum heild, men eisini serligar mannagongdir til ávísan dyst. Støður, sum taka seg upp í dysti, eru tengdar at evnunum hjá tí einstaka at velja frægastu loysnina í givnu støðuni. Í hondbólti ber ikki til at siga frammanundan, hvussu ein givin støða verður loyst. Sjálvt spælið er á tremur við metingarstøðum á tekniska og taktiska økinum. Ein vanlig støða er, at spælari skal meta, um hann skal skjóta, bróta ígjøgnum ella kasta til ein viðspælara. Velur spælarin at bróta ígjøgnum, so skal hann gera av, hvørja fintu hann ætlar at brúka.

Verjuspælarin skal meta, um hann skal fram á vøllin at takla, verja har afturi og royna at byrgja fyri skoti ella kanska royna at bóltfanga.

Tá spælið er skipað soleiðis ber til at siga, at hondbóltsspælið krevur, at einstaki spælarin má hava nógvar og fjølbroyttar førleikar á bæði tekniska- og taktiska økinum. Spælari við hópin av førleikum, hevur fleiri amboð at brúka, tá ein givin uppgáva/støða skal loysast.

Føroyski leisturin leggur upp til, at taktiska venjingin í barna- og fyrstu ungdómsárunum í stóran mun er rættað ímóti støðum, sum henda í dystinum, t.s.v. at roynt verður at menna evnini hjá tí einstaka at velja frægastu loysnina í givnari álops- ella verjustøðu. Í seinnu ungdómsárinunum verður mælt til at gera meira við avtalaðar støður/atsóknir. Eitt nú meginreglur um hvussu liðið spælir, og hvussu ein ávísur dystur skal spælast.

Metingarspæl Grundhugsanin við metingarspæli er, at spælararnir á liðnum, sum er í meirluta á vølli, skulu megna at velja røttu loysnina í eini givnari støðu. Hetta er loysnin, har spælarin, sum skjýtur er minst órógvaður, so at liðið fær frægasta málmøguleikan.

Skulu vit menna góðar álopsspælarar, er metingarspæl kanska týdningarmesti liðurin, tí bæði í skjótálopi og skipaðum álopsparti koma spælarar ofta í støður, har frægasta loysnin skal veljast.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

47

Metingarspæl er eingin trygd fyri, at liðið fær mál, men venjingarhátturin tryggjar, at liðið fær frægasta málmøguleikan. Ein annar vinningur við hesum venjingarhátti er, at førleikarnir hjá tí einstaka at hugsa sjálvstøðugt mennast, og tað betrar um spælforstáilsi.

Tá vit venja metingarspæl, hevur álopið ein fyrimun, tí tað er í meiriluta. Men førleikarnir, sum spælararnir fáa frá metingarspælinum, kunnu nýtast í øllum skipaðum álopsspæli, har liðið fyrst skal vinna sær ein fyrimun. Spælari, sum dugir at finta, kann t.d. vinna liðnum ein fyrimun, og sami fyrimunur kann vinnast við bæði kross- og press-spæli.

Av tí at førleikin frá metingarspæli ikki kemur til sín rætt, fyrr enn liðið er komið í eina meirilutastøðu, er týdningarmikið at venja 1:1-støður, kross-spæl og press-spæl, sum kunnu geva liðnum ein fyrimun. Tað hevur eisini týdning, at spælarar brúka orku at vinna liðnum henda fyrimun.

Tá metingarspæl verður vant, skal dentur leggjast á, at spælarin við bóltinum altíð roynir sín egna møguleika fyrst. Ikki fyrr enn verjan hevur syrgt fyri, at aðrir spælarar á álopsliðnum hava ein størri málmøguleika, skal spælarin við bóltinum velja bestu loysnina.

Tá metingarspæl verður vant, er ein afturvendandi feilur, at spælarin við bóltinum metir ov tíðliga um støðuna. Tað er umráðandi, at spælarin metir um støðuna so seint sum gjørligt, og at mett verður í mun til, hvat verjuspælararnir gera.

Ein fortreyt at venja dystarstøður er, at bæði við- og mótspælarar eru til staðar. Dystarstøður við færri spælarum og einum greiðum endamáli geva ofta frægasta úrslitið.

Venjarar eiga støðugt at vegleiða spælarar og fáa teir gáa um valdu loysnina, eisini tá

metingarspæl ikki beinleiðis er á skránni í venjingartíðini. Hetta skal gerast í mun til førleikar og royndir hjá spælaranum.

Metingarspæl skal eisini síggjast í eini størri heild, tí í dysti kemur einstaki spælarin alla tíðina í støður, har hann skal velja frægastu avgerðina. Verjuspælarin á liðnum, sum er ein færri á vølli, skal sanniliga eisini duga at velja frægastu loysnina, so at verjuspælið órógvar mest møguligt áleyparan, sum ætlar sær at skjóta. Tí skal metingarspæl eisini venjast við øvutum fortekni, har fokus er á verjupartin og at velja frægastu loysnina í givnu verjustøðuni.

Taktisk álops- og verjuvenjing Føroyski leisturin leggur upp til, at vit skulu klekja spælarar, sum sjálvir hugsa og fremja skilabestu avgerðirnar á vøllinum. Skulu vit klekja slíkar spælarar, so skulu førleikarnir hjá tí einstaka venjast og stimbrast so nógv sum gjørligt. Hesin framferðarháttur tekur í minsta lagi 8 ár og setir treytir til tey fyrstu barna- og ungdómsárini.

Føroyski leisturin leggur eisini upp til eina hugburðsbroyting, har venjarin er tann vegleiðandi, og har spælararnir á vøllinum sjálvir skulu finna fram til loysnirnar.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

48

Ein treyt í skilagóða framferðarháttinum, sum føroyski leisturin leggur upp til, er, at læstar álopsskipanir, har loysnin er givin frammanundan, á ongan hátt er partur av venjingini hjá yngstu aldursbólkunum. Henda venjing gevur einans løtuvinning, og tilgongdin tekur virðismikla tíð frá skilagóða framferðarháttinum, har høvuðsuppgávan er at menna tann einstaka - og ja, vinningurin kemur langt frammi í tíðini, tá spælarin er vaksin.

Yngru aldursbólkarnir hava meginfokus á teknisku venjingina, og tá tekniski førleikin hjá spælaranum á flestu økjum er góður, verða spælararnir á taktiska økinum skúlaðir, at hondbóltur er eitt liðspæl. Tí er alneyðugt at skipa liðið við ávísum leiklutum og hartil hoyrandi uppgávum; hvat gera vit, tá vit hava bóltin, og hvat gera vit, tá hitt liðið hevur bóltin. Børnini skulu eisini læra ymiskt, sum hevur týdning í liðítrótti, eitt nú samanspæl, virðing o.s.fr.

Næsta stig á taktiska økinum er tað, sum hevur við spælfatan ella hondbóltsskil hjá tí einstaka at gera - evnini at lesa spælið. Hondbóltsforstáilsi hjá tí einstaka er tætt tengt at venjing, har spælarin í øllum hugsandi støðum skal velja frægastu loysnina. Einstaki spælarin skal koma í støður, har hann skal fata, meta, avgera og fremja avgerðina. Hvat ger spælarin fyri at fáa bóltin, hvat ger spælarin, tá hann fær bóltin, og hvat ger spælarin, tá mótparturin hevur bóltin.

Vit venja ikki taktiska venjing við smæstu aldursbólkunum, men í aldursbólkinum 8 ár læra vit børnini at spæla saman.

Aldursbólkarnir 10 og 12 ár Her byrjar skipaða frálæran um taktiska venjing. Børnini skulu læra at plasera seg rætt á vøllinum í mun til, hvar tey spæla í álopinum og verjuni. Børnini fáa kunning um tær uppgávur, sum eru knýttar at ávísu plássunum, og tey sleppa at royna seg á ymsu plássunum, eisini sum málverjar. Álop: Børnini læra um týdningin at brúka breiddina á vøllinum, og at allir álopsspælarar hótta ímóti málinum. Harnæst skulu ungu spælararnir í hesum aldursbólkum læra at skapa málmøguleikar fyri seg sjálvar og fyri viðspælarar.

Spælarar skulu læra grundregluna, at megnar ein spælari at vinna liðnum ein fyrimun ein ímóti einum, mugu viðspælarar vera klárir at gagnnýta støðuna. Álopsspælarar skulu royna at søkja at ímillum tveir verjuspælarar. Álopsspælarin skal gerast tilvitaður um, at hann kann skapa pláss og møguleikar hjá viðspælarum, um hann fær tveir verjuspælarar at geva sær gætur. Hetta kann gerast við pressi, ið er samstarv ímillum tveir spælarar. Víðari menningin er press-spæl, har fleiri spælarar samstarva um at veita liðnum besta málmøguleikan.

Somuleiðis skal spælarin í hesum aldursbólki læra at flyta seg við og uttan bólt. Spælarin skal gerast tilvitaður um, at flytir hann seg skjótt í eitt annað øki, kann álopsliðið fáa ein fyrimun, tí eina løtu er ruðulleiki, áðrenn verjan hevur skipað seg aftur.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

49

Í hesum aldursbólki skulu spælararnir byrja við metingarspæli, í fyrstuni tær mest einføldu støðurnar, har mótstøðan er avmarkað. Hesin venjingarháttur hevur avgerandi týdning, um vit ynskja at klekja skilagóðar spælarar, ið megna at taka rættar avgerðir. So hvørt sum teknisku førleikarnir loyva tí, verða metingarstøðurnar meira torgreiddar.

Verja: Børnini skulu læra at samstarva í verjupartinum. Børnini skulu hava kunning um offensiva verju og tær uppgávur, sum eru knýttar at hesum plássum. Í venjing skulu allir spælarar royna øll plássini íroknað málverjuplássið, sjálvandi í mun til støðið hjá tí einstaka.

Aldursbólkurin 14 ár Bygt verður víðari á taktisku venjingina í aldursbólkunum 10 og 12 ár. Í álopinum kemur kross-spæl afturat press- og umskipanarspæli, so at álopsliðið hevur fleiri møguleikar, tá søkt verður at málinum. Í verjuspælinum skulu spælararnir læra at samstarva í ymiskum verjuskipanum; so sum 3:2:1, 5:1 og 6:0.

Aldursbólkarnir 16 og 17 ár Bygt verður víðari á taktisku venjingina í aldursbólkinum 14 ár. Í álopinum kemur skreenings-spæl afturat kross-, press- og umskipanarspælinum, so at álopsliðið hevur fleiri møguleikar, tá søkt verður at málinum.

Møguleikarnir, nevndir omanfyri, verða eisini brúktir sum byrjan til skipað álopsspæl. Í verjuni skulu spælararnir læra at samstarva í ymiskum verjuskipanum, har fokus er at bóltfanga, men eisini at steðga spælinum.

Aldursbólkurin 18 ár Bygt verður víðari á taktiska lærdómin í undanfarna aldursbólki.

Press-, kross-, umskipanar- og skreeningsspæl verða brúkt sum byrjan til skipað álopsspæl.

Liðið skal læra um taktik, at fyrireika seg til dyst, at halda løgdu ætlanina, fremja taktiskar broytingar o.s.fr. Í verjuni er fokus á at bóltfanga og at steðga áslopsspælinum í verjupartinum.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

50

STYRKIVENJING

Hondbóltur setir høg krøv til smidleika, skjótleika og styrki. Styrkivenjing aktiverar fleiri nervatræðrir og betrar nervalagið, so heilin sendir boðini skjótari til vøddarnar.

Endurtøkurnar hava við sær, at kroppurin fær betri tamarhald á vøddunum og minni orka verður nýtt - kroppurin styrknar og gerst kvikari.

Tað er hugaligt at styrkivenja fyrstu 8-10 vikurnar, tí framgongdin er stór. Tá er tað serliga samskifti sum batnar, tí nervarnir bera skjótari og neyvari boð til vøddarnar í økinum, og kroppurin lærir at brúka megina. Heldur styrkivenjingin fram eftir røttum leisti, styrkna vøddarnir eftir 10-12 vikur, tí nerva- og vøddatræðrirnir gerast fleiri.

Hondbóltsspælari hevur í stóran mun brúk fyri styrkini, tí spælarin kemur javnan í støður, har hann skal megna at flyta seg í allar ættir, hoppa høgt, skjóta hart og taka skundavgerðir.

Harafturat kemur spælarin ofta í nærdystir við mótstøðuspælarar.

Ein týðandi spurningur er, um børn og ung skulu venja eftir somu leiðreglum sum vaksin.

Ella um tað er frægari at leggja til rættis eina skipaða læruætlan, ið mennir og fyrireikar børnini til hondbólt í seinni árum. Ætlanin hjá HSF leggur upp til, at mennast skulu spælarar, ið eru skjótir, fimir og sterkir, tí tað skal viga upp fyri eitt nú hædd og tyngd, tá luttikið verður í altjóða kapping.

Fleiri ræðusøgur eru knýttar at styrkivenjing við børnum. Sagt verður eitt nú, at styrkivenjing hevur elvt til álvarsligan skaða hjá børnum. Frálæran í hesi læruætlan gevur vónandi innlit í, hvussu skilagóð barna- og ungdómsstyrkivenjing verður løgd til rættis, so hon mennir barnið.

Tað er sum áður nevnt átrokandi neyðugt, at venjarin hevur holla vitan um kropsbygnaðin, og hvussu børn og ungdómar mennast, tá styrkivenjingar skulu leggjast til rættis.

Vøddarnir hjá pinkubørnum byrja alt fyri eitt at styrkna, og tað gongur skjótt fyrstu tíðina; tey venda sær á búkin, byrja at grulva, reisa seg, taka nøkur fet o.s.fr.

Menningin heldur fram í barnaárunum, serliga við óskipaðum spæli, har børn hoppa og dansa, klintra, lyfta hvønnannan, kasta við ymiskum og spæla spøl. Venjingarnar í feløgunum eiga tí at byggja víðari á ymisk spøl við avbjóðandi rørslum, har tvey og tvey eru saman, lítil mótstøða og nógvar endurtøkur.

Styrkjandi venjing Tá børn eru okkurt um 12 ára aldur, gerst venjingin meira skipað, og dentur verður lagdur á sonevndar core-venjingar, ið styrkja kropsbulin, so at javnvágin er góð um mjadnarnar.

Vøddarnir um bulin eru annaðhvørt festir í ryggin ella kokuna. Teir syrgja fyri, at ryggurin kann flytast, snarast og boyggjast. Bul-vøddarnir, sum eisini verða nevndir core-vøddar, eru avgerandi fyri, hvussu nógv megi kann flytast frá undirkroppi til yvirkropp og umvent.

Veikari bulvøddarnir eru, meira orka fer til spillis í umskiftinum millum undir- og yvirkropp.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

51

Sum dømi kunnu vit nevna skotið í hondbólti, sum byrjar við eini vríggjan í kokuni, t.v.s. undirkroppinum. Síðani verður megin flutt til yvirkroppin, sum harnæst vríggjar. Í samsvari við at bulvøddarnir styrkna, eigur skotið hjá spælara eisini at gerast harðari.

Børn um 12 ára aldur skulu eisini læra at gera øvilsini rætt, tvs. tey skulu læra rætta teknikkin. Hetta verður í byrjanini gjørt við egnari vekt, og sum frá líður ber til at brúka eitt nú kustaskaft ella líknandi amboð. Heilt lættar vektir kunnu eisini takast við í venjingarnar.

Somuleiðis vísa kanningar, at venjingar við løttum medisinbóltum hava góð árin á kroppin og eru við til at betra teknikkin at lyfta vektir.

Ein sterkur kropsbulur er grundarlagið til ein sterkan kropp, og kropsbulurin er avgerandi, tá spælararnir fara frá barna til ungdómsvenjingina í 14-16 ára aldri, tí tá gerst styrkivenjing ein meira vanligur partur av dagligu venjingini, og venjing við leysum vektum byrjar í smáum.

Tyngjandi venjing Tá byrjað verður at lyfta vektir, hevur tað stóran týdning, at venjingin verður løgd soleiðis til rættis, at ein fyrst venur stóru vøddabólkarnar, tvs. grundvenjingar fyri allan kroppin. Tá spælararnir hava vant seg við tyngjandi venjingarnar, verður farið at venja serøki, so sum bein, akslar, bringu, rygg og búk.

Stundum verður spurt, um gentur og dreingir skulu venja tað sama, og tí verður greitt frá muninum ímillum kynini. Áðrenn tannárini er lítil og eingin kropsligur munur á gentum og dreingjum, men so broytist hetta nógv í tannárunum, og broytingin fær týdning fyri vøddastyrkina.

Hjá dreingjum økist mongdin av kallkynshormonum, og tað hevur við sær, at vøddarnir økjast av sær sjálvum. Gentur hava ikki hesa vøddaøking, men ístaðin økist feittprosentið.

Henda broyting hevur við sær, at styrkin hjá gentum í veruleikanum viknar. Tí hevur tað stóran týdning, at gentur venja skipaða styrkivenjing í tannárunum og seinni, millum annað fyri at fyribyrgja skaðar, og at tær kunnu økja vøddastyrkina.

Tað eru gentur, sum eru bangnar fyri at fáa eina heldur mansliga útsjónd, um tær styrkivenja nógv við tungum vektum, og tí venja tær meira við løttum vektum. Hesin venjingarháttur er at kalla spill av tíð, tí hann hevur lítla og onga ávirkan á vøddastyrkina.

Tað er nærum ómøguligt hjá flestu kvinnum at byggja upp somu vøddamongd sum hjá monnum, tí kvinnur hava øðrvísi kropsligar fyritreytir. Men gentur og kvinnur eiga at gera akkurát tað sama sum dreingir og menn – venja við tungum vektum, tvs. venja við nógvari mótstøðu.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

52

Varandi venjing Skal spælari orka at spæla ein heilan dyst, mangan við høgari leikferð, krevst ein ávís renniorka. Eisini krevst ein góður grundformur, um spælari skal megna venjingarmongdina, kanska serliga í ungdómsárunum, tá spælari íðkar fleiri ítróttagreinar. Legg til merkis, at kroppurin veksur hesi árini, og tí er hann sera viðbrekin.

Til spælari er um 14 ára aldur, er nóg mikið við tí renning, sum er partur av vanligu hondbóltsvenjingini og dystunum, men so gerst eisini neyðugt at venja skipaða konditiónsvenjing.

Sum áður nevnt, kunnu vøddarnir arbeiða við ella uttan ilt, og tí verður rennivenjing vanliga greinað sundur ímillum aeroba og anaeroba venjing. Í hondbólti skal spælari stundum renna skjótt í mótálop ella í skjóta verju. Orkan til hesar rørslur, har vøddarnir arbeiða maksimalt, kemur í høvuðsheitum frá anaerobu orkuskipanini. Arbeiða vøddarnir meira hóvliga eitt longri tíðarskeið, kemur orkan í stóran mun frá aerobu orkuskipanini.

Allir spælarar hava styrkir og veikleikar. Í øðrum ítróttargreinum, eitt nú í frælsum ítrótti, leggur íðkari seg stundum eftir tí greinini, har hann hevur serliga styrki. Í hondbólti skulu spælarar hava ymiskar førleikar, har aeroba- og anaeroba venjingarstøðið bert er ein partur.

Aerob og anaerob venjing Hondbóltsspælið rúmar tíðarskeiðum, har spælari rennur við hóvligari ferð, men eisini tíðarskeiðum har spælari rennur skjótt, broytir kós, spurtar í álop o.s.fr. Tað merkir, at tað verður alla tíðina skift ímillum orkukeldurnar í mun til, hvat spælarin ger á vøllinum. Øll, sum hava spælt hondbólt, vita, at møðin ger um seg, tá dysturin líður móti endanum, ella tá venjingin nærum er liðug. Møðin sæst serliga væl, um sami spælari rennur fleiri skjótálop innan stutta tíð. Fær hesin spælari ikki hvílt seg eina løtu á beinkinum, minkar renniferðin so líðandi, ella so gongur orkan hjá spælaranum undan, og hann má gevast.

Endamálið við aerobari og anaerobari venjing eigur tí at vera: ● at økja um maksimalu renniferðina ● at økja talið á ferðum, har spælari megnar at endurtaka ein spurt og samstundis minka um steðgin ímillum tveir spurtir ● at útseta tíðspunktið, har spælari gerst troyttur Hondbóltsspælarar skulu tí venja bæði aeroba- og anaerobar venjingar.

Aerob venjing Munadyggasti mátin at venja aeroba tilfeingið (kapasitetin) er intervalvenjing, tí kroppurin verður tá tyngdur við hóskandi arbeiðsbyrðu, og venjingin gevur úrslit nærum beinanveg.

Hóvlig renning kann brúkast í upphiting ella til at bróta frá venjing við høgari ferð, men intervalvenjingin gevur besta úrslit.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

53

Intervalvenjing kann broytast, so intervallini eru ymisk í longd og tali, og hvíldin ímillum intervallini er ymisk.

Aeroba venjingin tyngir hjartað mest møguligt. Runnið verður ávíst tíðarskeið við høgum pulsi, men ikki so skjótt, at talan er um anaeroba ferð. Intervallini kunnu verða lutfalsliga long. Hvussu nógvar endurtøkur avgerð venjingarstøðan hjá spælaranum. Tað er skilagott at leggja út við fáum endurtøkum og so heldur økja talið, tá venjingarstøðan batnar. Fyri at tryggja, at spælarin arbeiðir við røttum intensiteti, verður pulsurin mátaður ímillum intervallini. Spælarin kann eisini nýta pulsur.

Anaerob venjing Verður arbeitt við høgari ferð eitt lutfalsliga stutt tíðarskeið, er talan um anaeroba venjing.

Spælarin økir ferðina skjótt, og steðgar somuleiðis skjótt.

Anaerob venjing er ógvuliga hørð venjing, har spælararnir blíva ógvuliga troyttir, og tí kann hetta ávirka aðra venjing aftaná.

Anaeroba venjingin skilir seg frá aerobari venjing við, at intervallini eru styttri, ferðin er hægri, og hvíldin ímillum intervallini er væl longri enn arbeiðstíðin.

Konditiónsvenjing, børn og ung Tað er ongin ivi um, at aerob og anaerob venjing hevur stóra ávirkan á vaksnar og ungar spælarar, kanska serliga í og eftir tannárini. Kanningar vísa, at áðrenn tannárini hevur henda venjingin onga serliga ávirkan á børnini. Tí eigur onnur kropslig venjing at verða raðfest, tá ein leggur teirra venjingar til rættis, tvs. venjingar upp til á leið 14 ára aldur.

U14: Vanliga verður viðmælt, at rennivenjing ikki skal raðfestast serliga høgt hjá U14 spælarum, sum ikki eru komnir í tannárini, tí ávirkanin er so lítil. Eru harafturímóti nakrir spælarar, sum eru um at verða lidnir við tannárini, ber til at fáa góð úrslit, um ein venur aeroba venjing við teimum.

Venjingin hjá teimum kann vera eina til tvær ferðir um vikuna í sambandi við venjing í høll, og venjingin skal í mesta lagi vara ein ½ tíma hvørja ferð. Skift í kappingarárinum av og á ímillum vanliga renning og intervalvenjing.

U16: Rennivenjingin hjá U16 spælarum skal síggjast sum ein partur av samlaðu menningini hjá spælarunum. Menningin tekur tíð og varar í fleiri ár. Ábyrgdarfull kropslig venjing gevur spælarunum tíð til at arbeiða við at betra teirra konditión, til eitt skilagott støði er nátt.

U16 spælarar eiga í sambandi við hallarvenjing at rennivenja 2-3 ferðir um vikuna. Tey eiga at venja bæði aeroba og anaeroba venjing, men við høvuðsdenti á tí aerobu venjingina.

Intervalvenjingarnar í báðum venjingar háttunum eiga javnan at broytast. Fyri at síggja framgongd skal venjingarmongdin og ferðin í venjingunum økjast so líðandi, t.v.s. at endurtøkurnar í intervalvenjingunum gerast fleiri, og vanligu renningarnar gerast longri.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

54

Alt fleiri av okkara U16 spælarum fara á hondbóltsskúla í Danmark og aðrastaðni. Hetta hevur í flestu førum við sær, at venjingarmongdin økist heilt nógv, tá teir byrja á skúlanum.

Hesir spælarar eiga at fáa skilagóða kropsliga venjing í tíðarskeiðnum, áðrenn teir skulu avstað, so at nógv broytta venjingarmongdin ikki verður so hørð og tyngjandi fyri kroppin.

Henda fyrireikandi venjing eigur at leggja dent á styrki og aeroba venjing.

U18: Tá venjingin hjá U18 spælarum verður løgd til rættis, skal man framhaldandi hava langsiktaðu menningina í hásæti, samstundis eigur man at taka fyrilit fyri samlaðu venjingarmongdini hjá liðnum og tí einstaka spælaranum.

U18 spælarar, sum hava vant skipaða venjing frá ungum árum, kunnu nú økja venjingarmongdina og ferðina í venjingunum í mun til U16 spælarar.

Ungir spælarar, sum hava serligar gávur, gerast tíðliga áhugaverdir fyri venjarar hjá besta vaksnamannaliðnum í felagnum og blíva tiknir upp at venja og spæla dyst saman við teimum vaksnu. Her er avgerandi, at tað er fyri spælarans besta og ikki fyri at tippa eitt ” hol ” á vaksnamannaliðnum, og at ungdómsspælarin kropsliga og sálarliga er búgvin til slíka stóra avbjóðing. Um hetta verður gjørt eftir einari miðvísari ætlan og í samstarvi við ungdómsvenjaran, sum kennir spælaran frægast, kann tað geva meining. Men best er, at ungdómsspælarar sleppa at menna seg saman.

Skjótleika venjing Skjótleiki er at flyta seg sum skjótast á vøllinum frá einum til annað stað, og tá verður anaeroba orkutilgongdin brúkt. Hvussu skjótt ein megnar at flyta seg frá A til B er treytað av vøddastyrki, evni at gera nógva orku skjótt, orkugoymslunum og teknikki.

Skal spælari renna skjótt, má hann fáa góða vegleiðing í barna- og ungdómsárunum. Fyrst skal spælarin læra rætta tekniska renniførleikan, og tá hevur ferðin minni týdning, tí vøddastyrkin er enn ikki ment.

Hetta tíðarskeið venja børnini skjótleika í ymiskum spølum, so sum at spæla pikk og renna boðrenning. Ein fjøltáttað rørsluvenjing gevur eisini skjótleika.

Fyrstu tannárini verður skjóleikavenjingin meira skipað og løgd til rættis, men venjarin lærir spælaran framvegis at betra teknikkin. Spælarin búnast og styrknar, førleikin batnar, og tá hevur skjótaleikavenjingin meira dent á ferðina. Hetta er hørð venjing, har endurtøka krevur lutfalsliga langa hvílitíð. Vanliga verður sagt, at hvílitíðin er 10 ferðir arbeiðstíðina. Fyrstu tannárini er skjótleikavenjingin 4 til 8 endurtøkur, hjá teimum meira royndu 8-15 endurtøkur og hjá vaksnum 20 ella fleiri endurtøkur.

Skjótleiki kann venjast á ymsan hátt, og stundum verða vektir og elastik brúkt fyri at økja mótstøðuna. Verður hetta nýtt við skili og avmarkað tíðarskeið, kann tað betra um úrslitið.

Hesin venjingarháttur er bert tilætlaður seinastu tannárini.

Skjótleikavenjing krevur, at spælarin sum heild er væl fyri kropsliga, tí venjingin er hørð fyri kroppin, og tað er stórur vandi fyri at fáa vøddaskaða.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

55

Smidleikavenjing Smidleiki er at vera kringur, liðiligur og lættur á fótum. Hondbóltur krevur eitt nú, at spælarar skulu hoppa høgt, og tí má hetta venjast frá ungum aldri. At hoppa høgt er treytað av vøddastyrki, evni at gera nógva orku skjótt og teknikki. Hondbóltsspælari skal eisini læra at detta, og stutt eftir vera á fótum aftur.

Smidleikavenjing er grundarlag til rørslurnar, har vaksni kroppurin nýtir nógva megi og samstundis toyggir ella boyggir seg, alt hann er mentur. Er smidleikavenjing fastur táttur í venjingini hjá íðkarum 14 til 16 ár, verður kroppurin fyrireikaður til hesar rørslur. Royndir frá frælsum ítrótti vísa, at hesir íðkarar hava færri vøddaskaðar enn børn og ung, sum ikki hava vant smidleika í ungum árum. Smidleikavenjing er í høvuðsheitum teknisk venjing. Í ymiskum spølum venja børn smidleika við eitt nú at hoppa band, lakka, renna undan o.s.fr.

Slík venjing er stuttlig, sosial og stimbrar rørsluførleikar so sum rútmu og javnvág. Eisini lærir henda venjing unga spælaran at nýta hóskandi orku, tá hann skal kvika sær, steðga eina løtu og so aftur í gongd.

Smidleikavenjing ávirkar skjótleikan og er ein av fortreytunum, tá spælarin seinni skal venja styrkivenjing. Reiðskapur er væl egnaður at nýta í smidleikavenjing, og einans hugflogið setir avmarkingar. Skal framgongd vera í venjingini, eigur venjingin sum frá líður (12-14 ár) at líkjast venjingum, sum eru í samsvari við hondbóltsrørslur.

Venjarin skal við jaligum afturmeldingum rætta og vegleiða spælaran at brúka best hóskandi teknikk, so tann einstaki í mest møguligan mun verður eggjaður.

Fjølbroyttar venjingar skapa trivnað og gleði, og tær eru avbjóðandi fyri tann einstaka. Henda venjing er samstundis skaðafyribyrgjandi.

Tú kanst gera eina fjølbroytta venjingarskrá soleiðis: ● ● ● ● ● ●

broyt javnan venjingar brúka ymiskan reiðskap, so sum hekkar, benkur, kassar, trappur, keylir v.m. broyt hæddina ella frástøðuna millum reiðskapin brúka ymisk undirløg sum máttir og brettir til javnvág v.m. ven í fimleikahøll og brúka reiðskapin har ven uttandura á ymiskum lendi; eitt nú á grasi, í sandi ella ójøvnum lendi

Rørsluvenjing Heilin stýrir øllum rørslum og sendir umvegis nervatræðrirnar boð til vøddarnar.

Evnini at samskipa rørslur eru lítið ment hjá smábørnum, og allur kroppurin livir við, tá tey smílast. Nervarnir eru ov illa bjálvaðir, og av tí at einki feittlag er rundanum, fara boðini til smílivøddarnar eisini til aðrar óneyðugar vøddar. Óskipaðu rørslurnar gerast betri samskipaðar, so hvørt bjálvingin batnar.

Tá barnið seinni fer at grulva, upp at standa, at ganga og seinni at renna, hoppa, bakka ella bólta rút, er hetta úrslit av einum ótali av royndum ella venjingum, har heilin finnur útav,

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

56

hvussu rørslurnar skulu setast saman. Heilin tulkar boðini, sum koma ígjøgnum sansiskipanina, hvussu spenningurin er í vøddunum, hvussu liðirnir venda, hvat eyguni síggja, og hvat bogageilarnir í innaru oyrunum siga um javnvágina.

Tá boðini eru tulkað, verða boð send til rørsluskipanina, hvørjir vøddar skulu arbeiða. Barnið lærir hesar torføru og fjøltáttaðu rørslur við endurtøkum. So hvørt heilin minnist, hvussu tær verða gjørdar, gerast rørslurnar alt tryggari og at enda sjálvvirkandi.

At barnið lærir við at royna seg, eigur at síggjast aftur í venjingini. Venjarin skal skipa teknisku venjingina soleiðis, at endurtøkurnar eru nógvar. Skal spælari menna bóltførleikan, má spælarin nerta bóltin so ofta sum gjørligt. Á sama hátt skal taktiska fatanin mennast. Tá spælt verður, skulu fáir spælarar vera á liðnum, so teir alla tíðina mugu tulka støðurnar og velja røttu loysnina. Oftari spælari velur, skjótari og rættari verður loysnin.

Hevur barnið lítla framgongd í onkrari tekniskari venjing, hjálpir at venja eina lættari rørslu, sum barnið megnar. Stórur lívfrøðiligur aldursmunur kann vera ímillum børn í sama aldri, men fáa tey røttu venjingina, eru øll á jøvnum føti sum vaksin. Í árunum frá 6 til 10 ár møta børn á fyrsta sinni einum hondbóltsfelag. Venjarar og leiðarar mugu gera sær ómak, so at fyrstu royndirnar í felagnum er jaligar. Óansæð førleikan skal barnið kenna, at tað er trygt og gott at vera í felagnum. Tá eru møguleikar fyri menning, og grundarlagið er lagt fyri varandi áhuga í hondbóltsspælinum.

Flestu børn røra seg lítið í dag. Summi børn eru so óvirkin, at tey nærum ikki røra seg. Tey sita í bili til og frá skúla, tey sita í skúlanum, og tey sita við telduna ella hyggja at sjónvarpi, áðenn tey fara í song. Vandin við hesum er, at sansarnir verða ikki stimbraðir, og evnini at samskipa rørslurnar fána.

Tá vøddarnir í búki og ryggi vikna, kann verða trupult at halda kroppinum upprættum. Tað kann elva til trupulleikar í rygginum, sum so víðari kann hava við sær, at gongu- og renningarlag verða óskipað. Á leiðini fram kann hondbóltsspælari við bólti koma sær í mangar akrobatiskar støður, har treytin er, at hansara evni at samskipa rørslurnar eru framúr góð. Í støðuni eru summir betri fyri enn aðrir, men serstøk rørsluvenjing gagnar øllum spælarum. Frægasta úrslit fæst, um bóltur er við í hesum venjingum. Í spælinum eru nógvar vendingar við og uttan bólt. Spælarin má tí læra at renna við smáum fetum, so hann ofta nertir gólvið og kann broyta kós. Hinvegin skal spælari eisini læra at økja longdina á fetunum líðandi, tá tørvur er á tí, eitt nú á veg í skjótt álop.

Rørsluvenjing verður eisini nevnd motorisk venjing, har vit skilja ímillum stórar motoriskar rørslur og fínar motoriskar rørslur. Stórir vøddabólkar fremja tær stóru motorisku rørslurnar, og smærri vøddabólkar fremja tær fínu motorisku rørslurnar. Flestu rørslur eru tó settar saman av báðum.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

57

Í tíðarskeiðnum frá 8 til á leið 12 ár, áðrenn barnið byrjar tannárini, har ógvusligar broytingar henda, skulu venjarar læra børnini so nógvar ymiskar rørslur sum gjørligt. Hetta tíðarskeiðið verður millum fakfólk nevnt motoriski gullaldurin. Eru tær grundleggjandi motorisku rørslurnar ikki mentar áðrenn tannárini, kann tað avmarka møguleikan at røkka fullum motoriskum førleika.

Hondbóltur krevur, at armar og bein arbeiða saman, og tí hava vøddarnir um mjadnar (bulvøddarnir) avgerandi týdning fyri, hvussu væl samstarvið virkar.

Umframt at senda røttu boðini til ymsu vøddarnar, hvørjar rørslur skulu gerast, er tað eisini avgerandi fyri framgongdina hjá spælara, at heilin sendir skjót og neyv boð. Jú skjótari og neyvari boð til beinini, hægri ber til at hoppa, og jú skjótari og neyvari boð til akslar og bringuvøddar, harðari ber til at skjóta.

Støddin á vøddunum er eisini avgerandi fyri, hvussu nógv megi verður brúkt. Hondbóltur krevur, at samanspæl er ímillum heila, nervatræðrir og vøddar, og tí er tað neyðugt at venja bæði styrki og rørsluvenjing.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

58

keldulisti/tilvísingar: Børnetræneruddannelsen. Dansk Håndbold Forbund, 2011 Aldersrelateret træning. Dansk Håndbold Forbund, 2009 Aldersrelateret træning. Team Danmark, 2007 Aldersrelateret træning for børn og unge. Danmarks Idræts-Forbund, 2011 Michalsik, L & Bangsbo, J. Aerob og anaerob træning. Danmarks Idræts-Forbund, 2002 Johansson, Fredrik (2003): Fysisk träning för ungdom. SISU Idrottsböcker Fysiologi – grundbók í arbeiðsfysiologi og venjingarfysiologi. Magni Mohr og Svanna Hanusardóttir. Nám, 2013 Idræt for børn og unge. Danmarks Idræts-Forbund. 2004, 2. upplag Bangsbo, Jens (2008): Træningsfysiologi. Frydenlund.

Nordström, Evy & Sandgren, Ulf. Framtidens Handbollspelare. SISU Idrottsböcker 2007 Henriksen K, Hansen M, Hansen J. Gyldendals Idrætspsykologi. 2007 Olsen, Jógvan Martin & Nielsen, Johan. Fótbóltur Framá, frálæra í leikaramenning, FSF 2006 Utvikling av unge utøvere. https://sway.com/Un-BfZxJnZlmEG2k Norges Idretts Forbund, Olympiatoppen, 2015 Tønnesen, E. Hva er effektiv styrke, spenst og hurtighetstrening for barn og ungdom. http://www.olympiatoppen.no/fagomraader/trening/aktuelt/page3987.html Norges Idretts Forbund, Olympiatoppen, 2012 Vi udvikler nye standarder for individuel udvikling af ungdomselite håndboldspillere! http://www.shea.dk/files/brochure.pdf Skanderborg Håndbold Elite Akademi, SHEA Grein um ungdómshondbólt: http://viborg-folkeblad.dk/viborg-hk/sportskronik-der-er-noget-helt-galt Strategiplan 2009-2013, Visjonære mål for 4 tingperioder: https://www.handball.no/regioner/region-vest/omoss1/visjon-og-verdier/handlingsplanen Norges Håndball Forbund, NHF Röttger S, van Linden T, Bouwer B, Groener H: The Dutch Handball Vision. Dutch Handball Federation 2014 Framløga og samrøða við Einar Torvarðarson, aðalskrivara í HSI: At menna íslendskar hondbóltsspælarar, 2015 Anders Poulsen, DHF-instruktørur, hevur skrivað meginpartin um kost og hondbóltsspælarar Bogi Henriksen, málverjuvenjari hjá HSF, hevur skrivað tekstin um málverjan

Wilbek, Ulrik. The Danish Way: http://www.dhf.dk/Landshold/drenge_talenttraening/thedanishway DHF Eriksen, Heine. Vejen Frem: http://www.dhf.dk/Landshold/piger_talenttraening/vejenfrem DHF Tey seytjan heftini í barna- og ungdómsvenjaraútbúgvingini hjá DHF

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

59

LÆRUÆTLANIR

U6 Venjingin skal vera fjølbroytt, og øll skulu kenna seg væl. Børnini skulu í mest møguligan mun hava ein bólt hjá sær, og tey skulu sleppa at royna seg í ymiskum torleikabreytum.

Fokusøkið er, at spælarin skal kenna bóltin sum sín besta vin.

Teknisk venjing:

Bóltførleiki, lofta/kasta og skot Lær at halda bóltinum við at klemma um hann við fingrunum. Nýt hóskandi bóltstødd.

Lær at lofta bóltinum við hendrunum framman fyri bringuna.

Lær rørsluna at lyfta armin upp og forspenna, áðrenn kastað verður.

Lær at skjóta standandi.

Kropslig venjing:

Javnvág og samskipandi rørslur í ymiskum spølum

Sosialt:

Gleði og trivnaður

Leiklutur venjarans: Skapa gleði og trivnað, stuðla og eggja Karmur um venjing: Nógvur aktivitetur (reyðir kjálkar)

Myndin vinstrumegin vísir á leið, hvussu venjingin í einum kappingarári skal skipast í mun til ymsu venjingarøkini

U6 spælarar hava ongar royndir við at taka lut í ítróttafelagi. Tú ert helst fyrsti venjarin hjá fleiri av børnunum. Tín høvuðsuppgáva er tí at skapa gleði og trivnað. Og tú skal geva børnunum góðar upplivingar við bólti, spæli og rørslum. Minst til at stuðla og eggja. Øll børn elska uppmerksemi, so minst til øll. Ver nærverandi og blíð/ur, sum tú vanliga ert.

Børnini í hesum aldursbólki eru í høvuðsheitum upptikin av sær sjálvum og egnum tørvi. Tú mást tí vænta, at tey hava trupult við at samstarva.

Fleiri foreldur møta óivað eisini fyri fyrstu ferð einum ítróttarfelag. Brúka tíð saman við teimum, fá tey at taka lut, so at tey eisini fáa eitt gott upplivilsi.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

60

U8 Venjingin skal vera fjølbroytt, og øll skulu kenna seg væl. Børnini skulu í mest møguligan mun hava ein bólt hjá sær. Tey skulu royna seg í ymiskum torleikabreytum, og tey skulu venja beinfimi. Eisini skulu tey hava nágreiniliga vegleiðing um rætta armstøðu og beinstøðu.

Teknisk venjing:

Bóltførleiki, kasta/lofta, samanspæl og skot Lær at halda bóltinum við at klemma um hann við fingrunum. Nýt hóskandi bóltstødd.

Lær í rørslu at lofta bóltinum við hendrunum framman fyri bringuna Lær rørsluna at lyfta armin upp og forspenna, áðrenn kastað verður í rørslu.

Lær at taka trý fet og skjóta. Lær somuleiðis at raka uppstillað ting, sum eru ymisk í stødd og hava ymsa frástøðu.

Kropslig venjing:

Javnvág og samskipandi rørslur í ymiskum spølum

Sosialt:

Gleði og trivnaður

Leiklutur venjarans: Skapa gleði og trivnað, stuðla og eggja, vísa øllum børnum ans Karmar um venjing: Nógvur aktivitetur, reyðir kjálkar, altíð hava ein bólt hjá sær

Myndin vinstrumegin vísir á leið, hvussu venjingin í einum kappingarári skal skipast í mun til ymsu venjingarøkini

Málverjin: Helst allir spælarar skulu royna plássi sum málverji.

U8 spælarar hava bert lítlar royndir við felagslívi í itróttarfelag. Tú kanst vera fyrsti venjari teirra, og tí er tín høvuðsuppgáva at skapa gleði og trivnað og geva børnunum góðar upplivingar við bólti, spæli og rørslum. Minst til at stuðla og eggja.

Børnini í hesum aldursbólki byrja sum frá líður at vísa áhuga fyri øðrum enn sær sjálvum, eitt nú liðfeløgum. Eggja teimum at hjálpa og at vísa virðing fyri hvør øðrum.

Fleiri foreldur møta helst eisini ítróttarfelagi á fyrsta sinni í leiklutinum sum foreldur. Kunna tey væl og fá tey at taka lut, so at tey eisini fáa eitt positivt upplivilsi.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

61

U10 Í hesum aldursbólki eru spælarar, sum hava roynt mini-hondbólt, og spælarar, sum venja hondbólt á fyrsta sinni. Stórur munur er á førleikunum, og tí er tað eitt gott hugskot, at fleiri venjarar eru til hendan aldursbólk. Venjingin flytir seg hetta tíðarskeið móti tí meira hondbóltsskipaða leistinum.

Venjingin skal vera fjølbroytt. Við spølum skulu venjingar við bólti venjast, so tann einstaki lærir at handfara bóltin, og samstundis fær spælarin tekniska einstaklinga venjing við denti á at kasta, finta og skjóta.

Talan er um grundvenjing, ið skal skipast runt á ymsum støðum, t.d. við at býta vøllin sundur í smærri øki. Hetta gevur smærri bólkar og tí einstaka flestar endurtøkur.

Spælarar skulu royna øll pláss á vøllinum, og verjan skal royna at vinna bóltin (ein ímóti einum). Áleyparar skulu somuleiðis royna seg við ein ímóti einum førleikum.

Hesin aldursbólkur skal venja nógv beinfimi sum grundarlag áðrenn fintuvenjing. Harafturat skulu tey læra teknisku grundrørslurnar ísv beinstøðu, kropstøðu og lofta/kasta.

Teknisk og taktisk venjing:

Bóltførleiki Grundteknikkur: Dribla við aðrari og báðum hondum.

Kastiteknikkur: Høgan arm og endurtøkur. “Armurin skal stytsta veg upp til skotstøðu”.

Loftiteknikkur: Gríp ovara part á bólti.

Lofta og kasta í rørslu Skot í rørslu Fintur: Dent á beinarbeiði og rútmu Samanspæl Lær um plássini Press-spæl: Spælarin vríggjar kroppin og hevur høgan arm, so fleiri møguleikar eru at kasta.

Umskiftisspæl: Yvirgongd frá vongi ella bakspælara Metingarspæl - Taka avgerð 2:1 Verjuspæl: Verja eitt øki, hvussu takla/blokka ein spælara og verjurørslur. Verjuspælari skal flyta føturnar og fylgja álopsspælara við kroppinum ímillum áleyparan og málið.

Samstarv í verju Skjótálop: Renna og kasta í ferð, 2:2, føturnar peika frameftir Útkast frá málverja

Kropslig venjing:

Javnvág, samskipandi rørslur og styrkivenjing í ymsum spølum. Styrkivenjingin er við egnari vekt.

Sosialt:

Gleði og trivnaður, felagsskapur, tilvitan um leiklutir á liðnum

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

62

Leiklutur venjarans:

Skapa gleði og trivnað, greitt og álítandi samskifti, gev jaliga og konstruktiva afturmelding

Karmar um venjing:

Nógvur aktivitetur - avbjóðingar á ymiskum torleikastigi

Konditiónsvenjing:

Mælt verður ikki til at venja aeroba ella anaeroba rennivenjing burturav. Í venjing og spæli fáa børnini neyðugu renniorkuna.

Børn og styrkivenjing:

Mælt verður til at hava styrkjandi venjingar, so sum plankan, armstrekkingar á knøunum, um kroppurin er veikur, og luft-squat.

Hetta fyrireikar børnini til meira skipaða styrkivenjing seinni.

Myndin vinstrumegin vísir á leið, hvussu venjingin í einum kappingarári skal skipast í mun til ymsu venjingarøkini

Málverjin: Útkast frá málverja. Helst allir spælarar skulu royna plássið sum málverji.

U10 spælarar leggja stóran dent á felagsskapin og samveruna við vinfólk. Venjarin skal syrgja fyri, at øll børnini kenna seg trygg og sum ein part av hópinum. Samstundis skal venjarin syrgja fyri, at nýggir spælarar kenna seg vælkomnar í hópin.

Venjarin eigur at vera týðiligur og álítandi í samskifti sínum. Børn í hesum aldursbólki eru forvitin og hava góðan hug at læra. Venjarin skal vísa teimum nýggjar førleikar og nýggja vitan í samsvari við strikumyndina um uppmerksemið og samstundis stimbra teirra innlæring við jaligum og konstruktivum afturmeldingum. Venjarin skal læra børnini um hondbóltsreglurnar, sum eru galdandi í hesum aldursbólki.

Fyri U10 spælarar eru kappingar stuttligar og spennandi. Venjarin skal tryggja, at allir spælarar fáa royndir við at vinna og at tapa. Tað er tín ábyrgd, at allir spælarar fáa góðar upplivingar við at taka lut í dysti og læra um virðini; fair-play, virðing og eldhuga.

Tú skalt kunna foreldrini og fáa tey at taka lut, so at tey gerast týdningarmiklir stuðlar hjá liðnum.

Bókin hjá danska hondbóltssambandinum “Børnetræner uddannelsen” hevur nógv gott venjingartilfar til smæstu aldursbólkarnar.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

63

U12 Førleikarnir hjá tí einstaka (ein ímóti einum) skulu víðkast til eisini at fevna um metingarspæl, har spælarin skal venja síni evni at taka røttu avgerðina.

Spælarin skal royna seg á ymsum plássum, men venjingar skulu eisini vera fyri einstøku plássini. Tveir verjuhættir skulu venjast; annar er at bóltfanga frammi og hin verjuháttin avger venjarin.

Ongar fastar álopsskipanir, men ístaðin venja ein ímóti einum førleikar og metingarspæl.

Teknisk-taktisk venjing:

Bóltførleiki, grundteknikkur, loftiteknikkur, dribla, kastiteknikkur, fokus á høgan arm, hótta móti máli Ymisk skot, t.d. renniskot og ymisk hoppiskot Skot, har handliðið sveiggjar og stýrir bóltinum Fintur, bjóða av ein ímóti einum við/uttan bólt Skreeningar Samanspæl, rætt støða á vølli, press/kross-spæl, yvirgongd og spæl til striku Metingarspæl (taka støðu 2:1 og 3:2) Verja (skákstilla, verja skotarm, skifta pláss, takla, blokka, bóltfanga og beinarbeiði) Samstarv og standa rætt í verjuni Skjótálop, renna og kasta í ferð 2 og 2, føturnar peika frameftir, verjuspælari órógvar Útkast frá málverja

Kropslig venjing:

Samskipandi rørslur og styrkivenjing (kropsbulur, tvs. corevenjingar, m.a. búk/rygg), fimleikur

Sosialt:

Gleði og trivnaður, felagsskapur, tilvitan um leiklutir á liðnum og felagsábyrgd

Leiklutur venjarans:

Skapa gleði og trivnað, týðiligt og álítandi samskifti Práta um hondbólt við spælararnar Jaliga og konstruktiva afturmelding Hav tol, tí spælarar eru á ymiskum menningarstigi

Karmar um venjing:

Nógvur aktivitetur og avbjóðingar á ymiskum torleikastigi.

Spælarar skulu sleppa at vísa ágrýtni og bjóða seg fram

Í hesum aldursbólki velur venjarin málverjar, og skipað venjing til málverjar er partur í venjingini. Byrjað verður við tekniskari grundvenjing/grundrørslum; røtt armstøða, røtt støða, brúka beinini rætt, spenna vøddarnar, tá bólturin rakar og røtt javnvág. Arbeiða við dirvi og venja málverjan, at tað er hann/hon sum byrjar álopið.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

64

Í hesum aldursbólki skulu børnini eisini byrja við skipaðari upphiting, sum inniheldur tríggjar partar; ein kropsligan, ein sálarligan og ein uppalandi part.

Myndin vinstrumegin vísir á leið, hvussu venjingin í einum kappingarári skal skipast í mun til ymsu venjingarøkini

Venjarin skal framvegis tryggja, at øll børnini kenna seg væl og sum ein part av felagsskapinum.

Venjarin skal vera týðiligur og álítandi í samskifti sínum og taka spælarar við í avgerðir um venjingar og aktivitetir hjá liðnum. Spælararnir skulu sleppa at vísa seg fram og at royna nakað nýtt. Spælarar í hesum aldursbólki hava góðar fortreytir at læra, men eru sum áður nevnt á ymsum menningarstigi.

Venjarin skal vísa teimum nýggjar førleikar og vitan í samsvari við strikumyndina um uppmerksemið. Samstundis skal venjarin stimbra teirra innlæring ígjøgnum jaligar og konstruktivar afturmeldingar.

U12 spælarar vilja so líðandi hava fokus á avrikið. Venjarin eigur tí at leggja sær í geyma, at eingin snarvegur er í tilgongdini at menna spælaran; tú skalt venja tey røttu tingini, í rættari raðfylgju, til røttu tíðina og í hóskandi mongd.

Spælarar, sum uppliva neiligar afturmeldingar eftir avrik, kunnu skjótt merkja ótta og ræðslu.

Tað er tí týdningarmikið, at venjarin minnist til, at eftirmetingin skal taka støði í avrikinum og í minni mun eftir úrslitinum.

Venjarin skal kunna foreldrini og fáa tey at taka lut, so at tey gerast týdningarmiklir stuðlar hjá liðnum sum heild.

Bókin hjá danska hondbóltssambandinum “Børnetræner uddannelsen” hevur nógv gott venjingartilfar til smæstu aldursbólkarnar.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

65

U14 Førleikarnir hjá tí einstaka spælaranum í ein ímóti einum skulu framvegis venjast nógv, men metingarspælið við hægri tempo/ferð skal raðfestast hægri.

Spælarin skal hava kunning um nakrar álopsbyrjanir. Ikki skipanir, har loysnin er givin frammanundan, men heldur eina byrjan, sum kann fáa álopsspælararnar í meiriluta til eina metingarstøðu.

Venjingin á plássunum skal fylla alt meira, men spælarar skulu ikki bindast til eitt pláss á vøllinum. Venjast skulu fleiri verjuhættir, har bóltfangandi verjan frammi á vøllinum skal vera ein av verjuháttunum.

Spælararnir eiga at fáa kunning um, hvussu venjingin kann skipast í longri tíðarskeið, t.d. viku-, mánaðar- ella ársætlan.

Legg tær í geyma, at hesin aldursbólkur er serliga viðbrekin, tí spælararnir eru ella koma í skiftisárini, har stórar kropsligar og sálarligar broytingar henda.

Teknisk og taktisk venjing:

Grundteknikkur - bóltførleiki (lofta/kasta) til hvørja venjing.

Lær at lofta við aðrari hondini Teknisk venjing fyri plássini/einstaklingateknikkur Kross- og presspæl, meta um skot, gjøgnumbrot, spæla til striku ella spæla annan viðspælara.

Skjótálop Verja - grundøvilsir (skákstilla, verja skotarm, skifta pláss, takla, flyta skreening, blokka, bóltfanga, ágangandi, steðga spælinum, lesa spælið og verja offensivt)

Kropslig venjing:

Styrkivenjing (kropsbulur) - vektir (teknikkur) - læra samansett vektøvilsi, sum eitt nú frívend, squat og bonk-press.

Aerob rennivenjing - dent á andadrátt og renniteknikk

Sosialt:

Gleði og trivnaður, felagsskapur, tilvitan um leiklutir á liðnum og felagsábyrgd

Sálarlig venjing:

Læra at tosa positivt við seg sjálvan. Hetta styrkir sjálvsálitið, motivatiónina og avrikið. Sí Aldersrelateret træning hjá DHF Sálarlig styrki - læra at ímynda støður.

Leiklutur venjarans:

Tosa um hondbólt við spælararnar - vís teimum eitt nú sjónbandsupptøkur.

Kunna teir um kost, vætu, hvíld og svøvn. Øll økini eru týdningarmikil, um kroppurin skjótt skal verða klárur aftur.

Skapa trivnað Ver altíð fyrireikað/ur, hugagóð/ur og fá øll at fylgja tær

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

66

Vís áhuga fyri øllum spælarum Tak spælarar við í avgerðir um liðið og venjingar Gev jaligar afturmeldingar og vegleiðandi rættingar Karmar um venjing:

Góðska í venjingunum (nógv ferð) Fleiri venjingar = størri venjingarmongd Avbjóðingar á ymiskum torleikastigi Tak spælararnar við, so teir fáa samábyrgd

Myndin vinstrumegin vísir á leið, hvussu venjingin í einum kappingarári skal skipast í mun til ymsu venjingarøkini

Málverjar: Í hesum aldursbólki síggja vit, hvønn málverja liðið hevur, og venjingin eigur at byggja á førleikarnar/manglandi førleikar hjá málverjanum. Styrkivenjing er ein týðandi partur av málverjuvenjingini, tí skotini gerast alt harðari. Arbeiða við dirvi og røttum grundrørslum. Venjingar við denti á smidleika og teknikk. Læra at lesa av, hvar skot kunnu koma. Long og styttri útkøst. Samstarv við verju.

Aldersrelateret venjing hjá DHF hevur meira venjingartilfar um ungdómsvenjingar.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

67

U16 dreingir, U17 gentur Nakrir spælarar eru komnir í tannárini, aðrir eru um at verða lidnir við tannárini. Hetta setir stór krøv til venjaran, tí venjarin má vita, hvørjar kropsbroytingar henda í tannárunum.

Venjarar hjá gentum eiga eisini at vera tilvitaðir um, at í hesum aldursbólki er stórt spennið ímillum tær eldstu (17 ár) og yngstu (14 ár), tvs. spælararnir eru ymiskt mentir kropsliga, sosialt, og munurin kann eisini vera sjónligur á tekniska økinum.

Hondbóltsspælið er hart fyri kroppin, tí tað stendur nógv á vøddum, liðum og spengrum. Í hesum aldursbólki veksur venjingarmongdin nógv, eisini ferðin á venjing og spæli, og tí er vandi fyri, at serliga teir yngstu spælararnir overva kroppin og fáa skaða.

Teknisk og taktisk venjing:

Einstaklingavenjing og plássásett venjing, bæði teknisk/taktisk í verju og álopi Metingarspæl; skot, gjøgnumbrot, innspæl til striku ella til annan viðspælara Skjótálop & skjótverja + skjótt á miðju Samstarv í ymiskum verjum - fokus á at bóltfanga og spælsteðg Kross-, press-, yvirgongd- og skreeningsspæl sum byrjan til skipað álopsspæl.

Kastiteknikkur; fót móti máli, hygg at málinum, ferð á kastið, kasta í luftini, met um tú skalt sleppa bóltinum skjótt ella halda aftur.

Kropslig venjing:

Styrkivenjing við vektum (í mun til tann einstaka) Aerob og anaerob rennivenjing - intervall Core venjingar - tað er at styrkja kropsbulin Smidleikavenjingar

Sosialt:

Gleði, trivnaður og samskifti

Mental venjing:

Toymisarbeiði - leiklutir - persónligar samrøður (coaching) Tilvitan um leiklutirnar á liðnum Medábyrgd/stavnhald - mál og partmál (einstaklingar/lið) Gera vikuætlan, so allir staklutir síggjast; onnur venjing, skúlagongd, hvíld osfr.

Vitan um fyrireiking áðrenn, meðan og aftan á venjing/dyst Motivatión og eftirmeting Sálarlig styrki - trúgv á egnan mátt og egna megi

Málverjin:

Meira dent á smidleika og teknikk. Taktiskt arbeiði við ymsum skothættum og samstarv við verju. Framvegis arbeiða at fáa røttu grundrørslurnar. Long og styttri útkøst.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

68

Leiklutur venjarans:

Skapa trivnað, Vegleiða/coacha Leggja til rættis Skapa samband/netverk Seta krøv Ver broytingarhugað/ur Gev jaligar afturmeldingar og vegleiðandi rættingar Tosa hondbólt og vís eitt nú sjónbandsupptøkur

Karmar um venjing:

Nógv fokus á at menna tann einstaka Ábyrgd og menningartilgongd Góðsku í venjingarnar (nógva ferð) Avbjóðingar á ymiskum torleikastigi við skiftandi mótstøðu

Meiri lesnaður og tilfar til venjingar eru at finna í heftinum Aldersrelateret træning hjá DHF.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

69

U18 Bestu spælararnir í hesum aldursbólki gerast stundum áhugaverdir hjá venjarunum í bestu deildini. Kemur venjarin hjá U18 í hesa støðuna, so er tað hansara uppgáva at greiða hinum venjarunum frá, hvar í menningini viðkomandi spælari er, og um uppflytingin er til frama fyri spælaran. Um semja er ímillum venjararnar, at skilagott er við uppflyting, gera teir av í felag, hvussu menningartilgongdin víðari verður skipað. Frámælt verður, at spælarin flytir upp, um tað er fyri at tippa eitt hol á vaksnamannaliðnum. Spælarin mennist best, tá hann venur/spælir við javnaldrum sínum og fær seinasta partin við í menningartilgongdini.

Teknisk og taktisk venjing:

Einstaklingavenjing og plássásett venjing, bæði teknisk/taktisk í verju og álopi Metingarspæl; skot, gjøgnumbrot, innspæl til striku ella til annan viðspælara Skjótálop & skjótverja + skjótt á miðju Samstarv í ymiskum verjum - fokus á at bóltfanga og spælsteðg Kross-, press-, yvirgongd- og skreeningsspæl sum byrjan til skipað álopsspæl.

Kastiteknikkur; fót móti máli, hygg at málinum, ferð á kastið, kasta í luftini, met um tú skjótt skalt sleppa bóltinum ella halda honum.

Taktiska fatan ísv liðið

Kropslig venjing:

Styrkivenjing við vektum (í mun til tann einstaka) Aerob og anaerob rennivenjing - intervall Core venjingar, tað er at styrkja kropsbulin Smidleikavenjingar Beinfimi

Sosialt:

Gleði, trivnaður og samskifti

Mental venjing:

Toymisarbeiði - leiklutir - persónligar samrøður (coaching) Tilvitan um leiklutirnar á liðnum Medábyrgd/stavnhald - mál og partmál (einstaklingar/lið) Gera vikuætlan, so allir staklutir síggjast; onnur venjing, skúlagongd, arbeiði, hvíld osfr.

Vitan um fyrireiking áðrenn, meðan og aftan á venjing/dyst Motivatión og eftirmeting Fastar mannagongdir og ætlanir í mun til dystarstøðuna Finna rætta spenningin í kroppin Sálarlig styrki - gev teg fult og heilt Møt til venjing fyri at betra teg og ikki bara fyri at røra teg!!!

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord

70

Málverjin:

Meira dent á neyvleika í útkøstum - at byrja eitt álop. Venja samskipandi rørslur, smidleika og reaktión. Nógv verður gjørt burtur úr styrkivenjing. Eginvenjing.

Leiklutur venjarans:

Skapa trivnað, Vegleiða/coacha Leggja til rættis Skapa samband/netverk Seta krøv Ver broytingarhugað/ur Gev jaligar afturmeldingar og vegleiðandi rættingar Tosa hondbólt og vís eitt nú sjónbandsupptøkur

Karmar um venjing:

Nógv fokus á at menna tann einstaka Ábyrgd og menningartilgongd Góðska í venjingarnar (nógva ferð) Avbjóðingar á ymiskum torleikastigi við skiftandi mótstøðu

Víst verður til heftið Aldersrelateret træning hjá DHF, sum hevur nógv venjingartilfar til elstu aldursbólkarnar.

Leisturin & læruætlanin

B. Hansen & D. Midjord