HUNDASÖGUR
_________________________________________________________________ Á þessa bók
Sleðahundurinn Balto Balto var sleðahundur af tegundinni Siberian Husky og átti heima í bænum Nome í Alaskafylki í Bandaríkjunum. Balto vann á hverjum degi við að flytja birgðir til námumanna í nágrenni bæjarins. Hann var mjög sterkur og duglegur hundur. Seint í janúarmánuði árið 1925 tóku börn í bænum að veikjast af barnaveiki sem er mjög hættulegur sjúkdómur og útbreiddur á þessum tíma. Barnaveiki smitast auðveldlega og getur leitt til dauða. Án mótefnis var ljóst að brátt yrðu öll börnin í Nome veik. Ekkert mótefni var til í Nome og eina mótefnið sem fannst var í Anchorage, höfuðborg Alaska sem er í yfir 1600 km fjarlægð frá bænum. Ekki var hægt að flytja efnið með flugvél þar sem það var vetur og vont veður. Hægt var að flytja mótefnið hluta leiðarinnar í járnbrautarlest en afganginn af leiðinni, yfir 1000 km varð að flytja með hundasleðum. Gert var ráð fyrir að ferðalagið gæti tekið allt að 13 daga. Þann 26. janúar var mótefnið sent af stað með lestinni og næsta kvöld var það komið til bæjarins Nenana. þar tók fyrsta sleðateymið við því og flutti á næsta áfangastað þar sem annað teymi beið tilbúið að halda ferðinni áfram. Alls tóku 20 sleðateymi þátt í ferðalaginu og stundum fór hitinn undir 40 gráður. Þann 1. febrúar tók síðasta sleðateymið við lyfinu. Stjórnandi þess var Gunnar Kassen og forystuhundurinn var Balto. Fljótlega eftir að teymið lagði af stað gerði mikinn storm og fór hitinn á tímabili undir 50 gráður. Það tók 20 klukkustundir fyrir Gunnar, Balto og hina hundana að draga sleðann með móteitrinu til Nome, lengst af í myrkri. Og þegar þeir komu á staðinn voru þeir meira að segja of þreyttir til að gelta. Börnunum í Nome var bjargað og ferðalagið með lyfið tók aðeins 8 daga. Atburðurinn komst fljótlega í fjölmiðla og Balto varð frægur fyrir afrekið. Myndir af honum birtust á forsíðu dagblaða um allan heim. Það var meira að segja gerð stuttmynd um sleðaferðina og Balto fór ásamt Gunnari í stóra kynningarferð um öll Bandaríkin. Það var meira að segja reist stytta af honum í Central Park garðinum í New York þann 17. desember 1925. Balto vann stórkostlegt afrek við mjög erfiðar aðstæður. En það má ekki gleyma því að hann var aðeins einn af mörgum sem tóku þátt í að bjarga börnunum í Nome. Auk hinna tuttugu leiðangursmanna voru 150 sleðahundar notaðir í björguninni og þeir lifðu ekki allir ferðina af. -2-
Spurt og svarað Hvar er bærinn Nome staðsettur? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Við hvað vann Balto? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað var gert ráð fyrir að það tæki langan tíma að flytja lyfið til Nome? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað tók það hundateymin langan tíma að flytja lyfið til Nome? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað tóku mörg sleðateymi þátt í flutningunum og hvað voru hundarnir margir? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
-3-
Upplýsingaleit á vefnum Hvað getur þú fundið um eftirfarandi
Barnaveiki ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Alaska fylki ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Central Park garðurinn ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
-4-
Google Maps Finndu bæinn Nome á Google Maps. Svaraðu svo eftirfarandi spurningum.
Hvernig er veðrið núna í Nome? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hvað búa margir í Nome? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hvenær var bærinn Nome stofnaður? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Getur þú fundið aðra bæi nálægt Nome? Nefndu tvo. ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hvað tæki ferðalagið á milli Nome og Anchorage langan tíma í dag? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
-5-
Geimhundurinn Laika Flækingshundurinn Laika var ekki mikið fyrir augað þar sem hún ráfaði svöng og skítug um stræti Moskvuborgar veturinn 1957. Hún átti engu að síður eftir að öðlast stóran sess í sögubókum framtíðarinnar því hún varð fyrsti hundurinn sem var sendur með geimfari á sporbaug um jörðu. Árið 1957 kepptu Sovétmenn og Bandaríkin sín á milli um að verða fyrsta þjóðin til að senda mann út í geim og heim aftur. Þetta var alls ekki auðvelt verkefni því enginn vissi hvaða áhrif geimferðir höfðu á mannfólk. Í því skyni að rannsaka hvað gerðist þegar lifandi vera var send út í geim voru notaðir hundar. Það er ekki alveg víst af hvaða kyni Laika var. Sumir segja Husky, aðrir Spitz eða Terrier. Á rússnesku þýðir „laika“ sá sem geltir, en Laika var lítill og hlýðinn hundur. Kannski var það einmitt vegna þess að Laika var bæði smávaxin og góð að hún var hirt upp af götunni og þjálfuð fyrir hina löngu óvissuferð út í geiminn. Þjálfunin tók ekki langan tíma en var erfið. Laika þurfti t.a.m. að sofa í sífellt smærri og smærri búrum því plássið sem hún hafði í geimfarinu var svo lítið. Hún lærði einnig að venjast hávaðanum sem fylgir geimferðum og fékk að borða sérstakt næringarríkt gel, því venjulegan mat fékk hún ekki í geimnum. Þegar Laiku var komið fyrir í geimfarinu, nokkrum dögum fyrir geimskotið, var líkami hennar tengdur við allskonar tækjabúnað og skynjara því vísindamennirnir vildu vita nákvæmlega hvaða áhrif ferðin hefði á hana. Sputnik 2 geimfarinu var skotið á loft þann 3. nóvember 1957. Áður en Laika var lokuð inni í klefanum sínum kysstu vísindamennirnir hana á trýnið og óskuðu henni góðrar ferðar. Þeir vissu samt sem var, að hún myndi aldrei koma heim aftur. Í langan tíma voru fréttir af afdrifum Laiku mjög misvísandi. Sovétmenn héldu því fram að Laika hefði dáið úr súrefnisskorti eftir nokkra daga í geimnum þegar rafmagnið í geimfarinu kláraðist. Alls konar sögur voru á kreiki um dauða hennar. Árið 1999 upplýstu rússar svo loks að Laika hefði dáið þegar geimfarið ofhitnaði aðeins nokkrum klukkutímum eftir að því var skotið á loft. Sputnik 2 fór alls 2570 hringferðir um jörðina og brann til kaldra kola þegar það hrapaði til jarðar þann 4. apríl 1958. Laika varð fyrsta lífveran til að komast á sporbaug um jörðu, en henni var aldrei ætlað að komast til jarðar aftur lifandi. Laika var ein af fjölmörgum flækingshundum sem rússneska geimferðastofnunin notaði til að rannsaka áhrif geimferða á lifandi verur. Vísindamenn kusu að nota flækingshunda þar sem þeir voru vanir erfiðum skilyrðum, kulda og hungri. Það var svo loks þann 12. apríl 1961 að rússneski geimfarinn Yuri Gagarinn varð fyrsta manneskjan til að fara á sporbaug um jörðu. Samkvæmt fjölmiðlum á hann að hafa sagt þegar hann var kominn á braut um jörðu, Ég sé engan guð hérna uppi. -6-
Spurt og svarað Um hvað kepptu Sovétmenn og Bandaríkjamenn? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvers vegna notuðu vísindamennirnir flækingshunda í geimferðunum? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað fékk Laika að borða í geimnum? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað hét geimfarið sem Laika var í og hvað fór það margar ferðir í kringum jörðina? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hver var fyrsti maðurinn til að komast á sporbaug um jörðu og hvenær gerðist það? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ -7-
Upplýsingaleit á vefnum Júrí Gagarín / Yuri Gagarin ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Moskva í Rússlandi ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Sovétríkin ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
-8-
Hér má sjá Laiku í geimfarinu sem flutti hana á sporbaug um jörðu. Hvað finnst þér um að vísindamenn noti hunda og önnur dýr í tilraunaskyni? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ -9-
Tryggðartröllið Hachiko Hachiko var hundur af tegundinni Akita, sem á uppruna sinn að rekja til fjallahéraðanna í norðurhluta Japan. Hachiko er þekktur um allan heim fyrir fádæma tryggð sína við eiganda sinn. Árið 1924 fékk Hidesaburō Ueno, prófessor við landbúnaðardeild Háskólans í Tokyo, sér gullbrúnan hund að nafni Hachiko sem gæludýr. Urðu þeir brátt hinir mestu mátar eins og oft vill gerast. Á hverjum virkum degi fór Ueno í vinnuna með lest skólans í Tokyo og í lok hvers einasta vinnudags tók Hachiko á móti honum á Shibuya lestarstöðinni. Gekk þetta svona allt þar til í maí 1925 þegar einn dag að Ueno kom ekki til baka úr vinnunni með lestinni eins og hann var vanur. Ueno hafði nefnilega fengið heilablóðfall og dáið mjög skyndilega. Þetta vissi Hachico ekki og dag hvern í níu ár, níu mánuði og fimmtán daga mætti hann á lestastöðina, nákvæmlega þar sem lestinn átti að koma, og beið þolinmóður eftir vini sínum. En aldrei lét Ueno sjá sig. Hinar daglegu komur Hachiko vöktu að sjálfsögðu athygli annarra ferðalanga sem og þeirra sem störfuðu á lestarstöðinni. Móttökur margra voru fyrst í stað ekkert allt of vingjarnlegar, en eftir að dagblað birti grein um Hachiko þann 4. okóber árið 1932 byrjaði fólk að færa honum mat og annað góðgæti á meðan hann beið. Það sama ár tók Hirokichi Saito, fyrrum nemandi Ueno, eftir Hachiko á lestarstöðinni og fór að fylgjast með honum. Saito skrifaði nokkrar greinar um hundinn og brátt varð Hachiko þekktur um allt Japan. Tryggð hans við eiganda sinn hafði mikil áhrif á Japani og þekktur japanskur myndhöggvari bjóð til styttu af Hachiko sem varð til þess að ennþá fleiri fengu að vita um hann. Þann 8. mars 1935 fannst Hachiko dáinn á götu í Shibuya. Mörgum árum síðar kom í ljós að hann var með ólæknandi krabbamein. Hachiko var brenndur og askan grafin í Aoyama kirkjugarðinum í Tokyo við hlið eiganda síns. Feldur hans var varðveittur og uppstoppaður og er til sýnir á náttúruminjasafninu í Tokyo. Fjölmargir sjónvarpsþættir og bíómyndir hafa verið gerðar um Hachiko og á hverju ári þann 8. apríl er Hachiko heiðraður með sérstakri minningarathöfn á Shibuya lestarstöðinni. Hundruðir hundavina mæta þangað árlega að taka þátt. - 10 -
Spurt og svarað Hvað hét eigandi Hachiko og við hvað starfaði hann? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað var gert við Hachiko eftir að hann dó? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hver fór að skrifa blaðagreinar um Hachiko? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Fyrir hvað er Hachiko þekktur um allan heim? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað er gert á hverju ári þann 8. apríl? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ - 11 -
Upplýsingaleit á vefnum Finndu hverfið Shibuya í Tokyo og svaraðu eftirfarandi spurningum.
Hvað búa margir í Shibuya? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Skrifaðu Tokyo með japönskum táknum
Hvað kostar að fljúga frá Íslandi til Tokyo aðra leiðina? Hvað tekur ferðalagið langan tíma? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Skrifaðu nöfnin á þremur stöðum sem eru nálægt Shibuya. ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hvað tekur ferðalagið frá Shibuya til Tokyo lestarstöðvarinnar (Tokyo Station) langan tíma? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
- 12 -
Á þessari mynd má sjá starfsmenn á Shibuya lestarstöðinni og eiginkonu Ueno syrgja Hachiko þar sem hann liggur dáinn. Hvað getur þú sagt um þessa mynd? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ - 13 -
Undrahundurinn Bobbie Árið 1923 vann ameríski undrahundurinn Bobbie hug og hjörtu almennings um allan heim þegar hann vann það einstaka afrek að rata heim til sín, aleinn yfir fjögur þúsund kílómetra leið. Bobbie var aðeins tveggja ára gamall þegar hann lagði af stað ásamt fjölskyldu sinni í fjölskyldu ferðalag frá Oregon til Indiana fylkis í Bandaríkjunum. Þegar til Indiana var komið breyttist skemmtiferðin í martröð. Bobbie, sem var af Scotch Collie kyni, varð viðskila við fjölskylduna og sama hvað þau leituðu af honum þá fannst hann ekki. Það var döpur fjölskylda sem snéri aftur til Oregon og átti engin von á því að sjá Bobbie nokkurn tíman aftur. Sex mánuðum síðan gerðist hið ótrúlega. Hver annar en Bobbie birtist við útidyrnar heima hjá sér, horaður, svangur og afskaplega illa til reika. Á leið sinni hafði Bobbie gengið yfir fjögur þúsund kílómetra um vetur, yfir sléttur, eyðimörk og fjöll. Hann gekk að meðaltali 23 kílómetra á dag. Þegar fólk frétti af hinu ótrúlega ferðalagi hins ratvissa Bobbie varð hann á stuttri stundu gríðarlega vinsæll. Skrifaðar voru greinar um hann í dagblöð og tímarit og sagan birtist í bókum og meira að segja bíómynd. Bobbie lék meira að segja sjálfan sig í þöglu myndinni "The Call of the West" sem var frumsýnd árið 1924. Hann fékk hundruðir bréfa frá fólki um allan heima og var verðlaunaður með borðum og skrautlegum hálsólum. Bobbie dó árið 1927 og var grafinn í dýragrafreit í Portland. Á gröfinni stendur hvítur og rauður hundakofi. Á hverju ári er afrek Bobbie minnst í borginni Silverton með sérstakri skrúðgöngu þar sem börn ganga með gæludýrin sín.
- 14 -
Spurt og svarað Hvað var Bobbie gamall þegar hann týndist? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað tók það Bobbie langan tíma að komast aftur heim til sín og í hvernig ásigkomulagi var hann? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Í hvaða bíómynd lék Bobbie og hvenær var hún frumsýnd? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hvað stendur á á gröf Bobbie? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
- 15 -
Upplýsingaleit á vefnum Finndu Oregon fylkið í Bandaríkjunum og svaraðu eftirfarandi spurningum.
Hvað heitir höfuðborg Oregon fylkisins? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hvaða fylki liggja að Oregon? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hvaða haf liggur að Oregon? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Hakaðu við réttar fullyrðingar
Oregon er á vestur strönd Bandaríkjanna Oregon er minnsta fylkið í Bandaríkjunum Oregon á landamæri að Kanada Það búa fleiri í Oregon fylki heldur en á öllu Íslandi Oregon er rétt hjá Mexíkó
- 16 -
Hvað finnst þér? Finnst þér líklegt að Bobbie hafi getað ratað alla þessa leið einsamall? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
- 17 -