Revista "Agimi" data 1919 vëllimi v i, nr 7, nëntor nr 007 by Shefqet Cakiqi

:=~~~~~~=~· Shkodër Nanduer 1919.

1(<1~8

r:~

; i;-----I @2 8~?~ ~

;

tbd

Periodikë letrare e përmuejsbme.

ffl

[§1

Drejtues:

D'. KRISTO FLOQI.

--------·---~·

Vrojtime.

Pajtime.

Artikuj e shkrime prano-

hen, por se vetëm mbi

DREJTIMI

Në Shqppni. Pëi: jashta. P. 3 muej F. 3. P. 3 muej F. 4. PERIODIKA P. 6 muej F. 6. P. 6 muej F. 8. P. 1 vjetë F. 10. P. l vjet F. 14.ra:

--,Q-

Organ i Shoqnisë "V1tLLAZNIJA„

literaturë, të zgjedhun, të plotë e të dobishëm.

"AGIMI,, SHKODtR.

PERMBAJTJA

Çashtja e theatrit. Tempull' i Dodonës Gratë shqyptare Fanatizmi Historija e Durrsit Vras1 e Ali Begut

prej Agimit Kr. F1oqit Kr. Floqit ' Drejtimit Karl Gurakuqit Kolë Gurakuqit

Pajtimet çohen Se i cili nute llogaritar ' i mer kushton Shoqnisë z. Ali Frank Borshi 1.00 Shkodër.

E LANDËS Anastas Kullurjotl Mjeku i shtëpisë Osoja i Falltares Lodra Shkel e Shko

... ..

tu. Floqlt HU M:osit J. Talilaj K. G. X. )(,

1J~

~wr

PERIODIKË LETRARE E PËRMUEJSHME. Nri 7

Nënduer 1919

Çashtja

Vjet i I.

e theatrit. kangë: "beati monoculi in terra caecorum", pse i ka hapë majmuni syt. Kush i ka diftue "Zanit të Shna Ndout", se «na ndër provë kemi për· sritë si nji ditë për ditë levizjet e shkangullueshme t'originalit të dramit,» e mbi fjalë të kujen ka mueitë me u pëshretë kur i ka shkrue ato fjalë, mbassi asnji prej pjestarvet të tij nuk ka qenë ndër provë? Jemi tue u habitë për së tepërmi, si ka mueitë artikullisti i «çashtjes së theatrit», i cilli me artikull qi ka shkruem don me e mbajtë vedin, se dishka din, me shkelë në nii drrasë aq të kalbtë e me folë përmbi sende qi nuk janë e qi prandej nuk mund të shiko me sy? Në qoftë se artikullisti i "çashtjes së theatrit» asht i zoti me na diftuem me dishmitarë se na njimend kemi vft në veprim ndër provë levizje të shkangullueshme, atëherë po se ka arsye e mundet «me kujtue se kta asht mjaft për me e dnue drarnin», por deri kur ai të flasë hiri e pa hiri e të pështetet mbi andrra të pame ase mbi fjalë të ndonji kulimi, do të thomi domosdo se ai ato fjalë i ka shkrue tepër pa mendim e me nji zemër të f.rytë, pse «sapiens nihil affirma:, quod non probet», Artikullisti njimend ka shkruem pa mendim e me zemër të frytë, sa mos me thanë, se nuk ka dijtë as me arsyetuem, pse me hj,m e me parasusm

Nen ket kryesinë e përkohëshmja fetare "Zani i Shna Ndoui„ në Nr. X-1919 kërkon me e la vedin e me i a mbushë menden vedit e ma fort ndonji të pakuptueshmit, se të pupurishunat e bame prej anës së disa pjestarvet të klerit në rasë të tfaqunit k dramit «Erminja e Vorfën», janë qenë t' arsyeshme e se drami, "veç dam pasët rnuejtë me pru, se për do· bi të kujen sigurisht nuk pat si me qenë e se me të rfaqun të këtij drami, theatri ka nisë edhe ndër ne me u përltosë, » Na nuk kemi dashtë me e .zglatë ket çështje, pse arsyenat t' ona · mbi moralitet të dramit i kemi paraqitë e shkoqitë në Nr. 5 të kësaj së përkohëshmeje; por tue pa se «Zëm i Shna Ndout» drejt për së drejti e në nji mënyrë të pahieshrne e jo të dejë për nji të përkohëshrne fetare të drejtueme prej rregulltarësh, mrrijnë me na u shpifë e me na u shkarkuern e me shkruem sende qi nuk janë, tue thanë «se na kemi përsritë si nji ditë për ditë ndër provë levizjet e shkangullueshme t' originalit të drarnit,» e shofim vedin të detyruem mos me e lanë me kaluern ket punë pa za e me i diftuem "Zanit të Shna Ndout", se ka mbarue ajo kohë, q i me na ngrehë për hundet arsye e pa arsye e me i diftue edhe, se ai nuk mund t' a këndojë ma at

BK SH

A G

ash, qi han njerz, por qi i shtrohet aq arsyes e urris, sa me nji herë sa i asht bam vrejtja prej nji meshtari m' e hjekë vetëvrasjen, ka intervenuern qi të hiqet me të shpejtë; eshka kishte qenë edhe ma lehtë, kishin muejtë me i shkruem zyrtarisht Shoqni : për ket punë, e mos të kishin draslitë, se nuk kishte qenë jo nji poshtnim për ta, por kishin krye nji detyrë. Pra asht gabim artikullisti aty ku thotë, se "nuk asht kenë detyra e klerit me i u lutë asaj Shoqni etj.», sikurse asht gabim edhe kur shkruen "se na i kemi vu për shembull [ete dielrnrus shqyptare nji djalë, i cili i shkon' tue lilnë copat e mushknivet mbas epsheve! e mbas marrish». Artikullisti edhe këtu asht ngutë me shkruem e ka dashtë me falë Ijala nuejtas, pse morali' i dramit nuk asht qenë pështerë ndër mushknl të djalit. Drumi në të gjith kohën paraqet zemrën e fortë e t'egër të babës e këjo e~ërcl prej anës së prindes, qi nuk e len djalin me marrë Erminen, shkakton dekën e të. birit; drami pra ka pasë për qellim me i u a mbushë mendeu prindvet, qi në ça· shtie të martesës t' u lehet rruga çilë si djalit ashtu vajzës, pse për ndryshe] rrezikohet jeta e tyne e se heret a vonë i pendohen kundrështirnit të vet, sikurse ndodhi me t'an e Vinçencit, qi kur e pau të birin se nuk ishte ma për ket jetë, u pendue, por· tepër vonë. Kujtojmë se kundra nji martesës se vullndetshme e të lirshme nuk asht as Kisha vetë, e kurr nji moral drami nuk do t' ishte qenë ma i përshtatshëm për popull t' onë, se sa ai i Ermines; pse jemi tue parn se ç'dëme e rrjedhë të liga asht tue sjellun ndër disa familje t'ona martesa e bame vetëm për mirakande të babës apo të nanës e ket punë kurrkush ma mirë se kleri nuk mundet me

historln e vjelit 1789 me të tfaqunin e nji drami dashtnuer, këjo na duket nji send tepër i lehtë e nji punë rijimend "krejt anormale», Me hym mandej e me përdorue citata do e kudo, vend e pa vend, punë e pa punë, sikurse ban artikullisti m ~ citatin "risus abundat in ore stultorurn-, artikullisti nuk i len nder vedit e d. m. th. se artikullin e ka shkruem me pësim e zemër të frytë, por duhet dijtë se zemra e frytë, të pelset syt e nuk të len me giikuern si njeri, sikurse nuk e ka lanë as atë me arsyetuem, qysh se mrrijnë me shkruem, "se nuk asht qenë detyra e klerit me i u lutë asaj shoqni, sikurse nuk e ka pasë me detyrë me rmue se deri ku muejshin gërshanët e asaj degë theatrore me hjekë gja prej drarnesh". Artikullisti d. m. th. se shoqnija "Vëllazënija", e përbame prej musulmansh e katholiksh, por vetëm se ka kryetarin e se përkthyesi i dramit asht katholik, ndër të gjitha punët e veta do të këshillohet me klerin. A thue dishron artikullisti qi ajo Shoqni të marrë trajtën e nji kongregacjoni? Gëzohemi për dishirë qi ka, por asht nji punë qi s' bahet. Mbassi kleri paska dashtë me ruejtë moralin e popullit tue mos lanë qi të tfaqej drarni «Errninia e Vorfën„ pse mos me u marrë veshi me Krye· tarin e Shoqnis për ket punë, tue qenë se edhe detyra e kambës së vet i a urdhnon tue i thanë: "leni të nanddhetë e nandtat në vathë .e kërkoni atë qi u ka tretë"? Mbas mendimit t' artikullistit, na kemi qenë delja e tretun, pse mos me na dalë me na kërkuem? ase, nuk kishte qenë nevoja me shkuern aqë gjatë, pse në rrugë kishin muejtë me hasë në kryetarin e Shoqnls e kishin rnujtë fort lehtas me falë me te, pse ai nuk

I M I

përgiegië.

nenvizuem prap fjalën «dialoç». Për këto katër fjalë, qi nuk kanë kurrfarë randsije në vetvedi e nuk kanë së shka të bajnë as me moral, as me styl e as me gjuhë të drarnit, Z. drejtor' i fletores «Populli,» gjen të· meta në te. Por nuk don me thanë gja, pse Z. drejtor'i »Popu lli»t, tue i a rritë menden vedit e tue e kuituern vedin për nji auktoritet, qi „ruen interventionin e vet për nji ças të nevojshëm .. , ka muejtë me gabuem, pse «kush 'këcen larg, laget». «Agimi«.

e dijtun, pse ka rasa ku me e marrun vesht. Le xuerne «Lajmtar in e Zemrës së Krishtit„ Nr. X-1~•19 e edhe ky paska çilë gojën e paska dashtë me e thanë at fjalën e vet, por ma mirë mos t' a kishte thanë aspak. «Si tacuisses, philosophus rnansisses.» Arsyenat qi ka pru, fjalët qi ka rreshtue, janë kaq të pathernel, kaq të dobta të pa krypë e, shka asht ma zt, edhe shrisakeqe e prandej pa kurrfarë randsiie, qi nuk meritojnë qi na të bjerrim kohë me u

Nji send duem me i thanë «Lajmsi me artikullin Kleri dsht kenë i muejtun e poshtnon klerin e jo vetëm se «nuk ka fitim», por të bjerrun e shnjerzim. Duket se ajo vapë randuese qi ka shty fletoren «Populli» para dy muej've; e, shi në mjedis të Gushtit, me shkruern kundra mendimit të vet, nuk na ka farë ndryshimi as sot qi kemi hi në· vjeshtë, tue qenë 'se ai në Nr. 35 me 3 Tetuer 1919 shkruen sende, qi nuk kanë shka bajnë kurrkund me të vërtetën. Thotë «Populli»: «për t' a përrnirësue dramin deri ku të mundshim, deshmojn viëzat qi kemi lanë me lapës ndër faqe të ndryshme r' originalit.» Drami «Errninja e Vorfën„ gjindet në marshtrirn re së përkohëshrnes «Agimi», ku secili lexues mundet me ardhë me e pam e aty ka me vflrn oroe, se Z. Drejtor' i «Populli--t në faqen 9 të dran; it ka nenvizuem fjalën «dialoç„ ndër dy vende; ndoshta ka dashtë me thanë se do shkrue «djalosh». Në faqen I I mandej, ku Marku i thotë Vinçencir; «mos u dispro, o Vinçenc», ka shtue nji «Zotni». Në faqen 12, ku Edoardi i thotë Teodorës: "PO më' duhet me m' Ialë», ka vu nji vizë nen më, e ma së mbrami në faqen 13 ka

tari-I», se me aso farë shkrimesh,

Tempull'i Dodonës. Prej Kr. Floqit. (Pason prej Nr. 6.)

111. Tu : ba fjalë për çashtjen e dy Dodona ve, në kaptinën e dytë, thamë se nli arqeollog tjetër në emën Trittglandka kujtue se kan qenë dy Dodona; prej të cilave e para ka qenë në Kanton të krahinës greke _"Fthiotis„ ku sot katundi Bodonitsa. asht aj qytet i vjetër i 'Dodonës, edhe mbas i kjo Dodonë u çduk mbas disa vjelsh, tue pasë mbetë pa nji mpshtetje mbas vdekjes së Pirros, 2 shterni pate kti] e prune oraklin n' Epir edhe kshtfi llamburiti Dodon' e dytë. Tringlandi bashkë me do shokë të tjerë, thonë se Dodona e Lamis (Thesali e vjetër) u kriiue 10 vjet ma von se lufta e Trojës. Kta duket konfuzoinë kohët, se në qoftë, si mbas Homerit, se Aqileu thirri dikuer ndihmë Zotin Pelasgiik të Dodonës, 3 at herë si munt të jish

1. Conject. in Dodou, h. 824. 2. Pirrua, cili quhej edhe Neoptolemos i biri i fatosit të TllessalisAqileut. 3. Homëre li. XVI, 233.

A G

100

Qi fallet nepeshin në gjuhë pelasgjike e jo greqishte e qi orakli nuk e dinte gjuhen hellenike për kto kemi shum dishmirnë. I pari Tlzuk;-didt~ historish kruesi autentik i Greqis thotë se Pelasgët e Epirit nuk e clijshin as pakë greqishten 10 e se aty (n' Epir) flitej gjith kahë gjuha Pelasgjike (Shqppe}.e cila për Grekët ish nji gjuhë barbare e ata qi e flitshin i quhanin gjith ashtu «barbarë» . Gjith ky thotë se kta (Pelasgët e Epirët) shum vjet ma von u përzjenë me racen hellenike 11. Gjith ashtu Herodoti disa herë ka bii fjalë se rodet Epirote ishin për Grekët «rode barbare„ aq sa edhe në ditët e tij kto rode barbare quheshin. Epirotët mas historls ndaheshin në Perevoj, Attintanë, Chaonë, Motlosë, Thesp=otë, Druëpë, Do lopë, A tamanë, Amfilokë, Kassopë e Hej lopë. Nga ana tieter edhe Polybios, thotë se Epirotët s' ishin Grekë. 12 Prapë Herodoti thotë se jo vetëm orakli i Epirit por edhe aj i Thesalls në Tëbe, i Dhelfis etj. etj. qi gjindeshin në Pelasgjidë (Shqypni t' atëhershëm) i nepshin fallet e kshillat e tyne në gjuhën pelasgjike, cilët Grekët e asaj kohë s'e merrshin vesh as pakë. Prej gjith ktyne tregimeve kuptohet qartas se Tempulli i Dodonës ish nji tempull pelasgjik, si edhe falldliiinsi i saj ish edhe ky pelasg ashtu edhe priftnit e sherbtorët e Ialltores Sellijtë (Sulotët) e mbasi kuer themi «Pelasgjl„ e «Pelasgë„ ndërmejtojmë "Shqypnl„ e «Shqyptarë„ s' ka dyshim se gjith sa treguam në ket studim i përkasin kombit e historis s'onë,

nji Dodonë në Thessali, kur kio u bii 10 vjet mbas luftës së Trojës? E në qoftë se pretendojnë se Aqileu thirri Hyjin e Thessalis, kjo nuk asht nji kundrathiinje, se aso kohet Thessalija ish nii krahin e Pelasgiis (Shqypnls) së madhe, pra edhe Aqileu nuk thirri përveç se nji Hyj, protektor t' atdheut të tij. Dodona (tempulli) ii caktue si prej Homerit, ashtu edhe prej tragedianit Eschyllos 4 edhe prej Didymos, 5 si edhe prej Pindarit e Pausanias, 6 prej Dionys Atikarnasit, 7 prej Hygin-it» e shum e shum të tjerve qi gjindet n' Epir në fushën e Hellopis, ku kemi falë e kemi pretendue, e kshtu Tringlandi me shokët duket se janë në gabim se dy Dodona s' kanë qenë kurr, përveç, se nji, ajo e Epirit ; edhe sa do qi sot nuk shifet gjith aiy çkëlqim e hieshim, dyert e kollonat e famshme të tempullit e elterët e matshëm, për mbi të cilët dhuratat e luftës pa kursim ja kushtojshin Hyjit pelasgjik të Shqypnls mbretnit e mëdha] e burrat e tjerë lufrarë pelasgë, 9 po prapë se prapë ato pak s~emtyra qi i respekon deri sot moti e gjiq_d1il .. me kiimbë, vendi i hieshem e liqenet e bukur, mburimet e ftohtë e të kulluern edhe kodrinat e kandëshme e të veshuna per qark, diftojnë që per ket tempull të Dodonës qi ka qenë ktu, kurr kush s' duhet me pasë as pikën e dyshimit.

Promeiheus dhesmotis 829.

5. Dodoni horion en ypervoreio Thesprotias, d. m. th. Dodona ii uji veni në veri të Tbesprotis. 6. Lib. I. f. 30 cili i nep Dodonës miemnin

e1Thesprctik•. Funt. 7. D. AI. I, 51. 8. Hygin e, 225, cili e quhan edhe ,l\Iollossik,. 10. Lib. II, 123. 68 etj. 9. Pausanias Lib. II, f. 125. Pyrrua i Mollosë11. Thuk. II. 123. Gronou, Lib. VI f. 3436. ve kishte knshtue në ket tempull shumë skuta të Pastoret, Lcgislation des Epirotes Vil, f. 38D. ci1at i kishte fitue në luftën e madhe kundra, An· 12. Lib. XVII, K. 5 e 6. Pouqu. Voyage de Gr. tigonit, mbretit të Maqedhonis, II, 268.

91tulë tttq,~p,fo,1<-~

101

fU~hfn ~ Ufotuhtti~.

Prej Kr. Floqit. ( Pason prej Nr; 2)

e naltë shqyptare e kish edhe shkëmbim-letrash me ale, e kuptote bukur vleften e saj, andej edhe në studjimin e tij për mbi jelen e shkrimet e saj kishte shkrue sende me shum riindsL Kursimi i shtpllave të ksaj përkohëshme nuk na permeton m'u zgjatë në ket pikpamje, tue analyzue dorëshkrimin e naltpërmendun. Si thamë edhe mil naltë në N. 2, prej shkakut të Dora d'Istris dulne veprat e bukura të vjershtarve italoshqyprarë Kamardës, Dorsës De Ra· dës etj. Prej ktyne veprave tue u shtyemun ka mujtë me dalë per dobi të madhe të literatyrës s'onë edhe nji dijetare tjetër e vlefshime prej shqyptarve t' ltalis, zoia Kristina Sqiro, e cila vdiq tash von, me 28 Frorit 1919; për ket të sbkëlqyshmen zojë, e cila shërbime të mdha i ka prue letresis s'onë, n'a kandet me bamun pak fjalë.

Për mbi jetëshkrimin e Dora d'Istriës disa dijetarë e poetë të huej kan kushtue dorëshkrime të plota e vjersha. Por na, si shqyptarë do të përmendim ktu vetëm nii vjershë të bukur shqyp qi ja ka kushtue nji i shkretë dijetar e poet shkodran, Zefi i Ndokë lllis prej J ubanit, dritë pastë, i cili e kishte njoft.' per s' afermi Dora d'Istrin e qi tue kenë, në Venedik kishte kndue me verejtje giith dorëshkrimet e sajë e kishte ndi me veshë të vet g!ith shka të huejt flitshin për te. Qe edhe vjersha : Ti je nji hyll e n'a shndrit Arbnln, Me dije, me t'mira e me bukuri, Me dashtnl t'ande je tui n'a pertrin Nji gazmend të math e nji lurnni,

Drita mendes s'ate iish• tui lulzue, Si drita syve! asht sjellë mbi ne, Perendija për t'rnirë t'on t' ka krijue, E me sjellë rnarë dhen t'onë ti ke le.

~"""' r; f,e_ / d.'k

Kristina ~ g~,·.t-

Zoja Kristin! Sqiro ka le në katundit Hora e Arbëresh vet në K:a!l!l:zri f.-1~ t' ltalis së poshtme. Ishte fort e mirë e shpirt-madhe e nii atdhetare nga ma të flaktat. E pajuar me ndjenja të * ktheilta për atdhe e me cilësi e virtyPo! shpnesa e iimbel je për ne, te të tjera të ralla, u ba me kohë Pse zemra jote asht fort e mirë, Sjelli syt e t' u e mos harro ket dhe, shembulli i grave shqyptare t' Italis, Të kesh edhe për ne mall e dishirë ! Gjith jeta e saj kaloj tue këndue gjith Nii tjetër dorëshkrim të vlefshëm shkrimtarët e njohun shqyptarë e tue i kishte pasë kushtue Dodra d'Istris ba studjime mi originin e Kombit shpirt ndrituni gjyshi jem Efthim shqyptar e giuliën shqype. Pat duriMitkua në librën klasik të tij "Bleta min me mbledhë prej gojës së popullit Shqyptare„ sktypun në Skenderije më të pa-niehuna kangë, pralla e gojë, 1878. Ky, mbasi e njifte hollë dijetaren dhënie. Vjershtori kombtar Girolamo Ndër hyj ti pra je regiinesha, Qi "Dora d'lstria„ t' emnojnë, Per Shqypni ti je begtaresha, Qi gjithkund e ktu të nderojnë.

102

I M I

de Rada kishte për atë nji miratim të edhe f'litë qi bante n'a i kallzon prapë

posatshërn e ushqente për shkrimet e z. Sqiro në kto strofa : Afër votrave n' e mbrëma, saja nji adhurim të math e shpesh Kur ma i keqi dimr' i zii herë fliste e shkruente për te. Vajzë Gjyshe të bardha e të reja mëma, edhe e pa-rritun kishte fillue me shkrue Të shëndoshtes vogjeli me nji kujdesje fetare gjithshka mundej Do t' të thom me fjalë të gjalla të msoje prej gojës së pleqve e qi E të thjeshta çë ti xgiodhe munt të kishte ndollë. Shkrimet e DeAto fort të bukra pralla metrio Kamardës e kishin enthusiaQë prej plakavet i mblodhe. sun së teprit, Shumë kishte punue e Nder Shqyptarët e Italis s'ka kush kishte hjekë per ket popullin t'onë, tue u mundue me ç' farë do mënyre për qi të mos t' a njofin ket shkrimtare të mos me manë vesht të huejt të me- rallë, e cila jo vetëm ndër k ta ishe përmendun por edhe në shqyptarët e tjerë tat e kombit shqyptar. Ket e shofim përhyrue dhe në nji vjershë qi i kush- të Shqypnis, shumë prej të cilve mjaft ton ksaj i nipi e poeti shqyptar Zef mbajshin edhe korrespondenca Sqiroj: të nxehta me te. Jet' e saj ka qenë nii luft' e gjatë për me qitë në sheshi Sa m' e lartë e sa m'e kryere, vleftën e vërtetë të Shqyptarit e me Aqe me nuk pate fat ba me tingllue emni i vendit të vjetër Zembra jote po kje e thperë të saj, i Arbnis Ish forte butë, e urtë, Vuajte shumë e kjajte giat ! e begenisun dhe e menishëm. Kët përPo të butin gas s' e bore, ftyrim e shohim gjith ashtu në strofe! Kurr nder lote edhe në shesh e mbrame të vjershës së z. Sqiro: Brengat t'ande kurr s'i nxorre Ish e hijeshme, e but' e mirë, Mos t'i merrte i hueji vesh. Pati shpirt aqe sa ment Qi prej ksaj shkrimtare asht xehë E me zernbërë të dlirë edhe profesor Sqiro; e ka shkrue Deshi shumë të vjetrin vent. gjith ato vepra për Shqypni, merret (Pason fundi në Numrin qi vjen) veshi prej .!lji strofe të vjershës së ktij vjershtori mbi ket dijetare: E nga tatëzat e parë Nxur.e here! se kush janë Të pa-mundurit shqyptarë, 1 me ne nji gjak po kanë E të rijvet ju dhae pjesë Nuk ka nji mjet ma të poshtëm e Prej të nxanavet te tua, të mrapshtë ndë botët, se përdorim' i Sa t'u shtone] ajo besë fesë si veglë për me mash truem botën prej ty më ndezi mua, tue e shmangun prej kombit e atdheut. më ndezi e do t'qindroië Nuk ka besë ndë botët qi e shtrëE pa-shuar mote e vjelë ngon bestarin mos m' e dashtë e mos E t' pastairnit do t' ndritojë, me jetuem vëllaznisht me vëllan' e. Si të vendit per shëndetë. vet të nji gjuhe e të nji gjaku ! Për Mënyren me të cilen z. Kristinë i kundra po thuej se ma e shumta e mblidhte prallat e legendat e vjetra besimeve! na këshillojnë të duem edlze shqyptare si bleta rnjaltën prej lulesh anmikun t'onë si vetëvehten. N' unÇë

Çë,

Çë

F ANATIZMI.

103

gjill të Shënt Mateut V. VI. asht e bamë vegla të këti mendimi pandehin shkrueme: "Doni anmiqët tuej, be- se janë ma të mirët atdhetarë, e nuk koni ata qi ju mallkojnë, bën! mirë e dijnë se nuk janë tjetër veç se rreatyne qi ju kane' mëni edhe faluni ziku e rrenim' i Shqipnisë. për ata qi ju oajnë dam e ju Atdhetarët e vertetë, qi nukë kanë qenë kurr veglat e të huejvet, por qi ndjekin! Po t'i studiojmë mirë këto fjalë, na kanë pasë gjithmonë për qellim të parë shpëtimin e kombit topiten për ketë e shofim sheshazi, se sa gabueshëm udhë të shtrembët qi kanë zanë disa janë disa nesh, të cilët tue pandehun se gjoja me fanatizmin fetar po i bainë të vetëquejtun atdhetarë edhe në fund nji shërbim besimit edhe atdheut, për- të zemrës i luten Perëndisë tue thanë: kundra tue mbjellë darje e përçarje, i "O Zot fali, se as ata nuk diinë se sjellin nji darn të math besës edhe ko- ç' bajnë ! - Nuk quhet atdhetari edhe mbit. Me këto fjalë na nuk duem të nder kur njeriu ndrron fletë e ngjyrë diftojmë aspak nji meni kundra aty- si karnaleoni sa herë qi e lypë nevone, qi sot, duen me anë të besimit të ja e interesi! Nuk asht fe e besë e dalin udhëheqës të kombit, por po ja vertetë ajo, qi në nii komb, si i joni, u shtimë në vesh, se rruga qi kanë ku banort ma se tri të katërta janë zanë, me e përdorue besimin si veglë musliman, të na këshillojë të dahemi për me mbjellë fanatizëm në popull, veçmas me gisht, tue vepruem nen asht i dëmshëm edhe shumë i rrezik- nji flamur të posaçern, kur i vetmi flashëm si për besë ashtu për atdhe. mur i joni asht ai i Shqipnisë, i cili Kujtojmë se ngjarjet e mnerueshrne të nuk asht as qi mundet me qenë movjetvet të kaluerne na kanë dhanë ;;ji nopol i ndonji besimi të ndryshëm. mësim të mjaftueshëm mbi ketë çashKemi ndigjuem shpesh here fjalë tie, për të cilin, me idhnim të math fanatike, vrastare e të pa gjashme qi t'onin po na duhet këtu me shkrue. përdoroheshin prej ndonji shqiptari, Shefin me helm të math, se sot, mbas të cilave! çlaqe] helmi fetar i në nii kohë kur të gjitha Iuqit' e ko- tpne, por nuk ja kemi vu veshin, sembit duhen përrnbledhun vetëm rreth pse mendojshim se deri atje e nuk më· nji flamuri, të dalin njerëz pa pikën rrijte ma thellë kuptim' i tyne, Kemi e turpit e të ftojnë njerzit të qarkondigjuem edhe disa fjalë qi janë për· hen rreth nji flamuri fetar, qi do të hapun ndër ditët e fundshme për tra]jetë i v .trni shpëtimtar (sic) i Shqiprtimin e shoqnisë, e cila do të mblinisë. Asht e tepërt t~ thomi, se ata qi dh te në rreth të vet vetëm bestarët e punojnë këso dore, o janë njerëz hy- nji besimi, por mbassi edhe gja faqeza pokritë e të çmenduri, ose janë veglat nuk shifshim me sy, nuk kemi dashtë e ndenji fuqisë së huej, e cila punon me besuem. Numri 10 i «Lajrntarit» në vend t'onë nen divisen «divlde et të k. v. i drejtuem prej Z. Z. A. A. irnpera». Prandej nuk asht çudi, në Jezujtë, tue u kapë me çashtjen e dra· mit, «Errninja e Vorfën», qi tfaqi shoqoftë se me idhnim fort të math, vrehet me fjalë: se qysh sot gjasht muej e sipër ka nisë qënija e jonë "Vëllazënija„ në popull të ndigjohen fjalë fanatike Kso coret mundena, si i thonë nji fjalë&, e të pa-gjashme, qi nuk i kanë hije me i da dhenë! dhish: kjo punë ka aspas nji atdhetari. Ata pakë qi janë m'u pa shpejt edhe ma çiltas, pse asht

104

i botuern ndë nji të përkohëshme, pa u barnun nji vreitie të meritueshme. Na prej anës s'onë nuk jemi aspak kundrështarë qi të trajtohen shoqënina ndë rreth t'anëtarvet të nji besimi, por nuk asht mirë qi këtyne shcqëninave me u dhanë nji frymë fanatike aqë të madhe, sa me i sjellë darn cashties kombëtare, e cila sot ka nevojë për udhë heqës atdhetarë të vertetë e me sjellje lë mira, e jo për as.sh qi janë të mbushun me helm e me vnerë [a-

natizmi.

koha ma qi n'njenë anë t'rreshtohen t' krish tenët e mirë e n' tjetren ata qi pale a snum ndjekan nji [lamuer tjetër„ na i provonka fjalët qi kemi ndigjuem për trajtimin e nji shoqnisë, e cila tue i da bestarët prej shoqishoqit, t'i lidhte me i shërbvem atdheut! Çudijae jonë ma e madhja asht kur "Lajmtari„ mbassi i ka shkruem a to rreshta plot me fanatizëm, vijon tue thanë se nji punë ksilloj asht nji fitim i madh për klerin ase për fenë t'onë. - Na po thomi për vehte e për shokë t'onë katholikë, qi na asht mbushun mendja, se ato fjalë nuk kanë mujt kurrsesi me dalë prej pendës së nii pjestari të klerit, për veç i shkruen penda e ndonji djaloshi, i cili në rnende të vet pandeh qi feja katholike për njimend asht nji fe e tillë, qi na mëson atdhenë t'a bajmë monopol besimi; por si do qi t' jetë asht barnun nji gabim ato rresh ta me

s to r

Të gjithë e kemi kuptuern se sa rreziqe të mëdha i ka sjellë atdheut besimi, kur asht përdoruem si vealë fanatizmi, për me krye qellime politike të dëmshme, e ati gabimi lypset qi secili, qi e don pakë a shumë Shqipninë t' i ruhet fort, në dashtë mos me fituern narnët e të gjith kombit. Drejtimi.

Gjendja e kalueme e qytetit të Durrsit. Prej Dr. Konstantin [ircçe c-ut.

Vijon prej N. 6. mbarimi [uguer i tij shtrihet në det Toka e qytetit të Durrsit asht nji Durrsi, qi Helenët e rnotshërn e quejs'rin Epidamnos e Dyrrh achion, Rro· rrafshnaltë 10. klrn, gjatë, qi shtrihet prej veriut kah jugu deri në 184 m. makët e thirr shin Dvrrhachium e në mbi sypërfaqe të detit. Ky varg ko- kohë të mjesme latinisht u quejte Durachium, Duracium; italisht Duraz zo drash ka qenë n' e parë pa dyshim e ndër dokumenta të motshërn të Frannii ishull deti e në kohë të motshme ka qenë nji gadishull. Tash ky varg cezvet emnohet Duras. Shqyp quhet Durrës e banorët e tij Durrsakë. Peasht i dam prej toke prej nji kënete. riferija e qytetit ka ndrrue përore Mbarimi veruer i këtij ishulli të motkëso dore edhe shërn asht kepi i Palit (30 m. nalt), qi rrotull qindvjetave; përmendet prej Anna Komnenës në XII. bregu i detit ka pasë, pa dyshim, qindvjetë me ernën Pa!ia ase Palas ndrrirne të mëdhaja për shkak të tëre nder dokumenta të Raguzanvet gii- meqeve qi kanë ram. Dokumentar e vjetër të këtij vendi ndet "portus Pati". "ad Palos". Kah

105

Dalmati, Bosnje, Serbi, Bullgari, Kroati, Hungari e Transilvani, Në të III. qindvjet p. Kr. e gërgan ketë kolonl hellene Ilirët e rnbretneshës Teuta, qi kishte ndejën e vet në Shkodër e qandrat tjera i kishte në Risan e Medun. Sikurse kallzon Polybi, shkuen nji herë Ilirët me ani të veta në lima të Durrsit tue qitë për shkak, se do]shin me marrë ujë e mjete ushqimi e duelen në breg me pendazore (shtama), ndër të cillat kishin mshehë shpatat e veta; pa rnueirë me i diktue kush mbyten rojtarët e portës së qytetit e kaptuen ledhet, por prap qen përzënë prej Durrsakve trima. Qysh prej vjetit 229 p. Kr. qyteti qe nen rojë të Rrornës e prandej u quejte Dyrrhaeh ium; Rromakët e bijshin emnin Epidarnnus prej fjalës latine «darnnum» qi d. m. th. dam. Prej këndej fillote «via Egnatia», nji udhë ushtrije rromake qi shkonte për në Salonik e kahë lindja. Lukani, nji vjerrshtar, thotë, se nii kodër e pa-rsndsishme ishte shkaku, qi qyteti nuk mujte me qenë nji ishull (exiguo debet, quod non est insula, colli); e kallzon edhe, se kur janë tallaze të mëdhaja, ujët e detit këcen deri mbi shpija e kisha të qytetit e se shkumba e ujit mblon pullazet. Nii vjerrshtar tjetër, Katulli, e ernnon qytetin "pijetorja e detit Adriatik» (Durrachium Adriae taberna): në ket qytet, tue qenë se ishte edhe nii shurnsi e madhe udhtarësh, u nderonte fort zoja Prendë (Venus). Durrsi u bli i përmendua në luftë qi u ba ndërmjet Cezarit e Pompejit në vjelë 48 p. Kr. Pompeji kishte në e rrethoj, por i 1. Mbi ket gjftsencl kemi dy vepra: Mission dorë qytetin, Cezari arck0ologique de l\ilacedoine par Heuzey et Dau- u desht me u zrnbrapë e për ket armet, Paris, 1876; Lëou Heuzey, Les opërations mi- sye lama e luftës u ba në Thesali, Iitaires de J ule cesar' eturliees sur le tarraiu par (Caesar, de bello civili lii. cap. 32-71). la Mission de Macedoiue, «uvrage aceornpagnë des Mbasi mbaruen luftat qytetore, i pari cartes et des vues d' aprës nature, Paris, 1886.

i kanë kërkuem Francezt në kohë të Napoleonit III, të cillët mbas dishirit ti! perendorit u mueren me historin e Ju! Cezarit e ndër :,ëla përmendet sidomos Lëon Heuzep.! Durrsin e themeluen rreth vietit 6.25 p. Kr. He llinët e fisit Dor qi ishin prej ishullit të Qerfozit në breg të detit, ku atëherë banonte fisi ilrr i Taulantvet. Kolonija u quejte Epidamnos. Ata qi sundojshin qytetin qen disa aristokrat tregtarë, qi për giith vjelë zgjidhshin nëpunsa të ri; shumsija e qytetit ishte populli i ultë, i cilli ma von u ngatrrue me aristokrati për shkaqe politike, Qyteti kishte nji · «Akropolis», nji qytetzë në naltsinë (98 m. nalt) kallë lindja e Durrsit të sotshëm. Në qytet mbrendë u gjindshin, si na kallzon Polybi, kroje me ujë shurn lë mirë; nji ndër këto kroje asht ndoshta Pontana Civrile e solshme kahë prendimi jashta qyteti. Thukydidi thotë, se ky qytet i madh e me popullsi të shumë ishte themelue mbi nji rrypinë toke në det ; Straboni, i kohës së perendorit Augusr, shkruen, se ky qytet gjindet mbi nji gadishull. Ngatrrimet ndërmjet aristokratls e të popullit qen nii ndër shkaqe të «luftës peloponeze,, (431-404 p. Kr.) Ernni i morshërn Epidarnnos filloj me zhdukë e qyteti u thirr Dyrrhachion. Heuzey mendon, se në fillim me ëmën Epidarnnos u thirrte kështjelli, e me ernën Dyrrhachion qyteti në lima. Dishmija ma e mira për tregti L madhe e për lulzim qi kishte ky qytet n' atë kohë, janë të hollat argjanti të tija, të cillat gjinden në Shqypni,

106

mit Ululeus, qi Heuzey e mban për perenduer Augusti themeloj në Durrës nji kolon) rro nake e prej kësaj kohe Arzenin e sotshëm. Në të I. e deri në fillojnë dhenarimet latine të qytetit, qi të JII. qindvjetë mb. Kr. Durrsi i përmrriinë deri në të VI. qindvjetë mb. kitte Makedonis, qi kishte për kryeqye dau Kr. Nji dishmi përmbi madhsi të Durr- tet Salonikun. Kur Djoklecjani sit të rnotshërn janë rrënimet e ledhe- mbretnin ndër provincje, Durrsi u ba vet të tija, qi dahen trish, Ledhi ma kryeqyteti i provinces bregore Epirus i motshmi ishte kahë veriu, të dytit, nova, në të cillen shkonte edhe qyteti qi asht ma i ri se i pari, sot nuk i Lychnidus (Ohri). Qysh ndër kohë Krishtënimi; ka rnbetë tjetër përveç pyrgu i Dh ;- ma të para bani kambë spolit t' Epirit, Theodorit, qysh prej përmenden edhe ipeshkvij të qytetit, ndër të cillët kje Shën Asii, martyr së XIII. qindvietë. I treti ledh, qi asht prej kohës nea- i kohës së perendorit Trajan. Nji kae madhe kie tërrnexu, qi ra politane e veneciane, e qi ma von kje tastrofë në vjetë 345 mb. Kr. e qi kje ndi edhe shkurtue prej Turqve, rrethon qytetin e vogël të sotshmin, qi asht vetëm në Rromë e në Kampanjë afer Napui 600 m. i giatë e 250 m. i gjanë. Në llit. Nji përshkrim i asokohëshërn rromake difton se Durrsi kohë të rromakvet pat Durrsi nji ak- mbretnls veduk të madh (gypa për me çue ujët kje ndeshkue, rrëndue e hupë prej Zo· prej nji vendi në tjetrin), të ndertue n tit për shkak të mrapshtis së banorvet të tij. (In profundum, deo irascente, prej perendorit Hadrian e të miratuem submersa non comparuit. Geographi prej perendorit Aleksandër Severit; Vibius Sekvestri shkruen se ujët qi u graeci minores Il. p. 513). (Vijon) Karl Gurakuqi. bite nepër ket akveduk, vinte prej I u-

V f)J'asa tr-athtoJtt?

(':;ltlt· cfl3e!lut

Sundimtarit të Tivarit.

(Shkrue mbas këndimit të popullit të Shestanit)

O Rrumije bjeshkë e naltë, Ma e naltë u bash se je ! . Kur kam daiun në maje ty, Un Stambollen 1 pashë me sy. Në mjedis të Starnbollasë, Ish nji fushë e gjanë e gjatë, N' at fushë të gjanë e të _gjate, Ish nji kullë e bardhë dh' e naltë, N' at kullë të bardhë e të naltë N' at kullë po u bartte darsem Po martohej Ali Begu. 2

1. Kështu vjershtori thrret eFushën e Tivarit. 2. Djalë i ielim Beg Tivarit.

Aj gjithëkëndin n' darsem thirri Zeqir Begun 3 nuk e thirri. Zeqir Begu, voiti vetë, Për jestek po rrin pështetë, E me shishe te rakis Prej inadit t' Turçelis, Mblodhi Begu njiqind krushq, Gjith të veshun e të ndrruern, Gjithë djelm të pa-rnartuern. Krushqt · i nisi kambësi, E vetë Begu atit të rl. 3. Axha i Ali Begut, me të cilin kanë qenë idhnueshëm.

107

Shtatë pushkë kta mue m'kanë ra, Bri për bri o me me kanë dalë, Me shtro nanë të pushoj pak; Shtroma nanë dyshekun t'ërn] E sipri jerganin t'ërn, Për nën krye, jestekun t'ëm, Kshtu shkoj Begu me pushue, Gjumë të mirë nana tue i urue, Çohen nadje heret- o, Po therret nana Begun- o: uAli Beg, o djal' i ërn, A s' u ço, se u ba mjesditë ? Ka ra dielli në parmak, E po qeshen shokët me ty ?» Po kuer vojten me shique, Begu jetën kishte ndrrue. «Ah, moj nuse, moj kercunë, Se ç'rn'a bore djalin t' ërn !» - Un e mjera faj nuk pata, Une erzin t'ërn kërkova,, Nuse hina, nuse dola, Fatin t'ërn nuk e gëzova.

vojten plakës në derë, O ti plakë, po qima vashën. Rri plaka ju bisedon Se s' kish plaka, bij për Beg. Qyqen plakë këto s' e pvenë, 4 Thyen deren, hinë mbrendë, Hine mbrendë, u muerne vashën, Si e muerne, kapne malin, Në maje të malit të Mlerë, 5 Fryni njj Ireski e hollë, I a naltoj nuses duvakun, 6 Të gjith krushqit i' a panë ftyren; A ta dy ndejë n' at xheverë 7 Bisedojnë me shoqi, shoqin: A t'a vrasim Ati Begun, A t'a vrasim, a t'a presim, E nusëri t' i a marrim- o ? Qyqja nuse rri e ndigion, Po. me bll me m' gjetë kjo çude? Si e thanë, njashtu e bane, Ali Begun të shkretë e vrane, Shtate pushkë o na i rane. Bri për bri o na i kanë dalë. U hodh nusja prej kalit të bardhë, Edhe i heq rizat prej brezit, E i a lidhi varrat o. Kur i u afruene shrëpis, I del e ama përpara: Lumi djalë, e lumja nuse ! Sa ditë të mirë kam pritun-o, Me ba Begun, dhandërr-o !Ali Beg, o djal' i ern, Po ç' ka ke qi t' a zbe fryra? A thue mos të ka lodhë rruga? A por mos të ka rnarrun gjumi? A thue mos të ka dejun vena? Jo, s' m' ka marrun mue gjumi, As moj nanë s'm'ka lodhun rruga, As s'm' e ka mue dejun vena. Por nanë mjera m'ka ra pushka;

4. Pvet. o. Duket se do të jenë Mali Çukulër qi naltohet bri Sutermanit. 6. Mblojcë e kuqe o boj tjetër qi i ven nuses në ftyrë km r e çojnë te burri. 7. Dy percjellsit e nuses (tosknisht •vllam,)

Kolë Gurakuqi.

Anastas Kullurjoti Midis burrave të shkelqyem te historrs s' enë kombtare në pikpamje literature thom fe duhet përmenduri edhe nji shqyptar i shkretë i cili sa do lemun e rritun në Greqi ka punue aqë shumë për kombin shqpptar, sa të pakë Shqyptarë kan veprue. Pse ky ka qenë prej atyne të pakve Shqyptarë të Greqis qi u mundue për Shqypni, kujtoj se detyra e ;jonë asht për mos me u qitë në haresë. Ky asht, pra, patrijoti i math shqyptar i shndritshmi Anastas Kullurjoti. · Ky Shqyptar i math e i pa-shembëllt ka pasë lemun më 1722 mbas Kr., në nii lagje t' Athinës ne emnin "Plaka" e cila edhe sot në Athinë e

shqype; krijoj nji shoqni shqyptarësh, e cila për pak kohë numrote shumë anëtarë, edhe qellimi i së cilës ishte marrëveshja për nji lidhni e bashkim të ktyne me Shqyptarët e tje, të Shqypnls e të Greqis; ka shtypë atherë e ha qitë në dritë abetarin e gjuhës shqype e disa libra të tjera shqyp. Aso kohet kur i pa- harruerni, i famshmi udhë-heqës Abdyl beg Frashri luftonte për të drejtat shqyptare e kuer hahej fjalë për me i dhanë Greqis Shqypnin e poshtme Epirin, i madhi Kullurjot, justus et tenar si thotë edhe z. Louis Benloew, çoj zanin e ashpër deri në kuben e Qiellës, edhe kaqe i kcndrështoi ktij vendimi satanik t' Europës për ket coptim të Shqj pnls të pa drejtë me anë të ditores së tij, sa zan'i i ktij burri u ndigjue shumë lark e bani me shungullue e me u tronditë gjithë shtyp' i Greqls; ky ish shkaku qi heroji jynë ra nen mniiën e në urrejtjen e qeveris greke edhe populli i Greqis e njojti si për trathtar të kombit! Te emramja u përbuz e u neverit tepër sa e zunë edhe me gurë e psoj ma shum se aj apostulli Pavli, por i pa-drashtun e bujar gjithmonë ato ndjekje e të msharne të k qija i duroj e pa u dishprue as pakë pasoj i pa-turidun vepren e tij të madhnueshme patriotike. Ma në funt niset për Shqypni për m' u marrë vesht me shqyptarët e tjerë pë çlirimin e sigurimin e Snqypnis por mjerisht, kur ja mrijni në l,jinokastrë s'e lanë as prej kalit me sdrypë. Konsulli i Greqis i atij qyteti ja zbuloj mendimeCe tij sundimtarit të vendit e ksh tu me urdhen të rebtë e krhyne shpejt në Sarandë e e çuene të lidh un në Pire. të Greqis kG e burgosnel Kur doli prej burgut botoj nii liber fort të vlefshim 'e interesant nën titullin

sjell ket emen, se asht ma e motshmja rnehall'je Athinës, mëhalla plakë, e cila edhe sot ban.ihet prej Shqyptarësh, qi flasin e bisedojnë ~jithmonë shqyp me shoqi-shoqin, sa edhe me dashtë me. folë ma hollë, gratë shqyptare të ksa] lagje nuk dijnë me folë greqisht sa do qi gjinden në krye-qytetin e Greqls. I at' i tij nji luan i gjall, fatos nga ma të permendunit, e dha jetën e tij për independencen greke, nen termalet e kodrës «Akropolis» tue luftue kundra urdive turke. Anastas Kullurioti studimet e tij enkyklopedike i mbaroj n' Athinë; mandej për me i plotsue ka shkue në Amerikë të Ve rit mbas nji misjonit amerikan. Atje tue u vaditun me ajrin e lirë e me principet të nalta ideale W kornbsis, ka muejtë me njoftë edhe ma mirë e me çmue kombin e vet të vertetë për të cilin thir ej me veprue. Kur ka kthye në Greqi ka mujtë me diitë 6 gjuhë. N' atë kohë kuer fanatizmi i grekve për kombsi ish tepër i math, Kullurjoti kish guximin me ngrehë flamurin kombtar të Shqypnis midis të Athinës, tue çpallë andej e kndej nepër bashkatdhetarët e tij ndjenja kombtare e dashtni per Atdhenë. Leçite e predikonte për ç' do të diele për mbi çashtjen e gjuhës shqype, për nji ide nationale e për nji bashkim të gjithmarsbërn të shqyptarve të Greqis me ata të Shqypnis. Mendimet e nalla të tij i çfaq te me anë të nji gazetës së tij nen emnin "Zan' i Shqypnis.," të cilen e botonte greqisht brenda në atë Athi nen! I guxueshërn i pa-pritueshërn edhe pa ju shmangë as nii rrezikut, çili shkollë të natës n' Athinë për me msue bashkatdhetarët e vet, shqyptarët e Greqis gjuhën amtare

• I Fonl tis Allvauias.

109

Ankimet Shqvptarë=, ku me nji dish-

kujdesohemi aspak për të mbajtunit e prim të math, por edhe me nji hollsl tyne. Dhëmbët duhen la jo vetëm ç'do rnies, e mjeshtri kallzonte neveritjet e grekve kundra Shqvprarve e ,ndjekjet e por ç'do herë mbas buke. Ketë shërbim dhilmbet nuk duhet t'ia banë vektyne kundra gjuhës e shdrivillimit t'onë kornbtar, edhe mbi gjith reziqet tëm të rritshmit e të motnuemët, por qi e gjetnë ma von kv nuk prani kur. edhe lëmit' e vegjël, prandej prindët sesi me ndjellë popullin shqyptar në duhet të vreinë mirë Iëmin'e tyne a kujdetyren e tij të shejtë kombtare, gjith desohen për të mbajtunit e dharnbvet. ashtu s' pushoj së botuemi gazeten e Duhet vumë ore, se dharnbët duhen tij Zan'i Shqypnis tui shkrij gjith mall lamë me uj të vokët e kurr me uj të ftofët ose të ngrolët. tue i fërkuem me e pasunin e tij për kombin shqyptar. gisht t' unazës ase me vurce (brushë) Ksi patrioti ishte Anastas Kullurjoti, qe kurrë s' ka për t'u harrue prej nevej dhëmbët aqë fort, deri sa qi uji të dalin krejt i dlirët. vurca te dhëmbvet Shqyptarvet ! duhet mos t' ietë shumë e fortë, qi Kr. Floqi. mos t' ja çarsin dhambvet syprinën e ndritshme qi kanë e qi asht roja e tyne. Vurca duhet !agun, njye në piuhun dharnbësh e mandej me atë me i fërkue dhambët e sipërm prej së naltit poshtë, e dhëmbët e poshtëm prej Të qelbunit e goiës. së poshtmit nalt, qi kësilloië mos të prishet mish' i dhambvet. Këjo sërnundie mundet me rrjedhë'. prej smundjes së mides, të gojës, prej Dhima e dhambvet. nji lngatës së randë etj. Ma të shumShkaku i pa-kujdesit për të mbajten e herës goja mban erë prej grimtunit e dhambvet nii shumicë e madhe cave! të gjellave qi nzatrrohën neper njerzish i ka dhëmbët e prishun, të dhamë. thyem etj. Mjeksi: M'e la gojen sa ma shpesh Për me i penguem këto smundje edhe me i fsr.i dharnbët mirë, mbassi të dhërnbvet njeriu lypset të ruhet t' jenë largue grimcat e gjellavet qi mos me shti në gojë gjella e pije fort janë ngatrrue nepër bira të dharnbvet. të ngrofta, mos me ngrënë sheqerna, Mirë asht për atë, i cili asht i zoti me etj. ambëlsina edhe me u ruejtë prej i mbushë dhambët e prishun të mjeku pijes së alkoholevet, qi i prishin dhai dhilmbvet. I smueti lypet qi të marrë mbët sa ma parë, tue e zbluem dellin sa mil shumë ajr të freskët.

Mjeku i shtëpisë.

Të mbajtunit e dharnbvet, Shkaku se sot nji shumicë e madhe e masës së re, pa rnërri edhe në burrni i ka dhambët e prishuri, të thyem ase nuk i ka aspak, vjen prej arsysë se mjerisht, sidomos në vend t'onë nuk •• "Allvanika parapona,,.

e dhëmbit.

Dhima e dhambvet shpesh herë vjen o prej të ftoftunit e kambvet ose tue ndejë në të rrahun t' erës. Ai qi ka dhirnë dhëmbësh, ban mirë përpara se të shkojë me Ijetë, me i lanë kambët t'avullohen me avull të nii uji të ngrolët të nji kusije, të vume mbi

110

A G I M I

Osoja i Falltores. (Vijim prej Nr. G.)

Osoja u burrnue e si gaztuer qi ishte, ehenget e shoqninat i kishte fort për hater, sa shpesh ndodhte qi sbardhte ndejun nder ne tt të gjata të dimnit. tue qitë beita e tue shprehë fjalë gazit. Mirne pjesë nder hengje, jo vetëm me ndigjue, por me i ra vetë sazes ose rn z qitë bejta sa me ba njerzit me qeshë. Nisi me i dalë Osos zani në Shkodrë e nuk ishte darsërn, cheng a piknik, qi Osoja mos të ndodhte aty. Nji ditë prej ditësh shkoj nji fq1 me kërkue t' arnën e Osos, Hamiden. Tue pa Harnideja ket grue se po i afrohej derës së shpis e tue mos dashtë me i dale e m' u pa me te, e porositë të birin Oson, qi t' i thote asaj grue, se n ina nuk ishte në shpi. Por sa trakllon ajo grue në derë të shpis, vrik i del Osoja përpara edhe i thotë: "Më porositi nana, moj grue, me të lajmue, qi nuk iisht këtu„ Ket ndërlikim e bani Csoja jo pse ishte i marr sa mos me marrë vesh.t kaq e gia, por pse dote me ba hoka me t' amën c me fq1nen.

zjarm, tue i pshtetë kambët mbi dy drrasa ase mbi nii trinë të vume mbi kusi. Po mungon avullimi, atëherë kambët le të mbahen për nii gjymës ore nd'uj aqë të ngrofët, sa më zi të mundet m' e durue, nj i tjetër mandej t' ja fërkojnë kambët me të shpejt me uj të ftolë; e si t' ja rnështjellin mirë qi mos t'i ftofen, të futet në shtrat. Mirë asht edhe atë anë të fytyrës ku asht dhima m' e avullue, m' e f'erkue mbrapa me uj të ftofët e si të fërkohet tertas, me ja lidhë mirë me ndonji sent të leshët qi mos t'i ftof'et. Kur kilmbët janë ngrolër, . tëherë në vend t' avulluemit ase të larnit me u] të ngrofët, fërkohen karnbët me u] të Irolët, mandej shtihen shputat (shollët) e karnbvet nd' uj të ftofët tue i rnbajtë kambët ngjitas njenen prej tjetrës e ma në fund duhet me ecë aqë kohë, deri sa kambët t' jenë ngrofë mirë. Nli mjeksi tjetër e mirë asht të mbajtunit në gojë për nji copë kohë uj të vokët prej 18 e deri 20° R. e për njiheri m' e Iërkuern atë a në të faqes ku asht dhima me uj të ftofët. Mieksija ma e mira kundra dhirnave të d'1ambvet asht të ruejtunit edhe të mbajtunit e tyne mirë e dlirët. Tue i plumbuem dhëmbët e pris'lun e të thyem, mërgohet dhirna per gjithmonë, sepse dell' i d .arnbit qi qe i zbluem mbëlohet tuc e ruejtë prej atyne sendeve qi e shkaktojnë clhimen. Nji marri e madhe asht zakoni qi kemi na shqiptarët, por sa qi nji dhamb na dhemb, jo vetëm në qoftë se asht pak i prishun, por edhe gati i shëndoshët, m' e hjekë prej gojës e kësh tu me ll_urnbë nji veglë qi na asht cqë e nevojshme për të bluernit e giellavet. Prandej në nji rasë të tillë asht mirë me vrapuern te mjeku i dhambvet e rn' e plurnbue ase ni'e veshë dhëmbin e dobët. :: i! J/ilosi.

Nji natë nii mike grishi Oson per darkë. Erdh koha me shtrue sofrën edhe u rrethuene giindja për qark të saj. U vt'.i në sofër nji sahan i madh per bind e ky ishte sahani i mishit, mrenda të cilit nuk u shilte kurr nji fete mish, por mbushë përplot me !ang. Çka kujtohet atëherë me ba Osoia? Çohet prej sofret në kambë e fillon me u zhdeshë. Tue vrejtë gjindja nji punë të pa pritne, e pyesin se çka don me ba, e ky i u gjegjet: «Pa] s' kam si e gjejë ndryshe] nji fele mish, porse në rasha veç në rnënot !,,,

111

U a këthen atëherë Osoja: "Kur të falë Zoti gjoje me aq mori, sa m' u vra per baxhet, vriten edhe në shelqe.» Heshten të gjithë katundarët e mandej u shndrrue biseda mbi nji them tjetër e s' u ba fjalë mfr aspak mbi gjoje. (Vijon) J. Tafilaj ----------------

Lodra.

Osoja ma tepër bute nder shpija të zotnivet sidomos ndër Kazaz e ndër Dragushë. Ishte nji herë nji dimën i fort e u flitte se kah Bregu' i-Bunës kishte dalë rosë e madhe. Nji natë ndo· dhi qi në shpi të Bejtash agë Kazazit erdhen do Brega-Bunas me bftjtë edhe per m'e marrë n'e nesre Bejtash agën për me shkue me gjue rosa. At natë Brega-Bunasit nisen me diltue se sa shum rosa e kishte molisë katundin e tyne e se s' ishte natë ki s'u vritshin ka nji qind kokrra. Mu njeni prej ty. ne thotë: «Tash nja trl dit, në nade herer, nji shoq i yni ishte kah zite në votër nji quell; shef per baxhet të votrës, se nepër air po vishin fluturim nji vistër rosash. Kap fliten L dhe i gjuen, e çka me kenë, biinë dy kokrra mu në texhere të quellit.» Osoja nuk bate za, por me qetst ndigjote trillimet e Brega-Bunasvet. Shkoj Bej tash aga n' e nesre në Breg të Bunës, e asht e dijtun muer me vedi edhe Oson. Duelne në gjoje të rosave, por nuk pane as nji kokerr me sy, jo ma me vra gj a. Këthyen në mramet në katund edhe rane tu nji mik. Prap katundarët i a nisen të lashtavet, deri sa ma i u rnerziten Osos fort. I a nisë mandej Osoja e flet këso dore: «More burra se çka me i u kalxue! Ishem nji herë në Krajë, ku paçë shkue me giueitë rosa. Duelem në gjoje edhe mue më !ane në nji ushejzë nden nii shelqe. Çka me pa se ? ! Erdh e~u mbush shelqja krand me rosa. Qita në kapsulaçe e kur që, njizet kokrra për nji heri kishem rrëzue për tokë.» Katundarët nuk" mujten ma me u durue kundrejt nji rrene kaq të kjartë e i thonë Osos: «jo e burrë, po rosat në shelqe a bijnë ? !,,,

Shum ndër lexuesa t' «Agimi-t» na kanë pru zgjidhjen e lodrave! të Nr. 6, por tue qenë, se asnji nuk i ka zgjidhë si duhet, kështu po u a apim zhvillimin na vetë. Shtatë të parat përmbajnë të vërteta plot mësime e mund të thohet se përmbledhin krejt ditunin e njeriut. I. Pcrendija, pse qe gjithmonë. 2. Bota, pse asht vepra e Perendls, 3. Shpresa, pse tue humbun edhe ç' farë do të mire tjetër, ajo na rnbetë. 4. Yirtvti, pse nuk mund të thohet qi të jet nji send i mirë pa atë. 5. Me u dhanë këshille tjervet. 6. Me njoftë vetvehten. 7, Koha, pse asaj i del gjithshka në krye. 8. Lëkura mii e forta asht e gomarit, tue qenë se sa të iët giall, rrihet e prap mbassi të cofi, bahen lodra me te e rrihet gjithnji. 9. Për shka i përket lodrës 9, tue qenë se përmban nji thanë t' interesanshme, po na kandet me e përshkrue. laji, mbreti i Thebes, kishte pasë prej orakullit, se kishte për të gjetë dekën neper dorë të birit, prandej për me pritë ket shëmtim, i a dha nji robit për me e tretun, por ky i a dorzoi nji bariut, i cilli i a çoi mbretit të Korynthit, Polybit, qi nuk kishte Iërnl

112

e i a ngjiti ëmnin Oedip. Mbassi Oedipi u rrit e muer vesht se s' ishte i bi · · p I bi · k 11· D lf 1r~ I o! lt, pv~II _ora u "' ~- e 1! mbi fat të vet e 1 kJe përgiegjë, se ai kishte le në hyl! me mbyti! t' an e me marri:" t' amën për grue. Ndieu se prindt e tij jetojshin në Thebe, prandej u çue me shkue me i pa, por „ d hë n qi nuk e nJ"ifrruges _n es : n 1,, a__ , .. . te, e qt po bate rruge mbi nn q~rr: rruga ishte e ngushtë e pse kurrnjëni s'i lëshote vend tjetrit, u kapen e i biri, pa dijtun, mbytë t'an, Të rnrrijtmen në Thebe, Oedipi, pështon qytetin prej nji rreziku e për shpërblim i . , .. .. ... kje dha ne p~r grue .?1bret?es~a ~ ~~Je: [okasta, e ama e IIJ, prei se cillës 1 Jen dy djelm Eteokli e Polynici e dj, varza Antigoni e Isrnini. Por nuk shkoi kohë shurn e në Thebe ra nji zi e madhe, sa banorët disshin uni. O e di1p1· ateëh ere„ s hk on e pvete„ ora k ullin për shkakun e kësaj zije. Orakulii i kallxon se atëherë hiqet zija prej . . . . lik ven d 1,. k ur të hik 1 ë ai njen 1 ma ·uern, qi kishte marrë nanën e vet për grue. Oedipi e merr vesht mëkatin e madh

I. - Nji zotni çoi· shërbror in e ve! në. nji vend të l_ar~të __Për_ të ble 7 _lmoJ e I tha, se kahe te këthejsh kanë me të ndalë ndër 7 dogana e se e cilla doganë ka me të ndalë gjysën e Irnojvet. - Sa Irnoj i asht dashtë shërbterit me ble për me pru 7 Irnoj në shpi ? 2 .. - Nii patë _kal_on a_fër„nji_ grumbu.111 patas~, q1 ishin __ ne I~JI. l1va~h: I pershendete e _u t~ot~: .?11re se rrrni 100 pata ! Patat I përgiegnn : 100 pata nuk jemi, por duhen edhe nji herë kaq sa jemi, edhe gipsa, edhe çereku edhe ti me u ba 100. Sa pata kanë kenë n'a t livadh? 3. ::-- ~jeni .(ue k~_lue _rr~gc:s, nde_sh~t„ ne n11 dJ~I~ e nJ1„ vajze e u th~te: Mire se po rrini burrë e grue ! Vajza i përgiegjë: Burrë e grue nuk jemi, por e ama e këtij djali asht vjehrra e nanës s' ëme. - Shka e kanë pasë shoqishojnë këta dy? 4. Miri.: se të gjej' im vëlla, Le prej s' _irn,e. shoqe ! Shko drfto] t yt e t, Se erdh i shoq' i grues &' ote ! M K Shenim. Kush i zgjidhë ki· I ·d merr për çmim nii I ibër shqyp. o o ra

e i xjerr vedit të dy sf,t e shkon në mal «Kolonos», ku nji rrufe e pikon e e len dekun. N' anë tjetër edhe Jokasta, e arna, qi ishte edhe e shoqja, mbytë vedin tue u vierrë. Kallxohet mandej në Shqypni, se nji ditë Oedipi, tue ndej un në pellaz të vet me nji dashamirë, po kallxonte ndolllnat e jetës së vet. E ama, qi ishte edhe e shoqja, tue përkunduri lëmin e vet në nii odë tjetër, ndiite krejt se shka u flitte e prej atyne fjalve kuptoi se kishte marrë të birin për burrë. N' at ças, thohet, se pikuen strehët e pullazit gjak, ndërsa Jokasta tue e përkundë të birin, i këndote : Nina, ninë bir, I biri t' ëm bir! I biri s' ëme re, S' ëme vjehërr i ke le, K. G.

Agimi

....;

SHKEL E SHKO. Hasani.

Hyseni. Hasani.

Kam shetitë gadi krejt botën: kam kenë në Srarnollë, Salonik, Sofi, Belgrad e deri n' Amerikë. - Atëherë zotnija e jote do t'a niifni fort mirë Geografin. - Më fal zotni; vetëm në njiket qytet nuk kam kenë kurr.

Pjetri. - Sa ke ba me ardhë prej Misirit e në Vlonë ? Kola. - Vetëm dy ditPjetri. - Allah, ka! të shpejtë paske pasël X. X. ~ NDREJTlM. NI! N. 6, faqe 93, rreshti i pestë, t' artikull;"! "Omer Pashë- Vrioni., d bd nji gabim: pra në vend ttf fjalve "tiypimënjipctë., këndo "hupi nji petë.;

BK /

LIBRA Tlt SHTYPUN N!t SHTYPSHKROJE «NIKAJ N:ft SHKODËR I 2

2 3 3 3 4 5 1.50 1.50 I I 2 2

Bukunisha.

Diftimi Histor'a

" 3 " 2 " 2 " I

Tivari i rnarrun. Lu] a e Tw,r,r

Ulqini i marrun. Lufta e Ulqinit Fllad Morali Atil Reguli " I „ 1.50 Melodram (Vllaznija) . „ 350 Të Nollmet e Kishës . ,, 5 Fjalori Shqyp „ 1.50 Libri i blerët i ltalis . Kalendari «Shqppja» i vjetë 1915 „ 1.50 Kanuni për të zgje. të deputetvet „ l Prisi në rrugë të njerzis „ 2 Bisedime Shqyp-ltalisht ,, 2 Bleta. Të lutuna Kishtare „ l

Fr. Abetari i vogel. Abetari i madh " Libri i dytë " Libri i tretë " Gramatika " Dheshkroja " Diftime Natyret „ Historiia e Shqypnls " Bisedime Shqyp-Tedeshk (8.1.) " ,, ,, ,, (B.11.),, Lahuta e Malcisë (Blë i parë) " " " ,, " ,., ,, Shkodra e Rrethueme (B. i I.) ,, ,, ,, ,, (B. i 11.) ,,

Libra qi gjinden me' u shitë në Sntypshkroje "NIKAJ„ Pr. 1.50 Kalendari i vlerës 1918 Pushka e Trathtarit ,, 1.20 ,, ,, 1919 Gjenovefja i ,, 1.50 Jeta e Sh' Filip Nerit Joana d' Ark . Detyrat e trimit Vakinat e të shkruemit shëjt " 1.20 I. Dyy Pasqyra " Shyhreti i Devoçern E Vorfna e i verbri " 1.20 Ma rija nana e kshillit të mirë Fjalët e frazet shqyp-Irëng.vlt, ,, 1. i.so Jeta e Sh'Luigj Gonzagës Per natë Kazanash " 0.80 Bardhi e Fernandi Moji i Majit ",, 12. Vocab. Busetti dy pjesë . Moji i Qershorit Pratica e Gramatika e Busettit „ 2.50 Sh' Eustaki 0.40 Faustini e Gustav Segeti " O.i!O Zefi i Njoftun Kalendari. i vietës 19B ",, I. Shkurtoja Historls së motshme i UH4 " ,," ,, Jeta Sh' Stanislaut Kostka i 1915 ",, I. ,, 1.20 Jeta Sh' Ndout Abat i 1916

,, "

" ",, ,," ,, " "

„

2. 3. 1. l. I. l. 0.50 l. 0.60 0.60 0.40 0.70 0.30 0.3'.)