Revista "Agimi" data 1919 vëllimi v i, nr 6, tetor nr 006 by Shefqet Cakiqi

~~~0~~~~6=~ Vjet

Shkodër Tetuer 1919.

Periodikë letrare e përmuejshme. Organ i Shoqnisë "VËLLAZNIJA,, Drejtues:

D1• KRISTO

FLOQI.

Vrojtime.

Pajtime.

DRE.JTIMI

Dorëshkrimet pranohen ose jo, nuk kt~ehen prapë. -. Për reklama, zadhanie e tjera shkrime vehtjake merruni vesht me Drejtimin.

Ne Shqypni.

Përjashta .. ~,

I§

, .. " jPajtimet çohe~ Se i cili-;u~-(e: SHKODER. 're llogaritar' i rner kushton I .Shoqnisë z. Ati Frank \Borshi 1.00 Shkodër. i __

PERMBAJT.J A

Ligjë e Liri Gjuhësi Tempull' i D,xlonl's Pali i Bardhë Vallja e djepit

PERIODIK A P.~~ mu;j F. 3. 3 mue] F. 4.-~ IP. 6 muej F. 6. P. 6 muej F. 8. "AGIMI I ~· I vietë r. 10 P. I vjet F. 14.[0

Artikuj e shkrime pranohen, por se vetëm mbi literaturë, të zgjedhun, të plotë e të dobishëm.

LA.NDËS

prej Karl Gurakuqit ' Omer. Pashë - Yrion i Hi! 1',Josit Argtim theatruer • Kr. Ftoqit Osoja i Falltores • M. L. Mjeku i slMpisi' • H. Gjvlbega] Rrotull Shqypnis

=:::~J Shtypshkrnja

,Niknj, Shkodër 1919

prej Kr. Fl<>qit • X. • .r. Tali!aj • M. Krimshi Eordensis

I . ...

(S)

PERIODIKË LETRARE E PËRMUEJSHME .. Nri 6

Tetuer 1919

=========------------

------

Vjet i I.

1 1· .,.•

se i përkasin se të cillit qytetas, thirret liri politike; e drejta, qi ka njeriu të diltoië mendimet e veta me anën e shtypit e sidomos me anën e fleto· rever, ernnohet liri slitvpi; e drejta me ctishmue mendimet fetare, qi përko· hen me të vërtetën, quhet liri ndër,!!)egje; e drejta, qi ka se i cilli qyte· tas qi mos 1' i ndalohet liriia, qi i asht e caktueme prejë ligiës ndër disa rasa, thirret liri individuale. Lirija c vërtetë, qi i kundërshton lirls së nierzvet t' egjer e barbarë, e për të -cillcn kemi qitë cekën me folë sot në ker të përkohshme, linja qrtetore asht ai tagër, qi ka se i cilli të përdorojë fakultetet e veta të natyrshme përsa e përsi urdhnon ligja; ltrija qytetore asht .aio e drejtë, qi ka se i cilli të përdorojë të drejtat e ve. ta; po ene li rija qytetore asht themeli e vetiia e ç' do së drejte, në mënyrë, qi, po u hoq li rija, të gjitha të drejtat. e njeriu vetë, i marrt_tn moralisht, mbaron. Ligja nuk e pengon lirin, ajo i ndihmon e i del zot liris e i ven fre vetëm shpërdorimit. Pa ligjë lirija mbetë e ndrydhun, pse mbretnon Ior-. ca e dhuna e këso dore ndalohet për· dori mi i tagrevet të -se . të citlit. _ Nii bashkim ojerzish, të cillët mos të kën asnii fre qi t' i ndalojë e

Pak kush ndër ne u a din fugin fjalvet lip,jë e liri e pak fort gjinden asish qi dijnë se qysh këto të dyja përkohen bashkë, prandej po na kandet me i thanë nja LI}' fjalë mbi ket gjiisend kaq me randsi, tue qenë se .niena pa tjetrën nuk ka jetë e se të d)'ja janë të domosdoshme ne jetë të njeriut. ligja, e marrua etymologisht, rrjedh prej fjalës latine -Iigare» me lidhë, e asht ajo qi ru lidhë e na shtërngon me kr}'e detyrët, qi kemi ndaj Perendin e kjo lig]ë quhet ligjt' tivjnore; na ep rregulla se si me li sjellë ndër punë t' ona, tue na vum leçi me punuern të mirën e me hikë të keqen e këjo asht ligja morale; na ep rregulla se si ~ ~ li sjellë në shoqni njerzore e kë]o thirret /1j!;jë qytetore. Ndër male t' ona në rend qi me përdorue fjalën ligji!", përdorin fjalën kanun, qi rrjedhë prej fjalës greqishte kanoon, qi don me thanë rregull e ka veshtrimin e fuqia e fjalës ligjë; këndej kanuni i Lekë Dukagjinit: Uri don me thanë me rnujtë me veprue a mos me veprue. Ajo e drejtë, qi ka njeriu prej natyrës për me vepruem pa kundërshtim të përjashtëm, quhet liri natyrore; të gëzuernit e të drejtavet, qi arsyeja e këthielltë difton

A G

M I

gjetë interesin -e vet në punë të mbrapshta, por në ndigiesë të ligiyet, Së mbramit ligja ka kujdes me marrë uhan, prej kahë rrjedh e drejta endeshkimevet. Tue pasë pra ligitari në dorë të vet të drejtën me ndeshkue, përdoron ndeshkimin kundra dhunës; shpirtit kryengritës të· qytetasve! i paraqet frigën e ndeshkimit e këso dore, tue prujtë të drejtat, tue i dhanë ndihmën e vet qytetasit të shkelun e të përbuzun, ase tue e përligjë me ndeshkim të fajtorvet, liriia qytetore ndihmon e ban me lem sugurimin e qerin qytetore. Por ligjët qytetore, projset e liris, kur drejtohen mbas njaj qellimi të kundershërn, munden me qenë kahë nji herë e përore edhe janë të damshrne për liri ndrejtazi (directe) e shndrcjtazi (indirecte), Tue qenë se ligja themelore e ndërtimi i përgjithshërn i të gjirha shoqninavct a,ht roja e të gjith pjestarvet të shoqnls, për me mrrijtë pra në ket qellim asht nevoja me caktue të drejtat e se të cillir, me drejtue, veprimet c tyne n' ato mjete qitë çojnë në qellim të përgjithshëm, e Iajevet me u y(i ndalime tue mos lanë me 11 ba ase tue i ndeshkue. Kur pra ligiët pozitive nuk i përgjegjin kësaj ligjë të përrnbrëndshmc c të natyrshme, d. m. th. kur ato u ven kufi veprirnevet të qytetasve! mil tepër se e lypë nevoja e roja botnore, atëherë ligjët përmbysin lirin drej. tazi. Kur ligja, tue dashtë me i mbajrë krah nji pjesës së qytetit, shtërngon të drejtat e së tjetrës pjesë; kur :ajo ep krah e forcë botnore për me shtypë nji klasë Shteti, atëherë ndrejtazi përmbysë themelet e liris qytetore. Kur përkundra ligja mos të kët

mos të punojnë mbas njaj qellimi të përbashkët, do t'ishte aq i camshëm, sa e përgjakshme kishte për të qenë nji luftë ndërmjet atvne, qi prejse afër shoqishojt, janë të shtërnguem me t1 ndeshë me egërsi njeni me tjetrin. Qytetin nuk e përban bashkimi i nierzvet, por ligja, e cilla drejton veprimet e qytetasve! mbas njaj qellimi të përbashkët e i ven fre dhunës private e përnjiheri i del zot lirls së ty. ne. Por me gjithkëta nuk don me thanë, se ligja mund të ndalojë mundsin (possibilitas) e rrëmbimit e të dhunës, pse për të ba ket punë, kishte me i u dashtë me shqyrnë Iuqlt e tagret fizike. Po të dete ligja mi! e shqyrnë mundsin e dhunës, atëherë kishte me i u dashtë me shumfishue mjetet e ndeshkimit, kështu qi tue dashtë këio me i dalë zot ma tepër se duhet liris qytetore, kishte me e shqymë fare. Bjen fjala, me pasë për të qenë qytetet, rruga! e shpija! mbushë me njerz t' armatisun, me pasë për të pa qytetasi në ç' do veprim W vetin se i kërcnohet dora e armatisun e rojsavet të drejtave! të tija, atëherë ç' u ba lirija qytetore? Friga c tuta kishin me i a mbyllë gojën, me i a dridhë krahin e me i a ndalue kambën; zemra vetë e shpirti kishte me i u ba gur e kishte me bjerrë ndiesi e livrim (rnotus). Ç' farë sugurimit pra i premton ligja qytetasit? Në ç' mënyrë i a suguron e i a dorzsnon lirln? - Në nji gjendje t' egër, forca fizike e të së cillit t1 det zot e i mpron të drejtat e veta. Përkundra ligja qytetore, në rasë si' nji dhunës së paprituri; i a len proiën e të drejtave! së të cillit e ajo ka për barrë me e prujtë qytetasin kundra të fyemevet, qi i bahen, tue largue shkajqet e tyne e tue vil nierzt nji gjendje qi mos të kën rasë me

--:-·· --------.,,,.--. ··"'·-- -:---··-·--·-- ------··---

---

=------ -

.. - -

•·e

Nii njinjisl e kryerne nuk mundet me u gjctë as ndër demokrati absolute, prandej shestimi i kontraktit shoqnuer qi mendon se të gjith njerzt janë të niiniishëm, pse se i cilli _asht i pavarshëm e për t' a rujtë ket pavarsi nen- ' ven vullndetin e vet vullndetit të përbashkët, nuk mund të qindrojë, pse me gjith qi të tanë e shtrojnë vullndetin e vet vullndeiit të përbashkët, nuk veprojnë të gjith bashkarish! me të njatin këshill e me ti njajten fuqi, kështu qi edhe pse të giith kanë të drejtë për liri qytetore, asglamangut nuk kanë tagër me marrë pjesë njinjisht në ligjsl e n' urdhën, Kështu pra edhe pse të gjith jemi të lirë, rrjedh prej vedi se do të niofim e do t' u shtrohemi ligjvet, të cillat na e rueinë ena e sugurojnë lirin. Karl Gurakuqc:

kujdes me i vu dhunës private ndalimet e nevois'ime; kur mos të mendojë me sugurue jetën e qytetasit; kur në mungesë të rregullimit, ligjtarët, tue shpërdorue auktoritetin bornuer, nuk ndeshkoinë, atëherë ligia përkrahë rob· · nin qytetore shndrej tazi. Në nii fjalë, kudo nii qytetas, a nii klasë qytetasish ase vetë ligjtarët të munden me përdorue dhunën pa ndeshkim; kudo qi r.:, drejtat mos të jen të dame drejtsisht e mos t' i u dilet zot, aty nuk ka liri qvtetore, por mbretnon robniia bashkë me dhunë. Sikurse fuqit fizike të trupënvet, qi përbëjnë sa e sa shestime planetare, nuk janë aspak të njinjish me, por me gjithkëta rendi i bindueshërn i natyrës e i rruzullit qindron, njashtu ndodhë edhe në shestim moral të shoqnis njerzore. Sikurse njerzt nuk janë të niinjishërn ndërmjet vedit e sikurse fuqit morale e fizik: nuk _janë të njiniishrne ndër të gpth, njashtu as të drejtat nuk munden me i pasuri të gjith njerzt njinji. Se i cill. njeri do të hapë veprimin e vet njaq sa ka enërgin e këso dore ka me u gjetë n' ekvilibër me ata, prej të cillvet asht i rrethuem. Mbassi pra Iuqit e njerzvet nuk janë njinji, as të drejiat e tym: nuk mund të jen të njinjish 11e; tue mos qenë pra të drejtat e njinjishrne, njinjisija do të jët vetëm në rojë e në liri të përdori· mit të dreitavë], Në ç' do qeveri të rregullshme do të lulzojë lirija qytetore e njinjisija do të jet vetëm në përpjestirn; përndrvshej shoqnija, në dashtë të gjinde! në nji ~jendje anarkike e barbare, në dashtë të gjimojë nen thembra të dhespotizmit, do të [et doemos e pakryeme. Niiniisiia në përpjestim ban me lem lirin politike, mbas së cillës asnji qytetas nuk asht ma tepër se tjetri.

M I

@~@fil9Gl9@Gi8~B58

SHTJERRTIME MBI GJUHË LETRARE. Bashkëpunëtor' i ynë Z. M. L. në numrin e fun dshëm të kësaj së përkohëshrneje me nji artikull të titulluem „ Shtjerrtime gjuhe" hap nji shtyllë I shumë t' interesantshme në ketë periodikë, edhe na, tue ndjekë programin t' onë, e shofim me udhë nji thernë të . . , ,. . . • . . til.lë I a z~, 11101 m~ sa ~a ~humë, qi kështu disa çashtie gjuhësore me shumë randësi, por mjerisht edhe të pshtjelluna në mjegull, të ndritësohen e të dali e vërteta në shesh. 1··

A G

marrë csshtien në ketë pikëpamje ngatërresa: e dyshimet qi kemi për me i zgjidhë, kishin me na u pakësuem, e kështu edhe na si atdhetarë, qi dishrojmë sa ma parë me i dhanë nji fund të shëndoshët e të qindrueshëm çashtjes gjuhësore, kishin me i bamë atdheut nji shërbim shumë të math. Mbassi të pranohet prej të gjithvet vendim' i kornisisë letrare, qi gjuha letrare të trajtohet mbi themel të djalektit t' Elbasanit, atëherë prej vetëvetiu binë poshtë kundrëshrimet e bame për mënyrën si lypsen shkruem fjalët, a po si duhen deklinue verbat. Bisedime t' arsyshme munden me u bamë sikur: I) Ndër ato fjalë ose verba qi në dja!ekt t'Elbasanit përdorën dy llojesh; si për tregim: çils-çels, kedh-keç, djal-djel, skjap-cap, kësollë-kasollë, lamsh-lemsh, utëll-urhull, shull-sholl, .jestik-jastek, votër-vatër, mi cë-rnacë maçë, kacalec-karcalec, karrigë-karigë, fjesht-thjesht, sipër-cipër, tyllyn-tëlpn, me mëshefë-rne çdë, me shkijtë-me rrëshkijtë, me ranë-me ra, me bërtitë me kelthitë. m , Ilejtë-rne fjetë, me tjerrë-me tirë, me gjajtë-me gja etj. 2) Për deklinimin e verbavet si: ndezni-ndizni, bleni-blini, delni-dilni, jeni-ini, ipj e-nipsh]e, vojtsha-vofsha, hangsha-hangërsha, etj. Këto dy pika kishin me qenë mbas mendimit t' em ato ma të randësishmet mbi të cilat lypseshin shtruem shrierrtime t' arsyshme themelore, për pa marrë çashtien me gjykime të vogla mbi të meta të Ieht.i orthografije qi bahen sot prej njenit e tjetrit shkrim· tar qi ka nisë me hymë në rreth t'atyne qi duen me i dhanë shkas trajtimit të gjuhës letrare. 1 Edhe ne na ka ramë shumë herë rasa me pamë gabime orthografije me

Tue bftmë këtu vrejtje artikuj vet të bashkëpunëtorit t' onë, na nuk po duem me diftuem nji spirt kundrështimi, por me treguem se si e gjykojmë çështjen gjuhësore mbas pikëpamjes s'onë. Për me dashtë e me bamë ç'do gjykim mbi gjuhën t' onë letrare, ne na duhet me doemos me qindruem në të mbajtunit e djalektit t' Elbasanit si themel për zhvillimin e kësaj çështie, e pa i' u shmange fort prej tij me i shtruem shtjerrtimet e kështu m' e shkatrruem me shpatën e Lekës së Math nenin e ngatërruem ,të Gordit; , e në qoftë se duem t' i siellin përrni rësime këti djalekti, ato t' jenë të tilla, sa mos të na shmangin prej udhës e cila ma shkurt na çon atje ku e kemi qellimin. Dihet shumë mirë se na jemi në leme të gjuhës, koha nuk na pret e hapi qi duem të bajmë t' jetë i matun edhe i shpejtë ; prandej ç' do largim prej themelit qi kemi zanë, nuk kish me na sjellë tjetër, veç se të vishtira të panjehuna qi na lanë nd'atë gjumë të randë me të cilin shpresojmë se jemi ngopun. Ndër çashtjct ma të vishtira përmirësore qi do t' i bahen djalektit të Elbasanit kanë qenë hundaket, mJJ__, nd, e ng, qi shumësisht kanë qenë të zgiidhuna prej komisisë letrare. Pra çftshtjet qi mbetën për me u zgjidhë, nuk Janë veç se të pakëta edhe me randësi të dytë si në pikëpamje gjuhësije, ashtu edhe orthografije. Të tjerat përmirësime po thuej se janë vetëm mënyrat e të thanmes qi kanë djalektat e ndryshëm të Shqipnisë, e qi të brumueme mbas djalektit t' Elbasanit kishin m' e hijeshuern edhe m' e begatuem gjuhen letrare. Tue e

-85

rojnë me rrokje të gjatë, si' edhe mbi tri vehtiet e shumorit t'aoristit të verbave! qi mbarojnë me rrokje të gjatë edhe të mos përdorohet aspak mbi ato fjalë qi thohet se sjellin ndërlikime, si për shernbëll mbi fjalët femnore drejtori, dasi, etj. Mbi ketë pikë kundrështon edhe bashkëpunëtor' i ynë Z. M· L. tue thanë përse të shkruejmë dlirësi e pastërsi e mos të shkruejmë diirës; e pastërsi. Po t' a përdorojmë theksimin si e don fonetika, lypsej thek· si jo vetëm mbi i-në e fjalës femnore drejtori, por edhe mbi o-në e fjalës mashkullore drejtori e kështu me shkruem drejtori c drejtori. Me përdorimin e theksave! na, qi sot jemi në leme të gjuhës, kishim me j' a bamë të vishtirë mësimin e or.hograhsë, jo vetëm Iëmivet, por edhe masës së rritshme të Shqipnisë. Përdorim' i theksave! asht nji gja e vlefshme në me· trikë, qi duhet mësuern prej vierrshtarvet, për me i shkruem vierrshat e veta' ndër: troke, jantoa, daktila, anapesta, pcntametra, ckztunetra, etj. Disa gjuhë si frengishtja e greqishtja i kanë këto lloje theksirnesh, pse u kanë mbeturi trashigirn prej të par· vet, të cilët kanë dashtë, tue shkruem ~i mjerisht po duen sot edhe disa prej nesh, me i shqiptue giatësinat e shkurtimet me gjithfarë lloj theksash; por sot secili dijetar freng e grek e din se ato theksime tash janë të te përta edhe j' a bajnë tërnisë të vishtirë të rnësuernit e orthografisë, enë qoftë se ata sot nuk i heqin, këjo rrjedh prej shkakut, se gjuha e tyne ka marrë nji sulm me atë lloj orthografije e nuk· munden me dënuern me miljona libra të shkruem me atë orthografi. Tue biseduem mbi çashtje të shu-

randësi të dvtë, të barnuna edhe prej ndonji shkrimtari të vjetër, po na nuk j' a u kemi vumë vrejtjen, sepse me kritikat e biimuna nuk kemi dashtë me diftuern smirë, zernërkeqësi ose kryeneçësi edhe për mos me i ftofë bashkë· punëtorët t' onë, Kemi pamë për tregim theksin hundak të përdorohet edhe ndër ato rasa, ku kornisija letrare vetë me § 11 ka vendue të mos përdorohen, si për shernbëll: ëmën, trëm, gjen, vëm, sh€f, qëttë, mend, etj. edhe të mos përdorohen hundake! atje ku kornisija letrare e ka vendue përdorimin e tyne, si për shernbëll: z a, zanore, randë, Iandë, etj. Kemi pamë edhe disa të meta tjera në përdorimin e · mb, tid, ngj, por edhe atyne g.bimeve nuk u a kemi vn veshin si për arsye se shumë ndër bashkëpunëtorët nuk e njofrn mirë dialektin e Shqipnisë jugore, në të cilin këto bashkëzanore janë të mbaituna ma së miri, si edhe për mos me u dukë se duem të dalim biber mbi pilaf. Nji ndër ça3htje për r' u biseduern mbas mendimit t' em mbetet ajo e shenjimit te:: sasisë, e cila qe zgjidhë prej kornisisë letrare me §9 të rregullave! t'orthografisë, e qi jo vetëm mue, por as Z. Dr. G. Pekmezit aso kohe anëtarë të komisisë letrare nuk na qe pëlqye për shumë arsyna. Prej këti shkaku edhe un, c.eri sa këjo çilshtje mos të zgjidhet definitivisht, jam i mendjes në vend të theksit të mprehtë(') mbi zanore, të përdorohet eja pazëne (ë) ndër rasat gjinore, dhanore e kallzore të numrit veçuer të trajtës së skajuerne t' emnavet femnorë, mbj rasën Jrnllzore të skajuerne t' emnavet mashkullorë, rraja e të cilvet mbaron me nji zanore të gjatë, mbi rasën ernnore të skajuerne e hjekore të paskajueme të shumorit të fjalvet qi mba-

I M 1

A G I M I

nji rregull të giith Shqipnisë. Sa për përemnat sejcilli e sejcilla, na e kemi diftuem mendimin t'onë ne shenimin qi kemi bamë në numrin e Iundshëm, vetëm po shtojmë se në dialektin e Elbasanit edhe nd' atë të Shqipnisë Jugore përdorohet edhe mil i shkurtuern: secili e secila. Këshill'i bashkëpunëtorit këta përemna me i shkruem darnas asht në kundrështim jo vetëm me dialektin e Elbasanit marrë si themel për trajtimin e gjuhës letrare, por në nji kundrështirn lë rnath edhe me vetë mendimin e bashkëpunëtorit vetë, i cili gjith nd' atë arti-kull i shkruen të bashkueme shumë fjalë të lidhuna. si për tregim: krveneçsi, dy z dne, njatëherë, parregullime, jashtërregullime, gjif/zkand, etj. Për veç kësaj dihet se edhe tjera gjuhë, kujtojmë shumë ma të përparuerne se shqipja, sikur frengishtja e italishtja këta përernna i ka të trajtuem prej dy fjalve e prapë se prapë i shkruen të lidhuna e jo damas. Në qoftë se qellim' i ynë ilsht me i' a lehtësuern popullit t'onë orthogra· finë, shkrimtarët t'onë duhet të marrin para sysh jo vetëm dialektin e Shko· drës ase të Shqipnisë Jugore, por ma parë ndër të gjith të kujtojnë atë t'El· basanit, tue i shoshitë edhe tjerët djalekta. Nji orthografi fonetike asht e vishtirë, sepse: shkrimi shqip kish me na u mbushë me theksa përmbi theksa, mësim' i gjuhës kish me u bamë i vishtirë si vegjëlisë ashtu edhe të rritshërnvet, e në qoftë mandej se gju· ha e· y'1ë nuk e merr atë sulm kundrejt përparimit, si të gjith e dishroimë, atëherë faji nuk ka me qenë i tjetërkujt veç i yni, qi nuk kemi marrë aspak para sysh ardhjen e atdheut t' onë. Hi! filosi.

morit bashkëpunëtor' i ynë Z. M. L. e dënon vesin e mbrapshtë qi kanë marrë disa shkrimtarë, tue u mbathun shum emnavet nji ra ase nji na edhe j këshillon të ruhen prej nji vesi të tillë e mos të shkruejnë kohëra, kohna, bimëra, bimna, pije ra, pijna. Ndonse edhe çashtia e shumorit asht nji çështie edhe ajo me mjaftë rilndësi, vetëm me nji vrejtje të vogël ajo çashtje nuk zgjidhet, sepse ajo lyp nji kujdesim e shtjerrtim shumë të madh, për arsye se edhe vetë djalekt' i Elba· basanit na len ndër dyshime. Kristoforidhi vetë herë shkruenë rëtë, e herë renat, he, kohët, e herë kobat. Giith ashtu dihet se edhe sot Elbasanit për nii emën përdorojnë dy lloje trajtash në shumuer, si për tregim: degë, e

dega, kolzi! e kohëna, shtretën e shtrutna, etj. Kundrështirn' i bashkëpunëtorit t' onë për shumorin me na,

i lanun pa asnji vrejtie nuk asht i qarët, për arsyë se ka nji tubë të madhe ernnash qi në shumuer e lypin me doemos fundin na edhe pa ketë fund, por me nji tjetër as qi mund të shqiptohen. Për tregim: Det-ns, cohë-na, kohë-1111, uj-na, dhe-na, shpirt-na, bar-na, erë-na,

va-na, shi-na, ashl-eshtna, mot-na, ~dii-na, fe-na, arsye-na, tra-trena, prift-na, dra-na. gishr-na, voj-na,

shejt-na, pCj-na; lesh-na, mëndafsh11a, kumash-ec, pleh-na, lum-na, lojë-na, bojë-na, mish-na, ':.rye-krena, kala-na, hava-na, dry-na, gjeli-na, malt-na, etj. Sa për fjalën kemb mendimin r'onë e kemi çlaqë në nii shenim të kësaj periodikë nii herë edhe prej atij nuk ndrroimë, B-eja në fjalën zemër asht vërtet' e tepërt, sepse nuk përdorohet veç prej disa Shqiptarve të Jugut e ajo pakicë nuk mundet me i dhanë

A G I M' I

--------------,-----------~ I

Tempull'i Dodonës. Prej Kr. Floqit, (Pason prej Nr. 5_)

me me gurë të trashë katërçipash, m' andej nii tjetër avulli, cilës vetëm gërmadhat i njinen, edhe kjo, mbas shkrirntarve të permendun duket se do t' ish bana e Sellijve, sherbtorve të Hyjit; përfundi ksaj shkallë gjinden dy puse, prej të cillve njani ka pak ujë e tjetri asht shtertë. Historish kruesi Didymos 2 rcfen se nji dravar n' ernën Hellos, aj 'e ka kallzue piksëparit oraklin e Dodonës. 3 Kshtu duket S,; Pelasgët aso kohet isnin mjaft të përparucm sa kishin epikë edhe spatën për me pre dru. N]i e tillë spatë difton se ka gletë edhe Pouquevil li kur ish konsull i Francës pranë Ali Pashë Tepelenës. 4 Ed11e ky thotë se pa qenë nji i tillë dru-presës, tempull' i Dodonës nuk do merte famen qi mori." Epir' i vjetër ish mbuluem rafsh Pnc pyje të dendur, cilët ishin ndenjët \; njerësve të parë, cilët mas theogonin e Hesiodit, ishin msue me jetue brenda në trunget e lisave të thelluem prej motit. 6 Kta lisa shekullorë për· m_banin në gJi të tyne edhe njerës mashtruës [nypokrnë), cilët bukur fort , diisnin me e rrejtë popullin e ngratë e pa-dreqzuern, edhe gënjeshtra ose mashtrimi ish nji sent aqë. i lehtë sa i kandshërn ish pelqirni i popullit me t' cilin ky e aprovonte rrenën e bukur.

Kur avriret njeriu afër kodrës se ktij tempulli l me nji herë syn' i tij haset me nji pa:rje bregoresh e pyjesh kaq të kandëshërn e më nji ajr aqë të but' e të lehtë, sa shpirti i tij topitet me nji herë edhe sa kaqe ndien nevojën të çlodhet afër rezës të k sai kodrine per m' u çuditë me pamjen pitoreske e me bukurit' e natursnrne të vendit, por edhe me u mendue e m'u habitë për hirën e hartin e rallë të Pelasgëve per të zgjedhunit e ku] vendi për tempull re Hy]r Pelasgjik. Nji qi asht marrë pak a shum me arqeologjl ndjen se për njirnent ktu _;i ,·end: i orakleve; f?ntasl e tij naltsohet me nji herë edhe da·lt ka-dak me ndja e tij fluturon në K, ,1:Jnat e mjer 'gullta e të kaluerne, ne kohna të herra prehistorike ku tregrmet e turbullta e të ndryshme tJ poetve, te historishkruesve të skoliastëve përpiqen niana me tjetrën të rnshelra c të ngatrrueme gati t' ja trullojnë 'mendjen e r'a hutojnë. , Kur hypën rnajen e kodrës të Gardiqi t ku gjindes tempulli, ana jugore shef se kunorohet me nji avulli të madhe me mure pelasgjike ose kyklopike. Në kto shërntpra shifet nji 4}'tetzë (akropolis) prej atyne ma 1:: vjetrave, polpgonale e e fortë, pa gëlgjere, pa çimento; nji shkallë mjaft e gjatë afër 60· kam bësh, qi shtrihet nga an' e të lemit njifet edhe sot e përba-

~-- ..-

-.-----;-

1. Shkruesi i ktyne radhëve ka snkuc edhe vetë e i ka vizitue dy herë kto vende. Disa prPj ndertasave e sendeve W tjera qt përmend Pouquellh sot nuk gjiuclon as pak; do shetutyra poshtë e përpjetë kallzojnë se ejhe në nji kohë jo të larkme Ishin edhe mure e dyer e avulli ti' tjera.

~- Komanderi i Iliadës së Homerit. 3. EUo:;;_ o drçt omos o« fusi , protos katadkelksa! to manteio» - Druvari IIellos thuhet se ky i pari o kallzoj orakluu (falklhans iu e Dodouës) 4. Pouqudvllle I. 1~0. i>. Missionaired'un dieu iueonnu, celle qu i- an. nonça le Jupitor <le Do.loue serait peut-ëtre demeure a I'onbli pour [amars, sans un bucherou de la Hellopie qui deeouvrit I'oraele, auquel ou f:lJe\'a un hin·o,i Remhlal.,le a I'autel, qui eiit bientet ses mintstres, ses rites et une erlebrit(, auss ëttouaute „ que son origine af:iit tilc nhseure. Pouq«. Aty. 6. ket e permenl edhe vjershtori latin Virgiiius: Gensque virum, truncis et duro robore nata.

A G I M

Mjerisht kso rrenash edhe sot i ado- ndej po edhe nxirte e edhe nji farë pton populli tue besue sende të mre- zanit, cili ish zani. i Hyjit i çpallun e kullushëm, gjana qi së munden të i shpieguem me anë të oraklit sa do ngjasin kurrë, vetem e velem se i qi edhe me të tjera mënyra ju kallpelqen ma' fort lë mashtrohet se sa zohej falli shtektarve; ~i b. f. me· anë t' a peshojë ç' do çashtie e t' a kriti- të nji legeni të rahun prej nji kërbaçi Suidas na kojë me logjikë; kshtu bahet fli i nji' të trunçre. Historishkruesi jep nji shenim · të posatshern per qi rrenacakut. 7 Kta pyje për ndryshe ishin të pa-avritun prej popullit cili i druni i shejtë tundej 10. Pouquevilli dronte tepër. Kslrtu ngjet edhe për thotë se nuk a çudi se drun' i shejtë tempullin e Dodonës, edhe kështu dru- tundej edhe prej ernave të viyi-perenë fushën e ni i saj i mrekullushem, i cili tundej ndimit cilat dominojnë e lkundej gjith sa herë lypnim kshi- Hellopis (të Janinës) 11 edhe të cilat janë 1' llen tui diftue vullnetin e Zotit, ish shumë të shpeshta e të rregu!lshëme. i adhurueshem edhe kish mrekullln e Gjith ashtu kto erna ishin niato qi naltë të pergjigjej më shumë gjuhë. 9 tundnin edhe kërbaçin automat · qi Si thamë edhe ma nelt drflni i rrihte legenin e trunçrë.P (Prej shkakut të landës së shumë ssejtë (iera fig6s) i oraklit të Dodopasimi i·fun<lit mbet për numrin tjet~;) nës tundej s11 herë qi shtektarët lypshin prej tij fallin, edhe jo vetëm tu-

malsls se ku banonit', quhej Dera e Dukagjinit. Prej kësaj dere kreshnike duel dikur !lji pinjuel! i bukur, jo vetëm për hijeshi e pashi shtati, por .THANË. edhe për veti e cilit] të çmueshëme Ndër ato male kah veri- lindja e të shpirtit, pse zemër math, trim e Shkodrës, të qytetit të Teutës, e qi burrë i vërtetë. Pse i njomë e i bardhë, si t' a kishin nderguem zanat e malit prej sa e mbajmë në mend, thirreshin me gji të vet, gjindja e shtëpis e tjerët e thirren edhe sot Dukagjin, gjindej, e paten quejtë, qysh në vocrri, per ndër kohë të lashta, nji shtëpi bujare e fisnike, qi, tue u mbiemnuem prej bunim, Pali i Bardhë e me ket ernën kje thirrë edhe" ma von. 7. Mundus ,.,,lt decipi b''a të drejt/i të plotë Kur Pali u rrit e mrrijti në~

•

Bardhë .

Pali

thotë Pouquëvillc : Le premier devin ou proohete fut Je premifr fripon qui rencontra un imbocille \<:'e!'t-a dire le peuple ignorant), ainsi les oraacles sont de Ja plus hante antiquitë. n. m. th. i pari profet (fall-rëfyes) ish i pari vagabond <·ili hasi më uji budallë (d. m. th. popullin e pa dijshëm) ~ e mashtroj, kshtu fall-dhansit janë shumë të vjetër. 8. Elt dryos ypsikomoio Dhios voulin ypakousai- Prej d runit kryenaltë dëgjohej vu llu,.eti i Zotit. Homëre Odyss I. xx:. 9. Dryn polvgtottan - Drii shumë gjuhës, si i thotë edhe Sofolrlfa e Ptuiarckru.

10. Eisionton ton manteuomenon eqincitu i dr.V~ dhithem iboura , d. m. th. kur hinin Iall-Ivpslt tu11rtej drimi kinse tue tingllue. 11. Janina ka qeuë nji qytet shekulluer, si dilton historlja, qendra o Epirit pelasgjik edhe djepi i mytholl<lgis. Kjn ka ndrue shumë emna nP Im· het e kalueme por se emnin e ri c,:.Janioë:: e morri

prej imperatorit Jau- (Gjon) Aleks Komnenit, cili c goditi W rf' në vjetln Jl!R mbas Kr. (sl1if e<lhe Pouqu. I, 140). 12. Pouquevllle li. 45V.

G I

mjet njanit e tjetrit. Sa here n'at fis të Martiniqit u bante ndonji treg, kr~rit u mblidhshin në kuvend për me pleqnuem e përherë thirrshin edhe Patin. Ndodhi nji herë, nji aso tregjesh, ndërsa krën: ishin mbledhë· në kuvend, qi ra aty pari Sh' Elena, e kurrn]ani ndër ato të parë s' u kujtue me e sht· quem at zojë, jo qi ma me e nderuern; por Pati, tek pau brofi në kambë në -shë] bindije. Aq fort i li pelqye Sh' Elenës nderimi i Palit, sa u ndal, i ba· ni me krye si të donte me i diftuem se kishte nji fjalë me të, edhe ai i ti afrue me të shpejtë e ajo, tue e treguem nevoien, qi kishte për të bam nji rrug~. kah veriu i atij vendi, i u tut t' a përsiellte. E të dy bashkë, tue - ram bregut të Zetës, · li futen nepër ato gryka të rrmajta e të gërmueta. Kur Sh' Elena mrriiti atje se kfr e kishte qellimin, i u fal nderit me gjith zemër Palit e ,urou rqe i parathanë se barku i tij kishte për t' u sh tuem për t' u shumuem e për të pushtuem giirh at dhe, Këtheu Pati në fis të Martiniqit e atje, ngullma e tij e shtyni m' u rnartuern e Zoti bekou martesën e tij e, i a reshi shtëpin me dielrn e varza. . Dikur mbas shurn kohe prei këtyne të ndodhunave, tue qilluem Pali në nji aso tregjesh me krën të vendit, bini nji e degame, e cilla zfr fill prej kurrgja sendi, por qi pat rrjedhtime të mëdhaja e të randa për at fis. Ndër sa krënt kuvendojshin ndër vedi, atje n' olok të .tregut, duel prej njaj kaçube nii lepur; por sa e hejaen disa djelm të ri, i u vun mbrapa, tue e gjuejtcn me gur e dikur edhe e mbyten. Këjo vrasë e vogël qe shkaku i njaj zjarmi të math, pse «jo: un e vra va„ niani, "io por un„ tjetri, filluen ata djelm m' u kapë ndër vedi ,i;, fjalë

me marrë armët, ra ndesh me nji shoq t'atyne maleve, u kap keqas me atë e pse e ndjeu vedin të fyem randë e kah nuk mund të duronte kore, hoq e vrau: ra në gjak e në gjak të· njaj të fortit, pse edhe shtëpija e të vramit ishte aso dere, qi s' e kishte pasë kurr zejën rn' u koritë kështu qi Patit i u deshi m'u larguern s.itëpis, gjinls c malit të vet. Duel, pra, Pali prej fisit të vet, prej Dukagjinit e u nis, tue marrë udhën kah Mali i Zi. Prej Dukagjinit, tue: u drejtuem kah veri-prendimi, ra ndër fise të barkut të Keqit, ndër ato fise; qi sajojnë sot Malsln e Madhe të Mbishkodrës. Goldhëna e vjetër na tregon si Keqi i rnorshërn pat lanë pesë djelm, të cillët mbas ernnit të t'et, paren qen/i thirrë Bakeqi, Piperkeqi, Vaskeqi, Kraskeqi, Lazërkeqi, Këta, mbas dekës së Keqit, të t' et, u dan e u shkepen njeni prej tjetri, tue e ngulë se i cilli bunin e vet n' ato vise, ku mandej, me kohë, u sajue prej të parit vila fisi i Trieshit, prej te dy· iit. ai i Pipërit, ani i Vasheviqit, i Krasniqit e prei të rnbrarnit, prej Lazrit, fisi i Hotit. U ndal sa u ndal n'ato fise e kalou përtej, tue u rrasë nder lagje të Shpuzës së sotshme, në fis të Martiniqit. Gjithkund Pati qe prite mirë e me nder, pse zani i tij, si pinjuell i njaj dere të madhe e të përrnendun për trirnni e burrni kishte pasë marrë hapët, kishte: pasë kapërcyem pertej rretheve të fisit e të malit të tij. Kur hyni në Martiniq e pau vedin në sigurim e kështu e dau me ngulë n' at fis, ku nuk u qell m'u njoftë me krën e të parë t' atij mali e u suell me aq njerzi e tregou aq urti sa i hangri zemrën e të madhit e të voglit e qe thirrë shum herë me darn gjygj ndër sa te degame' qi ndodhshin ndër-

M I

, .•.•

·--·

•

,- -,--------

Si i këndon gugaçi v ides ! Flejë moj njome, kodoi ti gjumit, Si i këndon vida pëllumbit ! Pëllumbi. aj krahë shkruernf> Ftej, o gi1r i pa çërnuerni ! Pëllumbi ka krahë e fletë, Ti më paç o shndet e jetë ! Ti më paç jetën të gjatë ! , Ti më paç fatin të bardhë ! , 1 Fatin ty Zoti t' a shtoftë Gjith dishiret t' i mbafoftë ! Ku të dhem. atje t' pushoftë, T' ligë e t' keqe kurr mos t' çoftë. Të ligat gurit e malit, Të mirat gushës e ballit; Të lie:ilt malit të shkretë, KG as pulë, as gjd mos t' jetë, Kft as bar, as gjeth mos t' ketë.-

mbas fjale, kapërcyen në të bame, rroken armët e madje dikush u vra. Edhe populli atëherë muer pjesë, kush tue i rnbajtun pajë njanës anë e kush tjetrës; krejt populli u da në dy lagje, tue Iurtuem ndër vedi e tue lanë shtrim për tokë shum të shituem e shum të dekun. Por me kaq nuk meni ajo e zezë, fisi u dërmue, u rrenue e u parrit. Barku i Patit përkundrazi, u shurnue e me kohë pushton të gjitha ato vise, tue u kryem kështu urimi i Sh'Elenës. Prej emnit të Patit të Bardhë u quejtën nipat e tij Palabarëh, qi u· rritën e saiuen' nji fis të math e të fort, i cilli, pse nuk ndoq fën katholike, qi pat Pati, por dishrnou besen orthodhokse, si fiset sllave, qi vishin ma kah veriu, u sllavizue e sot thirret Bielopavloviq, përkthyem fjalë për fjalë prej ëmit shqyp. fli. L.

M I

, -

.. · ----·

-1·-····-

Vallja e djepi~

Kushtue qytetit të Korçës, djepit të tiris Shqyptare

, Korçë, o Korçë, o ganxlr'e e lnle ! Ç'i Je pas shoqet e tua! Ri trtmi në ball' u sule .... T' a pac·im për jeW· Irna ! N. Fras heri.

0, o, o, gjumi te nina, -Te nina përmbi kasnak,

Ëjët për herë të ndejshin ngjat, T' dhaçin msim edhe uratë; Mësim te amb~I e të butë, Me u ba nji djd' i urtë. Flëi, moj njome kjofsh urue: Nat' e ditë, fjetë edhe çue; Kirr të dalsh ndokah me shkue, Për nanen me u mundue. . Ç'do qi t'baish, t'u dhashtë e mbara! Gjithkah shkoish, të dalië përpara! Gjithkah vojsh, te ardhtë përmbrapa!

( Shkrue mbas kënd/mit të nji minës shqvptare) Bir mos kjaj, se ty t' kqyrë nëna: O, o, o, po të kndon nëna: Të përkundë e t' kodon si zana. Të kn'1on nëna të vjen gjumi, Po, mier aj, qi nuk ka nanë ! Te kam lidhë, e të perkundi; Mbetë si nata e pa h:lnë ... Kjoftë i bardhë, qi vjen pëllumbi!. .. Pra ti dueje nanën mirë, Kjoftë i bardhë, qi vjen me t'rnarrë, Memëdhenë: Shqypnin e lirë ! Vjen me t'marrë, me t'rritun shtanë. H. Girtbetaj. flejë, moj njome, kodoj ti nines,

..•...

··---------

A G I M I -----

---"------·

s to r

•

Gjendja e kalueme e qytetit të Durrsit.

Prej Dr. Konstantin [ireçek-ut. Ana e bregut t' Shqypnls qi shtri- xuni qyteti Aulon, i cilli kie ndërtue het prei grykës së Drinit afer qytetit ma kahë jugu (aulon greqisht d. m. të matshëm, Lezhes, e deri në Vlonë, th. fushë, gropë, kanal) e qi përmeasht nii rrafshinë e gjanë e e ultë me ndet në të dyten qindvjetë mb. Kr. te pak fort vende të teru na e me naltsi na Ptolemaios e ky asht Vlona e sotshme të paka. Në dimën krejt vendi, shka. e cila e ka këshriellin në Kaninë. merr prej Shkodre e deri në Vlonë Dhelë kilometra kah jugu prej grykës ndrrohet në nji kënetë. Ndër kohna të së Drinit g;jindet gryka e Matit me nji përparshme limanet e vendet ma me katund, qi quhet Bregu i Matës. Nerandsl të këtij dheu kanë qenë kepat përmjet të këryne lumnave të Shqypqi delshin në det e grykat e lumnavet nis u qitte jashtë prej pyjeve, qi ishin të mëdha], Hellenët e matshëm të Kor- afer bregut landë ndërtimi e sidomos kyrës (Qerfoz) themeluen në ket vend dru lisi, qi sot nuk ka me aq shumsi ndër dy koloni e të hollat - argianti të tyne si përpara; mandej u dërgonte gjinden ene sot n' anë të veriut të ga- vende të hueja prej këtij vendi mëdishullit ballkanik e të lumit Danub. ndafsh, voi, mish, lëkura, peshq, e Njena ndër këto koloni xuni vend në sidomos njala e putarka, por artikulli Durrës, i cilli qe gjithmonë nji qyret mil i madhi qenë drithnat. Prej vende- . deti i randslshëm : e dyta, qi asht ma ve andej detit u bite në ket vend venë e re se e para e gjindet kahë jugu, qe prej Dalrnatis, qashta (cohna) prej Italis, Apollonia »në gil të Ionit,« e therne- armë, reme gjithfarësh, sheqer, biber, luerne pak larg bregut të detit ndërgjana t' arta, pasqyra, etj. · mjet të Semenit, qi u queite Apsos Ma kah jugu derdhet në det lumi në kohë të moç.ne e De1·0! në kohë Ishëm, i cilli vjen prej Tirane e qi në të mjesme, e të Viiosës, qi heret u të XIV. e XV. qindvjetë u njifte me quejte Aoas. Apollonia qe për disa emën Isamo, Dyssamum me nii treg qindvjeta nji qytet i madh e i pasun, të vogël e në grj-kë të këtij lumi u por ma von u shkretnue për shkak të ndërtojshin aso kohe edhe anija. gjendjes së keqe e të sërnundë, tue Mbas kësaj gryke vjen kepi Rodon qenë se ishte ndërmjet të lurnnavet e (121 rn.), qi asht mbarimi-i nji vargu të kënetavet ; ky vend për ma të rnbra- kodrash nalt 200-300 metra. Në kohë men herë përmendet në të VI. qindtë mjesme u queite Rodon krejt vendi vjetë mb. Kr. në kohë të perendorit rreth këtij kepi ndërmjet të lumnavet Justinjan. Sot nuk i ka rnberë tjetër Ishërn e Arzen. Në ket kep u gjindpërveç se mungadja greke „Panagia shin kisha të vogla e mungade (kuvetis Apollonias- qi gjindet mbi nii nalt- nde). Qysh në vietë 1324 përmendet sinë, e katundi Pojan, i cilli asht i në rrethin qi përfsh ite sundimi i fabanuem prej Vllehsh -Aromunsh.- (Shif miljes Topija =Sancta Anastasia alli Rodoni„ e qi njifet edhe në XV!f. Weigand, Die Aromunen I, 84 e Patsch, qindvjetë, Aty afër ishte mungadja Das Sandschak Berat in Albanien, «Sancta Maria de Rodono» me. nji abat , Wierl 1904)- Vendin e Apollonies e katholik e, shka duket, ky abat ishte

I G M I

i urdhnit

të Shën Dedës; kisha ishte e e pasun e kishte edhe nji kopësht, N' anë jugore të kepit u giiodte nji kishë e Shën Pjetrit. Skandërbegu themeloj mbi ket kep nji kë· shtjell, rrenimet e të cillit shifen ene sot, Raguzant në vjetë 1455 e këshilluën mos me themelue «oppidurn ad Redonos» (qytetthin në Rodon), por ai u merrte vesht me Venedikasit për «instauratio loci Rhodonorurn» (përmirsimin e vendit të Rodonvet), (Liubic 10, 399). N' anë të veriut asht mungadja franciskane e Shna Ndout, e cilla qe thernelue përsëri në vjetë 1852; kisha e motshme, ql gjindet aty

për bri, asht nji rrenim në shtyll romak me 'përlarirne e dhenarime greke. Mbi kep, sot për sot, gjindet nji fener. Në XIV.-XVI. qindvjetë Rodonezt patën nji za të keq, pse rnsyjshin natën me lundrat e veta të lehta, anit tregtare qi kaloishin andej pari. Në rrafshinë të frytshme të Sh' Jakut, ndërmjet të kepavet të Rodonit e të Palit e qi asht 5 orë e gjatë, · gjindet gryka e lumit Arzen, qi Anna Komnena e thrret Charzanes e qi ndër shkrime të XVI.-XVII. qindvjetë quhet Argenta, Arzenta. (Vijon) Karl Gurakuqi.

e bukur

O:lVIEB, PA.SHËJ ·-VBIONI Cili

ideali

e dëshiri

Shqppni prej Turqijet ka qenë nji send i vjetër, mbasi jo vetëm qysh në Ligjen e famshme të Prisrenit (1878) por edhe ma parë disa prej burravet të shkelqyeshëm shqyptarë c andëronin ket qellim. Nji prei atyne burravct qi ushqejshin nji mendim kso doret ish edhe Omer Vrioni pashaj i dëgjuernun i Beratit, për të cilin po baimë fjalë ktu. Omer Vrioni zbret drejt për drejt prej fisit të famshëm Palcologëvc Yrionas, të cilët në kohë të imperdtoris Byzantine ishin dhespotët e Muzeqesë në Shqypnln jugore. Stergi},shat e Omer-Vrionit mbrctnuen brez mbas brezit deri sa vdiq i madhi Skander-beg. Paleolcgët-Vrionas ndaheshin më dv fise, prej së cilave njani u ba musliman në kohë që Turqia zadhnol: Tosknln edhe tjetri mbet i krishtenë, tue lanë Shqyenin e tue u shpërngulë në ishullin e Qefallonis,

për nji

të

çkëputun

vetëqeverimtare,

si edhe m'andei në Zxqintho e Korfuz e giith Eptanesia, qiJ edhe sot gjenden prej shternipave të tyne. Sa· ish djalë Omer-Vi icni dukej shumë i mënçirn e krye naltë, e tue ditë fisin c gjakun e tij mbretnor, andërote gjithë punë të mëdhaja e kurrë s' e linte të qetë megaloman] e vet i vetmi fëllqinar (rival) i ktij ish Ibrahim pasha, j dhdndri i Kurt pashajt, sunduesit të Beratit, e ky ish kaqë anmik i math i Orner-Vrionit sa u shterngue me ikë në Misir e shtektoj te Mehmer-Ali]a, cili aso kohet kish luftë me Qojlemëltë, kurse Omer'i ynë i dha shpatën e vet për .ndihrnë Mehmet Aliut. Aty ndeiti shumë kohë tue luftue, tue u rnsue e tue u forcue për m'u kthye edhe nii herë në Shqepni e me thye e me çkatrrue ç'do kundershtar anmik. Dishiri i tij ish gjithmonë armët e kualt, per të cilët kual kish nji mani të mbante sa ma shumë e të ushqen-

----~-----------

A C I M I ----·

e mbasi të shlirohet nii herë Greqija, mandej edhe kta do t'i vijshin ndihmë Omer Pashajt per me pshtue edhe ky Shqppnis e kshtu të formoheshin dy mbretni, njana nen Andrfttscn, tjetra nen Vrionin. Ky me gjith shpirt e besë shqyptare ju ndimou Grekve, po mjerisht ata si mbaruen qellimin e vet e lanë në baltë ! Me zemrën të coptuerne Omer Vrioni kthehet n'ushtri t' e ve-a, tue pa an dren e tij të shdukun edhe nji herë, e kshtu i dishpruemun nuk ka dashtë as urdhnave të Hurshid Pashës t'u bindet, por u hoq më nianë tue jetue në nji metankonbtë pa-prernun, si njeri vehtiak deri sa mbaroj jetën ky i madhë burrë! Kr. Floqi.

te ata ma të mirët, tue ju hypë për ditë e tue diftue shtatin e tij burnor e trimnln luftrake, Der atje arrinte zelli i tij për kualr, sa më nji luftë kundra Suliotve hypi më nji pelë të bukur prei Arabijet e u shtpe deri në karakollët anrnike, pa marrë para sysh rreziqet e mdhej, vetem e vetem per m' e lypë pelen, tue qenë gati me dhanë gjith pasunin e vet per njat pelë, por mjerisht Suljotët nuk ja dhanë e kshtu Omeri i ynë kthen krejt i dishpruern e ra i lik për ma reper se cfy muej l Si fitoj famë të madhe e bëni të mjaftë pasunl në Misir kthehet në Janinë e bashkon fuqin e ti] me atc të Ali pashë Tepelenës. St! këtejmi me fuqi të rndhaja i turret Ibrahim Pashait, sunduesit t!: Beratit, të cilin e mund, e qet jashtë qytetit e i zapton gja e mall sa kish e kshtu bahet i zoti i Beratit, tue përmbushë kso here! are ma të madhin e ma të sheitin për te qellim, per të cilin kaq vjet tash ish rnundue. Mbas prishjes së Ali Pashës, Omer Vrioni tue pamun vedin në rrezik u · bashkue me ushtrin e Sulltanit, por mjerisht ktu e shifre se nuk niehei në shkallen e parë të pashallarve e vlefta e tij së mohei, Posë ksaj po e shef edhe ShqypnitJ në nji gremin të madhe gati të për mbyse t e të shlyjet. Tue pasë pra r.ji pairiotizern të gjallë në shpirtin e vet u njoh me të giith Kapiranst Suljotë e Grekë të asaj kohe (1818-1821 mb. Kr.) të l:ilët me anë të shoqnls kornbtare «Filiql Etarria„ vepronin për shpëtimin e Greqis prej thojve të Turqis. Ma fort merret vesh me ma të dukshmin e tyne kapitan Odyssë Andëtitson prej Levadhijet me të cilin edhe besë lidhi për me i ndihmue ky kryengritjes greke,

-----·---------

Argtim theatruer.

Me 14 të Statorit shoqënija «Vëllaznija„ paraqiti në salë të Kinos nii komedi "Dy shërbëf()r/ft„ të shkrueme lirisht prej Z. Hi! Mosit, mbas Goldonit. Nonse originali e tregon vendin e njerzit e komedisë ndodhë n' Itali, edhe kësaj herë Hi! Mosi dijti tue e shkruern ketë komedi me i dhanë nii trajtë aqë shqiptare, sa me u dukë ma fort nji original, se sa nji përkthim. Kornedija paraqet dy shërbtorë: Rremen, shërbëtorin e vjetër, i cifi · tue e drashtë se shërbëtor' i ri Tafa kish me i marrë giyrnsën e bakshishevet qi rnirte prej miqve! të zotnisë së vet, me nji letër 'të rrejshme përpiqet m' e dëbue 1'afen, i cili si i zgjuet qi ashte kupton dredhinë edhe tue u veshë me petka të is'izotnisë së vet me uniforma të nji kapitani, i cili përnjiheri. asht edhe ungj' i zotnisë së

Osoja i Falltores. Kushdo qi hyn në dritëshkrojen c.Marubbi» ka për të pa aty, vendue në nii skaj të nji saloni, nii statue të vogel në shëmbëllesë të nji burri fryçalak, ndejë kiir, bëturqisht, me saze në dorë e me nii gotë përpara. Qe ky asht Osoja i Falltares, mbi jetën e të cilit po due me dhanë nji shkurtim. Seicili komb ka gaztorët e vet, të cillët nuk i harron, edhe mbasi ata të kenë mbyllë syt e të jenë shkëpute prej rrethit të tij. Shkrimtari i kujion ata me pendë t~ vet, përshkruan jetën e tyn~, përmbledh beltar e fjalët qesharake, me të cilat ata, për të gjal! të vet kënaqeshin e argtoishin ata me të cilët jetojshin. Kshru b. f. populli jetik grek u kënaqe me Esopin, pse nder argtime, darsma e fc3ta fjalët e tija ja bajshin W lulzueshrne kohën; tyrku nuk e qet kurr në harresë Nasry 'ed Dinin (Nasradini;) germani nuk i shlyen as nji hera fjalët qesharake t' Eulenspieglerit e italiani kënelle: per punë të Rubinetit. Po na Shqpptarët a thue s'e kemi Esopin ase Nasradin t'onë? Po tek e kemi : Oson ! Osoia i Falltares ishte i lemun prej pri ndsh të vorlën, 'në lagje të Dergutit të Shkodrës aty kah Shtatori i vjetit 1838. Ati i tij Seloia u endëte rrugave pa punë e e ama Harnideja hynte e dilte nepër shtëpija te beglervet e i'agallarvet, për me u qitë fall zoiave të tpne, kuej per me i di f. tue pale se sa fort e donte burri e kuei për me i dhanë sihariqin (mushtullukun) se Zytyn do t'i falte nii djalë, punë qi e dishrote fort Zoja etj. etj. kështu qi mekëte zeje Harnideja mujte me mbledhë pak të holla, sa me shuitue vedin, burrin e djalin Oson, E mu

ri, me dredhin' e vet tue folë nji shqipe të përzieme me turqisht, e dëbon Rremen prej shërbimit. Rrema tue e dijtë se Tafa nuk e njef edhe zotninë e ri vishet me petka të zotnisë edhe tue Iolë në dialekt tosknisht qi përdoron, zotnija e mërzite agë fort Tafen, sa e ban me dalë prej shërbimit. Tala tue pasë marrë vesht prej Rremës se në shërbim pritej me ardhë edhe nji katundar prej rrethevet të Gjakovës, vishet me të shpejtë me rroba të kopështarit edhe i pa nioltun prej Rremës, shtihet si nii shërbëtuer, i cili e ka mendimin ç' do dredhi qi të shofë m ~ ja treguem zotnisë. Rrema e cili mii parë tue e pandehë Talën për kat.indarin, i ka thanë se kish me i ndalue ç' do muej 2 mixhida prej rrogës, trembet edhe pajtohet me Talen, i cili ma në fund hjek maskën edhe si nieni i kupton dredhinat e tjetrit, rrokën e mbeten dy miq të dashtun. Rremen e lueiti Z. Cin Daija, i cili me natyrën e vet qesharake e kreu mjaft mirë rrolin e vet. Pjesën ':! Talës e bënl Z. Lazër Gurakuqi i cili me natyren e vet gaztore bani me u qeshë popullin qi kish ardhë për me ndigjuem. Ndër pushime Z. Luigj Filaj i ra me pjano disa copave muzikore, tue kënaqë të gjith ndëgjoisit, Shokët Luigj Kakarriqi e Karl Gurakuqi, tne kryem njeni detyrën e nii dirigenti e tjetri atë të nji souffleurit nuk i lanë amatorët me gabuem as në nji pikëpamje.

Shenim: Të gjithve u bajmë falënderimet t' ona ma të përzemërta.

" Vëliaenija"

A G I .M 1

zorrë të njeriut, kur ky të hajë mish të paziern ose të papjekun mirë, sepse ka disa lloje mishnash të ligj qi mbajnë kokrriza qi kanë mbrendë larën e liv· rizës. Këto kokrriza mund të mbyten vetëm prej të zlemit ase të pjekunit të tepërt, por kurr prej të bluemit e mides. Pra këjo kokrrizë hyn me mish të lig ndë zorrë të njeriut, ku mandej rritet e bahet e gjatë. Kur livriza fillon e rritet, atëherë nis e lëshon disa pjesë të trupit të vet, të cilat janë të bardha, të forta e deri nji qindametër gjatë, e qi kanë prap farë kokrrizash mbrendë; këto pjesë hangër prej ndonji shtase e përtrijnë përsëri livrizën, Livriz a mund të sjellë shumë pengime në trup të njeriut, si: parregullim ne· të datun jashtë, dhimë kreje, ft, dhimë barku, dobësim, te· zbetë, et, Ndodhë ndonii herë qi njeriu të ketë deri më katër livriza ndër zorrë edhe nuk din gja, nga shkaku se nuk i sjell pengime në trup. Sidomos mish' i kaut i lopës edhe i thiut mundet ma fort së ç'do mish tjetër t' i ketë kokrrizat e livrizës, prandej njerzit qi janë burishte-hamës nuk e kanë kurr ketë krymb k aqë të rnerzitshëm. Mënyra ma e mira me u ruejtë prej livrizës asht: Mos me hangër kurr mish të papjekun e të paziem mirë. Ltvriza hiqet në ketë menytë: Me rubaitë perizë për nja nji javë, tue mos hdnf{ër mish qumësht e gjella me miell e qi i pëlqejnë krpmbit; velem me hangër qepë, hudra, presh, -------------purrij, tranguj, të pazina, etj. Livriza mandej fillon të ketë il e për m' e dëbuern, të nesërmen mbas perizës pihet nii voj i trashë, ase dy a tre Livriza. hapa me ekstrakt firi (!at. radix poLivriza mundet me inrrijtë m' u typodii maris); nga ndenji herë nuk ba disa metra e gjatë edhe hyn ndër asht aspak nevoja e hapavet, se pse

për këte arrsye edhe Osoja i ynë u quejt «Osoia i Falltores» me rnbiemën të s'ëmës e jo kah i ati, sikur asht gjithkund zakoni. Moshën Iëmijare Osoia e kaloi rrugave. Nji bamirës nji herë e çoj bashkë me fëmij të vet në meiteb të Fusha e Teqes në Pazar, por këtu nuk ndej Osoja veçse nji javë mandej u da. Nii herë Hoxha i mejtepit j'a kishte pasë ngrehë veshin Osos, pse nuk kishte pasë dijtë birinoktat. Oso]a st fërni i pa hajr qi ishte e qi nuk mendonte tjetër, veç me trillue punë të përçudshme, dau me j' a ba Hoxhës nji rrem. Hypi nii ditë prej ditësh tinëzssh, në tavan të mejtepit e prej andej, me çep t'ibrikut nepër plasë të drrasës, j'a dikoj Hoxhës do pika ujit çurriel bash në nii kind të rhybcs. Hoxha i ngratë, kujton se e lagu ndenji micë edhe kapë fshisen e me bisht të saj rreth tavanin për me trembë micën. Osoia prap tinëzash ulet poshtë, e gjc.n Ho· xhen tue la kindin e rhvbcs; -· Hcxh' Efendi, i iho!ë Osoja, çka je kah ban aty ? - Hiqrnu qafet, more shejtan mos m' u gjind ferrë, i gjegjet Hoxha, ma· ndej i kalxon se e kishte ndye nji micë. Ja kërhen atëherë Osoja Hoxhës: Efendi, Efendi; njishtu po mirret uhaja e nji të ngrehunit veshi ! Hoxha, kujtue prej kësaj dredhi, kapë Oson c me ndihmë të fëmivet e shtien në Ielakë, deri sa ja çon shika mishin e kambëvet. Pra për arsye Osoia dahet prej mejtepit e kapë rrasë-buqin, lojë qi ati ja kishte kande ma fort. (Passon) }. Tafilai.

Mjeku i shtëpisë.

A G I M pak voj i trashë ose nji çaj e qet me të shpejt livrizën jashtë. Nji bar mjaft' i mirë kundra livrizës ilsht hamja ndë rnies ninueshërn bertharnë kumujsh e me i grimcue mirë me dhilmbë. f:dhe voj' i ullijvet i pimë mbas nja tri ditësh ninueshëm e qet livrizën jashtë. 111. K.

giuhë lranike prej trungut të math indogjerrnan, ose lndo-european, e nga ma të amblat, e se gramatika e l;iuhës shqype ka shëmblla të plotta e afrim të math me gramatikat e tjera të gjuhëve indcgermane. (Pason) Eordensis

Lodra.

Lodrat e Nr. 5 qenë të zgjidhuna prej Z. Gjon Kurlit edhe prej Z. ErRrotull Shqypnis e nest Kolendës në ketë mënyrë: vooja, Shqyptarve. zogu i pulës, marimanga, Bardhylli, Goethe, Gumenica, Vranina, sherbela, ( Do shënime të nevojshme) I pari libër shqip ka qenë libri i djersa e Vo!ga e Nili. I. Shka ilsht ma vjetër ndër gjitha Dom Gjon bozttkut nen titullin «Antichissimo Messale Albanese per an- sënd. t qi k.1 r1 uzullimi ? 2. Shka asht ma e bukur? tichita tutlo straccato„ i perkthuem 3. Shka asht ma e nevojshme ? edhe shqyp e i botuern më 1555 m. K. 4. Shk a ash: ma e mirë? I dpti ka qenë libri i Frangut lë 5. Shk 1 asht m:1 e lehtë (c kollajshme)? Hard/zë(Francesco Bianchi ase Bardhi) 6. Shka asht mft c vishtirë ? nen titullin «Dictionariurn latino epiro- 7. Shka asht ma e mëndshrnja e urta? 8 Cila !kurë asht mil e fortë 'r ticum per Fr. Blanchum„ shtpr un më 9. Nina ninë bir, 1635 m. Kr. në Romë. I biri t' ërn bir, I treti ish libri i nioftun i Pjeter I biri s' ëme re, Bogdanit, arqipeshk vit të Shkupit më S' ëme vjehërr i ke le. IH35 m. Kr. çpallun në Padova të ~HENIM. Kush i zgj dh merr për Im lis. çmim dp libra shqip. Agimi.' llum/Jo/di (Ale x. von Humbold German prej Pornmeraniiet) tue ana~ Gjit.', · atync zotnivc qi ja ;; lyzue luftat e Lekës së Math thotë SE', çojmë ke! periodike për me c përttapë lë shkuernit e kti] burri n' Azi duhet e me c sltitë, si edhe pajtimtarvc niehun si nii e shkuernun me dituni. tjcfl„ qi e marrin, ju lutemi të kenë Kp zbloi nji botë t~ re lë pa njohun mirsin sa ma parë të na çojnë pajderi në kohë të tij. timet, se ,ish t e dijtun q i kena shpenVictor Hugo, thotë se Aleksandri zime të tndhaja c s' kcna si i mbui Math bani me Kordh» për Azin nja- lojmë ndryshe. Ket periodikë nuk e te qi Kristof Ko!ornbi bfini me busso- botojmë pi'r fitim Idndar sa për ji'llën për Amerikën. Edhe njani edhe timin moral të kombit t' ane'. tjetri zbuluan nga nji botë të re. Për arsye qi drejtuesi i ynë ka qenë Arqeologu german Bopp, cili për i ngatrruem me do punë tjera, vijimi i shumë vj~t studio] gjuhën shqppe artikullit "Gratë Shqyptare në fushën sprovoj kjarisht e me dokumente se e literaturës» do të bahet në N" tjetër. gjuha jonë a,ht nga mil të buk rat Marshtrimi.

LIBaA Ql GJINDEl\ NË SHTYPSHKROJE 4NIKAJ>1 NË SHKODËR

Abetari i vogel (Nikaj) Abetari i madh (Nik ai) Libri i dytë (Nixai) Libri i tretë (Be ltor») Gramatika (,\tlikeli) Dheshkroia (Miktli) Diflime Natyre! (Nikaj) Histori ja e Shqypnis (Nika 1) Nollina Historijet të moçme (Logoreci) (Ble i dytë) Bisedime Shqyp-Tedeshk (Nikaj) (Ble i parë) ., ,, ,, ,, (Nikai) i dyte) Lahuta c A1alcisë " (Fistua) (81& i parë) ,, ,, ,, ,, (Fishta) (Ble i dyte) Shkodra e Rrethucme (Nikaj) (Ble i parë) I " ,, " ,, " (Nikaj) (Blë i dytë) Bukurusha Diftimi Historjak i vjetve 1478-79 (Nikaj) Tivari i marrun Lut.a e Tivar.t (Nikaj) Ulqini i rnarrun Lufta e Ulqinit (Nikaj) Fllad Morali (Belroja) Ati! Reguli (Gieçov) Melodram (Vllaznija (Fishta) Të Nollmet e Kishës (Nikaj Fjalori Shqyp (Bashkimi) Libri i blerët i Italis (Nikaj) Kalendari "Shqypja„ i vjelë 19 I 5 (Nikaj) Kanuni për të zgjedhun të depuretvet Prisi në rrugë të njerzis (Kodheli) Bisedime të vogla Shqyp-Italisht (Nikaj) Bleta-Të lutuna Kishtare (Nikaj

Kartoleri.

NË KARTOLERI KUNDREJT POSTËS ARTIKUJ ZYRESH, SI ETJ, ETJ, ME ÇMIME PERIODIKA «AGIMJ,, ATDHEUT »,

"SARAÇI" NË RRUGË TË MADHE, SHQYPTARE SHITEN GJITHFARË LETRA, ZARF A, PENDA, TEFTERË, T'ARSYSHM.E. ATY SHITET EDHE «LOTËT E DASHTNIËS E "ZAN' I

F.-. )\ 2 " 2 " 3 ,j

„

" 4 " 5

„

1.50 1.50

„

" I " 2 " " " " " " "

„

" " " " ,,

2 3 2 2 I I I. 15 350 5 1.50 1.50 I l

" 2 " I

1•\i