Revista "Agimi" data 1919 vëllimi v i, nr 3, korrik nr 003 by Shefqet Cakiqi

vjer e

Shkodër Korrfk 1919.

PAriodikë letra re e përmuejshme. Organ i Shoqnisë

"VËLLAZNIJA„

Drejtues: Dr. KRISTO FLOQI.

0. ----

--------·-· ---------------

Vrojtime.

Artikuj e s.hkrime prano-

hen, por se vetëm mbi literaturë, • jë zgjedhun, të plotë e të dobishëm;

Dorëshkrimet pranohen ose Jo, nuk kthehen pra.pi!.

Pajtime.

DREJTIMI

. Në Shqypni.

Përjashta. ·

PERIODtKA P. 3 muejF. 3. P. 3 muej F. 4. P. 6 muej F. 6. P. 6 muej F. 8. l''.AGlMI• : P. r vjelë F_. 10. P. 1 vjet F. 14.(e:

.0.

SHKOD~.

reJdama, zadhAnje e

Le vehtjake me-

Borshi Shkodër.

~})rejdmin.

LAND~S Mjeku i shtëpisë Lodra

• Hi! Moelt , Zef Harapit • M. L.

-----

Pajtimet çohen Se i cili nute llogaritar.' il mer kushton Frank Shoqnisë z. Ali

I Argtim theatruer jl Shkel e Shko Shkel e Shko

1.00·

BK SH

~!Iri.·rlt 1

.'il;I'*

' ,,,

'-""• i;~ ~,,, ',

'=u

'< (

-~ ~

PERIODIKË 1$TRARE E PËRMUEJSHME.

Nr1 3 -------===-~-

----

Korrik 1919 --

Vjet' e I. ·

Ndër asi njerzsh, qi interesohen vet janë të vetmit, qi munden me dhanë për gjuhë e ipen mbas studimit të ty- ligië mbi gjuhë. ne, janë shum asish, qi tue mos pasë Tue qenë se gjuha shqipe sot për këndime të mjaftueshme filologije e sot asht në fillim të jetës së vet leme giithkëta, tue dashtë me u dalë rrare e se prandej munden fort lehzot disa parimeve të veta të pa-the- tas me u ba gabime mbi ket çashtje mel, i bajnë nji dam shum të madh kaq me rands1, po na kandet me paragjuhës e ndalojnë përparimin e për- qitë disa mendime t'ona e; tue shqprmirsimin e saj. Nji pjesë e këtyne tue filosofisht historia e giuhvet e tue farë njerzve mendojnë se disa gjuhë vu oroe rrjedhen e zhvillimin e tvne janë të gjymta prej natyre, disa tjera të natyrshëm, ka me u pa, në mos janë të begatshme e të pasuna prej gabofshim, se përfundimet e rnendivetvedi e se këto të mbramet në çë• mevet, qi po rreshtojmë, janë drejt farë do pikpamje janë të bieshme, të për së drejti kundra theorinavet të drejta, të pasuna e pa gjymtime ve- sppërthanuna. tërn pse këto gjuhë fliten prej ndonii I). - Asnji gjuhë nëfiltim të vet kombi të përmenduri. Thonë se ka nuk asht as e hieshme, as barbare; edhe aso gjuhësh barbare, të trasha, asnji nuk astit plotsisht ma e nattë të vrashta e të paharmonieshme, të ci- se tjetra, tue qenë se të gjitha lejnë lat në kurrnji mënyrë nuk mund të në nji mënyrë: fillojnë trashamane e . dliren e të qirohen ashtu si duhet. të vorfna, përparojnë me rnethudhë të Mendojnë se çmimi ma i math i nia] njajshme në të përbam e në të përhagjuhe asht mos-përdorimi i kurrnjaj pun të fjalvet; të gjitha kanë gjymtifjale të huej e se prandej ç' do fjalë me e çmime të njajshme; të tana u e hueja e bastardhon e e prishë gju- përgjigjen nevojvet të përbashkta të hën. Janë prapë shum asish, të cilët kombit, qi i flet; se e cila tingllon janë kundra do fjale të re e gjy- bukur e ambël në vesh t' atij, për të kojnë, se gjuha do të lihet njashtu si cilin asht ba; të gjitha janë të përasht pa stërhollime; skajet teknike, kulshme e munden me u plotsue; se mbas mendimit të tyne, nuk kanë as- e cila, niëna në nji pikpamje, tjetra nji bukuri të përmbrëndshrne. Mandej në nji tjetër, kanë ndonji çmim të vejanë prap tjerë, qi mbahen mbi at pa- çantë. Prandei -të përbuzunit e njaj rim themeluer, se vetëm përdoriml, gjuhe asht jashta arsyes. Filosofija shembujt e auktoritetet e: gramatikar- krahason ~ rjerr fryt; paragjykimi çë

ligjet të vflme prej gramatikarvet, por mbas pelqimit të bam mbas sa kohe prei shumsis së ma të madhe të shkrimtarvet, e mirret veshi vetvetiu t' atpne shkrimtarvet, qi kanë vesh, ndiesi, gjykim e jo t' atyne, qi shkojnë verbsisht mbas ndonji auktoriteti të gabueshëm e të paligjshëm. 4). - Asnji gjuhë nuk asht e kryeme, sikurse nuk asht e krpeme asnji ligië njerzore. Nji shurnsi fjalësh për me shprehë nji idhë, kishte me terratisë 1:enden, me i hjekë giallnin gjuhës e 'fTIC përtri pshtjellime. Kështu ndërtimi i gjuhës italjane e franceze, e ban gjuhën ma të caktueme, por ma pak të gjall; ndërtimi e shvendimi i gjuhës latine e germane interesojnë ndiesit, por turbullojnë kuptimin. Por edhe pse asnji gjuhë nuk asht e kryeme, me giithkëta nu~don me thanë se nuk mund të përmirsohet. Asnji gjuhë nuk asht mjaft o, pasun, as nuk mundet me u caktue nji kohë, në të cilën mos t, kët -~ nevojë për pasuni të reja. Hartet, ditunit, tregtija na paraqesin për di!t! sende të reja, qi kanë nevojë për ërnna të rl. Kuptimi i njeriut, qi sot asht ba i kthelltë e ma i kujtueshëm, përshkon ndër mend idhë giithmonë të reja në gjithfarë pikpamjesh; i dallon, përban klasë e gjini të reja. E si mundet njeriu pra me i shprehë këto idhe pa fjalë e pa aso fjalësh, qi t' u përkohen veprimevet të kuptimit? Vetëm atëherë ka me ardhë koha, qi gjuha nuk ka me pasë nevojë me u pasanue, kur mendja e njeriut nuk ka me pasë ma se shka me epikë e me trillue. 6). Asnji gjuhë nuk mund te: jet e patjetërsueshme. Shkaqet e tietersimit janë të domosdoshme e të nevojshme. Por gjuha tjetërsohet në dy

përjashton e përbuzë; qi don , me thanë, se filosofija tue krahasue, dikton ndryshimet ndërmjet bukuris e sherntl-nit ; ndëm]et së vërtetës e së rrenës, së drejtës e së shtrëmbtes, së mires e së keqes ; sikurse paragjykimet, qi nuk mbështeten kurr mbi arsye, mund të dalin të gabueshme e të rrejshme, e pra në rrezik rite përiashtue e me përbuzë shka mund të [ët e vërtetë, e drejtë e e mirë. 2). - Asnji gj;;M nuk asht c pastër. - Jo vetëm sot nuk gjindet nji gjuhë këso dore, por nuk asht gjetë kurr, as nuk mundet. me u gjetë; pse nji gjuhë në fillim të vet përbëhet prej të përrnbledhunit të shum dhialektavet, sikurse nli popull përbëhet prej bashkimit të shum fiseve të ndryshme e të shpërdarne. E këta të përmbledhun, këta të përbsm shitet kiarisht prej synonimash, prej ndryshimesh qi kanë nderulet e ërnnavef e përkthimet e verbavet ; shifet prej shrregullimesh të tpne e shifet sido, mos në syntaks të njaj gjuhe. 3). - Asnji gjuhë nuk asht përbd_ kurr prej ndenji auktoriteti, as privat as botnuer, por me pelqim të lirë e të pa-shprehun të shurnsls ; prandej asnji auktoritet i ndonji nje riu të veçantë, a të ndonji trupi nuk mundet me ndalë a me i vu kufijt nii kombi në çashtje të gjuhës; për ket arsye kombi vetë, ase shumsija e tij, ka me pasë tagrin me e përrnirsue gjuhën, me e smadhue e me e pasunue, e nuk ka me rnujtë kurr me U t.1anë S€ asht nji gjuhë tjetër, deri sa këjo mos të bjerrë trajtën e vet karakteristike. E sikurse në nji gjuhë të folme, shumsija e popullit asht ajo, qi ven ligjë, .njashtfl edhe në gjuhë të shkrueme nii fjalë ase nji frazë e re nuk mund të damnohet apriori mbas

*- -

lanë kurrfarë traku për veç bukurls qi gjëjmë sot në gjuhë. Gjuha e jonë sot, e krahasueme me gjuhë tjera të Prendirnit, mund të thohet e vobekër, pse përparimi i kombevet prëndirnore ka vojtë shum nalt e ka ngrehë mbas vedi zhvillimin e giuhvet te tpne, Përkundrazi komb' i jonë per 500 vjet ka fjetë në gjumë të randë, nuk ka !Ja farë përparimi, madje mund të thohet, rue ndjekë ligjët e natyrës, qi thonë a përpara a përmbrapa, kombi i jonë ka ra poshtë, porse përkundr;lzi gjuha iisht bukur e zhvillueme për arsye ndoshta, qi diftuem sj-pr i. Deri tashti nuk kemi pasun nji gjuhë letrare, pse na ka munguem letresija e vërtetë, por sol kanë ndrruem punët e jemi tue parn e tue ndijmë nevojën për gjuhë të përbashkët; kombi i jonë ka filluem të zgjohet prej gjumi, ka Iilluem me ndiirnë se iisht nii komb, qi ka të drejtë me jetuem jetën e vet të lirë, me përparuem e me gëzuem nji jetë qytetnije si popujt tjerë. Këto vjet e fundit, tue xanë !lii prej ditës qi Shqipnija u lirue prej sundimit otoman, janë pa shum provë se edhe populli shqiptar don përparim e kulturë e ket livrim e ka ndijmë edhe gjuha. Tue u mbëthtetun mbi . tt parim, se gjuha nuk mund të përbëhet prej kurrnji auktoriteti privat ose bomuer, por me pelqim të lirë të shumsis, Komisija letrare, e themelueme këtu në Shkodër, vendoj qi per sajim të gjuhës së përbashkët do të themelohemi mbi dhjalekt t' Elbasanit, sikurse ai qi prej shumsls së madhe të kombit t'onë njifet për ma i bukuri me ato fjalë : «Shqipe Elbasani.» Kuptohet vetvetiu se edhe dhjalekti i Elbasanit ka nevojë për pastrime e përmirsime, qi munden me u gletë

mënyrë: prej popullit e prej shkrimtarvet. Populli e tjetërson në shqyptim, në skajime, në syntaks e priret me e zhgarrruem e me e shkrim për xadalë ose i ep shkas nji pshtjellimit të turrshëm e të ngutshëm. Shkrimtarët përkundrazi e tjetërsojnë në styl: i apin njyre të ndryshme, por formën i a ruejnë, ?). - Asnji gjuhë nuk flitet njitrajtazi në të gjith kombin.Jo vetëm çë do ndryshim klime e dito gjuhën në dhjalekta të ndryshëm; por edhe në nji qyret të vetëm ndihet përore nji o·dryshim shqyptimi e mënyre. Puntorija përbën nii gjuhë të vetën ; aristokrarija edhe pa dashtt ka nji dhjalekt lë ndryshëm prej atij të popullit të vogël. Në nji qetet, ku të jct ndryshim besimesh, ndihen ndryshimet në gjuhë ndërroje, të popullit të niënit besim e të tjetrit. Ndër dhjalekta të ndrj-shërn, njëni doemos do të marre parazotnimin mbi tjerë, t: ky parazotnirn rrjedh a prej randsiie, qi merr nji krahinë përmbi tjera a se prej shkrimtarvet. E para rasë nuk [mund ti: rn'rret si e ligjshme, pse iisht e lhemelueme keq; gjuha e nji kombi blihet e përbashkrne prej, shkrimtarvet, Edhe gjuha e jonë asht përftuern mbas parimeve! qi u treguen, e në fillim të vel ka qenë doemos e vobekët, por jo e ashpër e e vrashtë, ka marrë mandej rrjedhën e përparimit të kombit, madje tue përkrahuri sot lakimin e të shpërdhimunit e saj, si e shofim ndër ëmna e verba, me gjendje kulturore qi ka populli tashti, mund të gjykohet se këjo dikur do të kët pasun nji zhvillim të madh, qi don me thanë se komb' i jonë paska pasë nji herë nji kulturë bukur të madhe, por qi mandej ka humbun pa

A G

ndër tjerë dhjalekta të Shqipnrs si kah veriu ashtu edhe kah jugu, e këtu Komisiia letrare me shum urti vendoj qi të mirret dhjalekti i Elbasanit, por me përrnirsime. Tue u rnbaitun pra · mbi set dhjalekt, si na e çlaqë ma së bukuri Ungjilli i këthyem shqyp prej Kristoforidit, për së shpejti kemi për të pasun edhe na gjuhën t'onë letrare. Karl Gurakuqi.

M I

njerln e nuk na lan me përparuem ; bie fjala për farë do smundjesh nuk ngasim tu mjeku, tu ai qi din, por nder punë kote q] s' kanë se çka të bajnë me smundle, si me frym, me lidhë pë], me shkruem nuska et. et. marr}, e ndër kaq i smueti hjek keq, e lig~ vjen tue u trashuem e mundet me prflm edhe dekën pa kohë. A nuk asht lq, nji darn i math? Mbas bestytnls janë dhanë ma tepër grat, sikurse ato qi janë ma ligsht kah arsimi e pra per popull dami ma i math sikurse ato qi kanë në dorë Iërninl n. Sa Iërni] të njomë vdesin kot a rriten keq, shkaku i besrytnivet të nanavet ! Po fanatizmi çka asht? Edhe ky asht nji gjymtim i randë kundra besimit, qi ndalon e pengon përparimin e njeriut e të komit. Fanatizmi asht nji zell, nji cenë, qi e shtyn rrjetin me besuern kah ana e fes shum ma pertej se këlo lypë e kerkon prej tij. Edhe fanatizmi rrjedh prej paditunls, sidomos të besimit e shkakton dame të rnëdhaia. Mjerisht mbassi populli i jonë ka qilluem në nji shkalit! shum të poshter kah lavrimi, asht plot fanatizëm, qi na ka prfirn nji rrenim të math, jo vetëm kah përparimi, por mjerisht edhe kah politika, sikur se jemi tue e parn nder këto viet e rnbrame. Fanatizmin ket lingatë të zezë, nuk do t' a kishte Shqyptari, pse natyra e tij asht bukur e lirë, por na e kanë shtim të hueit për 'interesa të ve· ta politike. Anmiqt prej nj2j frige të marrë e krejt të paarsyeshme kishin droe se Shqyptari, tue u shdrivilluem mendtarisht, do të mrrijte me pasë nji lavrim të naltë e atëherë do të shi-. konte me u shkoqë prej saj,·e pra për t' a pritë ket rrezik, e, per mos me lanë kurr farë përparimi, na rrasi fanatizmin. don me thllnë përdoron beçë

....,

Po ç' don me thanë bestytni ? Bestytni don me thanë të shmangun prej besimit të vertetë e të shtj',mun me besuern pune kote e të marra, qi nuk i përkasin aspak besimit, por qi njeriu, i ngallmuem prej paditunis, i trillon e i sendergion. Bestytnija e shtyn nierin me drashtë e me pasë frigë do punë qi në vetvedi s' kanë kurr farë të keqje e me i vum vedit per barrë do detyrë, qi s' kanë se çka bajnë me besim. Bestptniia rrjedh prej paditunis e sa ma poshtë të grindet njeriu kah lavrimi rnendtuer, aq mfi tepër asht i shtj-m të besojë punë' të marra e kote, bestytnari e ban vedin lote e qesharak e bahet gazi i gjith kui> Bestytniia perveç se usht nji gjymtim i randë kundra besimit. qi e përçudnon e e prishë, i ban shurn dam edhe njeriut, pse e ndalon prej punvet ti! mira e të mbara e ravgon prej udhës së drejtë të përparimit. Populli shqiptar, si i pa arsim e lavrim, asht plot me bestymi, e, me dashtë t' i rreshtojmë këtu të gjitha marrit, qi beson, nuk kishim me sosë kurr. Kemi bestptnl të ·padamshëme, por kemi edhe asosh qi e damtojnë ë

sën per interesa të veta politike, por besën e përdoron, tue e shvilluem

këtyne plagve rrenirnqare sot mjerisht nuk i kemi, por shpresojmë se kujdesi ma i madh i aiyne q: kanë per r'organizuernun shtetin shqiptar ka për të qenë arsimi, tue filluem pik së pari me ngrehë nji shkollë mësuesesh a si kemi nisë 1' a queirnë nji shkollë normale, kfi të sajohen mësuesa të vietshern e të diitun, mandej përkrahas me shkollë normale edhe shkolla për . klerin e të tr i besimeve qi ka Shqiprrija, qi të parët e fes të jen mbas kohës, don me thanë nierz përparimi e lavrimi komtar. Përmbi, këto shkolla kemi per të pasë shum herë rasa për të shkruem, pse prej atyne varet shpëtimi i komit t' onë, i atdheut. M. L.

mbas qellimesh të ndyta e tue e bam mjet paditunije e · errsine. Këto dy plagë të zeza e të· damshme, qi shkatrroinë e rrënojnë përparimin e lavrimin komtar të popullit t' onë, na duhet 1' i sh porrirn sa m,1 shpejt prej nesh. Porse me nii herë nuk bahet, lypet kohë e mjete. Nuk mjafton me i thanë niaj të srnueti je ngushr, je keq, por duhet me i dhanë bare me pl e me i lan~ kohë qi këto të veprojnë. Kështu pra edhe na për lë larguem bestptnin e ma reper fanatizmin, pse rrenimqar, na duhen bare e baret janë mësimi e arsimi, e këto fitohen nder shkolla. Këto mjete të nevojshme për me luftuemun kundra

HISTORIJA

E MOTSHME E ILIRVET NDER VENDE Tit BOZNISË.

Prej Dr. Ludwig v. Thatlocz»,

Vijon prej Nri 2

Vendi e mori emnin e vet prej lumit Bosna, i cili nër kohë të vjetra thirrej Basante ose, Basenta, qi rrjedh prej shqipes Mbas-endët, vendi mbas rnaies së malit; me ket emën u quejt vendi veri-prendimuer i sinisisë balkanike. Nd' atë kohë kur far'e fiset ilir.e përbajshin nji histori të përbashkrne, lumi Bosna edhe krahina rreth e për qark nuk 'përbënte veç nji pies'e vogël e krahinës së madhe t'emigrueme qi quhej nen nii emën të përgjithshëm llirija, e këjo krahinë përfshinte të gjith njat vend qi kapej qysh prej Tunës e deri ndër malet e sotshme të Shardakut. Ndë ketë kral!inë jetonte vetëm nji tubë e fisevet ilire, e cila

fjalë mbas gjuhës shqipe nuk don me thanë tjetër veç se komb'i të lirvet, Këta duhet të përmendim, se në gjith ketë vend të gjanë nuk jetojshin vetëm Ilirë, por ndodheshin edhe fise kelte, thrake edhe prej atyne qi e kishin rrajen semite. Në Thraki jetojshin edhe fise ilire, të cilat ma vonë mandej u duknë në Maqedhonl. Nga ky shkak ndodhë qi na gjejmë si ne veri, ashtu edhe në jugë fise qi kanë nji emën, Këio gja rrjedh prej arspsë se tue shregtue gjiihnji përsëgiatë ma· leve qi shkojnë paralel me detin Adriatik disa pjesë të fisevet ilire uleshin prej veriu, për me zanë banim të ri në jugë, tue mbajtë emnin e mot· shëro, të fisit, në vend qi tjerat pjesë të fiseve! qi qindrojshin nër vendet e

më krahinën qi quhet Dalmaci e qi hapej prej Istrisë deri në Drinë, 11 në vend qi tuba jugore e fiscvet ilire, qi u përpiqte për tokë edhe ine Hetenët u organizue kah jugu i asaj krahine. Nji histori ma të vjetër kanë popujt e jugut sepse jeta e tubës verore, për deri sa nuk ra nen sundim të Romanvet mund të përgjasohet me jetën e nji zgjuell bletësh. Po t'i ndjekim krahinat mbas dheshk~ojes. na mun.d -~'i • ndajf!)ë k~ta fise ner tn tuba, qt përbëheshin prei shum popujsh. Qysh prej kufinit veruer t' Adriatikut, prej Istrisë e deri te lumi Kerka banojshin për rreth Liburnvet [apudët qi. ishin të përzirnë me Keltët, mandej Mentorët e fiset e Hpllit e të Bulinit. 12 Krahina qi hapet ndër· mjet lumiiver Kerka e Narenta, në të cilën ndodheshin sqelet e vishtira përbante krahinën e quejtun lliris, ku banojshin Nestët e Manirët. Në jug të Narentës e zotnonte vendin fis' i fortë i Ardjanvet; e qysh prej kah mbaron vend'i tynë, fillon krahina ilire-jugore e Dasaretvet edhe e fisevet tjera. Lypej qi të kalonte nii kohë mjaft e gjatë deri sa qi fiset e ndryshme ilirjane t'organlzoheshin nen ernnin e thjeshtë të tyne. Si asht zakoni nër popujt primitiv, kështu edhe fiset ilire emnoheshin o mbas të parit të fisit, mbas zotësisë së tyne, ose tue marrë emnin prej natyrës. Bregu i detit ilir Dalmaci, don me thanë vend kodrinash, ose po të -----

përparshme i mbajshin gjithnii emnat e vjetër. Për m' e vertetue se Ilirët shtegtojshin prej ::i.i vendi në tjetrin, rnjaf· ton me thanë se disa fise ilire ernlgruenë edhe n'ltall. Venetët sikur duket muernë udhen e tokës, tue u përshkue ne për cip veriprendimuer të sinisisë balkane e tue ra në fushë të gjanë të lumit Po, qi muer emnin Veneci. Udhën e detit e rnuernë Japigët, të cilët u sheshuenë n'ltali jugore. . · . . T ·. en„ të D1~a fise të ~eçanta I tre, qi q e „ ndjekuna prei ftsevet latin u shgulnë prej banimit të vet, e tue hy nër aru të veta, shkapërcynë Adriatikun e shkuenë e zunë vend nt Picenum, U mbri e në Latiurn. Ilirët zgjaheshin mbi fushat e Ungatisë, mbi krahinat e Kroatisë, Slavenisë, Serbisë, Boznisë-Ercegovinës, Dalmacisë, Malit të ZI e të Shqipnisë. Kaqë i gjanë qe heret vendi i Ilirisë. Më ketë e m' atë anë të lumit Save banojshin Keltet të përzirnë me IlirePanonë, qt zgjaheshin qpsh prei prendirnit të Boznisë-Ercegovinës së sotshme e deri në rranzë t' Alpeve! dinarë. 10 Kufini prendimuer kundrejt lstrisë qe lumi Arsia (Arsa) dhe malet Caldiera. Këtu përpiqen Venetët me Istrianët e këta të !undshmit me fiset ilire. Ndër kufijt e lindjes gjejmë na këndej e andej Drinës fiset e Thrakvet, Keltvet c të Panonvet, në vend qi kah jugu krahina e Drinës ndrroj shpesh herë banorët e vet, Për rnbrenda këtpne kufiive [etoishin fiset e thjeshta ilire, të cilat. si për mbas vendit ku u sheshuenë ndaheshin ndër dy tuta të posaçme. Tuba verore banonte

11. Strabo, VIL 5., 10. 12. MUller, Fragmenta hist. Graecol'Um. Paris,

1841. Zippel a W. F. 6-12. Benussi a. W. F. 43. Mbas Periplus von Scylax (19-26) basbkë me

Yenet~t e Istrjanët jetojshin fqi tyne edhe fiset 10 Robert Frëhlieh. Das Land und das Volk der llburnjane. Afër Liburnvet u sheshuenë fiset ilire, Pannonen. (Vendi e popull'i Panonvet). Budapest qi e kishin qendren e vet në Heraklea, mandej 1881. F. 33 Dr. K. Patseh, ,Japodi, Glasnik, 1898. vinë Nestët e Manirët, qi jetojshin ata kah veri e këto kah jugu i lumit Naron (Narenta). F. 335-364.

-----

-------

kish në dorë fatin e të giith fisit. 15 Organizimin ma të vjetër e kishin ato fise, të cilat jetojshin ndër qafa të malevet Dinara, larg bregut deti, kah prendim'i Boznisë. Këta ishin edhe mar t' egrit ndër Ilirët qi kishih për parim· gjakun, vjedhësinë, rrenen edhe mohimin e Zoravet. Këto fise mirreshin me gjah (gjoje) edhe me vjedhje edhe ishin në nji shkallë nierzore shumë të poshtme. Përkundra fiset ilire qi jetojshin bri bregu edhe ma kah jugu,. rreth Narenrës edhe në Shqipni të sotshme rnrrijtnë në nii shkallë shvillimi. shumë ma të naltë. Na njohim emnat e mbretënvet, të' sundojsvet; na shofim nji organizim fisesh, qi i shtrohen doemos urdhnavet· të mbretit të vet. Me giith atë ndodhtë· qi kah ndenji herë lidhja ndermjet të fuqisë së mbretit e të krenvet të fisit nuk ish e plotë. Krenët e fisit, të cilët· prej shkrimtarvet grek qenë të que]tun sundojës-dynastë-jshin pakë a shumë vazalë të pavarrun, të cilët· mbreti kur kish nevojë i thirrte për ndonii këshillim. Këjo mbretni ish nji përmbledhje fisesh, e cila lehtësisht shkatrrohej, kur ndodhtë qi krenët ishin të pandigjueshëm e u bashkojshin edhe me anmik. 16 Në ketë menyrë pra fiset ishin nen dy sundime. sepse fiset shkojshin mbas vullnetit të krenvet të vet, në vend qi mbreti ish i par përmbi krenët e kështu ai nuk mundte me i përmbledhë të giith nen nji fuqi. 17 Sendi ma karakteristik i të gjitha fiseve asht të mbajtunit e zakonevet të veta të vjetra Edhe sot fi-

ndjekim erymologiinë semite don me thanë vendi bri breeu. Emni Dardhanët don me thanë bujq, ose ma mirë ata qi mirreshin me të mbjellunit e dardha vet. Fjala Triballët, q i ishin nji tis thrak rrjedh prej fjalës tri ballna, ose Fisi qi rrjedh pr, i tri barqeve. Emo'i fisit Labeatët, ose Labeatët qi jetojshin rreth liqenit të Shkodrës vje.. prej fjalës (me lupë) me lypë, ose të vobektit. Lopesit ose Lopçaret don me thanë se ata mirreshin me të mbaitunit e lopver. Ilirët e veriut Mendtorët ose Mendtart!t thirreshin ashtu, sepse duket qi ishin të mendshëm (mendtarë). Pendestarët qi jeiojshin n'[ug, vjen prej fjalës punëtorë. Taulantet prej fjalës dallandyshë. Autaratët, emn'i të cilvet rrjedh prej se ai fis jetonte rreth Tarës. Nii fis : tillë, me ernna të veçantë përbëhej prei nji barku edhe pjesëtarët ishin aqë të lidhun në mes të tyne në nj'atë mënyrë si janë të lidhuna gjymtyrët e nji trupi. 13 Ndërgiegia e nji fisi duket vetëm atëherë, kur të gjitha familjet bashkoheshin si nji trup o për me u rnprue prej nji anrniku, ose për me i ra. a Prej këti shkaku Iuqin" e nji fisi e mirrte ai, qi ish ma i pari i barkut, mandej qi numrohei edhe i pari i të gjith fisit. Por edhe këio parësi nër Ilirët ishte shum lojesh. Ndodheshin fise qi sundoheshin prej nji të pari, urdhnit të cilit i ishin të bindun, në vend qi disa fise kishin në krye nj pleqesi e përbëme prej krenvet, e këio pleqesi

M I -----

13· MttUer: Dicaearehi Measenii.F1. 9. II. 238· Këqyr Abhandlungeuder Berliner Akademie 1818 19. F. 12, si edlio Hahu F. 205. H. Nji shvillim' i tillë shitet n' organizim nder Kabilet qi jetojnë nder male, njler K,,rsikanëtedhe nder Shotët. Dr. A. Post në librin e vet Die Geschleehtsgenossenschaft der Urzeit, Oldenburg ka shkrue gjilnë e gjatë mbi ketë çashtje.•

• 15. Scymnos, Mtiller V. 419-421. 16. Livius 45. 26. 1. Këqyr Zippel F. 84. 17. Edhe Heredoti bën ketë përgjasim tue fol ë për Thrakët: Ata do t' ishin popullima i fuqishëm, sikur fiset e tyne t'i ishin shtrue •undimil të vetëm të nji kryetari. V. 3.

derëtarë edhe peshkatarë të përmendua sidomos për anit' e shpejta të tyne,10 në vt nd qi ata qi banojshin ndër male ishin në za si popull trim edhe si bari të vlefshëm. 20 Këta të fundshmit jetojshin ndër gropa e shpe1.1a21 ose ndër kësolla të dopta e bagëtinë qi ish të gjirh pasunija e ushqim' i tpne 22 e mbajshin ndër vathë. Për me u mprojtë prej të ftohtit vesheshin likura shtasësh, mbajshin brekë, këpucë me gjalma (opanga) edhe nji kësulë në trajtj phrpgjane. 23 Ndër netët e gjata të dimnit ndiznin ziarrn edhe e hlekshin merzinë rreth votrës tue luejtë, tue tregue rralla e tue pi;24 rrishin e i rueishin edhe bagëtinë prej uiqvet, Grat'e tyne ishin punëtore, bajshin dru për ziarrn, mbajshin shtëpinë në rregull edhe vetë i ushqejshin Ieminë. Ato ishin aqë durimtare, sa në mes të punës kur i ndishin dhimat e lindjes u largoishin pa bza edhe u këthejshin prapë në punë, mbasi fëmija i

set shqiptare ç'do zakon të ri, ose të përbuzun i zakonevet të. vjetra e njehin si nji marri ose si nii mëkat. Jl~bas mendimit t' llirver goiëdhana kish nji vieltie të madhe e numrohej si nji ligië: prei këti shkak për Ilirët ç' do sent qi kishin ndigiue prej gojë; së parvet ish për ta nji gja e sheitë. Ketë zakon e mproishin ma shum fiset verore. Në Shqipni edhe sot shum Iamilie [erojnë larg njena prej tjetrës. Giithicili ka dishir me qenë zot në mall të vet, të cilin e ruen fort, sa nii dam i shkaktuern mallit prei nii tjetri kish me qenë shkak me sjellë nii vrasje. Fiset jugore t' llirvet mbasi patnë të përpiekun me Helenët I u dhanë ma fort qpetnimit, rue jetue ma të përmbledhuri edhe ndër qytete, në vend qi fqit'e tyne Thrakët edhe fiset vëllaznore të tyne qi jetojshin kah veriu e mbajshin si nii turp mësimin ë shkrimit e të këndimit. Në gji t'Ilirvet të jugut u themeluenë kolonina helene të popullueme e të përparuerne, sikur Drrrachion (Durrësi) e Apollonia, 1~ në vënd qi fiset ilire të veriut ieroishin damas deri sa mandej u përpoqnë me ushtrinat romane. Nërrnjet tt' këtyne dy tubave ndryshimi qe aqë i math sikur asht ndërmjet të nierzvet t'eglër qi [anë krishtenue e kanë të përpjekuri me popuj t'Europës e ndermjet t'atyne qi kanë rubaitë besimin edhe organizimin e motshëm e jetojnë damas e pa pasë të përpiekun as me qytetnim, as

19. Appianus: De rebus Illyricis cap. IU. Mbi anitë liburnJaue këqyr edhe uji dorëshkrim Paulini Autonio ; La invenzioue delle navi liburnale qi ndodhet në bibljetheken qvtetse në Verona 13~2 (628). Florus IU. ix. 5. 20. Romanët i mbajshin Liburnët si nji popull shum të naltë. 21. Florus.II. 23. 22. Tomaschek. Die allen Thraker. I. 12223. Struga qi mbajnë katundarët o Shkodrës nuk asht tjetër veç se mbloja e Liburnvet qi quhej --.... Lacerna. Martialis e përmend shpesh herë ketë lloj petku, I. 49. XIV, 137. l;J9, Ky lloj petku kujme njerëz t'Europës. atë t' IliFvet qi quhej penula. Treb. Poll. Dio Ndër fiset verore Liburnët janë ata ton Claud. c. 17. Mundet qi edbe guna (tallagani) ma të randësishmit. Vend'i tpne zgja· shqiptare me kapuçin e kuq, qi mii vonë qe bajhej qysh prej bregut deti e deri ndër tun edhe prej Stradjotvet të Venedlkut, nuk asht veç se nji petk mbetun qysh prej Liburnvet. male. Ata qi jetojshin bri bregu ishin tjetër 'I'hohet edbe se Laeerna nuk asht tjetër veç se petku.geek, qi quhet hllamis, 18. Mbi organizimin e tyne shkruan. edh~ Ari24. Yergilu.$Bue. III. Cons. La Dalmatie.F. 45 . stoteli: Politiila U. 47. V. L, 4. Mbi t.'tjedbjen e Ata~, De mari :Erytbraeo F. 61, 62, edhe ai emnit Dvrrachion ohkruen Keller : Lateini'«'lie në ketë mënyrë e karakterizon Bjj popull barituer Volbetymr,logie. Lelpzig, lSGt. F. 23r, t' hU"tUt.

Si Thrakët e kishin zakon edhe kish linduri. 25 Gratë mik ishin të Iqit'e Liburnvet Venetët me i shitë mbaituna me aqë kujdes. Përkundra Thrakët, të cilët mbajshin edhe shumë v arzat e tyne e me ato të holla me gra, qi i bleishin më të holla kishin ble gra për me u rnartue me ra. Kur nji kujdes ma të math për grue Mbas mandej grueja dahej prej burrit, ajo ish e detyrueme me i këthye mbrapa vdekjes se burrit gratë mundoheshin se cila 111' e ndjekë ma parë burrin në të hollat qi kish marrë. 27 (Vijon) Hi! !11osi. vorr. 26

Pason nga Nri 2.

LORD

Gjergj Byron-i n'Irninl lë vet diftote se, kahë ishte i shkathtë e i mendshëm, dikuer do të delte ndera e familjes së vet, po se po por edhe e komit të vet, sikuer njimend duel. Pa i mbushë pesë vjet e niiti e ama në shkollë filltare t' Aberdeen-it ku, mbas metodet të rnorshme xue me kndue e mandej me shkrue, N' shkollë ishte ma lojtari i shokve e me mzi ç' pritte me u kapë me at:i ql guxoshin me ia prishë fjalen. Nji ditë tu] dalë prej shkolle! u xae diçka me nji shoq, e me nji herë u rrah me te; shokët tjerë i dane, e Bjron-i tu] turfullue shkoj n' shpi; ·pvetë prej sherbtores çka kishte qi ish ndezë, i pergjegji se nuk kishte mujtë me ta nji përtim grushtash qi do të ja nepte nji shoqit t' vet, se, si nji B~ ron qi ishte nuk do t' a koritte vedin. I vogel tuj kenë i kishte kande me vue oroe gjith çka; sa herë e herë shkote në breg t'detit e aty zamarite gurt e zallit.

2;. M. T. Varro, De re rustica lib. II. cap,

Ubrecbt, I6!9. 26. Herodotos. V. 5. 6. Nicolai Damasoeui fragmenta Ill. Miiller Fr, Diaa, qi ishin të pasun, ki· shin deri më 30 gra. Gratë numrohesbin si nji pasuui e veçantë edhe përbajshin nji tr~shigim. Këqvr Jleracllde&.cle rel!u pu.blioi;l. Milller Pr. u.

.220. ·

BYRON

N' 1789, kur Gjergji Byron-i kishte dhelë vjet, diq në Nerostead Gulielmi i._ pestë lord Byron, ungji i tl, për të cilin folme n' numer tjeter të ksaië Perkohshme. Mbasi ky diq pa lanë trashigimrarë mbas vedir, titullin bashkë me pasunina ja la frnis, nipit t' vet. Ndër trerndhetë vjet Gjergj Bpron-in e njiti e ama n' kolegjë t' Harrov-la-Montagna qi n' lngilterrë asht n' za, tuj kenë se xasat ma t'ndershem duelnë prej sajë, si me thanë nji Sheridan, qi kie lumnija e tribunës inglize, Roberti Peel e lord Palmerston, statistë i përmendun, qi kjene shokë shkolle! me Byron-in, Shpejtiia e mendes së Byronit, t' mbaitunlt mend, si ç'mos kush, zani i kjarët i tl, t'pruemit "' kandshem, : bane me kujtue msuesat e tl, se do të delte goitar i madh ma fort se pvet; shkathsija e trupit të ti, zemra e trimnija :e tl, qi dittote ndër rreziqe tregoshin se do t' delte nji burrë e trim, nji lultar, ma tepër se shkrimtar i rhene, sikuer duel. N' at kolegjë i deltë zot ma të I' htve e sa herë U thoi ki igs , e yne se n]l Byron do t' ishte mproja e tt:

GJERGJ

, , 27. Herodotos. I. 196. K:: zakou a~ht edhe tu•t udër male të Sbqipnif!ii.

-----

---

A G I M I

poshtnuemve.

së lii ishte sikuer njaj avulli i brrakës kambët e vjerrshave tapalloshin: se vjerrshat e tija ishin të thata si nji detyrë shkollet: se pasunija e lordave nuk ja çilte shtigjet e Parnasit. Kjo farë kritiket e asajë Perkohshme dukej se do t' a fikte at zjerm t' rl qi ndeze] n'zëmër e n'rnende t'Byronit-it. Edhe Byron-i sa e lecoj kritiken qi ishte ba mi liber të ti ju. terratis jeta e m' at huj të tërbimit deshi me i qitë (bejlek) dyluftim drejtorit t' asaië perkohshme; por tuj mendue se i forti nuk do të topitet as prej t' shameve e ;o ma prej kritiket, por medje prej tyne do të marrin zemër me krye ve-· pra ma të '.çmueshme' filloj sa tiren Poetnit Ingliz e Drejtorat e Fletoreve Skocez, në të cilen punoj nji vjelë rresht; me ket vepër aj desht me i diftue pedagogve t' Edimburgut se aj nuk ishte aj t' cilin ata doshin me e pa të lupun. I N' kaq Oda e lordve të Londers e emnoj piestar, por Bpron-i kishte në mende t' vet me shetitë dhenat e të ternit. Ze/ Harapi. (Vijon)

N' nji t' perzirne qi u ba në shkollë Gjergj Byroni-i u çue n' kambë, e tuej i diftue ftyrat e babave r'vet qi ishin vjerrë nder mure t'asajë kolegië, tha: E lypë ndera e eme, e ndera e babave të ml, qi une të ju pri e mos me lanë qi të parët t' onë të na nepërkamin. Librat e fl ishin mbushë me oroena e kujtime t' vetat, qi ishin nji shë] i mirë për Byron-in, mikun e komit t'onë: e ndër vorre t'Harrov-it gjindet nene nii vorr qi shokët e li e thirrshin vorri i Byronit-it, pse aj kishte zakon me kalue m' te shum kohë tu] kujtue e tuj ndej n'mendim. N' vlerë 1805 duel prej kolegjës t' Harrow-]t e kaloj n' Universitet t' Carnbridge-ir. Para se me e lanë Universitetin, n' 1808, botoj nen titull Kohe' Merzijet nji tubë vjershash qi i kishte ba n' t' ri t' vet e libri ishte kenë pelqye prej të gjithve. Kuer qe Perkohshmja e Edimburgut duel me shum kritika mi at liber. Ajo Përkohshme thotë se lordi i ri r.uk ishte poet por vetun nji vjerrshtar, se epshi i muzes

·Mithologi kombëtare.

Njatje nder kohë të hershme,

~kur

xfi fill bota e nierzt e parë u duken mbi faqe të dheut, besimi në nji Hy

të vetëm e të vërtetë ishte ngulë në mende e në zëmër të tyne e u nderonte e u adhronre si krijues i rruzullimit, bamirës i njerzimit e gjygjtar i drejtë i tyne. Por tue ardhun njerzt gjithnii tue u shtuemun e shumuemuo, nevoja e giallnis e jetesës, i shterngoj m' u ~ar~ue .~jeni prej t\~trit; m' ~ shkapërdarn gjithkund e gjithkah mbi

faqe të dheut. Prej . këndej xf fill ndryshimi i giuhvet, porse mjerisht edhe filloj m' u ligshtuem, n' e parë, e mandej m' u harruem besimi në nji Perendi të vetëm e të vertetë e m' u besuem shum marrina e m' u mbajtë per të njimendta sa e sa bestytni të rrejshme. U harrue besimi në nji Hy të vetëm e të vertetë e u trilluen n' anë tjetër me shurnsi hyj e hyjnesha, - I. kqyr: G. Nicolini, Ble 1, n' vj. 11134, 1. 4,48-49.

43-

tuemun hirin e saj me luta e urime : këjo hyjni, qi, si dukej; sundonte ajrin ishte Fromba. Në ket mënyrë erdhen tue u shumue giirh farë besimesh bestytnije e ma von erdhen vierrshëtarër, të cilët me fantazi të tyne, i hijeshuen, tue i laruemun me prralla të bukura e tue u dhanë nji shestim bese e feje. Të gjitha këto prralla mbi besim te popuivet të vjetër, qen, njatie von, përmbledhë nen nii ëmën, saiuen mithologin, fjalë greqishte, qi don me thanë ligierarë prrallash. Ndër mithologi ma të njoftuna janë ato të Grekvec e të Latinver, vjershëtarë e shkrimtarët e të cilver, jo vetëm të kohver p. K., nor edhe ma të vonshrnevet kanë rnbushun veprat e ryne me aso prratlash. Edhe mithologija shqiptare do t' ishte e madhe, porse mierisht komi i jonë nuk ka diltë kurrnji herë me përdorue pendën e me na i lanë të shkrueme, kës.htfi qi sot janë harrue gadi krejt. N' anë tjetër mandej, tue k~ndue mithologin greke mund të themi se këndojmë të t'onen, pse besimet ma të vjetra Grekt i kanë marrë ·prej nesh si e dishrnoinë ërnnat e hpjnivet, qi zhvillohen në gjuhë t' onë,

zota e zoja, tue i zdeshë prej kënrnenis së hpjnueshme e për t'i pajisë me veti të njeriut e deri me vese e me ligshti të natyrës njerzore. Të gjitha këto 'mbrapsht) rrodhen prej paditunis prej se nuk u njihshin e nuk u kup-tojshin fuqit e natyrës e nuk u dij-shin m'.u zhvilluem shkaktimet e tyne, e kështu me kohë për ç' farë do ·të ndodhme u hartue nji hyinl si -shkaktuese e saj. U vrilnte moti, u te· rratiste qielli, gumbullonte burnbulli·~a, ndizej vetima, shkrepte rrufeia, qe të gjitha këto ndodhina të natyrshme 'ishin shkaqe për t' u ndikuern ndër zemra atyne njerzve të· parë frigë e mneri e me nji herë edhe me u rnbushun mendja se atje nalt në qiell, -mbëshehun nder ato re, gjindej nji hyjni si të kishte marrë pezëm kundra tyne e si t' u u kercnote me i hurn·.bun e me i rroposun ; e ata të fri.guern e të rnneruern bijshin me fytyrë per tokë, tue u munduemun me luta .e urime me e marrë me të mirë e me e zbutë. Këjo hyjni, qi me aq fuqi e .furi tregonte idhnimin, por edhe madh· -nln e vet, ishte për të parët t' onë Zojzi, qi nder të gjitha hyjni! tjera ishte ma e pushtedshmja, nderohej e adhrohej per ml\,jtesi e projresi i qie·,llit e i dheut. Nder duer, si armë për të ndeshkuemun njerzt fajtorë, mbate rrufen e për nen kambë i rrinte shq pia me krahë hapët gadi m' u vran-gulluemun neper ajr për me dërguemun lajmet e tija. Fryte era herë e kandshme, tue knaqë me flashi të saj, por herë edhe e furishme sa me zhgulë pemë e lisa e me rrënue shtëpija; nji \-ndodhinë e natyrshme, qi i shtynte ata njerz të paditun c të mitun me besue se nii tjetër hyjni trazonte ajri-o 'herë për të mirë, herë për të keq, ar. sve pra, sidomos për detarë, me fi-

Në nji natë të* kthjelltë, atje nalt nen kupë të qiellit, a pak përpara se t' agojë dita ase pak përmbrapa se të prendojë dielli, shkëlqen nii ayll i math, i bukur e i shëndritshërn, qi domosdo na e tërhiek sjinin me eshique për m' u knaqë në bukuri .të tij. Per ne kurrnii habi, kah e dijmë se i madhi Hy ka krijue me miluj kësi hyjsh a istrash, ku ma të mdhaj, ku ma të vogiel, qi na tregoi-ië madhnln e pushtedin e tij; por jo ashtu për të parët t' onë, qi, tue pasun harrue kuptimin e njaj Hyu të vërtetë e, të giithpushtetshëm, kujtojshin se ai hyll aq

AGIMI neshë e ma tepër grat e, sado qi e krisnrnueme nen ëmën të Snna-Prëndes, giithnji lutet si hyjneshë e bu:i.uds e e dashtun1s në ditë të krerntë të saj, iue njye flokët me të zi, tue qitë vetulla e tue e lye ftytyrën me të bardh e të kuq për m' u hijeshuem e zbukuruern si Zoja Prëndë; ndër do· vende tjera tE Shqipnts, di rene ShnaPrëndes, nuset e reja qesin, përjashta arkës të gjith pajen për me u a pa shoqet e tyne. M. L. ,

i shkelqyeshëm nuk mund t' ishte tjetër veç se ndeja e ndonii hyjnije, e cila me at zdratk të shkelqpeshëm e me at bukuri të rrezeshrne donte me u diftue nierzvet madhnln e vet e, mbassi bukurija asht Iëmnote e ma tepër veti e lakmueme prej grash, kështu ajo hyjni do t' ishte pra nji hyjneshë, nii zoië. Tue qenë mandej bukurija nji veti, qi thekë e dyndë ndiesit e zemrës, tue çue peshë lakmi e gjakl per te e shtrëngon me e dashtë, vjen vetvetiu se do t' ishte edhe zoja e dashtunis. Këjo zoië pra, hyjnesha e bukuris e e dashtunls ishte Zoja Prendë, qi u quete me ërnen tjeter edhe Zoja Afcrditë, sikurse 1' u gjindte a kah prendimi ase n' anë tjetër përpara se t' agonte drita, si t' ishte lajmtarja se po u afronte dita. Ylberi, qi duket në qiell sa herë rrezet e· diellit shkrepen ndër re e pizlat e ujta të tyne, tue i tërthyem për me i shpërdam në shtatë të njyeme e qi me bukuri të këtyne habirre menden, pat qenë kujtue ·se de r'isme brezi ase shoka e asaj Zoje, qi endete në hapsinë të qiellit; e prej s,;: në ylber biinë ma tepër në sy tri të njyeme, u thate pra se Zoia Prëndë mbante n' at brez tri hire, qi i epshin giith at bukuri. Kur mandej kësaj Zoje i binte nevoja m' u ëndë prej njaj vendi në tjetrin të hapsinës qiellore, përdoronte nji shkolkë detare, përrnbrenda të cilës mbështetun, e ngrehshin dallëndyshat : pulat e zoiës. Përkushti të madhe paren të parë! t' onë ndaj ke: zoië e sidomos grat lutshin me shum shkelqirn lë kremtet e saja e madje për shë] nderimi i paren shuguruem nji ditë të javës, qi prej emnit të saj u qujt e prënde. Edhe sot, mbas dy mij e ma vietsn, Shqiptarët s' e kanë harruern ket hyj-

---------------

Mjeku i shtepisë. T' MERDHITUNIT.

mërdhituni, qi e ka nji grimë jetë nuk duhet shti për nji herë n'odë të xetë, por lypset shdeshun në nji odë të Itolët, tuei j' a fërkue trupin me borë ose me peshqir të !agun me uj të flofët e m' e vu më nii · shtroje ftofët. Kur të fillojë me i ardhun fryma, atërherë me i dhanë kafe të ftoftë, vënë, konjak e mandej tek e vona ndonji pije të xetë edhe m' e xe oden, e kështu mundet me j' u pshtue jeta. TË DJEGUNIT.

Mieksim'i nji të djeguni: Me j' a la vendin e diegun me uj i përzimë me krypë të shkrime. Në qoftë se janë djegë durët edhe kambë, atëherë shtihen mrendë të dyja këto gjymtyrë në u] e lëhen mbrendë nii copë herë të madhe: kështu në këtë mënyrë ndalohet t'ajtunit (të shikunit) qi shkakton dhima të mëdha 'edhe mbrapa len sheje mbi likurë,

TË NDEZUNIT.

me krye teposhte qi t' i dalin uji, mandej me ba të gjitha ato veprime qi thamë për të marrunit e frymës.

./Jllalo Krimshi.

---------------

Lodra.

Asht nii send mjaft fort i letë, Qi na mbet prej kohvet t' moçme ... Pra ky send ç' ka thue do t' jetë, Qi n' gjith kombet dhe n'ditë t'soçrne T'veten ftyrë gjithkund e ndrron, Shpesh nder kremte jashtë e qesin Se nji gia të shëjtë shenjen E mbas ti shurn shkojnë e vdesin?

Po të qilloj qi ndokush ndizet petkash, nuk duhet qi ai t'ikun, se' kështu digjet edhe ma fort: por, në qoftë se flaka asht e vogel do të mundohet m'e fikë tuej i ba petkat tutet (duqet~ me durë, e në qoftë se flaka -asht e madhe, duhet qi i djeguni pa u topi tun aspak të shtrihet për tokë e të siellet rokull me nji shpeitim të math. Ai qi tokon aty, duhet qi t' hiedhin të nde· zunit me të shpejt uj për sipri, e në qoftë se ky i mungon, t' a mbulojë të ndezunin me qylpma, jamullija etj e i ndezuni të siellet rrokull deri sa qi flaka t'i shuhet. Duhet mendue se të ndezunit, kur t' i shuhet flaka, nuk duhet me l'a shdeshë petkat edhe me j' a zbathë këpucët e çorapët, por me i' a pre, ose me i' a hjekë kadalë qi -mos t'i prishet likura e trupit.

TE FIKËTIT

(TË PAKËTIT).

Ati qi i ra të fikët

duhet sa ma kryet poshtë e me i shti air, tuej j'2 hapë e tuej j'a lëshue krahët. Mandej duhettë smuetit me i hjedhë uj në parzëm, tuej j' a ·fl!rkue likurën e parzrnës me dorë ose • me nji vurçë (brushë). -shum me j' a rnbajtë

TE MARRUNIT

E FRYMËS.

Të pa-Irymit me i shti (tuej fry) -sa ma shum ajr në gojë, tuej a mbajtë mbyllë birat e hundës; në vend qi nji tjetër t' ja fërkojë të smuetit sa ma fort parzmin qi fillon m'u çue përpjetë.

Ti! MBYTUNIT

ND' UEJ.

Të mbptunin, sa isht edhe në shpresë qi mund të shpëtohet, duhet m'e kapë për ki~sh tuej e mbajtë

,:;

Ngjyren kam të bardhë, o t'kuqe, S' jam zamak, as s' jam berbuqe, Rri mbi tokë, sa jam e re, Kur ndrroj trajtë më shtinë nen dhe; Kur e re jam, nierzt më donë Dhe nen dhe m' kujtojnë gjithmonë. Ç' ka do t' jetë kjo kasht' e lashtë, Qi Noebi fort pat dashtë, Qi të gjith i bën m'u gzuemun Ka nji herë dhe tuej i rrxuemun? Kush e din si do t' i thonë Këti send, qi t' gjith e donë?

Tuej u afrue dita e Bajramit nji njeri mendoj me da !52 frank nër shum famile të vorfëna. Mbasi nienës famile i pat ra lota e fitoj disa mija Iranksh, e la pjesën e vet për dobi të familevet tjera, të cilavet i u shtue pjesa e tyne edhe ka 17 frank, ma tepër. Sa famile qenë qi muernë edhe sa mori sejcila ?

lrlalo Krimshi.

SHENIM: Kush i zgjidhë këto lodra ka me pasë për çmim nji libër "Zan', Atdheut„ qi ka me i u dhanë vetëm aij,ne dy vetve qi do të jeni! ma të parët, Drejtimi .

•

A G

Argtim theatruer.

M I

tue e knaqë, tue i paraqitë landë, të cillat t'a mbajnë shpirtin e tij si pezull e në «pale se ku po del, pale se ku po mbaron„ tue u ra nenit të kanbve t veseve ma të shpeshta e mil të damshme në popull, at herë kornediia nuk mund të thirret komedi e mbaron tue merzitë ndigiuesat e tue mos u lanë kurrfarë pershtypje. Tue e marrë punen nen ket pik~amje, Z. Hilë Mosi mundet me kenë· 1 gëzuernë, se mundi nuk i shkoj kot e mbasi populli gjet, si m uejt me e vu n' oroe edhe aj vetë, se në çka me u knaqë, e se n' ata të tfaqun nuk u da pa mësim, asht shëii ma i miri së kornediia kje punue mirë, pse mbas shpirtit të popullit. .Ashte dijtme se nji veper theatrore.. sado mirë qi të jët punue, po nuk kjene vepruesat emirë e ië zot e pfinës, nuk mundet kurr me e ba giith at pershtypje. Por edhe ktu Shoqënija Vëllazënija pat nafakë, pse vepruesat u prunë të gjith ma së mirit e shifej çiltas se jo veç e kishin kuptue sa duhej landen e komedia, por edhe ishin mundue me e ba edhe krejt të veten. Piesen .e Thanas Eftimit, qi ishte njani nder dy zotnit e shërbyem, e bani mjaft me shkathtësi Z. Kolë Gurakuqi, i cili, sidomos nder çase idhnimi ndaj sherbtorin e vet, diej ti me paraqitë zëmrimin e nii nierit, kur e shef vedin të damtuern randë for:t neper nji sherbtuer i cilli ban keq jo pse don me ba keq, por vetem sa me rnuejtë me skapullue vedin. Pjesen e Filip Bajunit qi ishte zotniia i dytë e kishte pasë marrë vetë Hitë Mosi i cilli si mund pritej, tue e pasë shkrue vetë komedia, diejti me i dhanë aq marë pjesës së '\ret, sa mos me u dishrue ma teper as në nji theater ma të mirin. Por kulmi i komedis ishte

Shum nder të huej e, mjerisht edhe shum nder shqyptarë, tue kujtue se gjuha shqype nuk e ka gjith at pasunl fjalësh sa me mujtë me na para· qitë nji send si kush e qi të mund ndihet pa merzi, e perbuzin ket gjuhë as s' u nepet me kapë nji libër shqyp në dorë, as s' u bahet me marrë pjesë nder argtime theatrore, tuej thanë se janë pare të hu puna ato qi nepen per qellime kso dore. Se puna nuk asht ashtu si e mendojnë ata zotni e difto] çiltas argtimi theatruer qi kje ba me 29 e 30 Qershuer prej Shoqënis Vëttasënija në të cillin argtim u cfaq komediia e Goldonit «Shërbëtor' i dy zotnive». ' Kushdo qi asht pak i rrahun n'histori të letresis botnore e din mirë · mjaftë se çka don me thanë me kapë e me perkthye Goldonin, e jo verem me e perkthye, por edhe me punue nji veper të nji auktorit aq të permëndun, shkrue per trima e per gra, me e punue po tham vetem per trima. Me gjithshta, kush, pat nafakë me marrë pjesë n' ato dy herë qi u çlaq komedija, muejt me pa, se Zotni Hile· Mosi, i njoftua në lamë të letresis shqype edhe prej sa shkrimesh tjera, diej ti me ba aq per vedi vepren e Goldonit, sa mos t' ishte perdorue prej gjith auktorve petku "alla franca„ kishe thanë se puna ka ndollë në Shqypni. Niimend qi tuej fole pergjithsisht komedit e Goldonit, perkthye si duhet, janë kashatë per setcillin kom të qytetnuern por me gjithkta, po nuk u punuen disi tuej lakue kah shpirti i po· pullit para të cillit çlaqen, nuk munden kurr me e pasë gjith at fuqi. Kur komedija mos t'a mësojë popullin

popull nuk i vflni n' oroe, e kjo punë lisht nji arrsye ma teper per me diftue se komedija ka pelqye gjithsesi, pse pengoj popullin aq fort, sa mos me i dhënë kohë me dishrue ma tepet. Edhe grekët e hershem i kryejshin argtimet e veta në fushë të lame e pa u perkujdesue aspak per stoll të vendit, por me gjithkta ato vepra nuk mueren mort i; urr. Me ket oroe desh· tem me i shti në mend Shoqnis "Vëllazënija» e sidomos degës theatrore me ja bart kujdesin edhe ksajë punë, tuej pertri kapak njato sende qi lypen per me ba nji pershtypje ma të madhe, sidomos në popull r' onë, qi s'a msue aq fort me i çrnue sa duhet argtimet theatrore. Nji lulzim të posaçëm i dhan të tfaqunit të kësaj kornediie edhe copat muzikore, qi Shoqnija «Rozafat„ u ril në fillim, ndërmjet t' aktavet e në mbarim të komedis. Jonet e kandshme e veglave! knaqen veshët e ndigjuesavet. Kë]o asht e treta herë, qi Shoqniia muzikore «Rozafat„ e themelueme tash nji vietë, pat rasën me diftue përparimin e madh, qi bani në nji kohë kaq të shkurtë. Përgëzohemi shum me Shoqnin "Rozafat„ e cilla shpresojmë se ka me vijuem e me perparuem për ditë ma tepër, tue e dijtë mirfillit pjestarët e saj, se muzi· ka asht nji ndër mjete ma të para për me vf për udhë të qytetnirnit e të përparimit nji popull.

sherbtori i dy zotnive, Tafrruku. Na Gjon Krajnin e njofim kah dit nder veprime theatrore e prandej gjithkush 1)31 rasë edhe ksi shtegut me pa, se pjesen e vet, si sherbtuer i dy zotni ve e bli· ni me nji mndvrë aq të bukur, sa me mueitë m' u thanë, se po t'ishte Gjon Kraini nder vende të përjashtme, ku argtimet theatrore jlinë per popull nii nevojë, nji punë pa të cillin nuk mund të rrin, më sa mund të rrin pa bukë të perditshme, aj me ato lojna kishte me muejtë me i sigurue vedit nji jetesë të mirë fort. Z. Ali Borshi, qi bani hamallin, nonse lisht e para herë qi duel me marrë pjesë në nii argtim theatruer, e luejti pjesen e vet mjaft mirë. Hoteijeri, Z. Lin Deda, me më· nyrë t' ambla të vetat, si do t' i kët seicili nder ata qi çilin ndenji hotel, për me rnuejtë me avitë prej vedit sa ma shum asish qi duen me gjetë per pushim të vetin nji vend si kush, luejti bukur fort. Ky zotni, qi në ket rasë duel së parit per me çlaqë me veti të bukra qi diftoi, nep uzdajë të ma. dhe se ka me rnueitë me u perdorue me dobi edhe nder rasa tjera. Kame rjerin, Z. Te/ Leken e njofim edhe nder disa të çfaquna tjera: nuk pat shum pjesë, por i la nder vedit. Sherb.tori, Z. [anuz Tafilaj, i cili del për të paren herë në scenë, nonse pat pak pjesë, luejti mjaft bukur edhe premton se do të dalë nji lojtar i mirë. Shkurt: Si brum' i komedis, ashtu edhe të çfaqunit e landës duelen per pelqim të giithve e shpnesojmë se kso të tfaqun të parë ka me i dhanë shkas Shoqnls "Vëllazënija„ me e kujtue sa ma shpesh popullin me argtirne kso doret. Scenari nuk kie gja pse t,a me . copa qi nuk pelqejshin aspak niëna me tjetren; me gjithkta kurrkush . në

I'.

---------------

Shenim : Këtu e gjejmë me detyrë në vend të parë me j'u falua nderës amatorvet për zellin e math qi diftuen, shokvet të shoqënisë «Rozafat,» qi e hjeshuenë ket argtim me copat qi ranë, Z. Luvig] Kakarriqit për mundin .:ii bAni tue ndertue scenarin, si edhe

A G I M I

min„ tue marrë para sysh shpënzimet e mëdha qi bahen ndër këto koh na për botimin e oji të së përkohëshmeje janë të lutun me ra e çue sa ma parë pajtimin a në lrank, ase tjera të holla si mbas kursit qi ka franku. Marshtrimi i «Agimit» ----·-----------

Shkel e Shko. Hajnat.

komitetit organizator Z. Patuk Saraçi, Taip Hilmi, Loro Ashiku, Omer Ruzhdi, Tef Naraçi, Haki beg Bushati, Koi Çuçija, Mark Nika, Kosto Noga e Gasper Simoni qi u kujdesuenë si për të shi tunit e biletave! edhe për të shestuemit e vendever. Në nii mënyrë të posaçme i falemi nderës Kuvendit t'etnevet Franciskan pt>r mirësinë "qi patnë tue na dhanë !§oden e nevojshme për scenar. Bashkëpunëtorit t' onë Z. Karl Gurakuqit, i cili tue marrë barren e sufleurit, nuk i la amatorët me shkjepue, i bajmë falënderimet t' ona ma të përzemërta. Drejtimi.

Shërbtori : (tue hi n'odë të zotnis me shpejtim) Zotoi! Na kan~ hi hajnat. Zotnija : Hajnat I .. (mërr livoren në dorë e shkon e ndryhet më nji raft ---------·----pektash) Mos kij frig bre Filip, se un ktii me pushkë në dorë po i pres, e ne më rashin në dorë, mirë po i u ha FALË1'DERIM shpina dhe. Shërbtori: (tue qeshë) Po, po, atj:, Simotrës s'onë Zan: i Shna Ndout qi tash 7 vjet botohet ne qytet të Shko- prit se tesh po të vinë. Marshalla se Zotni trim paska drës e shkrueme prej të vjeishemvet shkrimtarë franciskan, i falemi nderi kjo shpi. Në vënd qi me i u ba mume gjith zemer per urimet e nxehta roje arkës së hekrit, ku ka shpirtin e qi na ban në Nr. VI. të Qershorit të vet, shkoj e i u ba dollapit! Mushkaja. këtij vjeti. Agimi

çë

LAJMIM

Drejtueri i të si.: përkohshmes s'onë Z. Dr. K. Floqi .ndodhet për pakë kohë në Vlonë edhe nga ky shkak ketë Nr. mbetme pa i botue vijimin e artikujve! »Gratë Shqyptare„ e Tempull' i Dodonës, qi kemi me i përsgjatë ne ,Nr. qi vjen.

PAJTIMTARËT Qi e kanë marrë rregullisht «Agi-

Mjeku i vetëvedit.

Nli mjek qi shërbente ne nji avullore e kishte për zakon me shërue do lëngatë me uj deti. Kur nji ditës' di se si mjeku i jonë n'a ra në det edhe shkoj me ba veksha. Kapidani -i avullores giith' atyne, qi e pyetshin se ç' u ba mjeku, i u thote: Se asht ndry në barnatore të vet, për me kërkue ati! bar qi deri tash u a pat dhanë kljentvet (myshte rivet) të vet. A. B. çë

KARTOLERI.

,hite·n giithf·a·1ti a·~-hkui ·BH,tQ~h, ~:~ le-

tta, z0,tfu., ~e:ndu, kjk1tii ,e,ti.

di.

rne

ç,mi,m-e t' ai~yi~itm~,--__ j{ty, ~h1t1<,t ,tdhe,,

·,c.::. :7; '

' , (j"\

••. "

l"-"·U:~.ntni~~

L.&31'1

Janë për t' u shit vegla Farketa

komplet, kush dishron me i .b - ·

»esh: