Shkodër Fruer 1920.
Vjeti i I.
H
Nri !O.
BK S
Periodikë letrare e përmuej shme. Organ: i Shoqnis "VLLAZNIJA„ Drejtue5:
Dr. KRISTO FLOQI.
ffibqrshtrues:
KARL GURAKUQI.
PERMBAJTJA E LANDËS Nji vorr i ri Drejtimi Lavrim komtar M. L. XFfmiia mbreti i shekullit A.}. I Kujtime Historike Kr. Floqi , Historija e Durrsit Karl Gurakuqi Zefi i Ndok /!lis M. l. Mbi jetën e Pirros Kr. Floqi Bibliogafi Kr. F!oqi Nekrologi Eordensis. Rregullore e Posaçme Kr. Floqi Miscellanea Erythrolithos Shtypshkcoja "Cllikaj„ Shkobër 1920
BK SH
74NJ ç~!;
~
*' ilf/1 „~
g,rgf ~ ~·
PERIODIKË LETRARE E PËRMUEJSHME. Vjeti i I.
Fruer 1920
N.i i
•
i
H
Nri 10.
BK S
Atëherë kur të shëtunden me 10 të Kallëndorit të këtij vieti muzgu i mbrarnes po lajmonte, se dira ishte në të· sosun e se terri i natës po rulonte dhen, u shifte inteligenca aty këtu nepër rruga të Shkodrës kahë preshëm e ngutshëm pvctshin shoqishoqin e pritshin lajme të sugurta përmbi nji ngjarje me randsi. Shka kishte ndodhë? Salih Nivitza, drejtori i fletores «Populli» kishte kenë varrue keqas prej dy plurnave, qi nii dorë anrnike personale e tija kishte qitë në te tue e gandue rilndë në mushknl e tue e plague rrshitas në shpatull shi në Rrugë të Shpitallit para Postës italiane, kQ jetshkurti kishte shkue me marrë postën. Njaty kahë mjesnata dha shpirtin tue thanë këto fialë : «Une po des, Si do t'i bahet halli Shqypnls ?» Salihi diq, por nuk do të desë jo kurr kujtimi i tij ndër ne; xansat, qi rreth vjetit 1911-12 paten fatin e mirë me e pasë për mësues në gymnas të Durrsit, ku mësoj gjuhën shqype e turke, nuk kanë për t' i narrue kurr mundin e përpjekjet e tija për t' i vu n' udhë të mbarë lë jetës; djelrnoçat e shkollës amerikane të Konstantinoplit "Robert College» kanë për t' u krenue për fat lë mirë, qi paren me e pasë për mësues e me mirnioltje e plot evari kanë për t' a kujtue, e vjetin shkolluer 191314 nuk kanë me e qitë kurr në harresë. Artikujt e tij, qi shkroi qysh se u themelue fletorja "Populli» në Vlonë, ku kje redaktori i saj nen pseudonyrnin «Godo Duda» e vepra e tij, qi rreth vjelit 1918 dijti aq bukur me zhvillue në fletoren e vet "Popullin qi me giith vështirsinat e kohës nisi t'a botojë në Shkodër, xan nji vend të çmueshëm në pikpamje politike në përlindjen e komit, e Shkodra, qi pat fatin me e pasë në gil të vet, ka me i lëshue nji faqe të shkelqyeshme në historia e veçantë të veten. Sikurse kje i çmuern për së gjalli, ashtu gjet nderimin e vet edhe për së dekuni, pse populli i Shkodrës· rilndi me nji shumsi të madhe me e përcjellë në të mbramin pushim e, kur trupi i tij mrrijti në Parrucë, Iilluen me u mbyllë dugaiët në shë] dhimbe e zije. Para zyres së tij në Fus .ën Hasan Riza, Dr. Kr. Floqi, n'ërnën të Shoqnls "Vllaznija„ i uroi në pak fjalë paq e qetsi në jetë t'ilmshueme. Mbi varr të tij e kujtuene për të mbrarnen herë- me fjalë Hamid Gjyl.begaj, Januz Tafilaj e nii Iërnl n' ërnen të xansavet të shkollavet të qytetit. Pat virtyte të rralla: i urtë, i arsyeshëm, i drejtë; ishte i pajisun me nii karakter tt\ nallë e të pathyeshëm; fjalën qi epte e mbate, nuk e tutshin vështirsinat e kundërshtimet e kje i dashtun e i shkueshëm me __ ,gjithkend. Pushofsh në paq! Drejtimi.
I
154
A
Lavrim komtar.
I
M
I
urdhnonte Iuqija; ishte i forti qi kishte të drejtë; për ato kohë, si rnoskurr, u çmojshin ato parime sa t' egra aq mizore, qi thojshin mjerë· i ligu e lum i forti, ase: a je i lig mos adn z a e a je i fort mos bdn ma. Nuk don me thanë se këto parime kaq me egërsi e mizori e kanë humbun vlerën e tyne ndër kohë ma të vona, por se diçka larohen e njerzt e sotshëm, qi njehen ma të la vruern e të qytetnuem, mundohen me i shti në veprim ma me " skili, tue u dhanë nji Iaqesi ma lë bukur e të hieshme. Deri sa ngjati gjendja e jetës pa-· triarkore, ato familje bartsh, të shkepuna e të shperdame, nuk munden me pasë kurrnji lidhnl ndër vedi kurrnji kar.fln e ligjë, pse nuk kishin kurrnji të përpjekun e marrdhën]e me shoqeshoqen. Përmbrenda familjes sundonte kreu i sajë, kryeatl, patriarku; gjymlyrët ase pjestarët e ati] i u shtrojshin të n_-;ashnjyem prej dashtniie a prej interese qi t'ishin të fort e të munde· shin me i ba ball asaj familje tjetër, qi mund t'u gjindte atje per afër, pse ajo ishte krejt e hueja e ma tepër anmike, se dashamire. Jeta shoqnore ishte në shkallë fort të poshtër, engujueme përmbrenda nji rrethi të ngushtë, qi nuk kalonte përtej plëngut familjar. - " Me kohë, tue u shtuern këto Iarnilie patriarkore e tue filluem i;';e i u dhanë edhe bulqis, qen të shtërngueme me lanë jetën endëtore e me zanë nji bun të ngultë. Prej këss] .gjendje erdhen e u shumuen mar;dhanjU,.e-.Jë përpiekunat ndërmjef'a:yg.e.,.e~ë shtymun prej nevojës së përbashkët për me shporrë ngatrrimet e degamet, qi mund t' u biishin, e me larguem rreziqet, qi prej të hujvet mund t'u u kërcnojshin, e pan nevojën m'u bashkuem e m'u lidhë sa mil tepër ndër
BK S
H
Se i cilli popull e kom deri sa të mrrijë në zhdrivillim të plotë e të sajojë nji niisl të rrastë e t'unjishme, do të kalojë nepër të tan a sh tigfet e jetës së njeriut; sikur se ky, edhe komi len, rritet, burrnohet e plaket Se i cili po· pull ka fillimin e vet, kapërcen jetën e foshnjenls, rritet, burrnohet e për mos diitët me jetuem, des, don me thanë humbë për t'i lishuem rend nji popullit tietër. Historija botnore asht plot me të tilla të ndodhuna e shembuj. Po populli shqyptar a i ka kapërcvern këto shtigje P-Doemos do t'i kët kapërcyem, mos të gjitha, së paku disa. Jeta primitive e nji populli asht jetei. patriarkore, në të cille n familje ku ma të mëdhaja ku ma të vogla gjinden nen sundim të nji njeriu qi urdhnon e sundon si zot shtëpije, si nji babë i math si nji krye-at, qi greqisht thirret patriarkë. Familjet patriarkore nuk kishin gadi kurrnji lidhni ndër vedi, pse mungonte interesa; jeta e tyne ishte e lehtë me fort pak nevojë: jetojshin me gia të gjallë, me blegtori e pse dheu ishte tepër i haptë me ku· llosa bjeshkore për verë, e fushore për dimën, mundeshin m' u endë tërmal e terposhtë, kah e djathta e kahe rrmakta pa hasun në kurr farë ndalimi e kundërshtimi; rr all ndodhte qi barit e - nianës familje të ndesheshin me ara të njij tjetre, e kur ndonji herë ata bijshin në kundërshtim me shoqi shoqin, ngatrrimet e degamet, kur nuk mund t' u kraheshoishin me të mirë, i date fuqija e krahit e jo gjygji e e drejta; pse nder ato kohë të para, kur nuk u kuptojshin parimet e drejtsls e ende nuk kishte ardhë nevoja me caktuem të drejtat e pronimit e të trashigimit,
G
A
G
M
I
155
mundun mu u kundërshtuem komeve! tjera, qi e kanë msj', por ka qenë hanger e perpim prej atyne. Historija na tregon, se të parët t'onë, flirt, sajojshin nji shu msl të madhe fort, qi perveç viseve jugore, ku banojshin Grekt, pushtonte krejt dhenat e gadishullit ballkanik, madje u shtyte perte] Danubit. Ky popull i math ishte i dil:n krejt në fise e pra pa farë bashkimi ndër ve.:'.i e kështu nuk muejten me ti kundërshtuern të huejvet, qi u dynden prej veriut, e qen prej atyne, jo verem pushtuem politikisht, por edhe ngranë e perbim komsisht, tue humbun gjuhën e vete sot sajojnë për ne krejt kome të hueja. Edhe sot vijon giithn]i jeta fisnore; shofirn shqyptarët e maleve! të fushës e të qptetevet të darn të pjestuern, e, pse të tillë, nuk interesohen aspak për ngushtime e nevoje qi mund të kër fisi tjeter, si t'ishte ky krejt i hue]. Pse të darn në fise nuk munden shqyptarët të kën ende nji ndergjegje komtare, pse nuk shefin ma perte] se rrethit të ngushtë të fisit, permbrenda të cillit kanë jetuem deri tashti. Per me na u mbushun mendja se pernjimend jetojmë nji jetë fisnore shofim, bje fjala, se Malsija e Madhe e Mbishkodrës nuk trazohet aspak per ngushtime qi mund të kër Dukagji~i; Zadrimës s'i bjen në mend aspak per nevojë qi mund të kër Ana e Malit; Shkodra nuk çan kryet aspak per të keq, qi mund të kët Korça et. et. Këto janë sprovë se jeta e jonë nuk ka mrrijtë ende në shkallë qi të sajojmë llji kom t'unjishëm me interesa të perbashkëta, e, per në qoftë se ndonji herë kemi dhanë za per iashra e jemi dukë si nji popull i rrastë e i unjishëm, si bje fjala, ndër kohë fort të v jetra, kur Berdyli mrrijti t'i bashkojë krejt fiset .: llirvet per të ngrehë nji
BK S
H
vedi, tue venduern sa rregullime, don me thanë pan nevojën me pasë nji farë sundimi, qi domosdo i qe rnbështetun njatij njeriu, qi për urti, mende e trirnnr ishte mil i zoti: kështu u përftue fisi, don me thanë të bashkuemt e sa familjeve lë lidnuna ndër vedi me nevoië të përbashkëta, pse të riji] trunku e gjaku, t~ njij gjuhe e doke. Fisi sajon shkallën mil të parë të njij populli ase komi; në jetë fisnore zhdrivillimi komtar, ai qi thirret lavrim, huqë kryekëput, pse në hs, përveç qi mungojnë mjetet, mungon edhe qellimi, rue mos pasun tjetër nevojë, posë jetës landore të familjes. Fisi nuk ndien nevojën e jetës komta re, pse asht tepër i lidh un me atë të familjes së vet, e përtej familjes n' u shtriftë, përfshin vetëm giinln, pse fisi, sa do i haptë, asht i përbarn prej njij numri a ma të math a ma të vogël familjesh të rriedhuna prej nji trunku; fise tjera, sado qi të kën të njajten gjuhë e gjak, njehen të hueja, me të cillat i nuk afron e nuk + bashkon kurrnii lidhni. Po, se ka nji herë në të mil ndodhë nji be· satim shum fisesh, si t'ishin nji kom, por këta ndodhë kur atyne u tfaqet nji rrezik i rnath, nji kob i mnershërn, qi e shtërngon se të cillm njeri të ha· rrojë interesat e veçanta, pse rreziku e kobi asht per se të cillin vetë; por këto besatimi>, perveç se të rralla, janë edhe të njij ngjatsije të pakët, qi kalojnë me 11ji berë me rrezik pa lanë farë traku. ~ Në shoqnl të porulver fiset kanë nii randsi e çmim fort të paktë e përherë në frigë qi me humbun e m' u përpirn prej riji] tjetri ma të fort. Deri tashti -edhe ..-PO!?Jllli shqyptar ka [etuern nji jetë fisnore, i darn e i pjestuem pa farë bashkimi e lidhnije; prej se i dam në shurn fise, nuk ka
I
156
A
G
I
kohë paten saiuern nji kom t'unjis.iërn me nji favrim komtar e sado qi ma teper se na të shtrydhun e të ndrydhun prej Turqvet, u qindruen komtarisht, mbajten zakonet e veta e lavrimin e tyne e, porsa. u erdh rasa, a pse të ndimuern prej miqve! a prej se Turqt u ligshtuen; muejten. me shpëtuem prej nji zgjedhës së huej e m'u ngrehë në vedi. Edhe Shqyptarver, tashti von, u ra rasa me dalë në vedi, me sajuem nji shtet a pushtede të pavarun, por pse i gjet të patrajtuem, të palavrim e pa ndërgjegje komtare, nuk qen të zott me qindruem, . por u çuen e dërmuen lirin e vet komtare per me gëzuern, mbas mendes së tyne, lirin e veçantë, atë të fisit. Me njimend se dermimi i shtetit shqyptar qe shkaktuem edhe per runë tjera, ndër të cillat don permendë fanatizmi fetar, por edhe ky don marrë si rrjedhë e dasis fisnore, si shkak i pandergjegjes komtare. m. L. (Vijon).
BK S
H
mbretni të madhe e të fort e sikur, ma von, Skanderbegu mundi me i bashkuem të gjith Shqyptarët kundra Turkut, -këto të ndodhme nuk mund t'i marrim si· shëj komsije, por vetëm si rrjedhë e veçantë e shkaktueme prej rnëndes së nallë e të fort t'a tyne dy burrave, qi dijten me fituem sppernin mbi ta, me u a hangër zemrën e me u pri ndër ato vepra të madhnueshme qi punuen; ky bashkim mandej, me të zhdukuri t'atyne burraver, humbi e Shqpptarët vijuen gjithnji [etën e tyne fisnore. Me dekë të Skanderbegut mandej Shqyptarët qen thyem e shtruem prej Turqve! e nuk qen te zott me u qindruem atyne të huejvet, qi rnrrilten edhe me u dhanë besen e zakonet e veta e ne sa vise edhe, si ka veri-lindja, me u humbun gjuh-n, tue i turqizuem. Të gjitha këto të zeza, pse të darn në fise e pa nji ndergiegie kom tare. Sikurse Shqyptarët, qen lë thyem e të shtruem prej Turkis edhe Serbt, Bullgarët e Grekt, por këta, qysh me
I ·M
Fëmija mbreti
•
1
Po e lamë korën e motnueme të marrë rrjedhën e vet si të mundet, e në fund si të dojë; provët e rasat qi na kanë ra mbi krye sa herë, duhet të na mbushin mënden se prej atyne qi kanë kapërcye kohën e djelmnls, e mund të therni edhe të fëminis, shpresë të paka e të thata mund të mbështesim ndër, ta. Sod do të flasim për fëmin e Shqypnis, e deri diku edhe për atë të botës mbarë, tue qenë se provë të shuma e sidomos lufta e përbotshme na dha ·1ë
shekullit t' onë.
kuptojmë se njerzit nuk kanë marrë ene at rritje, qi do të themelojë jetën e njerzirnit, Për ket shkak pra, e me shumë arsye, shekulli i [onë, quhet 1hekulli i kalamajvet. - Edhe me të vërtetë se kurrnji herë nuk asht studjue fëmija prej shkencës sikur ndër kohë t' ona ; kurr i herë, nuk i ka paraqitun hartit çashtia e fëmis aq subielua si ndër këto kohë. - Psikologët janë perpjekun qi me i njohtun Iëmis shpirtin qysh prej livrimeve ma të para; ige-
A
G
M
I
157
të nevojshme, qi nierzit mund të kerkojnë prej dashtunls së tyne. Ai kjenës i vogël qi mban në pre· hën · a në krahnuer baba a nana, e qi ladron nepër shtëpi; apo ai kalama qi merr udhën kahë shkolla me libër nën sqetull janë shpresë! e vendit të vet e të botës së shkatrueme e të mjerueme: shkurt janë jeta e ardhme. Shumë kanë për I' u çudituri prej· këtyne ljalve ; por të kën durim e të ndizjojnë arsyet: Tue folun, ma në krye, për ne e për vend 1' onë duhet të thomi se populli shqyptar, për arsye e shkaqe qi janë tregue sa herë, ka mbeturi mbrapa në të gjitha pikparnjet e i mungon, të thuesh, shqimbit, nji lavrirn komtar e nji rritje për njerzim, kështu qi të rritunit nuk janë në gjendje, as kanë cilslt e lypuna për me i dhanun krahin atdheut, e, në shkallë të vet, edhe njerzimit. Mandej paditunija e kështu pakuptimi i të rritunit të Iërniver, ka përtr i e po bje ndër ne lingatë e smundje, të cilat po voglojnë e paksojnë popullin
BK S
H
nistat kanë diftue në lëmin themelin e skotës së përtardhme ; piktorët e skulptorët kanë tfaqun ndër pëlhurë e mermerë të gjitha shprehjet e të gjitha mendimet qi tregohen në gestin e fëmls, në të qeshunin, qi i shëndrirë në fytyrë, apo në vaj, qi i a ngrehë e ngurron mishklat e fytyrës ..... Mandej mbassi të rritet fëmija shoq' nija i merr për vedi shisën, qi asht ma e mira pjesë e tija; i a merr atëherë kur e hjek, si me thanë, prej kujdesit të prindvet e i a lëshon shkollës në dorë, qi mësuesi t'i lavrojë shiset në bukuri e kuptimin në të vërtetë: mendimet e tija, shkarravinat e tija, krejt aktiviteti i tij janë të studjueme ndër hollsinat ma t' imta të pedhagogis, e cilla i kërkon e i heton me kujdes. Fëmija pra asht mbreti i nierzirnit e shekulli i tij asht ky i ioni. Vetëm të rrnojë ky (fëmija) e nierzirni i të rritunvet mundet, po thooii kështu, edhe me vdekë, tue qenë se fëmija asht e përtardhrnia e shpresa e të gjithve e se në këtë e për këtë jetojmë të gjith : prindja, familja, shoqnija. Por kujdestari ma i parë i kësaj shpresë së bote s janë prindt. Po, prindt lypet të kën kujdes të shejtë për fëmi, pse atdheu e njerzimi rnarë i kanë sjellun syt kahë ata e i shikojnë. Fëmija, po fëmija, duhet të thithë e të përpijë krejt dashtunln e prindvet e krejt veprimin e jetën e tyne ! Fëmija asht lidhnija qi i lidhë me botën! Fëmija asht pjesa ·ma e bukur e vehtes së tyne ! Ai asht puna qi duhet të kën në ket jetë. Por barra qi u ven shoqniia sod prindvet për Iërnl asht edhe ma e madhe e ma bujare; kësaj barre lypet t'i bajnë m krejt egoizmin qi kanë, pse kështu kanë për të krye veprën ma
I
t'
enë.
Qe pra shka na shtyn me i dhanë randësi fëmls së sotshëm të S'iqypnls; pse shohim se ç' Iarë mungese do të mbushë e të ven në vend e për ç' farë pune asht snëniue. - Mendje - këthjellti pra, e ai qi e kupton randësln qi ka fëmija, duhet të përpiqet e t'i a bajë jetën të bukur e t'i a shtrojë me lule udhën qi do të. ndjekë. Prindt, qi tharn, st: kanë për barrë të parin kujdes për fëml e kanë me detyrë, për sa t' u rnërriië fuqija morale e materjale t' a rrisin ket kjenës të shëndoshtë e të fuqishëm, t'i dikojnë në zemër ndjesina atdhetare e njerzore, të pasunojnë menden e tij me idhë e përftime të reja tue mos
.
158
A
.
G
1)
M I
Por deri sa të jë: Iëml, rrin i prindkursye kurr' i s-'~nd për ket qellif'ff. Shëndeti, dashtunija, ndjesh e Idhët vet qi i ngrehin nji thron në zemër qi kanë për t'i dhanun prindi Iërnls, të iyne me dashtuni qi kurrkush s' din kanë për të qenun paja, qi do t'i t' a kuptojë përveç nji babe e nii nane. apin kur ka për t' i a rrembye shoq- Ata rrisin sot mbretin e botës së nenija e ka për t' a ernnue qytetas. Atë- sërme, mbret i dashtnivet sot, mbret herë vepra e tyne ka për t'u njehun i fuqivet kur të rritet, mbret i shekue kryeme e fëmija ka për të zanun llit tij sot edhe nesër. A.). vendin e tij si luftar.
KUJTIME
H
Shqypnija në Kongres të Berlinit. HISTORIKE.
(Prej Kr. floqit)
a grekë. Na nuk duern me kenë tjetër gja veç Shqpptarë, Për kët ndiesi, e tue drashtë mos të bjerrim komsln r'onë, nuk e kemi kqyrë me sy të mirë shkatrrimin c Perandori, Osmane, kundra së cilës në nji kohë tjetër kishim bashkue armët t' ona me ato të popujve kryengritës. Për ket arsye t' a dijë Europa pse e kemi lanë ket rasë kaq të bukur për me e shkëputë Atdhën t'onë prej duerve anrnike · e pse shpata shqyptare, e nderueme tash sa shekuj, nuk vringlloi si kur se pat zakon ndër të gjitha reziqet luftrake të Lindjes. Shqypniia ka nji faqe të lumnueshme në historln e kome vet: prej Skanderbegut e deri te Mark Boçari, prej Lek Dukagjinit deri te Ali - Pashë Tepelena, Shqypnija e ka ruejtë karakterin c vet komtar e dëshirin e vet të shëjtë për ~ ~etëqeverim të plotë. Shqyptari, n~ dashtë të kë: luftue ndër male të vela për me prujtë vatrat katragjyshe, në dashtë të kët luftue për bri ushtrive të hueja, asht dil gjithmonë në shë] e me nderë. Ky karakter komtar, kurr i koritun e qi ka luftue mu-
BK S
Rusi]a, e cila përpara u mundonte rse e shtri influencën e vet në Ballkan për arsye të besimit të krishiënë, sot qi ka diftue kjarisht e me ngadhnimin e armëve të saja qellimin e mrapshtë të vedin, ka bjerrë c' do randsl në Shqypnl e në Greqi, ku kqyret me sy të keq të shtrimunit e saj. Prandej ky kom lypë me padurim ndihmën e nji komit të math, qi të ndalojë rrenimin e plotë t' Atdheut e të shdukunit e emnit „ Shqyptar « prej kartës s' Europës, Kjo frigë asht qi nuk i la fiset shqyptare me lidhë nji aleancë me Malin e Zi, uzhtrin e të cilit e kqyrin · si nji parapriise t' ushtrive ruse. Kjo Irigë, qe prap, qi na ndaloj për mos me pranue paravflmet e bamuna prej anës s' Austris e së Rusis, të cilat, tue pasë qellirne të përkunderta, kishin për qellim me na përpi e me asgjasue mëvehtësin t' onë kom tare. Sikur se nuk jemi, as nuk duem me kenë turq, kshtu kemi me i kundrështue me lë gjitha fuqit t' ona atij, që të dojë me na ba sllavë. austriakë,
A G I M l
Adriatik; në mënyrë qi, tue kenë e zoja e' dy deteve kishte me muejtë me me u mbyllë komeve prendimore të gjitha udhët e Orjentit. Per ket qellim e per me rrëitë Europën, lehet fantazma i; pushtimit otoman në Stamboll, tue e ba Sulltanin nji xevendës të Qeveris së Pjerërburgut e për ket arsye nuk i epet nii xgjithje themelore çashtjes s' Orjentit. Në qoftë se Rusija ka · nxjerrë shpaten për me u dalë zot popujve! të krishtënë prej shterngimit turk, pse len mbas doret nji pjesë shumë të madhe pa ndihmë e pa rnprojtie ? Perse i len kta popuj glithnil nen xgtedhen e pa-durueshme të cilët nuk kanë me kenë kurr të zoti me pshtue prej intriga vet të Sulltanit qi edhe prej prej haremit të tii, po të <leshte, nuk din e nuk mundet me i realizue riformat e premtueme sa herë. Në qoftë se qellim; i tij asht i kulluem, pse nuk i rregullon pupuit e libruem :si mbas komsls qi i perket gjith se të cilit ? A thue se vetëm Bullgarët e Malazez! kanë të drejtë për vetqeverim e popujt e tjerë qi kërkojnë liri, si Grekët, Shqyptarët, Romenët meritojnë me kenë të dënuern e m'u marrë neper l\ambë? A thue, ndoshta kta popujt e rnbra më nuk vlejnë tjetër përveç me xgjedhë nji prej të dy robnive, turken ose sllavën ? Shtetet Europjarie nuk munden me e ba ket padrejtsl e as nuk do t' a bajnë, në qoftë se nuk duen qi të qindrojnë në ·kambë rreziku i nji lufte shemtuese. Pra as pagja nuk mund të jët e qindrueshme as rregullimi, as qytetnimi s'ka me pasë vend n' Orjent, në qe se prej shkatrrimit të Perandorls Otomane nuk kanë me u mkiimbë kornsit qi e përbëjnë, Qi popujt sllavë të formojnë shte-
BK S
H
ndësisht kundra rnizoris otomane për ma tepër se katër shekuj, nuk mundet, as nuk do të shduket sot, në kët shekull qytetnimi nepër vepër t' Areopagut Europjan. Ky Areopag asht mbledhë sot për me njoftë të drejtat ligjore të komevet, për interesë të cilvet u bii kjo luftë, qi pandehej t' ishte mbaruemun me traktatin e Shën Shtjefnir, por Europa mori veshi se ai traktat, në vend qi me ·sigurue paqin, kishte me kenë shkndi luftash të reja e ma të rrebta, pse nuk pat nderue të drejtat e se ci· lit kom; mu u mundue me i ngatrrue e me i ligshtue (k to komet e vogla) me krijimin 1;; disa shtetenve pakornogenë. Popullsive të numrueshme greke desht (Areopagu) me i u ngarkue x.;jedhen sllave, të cilën donte me e përhapë shi prej Detit të Zl e deri nder brigjet t' Adriatikut e t' Egjeut. Deshirat greke janë të perbuzuna jo velem prej diplomacls së pa-dreitë, por edhe prej fuqive ruse, qi janë tue u shtr1 në Maqedoni. Per kundrazi kërkohet qi Mali i Zi i vogël të smadhohet e të xgjahet deri në zemër të Shqypnis per me i u bii Rusis urë per fitime mil të mdhaja. Rumanija, qi nuk iisht sllave, edhe pse u ka ndihmue armë vet ruse, jo vetëm asht e liinun mbas dorë, por me, nji pa-mirënjoftje (pa-evarl) të pashoqe, qi kishte me rnueitë me u thirrë trathti, currohet (rriepet) prej krahinave ma të begatshme. Serbija edhe pse iisht. sllave, nuk e shef dëshirin e sarfë·kryem si duhet, vetëm e vetëm, pse ka kenë frikë të mos bahet krejt e veçme e autonome. Qellirni i Rusls pra asht i kjartë qi don me zotnue nepermjet të Bullgaris në Thrakë e në Bosfor, e nëpërmjet lë Malit Zi në Shqypni e në
159
160
A G. I M doks, në dashtë muhamedan, në dashtë katholik nuk e kanë mohue kurrë Atdhën e tyne, por te qendrushëm kanë rnbetë gjithmonë e kudo Shqvptarë. Në pik pamje politike duhet me pasë para sysh se Shqypnija asht nji pritë kundra invazjonit sllav si kurse qe nji herë kundra invazionit otoman. Njiherë Europa e verbuerne e la Shqyppnln në fatin e vet, e cila, mbas nji vargut të gjatë luftimesh të lurnnueshme u rrëzue, por Europa e shekullit XIX. nuk ka me e ba prapë nji të ktillë gabim e ka me marrë para sysh shërbimet qi ky kom i vogël i ka sjellë çashtjes së qptetnimit, Vijon.
BK S
H
te autonome asht e drejtë e politikisht e mirë; por asht edhe e drejtë qi gjith Grekët të përmblidhen në nji trup korntar e .qi edhe Shqyptarët të kën vetëqeverimin e vet të forcuem e të njoftun. Shqypnija nuk mundet m' u bashkue me Greqin, pse ka' ndryshime të mdhaja rrace, gjuhe, dokesh, zakonesh e qytetnimi; Shqypnija s' ka me durue kurr pushtimin sllav; Shqypnija s'jka me kenë kurr turke e ket giasend e provojnë luftimet e pa-prashrne katërshekullore për me ruejtë" të pa prek un karakterin, tradicjonet e fy,zjonomin kornrare. Besimi i Shqyptarvet ka rnujtë me ndrrue prej orthodoksls në islarnisërn e prej islamismit në kaiholiqisërn, por Shqyptarët, në dashtë ortho-
H·i s to r
Gjendja e kalueme e qytetit të Durrsit. Prej Dr. Konsta ntin [ireçek-ut.
Vijim prej N. 9.
Në Durrës ishin aso kohe dy kështjella, i nalti ase kështjelli i parë (castrum principale, castello di sopra), i quejtun edhe kështjelli i Shën lllis (castellum Sancti Eliae) me nji kishë lë vogël e me nji shpi, ku rrite meshtari, e kës!ztjelli i jashtëm (castel de fora). Venedikasit në vjelë 1403 i vogluene ledhet e qytetit, pse nuk gjëjshirn njerz sa me i ruejrë. Qytetasit paten mbarsh trimin e rnotshërn e u sunduen prej njij këshilli të vendit e krye vjeti zgjidhshin nëpunsa të ri. Përmendet edhe nji shtatut i qytetit, i dam në 35 kaptina, originali i të cillit në vjetë 1398 u ruete në nji mungade franciskane, Tregtija ishte në nji shkallë të
mirë: prej Serbije vishin karvane me plurn e me gjana tjera.' Por mbas dekës së Skandërbegut (1468), kur Turqi pushtuene vendin, filloi Durrsi me e bjerrë randsin e vet. Kalorsi german Arnoldi von Harff, i cilli u p ërshkue këndej pari tue kalue për P~,.ru: vjetë 1496, e përmendë Durrsiri si nii qytet të madh të rrenuem . .,, Numri i tianorvet u pakue prei «ajrit të keq», prej malatj~,;i ~ cilla u përhap prejse u zhgatrruene peiide1 i! ~ënetës. Ma von filluen me ra edhe ledhet e qytetit. Përmbi ket gjendje të dispruerne Përlimtarja e vendit i drejtoi Dogjit të Venedikut me rn të Shtatorit 1500 nji ankim. Qe me 17 të Gushtit 1501 hine Turqi në Durrës e Venedikasit
A
G
·•
161
mnenit, nen _ ërnnin Petrula. Në kohë të miesme vendi ndërmjet të Durrsit e të Tiranës u thirrte Skurja prej nji familje me ërnnin Skurra ase Sgurra. Hahn-i shkruen, se vëndi rreth katundit Nderen]e, edhe në kohë t'ona· thirret Manskurja e madhe e Manskurja e vogël. Nji vend tie tër, qi përmendet në kohë të mjesme, kje Kunavja, ku_ riji herë kishte ndejën e vet nji Ipeshkëv ~ grek, e, mb~Akropolites, ky vend ishte ndërmjet të Durrsit e të lumit Mat. Ma ven kje në ket vend edhe nji Ipeshkëv latin «episcopus Canoviensis» në vjetë 1310.-1529 e nji kishë e Shën Dernetrit, Nji Ipeshkëv tjetër grek i metropolls së Durrsit kishte ndëjën e vet në Stefaniakoi, por nuk dihet sugurisht se ku u gjindte k}' veno. Në kohë neapolitane e venedikase në ket vend u gjindte nji Ipeshkëv latin «episcopus Stephanensis», por ndeja e tij nuk ishte e caktueme, pse herë rrite në qytetin e vogël të sotshëm Preshë ndermjet të Tiranës e t'lshmit, herë në Benda, qi asht Bena e sotshme kahë lindja€ Tiranës. (Episcopus Bendensis et Priscensis 1404, Stephanensis et Bender,sis 1363 e 14!8. Fund. Karl Gurakuqi. ----------·
BK SH
me rnzi paten kohë me ikë ndër anija të veta. Në vjetë 1502 Turqt e vogluene qytetin tue ndërtue shi në zëmër të tij nji ledh të madh. Sikurse shifet edhe sot, k}' ledh lcie ndërtue me gurë rrenimesh të matshme, me copa mermeri, me dhenarime rromake, byzantine e , / venedikase, me gurë I orresh të çrnue-shëm. Në kohë të Turkis k]e Durrsi nji qetet i vogël afër 200 shpish, i rrethuem me mure të forta e të nalta -e kishte ujë shum të keq. l.;mani ishte nji gjl i hapët, i cekët e krejt gurishtë; kur ishin tallaze, anijat u giindshin ma sugure në Kep të Palit se në Durrës. Kishët u shëndrruene prej Turqve në xhamija. Kryeipesbkvi kntholik nuk guxonte ma banue në qytet, por ndër rrethe, përpara në Kurbi, tash në Blinisht. Periferija e qytetit në kohë të mjesme nuk dihet se sa ka qenë, por dihet se kapasë shurn vende për kullosë, vëneshta, tokë buke, ullishta, përntore, krypnore, mulli] uji e shurn kishna. Afër kishës së Shën Kollit kje në vjetë 1081 lama e luftës së perëndorit Aleks Komnenit. Kisha e Shën Mëhi.J-lit kje atëherë qandra e luftimit ndërmjet B}'zantasve e Normanve; mbas Heuzep këjo kishë u gjindte kahë lindja e qytetit në katundin e sotshëm Shemikoli. Në breg të detit ishte kisha e kuvendi i Shën Theodorit.Ju-h-us~Ceza_ri pat ;- lamën e vet kahë jugu i Darrsi~ë\reg të detit; k}' vend u thirrte në koh . të mjesme ,Petra e sot italisht quhet Pietra bianca = Guri i bardhë. Q1ndra e fushës pjellore asht sot Tirana, qi edhe Barlctiirs e përmendë në historin e Skandërbegut. Petrela e sotshme me nji kështjell të mo'shërn alër lumit Arzen përmendet prej A11a Komnenës, së biës së perëndorit Aleks Ko-
M
Zefi ,i Ndok I/lis ase
Zef Jitban,i
Asht fat i zl i popullit i'onë qi mos me u çmuem aspak nji njeri i kë· ndueshëm, i dijshëm ':! qi ka derdhë mund e djersë per të mirë e qyretnim të komit të vet. Me të vertetë se edhe
JJ 162
A G I
perparim; e per me i a dalë këtij qellimi din me zgjedhë nii ndër ml'r të fortat mjetet per me zhdrivilluem gjuhen, don me thanë me mbledhë kangër e thanat e vjetra. Edhe sot, me giith qi kemi bam nji hap bukur të math ndej perparimin, edhe sot, po tham, na s'jemi tue kuptuem aspak e pra tue e lanë krejt mbas dore at mjet të fort per me i dhanë shkas perparimit të gjuhës s'onë; nuk interesohena aspak se ndër kangë të vjetra qi këndohen në popull, gjejmë nji poesi të madhnueshme e nji begati gjuhe qi me na i pasun lakmi shum popuj ma të lavruern se na. Me nji mend se në ket udhë kemi hecë pak gja, kemi punuem diçka, si bje fjala «Visari korntar» i At V. Prendushit, por ndej nevojen e madhe të kohës asht teper pak. E mirë pra, Zef Jubani, atëherë kur askush nuk çare kryet aspak per gjuhë e letratprë, i a pat prëm mendja, i a pat darn gjygji se ç'udhë me ndjekë per t'u prirn shqyptarvet në perpari e uë ,qytetni. E qe se e shofim, pa prituern e pa qellë, t= u endun termal e terposhtë katundeve! t' Arbenis e të Malsls per me mbledhë kangë. Kohët ishin të fshtira, gjeja politike per Shqvpni e keqe fort, sa qitte pengime e ndalime ç'do mundi qi u bante per zhdrivillim të komit Shqyptar, por burri i botës nuk u lodh e si e lypte koha zu rniksi me konsullin e Francës t'asaj kohe, më Hecquard-in e nen,.fl)roliie të tij mundi me udhtuernjneper male të Shqypnls; ndër "Këto udhtime pat shoq, shpesh herë, nii dashamirë me zërner, Halil Koplikun. Më si duket Zefi pat mbledhë shum landë mbi folklore shqyptare, por mbas ankimesh qi ban në parathanë të disa kangve, qi botou, duket se shum landë i humbi shkaku nji ujnajës së madhe qi.
BK SH
njeti, ndër popuj tjerë, ndodhin të tilla harresa të zeza, por së paku në mos u nderojshin per të gjalli mbas deke, kur të prajnë s-nira e rresa, atëherë levdohen, çmohen e shurn herë u ngrehen murana qi ëmni i tyne mos të harrohet e të kapercejë brez mbas brezi. Por ndër ne mjerisht jo, pse njerzt e vlefshëm nuk njifen as per të gjall as nderohen mbas deke. Shëj i zi per nji popull, qi me kaq tregon se nuk ka shpirt, nuk ka ndergjegje, nuk ka jetë komtare, por urrnon e gjallnon landsisht, po tham landsisht, tue e shtrenguem pendlën mos të shkruejë ma randë. Nji nder kësi të paçmuemsh e të harruemsh prej Shqpptarësh e ma teper prej Shkodranësh asht Zefi i Ndok Illis, si e nie] populli, ase Zef [ubani, si u nenshkruete ai vetë ndër sa shkrime qi na kanë mbetë prej tij. Zef Jubani nuk pat qenë njeri me shkolla të nalta, s'pat kryem shkollë, por qe njeri i mundit të vet, i zellit e i cenës së vet, don me thanë se fitou ditunl, u kthellue ndër mësime e u begatue me ndiesi bartesh, tue kënduern e tue mësuern me vetvedi, pa ndihëm të kuj, punë qi na tregon se do të kër qenë pajisun me mende të hollë e me gjygj . të prehët, e me të vertetë, tue kënduem ato pak shkrime, qi na ka lanë, shofirn me nji herë hollsi mendje e prehsi gjygji. Në kohë të tij fjalë e punë komsije nuk u permendshin aspak këtu në Shkoder e mirë pra, ai shtj-mun prej dashtnije ndej popullin e komin e vet, shiqon, edhe pse si zog i truem, me ngjallë ndër bashkatdhetarët e vet ndie· si komtare; ep këshille se si me e hovë e me i dhanë shkas perparimit të gjuhës e të lcrratprës si të vetmet udhë per me mrrijt' në qyternim e në
M
A
G
M
•
163
terit, tuë i thanë se mjerisht nuk gjeje arsye me i kundershtuern gjygiit, qi kishte dhanë mbi të krishtënë të Shkodrës, por n'anë tjeter i u falte nderës se kishte folë mirë per shqyptarë tjerë, tue shtuem se të krish tenët e Shkodrës nuk e përbëjnë Shqepnin. I lutem ndonji Shkodrani të krishtënë qi të mundohet me i pergjegië kritikës së Hecquardit e " per kohëshmja «Agimi„ do t'a prittë me ande, veç mos të harrojmë me shtuem edhe do fjalë tjera, qi Hecquardi i ka harruem ase nuk i ka dijtë; do fjalë. të vjetra qi spikasin edhe ma teper karakterin e Shkodranit, por mund të thomi të giith Shqyptarvet: ma lehtas mbushet nji thes me pleshta se mund të bahen dy Shkodranë bashkë! ase at tjetren, nji Shkodranë asht pak, nji gjymsë nuk ka se si të. kujtohet e dy janë tepet, Tue kënduern at parathanë, qi Zef J ubani na ka lanë të shkrueme në liber, ku botou sa kangë të vjetra, shi· fet se ka qenë i djegun e i pervluem për kom të vete në nji kohë kur komsija ndër ne nuk ndihej aspak jo qi ndihet sot, por së pakut mundohemi me rrëjrë se jemi kinse Shqyptarë, por në fund s'jemi asgja. Mbas gojdhanës së popullit të krishtenë Zef jubani ishte shiquem e mbajturi si i pafe, por gjithnji n'at parathanë këndojmë fjalë të lurrueshrne per kler komtar e perkundra ka fjalë t'egra e të zymta per kler të hue], qi duket, n' at kohë, do të ket qenë kundra ç'farë do zhdrivillim komsije e prej andej kuptohet pezmi i Zefit kundra këtij, kundra klerit të huej e ky per me i a hurnbun randsin Zefit e per mos me lanë qi populli t'a ndiqte e t'i gjirnonte, hapte fjalen se ishte i pafe per me e shnderuern. Kur Zefi flet per nevoje të zhdri·
BK S
H
mucr qytetin e Shkodres me 13 Kallnduer 1866. Prej asaj parathanë kuptohet se Zefi paska pasë shurn kundër.shtime e do të kët vuem shurn salvime sidomos prej të krishtenvet, pse në pezem e n' idhnim të vet bje fjalë per fjalë gjygjin e rrebët, qi i mithanuni Hecquardi ban mbi të krishtenë shkodranë në rJji vepër të tij permbi Shqypnl t'Eper. Jo per idhë të parakupruerne, jo per rnëni a tjeter kavi të keqe po qesim këtu giygjin e Hec· quardit mbi të krishtenë shkodranë, por vetem qi në pastë thanë gja të vërtetë të njofirn vedin e të mundohemi m'u permirësuem, pse kritika e vërtetë qet në shesh si të mirat si të ligat, per m'u forc.uem në të parat e m'u shporrë prej të mbramesh. Qe pra se çka thotë Hecquardi tue folë mbi të krishtenë shkodranë: «Kurrnii herë katolikët e Shkodrës s'kanë qene të zotët m'u marrë veshi ndër vedi per të kryem të ndonji vepre per të miren e pergjithshëme. Smirzez, rreskëqi njëni" kundra tjetrit, të pervfljtë e të lëvyershcm ndej arë per të cillin kanë nevojë; madhshtorë e perbuzesa ndej lt! vogjelit e nevojtarët; të pamiradishem per të mira qi atyne u bahen e kujtojnë si me i a pasun per detyrë. Katolik! e Shkodrës s'kishin për të rnerituem projen qi u epet prej Shteteve! të Prendimit, mos i'ishte kujtimi qi kanë ruejtun besen me gjith salvime, qi kanë vue e psue. Nuk janë të zotët e miradijes; janë kuprrakë e të pabesë sa s'ka .. ·" Kr gi)'gj kaq i idhët e i randë i Hecquardir, sikurse këndohet në nji libër, q.i.,.ai botou përmbi Shbypni «Prejshkrimi i Shqypriis„ .do peshuem, pse mjerisht në shurn se· nde i a gjet së vërtetës. Kur qe botuem ky liber i Hecquardit e e pat kënduem Zefi, thahet se i shkrou njt I eter auk-
I
164
•
A
G
të fulius Caesarit për Itali n, të Pjctrit të matit për Rusin ose të Ludvikut XIV. për Francën. Disa gojëdhana rrojnë sot në gojë të popullit për Pirron, prej të cilave po rreshtojmë ktu nji a dy për lezuesat t'onë. Thohet se ërnni -Shqyptar» na ka mbetë ne Shqyptarvet prej ksaj ndollinë: Kur kishte kthye Pirrua mundëtar prej Tarantit t' Italis krenat e kryezotat e krahinave t' Epirit, si mbas zakonit, kishin shkue me u pergzuc me te për ngadhnimet ·e madhnueshme e për fitimet e rralla qi kishte pasë; nji prej krenvet i diftovi habin pë shpejtsin e pa shembellt, me të cilën i kishte barnun kto fitime; Pirrua i u përg;egi atherë se kto gadhnime, e ket shpejtsi i a u detyroje ushtarve fatosa të tij, të cilët nuk u turrshin si ushtarë të zakonshëm, por flut:ojshin të rrebtë si shqypet; «kta, tha, s'janë ushtarë, por janë Sliqyptare· /,, Qysh a therë ushtarët e Pirros thirreshin Shqvptarë. Ma von !11e k,et emën u emnuen gjith ushtarët e nga, strave tjera të Shqypnis. Ky ernën dal ka dalë, tue gletë mirë-pritje u birsue prej popullit Epirot në mënyrë qi të gjith Epirotët, Meqedhonasit, .lllyrij, Thrak etj .• u ernnuen Shqyptarë. Ket ernen po· e rruejnë edhe na shtërnipat e tyne. ''"''
BK S
H
villirnit e të lavrimit komtar, thrret klerin qitë bashkpunojë me tjerë Shqyptarë atdhetarë. Zefi i Ndok 1111s pat lërn rreth v]etit 1818; këndimet fillore i pat bam· në Malltë, ku duket se pat kryem edhe ndonji klasë të ndonji shkolle së rnjesme pse kur ktheu në Shkoder ishte djalosh nja 18 vjetsh. Per veç nji] libri me sa kangë të vjetra botou edhe nji liber italisht mbi kanun detar. Sikur shifet prej nji poesis. gjithnji italisht, qi botou në Venedik mbi Mbret. Nikollen e Malit të Zl, do të kët pasë shum rniksi me te. Zef Jubani diq në vjelë 1880 pa lanë mbas vedi kurrnii djalë perveç njij bije, ende sot gjallë në Shkodër. Qe në pak fjalë disa lajme per nji Shkodranë qi ka qenë munduem me te vërtetë e me zërner per të mirë t'atdheut, por mjerisht, si asht fati i zl i joni, sot kryekëput harruem. m. L.
M
Mbi i etën e Pirros. Prej Kr. floqit.
Vijim prej Nri. 9.
Mbi gjith mbretën! tjerë qi mbret nuen n' Epir," Pirrua i Marh ka qe në ma i famshmi e ma i zoti. Koha c sundimit të tij njehet prej historishkruesave si nji kohë arit e patasohet me kohën e Periklesit për Greqin, ose të
noj i vJJaj Pjelli, mbas ktij sunduene 15 mbretën tjerë deri më 4:3J para Kr. kur u dak Tharripa. Më 470 p. Kr. sundoj Aclmiti, te i cili shkoi.,. si shtegtar i pari i Ellinvet Themistoklesi ku1'i a'bue· prej Greqijo. Më 430 p. Kr. Epiri ishte Demokrati, si thotë Thukydhydbi. Mbas Tharrii?cit mbretnoi Alqeta, mbas tij sunduene ti_B}Jt A-rriYa e Neoptolemi. Ma V,.ÇD ry,bretiw(Eaki, ose Eakidhis, si i t*) Mbas Mythologjis, si 11 prish Troja, i bir' i thojshm 'Grekët o mbas ktij i biri Burri ose PiAqelehtit, Pirro-Neoptolemi, zbriti u' Epir e the- rrua i math mbas Grekvet. Hjlli i Epirit perenclon meloj mbretnin e Epirit. lue kenë ky i pari mbret ~ë 168 para Kr. kur Paul Emili i Rremës e zue tue pasë për kryeqytet Bythotiin. (Sajad hën e. ni rob Persejn, mbretin e m bramë t' Epirit me sotshme qi gjindet drejt për drejt me Qerlozin). 150.000 Epirotas e )Vlaqedhonë e i çoj me vargoj Ky prej Andromakës, së shsqes së Hektorit, tha- u' Itali, tue rreoue edhe 70 e sa qytete të mdhsja het se kish uji djalë .llollo, -cë emen,_~ili u ba t'Epirit e të Maqedhonis \ ('•• ) Të huejt rr'a quaju -Albauese» cAUvanoh mbret i Epirit, mbas dekcs së t'et. Mbas,1ftij mbret-
A
G I
M
BK SH
Ushtarët e Pirros këndojshin edhe mbushë me bukë, qi të mos ketë si të do kangë shumë të bukra e kcejshin flasë tjetër herë !,, Ky xherieral kaq u do valle fort të hiieshme. Disa ush- mahmit për ket shpirt-madhësi të Pitarë Thesprotë (Çamës) kcejshin tepër rros e kaq u pendue, sa i ra ndër andësisht nji farë valle të posaçme e kambë, i lypi ndjesë e u ba ma von cila i pëlqente shumë Pirros sa, jo ma i miri mik e dashamirë i tij. vetëm shpesh herë kur kishte gosta i Si shoq e familjar ishte shum i thirrte kta e kcejshin, por edhe në qetë e i durueshëm. Nji ditë midis nji kohë lufte, nder pushime i ngulte për mbledhje, qi kish Pirrua, e shoqja e me i kcye edhe jo nji herë e dy rresh- tij Antigona, nji grue e rrebet prej katohej edhe vetë me ta në bali, e rakteri, e hidhnueshme fort e qortoj shkëlqente në krye të valles. Kjo va- ashprisht ; tnnija e saj arrivi 'deri atje !le thesprotike, qi kaq tepër i kandej sa e shau me shum fjalë të dobia! Pirros, u adoptue mandej prej të gjith Pirrua as nuk u tund as nuk kallzoj Shqyptarve, të cilët e luishin me nii farë zemrimi, përkundrazi qeshi edhe hijeshim të rnath, si edhe prej Grek- s'i foli gja. Nii kshil'tar i tij i thotë: ve, të cillët e quejshin Pvrrichios ehe- t' ishe unë si Madhnija e Jote e kishe ros vallja e Pirros, edhe asht giith a- vra mbas ktyne të fshameve ! «Edhe un jo vallja e sotshme çamçja, ose ça- i a priti, Pirrua kishe me e vra me mikes (vall' e Çamëvet) qi aq bukur kenë si ti, por nuk e vras se jam nji lohet edhe sot. mbret e ajo n]i mbretneshë e mbassi Si njeri, Pirrua ishte shum i butë asht nii kom tjetër s' dua të thonë se e i urtë e shpirt math, por aq krenar Epirotët vrasin grat !» e madhështuer ishte në luftë. Rrëfejnë Nji ditë djali i tij i vogli e kastise nji xheneral i tij sillej kaq keq ku- ~onte. shum. ~ir~?n, ?a t~ e r::ibramja ndra Pirros sa flitte shum ashpër për 1 a kt~hte lidhë te dy!a kambe!. e m~. ' • . .. ndohe] me e rrxue. VJen aty np kapiPirron edhe bante propagandë per me e tan rojtar i Pirros e kur e shef në rrëxue prej fronit, ky mbrijti deri sa ket hall, Madhni, i thotë, si e duron të organizojë nji çetë me qellim të-- ti nji mbret, me t' u ba ferrë ky kavrasë Pirron. Xhenerati u zu e u bur- lama ? «Ah, miku i em i thotë Pirrua, gos edhe gjith populli pritte se po e dikur edhe une i!ia~ gletë ferrë t'f:m.. et · h .. p· p k „ d e tash po shpaguei detyrën e vjetër!pns e irrua. or y ne ven me e Fund. mbytë xheneralin, e grishë, nji natë në gostë edhe t ep me hangër e me pi ! Dikujt s'i u durue edhe i hoq vërejtjen Pirros për ket gja ; por Pi~ 1 lOgra 1. rru!t,;.t~ nenqeshë, i gjegji kshtu : - - -"T' a prishi më„vJewn-cr, 'se- asliT te- Albani a The mas ter key to për i zoti e .i ka sherbye mjaft At- . the -near east dheut, mbassi s' L a mb!'lla _d~t gojën [Shqjpnija çilsi i parë i Lindies s' alarme) ndryshe, u mendova ma mire t' 1 a Nen ket titull na ra në dorë nii li· "An·anHë„ uArnautëJJ ndouse hisbu-ija na ka C111ber i bukur anglisht, shkruem prej z. nue me disa emna tjerë si Pelusçë, Lelekë, ParllaD' Kristo Dakos, kryetarit të partis yo11.ë, I.udas, Lyk(l.s1 Korra», F,•yya,-,·, T'urrës, Enë Boston. · truskë, llly·rinj, Jloqedonë, Tt.rcdm», Tlu'sprotF, politike shqpptare }!!,Alo ..;;;, llaon;:, Da.rdaNi: etj. etj. Libri i shtypun bukur e kjartas
B"b}"
fi
A
G
M
I
Turqi e n' Amerikë, ka_.shkrue edhe disa libra mathernatike shqyp per shkollat e -m esme tëShqypnis, si edhe librin e vogël, po të çmueshëm, "Cilët janë Shqyptarët„ të përkthyem edhe anglisht. Din bukur greqish,en, turqishten, rumanishten, frangishten edhe anglishten. Ka kenë drejtues i "Diellit,,. Si nëpunës, mis i këshillit qeveritar, i ka shërbyem Atdheut energjish! në rasa kritike. Në këshillin e gjyqit ushtrak, qi u ngreh në Korçë për shkak të krfengritjes së Prillit, z. Kr. Dako ka bashkpunue me shkruesin e. ktyn~ radhëve bashkë me misët tjerë z. Pandeli Vangielin, Abdyl beg Ypin edhe komandantin ollandas të Korçës, major Shnellen. U martue me të shkel·_ qyshrnen z. Sevasti Kirjas, të parën direk toreshë të Shkollës shqype e vajzavc në Korçë, shkrimtaren e pa-lodhu n, për të cilën kena bam un fjalë tjetër herë ne k et të përkohëshme nen' titullin «Grat shqyptare në fushën e literaturës». Z. Dako shum i ka shër- · bye Shqypnis si delegat i kongresit të komeve të pa-liruern në Philadelfia, Pa, si edhe si përf'aqsues i «Vatrës». në Washington, D. C. bashkë me mikun tjetër t'onin z. K. Çekrezin. Tue i dhanë fund ktij artikulli po pergzohena me·auktorin e ktij libri e mikun t'onë z. Kr. Dakon, të cilit i çojmë falënderjet t'ona nër mundimin qi ka derdhë per ket liber të çmueshëm e per veprimet _e mundimet e tija qi asht tue barnun për shpëtim e mbrothsi të komit.
BK SH
përbëhet · gadi prej 300 faqesh, e ka dalë në Boston-Mass e shitet prej auk· torit, Asht tepër interesant, pse ban fjalë për Shqypni e Shqyptarë në pikpamje historije, ethnologije, gllosologije, statistike e politike me dokumenta e me fakta. Fillon me nji parath1inje të Mr. Riclzard' Gottheil profesuer n'Universitet «Columbia„ N. Y. Ndahet në 12 kapituj, të cilët përgjithrisht bajnë fjalë për positionin geogr:ifik e po· pulisin e Shqypnls, për orizinin e gjuhën e shqypiarve, zakonet e tradicionet e ryne, për peripetln e Shqypnls midis shekujve, edhe ma fort për kongresin e Berlinit, Lidhjen e Prisrendit, luften ballkanike e pasimet mizore të saj për Shqvpnr, konferencën e Londonit, luften Europjane e peripetlt e deritashme të Shqppnis, për shdrivillimin komtar, edukacionin national etj. etj. Libri ban fjalë edhe për burrat e grat ma të shkëlqyeshërn të Shqypnis, disave prej të cilvet shfren edhe pikturat e shtypuna. Me nii fjalë auktori analyzon hollësisht e me mjeshtri, me të drejtë edhe me arsye ç'do gjli qi i përket Shqypnls e popullit Shqyptar. Bashkë me kto ka edhe shum topografi të bukura ~të Shqypnrs si edhe zagrafl klasike të luftave të Skanderbegut, e ti. edhe nji indeks hollësuër të landës. Ket libër të cilin e kemi këndue me verrejtje i u a porosisim Jexuesavet t'onë, por edhe gjith Shqyptarvet. Auktori i ktij libri z. Dr. Kr. Dako prej Korçe asht nii nga vëteranët intelektualë Shqyptarë i njoftun në fushën komtare si nji nga ma të nxehtit e ma aktivët atdhetarë.Ka mbarue ia.kultetin mathematik t'Universitetit të Bukureshtit të Rumanis. Për veç propagandës së madhe qi ka bamun për shqyptarismin në Rumani, Bulgari,
I
,
.,,
., .~.
~
--~~ !!,.lf!gt
OROE
Lypim ndjesë prej Iexuesavet t'onë në qoftë' se do artikuj si "Lord Byron.çet]. nuk vazhduan =ijimin, për shkak qi auktorët e _ tyne s'kanë das/ttë me vijue pasimin. Faji s'Clslzt i yni. . Mbarshlri11i
A
G
M
I
Me U Kallënduer u ba mbledhja e pergjithsh· me e Shoqnis "Vllaznija„ ku u paralezue e -u pelqye Ujo RREGULlORE E POSAÇME e degës letrare së Shoqnis "Vllaznija,,:
Nekrologi. AlHlyl Beg lpi.
Si mbas kuptimit të nenit 4 të rregullores së përgjithëshme, dega letra> re ka trajtue ket rregullim të veçantë. I. Ç' do send q i i përket degës letrare, si mbas nenit 3, paragrafit a) të rregullores së pergjithshme, i shtrohet drejtuesit të degës. 2. Drejtimi i degës letrare po përban edhe nji mbarshtrim qi ka me i u \'U për barrë njenit prej pjestarvet të degës qi ka me e xgjedhë drejtuesi, e ky ka· me marrë për sy pri të shtypunit e të përdamit e periodikes «Agirni,« të mbledhunit e të hollavet e të dhiinunit e kuponevet të pagesës, letrë-shkëmbimin me shkrimtarë-punëtorë, korrespondentët e pajtimtarët e periodikës, tue rnbajtë nji tefter të posatshëm e tue u marrë vesht per gjith herë me drejtuesin për ç'do ·çashtje. -=3. Drejtuesi ka m' u marrë. vesht me arktarin e Shoq nis, · tue i dhanë me ndërmjetësi të llogaritarit per muej njehsimet e nevojshme e tue lypë prej sish shka të kër nevojë për degën e vet. 4. Artikuj, shkrime e ç'do sënd tictër, qi i përkasin ksaj dege, kanë me i u drejtue drejtuesit të degës. Kurrkush s'ka të drejtë me çue drejt për drejt dorëshkrime në Shtypshkrojë për pa i a dhanë drejtuesit, as ka të drejtë me Irpë numrat e «Agimir.» 5. Gjithsecili anëtar i Shoqnis sa t' Tet e mundun, duhet me e marrë të përkohëshmen "Agimi„ tue pague pa]timin e saj përpara. 6. Kur financa t' a përrnetolë Dre'[tuesit të marshtrimit të së për kobëshmes "Agirni., do t'i caktohet nji rrogë e vogël e permuejshrne me pelqim të kryeparis së Shoqnis.
BK S
H
Para se me 1~ vfi në shtyp kët periodikë oa erdh nji lajm i idhtë prej Durrsi, se atje qenka vra Abdyl beg Ypi, ish-prefekti i Durrsit ! Ky lajm i pa-pritun na helmoi zemrat t'ona se mbas Salih Nivicës edhe nji tjetër humbje i u shtue të ngratit popull shqyptar ! Vrasja e Abdyi begut len nif zbraxje të madhe në rradhojin r'inteligenta ve shqy ptare ! I ndyeri kishte lemun në katund Starje të Kolonjës. Si mbaroj fakultetin e Drejtsis në Stamboll, e morri diplomën e Doktorit të Dreitsis, u ernnue prokuruer per disa vjet, mandej u dha n' adminitratë tue niekun politikën e vendit. Në kohën e revolucjonit të Korçës me 1914 ky ish neprefekt e bashkë me të pa-harruenim Themistokli Grcmitine pshtuene Korçën prej nji djegje të mndershme. Me shkruesin e kri] artikulli veproj bashkarish! si anëtar i gipqit ushtrak në Korçë. Nën okupacionin austrijak ishte nen prefekt i Elbasanite mandej 1 Durrsit. Familjes së mjerë të tij si edhe të vëllait Ferit beg Ypit edhe të kushrinit Xhafer beg Ypit u çojmë ngushllimet r'ona.
Eordensis
NGUSHLLIM.
Mikut t'onë e nen kryetarit lë Shoqnis uVIlaznija„ z. Hys Draçinir i çojmë ngushllimet t'ona lë përzemërta për dekën e pa-pritun të zojës së tij. Zoti i dhashtë ngushllirn atij edhe gii· n-i!,--. të së ndperes, . ,
•••••••••••••••
167
Mkarsht11m1.
1
168
A
G
3). Gojë nuk ka as skjep e han giithshka; kur han njallet e kur ._pin
des.
4). Asht nii zojë me bishtaleca: ka 'lii sy, gjumë s'kerkon, lot s'i rrjedhin; petka s'veshë e ajo veshë tjerët. Etythrolithos.
--------------~
Ndihma për të përkohëshmen •'Agirni,,.
H
7. Drejtuesi i degës ka të drejtë me marrë përndihrnës nji a ma tepër prej piestarve të degës së vet, cilin qi të dojë, i cili asht i detyruem me marrë sypri ç' do detyrë qi t'i vëhet pa lypë shpërblim. 8. Dega letrare mundet me ba edhe bisedime të veçanta ndërmjet të pjestarvet të saj, po të jetë nevoja. Drejtuesi i saje çilë mbledhjen, e ç'do përlundim nepet me shumsi zanesh, Mbledhja quhet e plotë porsa të jen gjy. sa e anëtarvet të degës ma nji. 9. Të gjith pjestarët e degës kanë detyrë me i u shtrue vendimeve të marruna ndër biseda, si edhe ç'do nrdhnit, qi drejtuesi mundet me i dhanë ndokui veçanrisht për shka i për shtate! degës. 10. Kjo rregullore mbassi të pelqehet prej shoqnls, mundet të shtohet, të paksohet ose të ndryshohet prej drejtuesit, mbas nevojave të stërdituna, por kur do herë me vendim të piestarve e pelqim të shoqnis. Shkodër 3 - I - 1920 Drejtuesi KR. FLOQI.
M I
L. 5
„
Miscellanea. C==;J
LODRA_
Lodrat e Nr. 9 i kanë zgjidhë Z. Shefqet Begteshi, Malo Krimshi e Kolë Gurakuqi në ket mënyrë: voeja, syni, cingarja e duhanit, qymyri, mendja, zemra, lakuriqi, goja me dhambë. - Shkruesi i lodrave! nen fjalët: Asht nji send, q'i kupë mbushë plot», · ka dashtë me shëniue trilt e njeriut, por edhe zgjidhsat e sypërpërmendun kanë të drejtë të plotë kur nen ato fjalë marrin vesht gojën me dhëmbë, I)'. I zi asht, pleqnija s'i dihet; pa eshtna asht e me u pi s'pihet. 2). Me nga nger, me britë bërtet e shpirt nuk ha. ~
25
" 10 " 10 " 5
BK S
Hilë Mosi Hysejn Draçini Patuk Saraçi Gjush Shkreli Karl Gurakuqi K, isto Floqi Mark Nika Hpsejn Jukniqi Rrok Berisha Kolë Jakova Mrrstat:rrslami Kolë Gurakuqi Ali Borshi Kotec Deda Shefqet Begteshi Maliq Dermani Ismajl Hakija Zef Preka Muhamet Reçi Riza Fresku Rustem Lovçi Etëhern Behri Zenel Broja Omer Ruzhdiia Hysejn Hilmija Halim Shpuza Ragip Abdyli
" " "
5 5 5
" 5 " 5 "
5
" 3 n 2 n 3 " 2 " 2 " 2 2 " 2
n
2
" "
-~-
2 2 n 2 " 2 " 3' " 2 n 2
Gjithsejt L.: 120 (Vijon.)
H
BK S
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
u.AGI~I E:
"
Ç' DO MOJ I.
BK SH
D E L NË F I L L I M T
Pranohet
<..:
botohet ç'do artikull, qi ka t~ përpje-
kun m.e !avrim komtar e qi pelqeh e t prej Mbarshtri-
mit të së perkohëshmes,
Dorshkrimet
nuk këthehen.
Shkrime, letra e pajtime, dergohen
nen ket adresë:
Mbarantrimit
"AGIMI„ Shkodër.
F AJTIJY.[E:
NË SHQYPNI:
Per 1 vjelë Frank
,,
6 muej
" 3
"
„
"
PERJASHTA:
10.
Per I vjetë Frank
6.
,,
6 muej
3.
" 3
Nji numër i veçantë : Fr.
,,
14.
„
8.
"
4.
1.
······································~·····················