..
HYLLI I DRITES Vieti
I.
d7i;/;/2
Nl1m. 6.
Marc 1914.
-
- -----
--
I (?
l'(j(?
n
~r;!/lJnte.
Kaa Shqypnie, kaa! Edhe pak dit e Mreti i jone po \'jen me xane vend m'selie
t' vet; e anmiqt e ~nCiypnies, qi, me arme
1'1'dore e maa fort me dredhie t' posh!err!1~,j3nc ml!ndue m' e
paa t' shkimun e l' hupun shqimit prejc ftyr~s s'toKes komin shqyptaar, kan me ~ue Ambasadort e vet, PCI' me pershndete preje anes s' tyne Mretin e Shqyptarve, Gu'ielmin I. Rrnofte Gulielmi Wied! Rrnofte Shqypnia per jete t' jetes! Ah po! se Perendia i Amshueshem e kaa shkrue me shkrola arit m'liber
gurit - pa~muem n' qeleer t' rarrizit, qi komi shqyptaar kaa me rrnue gjithmone i lumnueshem del i saa t' i biere dielli dheut, qyshc se ky, ende vargut maa t'gjate t' kavalje!eve 1'jetes s'nierit n' Europe e pershkue neper zgiedhe t' barbJrve, t'Romakve, t' Slavve, l' Turq ve, kaa mQjte me majte vetvetsien e gjfthen e vet komtare t' paa pe~atne e thjeshte shqyptare. Edhe sod, po, shqyp lutet Zoti n' Shqypnie, shqyp i kndohet lahutes zatore neper male t' ona, e shqyp xehet vallja e kanga nder t' kreme e argtime t' voters s' Shqyptarit. E praa- Romaku sod asht shuc; gjQha e tii asht harrue, e vetem do shkatrrina muresi1 na dishmoine se dikuur kaa pase Cesar n' Rome. Komi shqyptaar pat Zotin preje vedit, e prandej sod, maa i madh me numer, maa 'i foort me tra~higime, i lumnueshem po ngrehet e ndertohet Shtet m'vedi me Mret e me selie trashigimtare t' veten. Thaa praa, kjofte gjQha e anmiqve a e trathtarve t' Shqypnies, qi ndjellin zii mii nee, tuje thane se Shqypnia s'asht e zoja me u majte m' vedi; se na jena kashata e tjeterkueje. Na iena pomendari i dores marshtuese s' lumit Perendie: jena kryevepra e kshillit e e urties s' Europes n'XX. qindvjete. Nuk bahet dromca, jo, ashtfi leetas nji koom, qi asht njeshe me gjak e me lot, qi kaa ardhe nen mloje l' dhQnshme t' tyranies e qi asht pjeke n' flake t' barotit e t' luftave qindvjetare. Jane verigat e robnies: jane gjamet e saa nanave t' mjerueme: Jane tetdhete mii jete
-
17° -
shqyptare, t' shuemc vjet preje Serbiet, qi luten per te perpara selies s' t' Amshuemit, i cilli kaa n' dore shartet e popujve e t' fiseve t' rrokullies botujnatare, e qi, preje nji kokrrizes sado t' voeerr, din me mkame e rrapin e .Jordar.1ite qedrin e Libanit: Aj po, kaa me dieit se si m' e majte me ndere e me jete komin e Shqyptarit mii faqe t'dheut. Koha s' kaa me mujte m' e brejtun, shpata s'kaa me mujte m' e prce; e aj i lumnueshem, kaa me gzue mirediet e jetes, deer saa mos t'shkimen hana edhe dielli. Cairet, praa, Shqyptare! e me zemel' t' plote, e me shpnese
t' gjallC t'a kqyrim kohen, qi asht It.::e na ardhe. Kjo asht koha
per t'cillen, tash pcsqinq vjet e tektej, kaa rrahe zemra e Shqyptarit. Per te kaa dnese malcori ke stani; per te kaa fshiia bulku mas qeeve; e bariit e kan ndielle me zamare; e krushqt e kan kndue nder valle; e meshtari e kaa urue preje lterit: maa e mramj:l fjale e Shqyptarit m' siltroje t'dekes kaa kene: lire e bekue! E na' sod jemi t' lire. Kush asht, praa, nder Shq)'p!are aj biir trathtarit I' cillit sod nuk i gllfon zemra preje gzimit, kahe na po shofim se dishiret I' ona u vertetuene, shka m'e pase paa anderI' perpara, kishte kene leper? Ah! I' date aj sh piet; t' hiqet Shqypniet; t' shkoje atje ku bollshordet e. kulshedrat thithin helmin maa I' fuqieshmin: atje, atje Ie t'shkoje Ihrathtari; s'e duem ktu me na turbullue gazmendin me hije t'zeze t'velen. Sod na, shb jemi Shqyptare, duem me gzue e me lumnue; e gazmendin e ze1l1~rsducm m' e dikut', tllje IJrohoflle: Rrnofti:" mrelnia c S/zqrpniiis! Rrnofti:" iHreti i jone' Gu/ielmi I! Rrnos/Zin miql e S/zq}'pnii:'s! - 0 Perend!e, na ruej Shqypnien, Paash pushtetin! paash lumni~n t' ande ! * Augustini Aureli, tuje fole * mii* sharte I'shelbimit, i thote nierit: Qui creal'il Ie Sl1le Ie, lIOll sall'abil te sine Ie. - Njaj qi t' krijoj tyy paa Iyy, s' kaa me I' shelbue tyy paa tyy. - Klo fjale t'madhit Dietaar t' kshtenimit me vend munelen sod me u thane Shqyplarve n' kel mndyre: Europa, qi kaa ndertue Shq)'pnien paa Sl1qypnie, nuk kaa per t':l majW Shqypnien pa:::ShqJ'pnie. Per me u ndertue Shqypnia l1i' vcdi, a se, per me e ng,lshIue Europen qi m' e krijue, I' Ihu~sh, mrelnien e Shqypnies, iane Iype pune I' mdhaa: asht 1,\7pegodi e fuqia e Cermanic3 e e Italies, e sidomos jane dashte lelqindmii bajoneta austriane per balte t' panslavizmit e nji miljard Korona: pune qi shkapercej.n;.e
shqymit fuqiet l' ona. Prandej Shqypnia u baa mretnie ve!~ preje Europet, e jo preje ndoj veprimit t' vet. POl', sikure nilitt, qi behe n' kel jete paa ndoj veprim t' vetin, per me gjajlue e per me mrrijte me gzue, i duhet me veprue; kshtu edhe
-
-
171
Shqypnia, pt>r n' dashte me u majle mretnie n'vedi e me gzue qetien e jetes s' gjytetnueme, duhet qi t'veproje e t' orvatet me ja arratise vedit t' majlunt e independences e t' liries s'vet. Praa, per me u majte Shqypnia m'kame e me u gzue liria nder nee, nuk mas/on qi Shqyptaret t' brohorisin : Rrzo/,!ifSlzqyprzill! Rrno!te Liria! e qi t' gjith kujdesin e perparimit c t'independenc~s s' Shqypnie3 'I' ja u lane Pushteteve t' Mdhaa t' Europes. Diplo:naret e Europ~s jane t'detyruem me kqyre intereset e Qeveri~vL I'veta, e jo ata t'Shqypnies; prandej, preje anes s'one, kishte me ke:Je nji manie me prite qi ata t' punojne ndoj send per Shqypnie vetem prcje syvc t'bukur t'Shqyptarve. Po e x:1am se dy blJulq jane kufiitare c se njani ndcr ta kaa n' are L' vct nji molle, deget e t' cilles t' p.::r3htrthen mii are I'tjetrii e qi ndoj ndoj kokerI' ;)cr loke, a kishte per t'kene urtie here t' ja Ishojne ker ket t'dyiin, (per n' kjoftC se i kanden mollat,) mos me vuu kurrnji molle n' are t' vet, n' uzdaje se molla e shoqit kaa per t'i Ishue gjilhmone kokrraa? Paa dyshim qi jo; pse aj shoqi gjithkuur t'duen mundet me i krekcuc ato dege, a se m'e pree land~n shqymit, e me e lane m' I' Ihaat. Njikshlu asht edhe pu;;a e Pushteteve, t'Mdhaa me Shqypnie. Kuur t'duen hjekin dore preje nesh, paa i raa n' faj as lagrit nderkomlaar as ndergjegics s' vet gjytet se (cil'ile),. e atehere: kush e pat: e, pse peshku i madh giithmone e han t' voglin, na paa dyshim kishim me marue ndnr dh:1me t'maa t' fortit. Prandej nnk asht kohe sod per Shqyptare me ndeje me duel' m' nie e me u talle paa pune, luje pritC pale se shka po ban Europa per nee. Europa ban punen e vet, e t' on en e len kusuur mas doret. Seicjlli per vedi e Zotyn per t'gjith. Per ket pune na sod do t'trandena nji here preje gjumit e preje habiet, qi na kaa topite mend en e shisen. Haruu
e me duel' odeI' .r/zcpa nuk xâ&#x201A;Źhen as miia, jo maa po mahet liria e independenca e nji komit. M'pune praa, Shqyptare! e kemi me paa se, mas! na t' i marrim punet t' ona n'dore, ato kan me u vue maa mire e maa me rend. Kush punon per vedi, punon pf.>r tre, kaa pase thane aj burri i huej. E pse nder pune duhet nji rregull, na ktu duem me tregue se si do t' punojne Shqyptaret sidomos tash s' parit, per n'da<;im me e majte lirien e independencen e Shqypnies m' kame. ::: ~:
::;
Shqypnien e perbajne, pose toket, Mreti, Qeveria e Shqyptaret. T'gjith kta, praa, e kan barre mii vedi me u perkujdesue e me kerkue mjete t' perdorshme, per me e majte e me e ruejt lirien e indipendencen e Shqypnies, edhe me i dhane komit shqyptaar nji perparim t'vertde. E maa para Mreti..
-
172
--
Livius thote: Mreti asht Iljaj, qi do t' caktoje tagrin c dhunen... qi do t' diej me daa mikun preje anmikut. (His!. II. 3.) Preje ktyne fjalve merret vesht sc Nlrcti nji here kaa me rregullue a) jetcn e shoqnueshme t' popullit t' 'o'et; b) me daa se si e se me <;'mretnie tjeter m' e \'ttU n't' perpjekun miqsiet. Maa e para pune, praa, qi mretnia e ree e Shqypnies pret preje Mretit t'vet, asht t' perbhmt e Statatit, i cilli permledhe n'vedvedi elementat e pare t'tagrit e t' perlimit, e asht thcmeli i jete!>s'shoqnueshme I' ko~it. Par Statuti, per me kCne nji faktor i forte i gjallimit t'mretnies s'Shqypnies, duhet qi t' jeet i ndertuem mii ndiesie l'shp1rtit t' popullit; pse <;'do ligje, qi mas t' jeet jehi e tfaqunt e ktyne ndiesieve, del e dhuHshme. Ket mendim e tregon edhe Vico, tuje thane: I governi dev01lO csscre cOflformi aI/a flatara dcgli aDmifli governati. Prandej, n' t' perbaam t' ktii Statu tit, Mret; do t' keet per rreth albanotog t' njimendet: nierz qi t' a njofin kthellet psikologien e popullit shq)'ptaar; e jo Komisjone ibride, qi nuk diin nji fjale shq)'p e qi n' fund t' zemers s' vet, ndoshta, i apin maa randsie nji lojes tIlCIlis a foot-bal, se <;'do <;astjes komtare s'Shqypnies. Kso Komisjonesh munden me kene fort t'mira per me shestue polizza e fattare, e per me daa bakslzislze kryq.e terthuer neper Shqypnie; par jo per me shprehe ndiesiet e shpirtit t' popullit shqyptaar. Me kto fjale na s' duem me i dhane kshille Mretit t' one, as duem me qite poshte t' vleert e pjestarve t' Komisjoneve t' Europes; velem duem me vertetue punen se si asht e si mundet me dale per Shqypnii:'. T'vleert e pjestarve t'do Komisjoneve t' Europes na e masim mas intereseve t'Shqypnies, e jo ma<;diploma\'e qi munden me pase n' gjii: munden me kene t'dijshem saa t' thuesh; par, ma'l s' e njofin psikologien e popullit shqyptaar, nuk munden kurr me perbaa nji Statut, si e Iype nevoja e jetes s' one. Newton, b. f., kaa kene fort i diejshe01; par vshtiir qi kaa diejt me baa kosha: e praa, edhe koshat duhell....
Par, per me e majte
01'
kame e giithmone t' kerthneset mret-
nien e Shqypnies, duhet qi m~ organ.zm t' permrendshem, t' jeet rregullue edhe t' perpjekunt e saje me mretnie tjera. Aristoteli thote: mretnien e pshtojne O1iqt(t. V. Pol.): duhet praa qi edhe Shqypnia t'i keet miqt e vet. Per miq t' Shqypnies marrim vesht njato Pushtete, inttreset e t' cillave shkojne krahas me 'ato te mretnies s' one, e qi prandej edhe mas per fdantropie, na njesin doren per dobie t' vet. E kso Pushtetesh do t'rnundohna me i, pase gjithmonepreje vedit;' pse nima e t)'ne asht fort e <;mue-, shme' per <;'do mretnie, jo maa per t' onen, qi asht m' t' (cern
-
17:1 -
t'vet e kaa nevoje per proje t' huej maa fort se C;'do tjeter. Asht e diejtne; do 1'mundohna me i avite si zjarmin: jo teper nget, pse na djegin; as teper larg, pse merdhasim. Mendja e kthie11t e Mretit t' one kaa me diejt, po. me daa se kush jane miqt e anmiqt t' one sad, e se kush munden me kene neser; edhe kaa me diejt me u pruu me njanen lagje e me Ijetren si e Iype interesia e Shqypnies. Vetem ktu thorne se asht nevoja qi saa maa para kjo pune do I' merret n' kujdes, abo11a influeneat e hueja t' panevojshmc 1110<; t' kene kohe me Ishue rraie t' kthellet n' populi t' one cmos t' pertrijl1e maa teper njegull c pshtje11im m' ndiesie komtare t' ona. I hucj, n'shpii.; t' robit, asht si, dikuur, iriqi n'strofull t'dhelpnes, i eil!i pat muund nji here saa me xane nji grime vend m' t' hiim t'trollir t' sajl', / se mlsandej, si filloj me shtrii turinin, e bani d.:elpnen me date vendi! t'vet, e u baa zotshpiet mrende. ::: :::
Mas! t' jeet dhane Statuti e preje Mrctit t' one t' jeet caktue fillja e politikes, qi do t'mahct me mretniC ljera, Shqypnies i duhet dhane nji Qeverie e nderer. (>erlimi i ksaje Qeverie do t' jeet, jo vetem me ruejt e me qiti.! n' pune ligjet e ,.endi!, si cdhe me dhane c me marre n' emen t'Mretit me kome Ijera; pOl' fort e maa fort me u munduc me shko11a,me pune, me trajtime interesesh t'perbashkshme m'c njalle c m'e foreue n'popull shllimin komta2r. Prandej asht pune e ncvojshme qi zyrtaret e .:2everies t' jcen nierz per tamand t' ndeert si per t' pruu me jeter, si per ndiesie atdhetare. Per ket arrsye, mas mendimit t' one, i do vuu mendja fort n' t' zgiedhun t' ktyne zyrtarve, tuje vuu n' oroe si_domos gjallimin e zyret, qi ata kan pase dcri m'dire t'sodit. Nder Laeedemon nuk kaa mujte me pase zyre n'Qeverie nji trcgtaar, qi per dheIC vjet para mos t' a kishte lane punen e trcgties; pse, thojshin ata, qi tregtari fort leetas mundet me kene msue me rrejte e me trafhtue. Per saa vjet, thu~, n'. Shqypnie kishte me kene nevoja me i lane jashta Qeveriet t' one t' gjith njata qi kan pase ndoj zyre n' Qeverie otomane ?... Asht fort maa mire me zgicdhe per Ministel t' Shkypnies nji malcuer, qi s'din me kndue e me shkrue, por qi kaa ndere e burrnie, se nji nieri t'leters e t' kalemit batak(:i"i. Appollonia docet! E ktii mendimit nuk jemi vetem na; par jane edhe.dijetare e shkrim-t tare t' permendun. Cieemni tholC: Virtas, probitas) integritas in candidato, non lingaae I'olllbilitas, non scientia reqlliri
solet. (Pro Plane. 25).
KSn1u
edhe Guerrazzi: Le mani cke;
trattano la zappa meg/io delle a/tre saprebberr;. reggere 10 Stato. {Assedio di Firenzf', cap. XI.) Masandej, per kahe ana e)
-
174 -
ndiesieve komtare, n' t' zgicdhun t' zyrtarve t' Qeveries do vuu mire n' uroe edhe psikologia e tyne; pse kaa nierz n'ShqypniC, qi preje natyret t' vet, l' thuesh, jane grekoman a scrboman, si edhe asish qi kurrfarct nuk duen me kuptue se shka asht Atdheu. Ktyne nierzve u do vuu mendja fort, perpara sc me u Ishue ndoj pune n'dore. POI', per me dashte m' e majte n' jete mrelnien cree t'Shqypnies, mas mendimit t'one, Iypet qi Qeveria e jone, pose se e ndershme, do l' jeet edhe e pavarshme, a se, s'do t' jeet e dctyrueme me i dhane arrs)'e kerkuje per pune t' veta, pose Mretit t' one e komit. Ouem me Ihane me ket fjalC se Komisjoni i Kontrolit, . mas t' ardhunit 1'Mretit t' one, kishte me baa mire me mledhe rraqet e veta e me skkue. Dy atllarc m' nji kuj s'lidhen, kaa thane i mo<;mi. Seneca thoW: Non capit regTlllm daos. (Thiestes, a. 3.); pOl' sidomos Casti e shqypton ket mendim per bukurie nder kto vjerrsha: ,,11 mislo (governo) e un certo amalgama posticcio "Un non so che d' anfibio c ermafrodito, "E specie di politico pasliccio ,,0' agri e- di dolci intingoli condito, "Che avvicinar volendo e unir Ii e~tremi, "Oi sua distruzion racchiude i semi. (An. parI. c. I.) Na yen mendja se kaq fjate mastoine per me dishmue se kemi arrsye, kahe i urojme Shqypnies, qi Qeveria e saje t' jeet e pavarshme a se m'vcdi. :::
:::
* POI' as Mreti i me<;eme i fuqieshem, as Qeveria e nderet nuk mund t' bajne shum pune per I'maitun 1'mretnies s' one, po kje qi nuk e kan popullin preje vedit. :vIiipopuli themelohet fuqia e jela e <;'do mretnies; prandej edhe populli do I' perkujdesohet per t' majtun t' independences e I' liries shqyplare. E po si kaa me u perkujdesue? - Oikush e pat pvete Solonin se n' <;'mndyre mundet maa s' mirit me u majte m' kame nji mretnie, e aj i pergjegji: "N' /ejofte se PO;JlllIl a ndfgjoTl sUTulimtarvc. e slIndimtarct ligjifs". Qe praa, mndyra me t'cillen populli shqyplaar mundet m'e maite mretriien e vet m'kame: me i ndigjue Mretit e Qeveries s' tii. Ndigjesa perban urdhnin, urdhni perban fuqien, fuqia man tagrin e jeten e mretnie:i;.Per ket arrsye populli shqyp-taar do tOmsohet me i ndigjue Mrelit e sundimtarve nder t'gjitha ato pune, qi jane per dobie e perparim t' njim2ndet t' komit. E. per me u msue me ndlgjue, mjaft asht qi Shqyptaret t'm"endojne, se puna e mretnies s' Shqypnies sod nuk asht nji komedie,..
-
1,5
-
qi Europa asht tuje lujte nder nee, pOI' asht nji pune e kryeme: ujku, s' e xuu maa gjarpni: se t' mendojne se shka e hangri Shkodra s' kaa me kene k\!rr e Malitzii: se t' kshtene, Shkjee e Muhamedan nuk kan nevoje me ja xjerre truut shoshojte, per me shelbue shpirtin: se Krajl Nikolla e Izet Pasha nuk jane dy vigjt e shkalles s' parrtzit etr. etr. etr. Me ndigjese, praa, t' popuIlit; me nji Qeverie t' ndershme e me nji Mret t' uret e t' fuqie~hem m. etnia e Shqypnies kaa per t' u majte m' kame gjithmone e kerthneset e e lumnueshme. Anmiqt t' one per rreth nesh kan me kercnue dhamet preje reset e preje mniet; pOI' na, n' zaa deer sod per trimnie e maa n' zaa mas sodit me gjytetnie e bujarie, kena me gzue pagjen e lumnWn e kohes s'ree, qi asht tuje na ardhe e qi kahmot e kemi dish rue. RrnofttJ" Slzql'pnia! Rrnofti:" /Ji/nti i joniJ" Glllielmi I.! ~
Familj a. Na n' njerzim gjeejm mas Fejet nji send, qi paa dyshim mGndet m' u thire maa i kandshmi e maa i amti m:i toke, d. m. th, familjen. Kjo asht fuqia qi i nep t'luejtun e jete trupit t'shoqnies njaq saa vepron zemra n'trup t' njerit. Preje familjet rrjedh marshtimi madhnia e perparimi i atdheut. Familja i nep jete nji komit e asht per te nji gatim kahe qindresa. Asht gabim me mendue se ushtria me msime e shkolle t'vetat, ja oloqet e luftes, perbajne vetun, njata qi do t' i datin zot vend it, pse kta shkollen e pare e marrin n' familje. Ktu xen njeri detyret qi i perkasin si gjytetaar, e preje kndej rrjedh fuqia e gjith njatyne fatosave t'vleerl, t' cillt nuk pritojne me shkrii muund e me derdhe djerse e gjak aty ku e Iype e mara e Atdheut. <;::ka kishin me vjefte ushtrimet e forta n' <;' fare do ushtriet, me pase per t' qite familja ve<; njerz t' ploshte e t' zolt per kurrgjaa? Atdheu arbote, n'vend qi me pase kush me i dale zot, s' kishte me njehe rreth vedit ve<; se trathtare. Familja na shtyyn n' dashtnie jo vetem kahe puna, pOI' edhe kahe marshtimi i jetes s'shoqnueme, tuej na diftuc rruget e ndrejta t' perparimit gjytetnuer. Familja gat on per atdhee jo ve<; fuqien landtare, pOl' <;ka asht maa per dobie, kjo gaton edhe fuqien morale: snnduest e .ligjtaret. Nuk ji1ne kanunet ate qi bi1jne qi njerzt t'i datin zot drejtsies, pOl' asht dashtnia kahe e mara e e drejta, e l' nioftunt
17(j -
-
e del)?rVe, pune I' gjilha qi xehen maa me Ihemel se askuhd, n' familje. \ jerrshtaret e shkrimtarct e permendun si edhc sejeilli hartist n' zaa e njerzt e vlershem t' gjith, duelen preje familjet. Per me kene i madh nuk asht mjaft qi t' jeen kush i ndezun flake kahe dia, kahe hartet e kahe \:irtyti, por Iypet edhe qi kjo flake t'xaal1 fiill c;' n' familje. Lypet nji babe i mire e nji nane e virtytshme, pcr me ndie madhnien e virtytit e ameleimet e nji jeWsshpiake. Njaj qi c;'n'prehen t'nanes xuu me njofte ligjet e t'drejtes e I'ver-' tetes, aj nuk kaa me i shkrrye klilT shkrimet e veta, as s'kaa me dhftnue hartet mas vesit. Njikryepare n' zaa, per n' kjofte se kryyn detyret e veta si c I)'pe e drejta e e mara t' ja diin nanes s'vet pse do t' jeen kene fisnike. Preje familjet dalin ligjtaret. T' mlidhen niiqind, dyqind ligjtare, numri' s' kaa randsie n' vetvedi; n' kjoshin t'mrapshte, edhe ligjet qi t'bahen preje tyne kan me kene t'mrapshfaj n'kjene t'mire, edhc ligjet e t)'ne kan me kene t'mira. Por ligjtaret e mire dalin preje familjet ku dite pel' dite maa fo,t zhdrivillohet ligja e dashtnies e e harmonies. Nji send !jeter fort i c;mueshem qi rrjedh preje familjet asht dashtnia per atdhee j njajo dashtnie n' per t' cillen Ikunden zâ&#x201A;Ź-mrat e popujve e mkamen fatosat per me kry)' pune I' mdhaa. Edhc kjo dashtnie gjee:1 rrjedhcn c \'ct Ii' 1:]o5i:n::, 'Ii seeilla Zemer do t' marrin n' familje. Cilia ashl gurra e nalyrshme e dashtniej naj atdheen? - Atdheu,
njai dhee i bekuem kn per"nee u n.ctreqendiepat e dikuur do
I' c;ilen vorret; njaj dhee qi na mlon me krahe t'madhnits s'vet; qi na ndrite me shkelxim t' lumnies s' vet; n' t' cillin xume me njofte edhc feen, qi me mloje e mproje t'veten shâ&#x201A;Źjtnon dishiret, madhnon n'toke I'one Iteret e ruen shpirtin e seteillit bestaar. Si I' nderohen kta, dashtnia per atdhee, n'dite maa t' ngushten, c;on n' kame burra p~r ndime t' \'endit qi e b.1jne deken si me lee. Par sot familjes i kerenohcn s:L1manmiq, t' cilJet m1JJ':b~]~"1 m' e lkunde c;' n' themeI, luej u Oi\"ate me i hjEke prEje ballit stolien maa I'hieshmeil, kllt10ren e !un'nueshmc \'gzilllit e t'lumnies. :.; ::;
;~
Familja s' asht, as s'muejt me kene kurr nji sendergjim njerzish, tuej kene themeli i njerzimit, nuk muejt me kene vepra e nji njerit. Hyji i dha ktii, pushted me krijue c;ka i perkitte b. fj. bulkies, harteve e dies, por jo kurr me kriue familjen, pse tuej kene familja vete njeri, i kishte raa me kriue vehten.
-
177 -
Nuk muejt me kene vepra e nji njerit pse, t' a kishte themelue ky, vete edhe mas pak kohet e kishte rrenue. Shum mndyresh u munduen njerzit me e qite poshte ket veper t'm:tdhnu"eshme, si b. fj, me sansimonizem, pOl' nuk ju duel pse "ishte e hyjnueshme.
"
Po, familja kje vepra e duerve t' hyjnueshme. "Ket pune na e dishmon arsyja, e historia. Ruzullimi duel preje asgiajet, pOl' permii t' gjitha sendet e kriueme, Kriuesi desht me ran~ njerin si nji Mret. H}'ji desht me plotnue kryevepren e krijimit tui zjerre shi preje njerit nji shoqe per te, qi t'ishte krejt n' giasim I'tii, e njeri tuej e paa u gazmendue "e tha: qe misht t' em ! Per nii ket familje t' pare, dale preje t' Naltit Zot, u dikojshin preje Qiellet edhe bekimet e para. Ky krijim i"hyjnucshem do t'vijote i perciellun preje bekimit t' hyjnueshem: POI', a themeloj Zoti familjen n' ndiesie? la, psc i1disiet -kan nji veprim qi s' ogjati:!. A e themelaj 0' shise? la, pse c;hisja nllk kaa nevoje per shoqnie per me mllejt me i Ishue I'rezet e veta, e mendet e kthillta, kuuI' dane me krye ndanji pune t'madhnueshhme, kerkojne maa pare qetien e vetmies. Par farr.ilja u themelue ndashta n' interese? la, pse kja nuk ash! tjeter ve<;se nji veprim i poshtem i egaizmit, qi Jargan n'vend qi me ogrehe preje vedit, qi daan 0' vend qi n:e" bashkue. Njimend n' kahe
.
t' ana e shumta e njerzve rregullahet mas interreset kUJr 'don me zgjedhe nji shoqe jetet; martcset e sotshme i gjasin maafort nji tregul, e n'grue qi merret kerkohen maa fort dupat n'parzem e napuljonat n'arke, se karakteri, virtyti e veprat e mira, qi jane stalia maa e kandshmja per ojat~, qi nji dite dan me date Zajeshpiet. Se ku del mandej interresa mundena me e \'llU arae si'i dite per dite, masi kjo s'pritan me qite per fushe per <;'dashkah mrapshtiet e veta maa t' pashlmet, e per fryt bjen t'daamt e kunores e t' perligiunt e bashkimit, pune t' gjitha. qi i napin njerit shkas me ndjeke nepset e mrapshta paa ju kuqe kerkund ftyra. Praa nuk asht pune qi mund mendohet se u themelue familja n'interrese. Ku praa, ku e pshteti Hyji permajten e nji familjes? N' zemel', qi asht ndeja a maa mire me thane gurra e dashtnies, n'zemer qi ndien shpesh nji nevoje t' pamuejshme rr,as me jetue vetun, par me pase t' perpjekun me ndonji zemel' tjeter, t' cillen t' a keen per ndime a uzdaje t'veten si n' gzime ashtu edhe 0' mjerime. Praa, masi familja rrjedhka preje zemret, <;'gjaa maa e kaIIajte se t'themeluemt e nji familjes?
-
178 --
Jo. Historia na mson se zemra vetun nuk mundet me krye nji veper kaq t'larte, pse edhe zemra asht ngrehe preje ndicsive e preje nepseve t' mrapshta. Si kaa me muejt praa njeri me dashtc njinisht, si kaa me dashte gjithhere? Diftova se zemra nuk mundet as kjo me themelue nji familje n' njisie t'dashtnics e n' pandryshim t' knaqunies. Vee; Hyji muejt me xjerre preje dashtniet t' njeril vee;as, nji pune t'dobieshme per shoqnie IT.are. Praa vetem Feja mundet me kene pshtetje e verlete e e sigurte per familjc. Shoqnia e disaa nj~rzve vuni ncn mproje t'ligjve martesen, tuej kujue se me kaq muejte me pruejte shkatrrimin e dashtnies n '.;1"njerz me lidhnie t' ligjshme, pOI' nuk muejt me baa qi hovi i nepseve mos I' rroposle zemral e Iyne. U dhane edhe ligje qi nepshin leje me shkalrrue lidhniCn e marleses, pOI' kto perlrine njat immoraJilet t'damshem, t' ci!lin e ndiejn edhe sot shum vise t' ksaje loke I' pere;udnueme. Te Ileret shkuen vee; t'miret, pse doj~hin me themeluc nji familje si ja u I)'pte dashtnia, e te Iteri gjelne fuqien e gzimet e hirit. Per me dijt se <;'ndryshim gjindet ndermjel t' themelimit t' nji familjes si e Iype Zoti e t' nji familjes si kishte me e dashte shoqnia e per<;udnueme e .sodit asht mjaft me vuu oroe se <;ka asht e si shkon nji familje e paa fee. . Disaa done m. largue feen, bcsimin preie familjcve. Por, a
s' e diin kla se nji familje e pa3 L:.: dsht si nji burg i paa drite,. si nji psim i paa fare shpneset?
Nepi familjes shvillimel e fees, e visari i dashtnies kaa me ju shtue me nji here; n' pa(,:in zemrat ndonji varre kjo kaa me u mylle; djepat kan me kene I' lumnueshem e t' rrethuem me drandofille, vorret kan me kene gjithmone n' ndeer, e lodja qi I' njomin ato buca t'ritueme s' kaa me kene tjeter vee; se shfrim dashtniet. Kuur paganI e paane Poe njoftne nevojen qi kish Ie familja me gjele pshletjen e vet n' liceI',.kahe kujlon shoqnia c sOlshme se mGndet me i giele ndonji vijim tiet~r ietes s' njerit, qi t' jeen jashte klii cak? Po, sot shkpukn hiir e p3a hiir mjel e dashlnies, lehcn a,' u \'cshke lulel e saa sl1pnes\'c I' bukra e shkymet drila e njasaj fee h)Jjnore, qi vetem mundel me pruu t'man:n n' familjc. ~ka i .rin praa familjes si t'largojnc Zotin pn:je vedil? I rrika zemra. Po, pOl' zemra asht neps, asht yes e ligshlie; koha rrenon n'te fort maa me t'shpejte se ndreqe, ndertesen e madh. nueshme t'virlylcve I' mirave tjera. Pse s' mGndet zemra paa Fee me themelue familjen? Pse (sikurse kena me diftue m' ndonji numer Ijeter t' ksaje Perkohshme) ligjel e zemres qi kan Ihemtlin
=
179
-
e vet n' natyre, nuk qindrojne kurrnjena, e tuej mos muejt me qindrue vete, s' kan si me pase fuqie me i dhane jete nji trupit si asht familja.
N.JI EPISOD MIZORIET MALAZEZE KAHE: VJETI 1860. (vijim) Mas kso luftet, u ulen kreent e Maleve n'Shkoder, per meu marre vesht. e me i raa mrapa ksaje pune, ~os t' u bate maa ndo; t' perziem tjeter. S' kishin kalue ende kufijt e katundit, kuur ja behen n'Triepshe dy malcore, dy t'shitun Malitzie, per me e kshillue Malin qi me t' mire t' i bishin n'dore Princit, e mos me e nxite maa pertej mnien e Iii; u thane edhe se ata ishin t' c;uem dogri preje Princit e qi kishin prandej pushted me u urdhnue. Katundi, masi u mendue saa grima, jau preu shkurt, tuej u thane se s' kishin se si me u dhane fare t' gjegjunit, paa e pase fjalen e Pas1es t' Shkodres; e me kaq e gjaa, i percullen. Mretnote at dite nder Male t'Triepshit nji mnere, trishtim e terrorrizem deket; shum preje Nik-Marashit kishin fillue me i. mshefe rraqet e shpies, e me u dhane shteg gjaas s' gjalle, tu' ndeje kshtu me arme per faqe, tuej prite c;asin se kuur do t'kriste, t' gatuem mos me e Ishue per paa baa deken a meten neper krepa t' katundit t'vet. Porsaa Koc;a ja u dha kushtrimin Maleve per rreth, t' Fundnave e t' Crudes, kto me vetime u c;uen m' kame, xune pritat e i ndejen gadi luftes s' rrebte qi kishte giase se do t' kriste. Por desht Zoti e s' ndolli at dite kurrnji send e keqe per a~njenen lagje. Me 4 1'Tetorit ja mrri;ne kreent preje Shkodret t' percjellun andcj me at kange trathtare t' Pashallarve si e kishin per here . ne zakone. = Mos kini gajle, se kerkush nuk kaa per t' ju preke. = Shi njiket kange m' a pat kndue edhe mue korrculla i Frances Z. Hecquart, tuej m'dhane me fa njaq zemrim, mujia me jau largue pak edhe Malcorve turbullimin qi u kish hype, tuej pase marre vesht se do t' zdrypte n'Triepshe ne e nesre ushtria malazeze me potere t'madhe, per me u dhane zjarmin shpiave t' tyne; me kaq fjale u paquen, e, tuej u besue fjalve te mia, shkuen t'shkretet at nate me fjete paa droje. Por, paa zbardhe ende drita mire, krizma e topave e brimet e malazezve i c;uen preje gjumit malcoret, t' cill~, tuej rroke
.
~
1F30
-
v ar~e,tJ u pergjegjen anmiq\'e me nji, !rimnie vette t'mrekullueshme, n'mndyre, qi u dukre yete dora e Hyut l)1ii ta; Malil-:' , ,
zezve u ish prii at dite fort mrapshte lufta, e u desht me kthye' t'mujtun, .
me marre t'madhe.
Zot Bor'ovi~cha,:korrcull~,' i ~ustries,
m'shkrute
paa praa
tuej m' kshillue me fjate t' bukra, qi un t' i zcmroshe kta Malcoret e me qindrue kundra an'11ikut paa frige, tuej m'thane edhe, l1d~r 'tiera, se fllqia ,e Sulltanit. ish' e I11jaftueshme, s~a me
j~ 'ndrydhe .krenien e rr.alazezve.e l' Princit; t' tyne.' Nji dire para se me mrrijre preje Shkodret kreenL e ktyne ,
,
Malev'~, Spahi"Joku kish vojte 'nder FlIdna, me fjale I'. ?rincit, i.. . per me e kshillue edhe kel kalund rttei raa.n.doreMalilz.ii.si ~ish baa n' Triepshe; pOI' shka, se ktu s' i heri puna a '1m Gel. ' si alje, pse nji ~ete djelmniet, iU ylle" peshe kundra si; e me'
brime e me kercnime, njaq saa at\? per aly kjene tuej ja shkurtue jeten, mo.:; t' kenkshiA do pleq I~Kat,undit.,m:: e marr~ al a,ate me rid'ore e me bese,t' Zotil, deriqi ne e nesre, e nisne paa ,zbljrdhe drila, per andej, kahe kish' ardhe. Ishle e 18 dite e Telorit. e populli i Triep~hit, pIc, pervijle para Iterit, thirrte me I' lutuna ndimen e I' Naltil Zot, kuur u dha zani se KOya ish'llIcj hikun, rishlas me gjfta e maall e "tuej u yasc majeve e prilave: populi i madh ,u shifle kahe msyele inajel e Medunil: s'muejle me kenc Ijeter, ~ey ,se usl1tria ,e Princil I'Malilzie, e nisne per me pushlue Triepshi,n, KOye'n e Fudnat. Gjindve u kish, hype ,m' ftyre e m' z,emer nji eger$ie e Irishlueshme dekel; ndieva shum kahe i Irueshin premlimet
Irathtare Ie Pashes e I' Korrculladeve 1'Shkodres. .
'
Parlia e'Malitzii ishte luej u orvale me gjith shpiirl me i kshillue shokel e vel Malcorel, qi l' ju shtroshin urdhnil t'Princit, t' i1lOgt' a bashin' me shfrye m, mizorie t'madhe permii, mare katundin. POI' ktyne I' onve, me gjithktl1, s' u lutte syni aspak; u pergjegjshin 'se s' e kishin kerkund menden me i raa n'dore, e se do I' qindroshin deri n' maa l' mramin plum I'rrypit qi kishin njeshe, e se ne .mram do I'luftoshin fylas-fytas me lagana t'giale: njeky ishle mendimi i 1'gjilhve, d. m. Ih. me deke per vend t'vet. Ajo dite, kje per kto dyy famullic, dite mnerel e Irishtinlit: ~o<;a s' prate luej Ishue kushlrimin e lu'lype ndime; lopi, preje krtpave t'Medunil s' pushote me zhurum I' vet luej u drejtue kahe na. Njaa 40 preje KUyil 1I shkepen preje grumllit t'.ushtries 'malazeze, per me rrelhue nja. 20 I' KOyas, I' cillt saa e heluen dredhiCn, ju yasen njaje shpies, e preje andej me Irimnie e mjeshtrie luftare e dermuen at yele anmike. T' gjith pritshin paa
'
-
181
-
fryme se kuur po ja fillote te ndeshunt e mrame, qi l' a daate luften e mujtne, pOI'S' ndolli. Pasha i Shkoders m'shkruete me qindrue e m' ~ote s'bas~kut fysheke per Malcore. At nate, dyy here dyy ~ete'malazeze msyne mali:n~.~f5:o~es,aio pel"~jeter, ;ve~;sa~.ine gerga~) e> !TIe.baa~ qi Malcbr'et t"o'ne" 'te qitshin perpara, pse ksht(j' .}ishte; si dukej, vullndeti i Princit. Saa ishte tuej u gatue nji lufte maa e madhe preje t'dyja lagjeve, qe se ja mrriin prej~ Konstarltinopolit nji leter, me t'clllen diftohet, se Mali i Ku<;it- s' de;>t' kishte per t' ndeje maa nen Maltzii, si deri atbote, pOl' kkf e mrapa do t'rrite nji pjese. e Turkies. Ali Pasha u <;ue e shkoj n' Potgorice me pak ushtare e me dy topa per me' ja dhanc zyrtarisht Malitzii ket lajm t'mrame, qi do t'i date nji here e per gjithmone kundershtimet e luftat per shkak t' kufijve. .'
...
~
~: ~
:..
,,,..,
',-
S"
=
-
182
Kanftni i Lake Du~agjinit -
-~-
IiIhkruen P. Sit. K. GJECOVo. F. M. -
MARTESA <=><X>--
KR YY I TRETE DARZMA. NYY
i I,
I. Gatimi i darzmes
m' Kamin:
a) Kau i darzmes do t' qest! 100 okt! mish e vjam, b) Nji barrt! miill kallamoqit, c) 4. babune grunt! - miill t' grfinit, d) 4. oke kafe, e) 12. okt! sheqer, f) 8. oke oriz, g) 4, oke mja1te, h) 10. okt! djatht!, i) 2. okt! tlyen, j) 3. okt! vo; t' butt!, k) 70. okt! rakit!. V. O. Heret n' vend t'rakWs ishte vena. 2. N'Darzem I' Kanucs htin: a) 12. Krushq e 13 Krushka, b) Thirrca, c) Strafuleca, d) Magjatore (gatojce), f) Sherbtore, g) Kcimatore, h) Deshart!t, i) Kangt! vallesh, j) Sihariqi, k) Dhandrri e Nus;a, I) Dy dishmitart! (Kumaret e Kunores.) m) Kunora.
-
183
-
3. Detpra e I' zoft t' Darzmes :
Kater jave para darzmet i ati i dhandrrit a i zoti i shpies, do t' shkoine vete me krye me thirre krushqit. Maa para thirren krushqit miq, mandej krushq 'shoke. 3. "Mikut me i slzkue u' darzem me daslz, a Kanun". Deslzl do t' roine': . a) Nipa e sternipa, edhe n'djep me kene e ama do t' a kete dash in per doret e djepin m'shpinej b) i ungji i dhandrrit. 5. Rendi kuer do t'slzkolzet n' darzem, a) T' Ejten, shkojne biat e nipatj b) T' Prenden mrama shkojne Thirrrca, Strafuleca, Magjatore, Ujatore, Desharet, e Krushqit miq. Desharet t'mrrltUnit 0' oborr t' dhandrrit do t' qesin ka 'i push k per krye. c) T'Shtunden nadje shkojne Krushqit shake. T'Shtfinden, si t' nisen Krushqit, do I'theeret gjedhi i darzems. NYY i II. 6. Prfa e KrtI.~hql'e. "Prien e krushqve Iype e pvete, e ve<; alie qi i perket se s' kaa burre qi mund t' prie". - Ashl e rrebet ]{jo Kanuu. Pria e krushqve s' luhet as ndrrohet. Me baa me hutue i zoti i darzmes, e me shenjue per Krushk t' pare ate, t' cillit s' i shkon pria e krushqies, rose qi bjen n' gjobe, edhe krushkaparin qi aj e shenjoj, Kanueja s' ja xen. Krushkapari s'mundet me kene: a) Mik, par shoh i katu,.,dit t'dhandrrit; b) nuk do t' jete preje vllazniet a fisit t'dhandrrit, pOI' preje fisit tjeter. Krushkparin Kanuja s' e shikjon per duke, por t' cillit i perket pria, e edhe fmie e shemtim per syy me kene, shpia e dhandrrit. do t' a pelqeje. 6. Vargu i Krllskql'e 111'lId/ic'. Rreshti i krushqve kuer t' nisen me marre nusen, e tuj u kthye me te, mas Kanuenit asht njek)': I. Drushkapari, shoq, priin II. Krushku mik shoq III. " mik IV. "
V.
"
184
-
shoq
VI." mik VII." shoq VIIf.,,' mik shoq fX. " X. mik " , mik XI. " XII." shoq me dash per doret XII. Krushka tuj e reshte dashin, Maa i mrami do t'shkoje i ali :J i vllai i dhandrrit me kale per doret. Krushqit tuj u nise per nuse, do t' qesin kaa nji pushke per krye n' oborr t' dhandrrit. NYY i I1I 1. "Krus/1qi! paa e me nllse) e percjellsa me !' dekmin, s' mllm! !' i kalojnif kuej per deer. posc' me kcnif slzteka a lld/1a e katllndi! a lld/za e mad/1e", Urdhen e katGndit e udheu c madhe, s' kaa burre qi mund t' ja r.dale kuej, edhc me kene se i Kalon para deres s'shpies. Aly ku kalon nieri, kalon edhe bagetia, kalon i gjalli, e kalohet me t' dekmin. M' u baa rrenim m' udhe t'madhe, zhyt' e myt, aty do t' kaloje shlektari e bagetia, nusta me krushq, e percjcllsa me I'dekmin. Zameja e t' zot Iypet - paa ndryshim - per me i kalue rraze shpiel, e ky mundet me lirue shlekun, porse me fjate, I'mos t'i jest.: aly udhe, e I'mos I' i. bahet ndeera dhune. Me baa m' u trimnue kush, a krushqil a percjellsa me t'dekmin, me i kalue per deer, LanGeja e nep me i kthye-dale, per arrs)'e qi shtekun e shples e t' proneve t'veta e k~a per vedi e jo per udhe t' madhe. Me qillue se shtyhen me besat (forcade), kaa ndolle, qi i .jane baa shoke t' dekmit, c nuses j' a vtu futa m' krye. l'\YY i 1\', 1. "Krus/1kll i vendi! t'ja lis/wje lle/lien krus/1kllt mik.'. Krushqjt m' udhe tuj shkuc per nuse s' und qesin pushke, e Kanueja even le<;ie me i ngaa kush. Shlektaret - <;fare-db kamet e nderjet t' jene - qi ndeshen m' krushq, do t'shmangin udhen, saa t' kalojne krushqit. Krushku i \'endit do t' ja Ishoje udhen krushkut mik; kjo asht kanun detyret e burrniet, qi e kan pase malet t' ona se mahet n' mende.
-
1~5-
M' u ndeshe me krushq miq n' qatund a n' Flamur t' em, Kanueja m'ven delyre m' u shmange me krushqt e mii, saa t' ka10j ne krushqt miq. M' u ndc:she dyy lagje krushq n' katftnd a n' Flamur t' huej, Kanuu detyret asht t'shmangen saa njana-tjetra lagje, e t'dahen me ndeer e paa fjale. :\yy
i V.
"f{ rush kll-kr llshkJ /If iku-m ilc". Kanueja s'na yen le<;ie mos me ngaa mikun n'shpie t' one. "Krushku a krushk" c Kanueja na ten shtekun t' lire me e ngaa, edhe pse na xen caranin e votres. - Me ngaa krushkun s'i quhet kuej per marre.
Qe arrsyaj: a) Krushqt vine edhe biin me vedi mish, mfze, rakie (vene) parel e s' bucjlmes e tjera; kahl:! Kanueja, krushqt haan buken e vet n'shpiC t' erne. Kmslzqi! do t' bii11 me redi:
I. Dashin 12 okesh rrumull, po crdh mengut, i aati 1 nuses kaa tager me ngushtue Krushkaparin qi t' bleje'i dash tjeter si e Iype Kanueja; 2. N'dite krezhmiet do t' biin 8 oke peshk t'thaat; 3 Djathe 2 oke; 4. Vene 8. oke; 5. Rakie 2 oke; 6. 12 grosh pare t' s' buejtmes - klo pare jane per buk qi u qet krushqve shpija e nuses oke e grosh; 7 Dialit qi u del krushqve perpara 5 grosh; 8 Grues qi e veshe nusen 5. grosh; 9 10 grosh ungiut t. vajzes-vllaut t' s' ames. b) Krushqt vine si grabit<;are e si nji tube cubash at nate, per me raa pree e me marre nierin si rob t' xanun, e s;' vine si miq;
c) Edhe i znti i shpies, praa e kaa shtehun t' <;ile me i ngucate, m' u raa pree tuju ndale armet, c peog me te .s' und qesio se Kaouja s' jau gjegje vajin. Darzma 11' slzpiif !' !laSes.
N' shpie preje s' cilles del nusja, s'a Kanun me kndue as me qite pushke. Krushqt edhe n'mrrishin heret n' katfind t' nuses, s' a Kanuu m' u nise kahe shpia, paa prendue dielli e paa u muzge.
-
] 86
-
Nji hullie kant larg shpies s' nuses, nji prejc shokesh t' katundit t' nuses, i cilli s'do t' jete as gjak as fis me nusen, do t' udale perpara krushq ve. Krushqt tuj mrrii n' oborr t' nuses do t' qesin ka nji pushke per krye, ashtu edhe kuer t'dalin m' u nisc me nusen. Krushkapari vetem flet, krushq tjere s' a kanuu qi t' flasin, pose n' u thirret a n' u pvet kush me emen. Krushqt me krushken ao t' haan buk s' bashkut m' nji tryeze, s' a Kanuu me i daa dyezash. Si t' kryhet buka, do t'lshojnc darzmoret dhantiet per nusen mii buk t' pathyeme m'tryeze. Dhantia perbahet preje nji groshit per krye, s' a Kanuu me dhane as maa teper as mengut. Oroe: Do, p(me qi duken si t'pa-kuptueshme nder kto Kanime, tash kuptohen maa ~iltas, si t'xame me i perimtue me toke t'vendit e me moterzime, Oroe: Zotniit pajtimtare t'"TlJ'llit t'Drites" e t'gjith atil qi mflrrim me kndue ('Perkohshmen t'one, bilhen me dije, se, si pershtypja si e perkthyemjll n'gjuhe t'hueja t'"Kanunit t'Leke Dukagjinit", qyshe n'fillese t'shtypunit n', liylle t'Drites" e luje n'luarese, j~inc t'ndaluOlno.
Drejtimi.
-
187
KRYEVJETORI
-
I DEKÂŁ:S
S' P. LUIGJI'l' PALIQ O. F. M. Myte preje ushlriet malazeze me 7. I'Marcit 1913. Me 7 I' ktii moiit mushet vjetl!, qi dishmilari i Fees e i. Liries shqyptare, P. Luigji Paliq. O. F. M. kje myle n'per dore' t'disaa t' patenzonve. velun pse tuej kene meshlaar kalolik e shqyptaar i n jimendle, nuk muejt me pelqye mizoret e gjakun qi Slavt bajshin mii grigje shejte, qi ZOli, n'per urdhtn I'Parve i kishte lane per doret, e pse zemra e dhimshme e tia nuk dijli me mshehe trishtimin qi ndiele kahe shifte se n' ate vise fjeshl . shqyptare, lete gjurmet e damshme t'vetat kama e anmikut maa t'madhit t' komit t' one; gjurme I' cil1at drote se nuk dol' shlyheshin maa kurr. Na, si vl1azen t'tiit qi njeltena, kishim me pase mjaft c;kame thane mii ket Franc;iskan, qi asht ndera e Fees e Atdheul e e Urdhnil I' one; por masl ngushtica e Pcrkohshmes nnk e baan, si n' pomendim I' ksaje diH~,po na kande me perkthye vetem fjalet e aria qi fletorja e perdilshme "Germania" e permendun .saa njaj Centrum katolikesh qi mlidhet aq shpesh n' Berlin, per I' cil1in asht themelue e qindron me shkrime t'dieshme I' vetaI. Fletorja praa. me 22 t'Marcit 1913. shkrule: .,Deri dje, emni i ktii fratit t' pervujte s' kje njohe vee; preje pak kuej andej kahe malet e thepisuna t' Shqypies; sot ndrile ky porsi hyyl1 i shdrilshem n' Qiel1, n' gjith krahinal e botes si fatos i rii, si dishmitaar ftjet, si katolik i vertete, qi luej sjel1e syyt e vet kahe Krygja, prili deken paa kurrfare drojet. E gjakset e .Iigshte e t' mrapshte - kjo ushtrie e ctshme per gjak
njeril
-
ishte, a maa mire me thane, dote me kene Ihirre
e kshtene. Poshtnim. per I' gjilh si jane, masl dhunuen ket emen, tuej myte mizorisht nji me~htaar, i cil1i nen qeverie t'Turkut muejte me krye lirisht detyret e Fees, e e mytne pse nuk desht me i raa mohit fees katolike. E sikurse Judejl u Ishuen nji here m'Shelbuesin I' one, njashtu Serbt e Malazezt ~hfryene m' ket frat; i shkyene petkat preje shtatit e e pshtyne n' flyre, tuej e thyy briish me lunda t' armve, e, masi i griim shtalit~ nuk muejt me qindrue por raa per loke, ju avil nji bishe c eger, qi i thote vedit Prift orlhodoks, i qilli deshtmas e zorite me i raa mohit Fees shejte. Franc;iskani gadi luej hjeke, siel1 syyt
-
188 -
e vet kahe Qklla, e kahe ndritte ftyra e tii n'rreze t'lumnies t'nji martirit, pergjegjet e thote: "S'i bii kurr mohit Fees s'eme". U turrne atbote, si t' paa shpiirt, ushtaret mii Te, e i shporuen n'trup gjithkahe. Franc;iskani dha shpiirt. - Hyji e vuni n'prove, e tuej e gjete besnik, desht me e avite preje vedit. "Pune e kandshme asht mf' marue per ket toke per t' madhin Zot, per me muejt me mrrijt te i eumi". Kto fjale t' shkrueme tash dymii vjet preje Sh' Ignacit martiI', i kaa baa dishmie n' kohe t' ana ky Franc;iskan. T'lkundl1n (preje mnderjet), t' prekun n' zemer (preje dhimet), si t' koritun (per ligshtie t' one), par plot me madhnie, xaam vend para trl1pit t'tii, t' cillin edhe e mlon letas avulli i gjakut t' derdhun; para trupit t' ktii Franc;iskan, i cil1i i ndeert, i pershpirtshem e trim, msoj boten mare, me msiin t' ndritshem t'vetin, sc c;' fuqie pertriin Feja edhe n' zemer t' ligshtit".
KANGE. Barbaret !... e mytnc!... E praa Ky'i dhune kerkueje :..! ja bani; Nuk bani kend me kjaa; Per t' keq s' i duel kurr zani; Pcr Atme e shejte Fee Punoj me t'drejte m' kd dhee. I vo;-fni, paa prind metun, Qi kjaln per buke i mieri, Te ky shujtenpat gjctun: Ky lott preje syysh ja teri,. S' e 1a nen dhfine me fshfta E a:1t e marne ju baa. Pse, praa, m' e myte?.. Trathatori, E gjaksi, e i patenzoni, E i trishtueshtm kursari, Qi s' nief se shk' asht zakoni, Kaa t'duen ata po majne: Pse kshtfi m' e myte t' pafaj'n ? . .. Par, po; per Shkjaa te prfiitun Ish' ky n'dyy faje zhye, Qi ndryshe nuk kaa mfijtun Vec; se me gjak me i shkmye: Shqypnien dote t'lirueme, E Feen s' ndrrote t' bekueme.
-
,
ISH -
E per ke pfine mizori Ushtari i Malitzii, Qi mshriir s' i njef krahnori, Heshten ja ngfili n' gjii, Edhe me te te ngratit Zemren shporoj aj Fratit. U nxue sherbtori i Zotit, - Heu si nuk pla'i djerii!E syyt per t' giatet te motit Nderrrjet t' anmiqve i erri; Gjaku preje varrve t' ngrata Gurrglloj
mii bGC1 t' thata.
-
0 Perendie i Amshueshem, Athue tu'i vfiu kjee trollin Ndoj rruzllit maa t' lurnnueshem, Qi per nen qiell mund t' ndollin Kso pfinesh mli ftyre t' ksaje bote Paa shkrepun
mnia e
Jote?
Qe, Shkjau, harlise kreniet, Mcshtaret asht tUej t'i my tun; Lter:et t' uu, selie hyjniet, Me gjak asht tuej' 't' i znytun: E rrfeja e J ote Kisha Por rrxon, e ve<; <;aan pisha! As gjaku, praa, i Meshtarve, As gurt e lterve t' uu S' mund reshkan mshriir Shqyptarve, Nuk mfijkan mnien me T' zgjuu, E fatin e Shqypnies E lankan n'dore t' shkjenies?.. 0 e mjera, moj e mjera Shqypnie, se keq kee ngelun! Se mire, moj, tyy t' thau vera Qyysh se Shkjau a3ht tuej t' shkelun E tltej t' poshtnue paa dhime, Tuej t'lane ne vaaj e n' brime. T' kan rrahe gjithkahe me topa, Tuej t' djege e tuej t' shkrumue; T' kan damun copa-copa, Si t' ishe paa zot Ishue, E shk' a maa fort per t' kjaa, Me dore t' Mretnieve t' mdhaa.
-
190
-
0 Zot! 0 Zot! mos tjeter, Per ket pleqnie trathtare, Qi Europa, rrence e vjeter, Bani mii toke shqyptare, Deh! Ti mos ten qi niri KshtCi t' na dhOnoje paa hiri. Vec; n'Tyy na kemi shpnesen Se'i dite lirie mOnd t' shofim ; Pse nierit fja1et e besen Fort mire sod po ja njofim: Aj syyt s' i prire kurr njeti, Vec; kG mund t' gryej per veti. Ti E Si E T'
Prandej, 0 Zot preje qiellet priri syyt mii nee, ban qi puna t' kthillet asht mire per Atme e Fee; gjaku i ktii Meshtarit kjofte fale per koom t'Shqyptarit. P. G. Fislzta.
+
V. O. Me 7 t' ktii mojt n' Kishe t' Fretenve n' GiOhadol kaa me u kndue nji Meshe e Madhe e kaa me u salikue vorri per shpiirt t' P. Luigjit Paliq O. F. M. martirizue preje Matazezve~
)r. ~~.9i~ ~
-
191
-
PER PARA DERES S' PARRIZIT. BISEDE SIl' Pjetri, S1\.anderbegu, Djalli. SKANDERBEGU. - Si, tash? si i don anmiku: po a fort keq gjinden Shqyptaret? DJALL!. - Besa, as fort mire jo. SKANDERBEGU. - Ele? DJALL!. - Ele, per mos me t' a ngiate torte, mendo se Shqypnia asht nji lkure lopet, e se Malazez, Serb, BuIgar, Grek kan xjerre m'te opanga, zhalloga e dredi1e saa me kalue nji {limen mathe e paa u lage: saa Ikure, thue Ii, kishle me teprue? SKANDERBEGU. - Faqja e zeze: kryel e nenbarkcja s'dii a tepron a s' tepron. DJALL!. - E praa, me nderc e me thane para zotnies s'ate, Shq)'ptarve s' u kaa mete maa teper Shqypnie, veG njaq saa po thue ti. SKANDERBEGU. - S' u kaa mete mila teper Shkypnie ! E po kush dreqi ja u hilngri? DJALLI. - Dreqi. besa, jo: dreqi han Shqyptare e jo S'hqypnie; por e kaa hanger Shkjan e Greku, qi, n' e mramet, asht nja per nja. SKANDERBEGU. - Po Shqyptaret a mGjten me qindrue ndopak ? DJALL!. - Besa, po: e kan baa do qander. Nji here muren .
do pare preje Siavve e preje Grekve; masandej shkuen n' mejhane e u baan kubure me mastike, e atehere vojten n' shpie e u vGun me fjete katermdhetesh. SKANDEI~BEGU. - E masandej? DJALL!. - Masandej erdh Shkjau me dajak e ja u xuer gjGmin. SKANDERBEGU. - Ja u xuer gjumin... shka do me thane ti me ket fjale: ja u xuer gjGmin me dajak? DJALLI. - Due me thane, moj lum faqja e bardhe, se i poq, e i grini e i coptoj grue e fmie e plak e t' rii e rropullie, e t' i bani mish per krraba. Qe se shka don me thane, me ja u xjerre gjumin me dajak. SKANDERB.t:GU.
D , ALLI. -
-
Ah! ah! Shka po flet!
Po, praa; po t' tham vete. - Masandej, masi i ~arroj ~ti nja dy a treqind mii Turq e Shkjee, tuje i !11cme
ID2
-
hunde perpjete, n'lufte, e nja njiqincl mii e maa Shqyptare jashta luftd, u <;ue Europa, e u raa ndermjet, cdhc meni push ken. A tehere, do mashkuj t'Shqypnies t' u <;uene t' ngrefen Qeverien e Pertashmc n'Vlonc pcr me qite Shqypnien n'drite. Ngulen flamurin e Shqypnies m'Dogane, cdhe u quejten Eksce/encje. - Ndcr kto dit Shkodra ishte tuje hanger baal' e tuje zii shoje kundrash. Europl ishte mledhe ku\'(::nd n' London. E Mretniet e Mdhaa, ma:1 u mueren \'csht njana me tjetren, si merren vesht qent per rreth nji kocit, daan m' e qite Malinezii preje Shkodret e at pllame vend Shq"pniet, q; kis:ltp pshtue preje <;apojve t'Slavit e t' Grckut, m' c ngrefe mretnie m'vcdi. Shqyptarve, atehcre, u hini zekthi i atdhedashtnies e filluen me punue kush per vedi e kush per bark 1'vet; edhc ja nisen me ngrefe per gjith katund ka nji Qeverie t' Pertashme. T' gjith dojshin me dale Princa: t' gjith dojshin me kenc Ekscc1cllcje. T'marrCt, punojshin; tCl'cqc/at, bertitshin: l~rnofti: Shq)'pnia! t'me<;emt rrijshin nen hije, tuje qesi1e per njan' e tjetren lagje, e dishka shkrucjshin me t' huej. SKANDERBEGU. Eh ! kjo pune nuk asht e mire.
D./ALLI. -
./0; pOI'deshtame t' thane,se edhc t' huejr, masl
u hoq per nji here rreziku i luhcs, flutruen edhc ata m'Shqypnie, si orrlat m'stervine, e krahe - m' krahe me Shqyptare - ata t'shkundun kuletash e kta me ,r1zcJ?a t' shk~'em filluen me luejt valle neper Shq:-'pnie. Lodet's i bijshin b:li1kjert e Europes. E l' u baa, more lum miku, nji alltlpus n'Shqypnie, qi s' asht goje me t'dif'ue. SKANDERBEGU. - Saa terthuer kenkan punet e Shqypnies! E praa un kam pase kujtue se asht vuu ndojsend per fille deri sod; e, me shka po thue ti, Shqypnia kenka rrokopuje. D.JALLI. - Po m'vjen keq; pOI'S' kam shka t' baj. Vete deshte me i diejt punet e Shqypnies. SKANDERBEGU. - A di sitka? a thue kaa giase qi Shqypnia kaa me pase nji Mrct t' vetin ? D.JALLI. - Nji? njiqind e 'i mii, thuej! N'Shqypnic, moj faqja e bardhe, hiqet zii me glete se kush me ndigiue. Ktft asht halli; pse per me urdhnue, gjeen saa t' duesh: <;'do {:aus/z be/cdict n'ShqypniC kishte me dashte me u baa Mret, ve<; per mos me ndigiue. E kjo pune nuk kaa si del e mire e si mundesh m' e pase dishirin ti, tuje kene qi aj i mo<;mi kaa thane: un zot e ti zot, - po magarin kush e kullote? E praa, kshtu kishin me dasht,e Shqyptaret t' uu... SKANDERBEGU. - Kta don me thane, se n' Shqypnie nuk pas!:a atdheta:';;:! . ..f~
-
19~j -
OJALL!. - Atdhetare ?.. edhe t' flaket, besa! Mjaft me p\'ete se saa ksula e bardhe e e thimet, e saa pafta e zeze e peca e kuqe asht blee sivjet n'Shqypnie! VeG se me ndigiue, nuk ndigiojne atdhetaret. SKANOEI~BEGU. - Si mos t' ndigiojne, don me thane se nuk jane aldhetare t' njimendet. - POl' se deshta me t' pvete : a e xen n' goje kush emnin t' em, a m' permende kush nder Shqyptare. OJALL!. - Po ti kush jee? SKANDERBEGU. - Un jam Skanderbegt;. D.lALLI. - All! Ti kenke Skanderbegu ? Po si nllk t'permendin Iyy Shqyptaret? pose se nder shkolla, gjithkllsh t' permende, gjithkush I' kaa ngoje; per n' Zemel', nuk e dii. SKANOERBEGU.
-
A per njimend c he?
SH' P.lETRI. - Shporru, more Gjergj ktii. Ky asht msue me ndjelle zii gjithmone. Punen e Shqypnies, e kaa ZOli n'dore; prandej domosdo Shkypnia do t'dale n' drite: Zoti nuk ban VCGse pune t'mira. PCI' ket pune, hin n' parriiz e mos i qit kujdes vedit per Shqypnie; pse, per inaat t' Ojallit e t'Shqyptarve, Zoti kaa m'e majle Shqypnien m' kame me ndere C me lum.nie. Castl~at Ridcndo.
-
10-1 -
Laj me. ~ RROKULL
SHQYPNItS.
SHKODER. 1. Zot, rujau met e krees t' gjith njatync,kushdo kjoshin e kahdo kjoshin, - C]i nuk kan dashte me e paa Shqypnien t' njisueme nen nji Kunori.: t mretni(' m'vedij psc, besa praa, edhe kjo pune u bfw: Mrcti i jone, Guljelmi I, ngiati, Zot, jeten! po na vjen, e Shqypnia po t' bahet mretnie m' \'edi, si c;' do tjeter mretnic e [uropes. POj kjo asht pOne e kryeme. Komisjoni i Kontrolit, n'dore t' cillit gjindet sod ane-e kand Shqypnia kaa c;ue me grishe Delegart shq)'ptare, qi do t'shkojne n' Postdam, per me i paraqite Mretit t' one Kunoren e ~hqypnies, si me thane, me ja lshue gjani.: e gjate Shqypnien n' dore. T'gjitha viset e gjytetet t'ona kan c;ue Delegatt e vet te Komisjoni i Kontrolit. Shkodra, edhe, i kaa nisun t'vett. Mas nji telegrafet t' ktii Komisjon, Shkodmnet u mlodhcn kuvend n'Per. limtare, edhe daan me c;ue si delagat n' Postdam Z. Ndoc <;0ben e Z. Pashko Kakarriqin. Muhamedant, mat c shmat, u baan vone e nuk n~Ojten me u nisi.: n'dile t' cal\tllcmc, c kshtO nuk c;uen asnji Delegat. Me 21. t' Frorit Mreti i jonc kaa pritC Delegait n' Neu\\'ied, kO kta i paraqiten Kunoren e Shqypnics. E qe si e bjen ket pGnc Agc!lzia Te/cwajiea Ita/lana. "Dje 21 n'mjesdile u shtuell Festa e madhnueshme e t'dhanunit t' Kunores Princit Gulielmit \Vied: Nuk ngjati shOrn, pOl' kje e madhnueshme. Esad Toptani n' emen t' Delegecionit shqyplaar t'gjith Shqypnies kndoj nji drejtim n' giOhe shqype maa pare e mandej franeezisht, tuej quejt Princin Mret t'Shqypnies. - Princi pergjegji me nji ligjirate t'flaket, tuje pelqye Kunoren e tuje thane se per te ishte nji ndere e madhe 'qi fali i bardhe e kishte zgiedhe me \'I'ojle mii sharle I' Shqypnies kreshnike, I' cilles ju fal nderes e uroj jete e shndet. - Masandej Princi qiti nji gostC per 4~ vete, kG kjene grishe edhe sudimlaret e Neu\\'ied-it. - Masdile Princi \Vied e Delegacjoni shkuen n' keshtjel t' Monrepos. - Mahet per sugure se Princi \Vied kaa me u nise preje Trieshtet me 5 -t' Marcit n' paeth "Taurus". Kaa m' e percjelle nji inkroqjator italjan e nji austrian. N't'nisun t'tii flota nderkomtare kaa m' e pershndete tuje Gue trii heresh flamurin e Shqypnies." - Rrnofte Mreti i Shqyptarve GuljeImi I. ! -
- ]052.Desht Zo:i edhe Ura e Balu;allekllt u krye, e kshtu s'kem maa nevoje m~ baa testamend saa here t'na qese udha me kalue Drinin. Per ket pune jemi n' detyre me ju fale nderes Perlimtares s'Shkoders fort e fort qi dha paret me u godite kjo ure si kush e s' po oa ban maa me lujte shrregull mii Drii. Ura asht hekurit, ed..e duket s~ asht godite mire, pse edhe kaa kene pague mire. Uren e kan ndertue e shtrue,do inzhenjer e puntore preje Italiet, me t' cillt un po gzohem per pune qj kao baa, sugure qi s'i kan luejt kontrates s' baame. Ura u <;il me 14 t' Frorit - A tl1tle do t'gjiodet kund iIlzhenjer qi t'diEj me shtrue nji ure ndermjet t' zemrave t' Shqyptarve?....
3. Na kan ardhe ktu n'Shkoder do miq t'papritun: kaa ardhe Beqir Aga me shoke, vete i njimdhetti; i kan pruu fzaps n'Shkoder. Ky Beqir Aga asht njaj trimi me mustake, qi p:lt dashte me vuu Izet Pashen krajl n' Shqypnie e qi masandei raa vete 0' kurthe 0' Vlone e u bursos preje zhand'!rnar:es Shgyptare. Ky, thone, se asht gjikue per me kene vjerre. Kushedin a e vjerrin
a s' e vjerrin;
per nji here
asht
tuje thye
tulia
~
tuie
luejt gjylen me shoke t' vet n' Izapsane t' Shkoders. VLONE. - Qcveria e Prrtashme e Vlones kaa raa, pse, po thone, qi Beqir Aga ja pat qite gjalmat neper kame e prandej muer m' thue e u rixue. Smajl Qe;],cmajli, si e paa se kunglli s' po shkote maa mii uie, i kshillut'm preje Komisjonit t' Kontrolit, hoq dore preje Qeveriet e shkoj nuk e dii se kahe, me pushue preje mundit t'madh qi kishte hjeke per independence t'Shqypnies. E praa kerkush s' e kishre meodue se e p?ra Ekscelence e Sh:jypnies, aj Pater Patriae po Iodhet aq fort e po hjeke dore kaq shpejt preje Qeveriet e s'po rrin me i korre, si i thone, konorat e lumnies prEje komit t'vet. POI' nuk dO:1 me thane gjaa; na, vetem me t' paam, nuk mundena me njofte fuqiet e trupit t' nierit, sidomos t' nji plakut: na m' nieri shofim vetem Ikuren perjashta; por nieri kaa edhhe mish e dej nen Ikure, e 0' mish kaa koca, e mrende n' koca, masandej, kaa edhe pale, qi nuk din kush se si asht a tek asht a si mundet me kene. Prandej nuk asht per t' u cudite qi Smajl Qemajl Beu, lodhe preje mundit t' madh qi maa se shtatdhete vje<; pat nise me hjeke per Atdhee, sod kaa dale preje Shqypniet e kaa shkue me pushue n' Europe. Por na do t' i lutena Zotit qi kurr maa, mas sodit mos t' premtoje me u vuu n' Qeverie t'Shqypnies ndoj tjeter nieri i lig e i pafuqieshem, si Smajl Qemajli. qi me kene kshillue preje mjek\'e t' Komisjonit \' Kontrolit me lane punen:e Qeveries e me shkuc e me ndrrue ajr n' Eur ope, paa mushe
- I0n mire molmolin si Ekscelence; pse, besa, kishle me kene marre per I' lane komin. Maa leper na do I'lusim ZOlin qi kurr mos t' premtoje me u vuu n' Qeverie t' Shq)'pnies nji nieri, qi flyren t' a keel t'shlrueme me shoje kundrast.: pse nuk kuqen kurr; e qi I' a keel barkun preje laslikel: pse nuk mushel kurr.
.
RROKULL BOTES. Turkiif. T' vendueml c Enver Be)'1 n'Slamolle porsi Minisler juflel n' kame I' Izet Pashes, ashl gjikue preje shum kucj porsi nji e persrilun e parties s' turqve t'rii nen emen t'njoftun "Bashkim e Perparim". Trilidhja, edhe ri' mos paste dore n' ket pune, dukel gjilhnji se e pelqen. - .\1asi n' c;ashlje t'ishujve nuk muejl m'u 'zhvillue puna ashtu si I)'ple e dish role Turkia dukel se kjo Mretnie kaa menden me ja baa si me Edrenc e, per n' i dalte, don me i kpule druul shkurt. Serbiif. T' perpjekunt c Serbies'me TurkiC per m' u vuu njl here per gjilhmone n' pagje d:tclen shpuul. <;ka I)'pe Serbia s'mundet kurrsesl me c pelqye Turkia. Greqiif. Presidenti Venizelos muer me udhlue per Rromc, Paris, London, Pjelerburg, Berlin e Vjene. Qellimi i udhtimit ashl me perfole e me ndreqe nder Gabinel I' Europes c;ashtjen e ngatrrueshme I' Ishujve. Portogal. Puntorel e zyrlarel qi sherb.:jshin n' per udhe hekuril, c;uene kr)'y, as nuk deshtne pCI', disaa dit me ju shlrue punes kU1'!sesi. Shkajku i klyne t' perzicmeve kje njimend paga e leet qi marrin n'kel '~epublike si z)'rlarel si punlorel; porshum jane kahe shofin edhe doren e Monarkislve, t'cillt luej kene fort I' foorl, mundohen me baa qi t' biin cdhe'i here Repub.ika e I' kthejne n' fron t'vel Manueli rregj i Porlogalil. Ungeriif. "Pester Lloyd" merr lajm preje Vjenet qi I' gjilh fuqiet e mdhaa kan pelqye uhaan Ciido t'i nepet Shtelit t'rii, Shqypnies, Paret qi Fuqiet c mdh~.a kan galue per Shqypnie jane 75 miljon frank. T' u ndreqmen punel kan me ju dhane. Princit de \Vied 20 miljon me vedi. France!. Flelorja "Liberte" diflon sc Greqia n'per goje t'Venizelos Iypi 500 miljon uhaa. Klo pare, thone se Greqia nuk kaa me muejt me i marre vec; kahe marimi i Marcil. Fletorja e permendun thote se edhe Turkia kaa Iype preje Francet 600 miljon fl'. Per me xjerre klo pare ur.aa ash! c;ue Gjavid Bej. PorI' rnarrunl vesht mii ket pune, duket se do t' shtyje gjale.
-
1!)7
-
pse tash per tash t' perpjekunl mii kel <;:ashtje ashl kpule as kaa giase se fillohel deri n' muej I' Majit. japan. Shperthej n' Kagoshima nji vulkan i mndershem qi per pak sahat, dogj e shkrumoj ket gjytet qi njehte maa se 68.000 shpirle. Fuqia e klii vulkan Olund merret me mend masi gurt qi hodh perpjele mrrijlne deri n' 500 metra nail, e larg i hodh maa se 60 kilometra. Katu'ldet qi ndollne per rreth (nja 20), edhe ata u dogjne e u shkrumuene thone se n'ket shperthim t' mdershem meten dekun maa se 100,000 "ele. London: Trii Mretniel beslidhuna i pergiegjen notes s'Sir GreY-I tuej diftue zyrlarisht pelqimin e paraqiles s'lii per <;:ashtje t'ishujve, luej edhe caktue I' dalunt e ushtrieve greke preje vendeve I' Shqypnies me 31 Marc. Mas ktii pelqimil gjashle Mrelniet e Mdhaja, I' gjilha s' bashkut, lajmuene zyrtarishl, perpara 11'Atine e mandej edhe n' Konslantinopel punel e dame. Tllrkii:". Qeveria
Otomane
i pergiegji
nOleS s' Mretnieve
t' Mdhaa luej u ankue se punet nuk ishin daa si e kishte Iype
tagri i Mretnies e se me kto t'dame Europa kishte preke <;:ashtjel e j~!Cs s'sajt!. POI' me gjith kla Turkia u diftue e gatueme me i <;:ue n' vend - pro bono pacis - vullndescn e Pushtedcve I' Mdhaa. Greqii:". Qeveria Greke e pclq;j ,'ullndesen e Europes me do sharte, nder I' cillal lype edhe qi kufJjl e Skqypnies brii Korfu - it mos t' forcohen. Venizelos, mas udhtimil qi bani nder kryegjYlete I' Europes, klhej ne Atine, ku dishmoj se i kishle <;:uen' vend t'tana dishiret e Qeveries s' vel. d. m. Ih, I' ndrequnl e vizes s' kufljve I' Epirit. I' 01 .jlunl e Statu qllO nder Shlele t' Balkanil e nji t'marrun veshl Serbo-RlImeno-Gre1\; ne e mram i kish dale me prite <;' fare do t' ndeshunil Illflaar ndermjel Turkies e I' Greqies. RUIllen ic'. Per martese I' Gjergjit, Princil Irashigimlaar t' Greqies, me Elizabelen e Rumenies, qi kaa 01' u kremlue n' Bukare~1 kahe gjysa e mojil I'Prillit, lajmohel se jane shenjue per kumare: Mreli i Shqypnies, i Serbies e aj i Malitzii. RllSiif. Mas fletores "Nellc Frcic Pressc" edhe pse Mrelnia Ruse u orval deri 01' SOl me gjilh shpiirt per me e njalle rishtas lidhnien e Shlelenve I' Balkanit, dihet me t' verlele se ende s' i duel me e <;lIe n' vend ket 'dishiir; .mun maa leper s' kaa kerkllnd giase se lash I' perbahel maa kjo lidhnie. Raa Ministri i Cabinelil Kakovlzoff.: shkakll i tl ramil mas disaa flelore\'e mahet se kje e liga e li'i; pOI' 'disaa 'Ijera biin
-
10S -
per shkak t' bjerrunt e Rusics n' lame t' politikes nder kto kohet e mrame. Balgarie. U prishen t' marrunat-vesht diplomatike ndermjet t' Bulgaries e t' Turkies per arrsye qi Bulgaria nuk i ndej shartit t' Iypun preje Turkies. d. m. tho me praa prejc salvimeve kundra Pomakve (turq) qi gjinden nen Bulgarie. Porta-gal. Ja kaa fillue rishtas kryeqitja e permrendshme. Monarkistt kan pase nji t' ndeshun t' pergjakshem me Reruplikan. - U rrxue Gabineti; e Ministrat qi u zgodhen rishtas jane maa e shfima nierz qi s' i perkasin as njenes, as tjetres partie politike. Peril. T' <;pallunt e nji dekretit i cilli lajmote t'shkatrruemt e Kongreslt, bani qi ushtria e po[)ulli t' u <;ote peesh kllndra Qeverics. Presidenti i Repllblikes raa n'duur t' kryeqitasve; Ministri i 'pare met dekun, e sundimi i vendit kaa raa n'dore t' August Durant, kryepari i Qeveries s' pertashme.
EJIBLIQ)G'RAiFI~E:.;
..
"PERPARIM\." Dreitimi: Shtyp. e Zojes s' Paperlyeme- Slzkoder. Pajtimi: Gr. 8. n' vjete. Kjo asht nji Perkohshme qi s' parit kaa nise sivjete me dale nen ket emen t' rii preje Shtypshkrojes s' Zojes s' Paperlyeme, e majtun preje t' Ndertve Aten Jezuit t' Shkoders, e per n' kjofte se moti i mire njifet n' nade e se kush filion pfinen mare e mire, gjindet n' gjyse t' vepers, asht t' gjith uzdaja se Perkohshmja kaa me u dhane shkas t' forte r.diesieve fetare e komtare n'Shqypnie. E 5' mundet me kene ndryshe. Kuur Perkohshmja t' keet program t' mire e shkrimtare t'vlerd per m'e zhdrivillue, si i kaa "PERPARIMI ", ajo ash! gjithmone nji uzdaje per shoqnie t' nierzimit. Per me u \'l rtetue mii kto fjaL.: t' mia, mjafton me kndue artikullin Begalii:'! c ,')/zqFpnii:s, shkrue mire e me nji qellim t' naltueshem, qi asht: me i <;ile syyt popullit abolla t' i njofe e t' i ruej begatiet e veta. FjalC, besa, t' kjarta e me theme!. Prandej asht mire qi kjo Perkohshme t'gjindet n'shpie t' <;'do Shqyptarit si n' gjytet, ashtu edhe n' Maleie; - e s' kishte me kcne keq qi do sende, si, b. f., artikc Ii sypri permcndun, t' u zhvillohen popullit preje Meshtarit t' Famullies, mos tjeter, n' oborr t' Kishes...
-
109
-
Hyjza :\ul11l'i i niel'zve
t' !)o1es
Numri i gjithmarshem i popujve mii faqe t' tokes mundet me u caktue ndermjet t' 1,600 e t' 1,700 miljonve. Popujt me nj)'me t' bardhe kapen gadi n' 580 miljon, nder t' cillt maa se d)' t' trete perbiijne popullin e Europes. Numri i popujve nder shtete t'Europes asht: Klajlnia e bashkuememe (Ingilterra) 55, miljon; Fraca, 39 miljo:l; Mretnia e Germanies, 67 miljon; Rusia, 140 miljon; Austria, 29,200,000; Ungeria, 21,400,000; Italia, 35,209,000; Spanja, 19,800,000; Belgji, 7 miljon e 600 mii. .
Popujt
e Amerikes:
Shtetet 0 bashkueme,
97 miljon; Kanadi!,
7,500,000; Toka e ree, 200 miluj; Meksiku 16, miljon; Argentina, 6 miljon e 800 mii; Brazili, 18 miljon; KiIi, 3,500,000; Pertl, 3,800,000; Bolivja, 2 miljon. - -
--
Detyret e Shteteve m' numer t' gjithmarshem kape~ deri n' 210 miljard fl'. Nder 10 vjett e mrama det)'ret u shtuen 20 per qind. Detyret e Frances n'vjete 1912 kjene 31,420,000. Me kaq Franca jet Shteti maa n' uje se as nji tjeter. Mandej vjen Rusia qi n'vjete 1913 pat 22,765,000; Ingilterra, me 17,420,200; Italia, (n' vjete 1912) 13,535,000; Spanja) me 9,075,000; Indjet e Ingilterres me 7,375,000; Iapani, me 6,210,000, e Shtetnat e bashkueme, me 5.410,000. Mretnia e Germanies kaa 5)890,000 e Shtetent e qi kaa patne 18,680,000. Mretnia austro - ungarese kaa, 5,225,000. Austria ve~as mandej kaa 7,170,000 e Ungeria 6,340,000 (s' bashkut 18,765,000). Marrim preje "Carriere d)/talia,,: Italies n'rase t'luftave qi pat vete, a u bane tash s' mramit preje tjerve ju desht me dhane: Per me marre n'dore ishujt e Egeut. Lira 21,857,809 e qindsha 57 Per Shqypnie: 3,351,123" 82 " ..78,963,359". " Per masa t'~arruna si.e Iyp,shin rasat ". " [nderkomtare] Per tjera damesh a qi i shkuen jashte" 82"73,1,985.,, ,,: . 'zakonit: I"
-
~oo --
8,958,648 Per ama luflel: " " I lau Siamolles mas kuvendil I'Lasanes" 50,000,006" 903,891,638" Per Tripolilanje e <;:irenajke: "
63 07
L. 1,149,757,564e qindsha 09
Giilhmare: Gjytctci
" " "
1\.11discI, mfta
i'ud, se
t.it~rak1lIld,
N'Reims, gjylel i permendun i Frfices, desin per vjele gadi 29 nder 1000, Mfis klii, VIne: Dllblilll, lilt ndl:r 1000 vele, desin pak gjfia maa shum se 27 per gjilh ,.jete; New- York me 66112 n' 1000 I'dekun n' vjete; Vjena e AuslriCs me 25 deke nder 1000. N' I' peslin rend vjen Parisi me 32 112per 1000. N' Berlin s'desin mfia shum se 20 112nder 1000 vetC. N'Londcr ndollin pak gjaa maa leper se 19 dcke nc\er'1000. N'Clllkago jo maa se 10 vele per 1000. Tash, kush t' doen me e pelqye nji kshiill I' mire, Ie l'shojL' ne JIlincapo Ii, gb'lel ku deb fishl mfia e rraall, se n' C;'do krahine Ijeler t' boles: Sialislika vuni n' oroe se n' kel gjylel nuk desin maa se 9 112nder 1000 vele.-Per drejlim, mandej, I' alyne qi dishrojne me shkue. po u diflojme se Mineapoli gjindel n' Amerike nder Shlelen I' Bashkuem! Rl'cziqe
t' nd )llUIIf1 llder'
slltate
rid
C' javes
n' gjyLet t' neims: N' e Diele 308 rreziqe, n' e Hane 84, n'e Marie 54, n'e Merkurre 28, n' e Ejle 14, n' e Prende 26, n' c Shtunde 6. Preje kahe shifet se puna nder dit t' Dielc fisht e rrezikshme per ale qi punon: e qi ndershkimi e kiyne ditve shifet edhe nper rreziqe qi ndollin n' e Hane.
~