Hylli i dritës data 1913 nr 008 by Shefqet Cakiqi

. ~~? .

"-'~';-~o; l

VI-EtA

'J:.:.. l:t

I r~.

~' ~...i '";;.1

" L"-_t\'~"',,,

'..

-1 -~ ~

......

. ~

- ,-\.Â¥

i. ,.,

- ~. ,:;'," ~"

.,!'

".~'

.~ '\; . ~~

,- <It

"( ',

i,;'-

'. . '\

~. ,

~,J'

,\~;';''. :. .'

,.J

~~ "..,

;:." ~'::~'

,~' 1'-/

~ 0::,..}'

'.-':

.,., ~

"!> f ..

, i.~'"

,-"It

~ ~~A'I~~'f" ~,. ,r- "~r"~ ~~"":7

~~,~

'. -;:n

.,.., Ii. \{I':;'.'~ ; ~. ,t j' ~ ,

---

". :'''''t'

"\'.

;-~'?J "

. ." ~"

_<-,..:1

HYLLI I DRITES Vjeta I

MAAJ 1914

GJOHA MSnI IT Nuk asht Ijeter vec; se turp e marre e verevele nji sh kandull, kjo pune qi po shifet sod nder nee! Jane tetmdhete m ej qi Shqypnies i asht dhane independencja e qi kjo ka3 dale Shlet m'vedi, e me gjith kta kaa Shkolle nd',:";-nee, nder I' cillal giuha shqrpe, jo vec; se nuk asht gjuhe msimit, par mahet mrende vetun per faqe e msohet si me kene nji g;Clhi~e mjedisit I'Afrikes, e jo gjuha e vendi!. Po; me giilh independence e lirie fone, na sod do t'shofim ke t'bijl e Shqyplarve nder do Shkolla, <.leer l(ta do saa t' gjitha kreatyrel e levdojne Zotin n' gjuhe t'vet, gjuhe t' ndoj popullit, I' cillit na s'i dilm faren as t' a lusin n' fisin: do t' ndlejm ke t' bijye t' Shqypiarve nuk u qilen per shemull jetel a burrniet punel e doket e t' Parve t'lyre faiosa, por lumniet e trlmniel e do n:erzve t' kome\'e t' hueja, I' cillt as n' syy, ndoshta, s' u kishin fryy Shqyptan"e, jo maa se me ju u gjelun nlme nder travaje e kobe jetet; e kshtu na me zemer t' derptueme do t' shofim ke n' syy t' nji Mretit shqyptaar, nen suund t' nji Qeveries s' pavarshme e n' mjedis I' nji populIit t' lire, fmla e Shqyptarve, - uzdaja e komil, - do t'rriten t' huej n' toke e n' gjinie t'vet. Kjo ashl nji pune kaq e dhunshme e kaq e poshterme, saa me i ardhe nierit marre me e perm ende per para t' huejye, I' cillt t' gjith e diin se, paa nji Shkolle me gjuhe e me ndlesie komtare, kurr nuk mundet nji populi me u majte Shtel m' yedi. Osser!'i ehe if perder fa lingua eagioni e sURe/ii fa perdita de/!' indipendenza, thote Cezari Cantu; c Gioberti shkruen: T' a (!ljnif gjithkush, qi ja baan klljdes/ll atmes s' !'et, sc mas eksperjeneet, r bjerrllnt c gjfilzes, asht deka e komc!'e. Kaa me hupe Shqypnia, po kje qi nder Shkolla t' ona s' yehet shqypja per gjuhe msimit ! E po Shqyplarel? shka biljne Shqyptaret per ket c;ashtje, paa I' cillen s' mundet me pase jete komi i Iyne? Shqyplarft, si

-,i

, ~.

I. -,.

:!24-

sod, si molit: gjilhmoni.: fjclun e si rr.e i pase xani.: egjra, kurdo I' jeel per I' u punuc e p~r t' u orvatun pCI' t' maret e l' miret e komit. Kcrkush nuk lot; kerkush s'ban zfta me goje, mun shum Kuji.: i bahet edhe naam me i nite fmiel nder Shkolla, ku nuk msohet shq)'pja; psc u dukel qi shq)'pja ashl nji gjuhe c poshterme c barbarc (; qi s' asht per l' u folun nder zOlnie e nierz dijet e kalcmit. i")or, - sllk:\ ne\'erire edhc mna teper, - kaa edhe njasi Shq)'ptaresh, qi drejt per drejt me veper t' vet u bnhen krah do Pushlcle\'e t' mdhaa e I' vogla t' Europi:s e do hiqic\'e t' ve<;anta per'mos me 1I \'[:'1 s!H.J)'pja gjuhi.: msimil nder Shkolle t' Mrelnies s'Shq)'pnies, e qi 111asandcj na mahen demagog t' .popullir e sh)()'hen gern'~zash, luje bertiW rrugave: Rrnofle Shq)'pnia! Shq},pnia nuk rrnon, po s' u vuu shqypja per gjuhe msimit, mos ljcler, nder t' gjirha Shkollel fillcslare t'Shqypnies. Epiri s' na kishle qi;c soJ l' c;ame kreiel, t' mos ishle lane gjuha e huej per gjul1c msimit nder Shkolle t' asaje krahine. T'I}'pin, praa, kta demagog, I\ta pi Jisa popullit, t'lypin neper mjele t' aITS),eshme qi shqypj:J I' vehet giuhe msimit nder I' gjitha Shkollet filleslare j'Shq)'pnics, e :"\ti.:htr~ ka'J me d'ij,c mc u oesue se e duen Shqypnicn, SI do t' a ducn nji Shqyplaar i arrsyesl'en;; pse, m3S pikpamjes s' oni.:, rl)i Shqyplaar, qi msi-

min e pari.: ja ep fmies s' \"t:1n' nji gjllhe I' hllje, aj ashl tratht8ar i komit I' ver; siKurs2 edl]!: ii\ni' anmi'l t' ~'i:qvpnil;s t' gjith njata,

qi!

j,.:

0.',\

1.c I. ;(ef U..~

:' ,

m~lmir. E verteta e k!)'ne fjalvc

shq}'pe

si gifth~

.' ,,(r,'Jujnc

gjuhcn

ÂŁishl :Jq e kjaret, saa mos me past: nc\'o;0 p:.:; fjiile tILI':.1.reI' ITIv U ku.-,t,!: P.IC ,ziidlkuj..!, qi kaa mend n' kr)'c. Par, pl.r 1'.10' ;nc i liiIiv ;;L!L sL:;n;k qi m.; u dhl.;~~ ;~Joj t,,;iC \.:ptim ktp;]; fjal\c, pose ~tii qi l1a L ..Ii p.,ra sypsh, kill duem me e shIrlie n' ktl\'end <;:13tj~n c gjuhh; 5' msimit ndlr S:..(o:1:.: t Shq):pn:es. tuji.: diftu<,; se vetem n'gjuhi.: ftpl!are GO ~' u <:pet msimi t" ,i\(; ( s;~,;. pL'\L. \'c<;, IeI' 01' e skjal'u,::

('dl1i~ m~a mire kin ':Ih'in, na tLol11~: qi ,'y Ij :~., I Jcr t' gjit:;a ,

shqr;:-,- do t' j e, [~jldli.: 10.> .:, i. I p "J. , ) , . ,~ , , ,J. "'.(" li ",'! L 1 / ',"'" i I ......:'. L l.. , '2 I.J.: "'-" Ii" / l...) "I Y

g'...ha

ms;tt

t'ieen.

c c)

"'er

" rregu;lim

nCn

-il

(' <;' do

;r: Sl~:rT't

tUSht.?i;L

~;!

) 0 hLJ...V.' . . 1 , L ' a fdqie,

,- """,1.

r.' ..(...

t' ve~aftd

(i'

I. f' ,~ v -

seminareJitue

.;01' J~I.L: \ 1..11 :, kG, 11":..,..:r L lilo"un'! v..S.lllla : e dijetare do t' zhdridiohet mendja c fmie\'c. <;':'do komsiel: nicrz KOmesh tjera, qi nu.{ jane fisit shqyptaar, kaa aq pak n'Shqypnie t' sodshme, saa mos me keni.: nevoja m' e miin'c n' kujdes gjun en e t)'ne, me saa !1')~rret n k u idC3 nder Sh tet~ t' gjy teln ueme, po C Y{WI'1, :;;it1ha e G:1bel\ c, qi banojne n: pakica t' \'ogla. gi.';:,

;2:r>-

Nen rregullirn t' C;'do Pushlelit a fuqiet t' vec;anU: Shkollet l1uk jane veglr: poliliket; pOl' Jane Iroje I' bekueme, ku do t' trajtohet kara.kleri i nieril, qi I' bahet. i zoli me i krye dctyret e veta s'i duhet ndnj ZOlin, "chten e shoqin. Me kto fj:Je 113 5' du~m me thane qi t' myllel1' Shkol\et e huela e t' ve<;anta; \'CC;lypin qi nder 10 I' perdorohel shqypja pef gjuhe mSit11it. Tuje Ihane se shqypj:::. do I' jeet giuhe msimil, na l-:upti}jmi: qi 11'.gjuhe shqype kt'yckpute do t' epet msimi lidei' Shko:!e t' SlIqypnies, c sc C;'do: gjuhe Ijet~r e hucj' do I'msohet s1 ranc1f msimit, a. giuhe e 9~'te luje i shc;oju:;4 a 5 sa. hat n'jav2. . :.:

','

Gjuha shqype co v,tiu gjuh<.msimi!

fillestare t' Shqypnies; r~c fOlia n' gjuhe

nc!ci' t' gjit\a Shl;dllet amtare II1so~Jel Olaa .

shpejl e Olfia mire.

Pcr me 11vertelue n~ii kel fjal!::,n~j::f(o!1me pase para syysh program in e nji Shtolies I'illestare pese. ki2fesl1 e me diu n' oroe sc msimi, mas melodes pedagogike t'sol!shmc, maa forI se n~;; libel', i epet fm;es In': !~Jje preie 111sU"sif.PCI' t.r;egim po marr.im progr::unin c Cjdh!:'s s' msi171ii p::r e.L e r II. Id2se fiJles!aj'c, s; perdoro1.ct :c:;;' do Shtet'~lni1a r'gjytC!11lH!me . t' Europes. '. G/llhif msiml:. - !\i"se :. UshrrinH' n' !'ncJim e t't'fo!i!l1. Ushtrime p:afllese gjllhct C I'rojfimil) tuje ndjl:ke alo ~enJe' qi gjindcn per rrelh fmies T' perfollill mii ld!:dc' /' lmdilnif; m:htrime

" leeia

11' perkthiii1

t' xi'.nuna

preje

librit

t' knd!m't.

Klase [I. - Ushlril1ie 11'f'folulI) f'pcriuzp.ll1 t'iandi:'s s 'kllell/emc mas [' pvefunash. Ushtr:mc orlografiel Ille 1m/des l' pOSfoGr:m t' zgiatullit e t' daamit I' rrokjeH; folje (proposifioll) e thjcshti e e veGme; emen, pershtues, verb; trii kohet e para t'verbir. Ushtrimc t' xjerruna prcje Jibrit... Ky asht, praa, programi i Gjl/he's s' Illsimit a se i Cramatikes, t' eillin mSl!csi do I' ja zldr;\'illoine fmies n'I e n' II Klase filleslare. Tash, lla po f}ycsim: a mundet fOlia shlate vjelsh, - 1\011a 11'I' cillen fmia edhe nder nee mt:ndel me hli n'l Klase fiilestare, - 01' e kuprue si duhet Janden e klii programit, po kje qi msuesi lluk i fi..:t atii 11' gjOhe amlare? Kjo ashl nji pOne qi nuk bi!hct; pse mas fjaltsh s' programil xehel se fOlia do

t' a kup:oje gjuhcn, n' t' ci!len i flet msuesi. Kshl(\., b. r., n'proIhohet: ilslttrime 11'f' j'o!tm, e t' perlzaplln f' ldndes s' kndllcmc l1lCS t' pl'cfllllas!l: si k?a me fo!I:', praa, fOlia shtale gram

-236a tete vjetsh, pose se n' gjuhe t'vet, e si kaa me u pergjegje t' pvetunave, po kje qi msuesi e pvete n' nji gjuhe t'cillen fmia nuk e kupton? Pranaej n' nji Shkolle fillestare t' Shqypnies,. ku mos l' perdorohe: skqypnja per gjuhe msimit, nuk mundet me ndolle tjerer, ve<; fe: a fmia do t'rriin disaa 'jet n' I. Klase deer saa mos t' xane mire gjuhen e huej, a se do t'kaloie preje njanes Klase m' tjetren i paa baam gati si duhet nder kndime. Por, njana e tjetra pune asht per dam t' Shqyhnies; pse, 3< fmia do t' djerre kohe paa pune e do t'jese mrapa nder kndime, a se do t'dale preje Shkollet krejt berr e i paa zhdrivilluem mendjet, si, dr Zoti, e po shifet gjithkund nder nee. Praa: njaj qi nuk don qi gjuha shqype I'perdorohet per gjuhe msimit nder t' gji,tha ?hkollet fitlestaTe I' Shqypnies, aj don qi vendi i jone mos t' perparoje aq saa mundet me perparue, e qi t' rriin gjithmone n' terr e i verbtC, e aj asht, paa jyshim anmiku i Shqypnies. Po pse, thue, nji pale duen qi vendi i jone t' mese gjithmone e n' terr e i verble? Pse kaa thane i mo<;mi: N'dhee t'verbte, kullosin kualt e shkepte Sod nuk kaa tjeter: a n~cperdorue gjuhen shqype per gjuhe msimil nder t'gjitha Shkollet elemenlare t'Shqypnies, a se me u dishmue qallafaqe anmik i Shqypnies. E mos t' na thote ndokushi, se nder do Shkolle filIeslare t'Shqypnies, n'l ase edhe n' II Klase, i epet fmies msimi n' gjuhe shqype, e se vetem n' III Klase filion msimi n' gjuhe t' huej, masi fmia t' a kete zane ket gjQhe dyy vjett e para; pse na nuk mund t'a besojme qi nji fmie, i cilli kaa per program, po e xaam, n' NUmeralore me zane n' I Klase vetem preje numrit I. deri m' 10, n' II, preje 10. e deri m' 100, mundet me zane n' dyy vjet nji gjuhe t' huejen aq, saa m~ zhdrivillue si duhet programin e Shkolles. Kto jane shkaqe e jo arr-sye; prandej nuk munden me pase kurrfare randsiet n'vedvedi. Mas pikpamies s' one, praa. t' gjith njata qi, tuje mujte, nuk e perdorojne shqypen per gjOhe msimit, jane per t' u majte perkundershtare I' perparimil c t' gjYletnimit I' one I'vertete, e pra-ndej jane anmiqt e Shqypnies. :;:

POl' na kujlojme se edhe ala Shq}'plale, qi nuk e Iypin gju-hen ShqYf-e per gjOhe msimil nder Shkolle fillestare e qi msi-met e para ja u a?in fmieve n' gjOhe t' huej, J;ujtojme se edhe ala, mos me I' mendueme e me kast, nemose me veper, jane trathtaret e komit. Per me u vertctue t11ii the;r.el t' arrsyeshem I' ktyne fjalve, mjaft asht qi na t' "eem u'oroe qellimin e Shko-

237 -

lies e arrsyen e pare per t' cillen fmia ~ohet n' Shkolle. Qellimi i Shkolles asht t'trajtuemt e karakterit n' nieri. Fine supremo d' ogni educazione C la formazione del carattere". -Allievo: Studi pedagogici, f. 100. - Karakteri asht t' pelqyemt e l' gjith vullr.detit me vreprim, i prGum mas do parsimeve praktiket (principia practica) qi t' jene t' ndertueme mii nji tjeter parsim prakriket maa t' pare e maa t'nalte. - POSEDEL: Empiricna psihologija, 131. - Fmia, praa, ~ohet n'Shkolle per me trajtue n' 1e nji karakter t' arrsyeshem, a St, per me baa qi t' jeet i zoti me i vue detyret e veta gjithmone me ndere, e me drejtsie. POI' detyra nder maa t'parat, qi kaa nieri n' ket jde, paa dyshim ashr ajo, qi aj ka:! ndaj atmen e vet. Pra,Jd.;j prindja jane 1'detyruem para Zotit e para robit, (tuje kene qi dashtnia ndai atdheen, si thote iSh' Toma i Akvinit, asht oji virtyt i kshtene,) me i <;ue fmien nder ato Shkolle ku rriren me ndiesie besimtare e atdhetare. Tash na po e shtrojme kuvendin n' ket mndyre: a mGnd t'thohet me arrsye, se n' nji Shkolle fillestare, kG per gjGhe msimit nuk perdohet gjGha shqype, nierit i trajtohet karakteri, si e Iype detyra i tii? Per tam:1nd qi jo; pse n'at shkolle nieri nuk zen me nderue e me <;mue gjGhen e vel, si e kaa me ctetyre, tuje kene qi gjGha asht nji nder maa t' parat mjete per me u majte niinia e indepenoenc:1 e komit. ndaj r' cillin asht i detyruem secilli Shqypt;;ar. E se na ktu flUK jemi tu:e rhane nji fiale paa temel, oa dishmon eksperjenca, ke ore - e ~!!S na qet rasa me ndie, kahe Shqyprare, t' me~em e t' naltuem edhe m' kame nderer, pa fare marrjet e turpit, dish moine perpara kuj. do Ee nuk diin me shkrue r.ji l:ter shqp, sepse kishin me u majte per t'fyemun, me pase me u thane se nuk cHin me shkrue nji leter n' al gjGhe, me t' cillen t' u jeet dhane msimi nder Shkolle fillestare. Prandej thona na, se prindja shqyptare, tuje mos me Iype gjGi1en shqype per gjGhe msimit e tuje u dhane fmieve t'vet msimet e para n' gjGhe r' huej, ata, ndoshta edhe paa dashte, shkojne drejt per orejt kundra intereseve t' komit t'vet; pse, tuje rrite fmien e vet maa fort t' huej se Shqyptare, ata veen n' rrezik njinien e independencen e komit t'vet. POI' me punue kundra njinies e interes' \'e e kundra independences ~' komit, don me thane me trathtue komin; prandej prindja s'1wptare, qi 1111kIypin gjllhen shqype per giuhe msimit nder Shkolle fillestare \' Shqypnies e qi msimet e para ja u apin fmiihre \' vet n' gjGhe t' huej. ala, mas mendimit t' one do t'mahen per thralhtare t' komi! t'vet, sadokudo qi ndoshta nuk duen

238 -

me kast m' e trathtue I,Gmin.

Ve<;:

shka se nieri n' ket jele

nuk

giykohet vetem preje menc1imeve a se preje nietcvc qi kaa; pOl' fori e maa fort gjykohel preje punve qi ban. Me nictc I' mira l' metuna thaa't, thot~' B?roni, asht shtrue l\alldrami i fe-

rrit. . ..

NgGsl'ttica e Perkohshmjes s' one na shterngnn mos me shlvuc 'm:\a gjatc me ket r.rtikult; pse, per ndr)1She, nil kishim me pase tjera e tjer~: nrrsye, per me difluc ,sc Shqyptaret, qi nukl Iypin ,girihe'n S!1CI.Vi)Cper gjuile msimil e' qi fmieve t'vel u apin msimet c'para n' gjtli!c I' hu'ej, jane tr,ath,tare t' kQmit, si edhc ato Pusht~te t' tr,dh83 e I' \'ogla t' Europes e fuqie \' ve<;anta, qi nder shlwlte fili~slare I'veta nuk e marrin(, gjuhen shq)'pe per gjfthe 111simil, si e Iype e saa e lype Pedagogia e interesja e shqypnies, Lane ballabqe anmiqt e sf1qypnWs. Nuk

kaa Shq)'pnie paa gju!1c shq)'pe!

'f"

fjetfln n'ket \~aslit:"preje 1'eilti:s'rrjedhe a jetaa'Hc!\a' Shqypnia kaa teper anmiq, do tlmdhej e cIo t\.'o,;;el, pOI''t'gji 11si.,.nji, nji l'rrezik~hem: nuk duhel qi t'i ' bahna edhc na anmiq me ploshtie e me t'pakujdes t'onin. SOl asht koha me u zhgiue Shqyptaret e me \1 diftue se jani: gjalle tuej, lYPL: nep~r 'mj,~ie I'.!rrsyeshme, j'drejtal e veta, e tuje u b2shkue veni\'c!'(0 me Iilcnc1imc; pse, si I'i .kemi mendimet s'bashkuI, kemi me pase edhc""pftncn e inttreS~1 m'nja, e kshtll, t'bashkuem me riH'ndirile, I11f p'unc e n~e 'iQ.terese, kemi' me kene t'forte e !? t'g:)'tetnuem. E bashkimin e meI1di1l1e\'~ for.a \'a fillojme me t' l)'pl1n I'drejt~\ e l'gjCthi's s'oq~, qi asht vegla maa para ..per t'ei. lIen nl mund t'pcrpjdd:11 m0n~imel fona. I?randcj na, t'shtyym velEm preje c!ishii'it' I'pcrparimit fkomit Shqypt::l8r, e per saa n:Ctndct me p~se ranc!sie fjab e ion~, P.o gr:shim me shpnese 1'gjith Shyplaret e diies e t'1\ndimit: ;'gjith MSl1est s!Jq} ptarc: l'giif1a sllOqn:et letra\'c c ald11et~i'c, si ldhe I'gjitha f!ctoret e Perkohshrr;'et c ~:;,qrpnies ni I.c;cr ato mj~te e nd~r ato vbde qi I'ja U i:1a";,c mcndj2 se {isilt mf1 mire, e tuje u majee gjith. mOi1~ perm,C:lcia c.oc:e 'e l'.!iT:oyes e \'nierzie:s, t'iypic qi gjfihe shqype t','chei pCI' p:Jd/z(i msimit nder t'gjilha Shkollet clcl7lentare 2 se fillc_'-;:'e t'Sq}'rnies <;:'co besimit. e komsiet c rrcg;ulli. Shqyptar2,!

mos t'rrii~1 c Shq)1pnfts.

mit C'i t'j '';11. Me ~ct pftn::

11:1 do

I'j dirtojme bo:es, se Shqyplar;

din n,e nJcrue e me <;:mue l'huejin, p'; pOl' din me dash:e edhe \'eoin. t='rcje zanit e preje pt:plnsh njifct zag": preje: gjul1et e preje dokjesh do t'njifet Shqyptari. Siqyp h' folun Dukagjini, Skanderbegll, Leka i Madh e Pirro:l: shqyq do t'flasin edhe nipal e tyne. E kush, Shqyptaar, mos c dashte Shq)1pnien e gju-

...

j".

2:'m-

' 'I), 'f1 ~~

hen shqype, kerkofte e kuqe l;epcr dhee.

fara e tii me shkop e me shtrajce, si para

))

NEVOlA

Nflli i Dritt's "

E MNDYRA

E T'RRINUNIT

T' FMIEVE.

Per te tane kafsket natyra desht me k€ne dordhaosc, velem per nierio ajb e rrudhi doren, tuej j' a lane atii t' kryem: c \'cpel's s'vet, zhvillimin e unjishem. Jo pc hjfShu n~ k r"Cfic;cn me permirsl1e veprimin e \~et, pse r::: s1,o;;1'.1~1tn~It qi rl'i;co, t:-€met qi bl1lojne etj., por duem me th,~cc ~e \"pi imi i L:i',,;1VC

tjera pose ni~rit, a' nji mekanizem i Z;:\'O;1sl1el11 c r-cCJ I c ';tlnn preje amtyret, sa3, jo ve<; s' mGn-:1er111'u !~cl'I1~i 'S;IC prc'c S!'bjektit, por as s'mGndet t' caktueme.

m'l1 d..ejlu2 pr.;je

tii jashta

n:egje',

Por nieri n' kiolte qi nepet f!''IS nf!t) :'es s'li.;~htllcme, n' \'::nd qi m'u permirsue kaa m'll peryudrue, p{'rs.:: 112':;,ra i dha atii \'(tem fuqien m'u gjytetnlle e m'u Z!1\'iUll:" 1'0,' z;J',i!limin: II :)1shem do t' a fitojne aj vde me pei'mirsi;,~ ' f l i0.-c \'.:::a,

Cilat j5ne p"aa kto fuqie e si do t' pen. i s0I:Lil? Nieri asht frymller i :;rsyeshem (anima! fe/ienale) i t. '~uem me shpiirt e me korp, e principi a se gurra e vepri,uit t'tii qi na e quejm fuqie, a' shpirtnore e landtorc, e tuej k€ne, ~; veprimi ndiel( natyren, (agcre sequitur esse)} jo vey t'fuqies preje t' ciles ushtrohet, por edhe natyren e objektit kahc i cili drejtohet, udobisht mcrn t vesht se, sil\ucr vc:primit t' Hlndte i perkasin fuqict e .jetes ndiesore e bimore ashtu veprimit t' palandte t' nierit i gjegjen fuqiet e tia shpirtnore, d, m. tho mendja c vullndesa, e objekd i p:1rc e i plate i ktyne fuqie\'c asht e verteta e e 111 ira. Preje ktii arsyjim rrjedhe, se nieri asht i detyruem me e ho~ flue menden pcr me njofte t' verteten, me e permirsue e me forcue vuUnesen per me dashte t'mircn, me majte n'rregu'l fuqiet e trupit per me gZlle shndeden"e qetimin e zemers. Marshtruesja e ktyne detyr\'c e i ktyne qellii11e\'e asht natyra e dyte, d. m. tho l, rritunt. "L '£{hcation", Nat}1ra e perban nierin, :'rritulit e permlrson; ky asht njajo harte qi sundon

840 -

-menden e nierit, <;:paIJedriten e perparimit

n' lerr t' pagjytet-

nimit, nalton e nderon popujt qi e <;:mojne;asht komi preje kahe rrjedhin e mira e e mara ~ atdheut, e familjeve e t'selcillit nieri. Pose arrsyenave qi jane t' themelueme n' natyre, shum arsyena t' perjashtme typin qi nieri mos t'rriin n' amlie t'vet, luftojne per detyre qi kaa m' u permirsue luej zhvillue Fuqiet e veta, e detyrojne me vuc shemllin e jetes e I' gjallimit t' vet me nji t' rritun I' mare e t' mire. E Iype s'parit Feja, themeli i t'ciks ~sht Hyu qi tuej i dhane natyres s' nierit shkasin kahe permirsilY.i, i urdhnoj t' u orvatse per zhvillim t' unjishem. "Estote perfecti" (Math. V. 43). Feja asht nji sherbim i arrsyeshem, (rationabile obsequium), e jo ve<;: s' ja pret nierit shkasin kahe perparimi, por edhe e detyron me e zhvillue menden e me pcrmirsue vullndesen per me fitue knaqen qi gzohet n' t' njoftun t' vertetes e n' ushtrim t'mires, e per ket qellim i bahet nd.ime nil rit me vegla shpirtnore e si.domosdo me mjete t' perja3htme si e dishmon historia e perparimit t' popujve. E Iype e mira e familjeve, si edhe e mira e setcilit nieri. Ky kerkon e Iype, orvatet ve<;:per lumnie, qetia a' qellimi i veprave t' nierit e i gjallimit t' tii; por veglat me t' cil2t do t'mrrijne n' ket qellim i kaa l1ermrendR vedit, iane Fuqir c ria. Saa maa fort e maa r: ire Fraa ni, ri t' zhvillojn:: ruqi" e \.(;t~l,aq maa sigu!"isht kaa me gZlle qetimin e jetes, E type edhe atdheu qi giymtyret e tia t' jene nierz karakterit, n' t' ciIte pshte[~ nderen e lumnien e vet, vctem preje t'ciIve mGndet me prite lid/me si n' lame t'literatyres, ashtu edhe kahc :1r::J morale, a n'<;:'Fare do nevojet. Aldheu, po, kaa ncvojc per nierz t' vleert e t' Forte t' cilet l' <;:ojne n'vend qcllimin e madh t' shoqnies, qi asht gjallimi i udobet i sajt>. Sot n' kater anet e Shqypnies [j'Jhiine kushrrimi per per-

parim e gjytetnim,

e ato qi e kan per zemel' t'miren e saje

sjellin kujdesin e vet per t' goclitun t'rrugavc, per sim.:.trie e zbllkllrim t' shpiave; crv3ten 111Ci clilanc shka:; tregtie.;, II1Gndohen per t' <;:ilun t'shkollave kG t'msohen hartet e bukra, literatyra, ;ik~'lr:l eti -; mCndo;ne ~i t':1C!rC'q:n\':1"lltjet c gjailimit t' ~hqypnies, I' maleve, t' pyilna ve etj.., por a liJue a tdheu perbahet maa fort preje maleve e preje Fushave se preje nierzve qi n' to banojne? Me knaqe t' mad he bashkohemi n' mendim t' bukur t'atyne qi dishrojne me paa vepra artiste t'daluna preje doret t'shqyptarit n' lame t'dhenunit e t' piktures; lavdojme

zellin e atyne

qi orvaten me e baa shqyptarin t' shqitruem nder

:2"11

fuqie fizike e kemike, par <;'hr<rte munclet me kenc m~a e nwdhe e maa. e nalle, maa e dobi0shme e mib e ncvojshme se me i m;\tsue hovet e zemrcs, me rriie nierin tucj permil"sue fuqiet e

tia? Sikurse fuqict shpirtnore l' par'1suemc I"l;C fuqie Llndlare, i 11:Cgjinden n' nji shkalle fort maa t' nalt[; e sif;urse ve;rimi odes

ja del qind

per qind

veprimit

t' uuerve,

nj~shtu na duhcI t' gjilh h;;rlci'e t' bul(ra tjera, kaq saa mGnd t'thine, harIa e gjilh harlcve. pdqcjn(-:, T' perparojne Iwsh t'doen n' C;' do dege dijet qi t'i fl' i dalte kuej me preke !i.ulmin e me rrm}'c themelin e C;' do hartet t'bukur e t'vjefshme, zhvillimi i tii kaa me kene gjithkunoren mone i pjeseshem e i munglleshem po 5' pat themelin," e t' kryemt e permirsimit qi asht 1'rritllllt. Ncr kohe t' ora a piincip i gjithmr.rshem dishmue n' praktike edi1c preje atyne qi ncioshta n' teorie Idshin per t' i ra~ fl' nclcsh se s' munde: m' u gjyt;;~IIUC, me perparue nji vend e nji popull paa pase themelue t'rritllnt C mare t' fm!e\'e. Ket

c ni(~rit rIin m'krye

me thane edhe se t' rrilunl

t' \rerlete

C dishmojne Insti,utat, Kolegjet, Internatt asilt e saa kso banimesh l' ngrchuna pcr kct qel!im; c1ishiri e I' orV3iltnt e I'dijctar,'e e t' paclisllmeve n:c tl dh~nc t' p.lsunve c t' vobekvr, fmieve t'vet nji I'rritun 5i kush, ji:ne prove I' kjarta qi diftojne nevojen e ksaje vegd gjytetnimit. Kahe vjell qi nder kohc t' ona s' persriten trimnicI e I;j i Gjergj Kastric,lit, s' pcrmendet m'ndokend menctja c I\thiellt c c na!lshme e nji Dan!i! e e nji Ri':1f:,('1!t a C G'do n'c:'it tjetc:r

t' permendull

qi si n' popull

t' on~ si n' gjith

PO})ujt

t' clhanun

kure nder kohe I' kaluerfle? Sbk"lw kahe gjyt'2tnia 5' munguen ftuk a tjeter, ve9 pse kje lane mas claret e qite m'njene ane t'rritunt, a 5e edhe n'mos past(; E1unguc t' rritutlt, s'li.2:l kcnc kuptue e s' kaa l,ene IlshtruC' nW5 principit t'vct; pcrse mungesa e klyne nicrz";"c c t'raamt c s::!:'. Pop,!j.e nuk ndol!i pse nierzt nuk kjcne maa I' zott me kenc aq t' vl';rW e t' zhvillt!C'111 a p3': t' gjytetnimit, por popujt 5' muejten me majl(! silbl1en c nalte kje vetC'm pst ml1l1goj t' rri,unl c moralilc!i 5i thok i vlerti Descurct. (La J11edicilla delle passioni Part. I. c. VIII.) N'dona

praa

e pan

[i"tdheen

t' one

t' gjytetnuemE',

0' kerkojshim ndercn e Illmnien C SJje, 5' kC!;1 sc sl me i sherbve maa mire, sc luej u mGnc111e per t'rritllll t' !i1!u"e c \'ndlcjte t' niatync fiiizavc t' cillt \' qesin bili1cn e vtt c t' bajne flyt, e rnadhnia c \"epravc t' Iyne jo vl:9 t'sI:cstojroe \"endin, por edhe a'i fitojne njat zaa t'padek5:1em c oj:}1 madhnie, qi q:ncta yje!sh p~rpara c dau n'sht?j nder \"ise ijcI a t' gjytetrneme t' Europi!s.

:l4:! -

PERDORIMI I t~ N'SHKRIM TGIUHES

SHQYPE.

Librat ntib t'mo\emt qi jane sLt'i.tlpUe n'giuhc shqype, jane gegnisht c kjcne shtJmpuc n'Rome nc sl1typshkroje t'Propagandes. (1) Kta libra jiine pese: I, Fjalori latin-shqyp i D. Frdng Bard/zit n\'jete 1635.- 2. Dol,trina e kcrshtene c Bellarmino-s kthye shqyp preje D. Picter Budlf preie G'.1rit t'Bardhe n'vWG4.-3. Rrcshti i Pwfctve, permii Krishtin shelbuc3in e rruzu' llimit e permii fvertete unjillore siJkrue shqyp c italisht prcje t'emzot IJjcter Bogdanit, kr)1e-ipeshkvit t'Shkupit n'v-1685.-4. Kthimi shqyp i I. it Koncil t'S!Jql?pnies (2) qi kje b:1a n'Merqie afer Lezh jet n'v -1703 5. Osscrvnioni gram matical: nella lingua albanese cltl P. FraNcesco Maria da Lecce, Min. Oss.Rif exprefetto deile missioni in Macedonia 11'\'-1716. KIa pese shkrimtJre n' libra t' vet e percloruene e. Neier kta peSt shkrimtare maa fort asht per t'u mane n'kujcles Bogdani, i cili n'at kohe, kuur giuha shgypc ishte gaati e harrcme, dijti sq mire me e perdorue e mc e pe.-lwle giuhen c vct, SJa muejti me shkrue permii ,nji subjekt aq fl1a1[13,perm:i t'cilin asnji tjetcr deri sot s'kaa shkrue aq hapet, c druc se vane kcmi tlJ~ paa n'giuhc fone nji liber, qi ('i pergiase librit t'Bogdanit. Bogclani dukt t se c ka1 njofte mire gegnishren, (3) p3c tuj past kene J)uk3gjinas, kje l1usandej ipcshkcv n'Shkodcr e admi (1) Pose librit t'Bogdanlt, i ciUi kjc shtampue n'l'alJovc, (2) Kthyc~i i k(ji Kone !let asht i panjoftnll, c ky ),thim nnk do mlcrlilme mc kthim 'Ii l,je bib mf.a vone n'v, 1872 prcji; D, [.;jell Hadojct. :!)Tllj th,ille se g 'gllishtja e B 19 I:nit i ayjt;t m:h furt gcgaishtc3 s' so~mc, s'e flitet tham kta vel,: per gJgllishte t' nj i krahine,;, pOl' per gegllishte qi pergjithsi8ht Bardhit i avitet gegnishted s' so~mc, pOl'mfm n' G2gllii!, Edhc gegllishtja e D-Fning fort gcgnishtcs !I' krahincs s' Shkodres, pse D. Bardhi, tllj pase I{ene Z3.drimas, Bhk, oj n' gegnishte t' krahines s' vet. E asht maa fort per t' n nill oroe se gegnishtja e I,tyno all],tone i a\'i'e toslmishtes maa fort se gegnishtja c so~me, Ky asht nji shej qi gegnishtja, sidomost tash nja 100 vjet e mrapa, kaa pas3 m;art ndryshimc n'shqyptim t' vet. Aj mcshtanr i Shqypnies qi, tnj ken3 i themel~lela mire n'gillhe shqype, t'a qese Il'llrite librin e Bogdanit mc drejtshkroje t'so~met Ina ja ndrrlle aspak giuhen, v~ tllj e slolise e zbnkllrue rr.e oroe t'veta, Idshte me i baa nji sherbim t'madh fees katolilw e leteratllcres shqype. ~Ij erisht libri i Bogdanit sot fort me t'nhtire mundct me u gjcW; praa per letrare t'one kishte me kcne i nevojshem, pse SIIU~ dobie kishin me xjel'l'i; IJl'pje sl.

,~-1~{-

nistratuer i kr.r>:ipeshkyies s'Ti\ari!, e maa \'One, liuur sh: "oj librin, kryipeshl:ev i Shkupit. Kjo lwj!oj flsht arsyejn, qi gc~ ;;shtja e Bogdanit i avitet maa fort geg,nishtes s'so<;l11e, se g':'gnishja e atyne shl;rimtarve tjere. Mu gegnishtja e Bogdanit l11undet me u marre ve~ht paa shum t'vsi1tiIe edhe preje Toskesh. N' \'jete 1827 Emzct Gregori, ir;eshl:vi orthodoks i Qcrfozit klhej shqyp t' shkrttemt shejt t'Ligjes s'Ree, e ed!:e ky c perdoroj C"gjithnji si auklorct e hershem qi permCndmc siprit. N'vjcte 1~;53 dr. Johanll Georg FOil Halzn} korcull i AustrieUngeries, perp:dli germanisht nji liber permii Shq~'pnic t'emnuem "Alba;~r:<sci'c S!r(J.r:" . r'Clpiil ~c l'tt pc~p;!ilte ky libel', giuha shq}Jpe I.:>a p"sc !d~rli;;gnAli c h:irt'uen:c, e dietlI'et e filologt pak se j~:,[ marre vesht me giUfi0 1'ooe. l-bl1l1-i kje aj qi u dha shk;:s filolog\'e me e mane cepeI' dore e me e kthielIue edhc giulien t'onl! si giuhet tjern t'Eu~opes. E un po permendi ve<; kta Ire auklore qi liam He per chier: ll"olllardell, Raden e J11cpcr-in. ['1I"riten me I,Cne pcrmCoduo edhe J{olls/anlin J(rrstoforidl} nji neler shkrimtare mila l'pare! e shekullit XIX. T'gjith kta e tjere 3uklore qi Jitu s'po i permendi c perdoruene e~

luj ndjeke a!d\toret e hcrshcm.- N'.'.'. 18'j9 kje trajtl:e aifabeli

i Stamolles

e Cgjith :;til 'Ii c lutiJ pcrc10ruc deri sot ket alfabct, njas1ltll' si e lian pc,dorllc shkrimtaret c 1110t;:cm. Mundet me lhane nGJl;ush sc La :wktorEt qi pcrmtlida kan pa~e mila fOri n'l;ujdes tosi:nishtcl1, c ~t:1 qi lif.n ti'ajtue alfabctin e Stn!11ollcs kDn klne Toske; e pr::ndej na si Ge[;t: s'mundemi me i marr\: per trcgim, psc tosl;n;shtja ndl')'5hon prejc grgnishtjet. Ktync maa pal\: po u pergiegji se s'a~ht e vertele qi Ua auktore kan pa~e mfta fort n'l:ujeks tosknishten; p~e tuj pase shkrue si Ij[olog pcrn~ii giujic t'O;1<:,i kan pase n'kujdes t'dyja; e ket punc munden me c dishmue t'gjith alii qi i lian lexue me vcmendc librat e tync. Sa~ per KrislOfJridin e dijme se kaa shkrue edhe gcgnisllt (; e kaa perdome if gjithnji si n'tosknishIe. E dijme edhe ~e Kristoforidi liaa kcne Elbasanas, e Elbas:ini

kan perdol'uc n'shkrimc fvcta cdh0 if, krejl

c dijm'e se ~sht knelej ujet e Shkumit-n'Gegnic. Ata qi kan trajtuc' alfabctil1 e Stamolles s'kan kene t'gjith Toske, pOI' nder fa kan kene eche Gcge, nder 1'cilet meriton me krnc permendun Shkodrani Pashko Vasa. Tosknishtj~ ndryshon prcje gegnishtjet? Jo; kto fjale nuk m'duken farsyeshme, pse sado qi tosknishtja si dialekt ndryshon ka pak preje gegni~htjet, me gjith kta kto s'jiJne tjeter, ve<;dyy dege t'nji giuhes s'\'etme-t'shq~'pese Geget e Tosket, kuur fla-

2.1"J -

sin mc shoqishojne, merren vesht. N'kjofW se sht.m Gcge dcri lash, vone s'i kan mane veshl shkrimel e Toskve, arsyeja asht~ pse s'kan diit me kuplue if qi Tosket e kan perdoruc n'shkrime t'\'<:'ta, E kjo kujtoj se asht arsyeja, qi eclhe sot alii Gcge qi s'e njofin mire lctcraturen shqypc, me t'vshtire i marrin veshl shkrimet c Toskvc, Po kjo pune a thue clo t'ngiase giilh here? .fo. un shpnesoj se n'pak vjet gegnishtja c tosknishtja clo I'bashko hen n'nji giuhe lelrare I"'etme, Per ket pune asht nevoja qi shl(rimlaret Gege c Toske t'mundohen me u avite shoqishojt..

E sidomos na Geget flo t'u Rvitcmi Toskye

n'pcrdorim t'c~ [Ysc sikurse Ihac;e qi na Geget me l'vs!1tire i marrim v('sht shkrimet e Tosk\'c, pse nuk kuplojme perclorimi e C'j ashtil Tosket me I'vshtire marrin vcsht shl-:rimet t'ona, nit nuk perclorojme e'ashtii si duhet perdorue, Thac;e praa sc t' gjith kta shk!'imtare e kan perdoruc C, s' e trilluene at:1 prcje mendjct t'vet, por ishte pcrdorue edhe perpara n'shkrim t' g:uhes shq)'pc, E njimend Eardhi, Bogdani e P. Fr, cia Lcece n' fillim t' libravc t' vet flasin me pak ('jaW permii alfabet I' giuhes shqype, e asnjeni s' thote sc e kan trillue vet~ at alfabet, mu preje fjalesh I' tyne kuptohet udobisht se nji alfabet kaa kene perdoru~ ec1hc perpara n' sl1krim t' giuhes shqype sikuur alfabtti, kshtu do I' keet kene perdorue cdlle c~ psc ndryshej s' e kishin perdorue auktorel qi permenda, Pma duket c;iltas sc naryra e giuhes shqype e Iype domosdo perdorimin e c', Njimend shqyptimi i gegnishtes s' so<;mc ndryshon pak preje shqypimit t' gegnishtes s' athersJ.mej pOl' l(ta s' do me thane se s' asht e nevojshme i'~ pse natyra e giuhes asht giithnjl ajo qi kaa kene

perpara e, n' kjofte se n' Shkoder en' rrethe I' saja if kaa marre nji shqyptim gaati l' ngulet, kta s'do me thane se kjo c~ n' t'rrjedhun t' vet, s' asht ajo c' qi kaa kene perpara. Mandej, n'kjofte se if n' shkoder asht baa e ngulet n' shqyptim t' Maleorve t' Geg- nies, t' cilet shqyptimin e giuhes paa dyshim e kan rue;t maa t' paster e maa l' kulluet se shkodranet. Po a thue letraret e Shq)'pnies do t' ndiekin domosdo shqyptimin e Shkodres? Pese auktoret qi permendme siprit, pose Bogdanit, tjert!t nuk e vec;ojne if me kurrfarl! shejit preje e. Bogdani if e shenjon me thekes t' rande (e), e kshtu shkruen: Amene, per, zemere, fe, kerkuem etj. (I) Asht per t' u viiu oroe edhe D, Pjetri Budi, i cili per me shkrue fjalzen per, perdoron nji p t' preeme n' bisht, e D, Frang, Bardhi, n' perdorim .t' fjalzes per perpara disaa fjalesh, s' even aspak e, por shkruen., ,

1 Kshtu' c shenjon n' ndoDji fjalc cdhe Bardhi. B. f. Mbe tjctc,'ct anti.

24["') -

pr, b. f. PI' lldlzi!. Preje kso tregimesh shifet c;iltas se sl1kri-,tare! e moc;em c perpara r, kuur s' bashkut trajtojnc nji rro :.e, e kan kuptue si gjyse zantorjet a se si nji if, e kshtu e kan kuptue n' shekul1 XIX. edhe shum shkrimtare l' permendun. Un kujtoj se shkrimtaret e.so\;em, sado me u mundue, n uk munden n' shkrime t' veta me ndjeke vec; fonetiken, paa e pase n' kujdes edhe etimologien, pse na Shqyptaret mjerisht ende nuk kemi nji giuhe letrare t' nguiet, e prandej shkrimtaret maa t'shumen ndjekin gjithcili shqyptimin e, krahines s'vet. Tuj kene praa qi disaa fjale n' nji krahinc shqyptohen mas etlmologie e n' nji tjder siJqyptohcn mas fonetil.et, shkrimtaret nuk munden me u njimendue n' shkrime 1'vela. Mundet me II gjete nder Gege ndonji siikrimtaar qi kujton se .giuha lelnlre nt:k do t' trajtohet prcje t' avitllnit nder vedi I'gegnishtes me losknishte, por se njaj dialekt kaa me kene gjuhe letrare, n' I' cilin kan me shkrue maa shum auklore t' pennendun. !\1ue 111duket se ky fishl nji gabim, pse di'ue se kan me kalue disaa vjet I'mira deri saa na ShqyptarU kemi me pasc fatin e mire qi t' kemi S/llllll asi auktoresh t' permendun, preje t' cilesh mund I' Irajrohel giuha letrare. Kjo pune kaa me muejt me ndolle vcc; at here, kuui' Shqypnia kaa me pase shkolla t'mjesme e llni\'ersitete, preje t'cilash li.anme dale aukloret zamdhaj. Par ksi auli.loresh li.an me dale preje Gegniet e preje Tosknijel e kshlu asnjena lagje s' kaa me muejl me ja dale tjelres; e j n' kjofte se edhe ala kan me shkue m:l ksi mendimit, gegnishlja e losknishtja s' kan me kene maa dy dialekla, por dyy giuhe letrare, gjithcila n' vedi. Zoti na ruejt preje ksi rrezikut! Nfl nji kome aq i vogel edhe me kene t' daam nder vedi?! Klu ndokush mundet me pvete: Masl shkrimtarel e mo~em t' Gegnies e auktore! mila t' permendun I' shekullit XIX.' e pasltan perdorue 1/ n' shkrime t' veta, shka do me thane qi shkrimtaret e-Gegnies preje gjyset t'shekullit XIX deri tash vone s' e tan pase aspak n' kujdes if? Njimend asht per t' u ~udite mue 01' duket se puna do t' keet ndolle n'ket mndyrej preje v. 1716, n' t' cHen P. Franc;esku da Leece qiti t' paren gramalike t' ~juhes shqype e deri n' vjete 1845 nuk permendet maa ndoj liber i shkruem gegt:isht (1). N' ket kohl! duket se shqyptimi i Ii i she1. N' .Bibliografie shqypec t' Meyer-it e t'dr. Pekmezit e sh., gjil1det nevojshem c i shtampuem n' Rome n' v. lIjuem IIji liber gegnisht me emen .Pun t' 1828. l'or 1111deri ~.ot s'kam ndie se e kaa permendc kush, prandej m'du\;et Be s'do t' keet shum rindsie.

"lll) -

n' Gcgnie, c sidomos n' Shkcder I,jc Inne gaati krejt, e n' at~ fjQ!(;qi met, gaati s' 1I \'c<;otc prcje shqyptimit t' e, S' asht pr:ur

pCI' t'tl bi"dul1 qi n'v. 1845 A. Zef Guargliata, S. I. e A. Basile S. I. - nder t' cilet i pari kthcj "Dotrincn c K~rshtcn l'Bcl" lan11ino - s c tjetri qiti "Rrugen e Parrizi!"- c lane k!;cjt mas doret I;, sikuur mos mc kene aspak n' giul1e shq)'pc. S' asht per t'li \'I1U faj kt}'ne dy shkrimtarve, pse tuj rase kene t' hllej~ nuk muejtnc me c rmuc mire pitncn, c me e paa nevojen e eQillJmi i ktyne me atil dy libra nuk kje klhiellimi i gjllhes. pOi' c l1.ira e Fees e c!obia e shpirtnavc, c pranclcj shl,l'uene ashtii si u folte gjuha n'Shkoder, kil atil ndolleshin, tllj mendue sc ajo mnd}'re shkrimit kishte me 1I t:1Grre vesht maa mire prcje popullit. Mas ksish kjcne shum mcsht"rc tjere shqyptart: c t'hllcj.. qi perpal!ne Iibra gegnisht, maa t'shumen I' kthyem prcje ita-, lishtjet, e t' ยงZjilh ndoqnc drejtshkrojen e A. Guagliatcs e t' A. Gasilit. Mll n' I,ta :1y sh!,rimtare dit,it gjindet ndonji gjurmc c i;, sado qi 5' iJ"shtc \'C<;ucmc me ndonji shej I'vceanti.'; por n' shkrimtare mf;Q t' von\.' (" nuk diktohct gaati asklilid, I pcrmendl sipri shkrimtaret c mc<;cm t' Gc{;nies, per me difluc ne\'ojen qi k"a shkr:mi i giuhes s' on{~ per t. POI' nuk. thame qi tc1!ie n:\ sot l;O t'n perc1orojliic i; :lshli!.si e pcrdorucnc t' mo<;emt. Atil e perdorojshill pse at here l; ma.:;

l' verba\'c,

edhe

mas

Sld\jCEh

t' emnave

I:so skfijesh cio t' keet kene

I](.lie~

me gjith arsre i ncJri<;mi len' nji numer t'" Albanies : "Ceget kan marrien mos me c perdoruc aqx.k c', e Tosket k:m marrien me e perdorue cd he at)', 1\11 s'asht nevoja". Po, njimer.d pOl' sot l1uk ndil1et maa. PrJndcj

fraar faik beg Konica pat shkrlle

marric asht per nee Gege! ITICe liine krcjt m;1.s doret ll, sikurse: marrie asht per Toske mc c percJorue pCI' s'tepriL Asht mire praa qi Geget t' a p(rciorojnc, I,it e I~'pe nal)'ra e giuhes, e: Tosket t' a laan n' ato flate, t' cilat, edhe t' shkrucmc paa c. s' bjerrin gjiia permii shka i perkel nat)'res s' g:uhes. Per' ket pune asnt pEr t' u le\'due Z., Faik beg Konica, i cili tuj shkrue tosknisht, s' e perdorQ,j ,i:~.\'e<; ku,. ishte nevoja c l;u c Iypte nalyra e. giu1ies. Verte "Albania", si e' perkohshmc letrare, kaa nji mcriJim t' m~dh perpa! a ,komit shqyptaar. Tosknlsht~n e "Albanies" G' do Gege, pia shul11 t' vsht,ire munderme c marre vesht, shka s'mundet me u thane per tjere shkrimlill't~ t'Tosknies.. ( Vijon) Vat! Dllkagjini.

:217 -

Kanuni

Shrucll

Lake

Dukagjinit

1'. Sh. K. Gje,ov

0 F. 111.-

MARTESA. 1{].yy j l\at~l't. f{arillni i Dhtill drri':::S. .\yy I I.

Me deke dhandrri, prindja kthye

e t1LISeS jane

n'detyre

me ja

shpies s' dhi'indrrit. " i scpies s' dlttindrrit e detpra c mikut.

gjS'sen e Gmimit

ยง I. Tagri Me deke dhi'indrri paa e marre nusen, mikut i jet n' dare Sheji (unaza) e dhete grosh t' Kanues, se paret tjcra do t' ja kthcjne prlndes dhandrrit deri n' maa t' mramin dysh. U martue dhandrri e VCy nji natC c kaloj me nusen e diq, giS'sen e Gmimit do t'ja kthejne miku prindes s'dhandrrit. Me deke dhi'indrri n'at vjete qi u martue, gjysen se gjysen e c;mimir ja kthen prlndcs s' dllaEdiTit miku. Me dekc dhandrri n'kry e t'dyy vjetve mas marteset, dyy pjese I' c;mimit miku i ndnW per vedi, t' treten ja kthen pri'ndes s' ct:1andrrit. Me deki3 dhi'indrri cdhc vjcdn e dyte par IlIj lane fl1lii n' caraa I' \ Olers, mil\u s'i kaa fare detyret prindes s; .dhftndrrit, pCI' arrsye qi hin ja la shpicn I' p::~:~~J:::, C C;::1;n:i:l]2 lJu m,; Jmji qi ja Ia m' pli'ing. Me deke dhandrri n'krye t'trii vjetve, pri'nd2s s' klii s'i jet gjaa me marre te miku, per arrsye qi bia e l,tii ja bani rrogen n' dere.

(I.)

l\YY LJcka

ยง. 2. Tagri

I II. e 1lllS']S.

i pr[ndifs

s' lluses

Me del:e nusja n'krye t'lrii vjetvc mas m::rteset, paa lane fmii fl' plang I' bUrl'it, prindja e ksaje kan tager me marre pelkat e rrgjanet, parse arka me dryy me nii pate pelka do t' jesiil te prindja

e burrit.

Me deke grueja tLlj liiac nji djate a vajze Ie burri, prlndja sende do t' j~sin -e ksajc kan tager mii rrgjanet e fytit, se tjera o'shpii l' b:.rrit.

t. Ol'oshi C !ma: Nji ctite c mje m 'nj yjete po e ];a!oj e 4liq !,y, prindja e ctajne t'biCn me gjith petl;a e l'l'gjane, i \;thyc gjaa preje ~mimit shpWs s'dhalldl'l'it t'delmn.

n\lgja n'dere t'cthiindrrit e nuk \I jet farJ detyr~l

24-.(-

~yy )J

)) Gmeja

JIll.

Grucja s' bjclI II' g:jak. " e /SIzOIl II' gjak

prfllden.

Njimâ&#x201A;Źnd se, mas Kanunit t'one" Gjaku shkon per gisht ", porse kjo Kanew s'e pershien gruen, per arrsye qi Grueia s' bjen " n' gjak " edhe me qil1uc se vret kand. Me vraa grlleja bllrrin e vet a kedb, prindja c ksaje do t' napin arrsye per at gjak. Burri e bleen mundin

c t' jetuemt e grues,

pOl' jo jeten c

saje. Me e gjete gjaa gruen per faj t' burrit, prindja e ksaje i Iypin arrsye m' Kanuu. Me rrahe burri gruen, nuk bie n' faj kahe Kanueja, e as . prindja s' uncI t' a kerkojne t'rra.:men. Me plyre burri gruen, e bani vaje kjo ke t' prindt, burri do t' u nape arrsyc. Me myte grueja burrin, e m'u ~ue i kunati me vraa l' ku. naten psc ja vrau t' vl1aan, kjo s' asht e perligjme m' Kanun.Gjaku i grues s' bahet krahas me gjak t' burrit; praa, tepricen e giakut t' burrit do t' a perligjen prindja e grucs. Sikursc jane n'detyre prindja me dhiine arrsye per ~do pune t'lige qi t'biije n'derc t'burrit a kuejdb, bia c tyne, ashtu ~mimin e gjakllt t'saje e bann prindjn e jo burri as djali i saje. NYY I IV. Grueja iislzt slzakll// per me bajte. " G;"ueja" njifet si nji calike per me bajte saa t' jete n'dcl'e t' bun'it, se prindja s'hjekin do~'e preje sojet, e ndatin per vcdi e mii vedi t' pergjegjmen per te, por edhe me Iype arrs)'e me baa me c gjete gjiia. !\'{Y I V. Gmcja c vcji!. Grueja qi met c veje edhc pan fmii' tuj u daa me shpii t' burrit, petkat qi pat pruu si nuse e arken me dryy i merr me vedi. Grueja e ree qi -met e veje por me fmii, po desht me ndâ&#x201A;Źje n'plang t'burrit me fmii do t'darzanitet me dyy lagje dorziine: dy cIorzane do t'jeen t'katundit ku met e veje, se s'kaa me pase kush pune me te, e se s'do t'a korisin emnin prindes as t' burrit t'deke; dy Ijere do t'qese prindja a kushrinia e ksaje se s'do t'a dajne prcje f~iive, VC~n'lypet veW m'u daa e m'u martue. Grueja qi mft paa burre e paa fmii, e pse e shtycme n'vjct i lutet prindes me c lane n'plang t'burrit, s'guxonme e trazue

240

kush preje vllaznies a t'fisit t'burrit. Grueja e veje e paa eljelm, per n'paset varza

t'martueme, kaa tager me ndeje e me jetue n'plang t'burrit. Mundet me shkue edhe ke t'prindt a ke ndonjana bii e martueme me gjallite, e toka e burrit do t'i qese buken e gojes-trii barre drithe -per

vjete e deri n'deke.

Po u martue grueja e veje, atbote rrnesen e vet e gieen te burri i dyte, se toka e burrit t'pare s'qet bime maa per te. NYY

I \'1

Tlzekll i preC!ll (a) (Me Is/we gracll.) Po s'u pruu grueja si duhet te burri, Kanueja i nep leje me i pree thekun a flokun e me e Ishue. (I.) Kunora jet, e as burri as grueja nuk munel t'martohen per t'gjallet- Po u qortue grueja, mas s'lutmes s'dashamirve, qillon qi bmri e merr persrii. Per dyy pune e kaa fishekun m'shpine grueja e per nji pune i pritet theku e Ishohet a) Per kurvnie, b) per mik t'pree. Per kto dyy pune t'pabesiet i shoqi e vret t'shoqen, e rrin paa ndore, paa. bese e paa kene i ndjekun per gjak, se prindja e grues s'vraame marrin c;mimin e gjakut, e ktii do t'i napin fishekun e do t'i qesin dorzanet. Pcr bracnie a cubnic burri e Ishon gruen, parse tjeter. dhune s'kaa tager me i baa grues. (2) Grueja qi bhohet tuj dale shpiet t'burrit kjaan, e kurl11ji sen<i s' kaa tager me mart'C me vcdi pose petkash qi kaa m'shtat. I hupin petkat grues s'lshueme perse c;mimi qi kaa pase baa burri per te i jet ke t'prindt. (3) Me pase djale per gjiut grueja e Ishueme, i shoqi, edhe pse e daan kathedret, asht' n'detyre me ia shenjup. nji vend rreth 21.Thekot

jane skajet 0 tufve qi kan t'njeshne graat e maleve--t'Mirdites.-

1 "Aerisis erinibus nudatam coram propinquis expcllit domos maritus ac per omnem vieum verbere agit." C. C. Tacitus, Giermania. 19. 2 "Divortium lege Romuli viris non vero rnnlieriblB p'rmissum fuit: a si mulier veneficio circa prolem usa fuisset; b si alienam prosna supposuisset; c si adulterinm feeisset, Plutarc. Remul. p. m. 31.; d si inseio marito vinum hibisset." Gjellius, X. 23; Plin. II. N. XIV. 13. -Rit Rom, ยง. IV. e. IV. De Db'ort. et Repud.et tabulae spon,alitiae frangebantur. Juvenal 3." Hoc casu dos a marl!o reddebatur !.Y. 75. Divortii formula era!.: R~s tuas tibi habcto." 1..2. ยง1. ff. de divortio. Item:" Collige sareinulas: exi vade foras" VitI. Brisi!on m'form. L. IIII.Rit. Rom. ยง. IV. e. De Divort. et Repud. -Burri tuj e lshue gruen i thotl':" Del shpiet se nuk gjaa. Udha mrapshte t',",)ft.}!" m'duhesh

i?~0 -

pliingut I' vet, me ja dhane djalin, e me e majte me veshe e mathe c me b uk.

1\YY I YII Grllcja c paa kunorÂŁ\ Aj qi t'marre gruen paa kunore jet i lidhun kahe Feja edhe kahe Kanueja. Grueja e paa kunore fare tagrit s'kaa ne sh pie t'burrit. Kanueja i nep kto ndershkime burril qi merr grue t'paa ku nore. a) shpia i digjet e toka i jet djerre; b) xiiret prej vendit, e s'und fa shklase token e vet mje qi t'a largoje gruen e majtne paa kunore; c) n'paset fmli me g.ue t'paa kunore njehen t'paaligji.: e pra. ndej s'mnnd t'bahet kurr perkaas (Irashigue:).

-~~----NJI G.lAME

DESPRIMIT!...

l\laroj Malcia! Leke maa sod nuk kaa; Nuk kaa mla burra. qi, me dn'ase I' krahnorit, Muroje me i nd0je Shq)'pnies. Anmiku Shkjaa tvlas so:!it s' kaa pse dron ma'l preie Malcorit: i\hlcori a th.v.:: e, i dbuem aj me trathtie, Paa Alme sod kaa mete, paa plang, paa shpie!. N'shpie t'tii, pJ, diep3t asht luje lklwdun sh kina Arcn e tii aShi sh!(jau tuje c livl.'ue; E ushtari i Mlitlzii, dh~, kualt stcrvina p' r atft kr)'qa t' bekuem i kaa penguc, Nen t' cilkt pushojne, heu! njala trima - rrfee, Qi binden shekllin, tuje luftue p'r A tdhce.0 nate e kobshme! Nate trii here mizore, Nati: e mnershme, si nata e funJil t' ferrit, Pse Ii sh[,~kun ja <;ile ushtries giaksore, Q:, struke nen I' zezen mloje t:JthtJ!"c t' tert'il, Burrat e dheul do t' x0te 11'gjftme pesh telun, Pors! n'strofull utani x2hct fjelun?!..

251 -

E iu, 'dhe, hyj t'shkelxyeshem, qi pre 'Empirit Permallshem tuje ferfllue me drile l' kullueme, Porsi syy Zotit, vreni m'sharle t' nirit ,

Ju, edhe ket kob e ket dhfinie l' shemtueme E keni paa IU' ndolle n'mjedis t' n:erzimit, E me giith kta nuk jeni shkime mjerimit?... Po a kja, thue, it e Drejta, qi n'ket shekull Fiset E popujt rregullon e i man nder caqe? Anmikut t' nji mii vjetve me i Ishue viset Saa here t' perligjuna me lufrc e gjaqe.... Mallkue kjofle hera, n' cillen shkjau pike s' parit Vilni kamen dhfinuese m'toke I' Shqyptarit, E mallkue kjofte Europa! Ate e vrafte Zoti, E e shufte me fise, popuj e gjytete; Edl1e premtofle qi, deâ&#x201A;Źr S1a l' endet moti, Kurr lufta mos ju dafte per toke e dete; SeW!t e saja grime me grime u theshin; Me gjak t' popujve t' vet sunduest i' u ushqeshin. Pse krahet paa dhime Shqypnies kshtu me ja thye E preje Liriet me ja nalun hovin? Gobsija e kujc n' Maleic kaa mujte m' 1I lIshqye? Po a HOli e Gruda mund t' a .maie Moskovin?.. NlIk duhet, jo, qi I' mkamen Shqyptaria: Qe, pse po i lshohet Malilzii Malcia. 0 gjaku i atyne burrave fatosa, Qi per Lirie t'malcies kullove rrkaje, Vlo, vlo, ,Ii sod qi Maleve u erdh sosa, E para fronit t' Perendies me vaje Lyp gjyygj mii do Kaina t' kunoruem, T' cillt komin t' one po duen m'e paa t'sharruem. Me parsme l' ona n' ala t' hershmet mota Mur oje ju bame i:uropes, paa dijte se shk'i! luta,A tbote, kuur pallen Skanderbeg Kastriola Sillte si rrfeja, e permii shtroje t' buta U dridhte nji Suillan, qi njaso heret Bate m' u dridhun boten mare preje mneret. Po, na lu' dredhun si drangoj <;e!ikun, Shtekun me turma Shqypetaresh ja xuumc Tartarit, e pre, Europet larg rrezikun Per di~aa kohe e majlem: e poshtnueme, , Por I:urr Europa n' ndime nji ush:are s' na nisi; Kurr punet mas fjalve, qi na dha s' lIjdisi.

2;-)2 -

E kuur per pcsqind vjet na nder veriga Ngelme t'robnies, nen themer l' huej tu' kjaa, E' i mii dhunie mii nee, e' i mii pune t'lgia Na reshte anmiku, tuje na nzite paa daa, N' harrese Europa edhe 01' at here na qiti E daren kurr ajo n' kob l' one s' na njiti. Por, ant; jeta pse sa' u nis me u cndun, Ndera mii shekull dhune gjithmone a kthye, E t'miren nieri kurr s't' a kaa permendun, Saa t' keqen pune me t' cillen t' a keesh fye; Si edhc, maa t'shumen, miq s'gjeen nieri i shkrete, Kuur skami e kobi t' a ket mlue 01' ket jete. Ve<;, sod pse Europa, sod qi asht t'gjith uzdaja Se Shqyptaria e liir del zoje n'vetveti, Pse sod Europa, - do M:e nie te Mdhaja Duen 01' e ngushtue kahe toka edhe kahe deti, E 01' vcnde t' ona duen qi shkjau Ie shklase E fisi i Shqypetarit n'dl1ee t' humase?... 0 Zot i tum, qi "etun n'dore Ti i kee Sharte\ e popuj"e e t' mretnieve t'tana, E gjaa paa hiri kurr T)1Y s' ndollC mii dhee, As nalt mii qiell, ku shndrisin dielli e hilna, Deh! Ti, i pushtueshem heret si n' e vona, Shif e gjyko mii gjith kto Kobe t' ona. P. Gjcrgj Fish/a. O. F. /11.

~ ~~,..~1~

'--

2~~1 -

PER NJI ARTIKULL T'"DIELLIT" T'BOSTONIT. N c sator aUra crcpidam! Fletorja e Bostonit,,, Dielli" n'N, 293, 10 Marc 1914, boton nji artikull: FeUf Ill:"Shqiperi e t'nenshkruem me gtrma fillestare

E.N., n't'cillen duket seaul,tori don me thane. qi n'rregullim t'Sh tetit shqyptaar feja do lane mas doret, a se, qi mretnia e ree. e Shqypnies s'do t'dishmoje kurrfare fejet. Mnd)'ra me t'rillen asht perftue, e krenia e neveritshme e e fjalve, me t'cillen asht shkrue artikulli, Giltas na dishmojne se auktori nuk as1.t i baam gali e i zoti mc tregue mii G3shtje fejet e shoqniet t'nierzimit, per t'cillat Iypen shtudijme t'kthellta Teologiet, FilozofiH e Socjologiet: fillim e marim rreh preje artikullit nji ere qymyrit, e naftet, e vojgurit, e tymit fabrikash e maki nash, si me thane, se n'te nuk gjeen tjera shllime e kthellime, ve<; se njasosh qi munden me pase puntoria e Amerikes. Prandej kyartikull, i kuptuem n'vedvedi, n'sy}' t'Perkoshmjes s'one nuk mundet me pase kurrfare randsiet, e as meriton qi na t'djerrim kohe e karte per me ju pergjegje. VeG se tuje kene qi artikulli i "Die/lit" drejt per drejt e n'nji mndyre klejt t'pahiejshme msyyn katoliket e Meshtarien e e Shkoders, e sidomos Perkohshmjen fone, kundra t'cilles, me nji let sic fminiet,' mrriin me flakrue edhe t'shpifuna e shkarkime, na gjindemi fdetyruem mos m'e lane me kalue ket pune krejt shurdhe e paa zaa, e me u diftue atyne qi kan nevoje m'e dijte se per me diktue ligje popujve, e sidomos per m'e qite poshte

Meshtarien e Kishen Katolike, nuk mjafton me zane veG ABC n'ndoj shkolle fillestare: me vuu kapele m'krye e kravate m'qafe, e masandej me veshe seter e pantallona e nji pare kundra t'arnue me m'kame, e, alehere, me perlaz penden n'dore e me tC me u sh kue fletoreve kryq e lerlhuer, si mjerisht, po na qet rasa me paa shum kcrid nder Shqyptare, Auktori i artikullit t'"Diellil", mas do fjalve t'paapuna mii dishiir qi aj kaa per me u nderlue nji Shqypnie liberale e paa fee, tuje dashte me dishmue damin e madh qi, mas mendjes s'tii, feja ja sjelle komit, thote "... ~e te gjithe IE kuptuarit e dine qe ShqypCria humbi ne luften Ballkanike gjysmen e vendit

Ie saj, per qcf Ie kris!lterimir

mllhamcdanismil" e se Ie mb)'llur" e se" per te paren here do Ie nis te illS pt"r katoliket e Shkodres." Me nise IT.e fele nuk asht gjiihmcn aq pune e vshtire, saa

prandej

aj nuk round t'a,

edlz6!if

e mbanj gojen

me fole me ars)'e e n'nji mndyre qi me kene kuptue preje tjerve,

;254 -

s hka nuk duket qi i shkon fort per rood artikulistit I'Pletores s'Bostonit. E njimend: shka don me thane bashkpuntori i "Dielli!" me at fjale: "Shqyperia humbi ne luften Ballkanike gjysmen e vendit te saj per qel (kshtu) te krishterimite tC muhmedanismit?" Na e diim se n' XV. qindvjete muhamedant e Azies u <;uen e hline perdhuni n'vend t'krislzterimit t'Balkanitj e se masandej n'XX, u <;ue e xuer perdhuni preje vend it t'vet muhamedant e Azies: ese, tu kene qi krislzterimi i Balkanit nuk i qiti lufte Turkies, per me i baa qefiTl artikulistit t' "Diellit" pOI' per interese t' veta, ndolli qi knslzterimi pushtoj do vende t'Turkies, si me thane, Kosoven, <;amrien e ~'dii. shka tjeter. Duhet me dijte se Shqypnia n'at kohe zyrtarisht s'asht kene njofte per Shqypnie as preje Sultanit, as preje Europet, as prcjeShqyptarve. Psc, praa, lash, po pvesim na, auktori i artikullit, per arsye qi n'lufte balkanike i hGmi Shqypnics gjy pi;r ti:' para! here' do !if Tlis te' flas sa e venceve t'veta, aj " per kafllO/iket e Shkodres?.. Amos kaa dashte, ndoshta, me thane per orthodoks t'Epiri, I'eillt~t, masl u ndertue mrctni ae ree e Shqypnies, kan rroke armet e luftojne kundra almes s'vet?... POI' jOj artikullisti flet per katolike t'Shkoders, pse, mas atyne fjalve, me nji here xen n'goje Perkohshmjen t'one, c qe se c;'thote. "Kaa pak kohe qe ne Shkodre po botohet nje e perkohshme, me emerin "Hylli i Drites", vegle fetarc e Vatikanit te I~omes. Qe ne numerin e pare vume re shkrimet, c prifterinjve, te ci~et, prapa maskes fetare, predikojne patriotismin tC shoqeruar me fene. Na ardhi shum liksht kur pame te ndodhet ne kete mcst edhe i degjuari vjersnetor Skqipetar At Gjergj Fishta.- Nuke dau te jem kundreshtar i mos-botimit te kesaj se perkoshmjc, po vetem s'me pelqen aspak menyra me te eilen e perdorin penden." Po thote artikulisti i fletores s'Bostonit se atii nuk i pelqen mndyra me I'eillen na e perdorim penden 11'"1-1}'}'1I t'Drt"te"s": kta mundet me kenej pse na kurr s'shkrucjm m'Perkoshmc t'onE, per me i pelqye r.doj niErit a ndoj fuqies s've<;anet, pOI' vclem per arrsye e per t'mire t'Fees e t'Atdheut. Ve<;nee artikulisti na ban me c;eshe, kuur thote, se Pcrkoshmja e jone a~ht I'('g!e'letare e Vatikanit fe'Romes. Na losim me baz, qi as artikulisti vete nuk e din se shka k23 dashte me thane me kto fjaW, Amos kaa dashte aj, ndoshta, qi Perkoshmja e jone t' jeet veg/(f letare c Sinodes Shejte s'Pc!crsburgut, a sc c Sheis!amit t'St::molle:;?... T'na kallxoje artikulisti i "Die!!it" se kG e kuur aj

- 2f',J kaa shkrue maa mire e maa holle e gjate mii c;ashlje komtare, se nuk kaa shk. ue deer sod "H}'lli i Drites". Perkoshmja e jone asht fetare; pse asht e nderlueme mii parsime t'Fees katalike, po; pOl' kjo drejt per drejt tregon pune dijet, socjologiet e komsiel, 'si mGndet udobishl me u vertetue preje diflojsave t'numrave, qi kaa botue mje m'dite t'sodil. Prandej fjala: I'eg/e fetare e Vat/kani! leRomtfs, asht nji fjale e tMnme jo fort me zemel' t'mire; pse duket qi artikulisli i "Did/it" kaa, me gjasc, do interese me ja ute c;mimin e nderen Perkohshmjes s'one, qyshe se, me nji lelsie fminiet, mrrIin edhe me ju shkar kue, Aj thote se Perkohshmja e jone kaa botue nji sketch (nji pikture t'vogel) ku tregohet lindja e krJ'q/t e perendimi i ha. nes, e thote, se kjo pikture e vogel, e botueme preje "H}'llit I' Driltfs", kaa nje Impllm qeslzarak per ata qe kane' SJ' te slzolzin, E praa na jemi gati me paguc t'paren I'izite' t'nji psikjalril, kurdohcre qi drejtimi i "Diellit" t'je~t ngushtue m~ ja C;Je ktii artikulistit t'vet,-shka, kujtojme, se s'kaa me shkue teper Yone,-per n'kjofte se ky mund t'na difloje, qi na vereverte kemi botue nji sketclz, nji pikturc t'vogel, ku Iregohet /mdja e kr}'qit e perendimi i Izanes, Thame se paguejm t' paren vizi!e I' nji psikjatrit; pse po duket qi arlikulisti kaa ncvoje per te, qyshe se shef e qeshe per sende qi nuk jane e qi prandej s'mund t'shifcn me syy, c s'mund I'kene kurrfare kaptimil qeslzarak m\'edvedi, POI' auklori i arlikullit: Fele' nif Slzqiperi, forI e mila forI duket se asht idhnue m' nee, pse na m' ]I H}'pll I' Dril!:s JJ, si thotc aj, prapa maskes fe/are, predikojme palriotizmt'fl le'sllOqel'llar me fcni". - Mila pare maa dale na in ~ pczm e despjek po e prapim preje vedit fialen: prapa l7l.1skes fe/arc. Na shkruejm as punojme mrapa kurrnji masket: na e kcmi botue programin t' one, e mas atii programit kemi pGnue, paa u shmange andej as kndej. Arlikullisti i "Did/il" t' na difloie, n'kjofte i zoti, se programi i jone asht dY9 kuptimcs!] e se na nuk e kemi ndieke deer sod, e atehcre ka 1 me mujle m~ p.1se randsic ~U)

I'jalct e tia; per ndrpshe, do t' thom '!, S~ aj i kaa sh krilc ata fjale peshtete m'ndoj tryes mejhanet.- Thote artikullisti sc na predikojmc palriolizmin Ie' sllOqi"mar me fentf: e po <;' t' keq gjeen aj Zotnie qi na n' Pel'kohshme I' one I' predikojme patriolizmin t' bashkuem a sc t'themeluem mii fee? Ket pl'incip e kan majle t've;tete filozofl mfia t' mdhaj, dijctarer maa I' pe rmendun: pse mcs l'a majne shrimlaret c "H.vllil t' Drif(:~<;"? "Fcja asht therr.eJi i t' <Y Joith virt~1lit e i bllrrnii!5, tho!0 Platoni n' T/!1lJ, e aj qi shkl!l~ "" '

~:-)(; -

feen preje zemel's s' popullit, aj shkule themelin e jetes s'shoqnueshme mii bote". E Livius: Allt neglectis religionibus, allt male cllltis, regnl1m /zalld salis prospemm (Hist. 1,32), qi don me thane: po aula mas doret e s'ju raa mrapa si duhet punes s' fees, mretnia s' mu nd l' jeet kurr e forte saa duhet. Newton, mii vorl' t'cillit me gjith arrsye asht sl1krue: Gcneris /zumani dccus - nami i t' tane nierzimit - , <;ohej m' kame, saa here ndiete tuje permende cmnin Zotit; pse aj, si nieri i mendshem e verte dijetaar, e dite se bonllS I'ir sine Deo nemo esl. (Seneca), E sod Zotnia E. N., artikullisti i "Die/lit", ngrehet kundra nesh, pse na predikojme, patriotizmin l' themcluem mii fee! Po a nuk e jin aj se "l' oubli de tal/Ie rel(f!.";onconduit a l' oubli de devoirs de l' /zvmmc" (Rousseau) e se "nji koom paa fee s'mund t'jeet as i forte as i rregulluem,,? I) "Feja asht njajo qi rregullon sheku!lin" (Mazzini), e prandej n' <;'do <;ashtje komtare feja do marre n' kujdes edhe ligjet e kanunet duen ndertue mii parsime besimlare. PrJr, ndoshla, bashkpuntori i "Diellit" i kcrcnohel "Hyllil t'Dri!i:'s" per arrsye qi shkrimtaret e ksaje Perkohshmje e Ihemelojnc vepren e vel mii parsime l' fees s' kshtene, e jo I' ndoj Ijclers fee n' Shq~)pnie. Saa per ket pune, na ;:0 e kshillojme arlikullistin e flelores s' Bostonil qi I' i zhvilloje pak maa leper shkrimel e \' i rmoje maa kthellet mendimet e filozofve e t'dijetan"e edhe liberal, e kaa me paa se na nuk kemi kurrnji arrsye me u shmange preje programit, qi kemi ndieke deel' m'diW sodit. - "Ainsi dans touls les paps et dans tOllls Ics tcmps ce SCftl lIIle trh - bonnc loi civile de fal'oriser) aulanl qll' il sera possible) les progrcs du Cl1ristianismc; paree que cclte religion... esl... dc lOllfes les rel(s;iollS eelle qlli pelll lc pillS GonlribaCT a nolrc bonllcllr. (ENCICLOPEDIE FRAN~AISE). Lord G. B~)ron,mandej, shkruen:" Dishroj qi erne - b:c ('bahet katolike; pse un ket fee e majl' per maa I'miren nder I' gjitha feet Ijera". (Lelt. a Mr. Hapner.) KshlG edhe Gioberti: La reli.. gione ealtolica c la religionc dei forli. (Pensieri). Na ktii biim dishmien e enciklopedikve I' Frances a I'shkrimtarve liberal, saa per me ja mushe menden artikullislit t'Ilelorcs s' Boslonit; se per nee mjaftoine n' ket <;ashtje arrsyel e Auguslinit, t' Hjeronimit, t'Krisostomit, t'Akvinatit e I' nji qind dijelarvc tjere I' Kishes Katolike ane - e kand I' p-ermendun n' da<; per hoJlim mendjel e klhelIim dijet, n'da<; per t'shndritun t' ZOlil e shâ&#x201A;ŹjInie jetel, t' cillve punet e fees nuk ja u kan 111suebalerinel neper tealra e kafe - shantanta, par filozoft e leologt nder shkolle e

257 -

akademie maa n' zaa e n' gjaa t' ktii shekullit: l' cillt fjalen e Zotit nuk e xueren preje romanzave e noveleve, pOl' prejc shkrimeve t' Apostujve e t' Profetve, e qi nuk jane laa c I)'y me erna e me cseuce, kurdo jane vuu me shkrue punet e fees, pOl' jane baa gati me uraW e njine~e, e t'daam preje zhurmes s'she1\Ullit,a nder shpella t' maleve, a nder qela I' kuvencieve, tuje shltldjue me nate e me dite, kan ndcje vjet e vjet tuje shoshitun <;ashtjet fetare e qi, para se me shkrue nji fjale, e kan qite kushdin saa here ncn lime t' arrsyes e l' Filozofies. Kusk asht, praa, k)' Zotnie E. N. qi l1'fletore l' "Die/lit" me nji artikull, (s'diim me thane a maa t' ploshte kahe t' kcnet e permrendshem, a maa 1'shkatrruem kahe trajta' e perjashtshme,) po ngrehet me l1a msue nee se si db t'a perdorojme <;ashtjen e fees?.. Kush asht k)' Zotnie? si i thone emnit? kit i bani kndimct e T~ologies? T'na i kallxoje maa para librat qi kaa shkrue mii <;ashtje fetare e masandej t' "tje e t' na kallxoje se si na duhet me u pruu nder pune t' fees. Po a per njimend kujton aj se me do kartela t'shkarravitun, saa me mushe zagnat e fletoreve, po na mushe menden aj nee karshi bibliotckave t' Ate!1ve Shejten e t'Dijetarve t' Kishes s' Katolike, se popujt kan nevoje velem per edll1cat2' po/itiket dlze jo fcjet? Shqypnia kaa nevoje, po, per edzzkatif fcjct pse la religjon sera tOlljozzrs zznc nccessite po/itiqllC) thoW me shum arrsye Balzac, e prandej edhc 11'edzzkaf(;' politikct <;ashtja fetare l1uk Olund t'[etel mas doret. Ve<;shka na neve rite m aa s' fortit, ashl aj vend, ku arrikulIisti i "Dielli'" thote per shkrtmtarc t'" Hyl/it t'Drites: A e dine' priftcrinjt c SlzllOdrt;'s qc kemi nel'oje' per baslzkim dlze dasllllrie~ si I'e//ezer qe jemi prej nje' !!jaku? Po si s' e djim, Zotnie! E diim, edhe e qcsim n' pune maa fort se ti ket msim n'Shqypnie. Na jemi, qi shkrefim armet nder duel' t' gjaksorve: na jemi qi apim msimin e ushqimin qindave djelmsh Shq)'ptaresh t' vorfen: na jemi qi n' kohe t' rrethimit t'Shkoders, kuur gjindja disshin ujet rrugave, me kashata 1'gojes s' one ja u kemi pshtue jeten qindve Shq)'ptaresh, paa nderlikim fejet e komsijet: na jemi, po, qi nen flake e krisme gjylesh t' anmikut, kemi xjerre preje rrenimesh s'shpijave saa t'dekun e 1'metun Shqyptare, paa pvete se kush ishin a tek ishin: e na jemi qi, edhe n' kohe maa t' vshlira t' komit t' one, me shkolle e me shkrime i kemi dhane shkas, mas fuqies s' one, perparimit e zhdrivillimit I' gjuhes shqype. Ku punoje Olaa mire ---

---

----

1. D' Azeglio: Ricordi,

:2f'}S -

e maa shum se na artikullisti i "Diel/it" per bashkim e vllaznie e perparim t' komit l' one? Kuur aj me arrsye t' na i pergjegjet ksaje pvetmjet, atehere kemi me i poltise qortimet, qi aj po na i c;on neper flp,tore "t'Dielli!'" Saa per sod, per n'kjofte se kaa nevoje per kshille, na po e kshillojme auktorin e artikullit: Pete' ni; Shqiperie, qi l' u shporret do punve l' kthella, pse, me shka duket, nuk kll mj~{~I'I'p ~r Q]b~: e S3a me shkrue neper fietore artikuj t' paa krype, t' kape ndojc pune tjeter maa t'dobieshme, e qi t' a keet maa n' zanaat; pse, per ndryshe, kaa me kndue edhe aj dikuur at kangen e moc;me: Hajde, hajde, Ali Oervella: Po kush t' qiti n' kto pune l' kthella ? Drejtirni.

25~'

Lajme. RROKULL SHQYPNIES. MISHKODER. - Shka ndolli zogla, e qiti v~ra ,k~a thane i mo<;mi. Jane m~1a se 30 vjet qi Europa ja nduell [' Zfzcn Malcics, tuje daa n' kuvei1d ('Bcriinit me shkue Hoti c Gruds nen fl' Maltzii. Edl1e, medjc, kjo pune u vcrtctue; pse kta dry Male sod nuk jane maa t' pershlime permrcllda rrethit l' Kunores s' Shqypnies, pOl' gjinden (' poshtnueme nen themeI' [' krajlit t'Malitzii.

Konterenca

e Londcnit

i thanka vjet Malitzii

me pu.

shtue HOlln e Gruden, porsl prce luftet; pOl' shka se krajt Nikolla - po i kishte mendt e holla, e nuk u turrka mc nji here mc vilU buzen 111'ket kupe tamlit t' xeet, pOl' dcshtka 111'c lane maa para 111'u ftofe: psc, me giase, po e ditc edh(' aj, se dardhat e tharta Pljne dhamesh. Prandcj, tuje kene qi Europa e kaa majte gjithmone fjalen, 'Ii kaa mujte mc kene kundI'a Shqypniet, na q}1she \'jet kemi ~iUjte m' e dijte se kto dyy rlsc kan manIc per nee. Ve<; se, tuje paa na qi tvlalizii nuk po ishte tuje e per~&peket bshatC, qi Europa ja kishtc qite n' gajl', filluem me shpnesue se do t' a pshty?te e do t' js tele prap Shqypnies. Atdhet::lret e Flaket e t' meyCm, athere, nisen me thane hijevc c mejhancve: -.10, .rhallcm: s'hilzi; Malhii Il'Hol c Il' Grtu!i;, jo.' jo.' e ban 20Iimirif... ishalla... kush c din... fjali; i'mira po jdni; sf c shot vefif ma.dzarraan... miref e c ball 20fi... hajl Ii... - e njikso maklladash tjera t' paa krype, saa me ja baa, si i thone, qefill vedit. POI' se fjala as mort as darsem s' po biite; e prandej, saa ishim ndeje na tuje rrahe uie n' havan, Malizii, paa shum fjak t'shkreta e tinxi, pshluell nja dymdhcte bataljona, thuej n' day edhe, cubash, e me 16 t' Prillit, tuie hece naten paa hane, erdh e rrethoj Malcien rreth e rrotull per gjith anesh. N' e nesret, kuur u duel gjumi Malcorve e paan shk:1, pose Kreensh kush s' e kishte pritun, due me thane, f)aan se Malizii i kishte qite n'kunhe, kta t'shkretet, atehere, u menduen, e shmenduen, e n' e mramet baan maa t' miren pune qi mUi!;hin me baa, si me thane: II yuen e hiken, . e io maa pak, par 575 shpie Hot e Grude. Malcoret duelen prej

;2no -

vem~it t' vet) e Malazezt u rrasen n' vend t' tyne. Asht nji

kaE kshtu, pma, Malizii muer Hotin e Gruden, paa shlti nji pushke, paa i hii Ferre n' kiime. Sod, Malazezt qeshin andej ujet e Cemit; Europjant zgerdhihen h:tej ujet c Vrakes; Shq}Jptaret kjajne. Eh! kshtu e ka1 shekulli: dikush qeshe, dikush kjaric; pOl' ngusht e kan Maleoret, qi as jiine ata qi kjajne) as ata qi kndojne, e kan mete paa plang, paa shpii:',. paa shka kaa dhane e fale Zoti, pOI'S! xungthat neper kneta - kaall i Imuet, - paa nji kokerI' drithe) paa nji kame berrit kund t' vcten) tuje shtrii doren per me rrnue gjalle. E me rroue gjalle me cope t' hueja, bcsa, asht pune e vshtire. Do atdhetare t' flaket t]lOne se, per me pshtue Hotin e Gruden kan me ; Ishue Malitzii do bjeshke e vrrije kund njeli n' shndrrim; tjeret, I' djegun e l' pervluem, thone se kan me ja marre me pushke. POI' mue s' m' a men mendja se kaa me dale gjaa preje kl}'ne fjalvc; pse as ala atdhetaret e flaket s' ja u Ishojne kund nji pern;ik dhee t'"ctin Maleorve, as kta t' pervlucmt; pCI' nji !lere, nuk e kan menden me i dhane mishit I' kijit; e prandej do l' thome, se shka e hangri ujku, nuk e zuu maa gjarpni kurr, si me thane, se HOli e Gruda na kan dale doret pCI' gjithmone. PCI' ket arrsye, puna mila e mire qi nder kto dit asht baa per Maleore, mas mendimit t' em, paa dyshim asht t' ndertucmt e komiletit per me u gjete buk e strehe atyne l' mjerH, qi sod me sod kan meW maa ngusht sc mini n' muur e giarpni nen guur. E luje kene qi ky komitet asht vuu nen kryetarie l' Arqipeshkvit t'Shkoders, cmzot ,/.

nuu, qi thote: GOU,ti) preje ktej, pse due me ndeje vetc...

Serregir, e jane mrende si pjestare do Meshiare, Zyrlare nderkomtare e Zotnie Shkodret, asht uzdaja se kaa me rrnue e kaa me punue. Per me e permirsue pak gjaa gjendjen e Maleorve t'shkrete, Deck Gjon Luli, me dy maleore e me dyy Zotnie Shkodret shkoj n' Dunes te Mreti i jone, i eilli, po thone se i priti me shu m ndeer e nierzie. SHKODER.- Me 19 t' Prillit preje Dun'sit erdh n' Shkoder komiteti "Pro Albania" i BeGcs, i perbaam preje nja 70 a 80 vetesh. Ku u priten hiejshem preje paries s' Gjytctit, e paten nji pershtypje t' mire preje bukuries e nierzies s' ktii vendit. Nder saa vcnde, qi komiteli shkoj me paa n' e nesret, erdh edhc n'S.hkolle e n' Kuvend t' Fretenve n' Gjuhadol. Masditen, masandej, komiteti Goj nji deputaejon 7 vetesh, per me pershndete preje fines s' tii Drejtori n e Perkohshm jes "Hylli i Drites". KALLMET.- Ekseeleneja e Tii Prenk Bibdoda kthej n'Shqypnie, mas nji udhtimit qi pat baa n' dhee t' perjashtshem. Para se me ardhiS n' Kallmet, shkoj n' Durres me u pjeke m'Mretio

2() I

WilheImin I., kG push oj kak dit. KOR<;:E.- ShGmica e ortodoksve t' Argjirokasters, t'Libohoves e t' do vendeve tjera t' Shq)'pnies s' Poshterme jane ngrefe duke m' vedi e duem me i dale doret Shq)'pnies. Kta jane ndertue ~htet m' vedi, e pEr me qindrue kundra Shqyptarve, kan perbaa lls/ztricll slzejte. Kjo ushtrie quhet shejte, pse asht e perbaame me ushtare e me- arme l' Grekve, t' cillt per ortodoks t' Shq)'pnies s' Poshterme jane shejten, si jane shejten Serbt e Malazezt per do ortodoks l' Shqypnies s' Eper. Asht droja se kjo pune kaa me marre hapte e se kaa me marue Zoti e di ~e ~i rcr l' mie;'en Sl1q)'pnii.'. RROKULL BOTES. Allstrie. Ministri i punve t' perjashtmc J Austries, Berchtold, e Marchese di S. Giuliano i Italies, patne nji l' perpjekun n' Atbazia. Mahet uzdaje se mas ktii t' ndeshunit kan me kene t' kr)'cme Gashtjet e diplomacks s' sOGme qi majne vjerrd Shtetent e Europes e sidomos t' Balkanit. Qellimi i pare i ktii t' ndeshunit kje marrveshtja nermjet t' Austries e t' Italies n' t' perbaam t' notes qi do t'i napin Greqies. Pose Gashtjeve t'veGanta qi kjene ndreqe nermjet dyy mretnieve} kje pertr1i e forcue bcsa e lidhun nermjet t' Germanies, t' Austries e l' Itali1~s. Zyrtarisht lajmohet sc saa maa shpcjt mretniet beslidhuna, e mretniet e marruna veS!lt kan per l' i dergue q.;;veries s' Atenes dyy nota, me t' cilat mretniet s' bashkut e nji mendimit diftojne se Greqla saa maa shp;jt do t'largojnc ushtriet e veta preje toke! t'Shqypnies, se Turkia ende s'e kaa njofte zyrtarisht t' dhanunt e ishuj\:e Kio c Mitilcne Greqies, se mas dishirit t' Greqies t' paraqitun Mretnieve preje Venizelos, kaa per t' u caktue kufljt n' Argirokaster etj.... "Ap.:cllzia Stc/aui}} GpalIe nji dokumcnt mas t' cilit Austria i lype Greqies nji vaa tregtiet l' lire n'Salonik. Fraz ]ozcfi me nji Icter t' dergueme Berchdoldit e Tiszes lajmon t' mledhunt e ddegacjoneve qi kaa me kene kahe mar]mi i ktii mojit n'Budapest. Ner kta delegacjone kan m'u kjarue t' perpjekunat e Au<;tries me Rusie, Gash!ja e hekurudhes Danubio- Adriatike, Gashtja e vaut t'lirc n'Selanik e shum Gashtjc tjera t'permrcndsh mc. Lajmohet preje Buda - Pestit se n' Shkup kje diktlle e kje xft;e allktori i bumes qi kje shpraze n'Debrecine. Mreli i Austries mas nji t' ftofunit t'rrebte qi e mundoj per do dit, tash, si jishmojne fletoret z)'rtare t'Wicnes, asht tllej kth)'e -per dite n' shndete t' perparshme.

2G2 -

Ingiltern!". Tuej mos pase kq)'re qeveria tagret e vcndasve eUlster, generali ; parJ i ushtriies French me gjashte g('nerala tjere Ishuen Zyret e vera. KshtG bani edhe mir.istri i luftes Seely n'kame I'eilit u vuu Ministri Asquith. . Germanic'. Mreti i Germanies shkoj n'Korfu kG kaa m'u majte nji Konfernee; Presidenti i Konferenees kaa me kcne mreti vete; n'ket konferenec jane thirrun Kanc;elieri Hollrvcg e am. bashiatori i Germ:mies n'Stamolle \'on Wagenheim, kan me marrc pjesc n'Konferenee edhe Venizelos e ministri i punve t'perjashtme t'Greqies D. Streit. N'ket KonFerence kaa m'u FolC mii <;ashtje t'Kio e t'Mitilenes. Turkiif. Gabineti i Iii qi kaa me u c;ile I(ahe marimi i prilIit perbahet preje 142 deputetenve turq, GHharape, IG grek, 15 arrnen e 3 ebrej. Asht ngrehe nji lufre ner mjet t'kurdve e t'uhtries otomane; !ogu i luftes asht gjyteti Bitlis me rrerhe, t'bjerunat kjene t'mdhaa n't'dyy anet. T'paret e kr)'eqitas\'C traklluene te koreulla i Rtlsies i cilli i mUfr n'proj~ t'vet, pOl' qevcria a Stamolles shlerngoj Rusicn qi t'i Ish ole fajtord e t'largolc koreullen prejc Bitlis, Rush', Lajmohet zyrtarisht t'emnuemt e Petraje\\' per Koreull general e pjestaar n'komision t'Kontrolit n'Shq)'pnie. 1'l'las udhtimit t'Prineit Karol t'Rumenies n'Picterburg Keare NikolJa i dha <;mimin e "Shna Ndreut." Fletoret perflasin nji fejese I'shpejte net mjet t'Shpies t'Kcarit c t 'Princit Karol. Ksaje Fejese i nepet shum randsic preje diplomaeict. Bul/!:arii', Qeveria bullgarc porositi per yjetin 1914115 almise t'rcja, si Ed: e vcgla ljtra lurfet. Vetem n'Regcnsburg u ngarkucne 21 vagona schrapnela per t'u c;ue n'Bulgarie. Kje persrite marrveshtja dir-Iomatikc ner mjet t'Bulgares e t'Greqies, Dyy qeveriet derguene lajmtarCt e vet nder kryegiytele. Ita lie, I\'ermjet t'ltalies e t'Spajes kje baa nji lidhje trcgtijet c udhtimit. Kjo lidhje do t'qindrojne deri me 31 t'dhetorit 1917. Cli rOllologus

2()3

Hyjza. T' PERSHNDETUNT E POPUJVE. Grekt e moc;em tuje u ndeshe n' shoqishojne u pershndetshin me fjale Gzou. Fjale e bukur, por t'shumten e heres kujtoj se nuk do t' keen raa me vend. Grekt e soc;em e kan ndrrue fjaten gZOli me nji c;ka jee tuej baa? qi na difton se ktyne ju shkon fort per piri t' rmuemt e pGnve qi ndo3hta s' \I p~rklsin asp ak Roma e hershme pershndetej me: Salve; t'jeesh i foor!. Ket f pershndetun kishte me dashte me e ndie shum kush edhe nder dit t'ona, por t' foort kan met pak, pse pak jane ala qi kan per t' a i->vete:A kee hanger oriz? Me shijim si jee? Duket se Kinezt jane nji populi qi jeton vec; per me hanger, qi qindron vec; per me i dale zot... barkut qllomm Deus venter est. Popujt kahe t' Leemt e diellit pershndeten: Nadja e mire. - Permendin fillesen e dites, agimin e diellit, kohen maa 1'kandshmen per natyre, tuej ja iane mrames trishtimin e mjerimet, paa t'cillat .-8' kaa si shtyyn C;'do njeri mii faqe l' tokes. . Persjant pershndeten tuej thane: hija e jote mos u vag-tofte kurr. Spanjolt, si dhe shum krahina l' Austries e t'Germanies, kit Katolikt jo vec; jane me shumice por edhe t' flaket e t' dhanun kahe detyret e Fees falen me nji: Zoti kjofte me tyy - T' u pershndetet Zoti. E njimend, saa t' jeen Zoti me nee, kush kaa me .kaa me kene kundra nesh? Olandezt, qi kerkojne e shumta vendet e hueja pershndeten n' ket mndyre: Si jee tuej baa shteg? Inglizl t' u ndeshmen n' kend thane: Si jee kahe ja ban? Sa do qi n' dite t'sodi klo fjale nuk ndihen preje C;'do inglizit, gjith,nji populli i perdoron edhe. Slavt pershndeten me nii fjale t'vetme: Pag;ÂŁ:. Par, m' ~ka duket nuk do l' ju dalil'l aq fort zemret. Fra~ezt falen me nji: Bon jour) et comment t'ous portez-. t'OllS? Nadja e mire; si po jee? Populli i Italics n' t' pershndetun kaa fjatet: Buon giorno e ((

buona sera, si t' jeen koh2 e dites. ~andej vjen nji

comesta-

;26,[

te qi mGndet me t'lane per disaa sahat n' kame. JJ

Ebrejte

qi (t' verbH~) presin edhc Mesien, thone se pershnde-

ten tuej u pvete: A kaa ardhe? - Kaa me ardhe. Na e diim se kaa ardhe tash 1914 vjet, pOI' ju pritnje, se do t' vine prap, pOl', si gjygjtaar i rrebte per kâ&#x201A;Ź nuk desht me besue n'Te.

Biblografie. ASnHE:\.-lJuklll'psht.-

E.\ DI1,1\ E LOTi~.-

SIlt.YII."

".icIT~IJ~1.

UutClluCI'g"

Stl'. U()(\lllltei :!J, 1\)J~.Qc tiji libel' si kush! Mundet me u thane me gjith arrsye, se me ket libel' vierrshash asht sthu~ fort p:!Suni a e literatyres shqype; pse fillim e marim ktii librit ndihet nji fllad i amel njomsiet e hiejshiet fort t' kandshme. Pcr n' kjofre e vertete shka thote Byron-i, se Poezia perbahet preje ndicsieve t' nalta e t' umla, e preje shq)'plimit t'mare e t' ardhshem, paa dyshim libri i Z, Asdren, "Endra e Lote" p~rmledhe n' vedvedi shGm Poezie t'thjeshte, tuje kene qi nder t'peset pjeset, nder t' cillat asht daa libri, vcgojne mendime t' naltllcshme t'shprehuna me nji gjGhe t' paster e t' hieshme. Mas mendimit t' em, ky libcr ~

trage maa s' mirit shka kaa t' hiejshem n' vedvedi djalekti i TosknWs. Do ~hqyptare, kuur shkruejn shqVp, e perziejn gegnishten e tosknishtcn n' nji mndyre kd t'vrashW, saa mos me t' u baa m' e kndue. Ajo s' asht giGhe: ajo asht si m:tshku, qi s' asht kaal as gomaar. Per me u perbaa gjGha letrare, nuk asht nevoja me krijue nji gjGhe Cree: Ivpet vetem m' c njofte gjGhen e me i diejt rregullat e saja mire, e masandej me i rreshtlle fjakt ne shkrim me mjeshtrie; e, atehere koha e dija e estetika kan me gjikue se i cilli djalekt do zgiedhe per gjGhe leU'are n'Shqypnil.:. Per ket arrsye libri i Asdren asht nji shemull, qi do ndieke preje shum kuje. Un shpnesoj se Auktori kaa me pGnue prap e prap, paa u lodhe, m' Parnas t'Shqypnies, e"se me botime tjera kaa me begale mila teper pasunien e literatyres shqype, ttije u mundue mas sodit me ju vue pak gjaa maa teper teknikes s'vjerrshave e s'trajtes s' perjashtme s' Poezies, Critiklls.

- J)'~~'~

'!""?:~~:::~':4~"~: .". ~

;

.J #

,',

.~~f

,-.;~..~''..

'..

':~~'

r~ '.,

;,~~,::,;..3~~;Tdi~'~~i~.~

~';:

'\. ~.

--('-

_.~, .' -

~ . ."< ~ ~." '~oJ

'~. ;.,;1!t~

, ,.".

f~~'~)~~i;,.:~ ';.~~t~;.,

'~;rj:1

~,.).",

~~;~~Â¥;:

-. "f'

)j , .....

'~I,;; ,~

"Hyl1i Drites" dd ditt e para t' seteillit

muej.

Pajtimet e Dorshkrimet i dergohcn Drejtil11it t' "Hyllit Shkoder

n' Kuvend

t'Dr,itUs" ',;'

t' Fretcnve. \..

....!.' .

.,,'.i

:,:" ".,",

't "

...

~ 'Ii.

.' -

',i;;:

... -

",,-'-' !':

pajt-iRHtiper P.erkohshmen ;, H1f!ntti!ftite 'j~fi:\~~t;.:~i~'i~ (Nd2~:S;'r. 27 I Per. yjet~ .t'sivjetsh m~ (No ~',~. ..M.e:!tos,tt.:., . ". Fres 6.20 I Me Poste ,"',.,,, I;f,;~.~, ~.;\ ,", '.: . .""" <' ,.",;',,") " N " N. timer: G r., 3 '11; . .~.J~J.~ '~.~. ,. ~ '/~-. " ' '. - 'l . P. Gjergj Jfishta~*~~l.,:.Â»;::' .

""""".",,,--'_'--.L

.' '<;fu-inre:

. .

' .r

~1-e]~je \' PMve t' .Fees,e 'f .urd~n.fv." . i . . ,:;

;

',""" ."'"

'f:~~

~.,~: '.~;.::::j

;'.;.;l.i.\...1~:...cA-t!'::\~~t:~~'i~j).t'~~dd

.. It

..)j, ,,: ~;!7,'.;..'8...-,:,:,," .

~:;~'~~~;S.~'"t>'1.<~~tf.:~t1.i~}~'M~,.r-.i;J~'t~.#;<

.,,:~;.:~ ;;-/~

." c;~~: ': ,."~""'~:.