Hylli i dritës data 1921 nr 01 by Shefqet Cakiqi

. ~

Hylli 'i Drittis .

Vje1i 11-1921 \. ,

~'" ;'~l ..)

;:; "'-~I; ~

I '\.

--?T~

nl'x

r.c

SHKODER Shtypshkroja Franciskane 1921 J

. '\

/ /

Landa

Rrcziku

nen

prizem

e Ii

De~u!ett Sllkodres"

e kometes afer

Ponns

toke

28 .33-80-128

f Perlindja

e shpirtenvet

DynujiJ

e Shqyptarve

Shqypnija

e lire

t'!talis.

(Vjerrshe)

Ne Sant Elena (1821-1921) i Inrami

"Boy

apel

ne Shqypni

104

Ortografi

te sotshme

112

(Rro-

Shqyptare

118

manze) Dante

Qeverim

Aligliieri komtar

1321-]921

122

ne Shqypni

145

Pse kund! a Metodistve? e madhja

fuq]

e botes

15t

te 179

Frallcisk,:lle

~199

205-258 (vjerrshe)

214

221

VL'rtete Nevoja

ne lame

te demokr::cis

Scouts"

Grueja

katolike

h3p kat1 gjytetnimi

C:etat

70 97

170-339

Me:1 taliteti i ShqYPlllS tv\esme -!Nji

165

Ie zgjedhun

politike 49 JEkonomi Ali Pasha i Gl;cis 56

I!Ildeali i Shqyptarit

Mfl

duelen

Shi!!ln>li

"Si

(Vjerrshe)

e hartet

Winecke

Shqyptaret

(vjerrshe)

Te kaiuemt

Mbl

i Berlinit

m'.: Rro:nake Lissus

faqe 157

per Shqypni Kuvendi

psykologis .1;1Pirroja e Ie perpjekunt

vietit II. ,

Faqe J

i permrendshem

~Shqyp!ari

e nji Akademis

228

letrare Msimi

i gjfIhrs

Rueju

alkohollt

245

amtare

253-243

Lidhja e Prizrendit (vjerrshe)

K anulli

264-307-452

i Leke Duka-

gjinit P rej Durrsi: ndeper lie Pojan

27]-312-361 Vlone

274

faqe

A ash!

qeverija

nji

e Tiranes

"Turki

ere"

141-190-141-:)26.

a jo'?

284 247

Telozl1a Pune!

bo:ore

Kleri

para

Dill1ite~

I1C Sl1qY\Jni historis

Kamarda

333

komtarl'

345

:356

1821-1921

43-91-188 fq. 41-321. 283 Il t',

.-[39.

fq.

284-321-371-:-172

Lesl1,

i\1irditl'

321,

Lajme

fq. 91-372

137-188VI

S h a Ie. 41- 139-234

il k a sh 90

T r0s gjeje

Tirane,

Kor(e,

Theth,

Pis

de r, fq. 40 88-136-187-

238-282-3]7-370

Bn!ljai,

Naj

90. it~'

a 11138 K e q y r e 37'2. rro1wll

te pergjith!e

botes.

-44.

lV\1

fq 43-91-140-

Poi

U 11i,4

- 14

G e r III a 11i, 44-93-141

-241-327.

328

Ha\'jere,

All S t ri,44-93-142-191-:Q8-37.

i, 45-142-19i-242-328-

e r, 242-325-

S vie

Lajme rrokull Shqypnis. S h k

R us i, 44-92

189-240-322-273

I t a I i, 4E

93-142-191-242-329-374111

t err

e, 45-94

g i I

14:~-191-374-!

I a 11de, 242-325F r a 11 C e,94-37:'1

Bel Spa

g j 37 :1 j e, 4~

143- Po r tug

a I. 325-375 S e I

b i, 142-191-

BIll

G r e q i, 326Shtete

191-326 Bibljografi 243-330-376

- ...-

tt!

gar

i, 325

T li r k i 32{ Bashkuell1

<;:inc 242 fo. LJ6-94-143-19:

HY1~LI I DRITES Yjeti II.

MAj i 921

HrBziku

Nur.:. I.

pBrmrBndshBm.

Kuer, para ktync shtate vje1vc, na te "Hyllit ie Oritcs" patcrn thane nl' nji rase, se ka Shqypnie - se do te kishte Shqypnie tc lire e :e pamvarshrne, ndokush nder Shqyptart: qeshi, tjeret rnrrudhen krahet, e shuma bani se s' po ndien. Te ndrydhun nen nji zgjedhe robnije pesqindvjec;e, te rrejtun prej te huejv~, te trathtUCIIi

prej

te rndhejve,

der.shpnesen

e kishin

djerre

Shqyptllret,

shofin kurr Atdhen e vet te lire c Ie pamvarshem; e prandej shumica e madhe e tyne s'pat as te xet as te ftofle, k1!f'f II thi11e, se kishte ShqYPlJie. Por, qe, sot koha na dba arrsye. 50d 5hqypnija ka nji qeverie tg vetl'lJ, ka IJji parlament te vetin, ka nji uilillrio,oji finance e rna teper kiI nji vize kufijsh te njoftnc ligjsisht prej Pushteteve te gjylelnucrne: Ie tan a sende kto qi na dishmojne, se Shqypnija aliht, e se asht e lire e e parnvarshme. E vertete qi, tash per tash, gjinden do fuqie t' arrnatisne Ie hueja permrenda kuHjve te Shtetit t'one; por kta nuk do me IMne, se Shq..~'pnija ka bjerre tagrin rnbi kufij te vet te ligjshem: do me thane, se tallazat e dyndun prcj luftet te pcrbotshme nuk kan ra fashe ene, e s Iypet do kohe, per rn~ u ryse menlaliteti rrmyes i komevet I~ Balkanit. Vlee; shka, se tash, mbasi Shqypnija ka kene pranue nl.' gji Ie Sh( -:jllirs s' Komeve,t, munderni me kene te sigmte, ie edhe kto vi du Ie na lirohen prej fuqieve te hueja e se permre:-:d;;t viseve Ie caklueme prej Konferencet tii Londonit ne 1913 hmi me pase nji Shqypnie te lire e te pamvarshme, shi njashtU 5i e perkumtojshim na pa~a ktyne shtate vjetvet. Ndonji pesimist rnundet me thane, se Shqypnija ka kene pranue ne Shoqnie te Komevet jo si Shtet, por v~s(kom, e se prandej ShqyPTar~t nuk munden me ker.e pa droje per kufij te 1913. Ka me kene e vertete kjo fjale; por e vertete asht edhe, se Shoqnija e Komevet ka pranue parimia qi sejcilli kom me l(ene i lire e i pamvarshem permrenda kufijve Ie vet ~

2 --

Ie ligjshem, e se prandC'j IIllk kit me l11ujte mus me ja njofte Shqypnies kllfijt e vet te ligjshp.m, mbi te cillt kjo s'c ka djcrre tagrin as me Illite as mc vendi me ndcrkomtare, Pra, sud ka Shqypnie, e ideali ! jOlit', pcr shka i perk~t pamvarsies c liries s'komit shqyptar,

II realizue

plotsisht.

ÂŁ.\) mire:

shlJ.yptarJnt!

Shlt'ti

por a jeto~l?

a rri~~t? Qe nji problem

i rnadh per

t'll zhvillue. Shqypnie e jashtm;t 1'i nji jele, nji

~a Ihal11e, se per balle te giejes nderkol11tare se nllk do te jet kliSh, qi tash per tash prej kcrcnohet jetes :,;' Sl1tetit t' one. ÂŁ~llr, per l11e eksistellce sido! ):.) ~ Ie, nuk Iypet gjitlllnoni.i,

ziku

prej 5" perjashll11it:

t'i vije

shum

here

rrezik

pjeke e tuj II lIup'e' sh1 perl11rcllda tcjzavc, mbi ~ cillat la. 1':!jata mikrob te helmatisun, qi vervisin permrellda

sod kit s' pcrII shue qi rre-

vjeu

tuj u

buloll je-

gjakut Ie nji Iymfatikut, jalle IIja per Ilja te rrezikshcrn per jete te nierit, sa nji zhgjtte a nji plume qi ti. :)(:l"shko\1et Ileper tlUP te Iii, me kel ndcrlikim \!e<;, qi ata ja zgjasill m3 tepC'r reklimet e dekes. Duhet pra, qi na. 51 edhl' te gjith njata, q: kan per zemer ShqJ1Pllien, edhe dien shka 3sht lirija e vertele, silka asht Atdbell, t' i mledhirn mendt tok mbi nJi Gashtje kaq mC' randsi e mos te perkundena nc nji optimizm te parrsyeshem, tllj rnahiti.; vedin e popullin me fjale cntuzjazmi. Komi s' do 1'1ejte: asht mkat me rrejte komct! Komit i ducn \,i!e syt c i ducn C;ile syt mc kohe, HI te shifet, se jeta e tij <1slll ne rrezik, kshtft qi me kohe Illllnci Ie marre ato rnase, qi vendi e mndoret t' ja kshillojnc me i perdorue, per te pshtuem jeten e vet. P r i n c i pi i sob s t a; s e rom e d i c i nap arat u r, ka pase thane aj i moc;mi: lingates i do bfi balle \' m 'fiIlim, pse \'One e vane rnandej kil Rex I' iu gjetLb~ri. , "Alli prf\ na Ie "Hyllit te Drites", tuj ndjeke fill e perpc programin e hershem t'onin, ktO duem me skjyrtue pak si kthellte me mikroskop te se vcrtetes e t'atdlu>dashtnies nder tejza te trupit te Shtetil shqyptin, per me pa e me i diftuc komit, se kush j3ne ata mikrob, qi luj helmatise gjakun e komit, ven ne rrezik jeten e eksistencen e Atdheut, Nuk asht mjaft qi te jet ba Shqypnija: duhet t'a maj me!

* * *

N~t'rmjet vehtjes s' ni"rit e organizimil te nji Shtetj te gjytetr.uem ka kaq analogie, sa rnLindet me u thane me gjith arrsye, se Shteti cishr kopja e nierit. Nieri kiJ shpirt e lrup. M' ~hpirt jane dye fuqiet intelektua-

-3-

Ie: n!,endja e vullndeti; m' trup jane organâ&#x201A;Źt gjallnore, qi ven shpirtin ne te perpjekun me jete fizike te perjashtme. Mendja dan qellimin, cakton mjetet; vullndeti qet ne veprim fuqiet gjallnore, per me u kape m' qellim, Por pse trupi s' kishte me u zhdrivillue e organet gjallnore te tija kishin me u sose e me u troshite, po mos t' i~lltC nuajsend, qi vijanos t' i ushqete e t'i perfrlte, kshtu nieri ka ne trup Ie vet gjakun, qi me c;arkullim te vetin e ushqen e e man 111'kame. Dy fc;ktoret e pare, pra, neper te cillt trupi i 11ierit jeton e \fepron mbi bote, jane shpirti e gjaku. Pa shpirt, trupi s'ka jete; pa gjak, s' ka fuqie e veprim. Kshtu asht edhe Shteti i gjytefnuern. E.9he Shteti ka shpirt e trup. Trupi

i Shtetit

M' a:'uktoritet

jane Jye fuqiet

ash! populli;

shpirti

tij

asht

auktoriteti.

e para te jetes civile: auktorileti legislativ - mendja e Shtetit: parlamenti - e auktoriteti eksekutiv i Shtetit: qeverija. Parlamenti vendon ligjet; qeverija - vullndeti neper organe te Shtetit i qet ne pune. Por kta organe shtetnore nuk kishin me veprue as kishin me jetue gjate, po s' kje financa qi me i maj'te m' kame e me i ba me vepruc rreg~:llisht. Financa pra, asht gjaku i Shtetit te gjytetnuem. Prandej, si per trup te nierit dy faktoret e pare te jetes e te veprimit jane shpirti e gja~u, kshtu edhe per Shtet te gjy!etnuem dy faktoret e pare te jetes sl! tij civile jane auktoriteti e financa. Per ne dae;im, pra, me pa s~ C;'fare rreziku mund t' i kercnohet Atdheut t' one prej s' permrendi, duhet qi na, mas pari mevet t' Etikes s' popujvet Ie gjytetnuem, te shofim nji here ma para

natyre!1 e permrendshme

auktori:etit

e rregullal

e para mas te

cillave duen perdorue financat e Shtetit, e I.,asandej te dajme shej elementin ma te rrezikshmin per auktoritet e per finance.

* * e plote te shum familjevet, Si dihet, Shteti ash! t'unjisuemt ndertue per me drejtue neper rregulla e mjete te perbashkta e neper nji auktoritet te ligjshem vepren e secilies m'pronim Ie qeIlimit te perbashkte, qi asht 3utarkija. Prej klij percaktimi te >htetit duke!, se auktor;ieti nuk asht tjeter, vee; se tag r i q i mes. un due t j e reI, e se prandej auktorileti asht i nderl,ikuem prej popull:t; pse, po !'ishte nja per nja me populi, kishte me u thane, se ndokush kil tager m'vedvedi, shka s'mundet me kene, Ver; shka se ndtrlikimi, qi hine !Jder!1lj~t auktoritt'tit e popullit, nuk ash! aj qi hlne ndermjet shoqit e shoqit,

-4ndermjet zotnies e rrogtarit; por asht nderlikimi, qi hine ndermjet dye sendevet, qi, per me dale n'akt e me vepruc, duhet te jene te individuatizueme m'nja, si, bje fjala, prizrni i synit e dri!a. Per me u perftue spektri i ndritshem i sendevet, duhet te jet prizmi e drita; pse as me drite vetem, as me prizm vetem spektri a se hija e ndritshme e sendevet s'mundet me u perftue. Kta mundet me u vue n'oroe edhe ne fuqie eletrike, e cilia, (me shka dihet sod mbi te) nuk vepron, po s'u unjisue m'nja fuqija pohenike e rnohenike e saje. KshtLl, pra, ash! edhe puna e auktoritetit e e popullit n1' nji Shtet te gjytetnuem. Per me i dhane jete e rrnese Shtetit, Iypet, qi qellimi i auktoritetit te njipernjisohet me qellim te poputlitt e vepra e njanit. e e tjetrit, e nderlikueme tue mete, te jet e frymzueme me nji shpirt Ie vetem, kshtu qi prej tij, mandej, te ngallise nji njinie shtetore e fuqieshme e gjallojse. Prandej nder sUl'ldimtare te nji Shteti tf gjytetnuem nuk kqyret vehtja individuate e tyne, por auktoriteti, qi gjindet i perveshun m'ta. Si nieri, sundimtari nuk asht tjeter, \'e~ se nji mis i popullit: nja per nja si te gjith tjeret: sado qi ate t'a quejn Prine a Bajraktar, pashe a beg, e qi telthohet, se aj e ka gjakun ma te kulluet se tjerel. Per kahe viera e permrendshme, gjaku i te gjith njerzve~ asht nji; vetem ne trashgimnie te gjakut nderlikon cdllkata prej edukatet,e tagri qi nji gjak, per arsye thjeshte te perjashtme, mundet me pase, qi me sundue mbi nji vend a me pase ndonji lehcirn perlimi para ligjet - Ne qiri, qi asht njesh1', per me perftlle drite, na mil s'pad skjyrtojme flaken: dyllte a brllmin tje1ÂŁ::1,prej te cillit aj njeshet, na e marrim vetem si substraktin e flakes, qi flaka te dale mil e gjalle e drita mil e forte. KshtG asht puna m~ sllndimtare. Ne sundimtarin na shofim vetem auktoritetin: vehtja individuale e tij merrer ne kujdes ve~ per kah vIera ma e madhc a ma vogel e si substrakt i auktoritetit, qi auktoriteti te dale ma i forte e mil i dobieshem per jete e perparim te Shtetit. Diten, pra, qi nji sundjmtar i Shtetit zen fa perdoroje auktoritetin shtetuer, jo per dobie te Shtetit mare, por per qellime vehtjake a se per interese te ndonji kastes ne Shtet, qellimi i te cilles m08 te ket kurinji t~ perpjekun me lehcimin e gjallnimit te niedt mbi toke e me te permirsuemt e lij individual e kolektiv, at dite filion shkatrrimi i atij Shteti, e sundimtari bahet mikrobi gjak:3e i komit te vet, pa kene nevoja, qi anmiku prej s'perjashtmi Ie harxhoje fushek m't~.

-5-

lIit

Per fat te bard:1c kujtojme, se prej pikpamjet te perpjekut'auktoritetit me populI - te perdorimit te keQ 1'auktoritetit

prej anet te sunoimtarvet, Shqypnija s'ka pse dron; pse sod per sod kemi konvinkcjo:1in, se sundimtaret 1'one perdorojne auktoritetin vetem n'interese te komit, e pse e dijme, qi parlamenti - qi ash! syni j komit - edhe mbi ket ~ashtje, si mbi te gjitha tjerat, nuk ka me u kote. Tash, mbasi pam natyren e te perpjekunit Ie popuJlit me ate t'auktoritetit me populi, te dallojllle edhe natyren e te perpjekunit te popullit me auktoritet. Si thame sypri, per auktoritet merret vesht tagri qi me sundue mbi tjere, per me drejtue vepren e tyne kah pronimi i qellimit te perbash!de. Por tagri ne-J1kuptongjithrnone detyren; prandej, tue kene se auktorite!i ka tager me urdhnue te gjith pjestaret e Shtetit, rrjedhe prej vedit, se te gjith pjestarlH e Shtdit kan detyre me ndi5jue ne gjithshka qi 1'u urdhnohet per te mirte te perbashkte e qi ne ndonji fare mndyre ka te perpjekun me tager ti! tjel've!. Relacjoni i pare, pra, qi populli ka ndaj Shtetii1, asht n d ig j e s a, shka nuk do me thane robnie pse shi m' ndigjese te ligjve temelohet lirija e komevet te gjytetnueme, si ka thane ArLeg u m s e r vis u mus, uti i be r i e sse po s s ipinati: m us", " E prandej, tue kene se zehet, ~qi auktoriteti j nji Shteti te gjy~dnuem nuk e prrdoron fuqien e vet kundra ligjes s'natyres e kundra ligjes hyjnore, secilli pjestar i Shtetit te gjytetnuem asht j detyruem lIIe temelue tagrin e vet i mprojten e tij vetem mbi fuqie l' auktoritetit, kshtO qi permrenda Shtetit mos te jet vec; se nji ligje, nji gjykate e nji force e armat;sne. Per ndryshe, Shteti s'lIIundet me u quejt e gjytetnuem e as jete te gjate s'mundet me pase. Nji Shtet qi ka ma se nji ligje, ma. se nji gjykate, e kO kushdo nieri i ve~ante mundet me e ba gjygjin vete, me anTIe nE dore, aj, jo ve<; se s'mundet me rrnue gjat1!, por as Shtet nuk asht; pse s'mundet me u kupiue nji Shtet i gjytetnuem, pa nji qelJim e pa nji auktoritet te perbaS!1kte. Ndigjesa pra e popullit ndaj auktoritetin e kujdesi a se dashtnija e auktoritetit ndaj popullin jane dye elementet e pare, qi nieshin m'qelIim te perbashkte njinien e forcen gjallnore te Shtetit. Tash, po i perballsuem kto parime te para l' Etikes nore me gjeje te sotshme te Shqypnies, mjerisht vertetohet,

shoqse or-

-6-

ganizimi i permrendshem i Shtetit shqyptar sod mc sod nuk asht aso dore, qi me na davarite C;'do droje rrezikll per jeten politike te tij. Sod me sad ne Shqypnie ka ligje Ie ndryshme, kit gjykata te ndryshme e, shka asht ma zl, poplIlli asht i armatislln: kshtu qi sod me sod mprojtja e jetes, e gjas e e tagrit ;wk asht e bazueme aq m' fuqie t' autoritetit, sa m' ,ark te pushkes s' secil1it nieri te vec;ante. Ligjel e IIdryshme dishmojne, se qellimi i jetes civile ne Shqypnie nuk asht i perbashket per Ie gjith; gjykatat e ndryshme dishmojne, se populli ene asht i dam nder kaste; te bartunt e armvet, mandej, dishmon, se populli ene s' kit uzdaje me fuqie e m'vlliindet Ie mire :e Qeverise; qi asht nja per nja ~i me thane, se ne Sl1qypnie ene s' ka nji Shtet te gjyletnllem, sa do qi I na sod ke;;~! nji Qcverie e nji parlament, si i kan Shtet tjera te gjytetnucme e konstitucjonale. Nuk asht autoriteti vetem, si thame sypri, qi perban Shtetin; por asht auktoriteli e populli bashke. Qeverie konstitucjonale e populi me ligje e gjykata te ndryshme e me arme m' krah, asht nji kundershtim nder terme e s' ki1 si kuptohet: asht nji parodic! E njimend; sod Kshiili i Nalte ka grishe komin, me zgjedhe deputett, edhe ka ,ile parlamentin: po mire, po ky Kshill i Nalte a mund t'i dorzanohet komit, se ligjet qi do te vendoje parlamenti, kan me kene shm ne pune ne te tane Shqypnien, der sa populli te ket push ken m' krah? Na jemi mendimit se jo; pse ku as!,t forca, atje asht tagri (autoritcti), ka pase thane Bismarku: e pushka m' krah asht nji force gjithmone. Prandej, edhe m' atehere, kuer parlamenti i jone t'a kryej perlimin e vet ma s' miri, vepra e tij ka me mete gjithmone si nji studijim Akademije, e jo si nji vendim Asembleje komtare; kshtfi qi te gjith vepra e parlamentit ka me u mrrudhe vetem m' kontrol mbi QeverH~n. Po, por 5hka, se sa per shtate a tete vete te Qeveries, numri i I<ontrolorvet ne na duket pak si teper i madh - tetdhete veW Oer sa, pra, populli mos te lshoje annet m'dore te Qcveries s'vet, e neper nji ligjf e nji gjykate te njinishme e te nderueme mbas shpirtit e nevojve te tija, te vehet per udhe te gjytetnimit te vertete, pozicjoni i Qeveries e i parlamentit t' one per balle te Shtetevet tjera - sidomos te fqievet t' one - asht mjaft i vshtire me u majte me dignitet e si lype nami i Shqyptarit; pse ktyne, per shkajk qi populli asht ene i armatisun, u mungon fuqija e nevojshme per me sugurue jeten, gjan e tagret e gjytetasvet shqyptare, pa te cillin sugurirn s' ka Shtet te gjytetnuem; e pse kurdo-

,' ~~ J

-7-

~ "

munden me thane: mbasi' here sidomos kllndershlarel t' one Qeveries shqyptare, per me zbatlle' ligjet e parlamentit, ju deshk~ me prite Ie <;arrnatisunt e popullit, r:;' ne':.oje me mledhe pari amen, tin e me shtue rn' b 1I d get I~ vet ietdliete rroga aI', - me Ie ci,lIat pa. <;ardo te lI1ujte me majte 500 zhandare ma leper ne mllej 111i1lise popullin nji here para? a pOl' ve<; mbledhe parlamentin, sa auktoritetin me te gjiih njata' m'~ d y fishzLle ne nji ~ fare mndyre ' Shqyplare tjere, qi kan mete jashta Qeverijet e qi kan cili'1ie, a" ; Asht e dijtne, se klo fjale'". mos tjeter, aspiI'acjone per Qever;e? kisiJin me kene krejt pa te!liel: ve<; siJka se der 111'dik, Cfi parla-,7. menti e Qeverija e joni.': mos te <;armatisin populLin, bola kishle:\ " ~." I11C ,u dhane arrsye sarkazmeve Ie kundershtarvet t' one, , -':,~: .-\, Tue kene, pra, se auktoritetit te Shtetit shqyptar i mengpil . ",.' cT. " pa te cillin 5' mahet .Shtet m' kame, .;~ cilltija ma e pare - fuqija, duhet me .thane, se prej ksaje pikpamje Shte'ti i jon-e gjindeLne_';~ rrezik, Ojindet n(' rrez:k; pse nji he;e ma para, s' ka me pase Ku'r?~@ Pagje e qetic ne vend, pa te cilla't pop'lJlli s' perparon as m~~):>:] 'liSht as ekonomisht; masandej, kun~ershtaret t' oni kelLl ,~e~.:iy,pil'-:~ te shkatr.ruemt e tij, JlIgoslavt e Grekt kahere~kail <;atn~a't~~e:.P2<:?~ plIllsien e vet: po a pernjimcnd mund te na mart;e- me'ndj'a "I;.ei-,st1;,~ Lloyd GeCJ~ge e shoket e tij e <;' fare sho~e~! -'- po b'at'iI1:; ,'g(~ Shqyplarel te rrine me pushke per' faqe ,m'ldf1 te gi'Hi.i,t~.te:~it~::' \S; -, (..1 . 1:(... .h -, ." /' , kut?, S' ka tjeter: a me u <;armatise, a l11e " hupe. Si' pusl~~(F::8f~' , ,.9i na pshto'j komi;] p,a hupe' Shq~~:i.t; q~r s(!S'h9S'P.~'h~:,;~r!'" ,. te veten, kshtU pu~Jqka., sod' ., . . ) . . '''''''. q.. '~e,rie 'qi ke',mi:,'Qe,v,~~i;i!ir.~t(!:..{t ka . ..!",i)l,~pe Shqypnil'n, IJO S'l1';I~.~.lIe..?~~~'~i.Per:~.~~;8,:i' Marre e turp, ,mps tje"~er-;-' p,c,~~grn'e;te }P~';'>':'?'l' If Qeveries.-;-S.

qi kan <;lIe nji us.hJM"~,zirtarJ~.ยง,!~I)l~~ 'e:v:~Fil~;'e~}~f~1]i~;"'s'1a;~:a' s} i 111 armel Qeveri~..s...~::~~~'L;~.~~~ ~.e J~~~'ijll , t~,~ ~~u'~cl9~~.j ,,:~me 'i 'irC('&IYfe.;ek;<;~py e, fqq~ kemi.:,t~j~~~s~... ~ thaU!~":,bq!t~s~:.s,~ ": .n{~ 'S,h,t~J}i\\'g:i Yih~'~n 1Ie Ill'? E ill asci n'a e j, 'I!~;?: di,e,l11', :..!~,dIi~ ,)~;~;i ;~r 'Zs,

t~ me, th an e, s Jit,&. j ~~~ ,p ~,!,fa~~~,e s,t}:J\ -~}H!r:k f\'n~:'f!'Iยฃi~/~:Q.J .~h. hji .popu'I:I.V-t'aT':l1)alisnn. 'Perfa.qsu;es.i ~a,',se ,deputej:j:j}~kotir .. 'JI pus!lka, e fa Ndoka 'a' Islami, fueputa.ti; :I1)Qas~: ;j).{~,~\alli,f{J;~ ,'! vies shQ.qri'o're, tiuk mimd te"~'rije-, i 1iq'hu'~~~_.P'~'t::'n:ia'&I~.

;OJ;'"' ~:

'. A~h,r;', 'C1-,t!b"':'k.afe~ ~s: s,,'~Feklo-rit Parlaine;t(."'i!uk ~l}':''a.sht trJi!:uf.,mbi Je. cillin 'do -t,e rr.i't~r;',:z~df!V'i~'dIr~,i/i;p , ~ITi;e:ne/ 'LCriH~"., t; pra,n'dej eIe ktori; me \ n}a,c"do):.{>, . . .. tesa :~~~;~tgh&l! ',,"--(':it '-, .'f"---~ ":i'.." -.' -

-'.

"J.I"

I'a,"'" Iยงfioj p:l\shken 'I.n'd9'r.~~'t~ :(t~~ll(:($[f...r : ~~V9,ti'1:';'~:-~~t>:a'fe~dhe :{~ '~"'J:~:,:; x'/7;.<:";': ,;,~ J ' . ;..~ '~;~<';:':;'''f<1~\.,~&;ri~i:~~;

-8-

;l)e.,ij"ab~ tesJim Qeveries: SP., per ndryshe, njani e tjetri ba'ga'z.1ii dhe'ut. Shqyptare! Atdheu nuk mahet me dokITa e me par me flije e me pune: armet, pri, Ie s I i m ne dare Ie shqyptare! * ,

-9sue me system financjar te Shqypnies P. na po kalojme me i dif. tue komit, se cilli asht, mbas mcndimit t' one elementi ma i rreper finance te I zikshmi per auktoritet e per finance - e sidomos L.~IShqypnies.

Mbas mcndimit fone, pra, elemel1ti ma i rrezikshem, a ma' mire m~ Iidine, rrcziku-_. ma i madhi .. i Shqypnies jane,~ vag a-b 0 :1- ÂŤ..~ ._. -~ d a t: njata Shqyptlli, ~, pa mujlr me pcrHue-'l(urr nji mendim te " shndoshte ne mende Ie v~t,_s'jane Ie lOtt me i rretshlue dye shkrola bashke

filluen me u kape s'parit a magjilll ell: parvet te vet e !11a s'u met asnji dysh, sa me ble nji konop e me vjerre vedin m'te; a se kuer ndonji Qeveri~ e hueja, neveritull prej sish, i XUt'f m'shtjelm

'tehere,

prej

punet

rruga~a, pa

pa gabim:

qi ph

Atdhe

kuer ban rrush e kumlla

edhe

nierz

kurrfare

i hodh

shakllaba:1a msimi

si stervina

te vjefshem:

te cofta

e te pa kurrfare gjith

Shqypnie.

njerzije

jeten

e vet

Njerz

e mirerritje, s'kjene

te zot!

me shlrue kund ndoj plang, me ngule kund ndoj truell, :ne ngrefe kund odoj shpie, me kape kund ndoj pune, me zane kund ndoj mik, par gjitllTnone me valigje nen dore, Ie harlisun kah mendja, te perdhosun ka!J fjala, te ~oroditun kah vepra. kCt miellen, 5'koren; kCt bijne nuk ~ohen; ve~ nga, si mizat pa krye, skele m'skek, fshat m'fshat, gjytet m'gjytet, gjithkund tuj zane ndoj yes te rJ, gjithkund tuj lane ndoj marre te re per Shqypn:e. E kta, te ploshte, te dekun prej

rn'shpirt, kjumshtit,

gjithkund

coftina te yelbta, qi s'jane te zott pa nji ideal para sysh, gjithkund

duen

me xlerre nji rniz~ duen me u perzie,

me vlle goje e sido!11oS ne politike

te Shqypnies.

Jo, po; kta parasit:.. por sa ndiejshin se po lot kund ndoj pune per Shqypnie - se po u ~ilet kund ndoj shttg, per me u dale me rrl1ue m'shpine te tjetcrkuje pa pune, si rriqni, as nji as dye s'ja bajshin, por, "pupa" m'kamt', shpluhno petkat, lustro kundrat, 5hterngo kravatat c, valigjen nen dore, kapelcn tutel m'krye, bjer Europes kryq -- c terthuer, here tuj u shtle begllere, here kapitanil, dikft profesor, dikCt princa, tue shIue hyj m'qafze per majora, kolonela, generala, der qi s'mramit hasshin m'ndonji krye - matare diplol1latit, qi me jall pague rrugen pcr Shqypnie. T'ardhmen ne Shqypnie, kapelen ne valigje, ksulen e th1jte m'krye e vrap 5i orlat m'stervine - Shkoder, Durres Tirane, Peqin, ÂŤor~e, Elbasan,

kudo qi ishte zhurma ma e madhc, potera ma e forte; e aty, nji zhel e zl maje nji hllni, Ilgrefe mustaket

hyp m'nji kacadre

karrige perpjete

kafje, kce m'nji a se repe tllrijsh,

kllq

tryes rnejhanje, si 1111jIe percu-

-10lIuell),

lI1e do fjale

te shlcrzyemc. te lI1arrcl, dokrra

k papuna

foli popu-

Ilit:Hani! Bini! I<i) jeni? kit jeni, nipa te Skanderbcul? Me derdhe gjakun per Atdhi:! S'na duhet gja feja. Na duhet gjytetnija, policija, ,zhandar:l1erija. Mas i lJesoni Priftil! 1\\0'; i zcni bes\.' Hoxhe,! Hoxha II rTene; Prifti u she!. All! kta derri" I<la do i\1!1Za !.. Ve<; me repe popullin! l<iI lI1;Jrue sad koha e tyne. Sod asht djja, lirijil, , gjytetnija. Grue!a shqyptare sad do te dale, do te shetise, do te duket, do te njifet; e jn rne ndcje, si t(~ gjith qyqet, II1rcndt; ne shpie te vet. Grueja asht lulja c jeres, asht cnglli - lI1eleku i nierzifs. Ah!.. Po!.. RrofslJin zonjat sbipefari:! Rrnofte ShqYPllija! Rrnoshin AlcatU! Posht\.' trathtari! - e kso dokrri1sh te marra, [1:os me i hanger as qent. Por shka se, mbasi pnnet c Shqypnies ateher~ gati gjithm?ne shkojshin tuj marre m'thuc, kshtiJ kta fatosa kuklia, te ndiernen qi ndiesIJin se per ta po niste me frye nji ere e floW', valigjen ne dore, hishtin ndcr kame e.. tym dose prap ne dhi: te f:uej, si Gjysagjeli. tuj ja lane tjern barren qi 1:1C i xjerre kshtejat prej pruslJit, edh!: me gishta, po l'a kishte Iype puna. Qe, pra, se kush janc rreziku ma i madhi i Shqypnies: vagabondat,

te komit,

sajlahanilt,

rru.~il\at

shtiqeve

po kan

Por

:ne gjith

kta,

Ida njerz,

kia

iii'ikrob

me Iype, por edhe po munden 'sod me shpnesue se hlne nder zyre ~e Shielit shqyptar e me lI1arre, medji:, rrogat ilr. Po a per njimelld se, per me ushqye e me maje kta njerz te poshtl'rm, tregtari i jone do te thithe miazrnet e dugajvet e te sokaqevet, bullal i jonc do Ie rreshket m'pisl1e te diellit Ie I<orrikut, sl1tegtari i jone do fa maje kryet ne gershane gjate

jo vec se

vshtira?..

sy e faqe

E po ki)

jemi

na,o

Zot?

A per

njimend

se edhi: kuptimi i burrnies asht harrue 111' ket dhe, qi njerzve kaq te poshterlll po 11 delka me u ushqye me cljerze - me gjak te komit shqyptar?.. Shqyplare! A vag a bon d a t jashta pHnet e jashta Shqypnijet, a se ndryshe kemi sharrue me I'eger e me te bnte.

-11-

Shqyptari nen priZtll te psykologis. Kujdesitt'one sad i tfaqet ideali i njaji' shtelil te lire e Ie gjytetnuem, e nuk ka burre qi mund e shkimin shkndin e perparimil'qi u kalle ne mende e ne zemer t'shqyptarve. Par m05 t'a rreje kend mendja se me kaq mund te perbajme nji kome te gjytetnuem, se kishte me kene marri per ne, qyshe sod me bii darsem me mend e por pse i shofim gjurmet me kujtlle se e keme zane lepllrin. Arsyeja e lype t'a masim vedin, t'i pesh:ojme fllqit e te shofim a keme kerc;ik me ja dale vepers s'madhe s' cilles i kemi dale lOt, me ngrehe e me trajille. nji Shqypni Ie gj) letnlleme. Prandej na duem ktQ me e tregue kuptimin e vertete Ie nji shoqnis e te nji komit te gjytetnuem, tuej vrojte dere kG !1lund te mrrije kapacite:i i shqyptarit nen ket p;kpamje. S'kemc c;'e baj me te gjallet, po s'j patem edhe njato mjele qi doemos na lypen me rrnue, pse natyra qi pa da na shtyne me dihate per gjallnim, s' kishte me kene per ne n<:ne por genjeshter, mos te na kisiJ ba edhe t' lOlt e mjeleve I'gjallnimit, prandej nieri ka tager edhe detyre jo vetun me u orvate per rrnese, por edhe me e per!nirsue gjejen e jetes. Nieri mandej tuej e pa kenen e vet Ie shprehne nder tiere vron, nder la nji natyre te njinjishme me Ie veten; kujtohet se edhe tje~el kan njato lagre, njato detyre e njate qellim qi kil aj, e se nuk i don bf! kuej shka s' dJI1 ti bahet ati, e din se sikuer tjeret e kan me detyre me e lane me rrnue ate ashtQ edhe aj do te 'ane tjeret me gjallue. Qe i pari shllim i shoqnis nierzore. Pra njajo arsye qi e nzite nierin me u orvate per vedi e per t'mire Ie vet, njajo asht qi e ban nierin!e shoqnueshem d. m. tho natyra vete e perpjeke e e lidhe nierin me tjere n' per tagre e detyre. Ket te vertete nji gojet e dishmojne ~~ tan~ antropologe! tuej thane se dere me sod nuk asht gjete, as mas sodit se ka me mllejte me u hetue kund nleri.a populi, sado barbar, qi nuk e ka njofte nevojen e shoqnls. S'e keme jeten per tjeter por per me kene t'lum, e IlImnia e jone mahet ne te kryem te gjilh dishireve a se ne pushim te gjith Ie nzitunave Ie fuqive I' Ol1a shirptnore e trupnore. Por athere na pushon mendja e zemra e te gjitha fuqit Ijera, kuer te mrrijme me i pase e me i ge;Ztlepa trazim e me mjaftsi te gjilha njato Ie mira qi ;ane Ie zojat me i pajtue ngallimel e fuqive t'ona, N' at mendyre pra qi jeme Ie detyruem e keme tager me e majte:

jeten,

keme

edhe

e me i permirsue

tager

mjetet

12-

me i fitlle, me i ruejte, me i shtue e gjallimit qi jane te mirat E: jetes. Pra

e detyre

me dije e harte do ti gjegjellil hod qi mcndja kil kahe e verteta, i1',e virtyte de t'a ushqejmc epshin qi vullnesa ka kahe e mira, tuej ruejte e tuej shtue nderen do t' majme te mirat t' ona edhe para tjerve e s'mramit do t'i gjegjena edhe nevojve te trupit e te jetes ne per gja e pasLJn1. Tash ti, nieri, kalle i velun, si mund i vuen gjith kto nevoje e si mund i fitoj1~ te gjitha kto te mira qi kapercejne fuqin e Ii Ie vec;ante? Nieri vete e shef se nuk i mjafton vedit, nc tjetren ane mandej tuej u kujtue se nji asht qellimi i jete5 per te gjith d. m. th.' gjallnimi i udobet, e shef vete se po met i vetun, kishte me kene i mjere, me sa po pat ndimen e tjerve kish me kene i'lOti me ja dale qelIimit te jctes, at here bahet nji I;:endimit me tjere me e ba te pcrbashket Gashtjen e qellimin se bashkut i qet ne pOne fuqit II j permirsue gjejen e perbashket, seicilli mrrine me e shklk J' ,n ma se miril. Edhe ktO natyra i u bc1 nierit ndimc e krah, p3e perpose dishireve e te mirave qi te tane nierzit i kan te njinjishme, gjakll, gjCiha, vendi, daket, mendyrc; e rrneses klima e tjera rrethalla te veGanta perftuen ne mende e ne zel.1er te nierzve ndisi, pikpajme, ngallime e drejtime te ndryshme, kshtU qi njata nierz te cillet perkuen ma se afermit nder tagre e detyre si edhe nder ndrys!lime qi permendem, u bane Ilji mendimit e u lidhen me shoqishojne, pa i dogonise kuej, s'bashkut me i f!!jtc tagret e veta e me e permirsue gjejen

e jetes,

e jetes.

Ne ket mendyre Edhe

nierzore

te nieril,

shoqnija

i shoqnis

u ba komtare.

e komtare themelohet ne plotsueme sa mos me durue permirsim as mos me bajte mungese. Arsyeja asht, se tuej 1110S me muejte nieri ne ket jete me kene i lum nder Ie gjitha pikpamjet, shoqnija nierzore e komtare orvatet perhere me perparue a se me i u afrue qellimit te jetes, por tuej mas me muejti! me ja dale kryekput, ndolle qi G'do populI a kome sado i perparuem, mund te permirsohet edhe ma, sikllrse nuk e bjerrin emnin as ken en e vet njata popuj a kome te cillat per nji shkak a per nji tjeter se muejten me i u hulle aq afer qcllimil Ie Jetes. Elide sod na ke:ne popuj qi ende se kan muejte me e plotsue shllimin e shoqnis e per ket arsye na i tl1rrasim te pagjytetllllem, me sa te gjytetnllem i thrrasin nj:Jta popuj te cinet mrrijten ne gjallnimin ,e udobet me sigurim te liris e te tagreve e me mjaftsi e permirsilll te natyre

pse shllimi

shoqnija nuk

nierzore

asht

diG aq e

13-

mjeteve te rrneses. Masi pra shoqnija, komi e gjy,etnimi jane nH exigence e natyres se nierit, seicilli ka tager e detyre me i bashkue fuqit e veta me tjere per me ja dale qellirr.it te jetes e me kene i lum. Kujtojme se me kaq e keme shtrue lamen e ~ashtjes qi keme marre me zhvillue, prandej pa tjeter po pvesim: Me pase per ta marre shqyptarin e sodshem kame e krye, ashtu si asht me te

gjitha veOt e mung2set,a asht i zoti me i dale ne skaj vepres se madhe qi ka marre mi vedi, me perM nji ShqynJ Ie gjytetnueme? S'ja vijne mundi me permende te <;plfunat e atyne qi, tuej mos pase te ngime me na pa te hupet, s;~ lane gja pa trillue per komin t' one, aq sa mrrijten me na mohue dere pjesen arsyjore e shqyptarct mas me i zane per nierz. KIa diftojn'e vetit e zemel'S se keqe t'tyne e jo te arsyeSi, perse shqyptari nuk ash! nji mekani-

zem i pa jete c' nji trup i pa shpirte i cilli as (1sht i zoti me ndi as me dashte. T' a prekim thaIbin e zemers s'shqyptant, te ja vrojme tefin e mendes, P. ktme me gjete nc t~ nji visar ndisish te pa shoqe, zelma e shqyptarit nuk rrin shuet pOI' rreh edhe imet f(d.t pcr idealin e nderes, te beses e te burrnJs, mendja e ti vret larg e Idrg dere nder njato idea Ie qi kan popujt ma te gjytetnuemt. Shum nd~r dijetare, si t'onet si te huejt qi merren me <;ashtje shoqnor~, tuej vue oroe se ~hqyptari asht individualist tejet, se asht fetal' dere n8 fanatizem e se ma fort i pshtetet trashigimeve e gojdhanes, se nd~eke nevojen e perparimit e te g-jy:etnimit, i ka leshue 7cmra e e kaH hjeke shpnesen e te rnkamunit t'one. Par do ta dijne pes i rn i ÂŁ t se kto e sa tjera mungese ij pengime te shqyptarit lJuk rriellin preje gjakut e shpirtit te ti, par jane varret e te zezat qi trashigon preje kohve t'l.:alueme. .~~jerishtdo te d~shmojrne se rrethanat e jetes ja pcrdho~en shqyptarit mellden e zemren, i <;partalluen yeti! e tia, e ban me e bjerre hijeshin e karaktefit, par se llJuejten me i shqyme hyekput ndisit e vlerta e vetit e <;mueshme te tia. Tuej e zane e tuej e kundrue per se afermit shpirtin e shqyptarit na mund te vrojrne ne te shej~t e vleres se 0, mund i prekim me dare pershtypj~t bujar~ qi enden ne mende te 0 e perftohen ne zemel' te ti, mund te provojme se shqyptari nuk asht i <;oroditunfund e maje sa mos me i u pa hall, mund ma teper ne mende te ti gjejme shkndin e di.es latine, n'vullneile tE ti vrojme zekthiR e burrnis teutone, zemel'S s'te ti g"i mun-

gon hovi i trimnis

fen nmieuis shqyptarit,

sllave, k tenines pOl' me pase

14-

klo e sa tjera yeti sad per sod mc zi shiqi per sa shekuj asht cnde ml jete te per t'u zhvillue mund Ie ;nrrijne ne nji

shkalle

Ie gjyte~nimit fort te halte. Thone filozoft mas Aristotelit, sc qellillli i perbashket per!ton gjcjen shoqnore, shoqnia mandej thirret e gjytcinuellle kuer mrijne me ja LJa pjeslarvc te vet gjallimin e udobet. Po tlwna pra, se, tuej kene qi jeta e shqyptarit trajtohet mas nji idealit Ie perbashket, I.' nntet mc sugurue lirln e tagret e vendit a t'fisit, shqyptarit 'luk i mungojnl: vetit per gjytetnim. E njilllenu, ndera e bajrakt.r, kushtrillli m'arllle. randsia e beses, ndera c grues, vendimet nder pleqnl, buka, beja, miku c sa tjera uoke e Jigje qi jane te thuesh palci i jetes 'shqypta:'e. nuk pshtetcn tjeterkund por ne Ie mire te perbashket. Me pase per tu gjete aty kuer 'burral e malcve mliuhen ne kuvend per me rrahe c;ashtjet e bajrakvc, te vcn mendja se je ne nji Prythaneum te Grekve, a para Scnatit Ie Rromakve, a mrenda kshillit Ie njl gabines qcveritarc Ie sodC;l11e,Aty nuk ~1110hln uhit e dhen! e njanit a te tjetrit, pOI' mc nji randsl ti: madhe thirret ne gjygj~ nji qi kit guzuc me c traZlle qetin e perbashkd, merren l11aselI.' nevcjs!lIne per me e pruc bajrakun prej nji rrezikut, ndreqen edhe cashtje t'veC;'anta por pilra t' gjithavc e mi Ie gjitha njajo qi e Iype ndera c e mira c malit a e bajrakuL Kto jant: faklc qi dishmojne se shqyptari ashl i zoti, edhe fort, me e njo!te I.' me u kujdesue per I'mire t'pcrbashkH Asht e vcrtere se ky kujdes drejlohcl mrenda nji rrethit t'vogel, si asht mali a bajraku, par nu!, asht faji i Ii, pse nevojet nda bajrakut t'vet.

e jetes c kan

ngujue mre-

Nuk asht e vertete mandej se Shqypt~lri nuk din as nuk don me e permirsue gjejen e jeles se vet. Na keme ne Sl1qypni nierz ql per tregti nuk i falen tregtarve te Vienes e te Parigjit, keme

malcore e katundare t' cillet qind per qind e shtuen e e permirsuen gjan LJi paten prej prindve, sl1kurt shqyptaret dine e duen me rrnue si popujt e gjytetnuem, mjeft mos t'i rrijne kush ml krye me i marre te gjallel, mjeft t'i ('pen ato mjete qi perdoruen popujt tjere per me u gjytetnue, S'i del ngae as k1'1si perparon shqyptari dere t' mas t'a kene sugurue jeten. E kjo asht arsyja pse gjindena sad kaq mrapa e kaq vane. T' paret t' one tuej mos e pas~ Ie sllgurte jeten s'u kujdesen as per dije as per gja, as per pasunl, e punuen me arrsye perse Ie gjitl1a Ie mirat tjera Jane mjetel

eictes,

e prcj filozofis c dijme

15se sikuer s'keme

e;' e bajme te

gjallet pa mjete, ashtf1 s' keme c;'t'i bajme mjctet p~ ,jete, , N;iera n13ndej qi asht m3, i pari c ma i madhl Ideal! shqyp-

tarit, penda qi r<1vizon karakterin e ti, me gjith qi dane me kene die; e vee;ante e individualisle, me pase per l' a shikjuc holle, thej melin e vet e ki! ne te mire Ie perbashkeL Me pase per t' ndolle nji malcorit nji rase ne Ie cillen asht i ngush,tuem me e bjerre pahin e vet ja nderen e bajrakut, thue sc kishte me e korite fisin e bajrakun? Keme ma se nji rase per me provuc se shqyptari fikel por, se koritet, e asht gadi me ba deken ma pal~ese me, i qite koren fisit e bajrakut Ie vet. Nder sa tjera prove mjafton me tre- ,

gue kto dy vjerrsha qi vallja popullore i rrcndon nder vjerrsha Ie

popullit: Disa toske e di~a gege, . Shkuen e u myllen ne nji vylak: Bini djelm kush don JIle deke, Le te luftojme me Tyrkoshak, Ju sot dilni ne. fushe te mejdanit, Eni te rrokna jake per ja'ke; ... E 1'a dini se Shqypta(it te paKe! Ne dhe tehuej s'i bien

...

Pa fare dyshill1it pra m;Jnd

te thona

'gj~tw(01eme asht policijp, x~darmerija

se sikuer nder

e tjera kso

vende te'

mjetesh

p~r

me majte n' qe.tl gjytetet, ashtQ shqyptari ven b,esen, ndjeke burf.-' " ,nin -= nderen per me i sugurue qet1n e mos ~1]e i-pertrl psfitjelli-" \,' t"i1l-e vendit e bajrakt:rt~'le vet. Kush nuk k<i m'u binde e '111' U e;u-' -'3i ;"fe1il~" p'e'1~n'disl bujafe te -rna:lcodt qi ki!Iet TI"U~sfi~t!. 11''gjaksin te, Li!lit ';, ;,:-'i Im~d~an'e bese, ndale h0';'ifl c'i:eli1eI's;' Isb'oll armet, jo p'er Hg~hti

'-;'~O{:P~~fC~)ji>j.deal,rrin e flet me Ie th~e se j.ane miq, e jo al1lniq? " ~E iYd~~i!>11,1erret kush me ndore' l' bajrakut a asht kUSjl burre, qi, llxon me e msye a me e ndjeke? Pra shqyptari pi! shkolle, pa'. \,111mund

ina teper

i ngl)jllem

e i shtypun

prej nevojNe

tejetes,

,'.

:~ '

" ' ~,

l~~,edin se shka asht e mira e perbashket. Kta diH.on se sIll ri~ ';e 'jetes e te shpirtit t' ti enderi eIem~ntat ,qi mund'1' i z'h;vi~ .. ere, n' gjyte'tnim,te

veriete,

"I" ;'i.i

(Kuer 11' vjeten 191'5 Ushtria 'e Malitzi 'shkretnott('me iniz6ri;;::' . t' vet l11aJe:~,; ~ :I?ukagjini~, i dha zjart fund e l!ig;e 'nji ,baftaku~, vr~'~.o\ ": .e '\'1>'.rp:1..4j<t-e 'ke d;~sht, rohnija ne mjes t' aU kobit u pe.rda, '.. . ~.:

,;,'t v' '1 '.

.' ','

,~~.~.;:j'~:~~ .r \).;; y,'"

16-

kahe mujt malit e vrlnit, s'dijti kash n' at dite me e da as jeten as deken, por me te keqe te gjase e te robve seicilli shikjote kO mund t'a pshtote kryet. N'at vale e potere qe po shifet nji fml 9 vje~ qi, si berr i tretun n'mal, hikte pa dijte se kahe, vedit i epet me marre at rruge kO do te ndeshte n' baben e vet t'vrame e t'lame ne gjak, lott i shkoshin rr1.:aje,i shkote e i vite ftyra, mete i kishin trete, kundrote pa ba veri! me goje, kuer qe po i ep shkas ndisive t'kobshrne qi i vlojshin mrenda e vikate: I hueji don me na. qite faret, par do te bahena ma l' holle se gjarpij t e do l' hlme nen rrasa, porsl peshqit dot te ptrshkojmc fundin e detenve e at9 do t' a njallim e do t'a pertrijme faren t' one. S'kjate vchten as baben a vet, s' bart.e kujdesin e shpis e t' gjas, par mjerote se n'bajrak t' ti s'kish mete gure ml gure e ma se nji.qind koniqe ishin shue Jlle rob: 5' kerne kfl t' a marrim nji prove ma t' forte pcr ndisi te I perbOlshket qi vlojne n' gjak te shqyptarit. Ta pvesim cdhe historin.Cilli populI hoq pel' liri te vet ma keq se shqyptaret? Valet e gjiret e kohve n'~'l11os kend nahen ml krye t' Ii, bota mare u ~ue peshe e u betue me ja shqyme ndisit bujare a Komtare, e IPe ba qi shqyptafit mos t'i bijte n' mcnd as fJcr liri as per gjfthe as per jete f vet, por zogu i shqypes qi me gji t' nanes thithe zekthin e liris c te komsis, jo me vjet por m~ shekuj i bani balle kercnimit t' botes, dcre n' dite te sod~l11e 'Ii me zemer te plaset t' anmiqve duelngallnyese e e fitoj pamvarsin qi i pcrket. Gjithkush do t'a di~hmojne n' emen te vertetes se shqyptari e ka kapa\itctin me u fnrmue n' nji shoqnl komtare t.e gjytetnuerm\ per ndryshe nuk spjcgohet fakti qi na me anmiq permrenda Ei per jashta, pa ndime t' kujen, n' ma pak se 10 vjet i dhame nji shkas t' forte \ashtjes komtare, krijuerlJe n.e. vend t' Ole nji ambient t' ri, dbueme te huejte e ngrehem shkolle e qeveri, sot drejtojme poste e telegrafe e shka asht ma teper bame qi sad e mas sodit Shqypnija t'jete ma I pari e t' thuesh i vetrni ideal i ndisive, i kujtj~slt, e i veprimeve t'ona. Pra masi, prej natyret jeme te shoq'1ueshern, masl jeme t'zott me e njofte e me e ndjeke t'miren e perbashket, masi s' na mungojne vetil me e permirslR gjejen t'one sRoqnore, na jeme l' zot! me perba nji Shqypnl t' gjytetnueme. Pra, larg nE:sh pesimist. Pike ma s'parit sod shqyptarve tlo t' i hine ne krye e do t'i mushet mendja sc jane t' zott pJersho<;tnl t' gjytetnueme. Dere t'mos t'i zame bese fuqive l' ana se per

..:'~'3. -

17-

njimend mund ja dalim qellilllit

- Mas mendimit t'

<Jlle

\' perbashkl!t,

~uk keme

ShqypnL

kjo asht rraja e te gjith \' zezave, se disci'

shqyptarve tuej u pa\ie ra zemra ne bark, u kan ra edhe trut nder kame, prandej dist.rofne per pOne l' Shqypnis. Asht e dijtne se ne e matshim Shqypnin me bark e me kame s'na ve mendja se' -mund te bahet Shqypni, po nuk na duel me e vu kamen n'dyste me e fa barkuI~ sa m<1 mire. Ta dijne shqyptaret se sot po patern mete e zemrer' n' vend, i' kerne me' hjeke keq as me bark as per ,kame, par po sharrueme me .mend, sharruem me t' gjitha. Mos. t' harrojme se qandra e jetes asht zemra e pa te s' ka l' gjalH! asJ ,buku as kAme!.

1 ...

. ..

--. -.

~ttroj a e tt; perpje'kunt

e ti m,e.

Rro.make.*

..:

.:.""1.

- Mbas ma tt; miri!sh auktor~.

.,~..~.~,. ."";'

" At here kur ROlTiak~tk1sh4nne dore g~ti gjfth b'6t~n, Orekt ..;; ,:;.kisj}in zakon. me i gerga, tuj u thane se, ni! kjofte se gj:i!!.deshi:n ;:.;<..~ e. ijjth" at madhni, do te jaujiij§hin pe'[ ndei:~ etheve, tedl't({t".~'t...~ e~lIte Qersbor.it 323 p'a.ra 'K.r.ishotit.ja J<!epU'te.tfje,fel\- l.:eke'S,::s~,':':J . . "J .. . .' . ~.,,;~~:c "':'i~~~~~"?"f'~ <,: .Ll:l,gstlJi,.kIJC~,~ s-e ka, shka Mn, tj'eter,.lne. J{.i!s'O fji~t!sH> ka z.a;;>\.~. .~~; ; ::J,.-,f.,"", (,:~,' ..,-',.# ,._'!i:'~""" . :. ""';h.: .t g.a t e' f ~'!:~ ~~ ~~~",t S i Ma 9J;l< . ~jil " ' d.h ver.,p ,. .~' '~ ~~ ':: "~ ~ ~" ~ .: !"' 'f1 _ ,_,_ ,, . _, , _ me.~de.n_,~,m:~¥!~j~~~ili~~e:di~e' ,. ; . .. K~h.~"_ ~re)1tl!r~}:J~ : r.~1i!,.yet:a,p~r. me, i shtHle "t~ft\:~.:-i~a~~if1'ezV~, e Ip"e fal:<!;1!g~.l.t)~,~

a t~~

,.,e~~~~;~p.!ts'~

,,_

, ,,

," ,

': R<'Hll1t~y,e;.~~'k.e5htu

.l~gione:t~) .$l'!t~, i.-<H!uj'~.(!

.me .~'.Py~shit'9~;i~':~

pr,~t:I~j!!J.~r~,"p.se ni! trim;, _s,.hC:l,q'if"~ek'(!s""s,eMadh',. ku.r,Jt~i.e.C'~.::<.;!~ :<,;~ ".6.ukur,:',sj ,. i pa,t .'6~'-ati,'l1u.k' m,fmdet'rfte L(vu' ~.K01ij' ~ ~. ,~aftim'e'Ve.: ,'.

:"~.'-

- ~-- ~~."'

-#.

'-:~~,'."j;,-

..:..

".~'-~-'~

-,~-"~l\~'_~;~'~

'-;:<"if:tQ:~)f,H~ipt.i+I<efi:£~tiicullit u bo!u-e.nii. te 2~h.Pj'~'s~te -.Zan~it',ie' Sh'ft~.Na6u:t~;~~t;£/ .~ ~r;192'0..'f>0r 'mb~si, e 2}<io,"'P-'ies'f ,e .nn!1pn~' fliIiAi~.t~4<~Jf ~jetii)t':I(,i:"~,:,~~;;.:: ~

'~n' ~ ve,t, po, fitlvj,mi'

m'e'te.botue"

rlS"ht~s ;;ne sf1~lf

t'e.i>.~~tes..-H..

,}";t;~;:'

U&htril.',f1'~' Mac:e'Gol1ir~:ite ...'€, ir~gI;'.~~~i~ . )shte"qjl,~t'U.b' .~..,... . . -, .' .~..~ . t ..-~<."'" '"''' ~!,,!IeJ,,~!ja.~'\!I<s..,..a'J;"i~P"~~S . " "'~"-"' ht e p'e,r~ ti,3.:',:..,i>. "..(-\'?-..'-(.,. '.,...,,~*. ~.\! . is~'t ';i'bA prej '6000"'{jinlf: fu'1<ia ,> '~~0,n i J;R!1..mi~i:,W,. .

",-~;t:i-;'~Jc

<-;:.~~j:.::.~;

.~<.~~~,'"

, .. '~':~

~~~~~~.~-~~~~

-:~ ~~~.~~~i~~~~lI

18-

te veta.

Ni! histor! Ie re ket pun'e disllnlOn edllC Napoleoni i madiJ. Dcrgatat e Italis, qi, ndcl sa tjera, kjen C;UC prej I3runduzit (Brindisi), prej Lucaniet e prej Etrurict ne BabilolJ per 111e pershendete Lekcn e .~.~Clrh, pa dyshirn do 1';1 kcn ba 111e i njoHe te perpjekunClt e I<artaginl'zvc, Ie Rornakve te prendimit, e sidomos t'!talis, e prand2j Lckes ka l11ujtc 111e i shkuc neper mend nji lufte kundra prendimi/. Thone se edlle Romaket e kan pase ,ue ni! Babilon uji dergate per I11C nderue Lekeu, zotnuesiu C bati!s, e i kan pase cue per diJanti uji kuuore arit, e Leka u ka parafole madhnln e Romes. (Plinius: His/. uat. 3., 5., 57., Livius: 9., 18.,) [V\bas tieket te Lekes nden. diadokr I) C shum mot mbrapa

s'i ra 111ft kuj ne mend kejo pune, as nuk dijll1e_kurrfare Ie perpjekunasll politike ndermjet preudimit e !indjet. .Pirroja, rregji j Epirit,e krahasojte vedin 111e Leke:l e Madh, e e mbajte vedin 110 fis me Ajacin c lI1e AkiJin. Tuj dashte 111e i pergjit Lekes se MadiJ, desht Pirroja prej Epirit, prej Greqijet Ie Madht: 2) e prej Sicilijet me perbfi nji shlet te madh qi, tuj zotnue rreth e rretll mi det, te mujtc me kohe me bfi per vedi edhe Romen, I<artagen (Cartagine) e Celtet. Mendim i madh ujimend, si kje edhe projekti i Lekes se Madh, par nji qine! here m5 i veshtire me u krye kah'anil e prendimit, se kah'ana e lindjes s'athershme. PitToja nuk e kishte nji shtet te siguruem me nji ushtrl tii forte, si pat Leka Macedonln e Greqiu; Grekt e Siltctct e vogla te tyne n'!tali ishin krejt udryshej prej shtctit ti! Lckfis, c prej sosh Pirroja pak shpnese mujte me pase per shtet te rl qi dajte me themelue. Pirros se kishte' k,ISh me ja ruejt tansln e Epiril. Me uji fjate: i madh kje ndryshimi ndermjel mendimit te Lekes e Ie Pirros, sikurse i lIladh kje ndrysiJimi nderllljet prendimit e Jindjet. Perpara kishte lIlujte Leka me forcne nji 1110narkl ushtrij;:.ke 111C kryegjytet ne Babilon, se Pit'raja ne Tarenlo a ne Sirakuze, pse republikat greke, tuj paSt kene gjith here n'agonl, ishin kundra keso punet. Mir'j pat njoHe keto republika Filipi i M::cedonls, e prandej nuk desht kllrr me i bashklle me shtet te vel. I<ah' ana e lindjes popuit ishin me~ue me despotizem, e prandej per ta ishte gjithnji me 1) Diadoke kjen' thirr' ata generala, Ie cillve Leka i Madh perpara se me deke jau dall mbretnln. Sot diadoke thirren kunorprincal e Greqls. 2) Greqi e Madhe (tv\agna Graecia) u thirrshin republ;kat greke t'ltalis jugore.

i sun due nji a nji tjeter.

19-

Romaket,

Samnitt e

I<artaginezt mlljte me

J) e Ej ba bulqet e pagiptit, as katundaret e Romes se mujte kurr me sanikve te Greqls. - N'i krahasoshim fllqln e Pirros e te Lekes, beslidhllnt e njenit e te tjerit e fuqln e anmikut te njenit e te tjetrit: te gjitha keto i kit pase shum mil te mira Leka se Pirroja. L~ka i yen theme! nji sistemit te r1 shtetnuer, dersa shestimi i Pirros asht ve<; nji epizod historik; sh( stimi i Lekes ngjat' edhe mbas deket te tJ, dersa Pirroja edhe per se gjallit e pau shestimin e vet tuj u shkatrru, Pirroja kje nji prls ushtrije+ mendehvlle, por Leka kje edhe

i shtrue Pirroja, por se nilljte kllrr

me i ba si f e I a h e t

mft i rnends!!mi shtetist i kol,ps se vet. Trimi i vertete jau hin Ve<; atyne pllnve, te cillave e din se nlllnd udale ne shkaj, dersa nji ilventurjer nis' edhe aso punes!!, te' cillat se mllnd<.:n me u krye. I<ejo asht aresyeja, per te cillen ndonji historik e ka thirre Pirron aventurjer. Me gjith ketit gjil!!kllsh e don Pirron, pse kje nji trim

kreshnik, e pse aj kje i pari kah' ana e lindjes

nisht me Romah. Me Pinon fillojne

Romet e Greqijet

perpjekllnat

nderrnjet

ndesh trim-

e ne keto te perpjekuna asht gjith zhd~ivillimi i mbasand2jshem

gjytetnls sic' mo<;me e nji pjes' e madhc e gjytetnls se so<;me. Ndermjet Pirros e prisave t'ushtris romake 1I ndeshte lufta ndermjet falangash e kohortash, 2) ndermjet nji ushtrijet te paglleme e nji ushtrijet kombtare, ndermjet nji regjnijet ushtrijake e nji gjeverijet senatore, l'1derrnjet nji talentit ushtrijak e nji fuqijet komtare, d. m. tho nderrnjet !!elenilmit e Romet ~) Pirroja ninet

kje i biri i Ajakidit,

te so<;me. Mbas

te Moloshanve rreth Ja-

kryezotit

deket te Lekes se Madh, i jati

i Pirros, qi

I) Fell a h. Emen, me te cillin asht e njoftun nji pje3e e popullsls s'Egiptit, qi rjedh prej banoresh te hershem t'asaj krahine. 2) I< 0 h 0 r t a e Romakve kishte 600 ushtare. Dhete kohorta perbajshin nji legion. ~) S'e xa bese se asht Silqyqtar qi s'e beson se Pirroja asht Shqyptar. Prandej kejo pune as se permendet ne ket artikuIi. Por aq te medhaja kjen te perpjekllnat, me te cillat Pirroja kje lidhe me Grek, sa historija e Ii se mllndet me II shkrlle, pa II ndeshe me keto te perpjekllna. Prandej Pirroja prej historikesh para-

qitet gati si nji Grek. Qellimi i jem ne ket artikllll tjeter s'asht, ve<; me jau paraqite kenduesave Pirron ne te perpjekun me Romah, ashtfl si na e paraqesin historiket ma tP. permendlln.

6 ~! J_g}J~ ~(Jr;

, ~J',

oqr

. ; ; R A~ ~

-~.

20-

ishte ne gjak e Iole gjini me Leken, u perzie ne c;ashtje te shpis rregjnorc Ie Mae~donis e per ket pune buer ma pare shtetin c vet, e mbasandej edlle jeten ne v. 313 para Krishtit. Te birin Pirron, qi ishte ve9 gjashte vjee, e peshtoj Glaukja, kryezoti i Tau'antve t'lliris, e ne IHfte te Maeedonis Demetri e prOni prap ne dhe te vet ne v. 307 p. Kr.; por partija kundcrshtare e perxuni prej Epirit ne v. 302.,1) e Pirros ju desht me ju pshtet~ pr!save ushtrijakl.! te Macedonis. Ne lame te luftes i duel me i here zani. Tuj u ushtrue nden Antigonin, mareshal Ie Lekes se Madh, aq mir'e aq shpcjt i kaloj shkollat ushtrijake, sa thone se Antigoni pat thane se Pirros vC9 vjet! i mungojshin, per me kene ma i pari ushtar i kohes se vet. Ne lufte fatkeqe qi kje ba afer lumit Ips u s, PirrEJja kje xane e kje c;u,e n'Aleksandri t'Egiptit ku jetoj ne pellas te themeluesit te dinaslis se Lagidve. Te prOmt e Ii ushtarisht, te pcrbuzunt e gjith sendeve qi s'ishin ushtrijake, fetyra e vr3shte c marcjale, shka[!ltsija e bukurija burrnore e trupit te Ii, e bane me U aa ne shej prej rregj Plo!amellf Kur trim Demetri pushloj rregjnin e re te fv\acedonis, e prej kndej desht me pertr! mbretnin c Lekes se Mad:l, PtL110meul i punoj fali i mire me e pase Pirron ngjat vedil, pse e (,:vj jlle ja ndale hovin Dcmetrit, pOI' perpara se fa niste, mbas dishiril Ie grues sl.! vel rregjHe!hes Berenikl', i dha per grul: te tl1jeshtren Anligonen. Kill' mberr!n n'Epir, Epirasit e priten me gezim ~i "shqypen" e vet. Ne kohe Ie perzimeve qi ndollen ne Macedoni mbas deket te Kasandril, Pirroja e smadhoj rregjnin e vet. Ambrakja e ishulli i Kerkyres (Qerfozi) edhe nji pjes' e Macedonis iran Pirros, i ciIii me nji ushlri SI1UI11 l11a te vogel luftoj kundra Deme:rit; e kur ky per marri Ip vet e buer selin e Macedonls, Macedonasit thirren ne seli Ie vet I,ITOil nL v. 287. E njimend k(;;'kush s'ishte at here ma i dcje se Pirroja, per me ndeje ne seli te Filipit e te Lekes. Pirroja e muer sl11Jdimin e Macedonis, pOI' mbas shtate muejsh u merzit prej kryene9sijet Ie tyne, e Idhej prap nder Epiras te vet. POI' tiji burr'i lOti si Pirroja, qi kishtoc kene sundimlar i Macedonis, e qi ishte kunati i Demetrit e dhandrri i Lagidit e i Agatoklit t~ Sirakuzes, nji strateg aq i dijshem, qi kishte shkrue disa vepra xue

1) Mbas tashit rna se vjett jane

seciIIi Krishtit.

prej

vt'dit,

pse

ne vijim te keti artikullit nuk hemi me kallepara Krishtit. Ket pun~ do fa kuptoje gjitht~ gjith

e dij;~e

Pirroja

jetue

para

-21permi dituni ushtrijake, nj: kesi burrit nuk mujte ma ndeje gjith jeten e vet n'Epir, ve~ tuj grumbullue gja e tuj u gostite. Prandej shestimet e tija u shtrijshin larg per:ej kufijt e ngushte te d-heut t'Epirit. Pretendentat e selis se ~'Iacedonis u ndimojshin, sa mujshin, shestimeve te tija, ve~ si me mujte me largue prej vedit nji fqi aq te rrezikshem. Tash PU!let n'ltali ishin ~rap, si 40 viet perpara, kur j ungu i Pinos Lek Moloshi, e ma von' i vjehni Agatokli isllin mundue me i vQ per f je shcstimet, qi :ash Pirron s'e lejshin ne paq as dit' as nate. Pinoja tuj e rrbajte vedin te zotin, e tuj kujtue se rasat ishin te mira, hoq dore prej Macedonijet, e veprimin e vet e suell krejt kahe prendimi. Edhe rasa nuk i mungoj, pse Tarentint e kishin thine ne ndime kundra Romakesh. Pinoja, mbas godit qi kishte ba me Tarentin, muer kryesundill1in e ushtrlve tarentine e te ushtrive tjera italike, e kishte te drej'" .J~ ,nbajte ne Tarento nji ushtri te veten. n prishunat c ]uftb I diqte krejt gjyteti. Pinoja ne tjeter an' u dha fjalen se nuk kishte per te ndeje n'Itali ma teper se t'a lypte nev0ja. Ne vjeshte te v. 281 komandari i IIshtris se Pinos Miloni me 3000 Epiras kaloj detin e e qiti ushtrin ne keshtjell' te Tarentos. Kahe motmoti i ri i v. 280 duel edhe vete Pirroja, por prej motit te keq u ~ue nji duhi e madhe ne det e rruges pat shum dame. Ushtrija e Pirros nuk ishte e perbame ve~ prej Molosha'" nesh t'Epirit, por kishte edhe ushtare prej Thesprocjet, prej Kaoniet. prej Ambrakjet, kambsore prej:Macedonijet e kalore prej Thesalijet. e pose kesish kishte edhe ushtare te paguem prej Etoljet e prej Akarnaniet. Ojithsejt ushtrija e Pirros ka mujte me pase 20.000 fa. langare, 2.000 zhgjetare, 500 bah~tare, 3.000 kalore e 20 eIefanta: pra kje pak gja ma e vogel !.ie ajo ushtri, me te cillen Leka i Madh pat kalue pertej Hellespontin n'Azi.

22 -

"Lissus" Neper kodra te stolisuna me 1(0 vilet arit xhixhilloshin ne E, rrotull fushel1 tui kaditun, Edhc lulzote kur kish htmull Nder uIlishta gjelbrore E terthores t~ Merqtjes KO VeIja e rrmbyeshme Ambel me hyjzit mban

. vncshfa dielli, prilli vjeshta;

qi kah Kreshta vtshil1 l1ji filii, qi perket te qielli kuvel1de te shpeshta,

Darslllore te Bahtit, t' Aferdites shkoshin, Veshun me gUl1za e krahet e bardhe te shpervjellll1, Vashat ~ Ilirve me koshere ne krye. E l1grehshin valle dora dora, e kendoshin Kreshniket e IIirvet e anmiqt e ngelul1: Gadhnjyes Bardhyllin e Perdikcn thye, E pergjegjshin te mahnituna nder maje E neper 11Igje te grllmllIlueme ne hije Te bltjve te lulzuem, te 11IIishteve paskaje lanat e malit me nji kange plot shije. Me 'j kange qi fIIade t'ambeltllem nder plaje Bishil1 te gjytetse, 0 kQ ma nal1 ne shkambije, Sogjetare te patundshem si murraje, Ruejshin IIirsit per atdhe ba fltje. E lundratari, kur per det kalote N' at drite te mallnjyeshme qi shperdate nata, Ngrihej e rremin permbi bark' e leshote. Ndalte e mahnitun at rrjedhe te prehte si Shpata Vala e Drinit te madhnllem, e ,,1'a gezoj" thote "Ma se mbramit djalin qi ngiat deket pata".

23-

Te falem, 0 Lesh, i llim per sa Madhnija Shperdall rreth teje miradina e hire, E perdoroj me cen' t:' klljdes dija E sa mjeshtravc lulzuen n(> kef tok' !lire. Me rruga Ie ndrej ta hijeshue, me shpija T.: n~lta si sukat qi Ie shikjojne me smire; Me ndertesa t' lIshtrimeve kG femija Vujshill, fatosat e nji kolilcs ma te vshtirc. E kqyrshe sqeIen qi Sirakuzani Ndertoi, e ne drire te venitllna ti njifshe Fytyren t' ande mc stoli te nji mbreti. E lundra te hlleja mbllshe mc rob qi bani Filues lIirsi, e, porsi fjellln, shifshe Andrra fatosaslJ, tui te perkundun deti.

I (urn per kesl1tjelin qi mbi kodra ngrehp.j, I pillodhstJem viga perkundra anmikllt; Kft hovi i te huejvet porsi qelqe th~hej, 0 si shkulmat e Drinit ne fryme fe denikllt. KG shqypja ilire neper ajr defrehej Ne gjiri te l11adhnlleshel11, e mje lie br~g te Baltikllt Gadhnime te reja tlli hartueIlllllJ, shgrehej Prato vende te panjoftllna jelikllt.

E fushet e sukat e ndertesat te tuja, Porsi grigjen bari~a i zgjuet, veshtote Tui te prllemlln d4ls' e nderIikime Ie hueja. Por oh! ma fort se keshtjelit hija te zhgote, E prei hovit e resave te ndokllja Me parzPni te hel(Urte djelmenija te mprote.

24-

Deh! C;' u perhap rr~th maleve kuslltrimi, Qi nder lugje ma te mbshehuna persritk Hova hova tu' e shtue lehona, e thirrte Kombin e Ilirve ne fushat~ nderimi. Grishte prej majesll kC'tfil10n i!gimi, KG vala c Drinit neper lugje rrshitte, KC't ne bore t'amshucme bukuri pershndrittc Tui u zhdukun nen det qetas, prendimi. E i thirrshin nanat djelmnls krcshnike, E, dale tui i prapun, krushqeve ju tlloshin: "Djelmt e Ilit", ne kushtrilll se bashkut vraponi: Ecni Il-le h?shta, ccni me i!rtne jetike, HOVil' ju kualve me at menl qi t~ pare! ju lIIesoshin Per lulzimin e atdhcut ju fton Agroni".

E u leshuen si 'j nieri te tane. Si shprazen shinllt Rrmbyeshern prej majes:l neper gryka E: zbrisin Burnbulluesa teposhte, e tui mbelue dhenat, Kesolla e ndertesa shpartallojne e krisin: 0 si leshohen langojt kambe-shpl'jte, nder brenClt E nelte sa qiella te bregut te Tunes, e vrisin Per mbas drenave te frigucshem kur, krenat Ngatrrue nder d:-riza tui dihatun jisin; AshtC't kornbd e llirve turra turra Ulen prej !11alesh fluturinl pa u rrekr, E pres!n rregjin g:-umullue nder curra,

E kur fatosi ne patershane tui preke, ,,<;:' detyre" tha "kemi per atdlJen, 0 burra?" Nji t'llirvet kje te gjegjunit: "Me d",ke".

Jo kllrr aq Prej bores Rrotllli lui E gjind e

rrmbyeshem te maleve e ngrehlln varg frena qi nder

25nep~r fllsha rrodbi fryt'me e prei stuhijet, gjitll fare baktijet, sllpija mbelodhi

Rjedha shkllmblles' c Drinil, porst 1I hod hi, Patershanen nen dor' e zjerm prej menijel, Ushtrija e jone mbas leprave. Greqijet Tui rroposun gjithshka perpara i ndodhi.

E flake shkrul11l1esa neper shpija shkoshin, E nepcr drite te tyne xhixhillil11 si shkencija, Patershana Ie pergjakllna vetoshin. E viij e ankime rer gjifh ane granija, Kur aille c bllrrasl1 e lIlllrillle ushtoshin, Nen 11Indre te kllalve Illi i Iruse Shqypnija.

I(lheni nder slJpi;a, 0 djeltll, sokol a klheni, Me al drite le slikelqyeshllle qi ju sue!1 trillluija; Krahas me ju vjen nami e vjen IUl11nija Qi perllapU:1 gjith shekullit ja k~ni, Me barke t' ushtrllellle per mbas prcnash, en! Me rrgjant ngarkllelllun e mermere e mija llllllcsh e permcndesh qi ndertoj Greqija, E keqas geZllcjt.i deri sot Eleni,

Me brohori ju prel per faqe te zbardhme Nder sqele lIiri flamOl"et qi ndoqne Zemrat te terhuzta neper lame nderimi. E, tillliam' e shejle, i flijve limi Perciell fatosat ql prei jeles u shkoqne Tui i dhane shpirtin atdileul e v.ohe~ pertardhme.

26 -

Ketfl Amazone ilirc e bind natyrd, Fis i Hyjvct te Dodol1es, Teuta I11bretl1ote, Kur Pines ferishte, per hitl detyret, Jeten I11brctnore C' rr,'gjinln e s!1Iotc, E te nji mendes kresllnike te gjitl1a Adrijatikllt me kujdes ja trote. E pa leje t'llirve, 0 'j sl1cj pagtyret. Detil1 sl1qyptilr i hueji s'e kalote.

z~ rc t

E kllr, nderkrye per lIslltrija e I11l1dore E mbretnlna tE grabitllna me dl1ul1c, JlI turr ROl11a me e tre:nbc me fjale Inadhsl1tore, Rrebtas i giegji: ,..10 Inos prit "l1ka Iype". E atcherna se parit kapenl1yeshem xftne LlIftime e gjaqe Shqyptarct me shqype.

Por se fatl11adl1e, a Lesl1, nji diU~ do te mberrite E l11a te 111111innder shake bota do Ie thote, Kur n~ nji kisl1e t'ande t-=l11pull :e rij te pertrite Per lirimin e atdt1ellt Shqypja lwb-p:ote. Si tallaze te persl1tymuna do te vite Prej fl1shes e l11alesl1 Shqyptarija, mote, Te reja tlli IYPLIn per atdhc, te persl1i1e GiOjas Permendsen qi mjet tejet vrote. Atje nanat Me femije Per atdhen

sl1qyptare 'j dite do te shkosl1in I.wr doret, e n' at zij qi pa~el1, e vorfnl1em do t'll betosl1in.

Se ti do te sl1ifshe, 0 Lesh, kllr te delte Te nji gjallimit kr eshnik, e t'ulte sl1paten, E ti vorrin do te i1ibajshe Ie Skanderbegllt.

shtegut

27-

Porsi 'j lua !1lbas luftnave, kreshniku U pshtet, molisun per atdhen, e shgjE'shi Shpaten e mnershme qi pat frike anmiku, E nam t' amshueshem Shqyptaris i reshi. E prei syve n' at <;as mbshehtas i piku Nji lot nder faqe, e, stoll qi s' zhdeo,hi, Mbi kryq te permbajtun, nder te dy duert kreshniku Shqypen e ballit te mbramen her' ~ ndeshi.

Nuk e rret:luen falosin n'ato Ie vsiltira Paraniket e Shqypnis as djelmt e fisit, Qi lumni ju perftoj edit ma te lira. Vetem, si hije qi nper an' u ndrroshin, Dalun prei fronesh to madhes fushc t' Elisit, Fatosat c gjith kohnave lotoshin. E nelt prej qiellet fluturim qe zbritne Tuba tuba qielloret, e nder duer kishin Kryq e kunore qi Ie dekunit i bishin, E, silterit te shugruem, prftjsiJem ju avitne. Pezull tu 'e bajtun ne shejtet duert e pritne, E n~ hapsina te pamatuna, kah ishin, Fluturuene me tene e, kQ vete rrishin, Se bashkut tui kendueI1Jun me nderim e njitne. "Qe dishmuesin, 0 20t", kendoshin, "qi jeten Per shejten fe, per Shqyptarin e shkrini E pa tundshme perhere shtyll' e mburoje. Aj diq, 0 Zot, per mbas detyres, por te shkreten Atme Ii rueja, qi dikur pertrini, Ti ne qielJ nder mprojsa Ie Shqyptaris rreshtoje". D. Ndre Mjeda.

- 28-

Te kaluemt e kometes Ponns ~Winnecke afer toke. Ne muej te Qershorit Ie kti vjeti astronomve ka me udale edhe nji here pune me nji fenomen qidluer: me te kaluem te kometes Pons-Winnecke afer toke, Mi kta te kaluem jane tuej u ba qysh vjet stuJime te forta e, tuej gjykue mas lajmeve te ndonji fletores e Ie disa perkohshmeve, sidomos te njatyne qi merren drejte per drejte me astronomi, duhet me thane, se pftnen e shqyrtimeve te ksaje komele e ka marre barre mi vedi Sri t j s h A sI r 0 nom i c a I Ass 0 cia t ion, qi nepet me gjoks me zblue sa ma shum, per me muejte me 11 paraqite njoftime te reja dijetarve! qi presin aq shl1m prej a~o shoqnije, e cilia permbledhe ne gji te vet mendet ma te kthielltat ne dege t'astronomis. Ne nji rase kso dore na u duk pftne me vend me 11 paraqite lexl1esave t' one nji studim te vogel te bam pergjithsisht mi kometa e ve\anerisht mi kometen Pons-, Winnecke.

Kometa a hyj me bisht thirren njata hyj te cillet, nder ate rrethe t'eptra te qiellve, u perkasin njasaje klase korpnash 'qiellore per Ie cillt, me gjith stl1dime te bame deri tash, nuk kan ml1ejte me u pa_e zhvillime te mjaftueshme, Dihet se disa nder to duken vjete,\'jete e mrrijne me u pa pr.:>j nesh edhe vetem me s~, per nji kohe kuer ma t~ gjate e kl1er ma te shkurte. Ne sE:tcilien ~omete na dajme dy pjese: njana, mjaft e ndritshme, e qi kishte me muejte me 11 thirre k rye t e kometes e tjetra, ma pak e ndritshme, qi na thrrasim b ish t i kometes. Sishti ml1ndet me u duke ~hl1ll1 mndyresh; jane pa kometa me dy a ma shum bishta e per komete qi u duk ne vjete 1744 duen me thane se pat gjashte. Kshtft ndrron ne setcillen kornete edhe gjatsija e bishtit, e cilIa ka nji here mund kapet deri ne shum miljon kilometra. Drita ,e ' bishtit merr zhvillim aq ma te fort, sa mil afer diellit t'i bije kometes me u pershkue. KshtQ ne komete qi u duk ne Shtatuer 1882 ml1ejt nieri me ndjeke driten e bishtit te saje deri afer rrethit te diellit; e kometa e Donatit ne vjete 1858 muejt edhe kjo me u pa diten per diel!. Kometat ma te mdhajat e ma me randsi qi u vOne n' oroe .IJder kohe ma te mrame 11 dl1ken nder kto vjet: 1680, 1744 (shi-

29-

fej diten per diel!; me gjashte bishta), 1881 (gjatsija e bishtit 90 miljon kilometra), 1843 (s;hifej diten; gjatsija e bishtit 250 miljon kilometra), 1858 (ko;-;ieta e Donatit) 18f;1 (udhtim gadi pingul kah toka) 1862 (udhtim 1211/, vjet) 1874 (Kometa Coggia) e dy Kometat e vjetit 1882, qi jll aviten fort diellit. Kometa Wells, qi u duk ne vjete 1882, u dha'shkas astronomve me hetue ne spektrum te saje fuqi elektrike. Ne klase te ktyne kometave xen nji nder vendc ma te madhnueshme komcla Halley, te cillen lexuesat ,'one do t' a ken gjithnji para sysh C;'prej vjetit 1910, kiter u duk edhe ne qiell te Shypnis. Pose ktyne, qi, si thame, mund u pane me sy te nierit, pa ndime veglash, e nder te cillat, C;'ne te Lem te Krishtit e deri me sot, jane duke kund nja 500, kshtu qi i bjen gadi krye kateI' vjetsh me u pa ndonji, kemi edhe nji numer fort ma te madh asosh, qi thirren k 0 met ate Ie s k 0 p i k e, prej se diklOhen vetem neper mjet te teleskopit e edhe at here shpesl1 me mund shum. Sishti i nji kometes kso dore nuk shifet gadi kurr kjartas, pOl' duket si nji shllunge t*gulle, qi merr nji trajle ku ma pak, kC'tma shum te rrumullaket.. Nuk jane te rralla ato rasa tJder Ie cilia! nj: komete, qi ne

vetvedi asht teleskopike, tuej ju avite fort dieilit e tokes, te mund shifet prej synit te nierit ndonji here edhe pa ndime veglash; e me kometa te mdhaja ndolle qi kto te dltken pa prite nepe.. rreze te ditllit, per me II shduke prap mas do ditsh pa It kujtue kush. Numri i kometave teleskopike mundet, ndo~hta, me u kape ne shum miljona, par nder to pak mund shife 1 prej nesh. MunQet qi e shumta e ktyne kometave jane teper te \'ogla me trup, pOl' edhe te mdhat e te ndritshmet nuk mund shifen vetem prej synit te nierit, pervec; kuer kto, sa te jet moti i kthielIte, t'i aviten fort e per nji kohe si diellit, ashtu edhe tokes. Klases se kometave teleskopike i perket edhe kometa ? 0 n s-W inn e c k e. Sikurse dihet, i njoftuni prof. dn:<t. A. C. D. Crcmmelin i shqyrtores se Greenwich-ut, pat lajmue vjet ne Qershuer, se kometa Pons- Winnecke do Ie kalote ne Qershuer 1921 afer toket e se nuk mund thohej se tokes nuk do t'i bite n'at rase me II pershkue neper bisht te sajin. Ne nji leter private qi ky PrOftsller i shkruete tash nja disa muej Pio Emanuelli-t ne Rome, i thote: "Orbita e kometes Pons-Winnecke ka me nder~a ate te tokes ~ ka gjase se Ida te nder,am do t~ shkaktojt: ntl

- 3U sill hyjsl1 me 26 Qersl1uer. Per nji te ndesl1un te kometes me toki! nuk gj~jme prove, sado qi nuk mund tl1011et rne suguri te plote se asht gja qi 11IIkmundet me ndoll~." Ky fenomen qielluer, aq i interesesillm, kje shqyrtllc tash vont' ne nji mledhje qi bani fill per ket qellim B r it ish As t r 0nOI111cal Assocation, kfi kryetari i ksajesl10qlll P. \-I.Hepburn, pat grisl1e prof. CrlJmmelin-in, tuej elute qi te ueple sl1vilIime ma It' kj;1rta mi komeli.', per te cillen aj klshte pase lajmue, Se do te kalote fort afer toke!. Crommelin-i, masi u ankue Sfl shly!'}i e

kishte teprue ne te paraqitull te rrjedhjev'ct te damshme

kta te kaluem Ie kometl's do te mund sl1kaktote, shvilloj arsyet mi te cillat aj pshtetej kuer' thote, se muejtte me u parapa nji ti! ndeshull Ie shllunges kometare me toke. Deri tash nuk ka muejte me u caktuc ene koha se kucr kjo komcte kil me kalue lie pede!; e masi edhe nuk dihet se sa larg ka me u gjete kometa prej diellit, probabiliteti i nji te ndeshunit me tok!! asht 1 nl' 70 m1. Por kje qi bishti i kometc~ ka nji diameter tri here ma te madh se asht aj i tokes, at here ky pro-. babilitet kishte me ra I 'Ie 4 mi. Persilkimi i tokes leper bisl1t te kometes Pons- Winnecke, po ndolli, nuk ka me kene ndi aspak prej nesh, masi landa qi e perban asht krejt e let; pOl' po kje qi tGkes i bjen me u pershkue drejte per drejte neper at shllunge kometare, tuej u shty kah qandrra e komeles, at here mundemi me prite nji shl hyjsh e kurrgja tjeter.

Sikuerse mund gjykohet prej ktyne pak oroeve, qi rreshtueme deri ktO, pak gja mundet me u thane me sugUrl permi ket komeH.'. A ka me lI1uejte a jo me LIpa kso heret kometa me sy te nieril, pa ndime veglash, asht pune e vshtire me u provue: komela, qi sikuerse thame, asht gjithmone teleskopike, asht e njoftne cdhe porsi fort e vogel; por, masi kso heret do Ie kaloje aq afer toke, mundet me u thane se, njaty kah marimi i Qershorit, n:!oshta ka me muejte me u pa fill prej synit te nierit. Si .do qi te jet, astronomt e tashem jane tuej u male fort, as nuk u bahet me dhane gjykime te plota; e me shum arsye, pse mas shgatrrimH qi pat bishti i ksaje komete ne vj~te 1916, shgatrrim qi pat per rrjedhje njat shl hyjsh qi me 26 Qershuer kje vO n' oroe prej Denning ne Bristol, askush nuk ml1ndet me e diejte se sa muejt me II pakue ne te landa kometare. Mas studimeve te bame deri tash, ky shl

31-

hyjs\1, per ne kjofte se ndolle, ka Crommelin-i, tuei muejte me gabue Kujtoj droja

e disave,

me ra me 27 Qershuer, thote nji a dy dit para a (mapa.

se nuk asht

nevoja

qi te diftojtlle

tt: cillet,

S2 here

qi ndiejne

ktO se sa ~ kote asht se ka me i ra

tokes

s'one me it pershkue neper lande te bishtit te ndonji kOtlletes, vehen me njelle zi e mendojne se kta te ndeshun kil me kene ~hkak Illftash, Ingatesh e sa mjerimesh tjera. Por, si neper nji digresjon qi na ktCI po bajme, po na kandet tile vO n'oroe nji pOne. Se droja e kometave mund i ndimoje nji pQpullit, a nierzve te padi3hem me ende nji pralle, ash! pOne qi mllnd kuptohet, por se mund tallen me andrra kso dore edhe nierz te rrahun nder sllum dege dijesh, nuk kishte m~ na e marre kollaj mendja. E pra, tuej permledhe lande per ket studim te vogel, na ra me ja Isllue sygin disa veprave astronomije e u bindem kah pame se, tuej permende Ido te zeza qi i ishin kene kcrcnue tokes sa here qi ne qiell ishle duke ndonji komete, vejshin edhe te dukunt e kometes Hal!ey ne vjete 1456 e jo vetem i pshtetshin asaje mjerimet e atyne ditve, por mrrijshin me thane ed\1e, se vete Kaliksti III e gjykoj ket komete s\1kaktuesen e g;akut qi derdilej, tuej thane edhe se, sa Franciskant dergojshin 40.000 ushtare per me qindrue ne lufte te Belgradit, Kaliksti urdhnote t'u thojshin urate te posa~me e Ishote mallkimin kundra kametet, tuej drashte mos t'u shkaktote neper te ndonji mjerim ma i rande I). Ket marrl e ka gadi fjale per fjale edhe Fr. Arago Z). Por ~ka na ka binde ma fort kje, se ket pralle, prO si t'ishk gja e vertete, e gjejmc te persritne tash Vone deri preje drejtorit te shqyrtores

se Kolegjes

. . . . qe se me 8 Gusht

" auktori KtO

rreshton

romane

E. Millosevic,

i cilli

shkruen

S):

1456 gjindemi ne kalim te perielit. .. ." gati fjale per fjale gabimet e auktorve qi per-

En 1456, les mU3ulmans aSliegeaient Belgrade dtfendue par les Hongrois. ,L comete de Halley parait, et les deux armees sont prises d' una egale crainte. Le pape Calixte Ill, frappe lui meme de la terreur generale, ordonne des prieres publiques, et lance un timide anatheme sur la comete et sur les ennemis de la chrltiente. II etablit la priere dite A n gel us de mid i, dont I'usage continue encore dans toutes las eglises catholiques. Les freres mineurs amenent 40,009 defenseurs it Belgrad assiegee, etc. >. M. Babine!. Ann. des Longitudes, 1832. Astr. pop. 2, 368, 474. 2). Les cometes du dixneuvieme siecle. Revue des deu" mondes, 1853. !. 4, 831. 8) La cometa di Halley. Rivista di Aatronomia. Torino, luglio 1909,

32-

mend em e mandej vijon: "Me 9 Gusht (sic!) II ba lufta e madh~ nen mure te Belgradit; lufta ngjati dy dit e naten ndermjet ndriti kometa Halley. ... diqen 40.000 luftare, por ngallnimi met prej fatosit

ungerez

Gjon

Hunyady

" Po e lam ne njanen ane pOnen

e mallkimit; lufta e Belgradit nuk kje me 9, Gusht, par me 21-22 Korrik. Si do qi kjofte milndc; pelna, kometa nuk muejt me ndrite me 9. Gusht, pse dokumentat t' 1tehershem n3 diftojne me sugurl se disa kohe para dit1!s 22. Korrik ajo nuk shifej miL Prej shqyrtimeve te prof. Celoria, P. Stein mendoll e thole se me 21. Korrik dielli prRndote ne Belgrad ne 7. 20 C;. e kometa ne 9. 45 C;, KshtCI qi edhe tuej u gjete malematikisht rni horizont per m3 se dy ore mas prendimit te diellit, masi ajo nuk mund shifej ma, don me thane se kishte bjerre shum drite, pse largue fort prej perieli!. E njimend kometa e kishte kalue perielin c;":le 8. Qershuer; e nji l11uej u gjyse, per shpejli qi ka kometa, don me thane shum. Por, masi jel11i tuej fole ml ket c;ashtje, si per plotsim te sajin, po na kande me shtue se, tuej fole mi tlii dukun te komdes Halley ne vjete 1456, e bin pun en teper fminisht "dl'e vi--eal:miral. inglil Smyth 1), Robert Granl 2) e disa tjere. Md i ndalun asht NewcGmb S) : cilli pftnen e Kalikstit III even ne dyshim, Por ka nder ta edhe tjera gabime historike teper Ie rand:!, Grant b. f. thote se Stamolla u pushlue ne vjete 1456 nen Kalikslin II (sic). Litrow~) perkundra tDote, se kjo pftne ndolli ne vjele 1451 e ku'jton se Calvisio, kronisl Ie ne vjete 155C, asht nji kohe me Kalikstin. Ksaje c;ashtje i dha marim i vlerti astronom francez Faye, i cilli, ne vjete 1858, toej e shqyrtue pftnen gjithsl.si, kah nuk gjet kurrgja te vertete, protestoj madhnisht kUl1dra prra!la\'f' Ie qituna mi vendi me papnore e u zotnue me i ba ball c;'do dijetarit qi te guxote me i persrite. Per pesdhete vjet rresht Iluk lucj:i Clskush

per se gjalli. Dikft vec;u ra ma per shtat me qindrue

1) Cycle

of cele~tial object 1884,231-2) History 3) Popular A~tronomy 1879.-4)Wunder

lilY... 1851. f. 304. lin, 1897, f, 525.

5) Rev.~ ~s

q\I"st. scient. Tetuer

ni! ,...'

I 5.)

of phY6ichai Astronodes Himmels, Ber-

1909, f. 670-695.

33-

Shaureti. * Shkruerr P. Marin Sirdani O. F. M. Ishem Famul(itar ne Pishkash t'Ohrit. Aty kurrgja nuk ishte qi mc lI1'a nuerlikue inonotonln e ;eles, pose ndonji Meshlarit tjeter kufijar, qi ndonji htHe vlte me m'pa, e pose ndonji vraset a grabijet nder malcore te vendit: por edhe kto, kah u perlrijshin ore e c;as, kishin djerre, Ie thuesh, interesen e vet. Sa per makllada qi bate Xhemjeti ilSO kohe, kto kishin mGjte disl nie m'intereSHe:por, kuer mrrHe kumti i Iyne ne Pishkash, atyne u kishte dale krcjt fry-ma e s'm'viejshin per tjeter, vec; per me m'perngujue ma teper ne mendim, qi kishe trajtue ne mende t'eme, se Shtelet konstitucjonale i perban mentallteti e jo dekretet e atyne qi sundojn~. Kuer, qe ne Qershuer ti:! 1912 po nise me u zhdrivillue ne famulli t' eme, ne Pishkash, nji fakt me do mndorje kaq te c;uditshme e te jashtzakonshme, sa qi krejt m'a terhoq vrejtjen mendtake e m'a trandi per do kohe monotonln e jetes. Puna kje, qi do fishkullime, uo ligjirime per ajr, pa mujte me ju caktue shkasi a se burrimi, si cdhe te dukUIJI e hijes s'nji nieri te dekun filluen me u vertetue ne vend, aq sa te tane famullija kje trazue prei sosh per do kohe. Konvinkcjonct e mija, si Meshtar kalOlik, mbi t~ perpjekun t'asaje jete me jete te kndejshme, jane te njoftuna, por tue kene, se na nuk i njofim te gjitha fuqit e natyres e se prandej nuk asht gjithmone e \ "rt2te, se nji fakt, per arrsye qi na nuk ja njofim shkasin a burril11in ne lJalyre, te jet i zhdrivilluem jashta ligjve te natyres. prandej, porsa nisi me u vertetue aj fakt, un mora ne shkrim shinimet ma t'imtueme mbi te, me qelli!1J, qi me u parashtrue dijetarve nji lande kthellimi mjaft t'interesantshem, e qi ktG po i botoj me at rl'nd, mbas te cillit fakti u zhdrivillue.

Mbas mfndimit t'em kat!:r j1l11e pikat ma te parat, qi meritnine me kene studjue ne nji mndyre te posac;me: a) pse, per me lI.hdrivillue aj fakt, gjithmone ndermjdsija e nji m e diu m? b) pse fakti vertetohet edhe kundra vullndetit te m e diu m? c) pse te gjegjunt e fjalet e hijes nuk kapercejsl1in kurr c;arkun ~ mentalitetit te m e diu m? d) pse vetem ndokuje nder sodites i dukej hija e jo te gjithve? ') Te dukunt e hijes s' dekunit.

34-

Sido qi te jet puna, un, tuj botue kto shinim~, po dishmoj, S'e ktij fakti nuk i ap tjeter rands!, ve<; se njate qi munden me i dhane feia a dijCJ, secilla ne lame te vet.

* Ishte e IIlbramja ditl:: e *Qershorit e vjrtit 1912, e porsa kishe mbarue Meshen, tu kethye ke qela.1), shof n'oborr nji djale te rt, nja 'i zet vjetsh, me ernen Ndue Preng Ndoi 2), krejte te zbaritun (zhe), e me gjase si me dashte tu pa se m'u avitte i a prita: "Hej, Ndlte?"

si urrishem

prej

lI1e

me thane ndonji

turpi,

vete It solla

send, por kahe aj e

"Mire, mire, ve<;, lotnj," Tllej pasti ndie vete ndonji ~end edhe perpara per ta, m'u nglt\ ne mend CJj "ve<;" e si me gaz i a ketheva: "Meol:!, breh burre, si s'u bi\ nji here mire pa at ve<;!" lotn!, pergjegji, dy te mira asliJt vshtire me i gjete zba"E shlru, par un ; mjeri asnjanen." "Psc. or ti'?" "lotn!, ne pa<; kohe me me veshtrue, po te kallxoj se <;e me ndolli nc keto dit." "Fol, pse jo?" E at here mbasi qilloj aty ngjat nji kamalec, u peshteta me ta, e aj u ul kambeturqisht, para meje. "At here, Ndue?" "Ishe, lotn!, shkoj e shtunde nji jave (22 Qershur) lu mihe n'are, ke stani, ni! Lundre 3), me Gjelen t'eme kunate, c mbrenda stanit, pak mbl are, ishin Ie tre kalamajt c Lleshit, t'em vila, njani katermdl1ete vjetsh e te tjeret ma te vogjcl, e nji kafshe e lige, me nja dy are dite, kishte pase gjue me gur stanin, e femivc, tit u vojte mendja se kishe pase gjue vete, me kishin pza, por tit pa se se prate se 5juemit, e se fishklluemit si grizhel, per nji cope here, u kisl1te hi menera e ishln ndrye mbrende e shtruke. Si kryem se mihuni, prdl1em me Gjelen ptrpjete, e kalamajt na It shpifen I.) Kisha me qel~ ka vorret ndermjet. 2.) I biri i Prend Mdue Dokul, fis i Gjegjaj, prei Brijet. 3.) Lundre asht nji perrue qi xehet ne mal te Skanderbegut e perbi\het prej shenash e krojesh qi bunojme prej atij malit e prej malit te Pishkashit. Me ket emen thirret edhe vendi mbare, kendeje e andeje atij perroni.

- 35se i kishim pase frigue

e gadi ~a kryet me gur. Un edhe ajo kishim mbete shtange tu kundrue femit aq Ie zbarilun prej friget diten per dielle, e tu me vojte mendja se ndokush ishte avite e M at loje te keqe, mora hulen me dale e me rrelhue vendin. Par qe, se pa dale e:1e ;;rej dere, xu opet me fishkllue e me qite me gur. Un athere, tu merthye huten,. bertita sa pa~e ne krye: ,,<;e ke, he te prefte Zot'yne nafaken. S'me ban jc me shti mbe ty po s'kje i zoti me me zgidhe buqen." Porsa pa~e mbarue keto fjali', qe ke buqa zgidhet, e si m'e pase vu kush p('rp,,~a lu e rrahe, shkoj tu u sklthe per nja pes!! ~asla udhe leroshte 1). "Kejo e gjueme gursh, ZO'nl, e ky fishkllim u persril shpesh heresh per tete dit rresht, e mandej, i merzitun per se forti, e beto va me ke!o fjale: - "Pash Krishtin, n~ kjosh kCIJ'~ kurr rob i Zotit, me difto kush je?" Thane ket, m'u duk mbi nji rase, shtri si rob, bf! be se ashl Gjoke Cara 2) i veshlln me pelka deke e me gjalma l1eper kambe. NdolHe aty pari edhe Lleshi em vila, Ie cillit j bzal1a e ardhe, shtime mbe If! ka shtate a tele here per shoq, l' u zhduk per nja 'i cope here. Tu i I1die ato pushke, rrani edhl' Gjoke Llesh GjilJi, i Stojanit, e, marre vesht psehin e tyne, ndej me neu. "Shkuem me Ui at here e hime ne sIan, par mbas nji grimet here gjoj deren me gur, e u tUrr, si me dashle me hi mbrende. Na tu e pa vehten ngllshl, II avitem deres te tre, me hllta te merlhyeme, e na II desht me i1deje tu mbajte deren per nja 'i are, e mandej u sl1porr saje, par ndcj tu gjue stanin deri ne te zbardl1lln te drites. Kaloj ajo nate, si desht Zoti, e n'e nesrl' pOI' sa ~ila dhit, e pash lu u pri, e mbas nji cope udhet hypi mbi IIji lis e u rrxue si planc lJe mjedis te tyne, tll berlite: "Or breh!" e dhit u shperdane, si me II pase ra ujku. Ndej at dite faqe me dhl deri ne mriz, e mbas ditl' nuk II pa ma, par gjuetc e fishkllote pa i a da. Neper mllzg erdhen edhe Zef (lilli, i Kallhaj, Gjet Lleshl, i Hotaj, e Zef Nikolle Vorfi, i Gjegjai, Ie cillel lu ndie fishkllimin e tu pa gurt me te cillet gjuete, ban nji batare pushke mbe ta. Po edhe sot, Zotnl, tll u drejtue prej stanit me ardhe me 1.) Kejo buqe (shake) ishte per bind, e simjet ne dimen, dy a tri here asht hanger me ujq. E lete lidhe mbe stil, buze stanit, e hera here i vete edhe hallkat. 2.) I Brijas, oeke pak I11l1ejperpara.

36-

pa Meshe. m'u bedit ne rruge te madhe, tu bertite: - "Pri, deh pri!" - E mue, tu qillue larg shpijash, m'u dridh kemisha ne shtat, pOl' m'u dha me ba kryq, e, sjedhe huten kahe aj, i tha~e: "Perzon pri ti, per ndryshej te derdha me hute. At here me prini, pOI' shpesh here u sjeIlt~ kahe un e bate si me dashte me me kape nl! fyt. E pveta a ishte njimend Gjoke Cara, <I pOI' m'u bate mue, e a dote Meshe, pOI' ne vend qi me me pelgjegje, m'u gerveshte e me bate me gisht suz. KeshtQ me percuell, Zotnl, deri ketO, buze vorren, e aty m'u zhduk. Tash, si po sl1cf cdhe vete, Zotni, kam ra si mos rafte kush, e s'i di shteg vedit, ve~ Zoti paste te dhimtun per mue." Vete ndeja ne sa kje tu me kallxue ket ndollje, si t'ishte tu me diftble nji perralle, pa ba vel' me goje, pOI' tu e pa aq te mjerue:ll, m'u dhimbt, e u mundova prandej me i a mbushe menden se, tu mos kene tjeter ve<; ndonji dredhi djalli, IllOS t'u bate efshe (marak) se, pa leje te Madhit Zot, aj nuk mujtte me i ba gja te keqe hje. E keshillova edhe me marre mbrapa Meshen edhe nder dit puntore, e, sa here t'j u beditte, te bate kryq. Pose ketyne, te v:te edhe ndonji te marte a te shtunde me bujte ne Sbejtnore te Shen Ndout, se me at divocjon edhe nji tjetrit, Shehrak, si kishte dishmue aj vete, i ishte shporre, nja dy muje perpara, hija c nji te nipit, qi i kishin pase vra tri vjet para, ti! cillit s'j kishte kene da as dite as nate. Me premtoj ky se do t'u rrekte me marre mbrapa ato keshille, e, marre doren, u nis per shpi.

* Kaluen dy a trJ dit e * s' mora* vesht gja, pOl' m(i krye Ie Mbas ketync erdh Ndou, ne mgjes heret, me pa Meshe. Meshe dola n' oborr me ndeje; e qc ke m' avi1et e m' thote: "Pai;e 'i fjale; Zotni!" "Fa!, qe ke vetem me ke." U avit, e ndej kambeturqisht, para meje. "Jam tu te merzite, Zotnl, po c;e te baj?" "Pse? Fol, m0S ki der!." "Prap, Zotni, asht tu m'u gjete havale aj shamet." "Ele!" "Dje, Zotni, me nja dy are diU!, me ra udha me kalue buze tnuillnit te Gjohe Cares I), e ndie dikend tu u klleH,. m'lI dha me 1) E pat godite

aj vete e prandej

thirret

me emen

te ti.

- 37vrojti! mrende, e qe ke s'shof rob te gjaill', veG "shauretin", i cilli struke nen flete te mullinit, tu lujt kryet, me tba: erdhe a?" "A "Po, i pergjegja, po a ketO ti?" "Po, or ti"; me tha, "jam tash 'j cope here tu prife Markun (te birin), me i thane, qi te shkoni te dy ke Frati 1), me i thane me me salikue vorrin a tri mgjese para Meshe, a trl her~ rresht, e t'ini se pakut ju te dy mb' at koh1i; por mbasi erdhe, kallxoju ti te dyve." "Un nuk kam si i tham Fratit, i a ketheva, se nuk me xen bese pa e ndie ket fjale cdhe dy a tre vete." "Nuk kam emer prej Zotit", me tha. "Vete tu e pa se kishte mbete ne mue me e krye at IlagerdJ: "mirl', mire", i tha~1i,"un me u thane tash u tham"; e pa tjeter u nisa, por aj me muer mbrapa gjithnji, e tu m' u duke me 'i t;ehre te bute, m'u dha me e pvete: "Po pse me duke ve~ mue, or Ii?" "Pse, a s'e din, se bashke keme dere Shen Gjoni !)?" "Po ne fillim pse s'lypshe meshe kur te pvetshe, po m' u germ,lqshe e me bajshe suz?" "Pse nuk kil pase ardhe ene dita me lype Meshe." "Po tash Mesbe a don ma?" "Sa ma shum e ma mire, por edhe me thane kil nji mesh~ te gjith Meshtaret e ShqypnJs, un deri sot dhete dit kam emer me ndeje jashte." "Po mandej?" "Mandej zhdukem". "A besa?" "Qe besa", e shtrite doren; "m' at dite e mbrapa nuk tt! dukem ty as robit te' Zotit" "Po pse deri m' at dite?" "Pse don Zoti t'a marre vesht shekulli; por un' i here do l' i vete njanit ne dere." "Po kuje?" "E dJ vete, po a t'i vete?" Nuk i pergjegja prej trishtimit qi me qiti me at fjale, ppr i 1) Tu kene \'ec nji Meshtar i vetem, e ky Franciskan, perdorin emnin Frat, per Famullitar. 2) Dere Shen Gjoni, thane per kumbar1.

38-

ndrrova

kuvendin nje~htO: shkoj ke stani, aman, se ; kam vetem?" "A "Jo 'j here, jo," me tha me 'i ftyre te vrante, U dhaC;e kambve al here e prina, e desht Zoti e m'u shduk, por ndieshe i za mbrapa, si tu largue: "Mos harra pra, or Ii, mos harra!" M'at shpejti' h~pi, shkova fill e ke shpija e Marka Cares, e tu mos e gjete aty, m'u desht me kerkue neper fqias (kojshi), e se voni u poqa me ta ke Llesh Vorfi. Si i diftova punen fill e per pe, e lame me ardhe sot ke Zotnija e Jote. Tash, para se te mrrishe ketu, Zotni, m' u beditc prap ne rruge te kish,es, e, si ka marre zakon, u kuell e briti: "Or breh!" -Un m' at habl sodha huten kah aj, prej friget, por m'a kethej:"Moh, moh, pse kot!",.. Mandej me tha me gercnim tll lujte kryet: A vojte mbrame a?" ""Jo, or ti," i pergjegja, "se u bana tekel vone, por ndoshta i ka thane Marku." "Jo, Marku "Po, po",

-; 'J

nuk i ka thane, por Ihuej ti sa te vetesh." i Ihac;e, e prina, e aj u ndal ne rruge,

pak nen qele. Tash, Zotnl, ban si te dish, por me ve mendja se s'j kam ". pshtim po s'i salikova'vorrin. Mue m' kishte hi pak te perqethun prej atyne fjalvc, por m'a letole pak mendimi se i kishte thane, se nuk kishte emer me i u diftue tjeter kuj; prandej, disl trimnue, i thac;1:': "l'er ket pune mos u ban efshe, biro, (marak) aspak, se nuk asht puna e jote, por as e emja kujtoj, perm basi i a kam salikue vorrin nji here, e kurdo te ndeshesh me ta diftoj, se as un nuk kishe leje prej kishet me salikue vorrin ma se nji here; e po kje doja e te Madhit Zot me bil ket pOne, un Iypshe njikta Iri qyshke: a) qi te me folte diten per diell, b) larg rrethit te Kishes e, c) faqe kater dishmitarve. Krye keto fjale, erdh nji i Brias, Shkurt Llesh Gjini, i Skeaj, e mbasi kishe edhe dy rrogtaret e mi e nji puntuer mysliman prej

Bazjet, Stafe Bashen, e thirra 11'oborr,

e diftue punen, dam

ra me Nduen,.un, Shkurti, Gjin Deda rrogtari i em, e Stafa, deri': kO i ishte zhduke. Porosita Nduen qi, po ndolli me na pergjegje,' pike se pari t'a thirrte me emen, "Or Gjoke Cara", e mandej t' a pvette: a) b) dote ma Meshe"; c) "A "A ishte verte Gjokil"; "A dote me i salikue vorrin"; d) Po sa here?" e gjyse fjalet ma te-

. .

39-

per mos t'a pvelte. . Dhane k{!to porosl Ndout, u nisen, e ata u shternguen as me kene lu ra ne shamatp.. Mrrit ne vend, i pzani Ndou here me fishkllim, here me za, pOI' 5' pergjegjle kurr me nji vend, e perhere ma lerg. Kio pune me vuni vnere, e u tha~c te vishin perpjete, se nuk kishe kolle me u talle me "at qi kjofte diege". Sa bame me dredhue kahe qela, me fishklloj mund ngjat. U ndala at here, e pveta Nduen a e kundrote kund. Aj tha se kishte zatete mund ne rruge te mad he, nja dhete metra lerg nesh. U pshtelem at here kush buze njaj boke, e kush me nji shkrep, qi kishim per brl. '- I bana shej, Ndout, me ba kryq, e me nise me e pvete, e aj u ul n1:' giuj, pshtete per hute, e i pzani: Or Gjoke Cara? Fishklloj. Pashe Krishtin, pzaje ne pa~ fjale pra. Kukuh! kukuh! J). Ndie ket gjimim te rrebte e te trishtueshem na u perqeth shlati te gjithve e na u ~u<; perpjete leshi i r.rese; pOI' Ndeu vijoj ne te pvetun. Po a verte ti Gjoke je?

Po -

oh!

A don ma Meshe? Jo, jo - oh! A don me te salikue vorrin? Po - oh! Po sa here? 1'1'1, tri! Sa u krycn keto te pvetme, Ndojt i treti gjaku e, sjelle kahe na, bate si me dashte me pshtue prej ndokuje, qi dote me e msy, pOI' nn bajshe me i here shej qi Ie bate kryq e t' i persritte te pvetunat, e at here i kethete gjaku. Vijon.

l..

I.) Gjimote te thekshem.

si <;e do nieri,

pOl' me za Ie forte,

Ie vras!1te e

40-

Lajrne. RrokuJl

Shqypnies.

1. Shkoder - Ka pase thane aj i mo<;mi: as r r non s or ram e n j i f i k, as n i e rim e n j i m i k, e prandej populli i jone thote: m 0 s n a len, Z 0 t, pam i q, tue kene se III i k u i m ire ash t k u n d rue II Z 0 t iI, si me thane, se Zoti shakton miqt, per me na reshe ndonji pKne t~ mire ne dite te vshtire: Miku imirenedite.tevshtire njifet;pse, kuerte ketshporta f i q, let an e bot a j an e m i q. E sa per nji mik Ie mire, ksaje here me duket, se i kemi ra teste me Shkelqesien e Tij Z. Justin Godart, ish-Ministrin e Deputatin e Lionit nE parlament te Frances, qi asht fort i njoftl1n nder qerqe te nalta polilike e kulturale ne Paris e ne za. per botime t'interesantshme sidomos mbi historie. Sympalien e vet ndaj komin Shqyptar ky zotnie c dishmoj ne nji mndyre te posa9me ne te mbledhun te "Shoqnies s' Komevel", kG krahas me tjere mi~ t'one e me nji kthellsi!! mendimrsh e nji fl1qi~ rrmyese fjalet luftoj per ti.' pranuem te Shqypnies n'at Shoqnie Komesh. Prandej populli shqyptar kc\ ba fO:'1 mire. qi e ka prite me gzim.e lulzim n' udhtim qi ky ash! tuj ba neper Shqypnie. E na p~rgzohna per njimend me Kryetarin e me ncnpunsat tjere te Perlimlar~s s' Shkod~rs per te pritun Ie bukl1r qi mbas dishiril Ie Qeveries e te Prefektures, pregatiten, kller me 30 te Marcit mrrini ne ket gjytet. A dite mare gjyteti II kandrit m~ flamure Shqypnijet e France!; zansal e Ie gjith Shkollavel ishin rreshlue para Prefeklure, e shum populi kishle ardhe aty, per me pershndete Shkelqesien e Tij, i cilli ja behi ne 6. 40 mbasdite, bashke me Shkelq. e Tij Ministrin e Financavet, Z. Curanin. Perlimtarja galoj nji darke per Ie, kG mueren pjese Ie pare! e gjytetit e kG i Ndritshmi Zetnie Krye:ari i Perlimtares e pershndeti frengisht n'e fjale te tha.nme me vend; te cillit masandej i pergjegji Shkelqesija e Tij me sympatie te madhc per Shqypnie e per Shkoder. Me 2 Ie Prillit tarit

Z. Godart, percjelle te Perlimtares,

shkoj

prej Ministrit ne Bajze

te Financavel

plfj

Krye-

te Kastralit, per me pa hallin e shemtimin c atyne vendevet. N' e nesret dllel ~rej Shkodret e u nis per Tirane. - Qe nji Frangez, qi me sjelle te veten per njimend te njerzieshm~, me fjale te bukur, Ie rrjedhshme.e buj"re.

41-

1'a shtje nder mend, se ne France k~ pase dikuer Sh' Ludovik, e 1d pase Klodove. 2. Lesh - Ushtrija austro-ungare kil pase Ishue, kohcn e luftes botore, nji me fort te bukur mbi Dr! ne Lesh. Par, ne te dalutl te ksaje ushtrije prej Shqypnije, ura kje damtl!e kaq fort prej soje, sa mos me mOjte me kalue kush neper Ie. Tash Malcoret e Mishkod<:rs, qi dimnit banojne ne krahine te Lezhes, tue pa nevojen e ures per vedi e per gjytet, mlodhpn 10.000 Korona serm e u venduen me nji ustaj te mire t1c' vend~t rer te ndrequn Ie saje. Sod permirsimet m'ure jane krye ma s'miri e, jo ve<; njerz, kual, qerre, automobila etr. por edhe vete nepul1sat e punvet botore kalojne'permbi te, pa pase nevoje me ba para testamend a se me I.f\ne s y I Y z, si ma te shumen e heres duhet me ba nder vana te Shqypnies.

3: Shale - Der sa ndonji i ~hkrete shkon tuj palle tash prej pretldverel, se Kleri katolik asht anmiku i komevel, Fori i Nderti At Marjan Prela, Franciskan shqyptar, ndrejttcn nji shkolle popullore ne Theth te Shales, kfi edhe para tashit ka pase, po, bese e burrnie e zerner per pune te fort, por ~'ka pase ene shkolie - voter perparimit e gjytetnijet. Me nji zell Ie palodhshem ~. me nji mndyre t'ardhshme nder pune, qi e dajne ne shej, ky Frat i censhem mlodh Famulli{n e Thethit; edhe me fjale te mara jau mOshi menden mbi nevoje qi kishte vendi per shkolle, e pa djerre kohe ja filloj msimit. Gjindja e vendit, tue ~a dobien e madhe qi mOjshin me pase prej msimit, i njiten fmien ne shkolle, e sod shkolla popullore e Thethit ka jo ma pak se 95 zansa, qi ndiekin msimin me cene e kujde~. Por, tue kene se ne Thelh nuk ka ene nji ndertese shkolle, kshtfi At Marian Prela nisi me u perkujdese per te gje\un mjetet e nevojshme per te ndertuemt e ksaje shkolie, e me lotin, me Famullie e me miq, shpnesojme, se sa ma para do t'i dale ne krye ktij qellimi. Nji here ne Famullie kush i foli gurin, kush gelcjeren, kush krahin: n.asandej do zotnie e zoja prt!j Ameriket, tue pa nevojen e vendit e zellin e alij Franciskani, mloahen ndermjet vedit e ndermjet miqve te vet te ve<;ante nji shume paresh mjaft Ie mad he - 3450 Korona serm, qi jp dorzuen FamulIitarit, si nihme per te ndertuem t'asaje shkoIle. E kshtfi At Marjan Prela sa ma para ka me pase ngu~hllimin te shofe te mkamne shkollen per Famullie te vet. Veper kjo, qi kishle me u lyp~ t'u l1diqte prej shum kuje.

42-

Ka disit kohl', qi nji nieri prt'j Gjakovet, quejpaska pase kenc bulku i nji, Malcorit te Mishkoders, nc Brrg Ie Mates. Tash, nuk dihet mire se si paska pase kcne ngatrrue m,' Ie zo'n e lok1's, v~c; se nji dile nd~r diie u c;ueka e vraka Malcorin, edhe \'lka e ngulka ne Narac;, ne toke Ie nji te Mnelasit ne Mirdite, Kuer, qe 4al9 para P~shke~h sivjet, u raka ne mend do njerzve te Qeveries, me <;ue lI1'e zane a gjalle a deke, edhe i dhankan urdhen Togerit L. Shantoja, me shkue m'te me njado zhandar,'. Zotnie Shant'oja, qi Shtetit t'onc i kil ba sherbimc te mdha4. Narac, -

tun emnit Nike Gjakova,

ja for; si of ide I' i ushtrie's kombtare, pshtiellka bashke zhandaret qi mCtjka me pshtjelle, e naten per terr shkueka e rrethueka shpien e atij Ie Gjakovasit ne Nara<; - qi gjthmone ka kcne <;e~dhegrethash, dashte tldine, tash i njizet ani

Prr me dale prej Lezhjet ne Narac;, z. Togeril i asht me i ra Zadrimes fund e m'maje. Ne Zadrime, 'pak me munden me kcne ma se edhe nja 15 a 20 gjakes te tjere, Pse, epet u~dhen nji of icier it te Shtetit, me kalue ncn hunde te gjaksve tjeri', pa jau turbullue gjumin aspak, e me dale -

kCt?

nl!

Narac;

Nike Gjakoven?

e me

zbalu~

ligjen

vctem

Kjo asht nji pune, te cilles

m' nji

gjakes

- me

ene s' kil mOjte me ju

arsyeja. Per mos m'e ngjatl!, Nike Gjakova ;;e vend qi me j ra nl! dare fnqies s'Sh:etit, u vOe pushkeli zhandarve. Katundet per rreth, Mnela;e La<;i, rrane ne potere, e ne vend qi ilie perkrahe fuqien e ligjshme te Shletit, fil:uen edhe ata me gjuejte gjandar~t, tre prej te cillve lI1eten dekull e nji i varruem. Tue kcnt se ky caktue

faji i atyne katundevet ishte teper i rande, per me u lane me kalue pa ndeshkim, Qeverija c;oj m'to bataljonin shetites, qi gjindtl nell urdhen te z. Kapitan Pn:ng Jakut, i cilli, me at fuqie \'ullndeti e me at taktike te njoflun;! sod nl' gjith Shqypniell, e c;oj urdhnin e~Qeveries ne vend, luj 11 man'e atyne katundeve nji gjobe 500 Napoljooash. - Se ujet e Gjadrit m' njanen ane eta s i I dare t e Turki~s m'tjetren kan ndcje tuj grrye Zadrimen, nuk mahet me :. n~en~ s.e asht ba n' ~!. vend nji .gjygj m,~ i. fuqiesl.l.em e qi. te . ket lane m~ pak 1111111:' mbas vedl, SI gJ)'gJI ql QevertJa sl1qyptare ~D .': bani aty ~epe.~ dor~ t'l~shtr.i~s ko:nbtare. PreJ ktlJ faktl rrjedhlll dye pUlle te verteta: ma para, se po- J,' pulli shqyptar i shtrohet vetem njaje Qeveries komtare; s'dyti, se

,/1

edhe

per

ket

dora hekurit

POPllJl,

l11e dorze

si per

te gjith

popujt

kadifjet, si me thane;

tjere te botes, Iypetf " Iypet fllqie e lIrlie .

- 43prej an~s s'Qeveries e te njerzvet te saje. 5. Tirane. - Komel e gjytetnueme ndertohen ne Shtete, jo per me majte njerzt te dc'IITIprej shoqishojt~, por per me rregullue veprat e tyne ne mndyre, qi me i nihmue nja:Ji tjetrit, pa sjelle kurrfare damit m'jete politike, ekonomike e kulturale te shbqishojit. DikO ket pune do t'a ket mendue Qeverija e jone, qi nji here dergoj nji delegacjon ne Ro:ne e masandej, sht nder kto dit, nji tjeter ne Belgrad, per me rregullue do ~ashtje me randsie ndermjet Shqypnijet e ktyne dye Shtcteve te hueja. Kryetar i delegacjonit te Romes asht Shkelqesija e Tij Z. Tef .Curani, Minister i Fina'ncavet, e i atij te Belgradit as!Jt Z. All Riza Kolonja. Shpnesohet se puna do te siellet mare per dobie te Shqypni~s. 6. Vlone - ÂťMbrojtja Kombetare" ne Nr. 27 lajmon se i njoftuni Z. Avni Rustemi ~palli nji !e grishun gjith shoqnieve komtare te Shqypnies, per me u bashkue m'nji kongres. Ky kongres u mlodh ne Vlone, edhe ktO te tana ato shoqnie u lidhen me emnin ÂťAtdheu" tu~ zgjedhe per kryetar te njoftunin atdhetar Z. Lef Nosin. - Tue kene se Shqypnija s'ka per kurrgiasend tjeter ma nevoje se per bashkim, na ktij bashk!mi te shoqnievet komtare i u';rojme te maren nder vepra te dobieshme per Atdhe,

Rrokull BoH!s. Per ~ka i perket pergjithsis!Jt gjejes nderkomtare, na vem n' oro~ se vendimet e Konferences ba ne Londer muer~n me rhue, pse Germanija ju kundershtue me gjoks qyshkeve pernjimend t~ randa qi Ententa desht me i vOper me shvillue problemin e shperblimeve. Prandej nisen me u shti ne pOne masat e marruna qysf1. parandej si per ~ka 'u perkitte tokve, tuej pushtue prap DUsseldorf, Ruhrort e Duisburg me h i n t e r I and te tyne n' ane te djathte te Renit, si edhe per kah ekonomija, tuej da me nji viz doganore toket e pushtueme, prej tokve tjera te GermanJs e tue' . sekuestrue ne dore te kreditorve Ie GermanJs 50 %. N'~ ket ngushtice Gerrnanija mefldoj me paraqite mndyre tjera shper-' blimit, tuej Iype ndermjetsJn e Amerikes. Por as klo te paraqitu-' na nuk i duelen kti Shtet per dobJ, ksiliu qi Ententa, pri prej Fraq-' cet, nuk ka tjeter para s9sh ve~ me kt;Jye ne vendim te perpar.shem, 'neper te cillin Germanija detyrohej, mas traktalil te Mm n~

44-

Paris, me pague ne 42 vjet 226 miljard e 12% t' eksport~cjoncve. Te shofim se ku maron puna. - As Greqija nuk deshl me i ndeje njati mod u s v i v end i me Turki, sikurse i kje paraqite, tuej mos dashte me Ishue gja ne ~ashtje te gjytetit Smirne, qi i kje pshtete prej traktatit te Sevres: Entenla at bote u shmang e kshtu aj Shlet ka nise prap tuften me Tyrki. Fitimet e para kjene me randsi, por ma vone pOna ndrroj per dam t' atync ushtrive. Lufta tash asht kah vijon ma e let e kurrnjena nd~r dy palet l1uk njehe fitime. - Sa per kah gjeja e permrendshme e Shteteve l'Europes ve~as, mundemi me thane se nuk shifet askund gja 11' ujdi. Rusi. Ne. ket Shtet nuk e njef ma qeni te zone. n ndrydhunt e kryengritjes antibolshevike (e Kronstadt-it diftoj tdhe nji here, se sundil11i i Sowjetve, qi dukej ne te ram, nuk asht as sot aq me shpirt nder dhame. Per si gjindet sot Rusija, mundet me u thane se, ja ka me damtue rande fort qetstn europjane, a por ka me hanger vedin. Por harusha e veri! nuk ka pse dron aq kercnimet e perjashtme, sa shgatrrimin e permrendshem. Ket rrezik jane tuej e pa edhe prlsat e saje, qi, tuej u pen due per gabime te bame, kan nise me ndreqe ~ka paten rrenue, tuej u kthye b. f. te zotve fabrikat qi u paten zaptue etjr. Thue mos asht teper vone?

Poloni.

PfIIJi,

ma me randsi

qi v~m n' oroe ne ket Shtet

asht nenshkrimi i pagjes me Rus\. Ve~ ~ka, se gzimi i kti nenshkrim u trazue keqas fort neper plebishit qi u ba ne Slezje t'Eperme, ku zanet per nji te lidhun te ksaje krahine me Germani .duelen 70%, Por masi ne ndonji krahine. sidomos Ry1&nik, PIes, Kattovitz, B~l1then, Tarnowitz e Lublinilz, qi jane vise fgrt te pasuna per qymyr, zanet duel en me shumice per Polont, shvilfimi i ksaje ~ashtje i kje lane Kshillit te nalte I' Aleatve. Germani. Masi kthej Simons prej Konferencel Ie Londres e si filloj Ententa me veprue kunjra Germanijet, neper qandrra ma me randst u vertetuene :razime te mdha e te pergjakshme, si-domos nd~r krahina Eisleben e Mansfeld; por dora e ~eliket e qeveris e pengoj me nji here at veprim Ie damshem. Shkajk:.t? Nji Agenci Bolshevike neper mjel Ie nji zyres se shtypit me emen "Kommunistischer Pressedienst". Per t'u vu n' oroe ne ket Shtet .~sht shkasi i mare i tregut, qi nder kto ditt e mrame i ka ba .Shtetet e Ententes me e vO gishtin me tamth. Austri. Kjo republike asht tuej fitue dite per dite ma fort ::;impati! e Entel'ltes, qi ne kto kohet e mrame II perkujdesuene me

- 45si iiie e mkame ekonolllishl. Nji plebishit i barn ne sheshaz; se ajo krahine hjeke me u bashkue me Germani. Tuej vu n' oroe gjejen e pergjithte n'Austrl, duhet me thane se ne mende te Tirolezve jane edhe te gjitha krahinat tjera. Aleatet kan nise me e ndrydhe ket veprim bashkimi me German], gjete mndyren T i I' 0 I difton

Unger!. KtO ndolli nji p~ne e papritne e qi per do dit I<je permende gjithkahe. Karli i Absburgve duel !ir~ez pr.j Sviceret e mrrijti n' Ungeri, me qellim qi me mete mret; Mbledhja komtare, me kryetar te vetin, generalin Horthy, nuk desht me e njofte per aq. POI' kjb pOne ndoshta ishte ndreqe, mos t' ishte puna e Ententi!s e cilia, me n;i ultimatum dergue Ungerls, e ngushtoj Karlin me dale prej Budapestit e me u struke prap ne Svicer. Te dukunt e Karlit ne Budapest shkaktoj ma vone te ramt e ministerit t' Ungeris. Itall. Trazime te pergjithshme, me te ndeshl1na te shpeshta Hdermjet Ie komunistve e Ie fashistve, qi e paten fillin e ve [ nli do veprime te sbemtueme qi u kryene ne Bologna, e qi u kapen ne kul:n ma te naltin me te shprazun te nji bumes ne "Diana" ne Milan, ku meten 20 te dekun e ma se 150 te varruem. Pal'l amenti u mundue mc. rrXl1e Ministerin; pOI' puna duel perkundra, pse Oiolitti, per me ba qi te kthete qetslja, rrxoj Parlamentin e tash ~ashtja e dites asht zgjedhja e deputetve.

Ingilterre. Duket se edhe ne ket Shtet parirnet e Boishevikve shkojne tl1ej i ~ile shteg vedit. Puntorija e minjereve jane bukur do dit qi ka lane punen, per shkak se kjene vogille pagesat. Ndermjetsija e nierzve mil te permendun deri tash kje e pa dobi. Damet qi kio pune i shkakton Shfetit janc Ie pamase. Nji kl1jdes edhe mil i rande per Ingilterre asht prap I I' I and a, kll veprimet kl1ndra qeverijet vijojne gjithnji edhe me te derdhlln gjakut. As te ~illlnt e nji parlamentit ne vedi duket se nuk e ka qetslle ket populi, pse nacjonalistat kan da mos me marre pjese. Irdanda

nder kto ditt e mrame ka fitue

neper Harding-un

simpa-

tin e Shteteve te Bashkuemc.

Spanja. As ky Shlet, qi pra ka diejte me ruejlii aq mire neutralitetin e vet ne lufte botnore, nuk gzon qetsi te permrendshme. Nji nder sa prove asht vrasa mizore q! u hye ne kryetarin e Kshillit Edoard Dato. Mas deket te kti nieri aq ne za, kje zgjedlie per kryetar i I\shillit te Shtetit Allende Salazar, j cilli i paraqiti Senatit Ministerin e ri.

- 46-

Bibljografi. "Shkolla e re~.Org. i Mesuesvet. E drejtol1: Gasper Miketi, Drejtuer i Shkoltes Gjytetse te Shkodres. (:mimi: Kr. argi. 1.50copa. TlIej ja Ishue synin edhe ve-

tem per rrshit veprave qi aty ktft neper Shqypnl e jashtaShqypnijet shkojne tuej krye Shqyptaret, per me i dhane nji shkas te mare kultures se verte!e, na dukel se kjo kOr1e e jona kishle mc mllejte me u thirre me fjale historike r e n a is san c e. Por problemi i te rritunit te mare te ktl popullit t' one na duket aq i vshtire, sa ma rraje te kthella kan Vl1 zakone e parsime krejt etorogene, bart kush e din se prej kah e mele ne zemer Ie Shqyptarit si !rashigim i idhet i atyne kohvet, nder te cillat i hueji e njehte te vetcn ket ÂŤ;er-' dhe fatosash. Prandej kujdesi ql me ja nise punes <;'ne themel te vetill, du:~ me thane, tuej pshtete uzdajen e kr.hve t' ardhshme ne te rritun te mare te mases se re, jo vetem asht pl1ne per t'u levdue, por mundemi me thane se asht mjeti ma i miri me te cillin mund i sherbehet atdheut, sugurisht se mundi nuk kit me dale kurr i pa fryt. E ky asht, si mund shifet <;iltas pJej njatyne pak numrave qi u botuene deri tash, qellimi i nalte i se Perkohshmes "Shkolla e re" e cilia, me nji tube shkrim-

taresh

fort

te zotet

e pcndes

t' ushtruem mire nder lande qi marrin me shvillue, nen krypari te Z.Gasper Mikelit, i paraqesin inteligences shqyptare nji veper e cilia, po muejt me shtue numrin c fletve te veta, si ja dishrojme prej zemret, mundet me u kqyre jo vetem si nji gur i ÂŤ;mueshem i literatyres s'one, por edhe si nji pl1nc qj na zbardhe faqen para botes se gjytetnueme. Numri IV i Perkchsh. perman: 1. Femij ekonoma; 2. Pedagogji; 3. Edul.::ata n' Athine; 4. Apl1orisl1la; 5. Mesimi moral; 6. Vertytet c detyret e nji mesuesit te mire; 7. Historija; 8. Ditt e para te shkolles per mesues; 9, Theme i zhvilIuem - Mesim - shekimi. Ne

zhvillim te mare te gjith ksaje Ian de aq me ra 11d sl, na ~hofi m te <;ueme ne vend plotsisht fjalet e vjerrshtarit Goethe; "Aeltcstes bewahrt mit Treue, -Freundlich

aufgefa:stes Neue, - Heitern Sinn und reine Zwecke, - Nun man kommt wohl eine Slrecke." Me qite ne zemer te rive, neper te mkamun msuesash te fuqishem msimet e shndos hla te nji shkolles se r~, e ,11e ba qi kjo toke aq e gratshme~ me t1zdaje aq te mira, te nape fry tin e vet,

fisht vcpril1lima i madhnueshmi e 1113i nevojshmi i kohve t' ona. Drejtoril e bashkpuntorvetu dishrojmf! pune te mare e zell te

47-

palodhshem, luej uru~ qi "ShkolIa ere" te perllapel an-e-kand neper Shqypni e te ket jet te gjate e Ie nape fryl shum.

E Trathtuemja. Dram peSt veprimesh,

me kange e muzike.

etr. A. Vincenc Prennushi O. F. M. -- Shkoder - Shtypshkroja Franciskane. 1919. - Shitet ne Shtypshkroje Franciskane, Shkoder, Cmimi: 3 korone serm. Tlie kene se d a t 'II en i a:n idil shpijak; po(konlrasti i ndiecor vis, vex ate e TIsur a sievet, konlrasti i vesil e i virtyco I u 111bas - ashl e bute tit e vel1ljel ideale, qi ngallisin krit!ka per korba e e eger per neper la, jane perkue ne nji pI/limb - si thole Horaci, kshtn harmonie te kandshme, prej te ndolli, qi dikusl1 paska pase kriti- cilles pcrhapcl m3sandcj nji kue I1ljafte eger melodramat fllad njomsije prendverol"t', qi e Metastasit. Ky, ne Ie dalun amel t'a pcrmallon zemren. lOt vedit, thanKa nuk die Kensija e zejes dramatike, si jane mclodramat e mij; por mbas mendimit t'em, permbahet die sc k a III p a !1a r u s hat m' kta: nepcr nji veprim Ie : u e k j ii, kuer i kam tfaqe ne zhdrivilluem mbas parimesh moteater. Tash, II1basi pjesa pateti- rail' t' Etikes, me krijue prej nji ke. edhe mbas Illendimil te Me-: idealit nji vehtje ideale njerzore tastasit, kenka njana nder cilltie sa ma te permirsueme, (Protagoma te para Ie nji drami, duhet nisti) e kte, mandej, me ja bit me thane, se drami i A. Vin<;enc mje idealit a luj rropose, neper . Prennushit asht per njimend i nji veprim te zhdrivilluem mbi bukur; pse s'ka nieri, (I' a parime mosmorale a se edhe kel ky mazen e zemers te trashe morale, por te kuptu~me jashta si sl1uell opanget), qi e shef tue vendit (Antagonosti) v e h t j e n e Ifaqe e nuk' permallohet: nji in d i vi d u a I e te nieril, pa

send qi shi klfi ne Shkoder ka mrrijte me u tfaqe shtate here rresht ne \,ark t'pak ditvet. E vertete qi puna, mbi te cillen endet akcjoni, nuk asht asosh qi me u dl1ene m'to typa te mdhej e karaktera t'interesantshem: pse akcjoni s'asht Ijeter ve<;se nji

pe\,ate vehtjen ideale - T raged i j a; ase tue rropose v e h t j e n ide a I e nen veprim t' antagonistil, jo se edhe tuj e n\,ue mbi ket ve prim - Apotheosis - papreke vehtjen inviduale - ~ r am i - E kuer procesi i te krijucmit te vehtjevet t'ideaHt t' e-

ndf~t ne mndyre, qi shka asht Protagonist. ne Dram e ne Tragedie, te ngalInise Antagonist, e shka ash! Antagonist, te bije Progonist, atehere dramatika del Komedil:!. Ktyne parimeve estetike duket se u asht mbajte auktori ne te perbam te ktij drami. - ash t E m a, - protagonisti e frymzueme prej idealit te lumnies, qi, mrenda caqesh t'arsyes, asht i mire: don me u kape me ket ideal neper zejes ti! Muzikes, qi asht nji mjet i mire: kil forcen e mjaftueshme per me i dale m'krye ktij qellimi. E I vir a - antagonisti e frymzueme prej cgoizmit, don me grumullue gja e pare: por, tue mos me pase vete mjete e force, qi me i dale ktij qellimi, forceu e Em ,e s ne Muzike e perdoron, jo per t'i sjelle ksaje Iumnien e diehrueme, por per t'i reshe vedit sa ma shum gja e pare, Per me i dale ktij qellimi, me tr;;lthtie te poshterme ajo mahite Em e n ne mndyre, qi kjo hairon vehtjen

48-

e vet individuale, e realizimin e ideaIit te vet -. vehtjen e nji Emes ideale - e nderton mbi vehtje individuale t' E I v j res'

kshtQ

qi kjo

bahet e domos-

doshme per te. Por tue kene se kjo Elvira - vehja individuale ! e vehtjes ideale Em a - ishte nji substrakt i kalbet e mosmoral, kshtCt katastrofa - flija e Emes ideale nuk ki~hte si mos me u vertetue. Duket pril, se drami "E T rat h t u e m j a ", p('r shka i perket kensies s'permrendshme. asht i ndertuem krejt mb3S parimesh t'Estetikes. Kuer, masandej, Ie m,hrim para sysh gjGhen e paster, fjalen e rrjedhshme, stilin e nderIikuem, qi A V, Prennushit i vijne aq per doret, duhet me thanl\ se ky dram asht pernjirnend i bukur. Prandej, si pjese dramatike, u porositet sidomos shkollave femnore, per argtirne teatrore, e si pjese literatyre, te gjith intelektualve shqyptare.