Hylli i dritës data 1921 nr 02 by Shefqet Cakiqi

. V/ETA

II.

. """

):-

QERSHUER

1921

Num.

( I

jlli

.DritBS

Ubi ~

Spiritus Domini, ibi !ibertas (-II ad Cor. J.II, 17-)

~:< ,. ;:~'''~.

.,"~

t~ ,

I. p"et:iindja e shpirtenvet. 2. Ideali.

i Shqyptarit.

3. Dyndja ~

~.:? ~.

'.: . ;..

',:" .~ ,"

5. Ne Sant' Elena.

~ '

'. ".l"" -

"".~

~ 01,., '. ~

'~:r

~. ~-:

(1821-1921)

~(..."\: ~~ f.~~:ajme.

~':-~:;" .:-"~:_'~ ;;'<:

1921)

'4iShauret.i.

.,,".

~'~

t'ftalls.

e lire. (28 Ndanuer

4. Shqypnija

~~\~,' '

e Shqyptarve

'~-

.'.

.~~ l

b I'Jogra f' I.

... .i> ~,

..."~r:.' ~ .. ~ ~ -.? ."./--"

~/~1;{ ~~.F..

..."'-~

SHKODfR Sblrshkroja 'franciska~e ~~i

.~~ _~,,~. .

".,: '"'

.~ >1."

1921

~'iI

-i;..~

:~"

--==

'ii

YLLI I DRITES Vjela II.

Nur~:, IL

192]

QERSHUER

PBrlindja ÂŁ shpirtBnvet. I.

Sendi tlwhet se asht i vertete, nc s~ aj perkon me typ, mbas Ie cillit kje ndertue, e ne sa perkon edl1c me Idell, qi menelja e nierit te ktt p~rftl.l' I1lbi Ie, p~;), rdhe fjC1]a e gojes - e

cilfa si(illet per rreth sendil e per rre"l li'ndyrsimcvet

rc rija -

me kene e vertete vel(im ate here, kller kjo te per':oF' me IJaltn e mcnues a se iden, qi, ash! ko~~ja e sendil, e me it t.: iji\ " C perbashki~ e nji gjQil~s tu klll.lit I'; Z nil.' ;, '~t . .l,gilfue p-:r te, Po zame: hel,

f I

per

fjala

~ II

shepj,,('

;stri.'

~se ndi~sij~ e pergjithte IlIn: p~aoJeJ pcrkon ndiesie te pergjithte

e vcrtete,

'Isht

ndritshem.

~jGhes sh~ype"jJ

kje

ni XCI!

J'~rdoro-

e ..I<j(\' on;

ka shl\gurLJ~ :':,et!.up-

I,e mende te rllerlt e me T.1(')llrl edhc per ndoliji dijetar se asht diell: por kjo fjale asht e verIP'r', ,'1 per nji pernji eni e natyres s'diellit me natyre te dijetarit, Vel' per gjasim qi ka drilJ e dijes me drite te die!!it. J me Jden e sendtt

te IJdigjllesvet

Po bijme kto parime, jo pse durm te hlme k,tlnl,::r par pse ducm t'u tholne Shqyptarve, s(' s'"

dime Filozofije, sundojne

si aTa qi msojne

hSl -.II

kan lie nji

rTlJ1dyre te PGS?<;IIJn Gr'J'{ te thane gj ith ncone Ie vcrtelen: e Sc e vl'r(e ,(> ,J{I'a nu k ;tf,,:, \'~ ~ se atehe,0, kller kjo shprehe nji ide 1l' pi me t'alij qi f;~t _uhe perdorohet n'at kuptim, ne Ie cillin rnerret prej ndiesi,itt te pergjithte te ndigjuesvet:-Duhet diejt, se ne tE' gjith J,dkanin, kQ per nji arsye kG per tjetere ne nji,mndyre te posa<;me per shkak te perpjekunit te gjate me azjatike, fjala nuk shprehe gjith-nOlll' mendimi'l e ligjiruesit, edhc s'merret gjithehere mbas kUPUIdil, qi i "pet nc'nr fjaJore, KshtQ, bje fjala, ktU mund te Ihollet per ndokend, se ~sl1t i

r d h j m she m, i d u r 1Ie s h i: ma 3e IIIe h ram e I t 1 per ar::.ye, cli ky s'len Ie mbytet nji qen i lijuem III S

h r i r she

m, z erne

- 50-

kasapsb,e sado qi '11' ZeillCr te vet Ie jet gali mE' II1byte E'dhc sill Ie njerz 1](:'ditl!, l me gjilh kta me priii' shelbi'l1in e shpirtit I parriz, Mas Ie perLuell;t e fjales me idcn c sel1dit e 1I1E' udies (" pE'rgjilhte Ie u'iigjllesvct dishmon a zcmn'n e keqc, a se nji b, t'en ~ ne It!pude .e ligjirllcsit: pranclej sundllcst " II1Sllest e pop lIit gjitl1i:,l)ni: do t'a p~rk()jne fjalenme idl.' Ie mendes e me kupli te fja,urit a se tii ndies!s :~'pergj;,hte, II. Shkasin, qi me s!lkrllC mhi .ket \,a,~l1tjl' ua,' kA dl1f1n,,' kllil S 11k uln in," \111 I N 1::; - mLJi ,e pcllt.'t1 m' i fletorts " kOI111:1" !\e kc: rnledl1', mb; dhe L kshi,iit 'I se k I ar~;:,uenlil klll1liil l'as(J'je fletorje, : aska kC1Je !npc (;d~'llia I1lb! Ie sllueml j liiUllil b l g u2 l'arlalll\:'llt, p r arSYL I"i par i a "1 e 11I il S I per d 0 r c d e m a ! r a lese p r i, il d e j u u k I Y " s C tIt'

j t i I II 1 lib l' ;\\ulidei

edlle

u:1k do [';...:1'-: keq, nUl( IliJlld

ka gjetc

111 k 1"', nd')s'

qi ti :iJli

,a kliptOjUlc

:1:'5,

~ ti:

;1 p:

gjylelasv~i

shqvptare:

p '.painj Iii.: por 1

dq'lf

mhi kl't pllnl

S'1qyptar. Ilil s'ke'mi

C !~ mja. 'ie 1],.1(', pll' me

gje tl' liUt'Jd 90 %

ndo:Jji

:~r" I1dcr

.1 'dC'!!,i

U1(' hi:'

I~ pal ell lI1.edlle It' m~ e );~'it par!Jmc'nt s'dijmc, se kll i ka k Iii SI1,:vpniJa' sod

Ie rreguli'lclllC

).'ej ct

Ii' e,l!

asht fJlIut t' Ihvojsl1i1le,

SI:'

IJ, q'

-U!,LrUI:'

Sl 1 "a jemi te nguslltu

Sud n(1 LI cI,0 :1ji fWI

jet. n

111mt qi:t

te J 51 tis s'unli. k,' lluk kel1li

sill 1

g'an

,del'

tr'

treg e indus!

t'Ol!en, e IlL' gjith kta c; Il' 11l~iC)1Ilke shl n\' Ie I';lrcn !1l'cdlte ma te Pi];' t pJrl(1l11cnt k"ultar hapen <;asht'c ;illlhh e patronill'il

\,&5I1t;,s'1:0I1ash! Po a

dlte Sh l"; lkputett

pL'r

Ill'

caktul' rr 'gu!la e\iketet

e pc: lamentil

va Lgj

I'one?

C;:'ua duhe! lie Shqypla .; parlamen,"? Nt 1 he!:

ve, qi te L]uh"t a mos te qilh, kush dulte~, qi beg u, si (c') ;J;j' .2t?S Ij'.tll' c!Jqyptar, r'lI shtrollct gjve

te Shletit:

Ie <;oje u,allll

jo bedl'li',

lIshtar:

fa!)e

I pa!

e Ii' d '<:la mbas ligjet: ,\\os 'e DlIshtoje pel dhutli e pa Jrejls! II kel e kill'llHiarvet a se te Sit etit; se sa per titllj, Ie ja ujese si doj2 veX' 5' ua S'!11errnl aspak per kso reshash, 'Ver.;, :\\bret Princ i S LIY,Jnis. jo: s'barll11 qi. pa fjall' te pa:'!amentit l' te kom j <;:aslltja e be! fa quel 1(11511vedin 1\1 b I' e laP r n c i Sllqypn!s,-I!ekut Jlllluuet l11e intcreSLIe begileret c blllqit e Iyue, par jo ne. ~' per

11e, 1'1",H

('i beg

1\ fi; iet

burre

i udcrsllcm

c Shqyptar

i mil'

-51

se lIa e 1'!]1()ime, si nderojme ,,'do tjeter Slqyptar Ie ndershem e Ie ~~'rc ,JS'~ tltC kel1e qi beg II ka gja e nam, ,Ij mundet me pase edl1," l1i; ndukate ma te llaltuesl1mc, e kshtO me i sjclle dobi te madl1e Shtefit. Nltk ch !Janue, se silekltlli do te merret ashtfl si ash!, e jo si L'l1l1~t qi t'isl1te, E pra. sl1ekl11!i asllt k50 dore, ('i as burrn:ja as fisuikija, kl1er mas te jcnc U; bashkl1cme me pasanl,

per Ie s'bajue pal,', si ka hf\ne Horaci: E I g e 11u s c t vi"

. ~, s

n i sic 11111 I' e. v i I i 0 r a I g a est. (S it t. I V.) 1) P r ';11d cj' beg u pasan!k i 'Jdershelll e SIJqyphr i Ir'r, lJlundct l1!e k,'.,~ fort i dobi~hell1. E po kje qi beg (, s',,~: t i lldershf'lJ1 e ~';hdt Shqypta,' i mire, attiiere, jo ve\. se i duhet !1!Ii~'~tit 'pj pry, <"do zane l1e goje as emni i tij, He da<; ne pari? 'nent lie d~" j'\sl1ta partamentit. POI', jo, thote nd:)kush: k t Q k em i n j i par I ac::i te men t d e m 0 k rat, p I' a 11.d e j n l! k I~' p 8 e t perd 0 r e t tit u , lib e j! Qe nji as! t}'pash foljesh te mentalitetit baikano - azjat'.., qi ve<; kl1l11ojlJee n1!k thone kllrr~ja; pse 5tbjf'ld; e prcdikati i ty;;e s'jane te bazucm as m'lIji ide konkrete, per me kene objeklivr, as m'nji ide absirakte, per InC kene meta'forike e poetikt>; pOI' jant si nji plf'onaz!l1 i pa vend P. i pa kuptim. Per me thane, se nuk do te perdoret t:tulii beg ne parlament, pCI' arsye qi ky flsht dCl1lokrat, kishte me u dashte, qi c;e do titltll patroIJomik t'ishte ne kundershtim me idcIJ dell10kratike te parla.J.entit; pOI' kjo fjale, mbas mcndimit t'OTlt, IJuk asht e vertete; prandej IJuk shifet IJevoja, per te ci1en asht Iype, qi, shl ne 'te paren mledhe te ['arlaI!leIJ!!! t'one ,'u hapte r;ashlja e beg1\ e ~ u t. - Silum me 1hanc. kio r;ashtje ka me mOjte me u hape, kuer te pilrash:roh,~t IJ" parlal1le!~t r;ashtja agrare. ill.

Mbas mendinlit t'Aristotelit,

te cillin shul1le ka ba te vetin

filozofija e ksbtene, -trajta e sUIJcJimi1civil dahet nt; d)e dege te mdha: 1110 IJ a I' k I cpO I ya I' k 1. Ne polyarki prap jan!; dye trajta tjera: a r j s t 0 k r a c i j a e d e m 0 k r a c i ja. QlIhet aristokrac1 atehere, kuer sundimi ash! ne dore Ie pak vetvet, te zgj('dhun

mbas blljarijct e fisIJikijet e qi emnohen I{ r e IJ (0 P t i mat 1e cillte, ma te shumen, 1.) Si fisi, jlle.)

si bllrrnija,

s),

tagrin qi me sundllc e l1larriIJ per trashikil s'kil

gj5., jane

ve~ ieshterik.

(Bill'

qi bine

nen

52-

gill!: &i, bje fiala, B a j r a k tar e I, V 0 j v 0 d e t, Pie q t e makvet t'ona. Por, kuer e majne sllndimin nl: dore do nierz te zgje(~hlllj, jo pcr arsye Ie ndonji titullit fisnik a palronimik, vc<; mbas vullndetit te popullit, trajta e sundimit a';h! de1l1ckro.tike. Kensija

e demokri!ds

Iype,

pril,

qi i zgjedhuni

mos

te ket kurrnji

titull,

por qi 11'JS te zgidhet per arsye te ncloi!ji (i1ullit, si ndolle ne traj-. I.:! aristJkr"tikc. Tash, mbas ktyne parfmc'lc, na thome, se titutli beg mundcc lJle u perchrlle nl! parlamcnt shqyptar, pse nuk k<l kurrfare mckratizm te tij. Deputati beg I!uk gjindet ne k,l11dershtimit OJP co

parlament

n~ sy te ticullit

ilit. TitulU

beg,

te vet,

j-J,e<; sod,

pur

ne sy te vullndetit

te popuotomln s'j Ka! enl vctem nji tHull ;a eple Snlltani ndokuje ki1 mlijtii, me dhunl c. veprcn e sundimtarve te ky kit pas\.: f,.re t:~~r; 'Je a se lia~htii!'t te sundimari~t(lkrdlik: aSilt vetl'm nc1eme, E: kurrgj;!i tjeter.

por as ko:1(''1 c sl11ldimit

ka dhane IIlerit kurr'lji tager sunuimi: nderirni, qi, per nji arsye a per nji tjet .r, 11~ mbrctnl te vet. Puna, qi ndonjl beg paudhnl te veta mbi p,)pull, me trazue lj~verb s'at~hershme, nuk ka rrjcdhe pse S 1l1dim te venuit, pC/I' vet '11 prej padijet t :rvet vet!!. P~(;n0.:j -:tllil. beg nnk asht II) titull nderillli, per, ld qi te UllelJ m'c

Titu.i

arislokratike de~ lie janL: i-<..t ~ ! :1 k t >, r, V 0 j v 0 d t', 1\ rye, PIa k etr. pse ktil ka.l "und,'~ viset e \eta ne SyC te ti:l!I!i~ Ie vet, i cilli 1I ki! past: kene .Ijvf:t, prej Kanunit, mbas te c,:lit kan sundue., C 11.,1 leper edhe prf'j auktoritclit t'atehershem. I/pe n'emen tt! dcmokratismit te pailamcntit, "~r k~t arsye, klls' 1;,05 me perdore tituliln beg, i ep leuj titulli ma tcper rfindsi se 1,/ kA ne vedLdi.

Par, ppr 111'mos u rrcjs:ilm

S' kjo

nCl kishim

me thane

ma teper,

<;asiiljckaperc~[1nder dikfi edile <;arkul1e kompetences s'parla-

Si dihct, :.:.ilqJ pn:j:: kil ~ 'le njofte prej Pnshtcteve , Mdhit t'Eur:)i)~'; '11':\{ul1fere ('~ Ie Londonit Shtet m'vedi, si P ri nipat mo 1,,1h,lk c kostitncjunal. Tash, per me mfijte ;;Ie Ihal1i.i, se tl 1IIlt b c ~ .,.k do te pcrdoret l1e padament shqypIII ~nti, te s:)dshcJ11.

!Jr, ptr <.rsye I.ji ky asht de m 0 k rat, po kje se fjala de m ok r a I merret n~ kuptilll te par I a In e n tar i z rn it, ish dashte, llluS (jeter, qi nji Koslitu3n!c ;"'omtare I' a Ht dcklan~c Shqypnin )0 ma Principat nlOnarkik e kcc;titucjonal, pJr ~hL:t thjeshle de11'Jkrat; shka na s' kern! nG~~ ,.tlC, se k1 I1c;olIL Prande], rnbas l1I~ndHnit t'one, 5'1.a tnujte me u Iype n'tll1en te dcmokratiz.llit

53-

i/! parlamentit shqyptar, mos me u perdore ma litulli beg. E kshtft per n/! mos u kundershtoshin arsye tjera, begllerte, ~a per pun ,; qi na kerni nji parlament demokrat, munden me per-

dor/! titullin be f!, cdhe .s' kan nevoje te ndrrojne emnat e VPI: em en e Titull mund t'i perdurin krejt njashtU si i kan te shkrut'111 ndcr tapija te qiflIeqevet e n1er coupons-a te banka'/Pt. Demokracija nuk do t' a hupr individualitetin e nirrin ne Slnet. Por ktft na duem t'll rrfej'ne te ndershernve Iexuesve t'ont',:::e se je!11i kah cuem te bajme apologin e begller\"et: as ata 5' ja kan nevojen, as nil s' ja kemi ngaen; vetem deshtem me Pl.~:t fjalel, sa me pase rasen, me u thane beglIerve. agallarve, bajraktarvl', krenve e t' ..;'ith te bijve te Shqyptarvet, se; per me kene nji p<;pull demokrat, a ma mire me than/!, i gjytetnuem, nuk asht mjaft me ndrrue titujt e emnat me ndrnle q9men: lypet me ndrrue vesi:l: me pertric shpirtin! Ktfi asht te gjith puna. Se titujl e emnat jane kallamkusure, qi nuk r;ojne kandar. Pra, a duen pernjimend zotnit deputett. 1'one, qi komi shqyptar te jet vereverte demokrat? ati:here, t' ja u I all.:; tjeterkuje r;ashtjen e tituj.vet e l' emnavet, e vete te vehen me caktue ma para, se ~'kulture duen te shartojne ne populI shqyptar: mbas pesqind vjetsh sundimit teokrat-olygarkik nuk mundet me u prit/!, qi ky ~opull t' a ket mentalitetin te gatuem per demokraci; masandej Ii; studjojen gjejen psihologike H! popullit, e atbote te nisin me zbatu<' pari met e asaje kulture te re, tue mbajte para s9sh kohen, vendin.

e mnorjet, si edhe tue nderue konvinkcjonet e shqyptarvet mar/!. Per ndryshe, me sado.tituj qi Ie shuhen, kan me u vertetue mbi ne fjalet e Fedrit, qi thote, se ma te ~humen, ne ndrrim te qeverivet, per vogjli te popullit r.drron vetem emni i zotnis e kurrgj;: tjeter: I n p r i n c j pat u com m \I tan d 0 sa e p ius Nil p r a e t e r d 0 m i i1 i nom e II m uta n t p a u per e s. {P h a e d r us, b. I, f. 15)

v Por: si mund do te pertrihet shpirti i Shqyptarit? Qe nji problem i madh per t' u kthellue; qe nji pune, per te cilen Iypet 'gjith urtija e gjith kthjellsija e mendes. Na ktO kemi nji pcpull, -shpirti i te cillit ene s'ka kene i aratisun, per me mOjt/! me li permbajte pa kene perdU! prej shkulmit te rrjedhes s' nji kultures, 4i per gjith anesh asht tue e pershie. Por ky populi kit nji me-

nde

fort

Ie shq,tet e nji force

me u perdorue munu

1 e gjith

te besohel,

mirr

e me vend,

lIlunuet

54shpirti

me 1I pase

fort, sa c.;, tltjten kohe ma te S'J;,urte se

te miJdhe

krye ne nji nji

pQpull

puna, pra, asht ne dore Ie sunduesvet

hHt i perparuem

e Ie msucsvet

te [10-

pullit. lindja

Kta mundc1I me e mkame e Ida munden me e hupe:: pere kOIl1;: silqyptar, sod me sod, asht ne dOle te Iynt'. Na e diem se sa <;' ranue asht barra, sa i vslitirl; .ashl perlimi. qi randon mbi qeveri e III 0] par:amt'nt I'onin: aq sa kishim me thane, se ministrat ma Ie lOlt, politkajl 1Il3 Ie vlcrle I' Europes do t'u gjindshin 1Igllsht. po te kishin ne dare punE'! t. Shqyp-

nis. Ktfi gjithshkafja a cia pernlirSlIC a do hijut' rishtas, e kla i;arkut Ie do'sharteve ti.' do 1Il1ldorjevet krejt origjinale e qi s' kan motel' kurrkund l~jEtj. Masandej. - e shka ;ls1Jl edhe ma zi - populli 5' ka best', s' kit ,ene uzdaje ne qever! e ne par/ament te vClin. Msue si kit ken.:' gjate rrjedhd kalprqindepesdhete vjelve me e mbajte qeverln anmikeshc te komit, grabitqare e kUfldershtare te perparimit, edMe sod dmn, Sl: .qeverija e shet e vkdhcs e se fluk do t'i ape shkas perparimit mbas ncvojvc Ie vendlt ~ Ie kohvet. Prandej prcj ane! te suuduesvet Iypet nji drejtsi, nji urt! e nji aklivitet i palodhshem, per me mfijtc ksh'f\, 11, pune e jl' vG<; me fjale, me e shkule zemrd Ie Shyplarvpt ket Pilbesnl. qi kta kan ndaj sundimtai'et e vet. Vllllndesa e mire e aldhedashtmrrnda

nija e ministravet e e deputelvet t'one na cp, Ie gjilh uzdajen,

se sa

ma shpejt kit me nise populli me i besue qeverls e parlamcn:;t Ie vet. E si sunJll~S! kshtCi cuhe msucst kan dore ne perlindje Ie shpirtit sh(:yptar. Per msucs na klfi kuplojrne sidolllos intelektualt e ne nji llIodyre Ie posar;lIIe fletorsit.Gjithkus!1 e dill fllqin e madhe, qi kan fletoret !llbi shpift te nji popllilit. Kto jane qi shndrisin menden e avron.it edhe drejlojne vepren e tij ni:: perparim e ne permirsim te jetes. Ver; duhd, qi kto I~ jene shkrne e rreglllllle mire; se per ndryshe, ne vend l1i me kene faktor i perlindjes, kishin, me kene faktor i rrenimil Ie shpirtit te po'wllil-:-Duen me thane naturalistil se edhe mjalta del e idhte vel1devende, per arsye qi flora e atyshme asht e idhte. Kshtfi edhe fletorja ka me dale e damshme, po s'u mbajte mire, po s' u shkrue me kompelence. Shtypi i Shqypnis a gjindel m' naltsi Ie misjonil Ie vet Ie . madhnueshem? Mjerishl - mbasi te Jehel m' anesh ndonji botim i rralle - l1aduhel me thane se jo! Sidomos do fletore te sodshme bubrrojne krejt me bark per dhe; pse, kush po di ma pak, po shkruen \

55 --

rlcl ShUlil i11' to; kush kishte me past ma n('voje me zane. na n;liLct pIofesor e ja nis(i kinse I11Ct:~~uc j.opn1!in Uer dje duhanxhi, bakall, teneqex:ll, marangon, shkarpi1Yhi, portier kazinash: sod pse kil ble mas dugajtslinjiredingot,nji fr,'c tegl'lsulI,lI;ipare pantallona te IJ.-eme (e>', ji I r1' I\IIJd!"(" <' Jri'"h L 11'E'j. tt fane rrypa, zhailoga, drc:t;:la, va; - lIle i (tr(Jhe "II? m mkam(>,na ngri" fet, na pipiriqohet, nJ shtangoret rrl'6e~, a tI:Uf se ka penile bishtin e I11shises, :ne fe c,!len e 3ma dliJ" ;1(105..iJ, ,)Iehill e rrugavet e, me m'zj manle dosido dy a t,i kIt ~:' j :Ie~;ra:'e. sLterre trfiesh

ma zi se nii rrasilte kalit ngfile ,nl'in1 :'u:ld z;;' ndonji kopslltt laknash sa pee .~jl' lreme sorra!, ja nise me sLkarravi1e neper fietore e S'laje n;; minisr.'r. shaje I~ji zyrtar, vc gc:' r' njanin, m'tjetrin: jo ky vodh, aj shnjerzoi, aj tjetri shiti atdlien Oi e!<ut, Ital,ianlt. Jugo-, slavit-- Kush ka p<lre ma shum se (I', rer tf asht hajn; kush, asht ma i mir(: se aj, per te as:!t Lqe,:i; :,:uslc shef PUne! me sy tt~ \'c't e jo me 5Y te tii, asht trathtar ash, i posllterm, -- Ma .eper ky kil per te hie 1I1~sh!;rue kinse mbl ctJje, gjunsi, literatyre e, k1Q pshtyi.j nji aksjom te dall!ll fryml'r, at]e gllkso nji aforizl11 c! it: h e, ma andej viell nj: gjygi te vd;r te marre mbi shkrime c bOlime, mbi vlere e ..ollsi Ie kh a Sl' t'atiJ (> te gjitll kta me nji kren\.

me nji sugllri

e Platonit,

? thlle

e jo ma, kllshedi,

ju hanger ura

se e ki' ; ;~l[e

nj: sLl\a;rrint;

;1l1dore, E Plasand

shi

vete

bubazhelje,

ky spathok,

Filozofija mos

r.gerdl,jucue

fty-

ret, garravaxhde shpatllash, kukzue JjOjsh e L.i 5: k3I shtrigash prej hallit kfl prej vesit, shkon tuj u ;;;".e ta~;' per Franklin

kfI ,e

WJshington,

lash per Voltaire e Rouseau e per Dostjevski i Shqypnis! Vec; me pase per te vue n'ree, kucr ndonii ksi typi korris;\ rfi'kory:pondenti alia Don Chisci.' i !'dnr.'j ;le'r"'"

shmes shqyptare ndonji

kafe

a!dhdare

resiallra!lt

t('tevet t' ona, se si,

g'prl1luque

-- komtare --- l ,'!, okrare te ndonJi iSIl:;?n hotel mbi

r ~f)":'

l ,/;'

si majmlln llI'samar, e kokerdhoce S}, -n' \:t~I"

hJ'ne ne tegjy-

1'-: st'katr~!le!11e--

,:.i.'

e tannit

a se vjerrc kryet m' '(:{1oshte - si Vif'.,\1 pc:! <:;rc.zI1cItte tbat, lapcen ne dore, doren 01' nji Icter te tlltll.. me e tt tCi!!e~i'J(d\;l: duha-

nit e push xhepi, !lise me shknl'.': k0rri~~ponde,(cn l Ht e mbas secillrs fjale t!:e e shtle ndonji per f,iale te nderit! per fjale t'erzit! i poshterm! i shitulI! 1:Iiku, shk enca, per tamarICI se t' a dynde vnerin, 111a zi se fJ1e P:

atra 't

V1,.jU~

Knet~ te Kulsheders t~ Lezhtls Ani ky, tash, na kacagjelohet

etr.

ne p;:r

- 56perfaqsues i ndiesivet te komit! MSllest e sunduest e popullit t'a kryej secilli detyren e vet me ndergjegje, e shpirti shqyptar prap kil me u ngrijte paster e i madhnueshem, si dikuer motit.

IdeaH

ShqyptariL

Na ,knC1qetshpirti tuej vrojte kujdesin me te dllin Intdig~lh:a sllq~ Jt;:re asht dhane me e gjete njate theori a 111f.'ndyrc

mas se cilles Ie mundet sllgurisht me e drejtue papullin t'one

pralilm te idealit te gjytdnimit. E na kIt' sa per jerm duem me e \eke nji vrojtje, se, po dcshtem mus me i ardl1e mangllt de1yres s'onf', jo vetun nuk do Ie tallena nc Plos;'tesi, por as nuk ashl sod dite per ne me u ~prushe nd~r thear! kale e me u bjerre mas' hovit Ie nji entuzjazmit te pa fryt, par na perkel me ja hi pillJes lIle njate lIlendyr~ pra;<tikc e me njate mase Ie gjaseshme qi Ie .

na sugurojne te kapunI ne qellim. Porsi njaje l'cdagogu i mire i cilli, para sc t'a drejtoje fmin nder idealc te jetb e t'a IIshtrojne nder delyrt e virtyle, jo vetun do te ja njofil1 ve,;! e shrirtit Ie Ii, por cdhe Ie gjilha mllngesel e gjymtim':l e moralit te ti, ashtti na, Iilasi e studjllem shpir-

tin \:: shqyptaril me nji artikull Ie perkohsill11es s'one, lash dllem me e kerkue boshlin per rreth te cillit endet e vazhdoli jeta e shqyplaril, e si Ie ja kel11c diklue ideal in, fort kollaj kerne me ja njohc virt;.tet e \'eset, me ja zane doket e me e shenjue karaktt:rin e ve<;iwte te popuqi! t\"le. Sod filloil euukc1ta r sl1qypl(lrit, e pOi ka me 1I11h{':l'UjC kl1shd) Ie mendojne sc 1I1Uilde sjdlill mar nji nieri, e aq ma pak nji' populi, per pa fillue preje ati paril1lit te Sokratit, Ie cillin te tane filozofel e pedagoget c n1lrere:l porsi nji urdhen, qi ashl me njofte vt-htel1: nos eel e ips u m. Ma pare do t~ dijme shka jemi, e vetun at here mund te bahena ata te ciIlet duem me kene. *

Tuej kene se ide,tli asht per nieri

nja'a

shka ashl drita

57-

'Per sy, sa m3 i nalte e m3 i madhnueshem te jete ideali i nji nierit a i nji popullit, aq ma e rnadhe kil me .kene vier:! e ti, c nierzit e mdhaj e popujt e permendun, jo ndryshej, por tuej njcke idea!in e vet II bane ata qi kjene. E na e veme oroe ne vedi, Se aq (]la mare pilnojme sa ma me vend e kem(l har~ue iden a se sh\ illirr.in

c ~)[il1es; ashtCt edhe mas shemulli' a typit qi nji artist e ka sajue ne IIlcllde te vet ka me pase vlcrcn e ..;mimin pOna e duerve te tra. Nuk kit kurrsi perparon nji p(\pull pa ideal. e me sa nji barY.e pa timue 111~lndte !11rri.i'~ne vend te caktllnn, aq mund te kapet ne g;ytetnim nji populi pa ideal. Mag n a cog ita tam a

.g IJ 0 S vir 0 s e f f i ci u n t: madl1liia (: ngallnjimi i popujve pik ma 5e parit kje perftue preje idealit tC tyne, e na keme zakon me e thir:.c Ie poshter nji nieri i cili: nuk IIdjeke fare idea!it, e mahet j pagjytetnuem e asht me te verlete i pa formuem njaje kome a populi i cilli nllk ka muejte me e hartue idealin e vet, a edhe ne e paste caktue, cnde nuk asht ba i lOti ~~lee ndjeke. Ideali pra asht njajo arsye e njinjisfme, njajo rregull e pandryshl11c, $2 cilles, nieri rder Ie gji!ha rasat e ndeshtrashat e jctes orvate! me ja gjaslle veprimin e vet. Thone psykQI.Q.gL~C!;~ do a!,t a vepril11 i kryel1l preje nierit. e Icn gj[lrmcn e vet ne fuqi preje se cilles rrjelle, veprimi kalon por e len te shtypun ne fuqi natyren c. drejtimin qi pat, e fUlji;a e thekun ksisojit bahet e zoja te l1lul1det ma mc kollaj mc e IJdjeke njate soj drejtimir qi perkon me shenjim te cillin e pJt pase preje aktit Ie pare. Ky fakt asht aq i zakonshem sa i hIke e e persl1kon kujtimin t'one; par t' a marrim nji fmi ciIii per ma te parcn here shtrlnl' doren me i vjelle nanes nji kokerr sheqer. per te 'paren her!> ka me e pase zore sa me ethyl' akullin (na po thona me e perkule fuqin), se mandej nuk ka me e pase Zure as ka me vanue me e b3 per te dyten e te treten here, per arsye qi secilla hajn!. tuej fillue ne te paren e dere nl! te mr;imcn,jane porsi te rral1l1nat e <;aki<;it qi sa m3 shpesh Ie persriten aq ma fo~t e zbusin hekurin. Sa m<1sl1pe:;h e m3 pa ndryshi.n nieri vepron mas nji pikpamjes, aq m3 fort fuqit e tia perkulcn e drejtohen kahe aj qel!im qi ndjeke; ky soj veprimit mandej mrrini! me i lakue e me i slltrue fuqlt aq rrebet, sa nieri mas ,do kohet pA fare trazimit, par me ande, mund ma teper pa u kujtue, e gadi gadi kundra vullnetit te vet nlitet me veprue si <;e kje msue. Kuer fuqit e nierit te mrrijne 'ne ket gjeje, athere por-

s\ kama Hprimit,

Iype mathen fuqitcloemos

58-

e shta:i

petkun.

ashtu te regjne me nji soj t'ci!lin kjlne msue mc u milt~.

Iypin objekti!1lJc

Ne ket mndyre tllona sc nieri ja merr dorelJ petk nji vep:'lm. Po IIdolli manuej se veprimi prejl' nji 'ueali; Ie mire. na ende t' s!1ka,due qi nuk asht tjeter pOl' vetl]a ne per te Liilen

nji pftnes, C c ban i lJ,lmnn petk kje tlmasim vir t y t, nieri pel zori (' me

ande asht gadi n1-.' vep:'ue mas nji sllkaknt e nji qelLmit t'arsyeshein, e per kundra e quejme v e s drejt'll:in e 7akcnshem l'i nieri merr kahe nji objek: i ci:Ji gjindet ni' klindcrshtil11 me natyre iirsyejore. Per a-sye pra se as vesi nllk mrrret me i1ii here, as virpes si nl u : . Iytyti nuk filohet n!l~ nj; c;as, n e 1110 r e p e II t (' fit pl't nji venr!1I1 lllo:alisl1i i padam e i vijuenl per do kollC per me u ba nieri njimend i mire: Cl i keq. ShkC! po thona per nji nieri do ti' thon;1 edhe per nji populi. par me ket ndrysl1illl. se ve"i e virtyti i nji nierit 11csh!in e zaresin me clpke 'e 11. 1'01' virtylet e veset e nji popullit b~hen menclll11i i shu:n!ces ( t' pin i c p II b I ic a), hine ne shpirf\> e nl! gjak te populli', bahen n.1i natyre e uyte, a I r t: I' a IJ a r u r a, I' ruej u trashigue brez l11as brezit, formoj() oe gojdhane:l t: d k e I e komit a t~ popullit (instilutidnes et morÂŁ>s). Ma~; gojdhanes e mas dokeve na sl1cnjojl1le k a r a k t er in

e vec;anti!

jela

C II. Pra tUej k,ene se dO{tt

na per

Ie nji

me e njofte

po~1tlilir, e nder

e ne k,Jrakt2r

trajtol1cn

11I(~l1et

mas idealil,

do l'a sludiojn'e idea!in e ti. Ie Ve<;anl(5, pOl' me je!{; nH~rr Ie lIZitunt c drejtimin me e formue indivir'uC1litftin e vel, 4i mahel nder te gjitha niato cillti te \'c<;anta ue per t{- ciliat nieri ashl aj e jCl !1ji tjLter. Asht e vertele se Ie harillemt e organizmit e prandej gjakn vde i elJ shkas nit'rit me e forrnue e ine e ndjeke ma fr.r! nji ideal se nji tjeter. Kshtti hf. rraca latine tuej kel1e mil e ndieshme, ma me kullaj se kllrrnji tjeter t' ndjeke ill,tJlil1 e dashto\s, me sa rraca tedeshke prej natvret vedit asht r;la e g;\lsl::nt' me .e ndjeke idealin c punt's e tf ljindreses. Tam c i v ita t u I!I

Nieri

qua

sin

popullin

doke

e karakrcri

nuk len'

g u I 0 I' U 111

t e s quo que a I i a c q u iJ e d a!11 t i mid a e:

I'one

me nji ideal

III

0 I' e s

sun

thote

U\'ius,

e s a I i a ~ s 11 n t. (His!. X. 4. IV. 23.) Por me gjith thanal e nevojte e jetes, aIllbienti. klima, Ie perpjekuoat, 0

shtimet tja,

e mija

I11l1tJcI

e mija

kso

g e 11

i I' a cud a e, a I i (I e a u d ace i n v i n u 111, i n V e n ere III p

shkaqesh,

l1e mendyre

te veprojne aq fort mi te priruna te nalyrEs

1'0kIa, rrekunder-

vec;ante

rri-

(' 111\ vuJlnese

59-

te nierit,

sa me e shporre k;-yekp1lt pr~je nji idea!it e me e formue mas nji rjetrit. !\)ht e vertete se nieri asht i lire! e prandej edhe i zoti mc i ba balli:! c;e do influxit te pcrjashtem, pOI' t\lej kene se vl1llnesa e nie: It nul{ T11lil1d i psrtojde njasaje ligje, mas se (iiies nuk nWtld Ie dllen '<ur nil send per pa ja pase paraqi" 'nE'ndja, ptlna v;e~l se, 8ik,,,? !r',rak cri Iorlllohel mas idealit. ashlfl pcr pose Ie nzituna\!..;

pershtYj)\~\'C

Ii'! q;

yr(;.:J,nieri me vullnet te VE'te forman idealin mas ra~

I e jetes

b<1ine

"1"

I1C n:ende

e ne vlIlincse Ie ti.

Ta8:1 po ! \'('~illl: Shqyptari a pat fare idealit dere me sod' e me r;;;; ~end liHII1l1 e dajme e lIlund e s!lenjojlllc njata qi pcrban kara k teri n e 'I?

Tuej

se age n tis

;';en~

c II 111 C a g 11it;

0 n e

res se Ii shpirtnore

rat ion a i is

est

age r e

fin i s. r;e do nieri, dere I'jkele I:let ne vend. liuk IIlU:'L mos me pase fare qellimit nder veprime te veta, edhe k~ P.-: ';lLJ\!e nGonji here e vetun ne ndonji rase qi ni~ri te nlOS i K,Ij[.)he. .jellill1it, pOI' kurr e kurr nuk ka me mllejte me nJoll~ qi I1leri It ja hint' pOnve me randsi per pi; dijte se kG don me Gale a si thO:1e filozofet, pa pa sefJre idealit. j'J,eri mandej asht nji vel1[,e me s:ipirte e karp, c per ket arsye vedit kerkon me e hart lie I1ji idt-11 i cilli t'i giegj;11 sa m<1plotsisht nevojve Ie natytr:IJ'i'O!'(",

edhe

desht

mos

e genjye

vehlen, ~ k~ file ddyrr e rreguilim, si .: Iyp(;

1l1~e ndjeke kel ideal me at Illcndyri:!, mase I1dtyra e n, e i manget ka me kene njaje ideal i Lilli !110S te tIllll1d e perCjelle nierin deri:! lie iumn! te plote shpirlnore e {I'llplwre. 1"a nJf:.rirn tash ne dori;>jeten e sh4yptarit, t'ja zbatojm~ di';~t e vepral, ~ nuk kcmi:' me dijle me e melidel1 e ;,,~, '1'.;, permledl1e e l.1 IJiflJe jeten e Ii ne nji Ijeter pike, perpose njasaje rrq::': '~rgJ:[!1t'i mrench ~(i cilles valviten te ~jitha drej-

:imet e ...e.lGCS meli

1111 ,;

pullit

1'0111:',

ell,

re'lt.:

r;riI1:!I1~i e zetllt'rs 2t ~1~lrni ne "

te setciilil

shqyptar;

te cillin

kapel

e tbe~

jeta e po-

e ~"';6\Jali [! jane kto dy fjale: Be see f e. Shqyptari rnrenJj idcant te best's r \.rmledhe te miral e trupit, e me ideal te f~~ aon Ire ju gjegje n~voive It! shpirtil, kshtl1 qi shqyptari at here e man vedin \~ Llm, kuer Olund Ie jete i be~lIeshemr e par at here i beso!1 'dit e ka besimin e tjerve kuer te mrrije

me pase aq gja e p;.srnl, shnder e force, dije e vi, ;yl, sa mos tt

- 601I1'.tndi kuqet ftyra per kurrnji sa e sl1qypiant rtjiptrnjisohet e dif'hmon vet~ goja e popullit

send ne kurrnji rase, e prandej beme ndere E:burrni. Ket te vertete na

kuer nder te gjitha rasat e jdes, te seicilli shqypmdl1il <' Ii: ' O{ )2, te L.J"Olls:1!ne ejashte;.:akonshme, tar, ~,'cilla fal11:1" I atl1nd a hajrak per norme e rregull veprimit ndjeke ket pw It' r: (~r e i f i k un s e i k 0 ~ i tun. E njimend '" kuer uum i '1i'!':.\lc t' oail, per bese e burrni, me gjak te ftofte e me Ie Illc~rhjae. 1e, len I' i digjet shpia, t'i nH'!rret gjaja, I'i jesin toket djerr, qel ne rrup';; t~ l1'adhe robt e vet. i shtrohet LtS e turn mUllgef've, I11UiH ,'" repl't' ÂĽatohet me dhane jete e shpirte per ket pLtlle, dot: {'1. ',:. e se aj per njimend te gjitha Ie mirat e

e per me e ruejte njate ndere qi mahet ne ti' ,;o,JoJllir I' one me pre mikun, mc thye besen. 1]10S I.!C i nri<"'" f;"'!i" ~~tid:13111111, jane pune ma te ligshta e te pOSI1!IL~ se e , ."1' e keqe, dere sa mrrijme ka 'jhere me i dhalie ma I'ct,'d-.' ;~ I~ beses se te fes. MentaIiteti i Ilji nierit a I r.ji pop.il!; II! njifet mbas gjykimeve qi ban, e mas jetes i man P(,.~

II1Je

bes2 e

I!L"'d'"

[)t.rrl}I

'N~i

randsiet qi 11ep ra~ave Ii' jeres, e sidomos mas pikpamjes 11(:'11 te cillen i lIlerr c i ~mon veprilll.:t l' tjerve. Tash ti, shqyptari aq e zen 'per

nieri

Ild"ke~;d,

.l te

vrojne

lle tc b~se

burrni,

e kuer

p'/de e dOli :1:l; d,j'l.' '>~ y~' n:er~ asht aj me 10 cillin dO'1 lI1e past: pOne, pike !tiel sC i. "i. pvete se C;e fare burrit asht, e si Ie j'1 kete njofte bUrP'a11,ja ka nj f{t.; edhe te gjitl1a vetit tJcra; c ma i pari e gadi Ie thue:.!1 I vctmi element i burrnis sc sl1q"!1tare asht hesa, kshtLt qi ma i nalti typ a se ideal i mendes sl1qyptarit nuk asht gjaja as pasunia,

e s~ rnramit

as dieja as urtia

por

besa e burr-

nia. Per me e proVue edlJe ma njimend se be see f e jane qandrra e jetes shqyptare, te vrojme e Ie kerkojme cilli asht ma i mrami mjd e mel i nalli apel Ie cillit i sil'llet shqyptari ptr mE' II vu kapak e me i ndreqe <;ashtjet e je~es. Kuer dy vete, dy vllazl11, a dy bajrake nuk mund tt.; bijne ne godi as me shper~ blirn te damit e te dhunes, as'me urti Ie plL'qve, as per hater

It! ndermjetsve, e velmja e ma t.:: mramja melldyre e te ndrequnil melldja krenare e shqyplarit te cillen nuk e

.ashl beja; e njajo locthp rrC'ziku, nuk jane re zojat me e cilia lot me jete c

e treme anmiku, e as pushkc: as shpata IJuk thye e me e perute; njajo vullndese <;elike e me dekc e c kerrcnuet i rrin kujdo :e guxojne

me '.'U dare 111'liri te saj~, mendja e vullnesa ju shtr~shin

kuej, kan me

iu ule e

e shqyptarit, po, ne pervu njasaje fuqi tcjet te

61-

bindshme, qi beja e bamr; ka ne kup:im te shqyptarii. Nder vende l'ona, beja nuk asht vetun nji sjelle fetare e nji akt re1igjonit, pot me te vertete asht edhe liji akt i jetes shoqnore te shqyptarit, pse ne per he jovetun ndrcqet nji C:cJshtje e cilIa nuk i perket fes, par pse zakonisht kilS!J Iyp~ bene, lype edhe dy (t tre dele ne 24 betare 'Ie :;;,. Icr drejtsi e burrni, te cillet me misb e me siIpirte do t'a dlslnitIDjne te verteten per te pa fajin kundra fajtorit, e shqyptari qi i rin bes se bame, as Ill.!: k-:rkon apel n,a te Jlalte me u perlig-je, dif(')n kjaret se aj i.' bAn fjj menden e vullnesen e ':ct, te gjaJlet e te gjitha ti' n,'rat e jdes, per njaie tiishmi qi kundra ti bajnt! feja e shpirti, nucra e burrnia e betarve. Shqytari pra d"re kft te dijne e t' l1Iundet, orvatet me i vue ~as:Jtjet e jetes I1IP be~.' e burrni, e tuej mas meinjaftue per kaq

besa ?s bl!rrnija,

i ~iellet e lype ne ndime bep (~ fen te cillat per ar~\ Pete mri1metfuqi qi do te c;ojne Ile vrnd do te plo'so!n~ ce Jo mUI",.'St. Po r dISI111l0!!1"" ~,l'

te jaTle Ie mramet

~e do lig'hH

me kaq nuk i kr r :! c"::-' C fl.:~l!,J,,:'ties Se h,!\)el qi kelliL praqite, Dor per qellim i ii~ 'lliaftol1 me ~ pose ...,;kc, e bdu ':;c i d~an;:' slikas e ilJe i <;1< ldl ;ig('l!,'lS s' one me e swdjuc ne themcl jeten, doket, mentalitelin, idealin e karakterin e popullit t'one. Per me l' pluts:,t: :.e[ "rtik!dl dllem me i giegjt: nji te pvet-

mes qi me ar"ye !1lunct te na bajne

lexue~at t'one: Nieri,

thame,

permirso:ld mas Jrllalit qi ndjeke, e po shqyptari p<:e me! aq mrapa me .,'i ,'1 qi ncloq n~j iJl.d aq te nalte L' t2 madhl1ucsl1em, ~i asht hesJ c ieja'? ~': 8

Me sil dieUi mUlid k 'i... ten

me kellc

ata

qi per:.u,

.Il.,

-'.

I". aq bfSi.' e fe lIllI ;-

-':!UJ P K' Dsh!JIL

sl1em qi per:;a

!~1u(e vjtl

~ 11"

rrokullia qi toka

dJ !(i bftje

e terrin

Il1c!1der-

l10pullin t'on(;; nor

SI:,lJers~ Irupen bol:lOr;;, e v~h:sin ne .l'iJdyre, qi ndoj r;,::sc c saja ;(d.j l,ere mas te gjindct mc ftYle preje diellit, njashtu .1<:V("J[:: e .iete~ e rrethanal e koln'e e shtypen shqyptarin e sl'hele e erllhen [LIP;ja mrrudhe mOlalin, den sa e bane me u struke e me li perllliedhe ; maj:i i.' I kupshqym mrenda vedit, e kshtu bese e fe shqy~tari toj ne nji pikl-'an:je shqy.ll vell'jake. Qe ma e para pnrde qi ju \ U perparimit l' one. Per me e pa kjaret hI l' \ ertete do t' a sbikjojrne ne GritÂŁ!. e nder pari.IlL te psykologis, I'lalOni kje mendi~ tl pej'pjei<llI.J!

l,;

~ '\ .np tjne

mil

se dia asl11 vyrtyli

52-

i ci1li c bi\u

uieriu

Ie mire,

e deri dikll pat

arsye, 111" Sl u i h i I v 0 I i I II m (J u i u p r a e CO!! u i I II Ill, m;1 i pui ~'IJJrl ;~er :ne e dasl1te uji seud asl1t nj()flsia e Iii; Dor e pat gabim Klier mendJj sc mjaftu!l t' a njofin nini Ie miren per me ken~ i mire. Neper njC)ft~i Ie :lerdes uil"i kil me muejte me II tl1irre e me keui.' i disIH'!'l, por i il1iri; 'ei 1m' n (hirri:' c ml' kenc vetem at l1ere, kur:' aklLl e ';l1llndcscs se Ii Ie keue per!lfiirsimin e c]rejtim;n qi i perV~t. :-,111<111 t, vullnes" e bau uierin ti: mire. Por

vuliudesa

me gjit!1

(

'3ht zo.ia c mre:ues!Ja

e te

tane

fllqiev(',

edl1l' PS? kuer Ie duel!, nllk len as zOliu as robiu drejte per dn';ti~ me ja I1jeke lir;eu, asgjc.mi1l1gul :ish! nji fuqic e cill;; vcdd rriu t,l1q, e per UH' dlSh:e I' me \ epi'UC do e mos kei l1evoje me kcue s11l5' e UZI[l; I'reje fuqie'd tjera, sidomos preje arsycs. Non m 0vet 11r u i s i mlJ [a, tl1l)jsniil skolastiket, e dojsl1iu me (l1ani.; se nieri (\'l111uesa,) zakoni~l1t vq rOil at l1ert e n'at IIIndyre c;i l1'endja VerYOl1 ml t2 Tashti, si::urse :thl'jimi L vcprimi i !eperm a fo t i mauget i fl1qive ndiesoi',' e bi 'ore, <; ('tHie trazimi a ndul:kiTlli i

pa r;egl1llt i t'ne lJ1l1nd;(Ir,laliil 1110udes t;; p~\lllt e k;aret

ka !;ahe

e vtn+:.J,

~\I" e l1r'(),i.'1Ii

I1der

aneIllikt.

n' J1 i

(' 11u'

dhille

qi Ie

kreiet etj" Siltl1 r ~l.shr 'at l' nevojet (' jetf!s, rreth&I1;:t e infll1ksi i perjasll (On], tI1C.; 111 n'nlo..lld 1\' per mjet te 1](.1sieve, mi'rijne per veoi lil'.:q,iel1 e vl1lineses, at hne I11t1nuj,:tl'cj mos 11' (ba forte

pase

rrctl1ojen,

pershlypje nuk aSJt

tiua, jashte atYl!e te nevojvc qi c ZI a me i paraqite e me c drejtlle vl1llnde-

sel1 ne n.ii ideal !l1a t( nalfl', l vl1,lnt'sC! qi pa arsye asht nii fl1qie e v,-rbte. e ,dl. 01111eel gsht1\t'me. e isht n vedin, e n:err at Illndyre vepril11i., 51 <;e IYllin nevoj'e qi c rrt>tl1ojcn e ju si kishte mc i perk:te e si kishte me kcnc mire 11<'1 ' ieri. Nt ket \cshtrim po tllOna se S'1qyptari ash! fryti, pjella. efekti i koh "t e j ngl1shticave, neper te cillat vl1e.i.i per sa mot e \jet. Shqyptari kl1er e pei se se po i dhiil1et hej. fill,)j ule JI1 dhirl'et vediC e Illasi u kl1jtl1e se per I11llngese te mje'e\ e e per <ohkak te shpatts t te konc:pit qi varet rrishin 1111kryc te n, nl1k do te Illl1nd 1.1 kapte ne qeIlim te perbashket; k\ler e pa se nllk ishte i zoti me i dale doret njati prcjt' te cillit me gjith qi kishte lager me pase e me prite ngallnil11in c vet, vetem pse ishte sl1qyptar e ndiqte idealin e beses e Ie fes i kje dhane burgu per shkolle, pla<;ka .e robnia per shperblim; at here :lll1er uji tjeter systeme jetet. c n'vend me c ba veil ten fllie per idt'a!in e vel, kje detyrl1c me ja true ncvojvc

63-

e rrethanave deri te piUllt e men des e liriil e vullndeses; nul< e harroi, pOl' gjithnji e majti para sys;le idealin e vet, e masi !1uk mujt me e ndjei.;e "j e Iyptc e mara e e miru e ti e njimendtc, bese

. e fe i ndoq e j

111

c;ante qi kishte. Nuk nji beses e burrnies

j:i si ja preu n'CI,(~ja e si c;e Iypi nevoja e velypet nji die e madh~ me u kujtuc se, preje vebtjake nUK do te mund te rrjedhte tjeter,

pOl' lIladhshti e kreni, e prej 11;1 res s;: nJjekne mas jo mL>as arsyjet, do t' u !Ll<' 'J51 a gjitllnuer bestytniesh :::11,. t'T~ji ;dfalit \rhtjak pra st'qyp!ari pt,:1i, t' Ole '~I' ,(, tUL nder IPa l1ir"t cilk.' <.,i1'<>1,c tli veil,l me c ba Jien porsi shblle p~r II. U 1,;:"j( 11,d,al tf fes, g]iths!lka res e e mlodl1 e e i "'s' Iii 11. 1.da rrethit Ie vege! te te fantazis, e :le,(I.~ iJ e u kal'l' dOr! dorils me jere V:k ncvojte e J' b, l ,., 111?r.dilanjC 111e e ta r;'n(:,(n u ~,hkpur pre.it' ~il'qllis kl [11,iHt', as nuk k.'l.<oj t'udobU pori mjaftoj !Ill' I~ pS~ltl;l' te Igjallet si do te mllejte; e sc kto pikpamjt'

e k)' drejti.ll

jelr:t vijoj

aq gjate,

nevojet e ne pokje shen;-

e vyrtytin i perkd udisive e per me L lIdobd,

e jdes, 1uej kcne

e jll qas

e ju

eiJdes e .el1lres se :c parve t'one, sa m(' jll ba PL"( b' ,::. m:\s br~zi[ LCj II trC\s~,:gllc, l.ini ne shpirte e .,C ;(;1Cte i 0pullit t'one, l1 :;, doke e (Y 1jd:~ane dh nder ne, kshi!i qi sod te ven lI1endja se karak.eri I \L\,ante j popullit shqyp'3I' asht, me njesh aq rreb<:t

k(>ne eg()i~t

e fantitik.

Qe IPe pi\k fjak

te gjitha

slIkaqet,per

te cilia: tluk mtil'jtem me perparne derr me sod, e k:o jane cdhe rraJet e lllikrot)\ e te gjith kobev.: qi sod rreshen 1111 nt, varrct e gjynilimet ma !L rrLziksl1met, me e 11f1;,e popullin t'one.

!e cillat

maten

me ja mane

jeten

Pik ma se parit pra II perht s!:qyptarve me e njoftc e me c prek!! me dore pakicen e vobsin e mentalitetit ne tt cill'n v<1Zlldojm e, e te gjith sa jem kristjan e muh<,l1Iedan do t'a dijme, se nuk n'a prollon

ere sendit

'independenca

keme,

der te

jesim

robt e Egoizmit

vehtjetuer e te Fanatizrnit fetar, as 1I10S t'a l1arrojme qi me veud e foli Montesquie, se ma shum shteien humeR e u zhduken per shkak te vese\e qi ndaqen, se per ~e do I11Ungcse

lig!ore a ekotlomike, e se nuk e ka e politike njaje populi I cilli nuk i sjelle mend se nuk mund te dalim natyret, jem{ e trashigoime gjakul1 e doket e tYiJe, pOl'

tjeter

te gjate jc:ten morale mare te birt

doket

e veta. Nji-

e te parve

t'one

jeme dy here fajtore ne

e vijojshim -per leverti e pritese njate mendYle mendimit e Hprimil, qi ata e ndoqen per l1evoje, Po nuk dueltm Egoizmit e Fa-

64-

natizmit nuk keme lager me u r:lk~me gazi i botes e preja e anmiqve.

Dyndja

par jem ba

e Shqyptarve 1'Italis.

Ata grumbuj per shtatedhete

shlet ne vedi,

Shqyptaresh,

e ma gj91tle

qi sot gjin..!cn Ie sbperdam e katui1de l'I';::;s se poshleme,

neauk

LJ de1Jde~l prej atmes se vel te gjith per i ,led; as se kerkuell gji!hmone viset ma t' afermet kllndruei! Shqypnije, veG per ,0'[1 hike zolnimil mizuer t' usht. is turh r cila mbas dekes s;! 'Skanderlwgllt sido!11o~, bani "arliin ma te madhin m' komin t'one. Kolonit shqyplare te Kalabrjcs e te SiGiljes bAhen ma se 200 mi shpirt.(I) E verlete, qi pak jane sol ato bash'1. qi flasill vctem e !hjeshl gjyhell amlare; par kejo pune 1.<: ..:1< do Ie lIa bindin, ne kje qi vem n' oroe qinllJI e vjctve, .ji loan ki.tluc, <;e se ala gjinden de :njes Ie hllejve, me Ie ci!t kan rrellccn. pi ej Ie ciive janâ&#x201A;Ź' marsblrllt! e sdlldlle. Ale gjithket.." shqyptart e Ila~ls krill qite IIdjerz Ie permendll'l e pUI'~CJre fort Ie censlJcm e pi Ii lratyres shqype sidomos, i kan ba shcrhime Ie mhJ!1": mjaft l11e e permende: Varibuben, Senalol in, De Raden, Kri"l :n, Kamarden Serel11ben(~). Shlegtimin l11a Ie parin e bane shyplarel ne dbi: t'ltalis kur, Ie luILin prei Alfonsit V. I' Aragonjcs, i vojlen kelij ne ndime Ik.! kUIllanue te Miter Reores. Shlrucn Kaiabrjen ne v. 1443, I a slIgurllen A~fonsit killnben I' sells se Napullit, e ky, si 110 :hp"rbllm, i leshoj ne dore lWtrit sl1ndimin e Rregjil -: lEi t\.a ~lbrjes.

(1) I<eslitu A.Stralico."Letlerail j'} Albanfse.-IV. f. 20 sado, qi Dr. L. v. Thalloczy. - "Iliyr,--\.,lJlJische FOI sch lIngen ", f, 339. i peshtetlln Illbi s!atis- B. I. - ,.Die !talo - Alban.', like Ie Tajani!, thote, se nul, jane ma sham shqyptar n' !tall, se 98,.35. Ie shperdam I1dt'r 39 vE;nde; por kjo slalistike se mundet m'lI ndJcke <;ot, Illbasi as!.! mjaft e vjeter: kje perbi\ mba;, gjejes ne Ie cilen ,:,hiil srqypt2ie! prej v. 188\. dOli 1894. A. SIr a lie 0 ne "Manu;Jle di Le!teratma AJb" flet per nji shtegtilll Ie Shqyptarve qysh ne v. 1396., pOl' kjc i vogel.

- 65tuj elute Qi nji pje'se e ushtris se tij nemose, te xete vend, me gjith familje, ne Si~ilje, per me i pase gadi ne ~e do rrezik. Nji ~ete tjcter mbet n'ltali asi shlegu, kur Skanderbegu shkoj me 8.000 ushlare me peshtue Ferdinandin I. te birin e AIfonsit, prej kercnimeve t'anjouve (ne v. 1459.) Si dihet, ushtrija shqyptare thej e vO ne mend anmiyt e Ferdinandit; keshtll qi ky, per ndere te bame, u fali shqyptarve rrethet e Tranit, te S. Giov. Rotondo e te Sipontit. Ketu rran ma vone tjere shqyptare: do, sa kje gjall Skanderbegu, por mil shum mas dekes se tij.(l) Nuk asht qellimi i jone te flasil11gjane e gjate permbi setcilin shtegtim e arrsye, Qi i bani keta vllazent t' one me dale andej detin. Po na kande vetem me prO ketu ti! perkethuem nji dokumen!, kO tregohen episode te permallshme, qi ndollen, kur nji shumice e madhe shqyptaresh u dynden prej atmes se vet pak vjet mbas dekes se Skanderbegut, d. 111.th, n' ate dit vaji e mjerimi. kur Shqypnija e pat rrezik me ra ne nji robni, qi do te ngjatte afer 450 vjetsh. Dokumenti kje botue per ma te paren here prej De Rades ne v. 1866.,2)e asht i xjerrun prej nji dorshkrimi, rreshtue prej nji fare Agostin To~it. shqyptar prej She Kozmit (S t rig a r ;), qi jetoj ne gjyse te dyte te shekullit XVII. "Mbas dekes se Shnderbegut, i biri i tii, Gjini, u ~ue e dau m' ant'sh grill e femijt e burrat e v]eter, qi s' ishin te zot per arme; bashkoj shka gjet lunder e barke tregtije, ner gjytete (limane) shqyplare, te Vlones, te Portes (Portice), te Myzeqes, te Durrsit, Ie Buenes, t' Ulqinit e te Tivarit. Sa ishin tuj udhtue per m'u kape ne lima te Tivarit, kG isbin Ie mled:lUnalok te tana ani! bashH me 4 gale venedike, i u desht Gjinit me shake te ve: me hi nii nji lufte.

Shkaku i ketyne Ie zezave kje, pse u dil Kim a r a S) (qi asht nji pjese e Shqypnis) prej Shkodre, tuj kene se te dyja keto 1). A. Galanti. "L'Albania "Part. II. Cap. Ill. f. 174. 2) Rap s;0 die d' u n p 0 e m a a I ban e s e etj. - Firence, t j p. Ben c i n i. S).KetUshifet se shkrimtari asht rrejte, luj i u peshtete nji gojdhanes se gabueshme. Deskripcjoni dheshkrojtar i Kim are s asht fare i gabuem, po se kje se nen ket emen "Kimarjot" do te nenkuptohen fise tjera Shqyptaresh, te vendueme aty, kO thole dokumenti.

66-

krahina jane te shkeputne prej nji lumit te madh, qi quhet Buen, lutTI plot peshq e njala, mE' te cilat vendi ban tn~g. Tuj pa se hovi i ushtris turke (se ei\e:; u kish' Pr! veziri, lsuf Pasha) ishte hehe kah shtrote Shqypnin moare ~ kah shkelitte prandej cdhe at krah andej lumin (Buenen); Kil11arjott, !uj drashte ma fort per shpija te veta, qi ishin aty nget, u melodhen ne kuvend, e, tuj u da prej Shkodranve, i <;uen leter Isuf Pashes, tuj i thane se ata doshin m'u zembrape e me ra ne dare, po kje se aj s'i bate ndoj te keqe Kimares. U a ndigjoj Pasha fJalen; edhe keta kethyn nder vende te veta. Mbet at here vetcl11 ana tjetn, d. 111 tho krahiua e Shkodres,

ne dore

per

te gjal,:!

Pashes

ISlif

me arrl1e ne dor~ e i ban lnshke prinea S:IQypta:e

sen

Marka

mbi

del'.

N'ushtr\

e Shlj\PIJIS,

Shini,

Eli

katunde

1\1tdl:.; ,.

ish'n

edhe

ka the

per

bashke

me ushrare Tivari,

por,

e li.i

dall

mus

l1't

lI1e

lli -

Uli krye

t'ushtrls,

qllelH"hlin:

; ,'1atl s Kv : mhram, .

lOluote

sh~ "1 ~ 'cS C '1 ~'-jd; keto ' 1 ,c i, 'J gIlt. .1 I ;\rmatisne;

shkoshill e 1I13ndej

lL'dr

tjertt

:-lIpl

i nilIle

ue ~hk(J-

biiiT

ne n"

Ishiu

i ra

nise; edhe

ti> para

IjerE

gjytet

nalte e re gJatl;

armei;

raja

l' '''\;I1'kl1

ina .Iv

te Mates;

kambe

11:'5hoJ

E: <;ueu !1l' 'vend fja1eu c vet CJrfll (: fettlijt Int Gjinin e me tje ,en ..;e', -/1 is:l[l

Kreshnike Kole

s'i

ndeji.'

e lI1e

i ,hitl

1 'ld ,. lnrkt hc,YIJ 1\,

is,

,1>2,l'l IIji nidi hllkur

11'.111.. I,rel

nllL.

t'i

detit gjilldet

e rivdril Deri I.;:ill h ",I: 1.1 I Jl< l1S,ll!1la turkp nen kllnLnde ['lsdi PCIS il2S, tl 11 ,1,; brt" :::'.ILn,ldri.'t; keiO kishte rrdlllle Gjinln me shah k L: I,' Ii. rllgen e se iete m'lI :); dij SCSI mUlf('n afrlle gjinden qi 11 k:sh ardllt nl ildll11' vesht Shqyptar"t, se ba'kel pd ta IS.lin L ,),ruE' e melee r' nl' lima te Pastro\;' ej-i:, ne ll,~ It DaJ'1}dcIf., nen stlndilll Ie Vtnccl gjytetza

kasve, e se aty pritsl1in grt i n"1

!llse

r1n n'ere

shqyptaret

kesaje fjale, dllelen preJ ~;j 'el'C lI1e ari11e :1(' dvre, mesyn lIshtrlll, k 'l.tn per I11jn's tllrqve tuj ba nai dhan zjarl11'n keslltjell "

min mbe ta e u !lisen me shkllc kah e ketij

lima'ii.

Pasf!'()\

ill-i

Ndermjet

Tivarit

kroatisht'Cl, kalan nji lum, qi dikahet pre': Maleve Ie Perastit te Malitzi, I11bllshe gati perhere me bore. Ud1lill1i, per ti:!eilin jenCl kali fl(1sim, ndolli ne prendverf. TlIj

mas pase, kaltle

Illmin,

nl' nji vend,

pra, per cJi aSI

kll htd

doresl] as lunder. as farii mjeti Ille se me e ishle breg rnbe breg; e n'ani:' tjrter tuj

sl1tegu

67-

1 u dashte me ba nji te sjellun teper te gjate, d. m. tho me shkapercye malet e Kotorrit, me ra neper Kroad e Siavoni, tuj e vCl vedin ne rrezik me ndeshe kund edhe n'anmik; e ban pleqni e e dan me e dale lumin njashtll zhyl e mbyt. I ran pra, me not ujit, si te despruem; por boren nieri te madh. Shka mtdt me peshtue vojt ne Pastroviq, kli tl ba me ushtare, qi kishi:l ardhe perpara e me ta u venduen nder barke e u nisen Grat, pleqt e femijt e kaluen ma te pard detin; njite mbas tyne duel edhe Gjini me ushtare e keshtli u kape:~ tu brigjet e Si~iIjes. Kur ban me i njeh" barket e njrrzl e nisun, e pan at here se gjind sllllm u kishin mbete rruges, dikli prej semundje, prej Gje, pse nise per ngut; Vrrtetuen edhe se shum ani nuk

dikil ishin

me tjera; stuhija e detit i kishte pasp shperda e kurr ma nuk mund u muer gja vesht per to. KJan sa klan rreziqet, qi i kisllin gjete e mandej, mbasi u kcshillue Gjini me kren, muer rrugen per Palerm kG vaj ren

aso kohl:: e i diftuen

gjindej krajli, se sa ngush'

ferdinandi. Para sl Shqyplaret kishin ra. luj i u luti; t'u a njitte

e I'u epte lejen me zhgarkue Ii: tane gjilden. Per nji q: krajJi e mlier ':esil' se ku'sh ishin, kurrsesi me i lane Ie delshill mhc lok'f' Ie veta, tuj \

ban do-

nuk t1 gjegj drashte roos

t'i bljte ndo'i n!;atrrese prej Turqve; me gjit'1k( ta u ndimoj me buke. U dha urdhen pra te liligoile;hin ilndej; per ndryshej, u tha, se do I'u mbytte)le fund te detit barket e tyne.E <;epalli ket urdhen neper mbre'ni Ie vel edile <;0 giinden andej e kendej me prite mos te guxole kush me sh,garkde kUl~d npr I:mane te veta.

Me zcmer te plas e atblJte u drejrll' n kah deli i Napullit; e pieanuen punen ille Sill qishojne, burrnisht, si Shqyptare, e dan me zhgarkue, mt' diJle t;e me dijle, nt lima te Saler-

e, mbasi

nit;

prej

andej

Lan

I .

r "

me vo.i te n(i Napuli

permbas

gral egjlllden

e s0 "br,.i11i

ne Rrome.

e papl1ne;

tjeret

U Vll11

rresht, si ushtare, me flaillur Ie Jeruzalemit e me njyre te paqit, p~r mas me <;LIe kend peshe ed:,t> u !lisen. Xevendsi i krajlit u bani ball e se desht nji here me i lane me' hi rlt gjytet; por keta i than

qi mos Ite gabute

me u bi! gja, pse kishin

urchnin

e krajlit.

Fer-

dinandit, qi u epte leje \11e xane vend aty per ndo'j dite. Perfaqesuesi u a Iypi me e pa doren e krajlit; pur, mbasi keta nuk kishin gja me vedi, u shterngue, me i prill' me forcade, njaq, sa Shqyptarve, jLl desl1! atbote pra, ne vend qi me

me qindrue e me i ,iie shteg vedit. KeshtCl zhgClrkue ne Salern, hln mbrende ne Napull,

68-

kO populli napoletan j priti bujarisht, luj i pershendete si miq e meprojsat e Pes; u shenjoj Kastelnuovin, kCl te mQjshin me xane vend sa per 'i herE'. Gjini, mbasi la aty me ta Ko'e Mal ka Shinin ne ;"ambe te vet, me porosi qi t' a njifshin te tane, si me kene aj vete, rr.uer me vedi do kren e pak ushtare e u nisne me shkue tu Papa Shejl. Merrijni nE' Fondi, pushoj nji dile, e ne e nesre muer rrugen per Rrom!!. I ra Papi's nder kame e, me lot per faqe, i tha, se aj ishte nji fatz!, qi per 12 vjet rresht kish ba lufte per fe e se para si gjyshi e i ali, Skanderbegu me te vllazenl, helmalisun prej Turqve, kishin dhane jeten e gjan e vet per me i dale zot Kishes, e' se tash aj kishte ra fort poshle e ishle i salvllem prej anmiqve te krishtenimit, shkue dam me rob per del, i merguem e i panjoftun ne dhe te huej, pa i u dhimte nierit te gialle; mun as krajJi, Ferdinandi nllk ishte gjegje me c lane me xane vend ne loke te vel; keshtu isl'le luj i ra nder kambe Mekambsit Ie Krishlil me i Iype ndime. Shejli

Ate Pape i Iha qi Ie kthete nder te vett ne NapulJr;

I'i merr~e me Ie mirE' e t'i sqndote me dashtE'l1i; sa per lete atij, se aj do t'i ndreqte Ie gjitha punet. Edhe njimend; Papa i t;oj leter Ferdinandit e F~aces e mbretit, qi I' a emllcshin e t' a njifshin Gjinil1 e Shqyptarve edhe t'i ,'pshin ndime gjindes se lij. Gjini. me nji lIzdajp IE' madhe ne zemel' IE' vet,

tjeler, t'i a rregjit te si rregjin u

kethye

e xCI vend ne Kastell1uov, kii ndertoj kateI' pyrgje, tuj vQ ne setcilin murojc\1 (stemin) e shpls se vet, sa per shej, m' u dijtE' kurdohere se aj c kishte goditE' at ndertesE' guri; mbasi Kastelnuovi ishte kene god1 e vjder e e ultE'. Nd~rtoj edhe nji kishe te vogel, par fort te hieshme, per klljtim t'emnit te vet, kii desht t'a vorroshin e shifet cnde sot 1110numenti i tij lnermeri per bukur1, rrethue me shtylla guri t' ardhun e me 5 kandila, qi rrijn ndrzE' pa pra. Ne mur ~sht ftyra e tij, piklurE' greke, meille me nji pelhure, pune fort e r;mueshme dare. <;ilcin e kesajr kishe e mban kapelani grek i Napullit, i cili e ka nE' kujdes rojen e k2tlj vendi. Per 10 vjet nctej Gjini ne KastelJ;!uov pa pase fare ~razimi; par per rrezik len do ngatrrcsa e idhnillle ndermjet krajlave e te vetve. Shqyptaret, pa nderrue kurrgja, u mbajten gjithmone nja; velÂĽ kjen shperda me farnilje Ie veta neper mbretni te Napu-

Wt e neper Sic;ilje. Ferdillandit e tl! dy jashte prej krajlnJs Shqyptaret e qilen

69-

Mas kl!saje pune,

krajJi i Spajes i c;oj ndim0 ~r bashkut u vun me e ndjeke e me qik sf! vel Gjinill me gjith shqyplarf!. Par <;1.a, Sc ceken ki!si shtegu me qindrrue per force cmos

me lujte gjurmen; u shternguen n' Ave:in, i c;uen fjali! shokve,;:;1 kishin per rreth edhe e ban do Jufte n' Avelin e n' Adrianâ&#x201A;Ź>. U zembrapen mandej ne Trebisa<;je per me baFbklle gjiden, qi ishte e shperdame !leper Kalabrje edhe sa per i here, XUl1 vend My per do dil. Parse n' ane prej Kariljanit ju vu ne shpinl' Ferdil'laildi e II a be1Ji pa prite, pa klljtlle. Gjini, si u gjet .dy zjarmijeve, dha zanin per paq, tuj Iype vcc; me e t;ue

Il1jedi:: punen

tu' f>.lpa t' a pleqnole aj bashke me krajJa tjere te krishten(; e tuj u dbane fjaIen se do I'i rrijte pleqnis sf! tyt1e. Edhe e la;; (uften. Pleqnija e Papes i a qiti Perdinandit e krajlit te Spajes me u pague Shqyptarve spenzimet e me u leshue vendel per banese njashlu, si tl! bijshin nl! godi ata vetl! me shoqishojne; Gjinit me i leshue Shl! Pjetrin nl! Galatinl! me do vende tjera; pose kesaje me u dhane shqyptarve barate e shelirime te dhetash e pagesesh, sidomos per doganl! te hckrit; me u ndimue 111e te holIa, vec;se Shqyptaret do t'u shperdashin andej e kendej neper kraj!nJ te Napullit e te Sic;iljes (sikur jane sot per sot); me u ba nja si vendast tjere, as mos me guxue me ngrehe kund gjytet, pa . leje e pelqim te Spajes. Etj. etj. Prej v. 1481 deri 1492 "ajten n' !tan jugore, posac;e ndet Sic;ilje, lagje mbas laJjet shum familje Ie ToskenJs, per m' u peshtue

kundershtil11eve te turkut.

Shqyptarl!t e Mores u dynden

me shumice ne v. 1535. me 200 ani, qi u pat dhane Karli V.; do u shperdan neper Sic;ilje, ne Napull, n'ishull ti! Liparit; tjeret themeluen kolonJ te reja, si me -.thanl!: Sarilin, Moskitin, She Konstantinin Shqyptar et.i. Dyndje tjera Shqyptaresh ma tl! vogla ndollen nl! v. 1680. .e nl! v, 1744. Shqyptaret_e Sic;iljes, per me e shefry~ mallin e aldheut, kan zakon me dale, si'i vjetl!, per vjete, nji dite vere mbi Mal Ie Drandofilleve (M 0 n t e dell e R 0 s e) e aty, Ie sjellun me ftyr~ . prej Undjes, i pershl!ndeten Shqypnis e Koronit te Mores, (prej 'kaheu zhegulenma sl! vonit) tuj kendue at kange te permallsh-

me 1) qi filion: 1)

"Arbri i rii". - Vjet,I. N. III. f. 6.

70 -

"°, e bukura More, Ase kur t~ Ije (Iashe) Me nenke te pel (I) Atje kam u memen t'imej Atje kam u t'im vellal 0, e bukura More,

Ase kur te Ije (Iashe) Me nenke te pel" (~)

5hqypnija (28 Ndanuer

£ lirB. 1921)

Jo, po: a s'dcsht djalli Shqypnie? Jo, po: a s'desht hasmi Shqyptarl!? Qe, pra sad po Id Shqypnie; Qe, pra, sad po ka Shqyptarl!. Jo, po: ka Shqypnie, per Zotin! Ka Shqyptare. qi n'c;ark agzotin Ata e majn€' p'r'i kurrgjasend. ..

<;' merr prej kreshtet t'Velec;;kut E der posht€' ne Kep te Shtillit, P'r inat t'djallit e t'anmikut, Sad, si shkrue kje m'liber t'qillit,

Shkrue me gisht t'nji Perendije -'FJamri kuq e Zl Ishon hije: Ane e kand Shqypnie a ky vend.

par."

(I) "Ma nuk Ie pashl!" (2) Kamarda. - Appendice aJ saggio di ,,0 ram. co mPrato. - Alberghetti e E. 1866. - f. 126. 1. (a).

Po,

pOl' neser, me nihme l' Zotit, 1'a bajme prap Shqypnie Prcj Prevezet m'Leqe t' Hotit, Prej Tivarit IIl'Monastire; Edhe flalllllri i Shqypnies, Si flake IIlnije t'Pt'rendies, Do t'vajvitet m' Kac;anik.

. Do

M' K;\(;anik, po, do ((uq e zi flamri

t'lire

t'vaivitd i Shoyrtarvet;

I-'erse toka, shqyp ku flitet, Ajo ve1e ii, qi pr~j t'Parvet Trashig;m na e kemi pase: Mrende i huf'j, jo, ma s'do t'shklase, Pose ateilere, kuer vjen per mik.

Jo,

po: KtO Gj? S'n.i Zoti Me Por

na srld k[O sundo~m{:; s'hece flala e tjeterkuje; JIe liri en na nu k e )Srloj me. Jfi m mbret as kraj I, te huej. m'qiell e na mbi'toke; gjithkend vllazen e shoke, iejcilli :1J'cak te vet.

Prande' i huej, n'anderr m'e pa Se vjen kurr e shklet tlder ne, Drlle se keq kishte me i fa; Pse Shqyp:aret kan bft nji be Be tEi madhe a ta kan ba; Per S!lqypnie ne Iufti> me rra Me rra n'lufte me krajl e mbret.

72-

E kucr bjell ne IdLe Shqyptari Lidhe me bese aj nderrnjl~t veti, E din hasmi se at9'pari Shungllon taka e gjil110n deti: se bien krenat fushes s'rnejdanit, kokrrat e basta nit; J Si alo Shkulma - .hkulma gjaku rrmen.

Edhe, hesa, pra, Shqypniia Trup ne kcune ajo na asht <;ue; Ash! dyndc fusha edl:e Malcija, Kall njesllt armrt e janl' shterngul', Kan dale n'Lufte per t'drejta t'veta Zemren flake, synin si zhgjeta Hovin deka s'mund jau then.

Kqyre Europa n'mend habitun, ,Edhe besp nuk do 111'e zanun, ISe kta djelll1 n' Shqypnie janâ&#x201A;Ź

rritun,

Se kta besen e kan dhanun, Gjalle te shpija !lIOS me u kthye, Nji here hasmin per pa e Iilyc, Per pa t.- s!1lye pft'uhllni ,;,' c<1k.

Po, pOI' 11a, me arrsye Ill' njane' do~E' E me pushke Ile tjelrcn ngrefe: Pa fuqie nji kom s'l<i1 Orf.' E as nder t' gjalle s' kil pse me u njefe: N'rrashte perulllini kem' m' ja SlltJ, fSe pa i vOc Shqypnic's kufi, 1Prap Ba ka;lt do t'lahcn 11'gjak.

73-

nji Zot, po, qi pre' ElIlpirit, Me 5Y t'drejte e t'sl1quet perore, Vren mbl f.se t'roC;it t'l1irit, Qi fdl1e t' Iigshtil1 s' e IsIJon dore; Qi tl1a t' forti n, n' :nend 11arl iSUI1, Rrebte ne furie i LlImi tue krisul1, Per nen kame \' Ilgshtlt ja shtron.

,) s'Sl1qyptafit Ky, po, lIji:! shkalll11es Kil me i dhanu:l :1' IUiIl t' parrizit, Qi, sa here pn dlJ0 te Pari t, A per dht!l1e t' "lcLlnics s' Parizit, T' a vringlloje nder lI10she te reja, T'i ndrise n'dore, si njajo rrfeja, Qi per lllllcre Ljiclivc veton.

M' kalldi., pra, nipa t' Gjergj Kastriotit, lv1e lidhe bese e armet me lIjeshe! Kern' lIji Atdhe edhe na n'dite t'sotit: Kem' Shqypnien na Rregjineshe. Per Shqypnie na te jetojl11e; Gjal!e Shqypnien na mos t' a IsllOjme: N'mend t' a k"m' per jete e mot.

Po;

par ndolli se vjel1 dita, Qi me faj ShqY\Jnien e darni, Qi e LirUis u erret drita Edhe 111't' h uej A tdhen e m yarn i A per pare a marric tjera, Si nder kohe qi shkuen, atehera U marrofle i rr.adhi Zot!

P. Gjergj Fishta 1). Shkallme:

shpate.

O. F. M.

-74-

Ne Sant' Elena. (1821-1921

)

Me 9. Korrik 1821 fletorja inglize ,,1' he T i III e s" c;pallte . nji leter c cilia, nise prej S. Elena me 7. Maj, nder sa lajme tjera bite edhe se: "a comet of great size appeared a fortnight previolls to his (Ie Napoleonit) del11i,e", Se nji komcH! e madhe fort ishte kene duke nja pesmdl;cte dil para deket te ti. Lajini ishte i vertctr e komela e permendnf' n'at leter ishIe njajo qi kjc Ilelue prej Nicollet n(> Pons me L 1. f(allnduer, qi kje pa n' Europe me 21. Marc e qi u duk C;'mc 3. Prill aeri me 3

Maj edhe n'emisfer austral 10 tokl!~, sado qi nuk kje aq l' rn~ldhe sa don mc e pru lajmi i botuem ne "Times." Kjo 1<0l11eleme 1. Prill \82\ prendole kund me nji are e

a (rl te katertil mas diellit e i:,hte perl1ji(l\~nd e bukur. Napaleonit, qi aso l\Ob~ gjindej fort i ligsht:lem c nuk mund delte ma, do t'i kct fole ndokush per at fenomen qielluer qi d:lkej perpara dekel Ie Ii e mentaliteli i Bonaparte-s, dldjne aq fort mas bestytnije, do l' a ket marre tl' dukunt e asaje komcte' pOl'si shejin l11a te Illramin <' IUI11nl5se 11. E n' at shpi tt-' vogel te Lonwoodit, i l11uej'lIni ne Waterloo do te kCt sjelle neper mend edhl' r.ji tjekr komete qi u dllk ni' vjetl! 18\1, shi ne njate kohe kuer k9, tuej e dicjte vedin ne ma t(, naltin kulm lul11nije e tuej "mos Oiuejte me parapa c;ka de t'i ndollte ne Moske e ne Bere~in/!, shifte n' at hyll lajmtarin e bukur te pushtimit Ie Rusis. E do t'i ket :retE> kU;limi ediJe Ie kometa e trete, qi percupll ditt e tija, te njajo kometi' 4i U duk !le Ie Icm'te ilnE>vjete \769, komete Ie cillen atl i kandej me e thir;'e mprojscn e genit te vet e ml Ie cille\: Messier pat shkrue fibrin: La grande Comete qui apparut a j a n CIi s s a 11c e deN a po! e 0 11 leG ran d. Napoleoni i cilJi, sikuerse thame. birej mas bestytnije, do te ket lIlel1dlle 'I' at shtroje te shkretl1ueme te Lonwoodit, se nji l1ieri, nE>te lem e ne d~ke Ie cil1it duket nji kOl11ete,nuk do t',shte si ~' do nieri tjeter. E njimend nuk kje si c;'do nieri, sadn qj gjithmone nieri, pse ed~:e ne pau, gjate kohvet qi kaloj ml tOke,

75-

tuej u enue qiellve tre hyj qi binden gjithke~ldin kahdo qi u duken, i ra me pa euhe prcndimin e tyne: msim i kjarte, se edhe lumnija e ti db te merne fund, do te prendote, sikuerse prendoj mend me nji prendim fort te zymte e te trishtueshem.

nji-

Me 18. Qershuer 1815 ra Napoleoni ne Warterloo per mos me II c;ue ma kurr. Shypja me I<rahe te shpupluem e te thyem gjimote per dhe. Pra mund thohej sugurisht se te muejtll:lit e djehes e ngallnyesat e sodes do te kerkojshin me e shtl sa ma pare ne dore Napoleonin, tl1ej pengl1e aq..veprimin e ti, sa jo velem te mOnd e tretshin ne S.Elena, por edhe te ja kputshin nji hEre e pergjithmone uzdajen se ;liOnd do t'u delte ma dore. n mdhajt e Europ~s, Inledhe disa here ne kshill, deshten me e Ishue perandorin e muejlun ne dore te Luigjit XVIII, mretit te Frances e me i urdl1nue te bate gjygj ml te, e t' a grlte. Por ky venJin~, po te kishte shkue ne vend, kishte dale mjaft i rrezikshe I:!. Gjaku i Napoleollit kishte muejte me shkaklue Ie perzieme te reja e te randa e kishte pengu~ keqas fort II.' pertrimt e fuqive shletnore. E kjo kje arsyr:Ja per te cillen ky mendim u la mas dore. Po at here? Dane me e trele ne S. Elena. Ingilterra

l' a ruete atje ma se miri e Europa nuk mund do te kishte shkak me u dridhe ma prej Ii, pse prej ati ishullit te larget, trete nder ujna t~ delit tropikaJ, NapoIeonit nuk mund do t'i delte ma kurrsesi me i e;de shleg vedit per me hike. Por ktft na blnde nji pune: Napoleoni Ishohet vulludetisht ne dare I' anmikut jo ndryshej, por si t'a dite se nuk duen m~ e trete , por me e marre me ndore. Tuej hi n' avullore inglize "Bellerofonle" per me dale me trele, pershndetet pa trazim'me zyrtare ushtrijet e u thole: ,.Jam tuej lype, si dikuer Themistokli, qi te me perbOni ne voter t'lngliterres." Si mund rrehej? Rasat te gjitha qi e perciel1shin n' at mergim diftojshin e;iltas se aj ishteluej ra nder duer te nji anmikut, qi jo vee; nuk e kishte kurrkOnd menden me e perbfijte si mik, por Olundohej programatikisht me e -ndrydhe. E n' at ishuII, qi pra kishte ShUIII vende te shndoshta e me shum bukuri natyret, perandorit !e muejtun i kje caktue per banim, vendi ma i vshtiri per me rmue gjall. Rrahe gjithkahe prej

- 76ere!, i pa hije e i pa blerirn, sh~rurnue prej vapet tropikale ti' diellit, aj vend ishte fort i darnshem per shndet. Shpijat. kfi i merguemi do t'i shkotc ditt e jetes, nllk ishin tjeter ve\ se nji grul1Iull bar a k ash nderlue si do e qi perparandej viejshin per lIIe mledhe I1Irendt: baktit. Vetem dy \.ida ishin kene perrnirsue disi, e mund u thirrshin banil1l per nieri. I<tfi do te strukej per sa te kishte jete, njaj qi sa kje ne lumni te vet, kishle jetue madhnisht tlder pellaze .ma Ie perlllenduna t'Europes; e n'ato dy oda te mjerueme, tuej i shkue shpesh syni n'ato pak c;alane me bart sa per klljlim te zi te kohve Ie kalueme, Napoleoni do Ie ket provue se s'ka dhime ma te madhl' se me mcndue nder dit te vshtira kohe'f1 e lumnis.

kla qi e kishiIl

Nt"! njanen nder ato dy alia shifej shi njajo shtroje kCl aj, i lodhun, ishte ule lIIe pushlle naten para se te niste luften nl' Marengo e n'Austerlitz. Nder piktllra qi hijeshojshin kaler mure! c shkreta, shifej ftyra e Marije Luizes. grues se dyte, ftyra e njasaje shoqe jete qi, harrue te shojne e trelun, nuk trazohej aspak per ~ka ~ kishte gietti Napoleonin. tjeter, ajo e dja!it Ie n, e mretit minjatyre Ie Jozefines.

Afer asaje piktllre ishte edhe nji te vogel te Romes, bashke me nji

Perandorit te riun ja hate

IlIa

te rande e ma te merzitshme

jCien sidomos sundi m tari i i s11u IIi t Hudson Lowe. Qeverija britanike Iluk kishte muejle me gjete nji nieri ma :'eger se ate, per me e rnundue per kadal anmikull e vet. Ishte ky si ma i trashi e rna i vrashti rojtiH burgut: me mend pak e me zemel' aspak. Pengue pergjithsisht nd.~r Ie tana vepril11el e vela prej nji rnonornanijet te vertete, i dukej se ,'do veper, C;'do ll'vizje kryhej vetern per me ba ma te let te l1ikunt e ati qi aj kishte nen roje; e prandej, tuej mos pase uzdaje ne kendin, tuej ja pase frigen gjithkuej, ishte ba tyran i vertete i Napaleonit. Besniket e Napoleonit, qi jetoj.shin afer ti, ishin fort pak e si kryetare n'at c;ete te vogel na shofil11 Las-Cases, Bertrand, Gourgaud e Montholon. Shty kta prej njati nderim te pa kufl, qi u kishte dhane shkas me da bashke me perandorin e l11uejtun te gjitl1a mjerimet qi e kishin vallue, rnundol1eshin ne te gji!ha li1ndyret me ba 4i jeta t'i shkote sa rna lilt pak trazim e merzi, tuej u pru gjithmone mas njat1 cerernonifH mas te cillit veprojshin ne Tuil:ery, at here kuer Napoleoni ishte ma i pushtueshmi sundues

l1'Europe. E ky nderim

ndaj te i bate me

ndâ&#x201A;Źje ne kame para Ii

77-

per are e are, sa here tji aj, i habitun, nuk i grishte me u ule~ sado qi pra e dishin mire mjaft se s'u kishte thane gja edhe t'ishin ule me ndeje. Nder kohe te para, per mos me randue 011 te ajo monotonl jete, qi e kishte rrethue, e kishte ne zakon me i hype ndonji kalit e m'u e)1de neper ishull; pOI', tuej pase Vlt n'oroe se Ie gjitha heret i vehej mrapa nji zyrtilr ushtrijet, e la krejt edhe at argtim. Disa argtime tjera mandej, sendergjue prej Ii, nuk kjene pelqye prej qeveritarit e ju desht me i lane. Tuej mas gjete aj trup, qi parandej nuk kishte diejt se c;ka asht pushimi, se si me i shpi gjymtyrt! e veta, i ra Napoleonit nji t'ajun karnesh, qi e mftndoj fort. Nji dite ju mushe mendja me u ndimue disa sherbtorve <;inez me gropue, e me ket veprim te. :Jerditshem nisi me i ardhe disi shndedja; pOI' masi ne disa vende isllte kene <;ue dheu disi teper nalt, qeveritari dresht mGS Ie ngreheshin ate stomije per mos me lane rojen me e pa Napoleonin gjithkahe siellej. . C;'at here e. at here Napcleonit nuk ju ba ma me dale gaIi kurr, edhe kuer delle, siellej pak per rreth shpijet e mandej ndryhej me nji here mrende. Gati gjitl1 dita i shkote shtri ml nji kanape tuej lexue. Mund shifej <;iltas ne ftyre te ti se sa trishtimi e.iurbullimi e pengote at zemel' te mjerueme. Masi pat dil mas me dale ma jashte per mos me u ndeshe ne qeveritarin e per mo~ me pa shatorret inglize, u ngujue per gjithmone. Rrall se i nepej me u <;ue e at here, pshtete per prak te dritsores, ja Ishote synin horixontit e trette nder kujtime. E n'ato ~ase na duket si t'a kishim para SYS!l njashtu si na e paraqet I 15M a g g i 0 ": A. Manzoni ne kange te veten " si zhgjeta, Vie ata sY E duert me parzme merthye, Ndej edhe ditt qi kjene Idhtas n'per mend persllkoj. Kuer i delte me i largue ate mendime te trishtueshine, e kishte ne zakon me u habite nder p~ne tjera e u veIl' sidomos me deklamue para besnikve te vet disa copa veprash, marrc sido1I10S prej Corneille, Racine e Voltaire; e deklamote me shpirt, tuej 1I mUildue me i pergjil tragikut te permendun Talm3. Ishte kjo nji nder ligshti ma te shpesh!at qi vehej oroe 'ne te. Gjithnji e shumta e kohes i shkote ja tuej u dhan~ te vet-

78-

ve me ?hkruE', a por edhe !\Iej bi5edue mE' ta. E kje Ilder k~o rasash qi aj qiti, si pa dashte, shum mei1dime te vetat pC'r fushe. Kto melldimc kjelle mledhe me kujdes prej atYllc qi aj pat gjithhere per neth c kall me vjefte si uokul11ellt per me Ila zhluc ma <;iltas lIloralill C kt1 titallit te ri, pellgue Ile Ilji ~,Ilkrep, si aj i hershmi; ? orli qi e brete permrellda ishte koha e kalucme.

Tuej

bisedut

nji dite

mi gjygj

deke qi kje fole

JIll

mare-

kje Ilji faj i ma vone kje grl, tha: "Ajo pUlle fatos;t UO t'ishte sllejt per Frallce." E sa here per .v\urat-i'l thote: Kalahrt'zt kall ke:le ma te " Iljcrzishelll t' ma bl.1Jare ;;e ata qi 111 i.; kall nury ndrr kto kater mlll'e POI' po. sc mu' III shte das Ie 111 l jalle \\urat- ill mareshal cmos :11('e hi .rregJ 11 Napo,I...!\y aSlt I1jl Ilder sa gabime qi bana. . Po;' Ie tane fajill m'! ka ;'l\Jtra. qi mii ~hIY'l' Ilh~ krelll te vCtl:II." l(iS\l!e shpeS:1 lie gOjC giashtd: ete l;iI'tat e bame e pa i lIlape pajl' veuit, uishm' t' cihs gab!1l 'I qi aj kl~IJte ba tU{'.iurejshalill Ney, i cilli madh: gjaku i atl qi i bite l1e mel1d

1m' gjith ato vepriml'.

Sa per 'I{ Rusl. gjlth shg;tfrrim II l IIll1deraj Ja I(~tl harTt Vtuit: ..UI1 ishcm,'- Ihote - aso kohl' I h mi ureJ!\Il'S e plrl1i; IIlUe r I1UOll faj i giIth a'i ITt'nilll. ,At ,'Austris. Ail! se lufil t sllkaKtul martL~'" e 11' il" 1l]1 Arqiu'.lKeSflt ma mire lIle 1\1. re ril me pa."' 11a fI g l'r PrllS111 Iflare, l1e vel1d

she 111 ['uslllrl::'

(11 ',lC u sh V kl. Idr"

gabo',:;' 1'shi

,lie]

n <1 par \\ue"

ti ma i

R sijet

011 l1e M )ska

Iln'1

por

si I1ga!lllyes,

I1dale III en.1ÂŤ reI dLj shum :<01l. M'ishte das! te lIIe ie gjitha l1]i

IUl11lilll'shmi.

('pr;((I.

dire

11 ,d1i

A ash

l lIsl.ir's L

u perc j-gjt'.

ram;

!Jor Burodiilo

IIlaSI

I.' ato uit me JIlje~i1tn

ilia

'], n

!"lISt'

te Sl: cilil Is11tl kel~e fiumi i "l\Jdosh,a Austlrlitz, a WagqJef.

e dUll

i\\1nuej

vjell

'1)(' ,l'yc

Eclrmlil,

njl allmlk

'rj

k mauh per r llll'\.1 " Disa here al1ko'ej sc .][1)., kishte ra raSl me deki:' ne ndol1ji nder c;ase te IUlllnU('shl1h qi kisilte pase ]da l' ti: ..Per llistori, - thole aj - kishp:1l casilte mt dLkl' 11ÂŤ'Dresde, n(; Maske 'a Ile Waterlo), e at hen' Ull kishcm kene i JIl'1dh si nji Aleksander e si nji Cezar." Nder uit m3 te bukura te.it les usl1tarake aj i1jCilte fitllnet e bame ne Dres:e l1e vjete 1812, kuer kishte JIlreien, e Europb nder kame. Silpesh e me te knaqun permel1dte hert'

edhe kc "N

hell kuer, (Ita dit - thote

26 \jetsh

- m'

nen ~arne te mija, me

uuukte Iljl

tuej kel1e, hini si te shifshpm

qi Ull fluturojsl1e,

ngallnyes

shekullin

tue] rrshite

Milan.

filltliroishe

gjitl1mone

Irette me kujtime te me ja nise rishtas! Ah! shiu qi ra shi liaten para lufte..." E sa here e permendte kel pune, i kpulej fjala ne gojt! e rrite per shum kohe krejt pa la. Kuer <;ille l::uvend mi <;ashlje besimi, disa here nuk dukej kerkund ne (e. Me gjith qi lexote me Ie knaqun Bibljen e bindej ue l11adhni Ie Sh'Palil, gjithnji mcndja e Ii pezullohej ndermjet shum besimesh e filozofish. Por ne zemer aj kje gjilhmoni:= kalolik e, sikuerse diejli ~~le i shkrue ministrit t' Arsimit: rrit nierzt ne "M'i rreligion, pse vdem me nierz qi be~ojl1( pi! Zotin, mundet me u majle sundimi," sikuerst' dishllloJ se Kshterimi nuk ki5hte qindrue aq, i110S t'jshle kqyqzue e rrethuc rre kunore lerrash themeluesi i

vela

nalt."

Por

grihej

79-

kah Waterloo:

ne zemer

"Ah!

te vet

kuer

kish Ie lI1uejshem

me kolh prej njasaje amalgame bate t' a shkotl motin n:' nji pantl'izem te plote, !Jhrue pard se me dek(i, pSt aj p;rJ]ucll I krycngric jetes se vet 51 katoiik I vertc!r. kalojshin e se cilia ndl:- to ishte si nji te trandun ka pak-ka-pak shkote tuej u shgatrrne. n' at organizern '"i (shin gja<hle vjet te !11UShUl1a <;'se 3J gjilllvte i rrahun prej

tl, kshtu diejti besimesh Qi e prej te cillir u tjes mal'oj ditt Por ditt

edlle me u Ilbrue

ta I iaz,.\ Ve te IiIjl'fllill

ma te gjale.

ve. Ed III

<IJ

vetl

\J is r me

u kuj t Ul

Sl \J U k e J<i~ IHe

se Isl1le kah

marole. Me 26 Prill 1821. Jdand(' dit para se Ie dahe' ~so shkreli]l nisi me Irete. Pre; dri e, me 5. Maj i dha vedil per me da[(i prej te shrrnemje. E muer perdl1lrnshem para duersh Montholon-i. ;\LindeJ ra nc rektim Ie dekes e ne lIlramjet diq tllej kUJtue djalin e vet. plr Ie cillin nuk !<i<;hle mrrijte me die;t!; kun S' sa kelj gliIJdej. shperrhej nji duhi T~'one se porsa dh" slipirt NapJ!eoni,

forle gjithkahe IJ"per ishull, 1.TJ il"XlI"barakal e IJshlarve ingJiz, tuej zhgllie lande e tuej shkYl dtgel e shei(ies, kCi perandofl' e kisl1!e pase ne zakon me pushle. Syl ja mylli Berand-i e sherbtori besnik Marchand e pshtmll trtlpin e Ii ne njat relk qi genera! Bonaparte vele kral.vet lit vale IE veprimevel kuer de!le me l~

rreguilue

luftat ne Marengu. Salikimel kjece Ie pa rnadhi, si ato te <;' do generalil ingiz jashte sherbimi. Kto u kryenc katc.r dit mas deket Ie Ii. Trupi kje vorrue ne njat vend qi Napoleoni vde kishte pase zgjedhe

;' perpara: afer nji gunel te kjar(it, ndermjet dy shelnjesh qi meten m3ndej roje e padallJe e njati vorr, qi IJdryle ~'Iuhnin e nji ptrandorit Ie fuqishem e te l;ji luttarit 11 pl'fIJ endun.

80-

Ne te shdukun te keH nieri, qi kishle pase nder duer te veta fatin e Europes mare, A.Manzoni pvette:"Fu veragloria"? - A kje lumnl e vertete?Emandej pergjegjej: Aiposteri I'ardua sentenza." Problemi ka me mete i pa shvilluem,pse, bri pOnve te madhnueshme per nji here e te bindueshme, br! hoveve te bukura politiket e urtijet, rrln edhe gabimet e fajet e tija te cillar, edhe ne mos mue;shir. me shlye kujtimin e H, kan me lshue perheri~ nji hije te zeze m! rreze te lumnis qi e rrethoj. Sugurisht qi Napoleoni ka me mete gjithmone i mad h, per ne da~im me ket fjale me shenjue njate qi, stolise prej Zotit me yeti aq te naltueshm~, kryen pOne te deja per poeme e per

historl e qi kan me u permende m! bote sa te flitet

te shkruhe~.

Shaureti. Shkruen P. Marin Sirdani O. F. M. (Vijimi i numrit te Majir) nji

soj,

Mbasi u persriten tri hercsh keto te pvetuna, gjithmone u nisell1 me kethye kc I.jela, pOl' me me zi tl'a mbajshin

qi no. kishte marre, e tuj kene ba rend dretrete shia c bukes, u ulem, sa per me hjeke te keq. Ne sa ishin ndeje, pevetem Nduen se pse u pite setcillen here porsa kryete te pvetmet, c n'a tha, se shaurcti u turrtc me i marre frymen, e asht e ditne, se m'u epte me u shmange. Ndejem nji cope te mire ashtO, po kishim ra gjall~ e i1gusht, pse nuk.ishte kambet prej ll1eneret ke, 111basi n'a kishte

i zoti asnjani nesh me ra ne katund e me i kur t'u salikote vorri. Tu dashte me i ~ue ne dishirin, thoshim na, se ishte mire t'ishim sa por fundi-fundi ishte pse na vetem kishim ndonji rreng, tu i pa sidomos vorrin plase 1) (shin

~a prej

thatinet

jo ve~ vorri

tjerve, pori keti ma fort. Thoshin vendast, ne e mire, me i ~ile vurrin e me i djege rrokul1 vorrit me gjithshka i kishte mbete,

thirre per mc u gjete vend sa ma pare dima shum dishmitare, frige mos te na bate per mjedis '). Mjaft i Ii, par

edhe

i disa

se kishte me ken!! pOne zerm ni! gjisht dhe e at here aj zhdukej.

81-

ngush!ice pzam bajraktarit, Dode Prenge Gjetes, qi kishte shpin pak nen qele, i cilli erdh me Ie let, e i kallxuem se "Shaureti" dote qi Ii u .salikote vorri doemos Gjoke Cares, tri heresh, e prandej te bate si Ie bale me u mledhe sa ma shum vete, per me lute Zotin per ta. Ky pa ba fjale u nis e shkoj me i ba me dije; e s' kaloj nji ore e :1 mlodhen nja 'i zet burra, gra e fm1. Si kjene te gjith true;, u rreshtuen ka dy e dy, e bajraktari prlni me kryq ne dore: mbas ti nji fmi me "ujbekore", e un me kote, stole e Ritual, e zhumbia mbrapa, e rrelhuem vorret, tu thane rrllzaren e te dekunve. Si mbrrlshim ke vorri i Gjokes, u ndalojshim, e i a bekojshe. KeshtO barn tri heresh, e mandej u dam, tu ba lum e lum, kinse u krye pOna e ti pa i sjedhe kuje ndo nji rrezik. Me 8 te Korrikut erdh prap Ndou, me nji ore e gjyse dite, ke un, tu me gjete n' oborr, me diftoj se shaureti e kishte pase percjedhe opet deri ml vorre. .Prej kurjozitetit, i thac;e, qi Ie me prHe dere kO i ish!e zhduke, se po u diftote ati krahit, m' u kandte m' e ndie edhe mue nji here. Ky me prtni pa fare zorit, e mbrrlt ne vend, me !::ani me shej se e shifte aty pari e prandej i thar;e 1'i pzate. - I fbhklloj disa here e aj i pergjegjte me fishkllim perher/! e ma ngjat; e te e mramja, mund . buze nesh. Ndollshin ke qela P. Frano Kc;ira,P. Marjan Prela, Pre.nge Llesh Qoda prej Kryezezit, Prenge Llesh Huba, prej Bazjet, t~ dy rrogtaret e mi Nikolle Llesh Tosku e Gjergj Deda e do bari. Me oborr te qeles iShin njitas vorrd, i thirra prandej edhe ata te vishin e l' G ndieshin per seri, mbasi ishte aq gjat. Bashkue te gjith aty, si te rl qi isl}im, mlodhem pesha e themele e i a veshem c;ufvrav~prej kah1! na vite fishkllimi, por na e Jete per here thate, pse, sa fishkllote Ndou, na rrishim gadi me sht! me vend qi na piksilote se ishte, e me sa gurt dels;lin prej deres s'one, shaureti, si na diftote Ndou, qi thote se e shifte, ndrrote vend,:e fishkllimi na vite njimend prej kah thote aj se kishte ndrrue. Ndejem tu u perralle per nja njizet c;asta ashtu e, tu pase xane me u muzge, kthyem n' oborr te qeleli e Ndou u nis me ra ke kulla, qi e kishte ver; nja dhete c;asta larg. Pakez mbasi u da ky prej nesh u shtin dy pushke pak net qeJe; e na bame me pza, por tu mas na pergjegje kush, na vo}t mendja. se mund t'ishte ndokush tu gjuejte Jepui, e s'i dhame m2 pertej, por hlme ne qele. Te zbardhmen drita e nesre, Ndou erdh me pa Mesh!!,e me at diH! bani njet mos me e Jane pi! e pa asnji dite deri 1'a lirote

82-

Zoti prej aU shaureti. Na kallxoj se ne mbrame, mbasi pat kene da prej nesh, i ishte pas~ kene bedite sllaureti tue shkue rruges, e turr yrysh e mbe ta, si me dashte me i xjerre shpirtJn, e tu berti me ban kazhmere" (<;apaze)? E aj, tu e pa vedin tite: "A ne rrezik, thote, se kishte pase <;ue menden ke Zoti ethane: ti, 0 Sheni Shen Ndue!" e kishte pase sht! pushke me ta "Proh dy here, e Shaureti i ishte shporre tu bertite: - "Ofshe of she! Ndou ndej edhe pak kohe e shkoj ne pune te vet. Mbas kesaj dite kaloj do kohe e 5' u pa as s' u ndie kurrkund ky Shaure!. Por me 20 te ketl moji, ne mbrame, erdh Ndou me te vll;'111 Lleshin, e me te kushrinin, Frrokun e Marka Nikollesl) me bujle ne Shejtnore te Shen Ndol1!. t' me dhane lemu~hen e nji Meshes, per t'i a u .thane n'e nesre. i\'\e diftu~n se para s~ 'me mbrrit ketu, ishin kene ndale me hanger ma:lda ke lef Tome Menga, e tu u perralle, kishte pase t!laue Frroku. si Ile qest1: -- "Ne di Pekni, qi asht niP) do te jete Gjoki! Cara". E porsa kishte pase !<rye ato fjale, i kishte fishkllue lJIund nder kambe. E kishin lute Frrokun

me i persrite ato fjale, por prl'j f~iget

lUGS

t'i u beditte ati,

Iluk

kiSllk pase guxue me i xane Ile goje m(1 as emnin. Ndejen tdlle leksa me mu~ l' rane me hujte ne shejtIlore Ie Shl'n Ndout N' e nesrl', ishte e djelle, e erdhen rnl' pa Meshe i rnadh p

i vogrl, shka ishte ! Brias e i Hot, rna fort \HPj friget se prej

devocjor:it~). Mbas Meslle, erdh mas rneje shk<! kj~ burrnim, e mc luten me u dhane leje me pvete at shauret, tdhe dulem te gjilh varg e visler, se pakut Iridhete vete, e xum buze nji bokes se repte, ngjat qele~. I fishklloj i\dout) shtatt' a tete here, por 1111ki pergjegji kurrsesi. Lutem at' here Frrokul1 (at te cillit mbraine i kishte pergjegje me emen) e rnbas shurn Ie mendja e i tllirri me emen: ,

lull1nash.

i 11mbush

"Or, Gjoke Cara?" 1). Kalama nja pesmdl1ete vjetsh. 2). Gjoke Cara ne vel1d qi me bii be tjcter, kisllte marre zakon e perdorte ket menyre, e mbasi l1uk mujt me shqyptue germen r, e ndrrote ne I. ~).

Keta vendas l1uk e marrin mbrap2 Meshen, e ato sllti ky Shaurel.

di't

duket se vlshil1 ve<; prej ~!1eneret qi u kishte ,

'). Merret vesht, se gjithmone hai me fishkllim, hai me te PZaine, u dote nji "medium," qi i zakonshem ishle Ndue Prenga e i jashtzakonshem Frrok Marku, !lie ndryshim, qi i pari edhe e shifte, e i dyti, si dishmote vete, nuk shift~ kurrgja sa 113tjeret.

83-

Fishklloj nja dy metra perfundi nesh. a njimend ti Gjoke W'. "Po thue je Dode GjinP)?" "A Nuk J!}za!e2). "Po a ti Gjoke kenke?" Fishklloj aly pari. shum I persriten keto te pvetme per pak kohe, e mbasi si e mos t' a kuje j shkote e i vite gjaku, u thace t'u shporrshin ngallitshin ma; e me aq u dame.

* *

>::

Mbas dite u mlodhen per nji pJeqni krenet e Bazes (Kol~ Ndue Hasani, Ali Musta, Sui Vokrri, Prenge Gjoke Tosku, Ndue Pal Da<;i, Dode Bardhok Da<;i,) e te Pishkashit (Dode Prenge Gjete, Bajraktari, Gjete Coka, plaku i Hotit, Marka Dode Lleshi, plaku i Mengajve, Llesh Preng Ndou Frroku i Marka Nikollit) e bye at pleqni, tll pa Nduen, e pveten sa e pveten, e ky, pc.se shka asht thane deri ketO, diftoj se pak perpara ishte kt?ne nise me shkue ke stani, rruge e pa rruge, me shprese mos me ndeshe ashtO me ta, por i ishte kene bedite buze nji prroske ethane: - "Po a ke stani don me me <;ue? - kethe ne shpi vrik!" - e aslitCi aj ishte drejtue per shpi. Me luten te gjith me dale me ta e me pvetr, e mbasi me vete mendja, se nuk mund t'ishte tjeter ve<; dredhi djalli, i la<;e lire m' e pvete shka do t' u bite n"eper mend. Shkuem pra te gjith ne bllze te bokes, kO na kishte pergjegje me fishkllim paradite, e mbasi qi e thirri Ndou here me emen e here me f!shkllirn, nuk i pergjegji, ve<; thote s'e shifte struke nen nji <;uferr te vogel pese a gjashte melra lerg nesh. Lutern at here Frrokun e e thirri: "Or Gjoke Cara?" Fishklloj, rnund aty kO thote Ndou s' e shifte. a njirnend je ti Gjoke?" "Po Fishkllote. "Mos

te jesh Dode

Gjini,

ore?"

1). I Brias, fis i Skea;, qi pat vra vedin nja tre muej perpara. 2). Po thom nji here per gjith here, se kur nuk fiSihkllote 111rnerrte vesht per jo.

-84-

Nuk pzate. ,.A oon mesl1e?" Fishklloj. .,A ke ha mkate shum?" E ngjati fisl1kllillin.

"A te ka marre maohi per kafe 1) ?"

Nuk pzate. "Verte don N\eshe?" Fisl1kllote. ..Shpenzimet e lilOrtit a t' i kan la 2)?" Nuk pzate. "Njimend dashke Meshe?" Fisl1kllote. Ne sa u bane keto te pvetne, te gjitl1 isl1in pi, e kush me nji menyre e kush me nji tjeter, rrishin tu e ankue, prandej ; luta t' i u sl1porrshin. Keta mt' fjale t' cllle kethyen dale n'oborr te qeles, e mbas nji grimet u shperdan. Nduu crdh, si kishte zakonin, me pa Meshe n' e nesre (22 Korrik) ne mgjes. Mbas nji grimet i a behi edhe Prenoa e Nikoll Cares, Konkubina e Gjoke Cares 8), me Ie birin, Markun. Ndollshin aty edhe Pater Fra:JO K~ira, Prcnge Llesh Huba, Frroku i Marka Nikollit, Mehilli i Dede Cungut e Noue Prcnga. Na 11 1). I ashl kande fort per s0 gjalli, e i rritun ne Mat, e per bl\1d. 2). Njcni nder ta, nuk me bjen nder mend se i cilli, i kishle pase pague $hpcnzilllet e morles, e te bit ene nuk i a kishin pase pague. 8) Gjoke Cara pat mbajte me te lid hun, mbas dekel Ie dy vllaz:enve, Nikolles e Pjelri!, te dy kunalat, e pal me ta bi e bija. Deri ne pleqnl kje eurre i prape e gjaksuer, e i shpifshin se pose te zezave tjera kishte pase mbyte e hupe dy a tre vete ne buke te vel. Te jete si Ie jlHe kene pOna e tij, ky bani nji pleqnl te mire, e diq i forcuem me ngushllime feje me 15 Maje 1912. Gjithnji vendasve lJ ishte Illbushe mendja se aj Shauret ishte pernjimend Gjoke Cara, e aq u ish!e prishe filIi, sa nuk u zotnote kush me shtegtu~ vetem. Burrat udhlojshin dy a tre bashke, t'armatisun sa ma mire, e grate, kur shkojshin per uje a per drQ, u bashin pcse a gjashte bashke. Carajve, pos!! Ijerve, u kishte ra nji hije e zeze, tu ndie se as toka nuk mbate t'ane e tyne. Toka, thojshin, nuk bane njat nieri qi a ka ba be ne rrene me gur/!; a thye besen, a lujt kufit. a pre ne bes!! a ne buke te vet ndokend. perdorote

35-

'Iut Marku, qi Ie delshim me ta mb' at buze, se, po u diklote, dote m~ fi)le ngjate me ta. Na per hater te tij duelem e i t!lame Ndoul I' i pzale, e ky i pzani pa tjeter, pOi shaureti na sue]1 e ve~ njaty se voni i pergjegji me fishkllim. Markut, te birit, at herf i u mbush mendja me i pza vete, por tu mos i pergjegje kurrsesi, hoq ksulen, e $jedhe kahe <;ufrra, prej kahe e patem ndie, e perbeu me keto fjale: "Pash Krishtin, per ne kjosh ti tate Gjokii. me pergjrgj!"

()

Se kryemit keto. ndiem f~shkllimin. Marku ishte tere e ba si !eter cingarje. E p\'eti g3di krejt si e kishin pvete diten perpara tjerel, sidomos i a persrittc te pvetunt e te hollave te 11101'tit, e Meshet. Se mbr.imit i Iha qi detyrat e monit mjl' ke 1" prendote djelli do t' i pJgotp, e per Meshe, mbasi ishte ne skam, DO i a Ishote Zotit e Shen Ndout sa toke t'i perkitte ne truelle mbi kishe 1). N' e mbram e ph eti: A ke mjeft, Fishklloj. Kthyem

or tate

at here

1e per at toke, mbasi

Gjoka'?

n' obarr

nuk

Ie qeles,

e folem

se si do t'u bii-

ishte

e dame ndermjel te bive te Gjoke Cares. Ne sa na ishim tu shushlle at pune i a behi Lll'shi. djali i pare i Gjoke Cares, e, ra ne fjale me Ie vllane e dam Markun, terflloj e s'la gja pa i thane. Marku. i pezmatuem prej alyne fjat. ve Ie pi! matne, u xu me ta, e al] u shlyn me fjale, sa 11105 tf! qilloshin me shumice aty, kjenf ,u u vra. Shmangem Lleshin mli njane ane at here, e, mbas do kO'le. ra 111:' vedi e sl1koj vl'te me Ndue Prengen e folen, si l1a thane mandej, me ta, bllze nji ferre, e mbassi dote me shqertlle mire e mire, na luli mas t' i u avitshim m'l' pl'rgjue. Na mbas dishirit I atij u larguem e ndejem tu shikjue me kundert. Si kthyen, mbas nji copel here pame se Lles!li ishte zbarite fort, e na tha qi n'e nesre, mbasdite, do te vitI' me Llesh Vorfin, Gjete Perndren e Gjete Lleshin me i a shkele kish~s at toke. E njimend erdhen n' I' nesre, e e venduen edlle at pime.

* I) Kio toke asht njitas

* * me toke te kisl1es, mbas gjaset nja

tr\ pene dhe boke, l11e pak shkllrre pori prishun prej rrkajesl1.

e me nji

cope

vend shesh

86-

Mbrrit dita e Shcne Prendes (26 Korrik), Pajlores s'Arkidjoc;ezit Ie Durrcit, erdhen me pa Meshe dhete burra e qa;;a gra e feml. Si u krye Mesl1a, grania e femlt u drejtuen per shpia te veta, e burrnimi ndej, mbas zakonit, nji cope Ie mire n'oborr te qeles, tu u lIafosun, e mandej u nisen edhe keta zbashkQ me ra ne katund. Nder ta ishte Llesl1 Vorfi i Gjegjaj, Shkurt Lleshi e Bib~ Doda, te Skeaj, Llesl1 Cara, Ndue Prenga e do tjere. Se kishte kalue nji te katert ore se u dane prej meje, e qe I~e kthyen fill e ke qela Llesh Cara eNdue Prenga c Iypin me u dale para nji e;as e ma pare. T'a ndiemit ardl1jen e tyne me dogj miza; dola me nji

here, e lui i pa tere e bit si ficka, e mora me mend se die; e keqe u kisl1te pase bindose. Hej,. prap ju ketO," u thac;r. " E,lotnl," me pergjegjen Ilji goje,

ne mos "ke lotnija

e jote.

kQ Ie veme at here

Heir, or juni, a ka nolle gja e keqe? " patem ba pak hapa nen qele, lotUI, " me tha Lleshi, tu Sa i kene zgille Llesh Vorfit gjalmat. u ndal me i shterngue e Shaureti i a kisl1te vardue me gur, e aj, me Ie leta na e mbrrini, par na e vardoj at here te gjitl1ve sa ishim file pesha. Pa ashtQ vehten, u vftrne te gjith me Ie hikun ne pike Ie vrapit, me push~e nen dore, sikur e ndjekc uierill potera, pa vrojte i pari te mbramin. Pesl1at n? rrethojshin me njanen ane e me tjetren, par as nuk i shifsl1irn prej kal1e u dyndshin, as nuk ndesheshin me kand. Ke':' sl1!U na percuell deri qi kaluern ktillat e Brukajve J), e porsa meni e gjuemja e gurve, Ndue Prenga bertHI: pa vroni, or bUfra, si u bit si bisht kali e u dreitue kahe kulla e "Carajve 2). At-here, Zotni, me l1ini friga mo~ te rn'ishte bediti' me kulle, e erdha me Nduen ke Zotnija e jote me pevete se s: me i aba, tu me pase hi efsha e madhe perpara, se jane tash dy net, qi robt e mi nuk xane vend gjith naten e lume, po:' sl1kojen e vine, si te marre mendesh, prej kllllet ke stani S) e prej stanit ke kulla, njani mbas tjet~ri, pa pase kllrfare pune. Se <;e faqja e zeze asht kjo s'i nap kand e fund, par, zot, runa mendet e krese. t.) Nja trl 2.) Keti tu nuk e shifshin, i u s.) Kullene stanin.

c;asta vend. mos i shklle neper mend prej habije se tjeret dha me bertite ashtft. kishte ne nji sukore, e pak nen te, ne fush0re

87-

Ndie keto fjale; e lu e pa se

llIelllzi

i sh4yptote

prej friges,

me ra nder mend shka dilen per;3ara me kishte diftue Ndoj, d. n1. tho se dote me i u bedite dikuje ne kulle, prandej u bana efshe ke jet, e sajova me shkue me ta l11e bekue kullen e me u kendue robve. Masi u Mna gadi sa ndora, u dhac;e atyne slolen, kolen, rilualin, kryqin e pro~esjonil, e priskojsen e u niselll Tu ra teposhIe neper katund, na u vune mbrapa buna, gra e femi ne menyre qi kur mbrriten ke kulla e Carajve, ishin bashkue gadi krejl populli i Srls, e disa Hotaj (Illbas gjftse Ilja tridhele vete). Para se me hi nl! kulle II ndaii'm me pushue. pakez ne hije te njaj mani qi ishte n' oborr, e rnandej i thac;e Ndojt me thirre. Lshue ky zanin dy a Iri here, nuk i pergjegji, par, lu i thane qi te vijofe me te thirrme. Iljalje sl! voni i pergjegji me fishkllim, prrj nii stO!I1i larg nga dy hudhi qesh. B~na me e pvete a dote me i bekue shpinl!, por IU mos i IJcrgjegje a~aje L pevelmje, e pash faqe se nuk i shkoj:e per shtat ajo pune, e at he.re i thac;e m' at huj: pra mbasi me ke ba gazin e shekullit, tu me nejte me te b~"E kuc vorrin Irl heresh, s'e 1ft pa t'a bekue edile shpinp qaqa; - e aty per aly i urdhnova popullit me II rreshtue ka dy e dy, mbas kryqi; e i a n'scn pro<;esjonit, tu thane nuzaren e zemeres se

Krishtit. Te bit e Gjokes isl1in da dysh, njana lagje rrite ne nji shpi perdhece, tje/era ne Lu::e. Hlme pike se parit me bekue shpine c mandej kullen, e keshtu vlJuem te tri heret. Kulla kishte nji shkalle '11guril perjashtc:, e per me hype ne pod te dyle ishte nji shkalle drrasasl~, me pc:;:; te c;ilnc; e sa lIl're mbriShe ne mjedis ,te tyne, si tu hype ashly tu zdrype, me f,shkllote; per te Ireten here m'u ba si me ndie at fisi1kllim perjashla frangis Ie podi~ te dyle. Krye bekimin, gra femi c zl1umli ndejen jashte, e vete me do burra hlna ne kulle e u ncka me u dhane gajret robve te

mjere

I' asaje sl1pije. Si mlejem teklfl, '1 <;uern, por kLlr tame mc u da, III u persl1enede J;e dera e oborril, m' u avit Ndoj e me tl1a: - "Zotni, manati i Zotit tI bedit prap mbrende!" (Vijon)

1) Kullen e kishte ne nji sukore, stanin.

e pak nen Ie, ne fushore

88-

Lajme. Rrokull Shqypnis. Dergata Apostolike e Shqypnis. T P. I Madhrueshmi Pape Ben~ikti XV tue dishrllc t' i i! U lecojne mjerill1et femivet skamnore l' alYIIP krahilli!ve te ShqypIllS, qi 111<1 fort se kun lijene damtlle prej luftes e prej termekut, ka sllf~njue per' la udihemen e 200.000 L. italjane. Per me i ardhe dishirit e vulilldetit te Shej:it At Pape lie te dam t' elmoshes do Ie mirrrn lie kujdes j)a fare ndryshil1lit [Pjet a besimit vetem: I): Ie hikunil e krahilles s' l(o~()VeS (L. it. 40.000). 2): Ie hikullit e Malcis s' Mbl-Shkodres. (L.it. 40.000). 3): te hikuI:it e krahines s'Dibres (L. it. 40.000). 4\: t" dal1l:ueml prl'; krmekut ne kl anini:' .' Elbasan- Tepelent. (L. it 4C'000) 5): te ilikllilit e Ie dal,ltuem: e Kori,'es e (' Argjirokastre... (L. iI. 40 000). Per m' e ba m<1te koiiajsh~m Ie daml e keSilj ndihem do te ngrifet ne se:cillen krallinr !lji I(om:te[ i pOSa(llil, i ci!!i do Ie marrin ne kujdes vetem familiel m<l skaml10re tue pase para sysh sidomos n Inlfin e f<'lllivei (tu pi'rba per k' t li IiiI'I lista (e ve,anl,t. Pjes ar,l e i<dyn 1.0;',;;ele\'e k:111 !'rr I' u Shel1inf' pro:'j krahinave l' interesueme e t' lI1arrllna v sl" me Derg3ren Aposlolik: {' r:ral!i:' nd,;. f'c:o;.c Nd;hmal kan m'u da mas Ie I'iirballll! te Komite'eve Detyre e Komiteteve a.;ht t' i apil1, kUl'r U vije koLa. !lergates Apostolike nji hesaw' Ie k'ilillem f)! Illbi mel1yrl' ti! \'e; rimit te tync, per I' i a paraq:te lllilJ1dej "elis Sle.i l Shkoder,

14 QerstJlIPr

,921.

t Argjii'lShkC\'

Ernest Cozzi e De.egai

Ajh s:o!tk.

89-

Shkoder.-S!

perigjith vjete, kshtu edhe sivjet, me 26. Maj lulzim siI~~m pro~esjoni i Korpit te Kri'shtit neper ;1:\ra Ie gjy'etit. Por' sivje~ lu!zimi i k:;;ij(: te hemte ka kellc Ina i !11Jdh e ma i nÂŁushllueshem se vjet tjera, p~r arrsye qi n~ procesjon mller pjese edhe ushtrija kom1are - nji kOl11oanii me of icier a te vet. Gjyses s' popul1i!, 11' thuf:'sh. u kan

1:1ba m2 rruga te

shkue

lo.t

dite pre; gzimi!, kah shlfshin s? edhi' Shqypnija

sod nji \lsht:1 :0 \'cte!1, qi, si per discipline. si per t"dim e manturl' mund

te prekrahet me lIshtri ma Ie mira t' Europes. C:eta ishte nen konland~ Ie Togerit Z. Amet Rojit, i cilli me sjellje te vet marcjale, (si edhe ofic-ieral tjere) kiJ lan(; nji rcn:11IYJ'jr Ie mire; fort n0 zemel' Ie gjith atij popuJli. Prandej na pergzohemi me te e niiheri "dhe me Kom;nde \lshtarake te Shkoders, e cilia ne pak koh0 ka mrrljte me formue nji uSlri kOllltare te disciplinueme e Shqyptaret, se mrrlijne lIle Ie rregulilleme - Mjaft qi Ie (luen perparup si ma i miri kOIll n' Europt: - Qyshe se kemi nji ushri Ie ::1;rl>, ~;el11j.ille pase edhe nji Shqypnl ti' lire. Rrl1cf:(: I~S:lt:-jja kOIll tare!

lJ~'sht Zoti e lIIe 6 Iii k[j moji agoi ajo dilf', qi do Ie xani> nji flete fort Ie hieshme ne histori Ie Shodres, pse kje e p<1ra here qi n(~ vend t' Olle zgidheshi;; Deputet lI1e vot Jcjon. Per deputet kjfne zgjt'dhe:

D. Ndre Mjedja, Fal11ullita:i i !(uklit; Drejtcri i Sliko:L'l~'e FrancisLne: Z Luigj GlIrai Arsil1lit. Z. I-HIe Mos;. Deputet nE ParlampfJt te Perpaishelli e lI1is i Dergates s one ne GencvE; Z. Xhemal Regu, Deputet ne Pilrial11fnt tf' Peq'<'rsl-em; Z. Ndoc PiStl.lI!i, Kryelari jSh\Jqnis "Pn te Drejta 1\01111<11'1:"; Z. Riza D;:1I:. ex-Nenkryetafl i Kiubit ,.Basi1kil11" e i SI10qnis "Vasa Fasha"; 7.. Mal q Begu, exChef i Deges se SIHlde'sis ne Perli:ntarc; Z. Ha1'1 Rro1i Kshilltar P. Gjergj fishta. kuqi, ex-Minister

Ill' Perlim'are; Z. Kale Tha~i, i Doganes; ture e kryetar i Shoqnie

ex 8rejlori

Depu

ft lie

f 3r iLl'\::nt te perrarshem

Z. SllUk GurJkuljl, "Rozafat"; Z. Pawk

:.~s ,ilit:!, n2 Pr ~tk-

C'ara~i, K~hil!tar ne Per!irntarc e Kryctar i Sholjllis "Vllaznija". - Kta.zo ,,1 te ndrilshlm u nisen me 16 'C kt\ moii per Tiral1P. Cas: kje \ erle i l1li:dhnueshel11. Mje sa populli derdhcj neper rrllga mezja e gjytetit, basl1ke me Deputet II1lidhe~hin ne Perlimtare gzue prej jone\ e te !11uzikes gjytetse e te l11l1zikesse Vllaznls. Para 1('nisllnit i Ndri's\1mi Zotnl Krye[ari i Perlil1llares 11uroj deputetve n' em en te gjytetit udhen e Imre. Kt\ ju pergjegje P. Gjergj Fishta, luej dhani ralen se do

90-

Ie bajsl1in r;'mos per me pa Ie r;ucme nr vend Ie gjilha disl1irete popullit qi ishin edhe Ie tyne. Para doganet, deri kft deputett t' one kjene percjelli> prej gjitl1 popullit, pritte avullorja "Mafalda", hieshlle per bukuri me flal1l\lre. Edhe ktG Z. Gasper Mikeli me Ilji fjalil1l te sl1kurte u uroj ~eputetvc rrllgen e mare e veprim te dobisl1em ne Parlament komIaI'. Ne klo dit gjyteti i jone pat nderen me perbllejt do miq te Ndritslie;n, disa De;)utet, Ie cillet erdhen Ilder )Ie per me pa Sl1kodren. Nt' nderil11 te klyne Zotnive u bau SIIlJlIl arglime, si b. f. Sl10qnija Bogdani. ba~l1ke me SI10lIIlill "Rozafat", Ifaqi lI:elodramill e IIjoftlin "Ora e Sl1qypni:i"; Sl1kolla Franciskalle e e Motrave Stigmatine, tfaqeu IIji argtil1: lel,'ar muzikuel, !lIj lane Z(lllii Deputelt S!1Unlte knaq.un. ShoQnit "Vllaznija e Rozafa!" per 111t'nderlle Deputett lIliq e Deputet e d te Shkodres b~ne nji argtim ne Kafe A-

driati!" kG mueren pjesl' po:;(' Depulelsh shul11 Zoja

Zo IIi. Aty

mas! Z. Dra\;ni I1'Cl1lellIii :Jl1l1qnive pershndeti Del'lIlett, i pergjegji Z. Kacimbra, Deputeti i Korr;rs, me nji fjalim sl1um, Ie bukllr e plot simpati per Shkoder Si' mramit, mas (l1shirit Ie populli', foli A. Gjergj Fi,11 ;1, i pritun Ille hrol1ori e lI1e trokilje duersl1 prej popu:' Ilit. Depute I sa IIdejnc ne g,iytet fOllr, shkuen l11epa eUhe shkoilat, kG meten shum Ie kllaqlln tuj pa rregllllimiu c tync. Ne Ido dit na ka ardl1e I~Cgjytet 1'0111'nji mik i paprilun, nji francez. Ky njnl, po thoni', ~e ka arulJE>si orga~izatucr policljet, par d:sa tjere perkuuelra thane <,iinspektuer. Presim me marre shv:llimc ilia Ie !;jata, per me muejk m(' e foie edl1e nil at fjalell \'on(' mi kct \a-h!je. Bunjai - Po Mflrrim veslJt se edhe krahina e nenprefektures sc I3l1njaj, gjYlllll1e e rrl1gclIe prej all!1Jikl1t, zgoll Depu!clt e vel, tuj e bashkue kS:lIG cdhe ajo ane me vllazen Ijere, zanin e vet, ne I\sl1ill tt 1\011111 Pt'r Dcplltc[ kj{'ll zf,!jedhe: Z. Mustafa. I<rueja e Rexhep Miirovica. !\tYIlt' Zotnive Jau pedlejrojmc me gjith zemel' (' jemi te sigurte se kta zatoi te njoftun gjilh here per atdIJdare Ie verte1~ (' per te zatt e punes, hal1as lIle vllazell Ijere, kan me ja vu Shqypnis nji ~hemel Ie fOri e te patulldshem. Pishkash. - Pishkashi, nji neler bajrake te Oluit, per kufi neper kujdes te fratit Ie famuilis, A. Leonard Sl1ajakul, pat fatin me r;ile ne kto d!t ma ~e pareo shkolle, luj mledhe ksh:Ci fmit e vel rreth votres se gjytetnis e te perparimit. lI1e Mat,

-91Tirane - Na lajmojne prej T;ranet, se Gjeverija dau me ~ue edhe ne Shkoder nji Prefekt e se ket vend do t'a xaje Z. Reuf Fica, Kshi:ltari i Ministrit te PGnve te MbrendÂŁhme. Nuk dim pse, as nuk mund kuptojme Siesi muejt me vanue aq fort ky lajm qi pra kje zyrtar, me u vertetue. Kor~e - FI~torja "Posta e Kor~es", ne IlUmer te dyte te vetin, :la bjen nji lajm te shemtueshem, tuej thane se nder maie te Gramozit, ne vend qi quhet Qafa e Kazanit, shperthe; nji vulkan i rrebet, por tash se vonit ka nise me e paksue furin e vet. Dame materjale nuk ndadhen, thotr fletorja, pse katundet nuk jane fort ngjet.

Falnderje

prej zemret. te gjith zue

file

:J. Gjergj Fishta, O. F. M. u falet nderes shi nialyne

ZOlnieve,

Ie a me gaje a me teleg,afe,

putat ne Parlal1lent

qi patenmirsien

me u perg-

per te zgjedhun

Ie tij si De-

kombtar.

Rrokull

Botes.

<;ashtja qi ne politiki' 1(1pergjithte Ie ktyne ditve te mrame ra ma fort ne sy kje krizi i marrdhanjeve nderrnjel Frances e lngilterres. Lufta per egemoni te politikes europiane sa ndej deri tash nen hi, ka nise aq ma me hav me dale per fushe, sado qi nuk asht gja zyrtarisht e ndokush Ir.undohet mas me i dhane randsin qi ka ne vetvedi kjo c;ashtje. Franca e Ingilterra gjindeshin per ball edhe iit here kuer kerkojshin mjetet per te ngrehun te ksaje dava; njana ruhej prej tjelrel e kishin frige me ja zblue shoqi shoqes qellimet. <;'prej poliriket te perpjekunave me Rusi deri ne c;ashtjen Wrangel, C;'ne c;ashtje dinaslike te Greqis e deri ne kundershtime tyrko-orjentale, ndryshimi i mendimeve shkoj tuej u pa per dite rna kjarte e kshtG mueren shvillim dy sisteme kundershtare .ni te cillat randojshin edhe fuqit e ndryshme financjare, qi jane gjithmone nji faldor fort me randsi per fat te C;'do popullit. Franca

e merr

~ashtjen

e Slezjes

si nji

"shkajk"

te politikes

sli Lioyd

- 92George, neper te dllen per kah traktati i bam domos aIlJej Oceallit. Gerlllanis mllnd mahet nuk ju bft me <;ue prej

.ky

kerkon me ligshlue politiken franceze 111'Versailles, traktat i cilli ashl i I1Ini.nsiPagja nderllljet Shteteve Ie Bashkueme e si rune e kryeme, pse sado qi Harding-lit Washington-it ne Berlin nji perfaqsues, c;oj

gjithnji IIji lIlisjon tregtar, tuej

VlI

nl!

kryepari te Ii njat\!nieri qi

neser kil me IIlllejte lIIe kene verk perfaqsucsi i Shteteve te Bashkueme l1e Germani. Franca ne politike egemonike Ie vrtcn !<a tnuejte me drashle nji rune: se lIIullde! me me~e velun. pune kjo qi, po vijoj c;ashlja kso dore, munclet me ndolle edhe fort ma shpejt S0 m<,ndohet. Pt'r me u librlle prej kontrolit t'!ngilterres, Frances i ishle dastlte lIIe u ra mohiI disa sist\'mev~ 1\; shtremta e me forcue traklatin e Versailles l1eper Ie perham Ie nji r:ethit i perbolik. neper te cillin do te mund kishte ndrydhe ndit e Oertllanis, luej :,azue edhe gjllmin e ndonjenil nder Aleal te v~t. Ingilterra e dresht gjithmone ket pll1le e ju kundershtul' me gjith fllqi, mb' tllej e diejte se nji politik~ kOl1tinentale europjal.e me ane te tl! cillitdo tHier S:ltek, '11und marote n(' nji politike fjesht anti-inglize. E nJimcnd, sa luften kishte me ju dasllte Ingilterres me e bA po pelqyen, bjen fjala, (' po psl1teten S1tetet e Bashkueme, per egel110nl oceal1ike tl! ve;t'll, llji po!;tike fJcsht europjane? - Mos-

pelqimi me ane te mledl1jes 'nacJondli~l~ n'Angore It' godit te bam me France prej Beqir Sall1i btgu[ 1.1':London, e n'ane tjeter kundershtimi i Frances lilt' n p~rpieke me nji nieri tjeter ~ue prej AdaneL kan t;ile nji varre Ie re e te rrezikshllif'.Ne Quaid'Orsayduket se ktyne pun\'e nuk u ash! dhftne randsiJiI qi kan.Qeverija I.'Anaelollit asht bfi vegel ne dart Ie Trotski-I e te Lenin.it e t11~nji qi veprimet diplornatike t'Aleatv~ II1crrrn \'ettlll me te adreqlln Ie problemit t'Eufopes Qand-oJ'e, njdi vlon kazani, gatol1en rreziqe I1derkomtare. Rust. Gjeja ne k"t Shtet t~ trCJzlI m gjithnji prej rrezikut te kuq munel permlidl1et ne kto pak fj Ie: Boisheviket jani' tuej gatlle n'Estoni nji l<ryellgrItje, per rn~ I11uejtekshtO me hi ktil yeti! me anne ne dare neler at0 vise e me punllc ne krye te vet. Trotski Iype qi lIshtrija bolshevike te sl1toh!:t deri ne kater miljon e asht prandej l1e kllndtrshtim me LLllinin i cilli dishron perkohsisht nji pagje me te jashtem e me 'e mrendshem. Trotski ankon se Lenini l! ka ba koncesj011t' shut11 ger manvc e inglizve pa u marre vcsl1t aspak 111~kshr11farete Shteti'. Nji organizim komunist i anes

93 -

sl! djathll! mkame prej mensl1evikesl1 e prej socjalislesh, ka per qe~ lIim me jll kundershtue Trotskit. Puntorija mare e Pjetrogradit Iype qi te rrxohel qeverija e Lenini!. N' Odese u burgosen prej Sovjetve korcl.llla i Sviceres, i ltalis, i Greqis, e i Polonts, porsi spijuj e kjene ~ue n1' Moske: gjeja asht aq krilike, sa IIlundet me ndolle edhe nji here ~ka ndolli ne mUej Ie Frorit. Ne Rust asht edhe ZI bllke c shllm prej popullit jane luej deke uje. Potoni. Neper nji gabim te rande ba prej popullit Ie kt1 ShIel qi l11ucr pezem pse ne plebishit Ie bam ne Slezje t'Eperme shllmiea Iypi bashkimin me Germant, alo toke u lane me gjak shum e sot kjo ~ashtje njehel nji nder ma te kaperthyemet per diplomat ,'Europes. Ingilterre, France e ltali kan ba te paraqitunat e veta, por nji godi nuk shifet kerkund deri tash. Germani. Ie ramt e ministeril von Simons pruni nji leeim ne gjeje te politikes botnore. Germanija, neper goje Ie kanceIjelit Ie fI, Wirth, lajmoj se i shtrohej vendimeve te J:>ame e zotnohej me dhane ne shperblim Ie dam eve te luftes njaq sa Shlelet anmike e kishin pa me udhe me i vu. Kanceljeri i ri ka nise me. filue simpatit e te gjitha Silteteve, edhe 'alo te Frances, e asht uzdaja se nen drejtim politik Ie kti nieri, popllili kreshnik i Gerlnanis ka me pase nji pertrlI11 te shpejte e me theme!. Kanceljeri ka dhane urdhen me sharrnatise kalanat; ka paraqite nji ligje kllndra Ie punuemit aeroplanash e motorash qi viejne per aereoplana; ka urdhnue me e ule ne 15 ml fllqin e polids e me sharmatise rojen gjytelse. Austri.

Plebishitet

per nji bashkim me Germani jane tuej

marre shkase perhere ma te mdha ne ket Shtel, me gjith qi qeverija mundohet me i ndalue. Mini~teri Mayr ~a shi neper shkajk te plebishitit te bam ne Salzburg e neper ate qi do Ie bahet me 3 Korrik ne Stirje. Duket se ministerin e ri do t'a mkamin kristjanosocjalt, masi socjal-demokratve nuk u bahet me ket gjeje pfinesh me e marre sUlldimin ne dore. - Ne ÂŤ;ashtje te kthyemit t'Absburgve komisjoili francez i punve Ie p~rjashtme vfir.i nji tjeter vet 0 " neper raporte Qi tash vone Gournier dau n'ode te depu" te~ve, rapor!e qi merrej me traktat te Trianon. Hali. Mas nji qindrese te bame prej selcilles parti ne ~ashtje !e zgjedhjeve, klo u kryene disi me qeti, par jo krejt, pse fashist e komunist sh~aktuene sjelle ujet lie mulll Ie vet,

shum pune Ie liga, me qellim qi me tuej i shtl mnderen popullit. Ne kto

- 94zgjedhje partija popullore

u da ma mire

se tjerat,

pse jo

ve<; kje

e zoja me !argue fuqH kundershtare te djathtes e Ie rrmaktes, por, tuej shtue mandatet e veta, diftoj sa rraje te kthellta kishle ne ndergjegje te popullit. Edhe ne kje se bolshevizmi nuk u shue krejt, gjithnji mundet me u. thane se ngallnimi i pari is popullore i ka dhane ati populi nji lid ma tC madhe per me u Vlt me gjith fuqi mas njatJ te pertrim per tti cillin ka aq nevoje. - Fletoret italjane ne kto ditt e mrame kan fole shuTll l1Ii nji t'avitun (; te ram ne godi t'!ta!is me Vatikan. Por, si Yen oroe "L'Osservatore Romano", ndermjet !talis e te Vatikanit jane ndryshime ma te md~aja se muejten me kene ndermjet Se!is Shejte e Franctis e Portogalit qi ~ane ne godi me Kishe, prandej puna per lash e per do kohe ka me Tlltte vetem si nji shndrrim mendimesh, sado qi me shum dobi e ndoshta se \Lonit edhe ilie nji resultat te mire. France. Oishiri i Frances katolike shkoj edhe nji here ne vend pse shi pak dit perpara se te !ele kel jele Combes, shkaktari i mrapshte i te dal1lit te Frances prej Kishtt, pritej nti Rome me 28 Maj Senatori jonnan, si perfaqsues i Frances ne Vatikan. Shejtnija e Ti Benedikti XV'c;oj ne Paris si Nunc Apostolik Sekretarin e punv~ te perjashtme e te jashtzakonshme kishtare, EI11Z0tin Bonavetura Cerretti Arqipeshkvin e Korintit. Ky lotni i Perndrits!1em ka me kene dekani i trupit diplomatik ne Paris. Ingilterre. Nji tjeter krize industriare e me aq randsi sa ajo e qymyrit ashl kah i kercnohet kti Shtet, pse puntorija mare e te tjerrunit te pamukut, tuej pase marre pezem prej nji vendimit te barn qi me ju ule rroga me 30 %, dill1e me iane pf1l1en. - Por koci qi lngilterres i ka mete nder dhame asht I r I and a. Ne vend te Mac Swidney qi diq prej ujet, gjindet ne Cork C;ifti i ti P'arry Egand. Gjaku shkon gjithnji rrkaj e shkrumohen shum shpija. Mnija ndaj qeverin inglize nuk duket se "a ma kund kufi e irlandezet

jane lidhe me shti pa mvarsin.

ne pOne c;'do mjet, ver; t'u dalti me " xjerre

- 95-

BibljografL Juvenilja

-- D. Ndre Mjedja - Vjene. OJ. N. Vernay, 1917.

Per me diftue vleren e klij libri, mjaft asht, qi klO Ie bijme rl:censjonin qi "Posta e Shqypn i e s" bolote mbi te ne N. 20, v. II: Qe nji veper poetike, me te cillen mund Ie tllOhet, se pernjimend ashl sto~ise gjOha e rrite pasunija e lileratyres shqype. Ne ket veper gjOhen e gjen I~ paster, stilin e nallueshem, shemellrYrat te gjalla e plol njomsl e gjilhmone I' arrsyeshme. Aly ke nji pretJdveri! lulesh e bylbylash, e nji natyre te kerlhnesle e plot jete; e fillim e mbarim ne ket veper zotGon nji melankoni e kandshme, e cilia edhe sendeve

ma ti! vogla u ep nji inlere3e e nji randsl te ve<;anle: sado qi kishe me Ihan'~ se kjo melankonl nuk rrjedhe gjithmone prej zemret aq sa prej mendjet I' auklorit. Njimend, duket se kjo melankoni nise nji here prej mend-

Oenovefa.

jel t' auktorit, pershkohet nepp rreze If Filozons e Ie Poezis klasike, e mandej deperlon neper fashoje te gjOhes shqype: por jo aq

permallshme.

sa me t' u

molise zenna per shka auktori Hndon mi lyre te vet Ie tinglIueshme, me gjith se bukurln e formes e rreh orE e <;as edhe flladi i Poezis. Si prej shllimeve

te zgiedhuna, si prej rnjeshlrijet me Ie cillen jane ndertue vjerrsbal e lidhe mendimet, shifet <;iltas se auktori, para se me e bolue vepren e vel, e ka pershkue kushedin sa here nen lime te mendjes e Ie teknikes. Prandej kjo veper ka me kene domosdo e nevojshme me u per-

dorue si leksl nder shkolla

Shqypnis. Auktori mundet me kene i sigurte, se ardhl:U ka me ja dijle per ndere mundin qi ka hjeke ne perpilim te ksaje ve pre.

- Dram pese veprimesh Shkoder - Shtypshkroja

Qe nji liber pernjimend i dobijshem e pernjimend i kandsh~m, e Ra pergzohemi me gjith

Shtypshkroj~

- Sl10qnija "VllaznijaU, "Nikaj", 1921.

zemer me Z. Z. Luigj Nara<;in e Karl Ourakuqin qi e kan perpilue e shkrue shqyp. Ndiesl te

96 amla e deli kate, gjilh'" paster e stil te plan Ie e Ie perkuem me Ian de e hijeshojne fund e maje kel veper Ie vlershme, te dilen, mbasi t'a kesh nise m' e redue, s' mund e lshojsh dore, per pa e marue krejt s'reduemit. Drami asht fori i gjalle e plol veprim. Karakleret jane mjaft It spikatllna, e G e n 0 v ef a, ma teper se k a r a k t e r, ash I nji I y P fort i madhnueshem. - Der dikO Go 10 sit' a shtje ne 'mend

Jag u n, sdemonen

~ G e n 0 v e faD e "Otelit"

Shqyptar'et

e te Drejtat

Sheakspeare Do dja logje, monologie e sidomos lelra e Genovefes te shojle jane pernjimend Ie bukur. Djalogu i Be 110 nil me t' amen 'permbi deke, e permbi ark (kuk) asht per bukuri e Ie ban me u kujtue per kangr t e Parzanes~-it ,.I V erbti". Ky dram tt' zehet n~ire e te vehel si duhet m'scene, se efeklin e ka te sugufllem. Ky liber do dllksoje m' libertare te

secilles sh;"olle, te sed!!it intelektllal

shqyplar.

E na

urojme,

qi libra kso dore te botohen ma shllm ne Shqypni.

e tyne.-Shkoder

Shtyp.Franciskane

Nji nder sa vepra qi Delegacjoni shqyptar ne Paris deshl me krye per me jall mushe menden te mdhajve I' EuropE's, Se komi i jone nuk ishte ne nji shka!!e aq t' ulte sa e paraqilshin e se prandej I11l1nd Ie mkamej si Shtel ne vedi, asht pa dyshim konferenca qi Kryelari i Delega-

e pse e kii te shquel nd~rgjegjcn lirijc e pamvarsije, si me Ihane se ka Ie gjitha ndorje! e Iypuna per IIII.' u njohe Shlet lYe vedi. lmadhnueshemnc kel pjese asht deskripcjoni i Luanil te Krues, Gjcrgj Kastriotes: fjalet e rreS'hlueme ml Ie e paraqesin Skanderbegun jo ndryshej, por

cionit,

si I'a shifshim

Re ne me tat

Emi.Ol

Luigj

Bum,i

majli

sale t' Universitelil kalolik Paris. 1 Perndr:lshrc,i Zotni, mendime te kthicllta te vee me njat fjalim te rrjedh-

shem

Pjesa

aq ne ~hej.

larel jane barbarl!, se nuk' jane

pshlete mi Ie vertela hislorike, qi nuk losin, mas nji introdukcjonit, fort te pelqyeshem, hln e flet ne ie paren pjese mi themeIe historike mi te cillat pshtelet Shqyptari sa here qi i del botes perpara, per me Iype te drejtat e veta t, me nji arsyetim qi te lidhe, difton se komi Shqy~tar ka tager me kene njofte si Shtet i pamvarshem, pse asht kom autoktorJ i visevet kQ sot ban on

te zott me perparue e se eksperjenca ka diftue ne kohe te Prine Wiedil, St' Shqypnija nuk mOnd te bahet Shlet ne vedi. - Ne pjese te trete, pshtete mi te erejla te kom it t'one, diHon Emzot Bum,i se: prej fushave Ie Vardarit e n' Adriatik, prej Thesalijel e ne Maltzi zot tcke asht Shqyptari, ne da<; pse ky hini mrende ma i pari, ne dac; pse k9 ndoJli ma i fort.

dan

gjld!.

dytt.' e Konferences merrd me Ie shpifuna t' anmiqve e difton Se sa pa Ihemel jane kundershlimet e te huejve qi thone, se Shqyp-

:-:''''-.; "~" '-:

,.~ ~.,~:"'Q>;o, . .. '''

'-.?) " ;:-'.:ff"" ':j;..~""'";;'

l '

,.~~>,."'~~ oj"

~''1''~"~

't.'

...

'" '/

\"',,..

\,"

',,"

Z '~~t~+

~. "~~!:

.,.. o.t:

'.f,.c

"-,,.""

i'f.. ~,

:;. '~, ';,~'. "'-.t° ~

,--

~~ t~c.""-

~or.

.:;;.

...;'

.. ~

.F-

'':i ~ '~

.!:-

-'/

-~{~: -.~~~,' ..... . ~.. ,~' >:...

'-~ ,. .h. ",

..1

... ...~

-" -'

£-'

~:,~-~~\.~" -:.; t' ~ ~. ~

:.,

~~ .

::-,

_:~ti!it'~:

r.~.~:~ _ .. ,

..t:

.,',

~:~

.:,"

,." ','"

'r,--~ .""

:"to.-

~i'" ::''',. ;'.;.--"

.<'(.',"'''....

.'i.;i*;0t:~;t~

( .T: , ~

. .'

~~~

,<'. ~

.~..! .~~: -";"--:t .. ~ ....

,,' " . ,,,,," --

" ,~,

~ ' '. . .~ .

,.',

"'-;'''.

:~ ..3::$';'0~...~ ~'.4'

E:~" i{,": ~;~~. ~'{

~:&.~'f:r

,:;.~ ,~"'"'-