Hylli i dritës data 1921 nr 03 by Shefqet Cakiqi

,.:

VIET A. II.

"j.

' ': : .:'r

.. \

.~.

~..-

'I.' :;:',1 " ~, l. p~, ' ",

'I"'~

" 1 . .1 _

:,-, .1 "

~. ;;>.

~'-"-

'-.,'

..~'.,

~, .

.;' .

"-- ,,'. . ,-

"',,,

. -

,~,

~ ,

...

:'.

, ~,.. ,

- ..

0;'".

-. ~

. ',,-,_\".~ ~ot )

!'fi~L d~

.;0;

..,."

-~*~,

~ - ~~;~

flit

.~;-_" ,,' '

...

-~.. r J."

c...,

. ..

HYLLI I DRITES Vjeta II.

KORRIK

Nuli.. III.

1921

Ii i mpimi apsl. S.THOMAS. 2. 2. q. 89, 1. 2. q. 107; SUAREZ.De

Religione

Tract.

5; GOEP.

FERD. Per Eid; DlCASTILLO. De Juramento; OJI!TTI. Juramentum; SPORER. . Bierbaum. Theol. mor. dec. trac. 3. ~OUQUILLON. De virtu te religionis p. III.

Mungesa e mjeteve te mjaftueshme per me e njofte te verte/en gjithhere e me suguri, kje ~ kA me kene per nieri nji nevoje, te cillen nuk do tt: mund e plotsoje kryekput as me holl1 te . mendes, as me vullnese te mire, as me munde te krahve. E pra njoftsija e sugurte e kafshve per nil'ri asht aq e [)evoj~hme sa asht kena e tyne. Po, ruena zot, me pase per te mrrijte nierzimi me u lidhe e me u perkunde mrenda nji skepticizmH te plote, at hert! mos e pve.t hallio e nierit: po l1uk muej:.em na me kene te sugurl! jo ma per fuqi, per virtyt, per tagre e detyre t'ona, por as per kenÂŁ! t'ona, aQ ma pak keme me ja past! besen kenes e veprimit te . kafshve Ijere. Shoqnija nuk kishte me kene tjeter por nji triJlim fantilziet, nji fjale per t'u fO)lI, aukloriteti kish'me kene nji marr!; kuer fmia mos te mund te jene i sugurte per prind, as nenshtetasi per te pare, hiqi vize famjlje~ e shoqnis, e bola kishte per t1! kene njj shkrt:tI mrenda se cilles kishin me u Induer e me u gri njato bishe qi kishin me kene nierzt. Por jo, natyra asht nane, e sado qi nuk ja ~ili nierit perden per me njofte gjithshka, nuk i la gja te manget per njoHsi te nevojshme, "natura in necessariis non deficit:" mendes Sf nierit i dhA fuqin te mue.ite me e njoftt! te verteten, jo vetun dosido, por me sugUrt; vul!nesen e drejtoj ne mendyre qi mos te muejte me dashte tj(jter per pose tll vertetet, "nil appetitur nisi sub ratione veri;" e ne ndime te ktyne dy fuqive t me nji bind! te pashoqe ren'doj nji mort fuqish niesore e bimore , e gjith kta e bani vetun per me ju gjete nevojve te nierit, perse "natura nil frustra molitur", natyra kurr nuk vepron kot. Prandej .

---

- 98-

dijel~ret trish i dane krojet pr~je kahe nieri mund te zjerrin njoftsit e sugurla, e klo jane:

"veprimi

i mendes"

(cogitatio

mentis)

"dishmH e ndergjegjes," (experien fia int~rna) e "prove! e ndisive" (experientia externa), Por masi shum njoftsi te nevojshmt' j tehi-- kun kujtimit te mend'es e kapercejne rrethin e ndergjegjes e te ndisive, jo vetun dijetaret, por mare nierzimi kuerdohere "dishmin e tjerve" (testimonium), te bame me sharte qi Iypen, e ~moj porsi nji prove te mjaftueshme e Ie suguret per vertetsi t1:'pOnve, tuej u pshtete n'arsye, se nieri sikuerse vedit lype e kerkon te verleten, ash to edhe vete preje natyret nzitet me ethane te vertelen, mjafte moste jete i penguern prcje padijes a preje leverlis, perse "n\::1110gratis mendax;" kerkush nuk rrene pa nevoje. Kta nuk don me thane se do t'a lame m'anet arsyen e por do I'i iam~ bese tjerve hiie e pa hire, perse nder shum njoHsi qi mund te na marrin mendja na jel1le It; iire mos lIIe i zane be~e dere qi te mos Ie keme prove te kji1rta qi t'a muejne e fa Mine per vedi arsyen t'on~, e "affirmantis est probare," aj qi flet, po desht ~.

me kene i besueshem, do t'i dalin zot fjales se vel, e ne ket rase, ' "tantum valei, auctoritas quantum rationes," aq vine dishmija, sa provojne arsyet; por po duem me thane ~e, dikfi per nji shkak dikfi per nji tjeter, tuej mos muejtil na me i pa te gjiiha te vertetat aq kjarte si shoflm se dy e dy bajne kater, arsyeJa.e Iype t'i zame bese Ijerve, mjaft qi Ie i e n iI Ie zo t t e t e due n me e'thilnil Ie verteten. Gjith nduersh mund te mrrijllle me u sugurue per kapacitet e per vullnese til mire te nji dishmuesir, por si ke-' m~ m'e 11su~urue per ndjet qi ka ~ per pOne Qi viren e rrjedhin preje lids se Ii? Kurrsi lIuk lIIundena me II sugurue per k.o pOne, vec;se neper fjale Ie dhanme e neper be te bame, e aq te sugurte l1lund te .iemil per kto pune, sa asht i njimendt themeli mi te cillin pshtetet fjala e beja e dishmuesit. Jeta

e sharti

i popuilit t'one viren e pshtelen ne kapacitel

e ne vullnese

te mire t'atynt' qi e perfaqsojne, te cillet kiln dhane fjalen e jane betue me i ndeje detyres se vet; ani mire, na duem ktO me e studjue ~'ne them~1 e pshtesin fuqin e nji fjales se dhanem e randsin ~ nji bes se barne, e kshtu populIi kA me dijt~ kuer me kene i sugurte per vullnese t~ mire t'atyne qi e marshtrojl'll5.

* ..

:. 99-

Fjala e goj~s I1Jlk asht tjeter pOl' nji'shej duem me dishmue

a se premtojm~

verletsin

e nji

sendit

te tashem

neper te cillin a t~ kaluem,

me ~ue n~ vend nji pOne qi do te mund rrjelle

preje vullneset t'ont Fjala pra si c;'do shej tjeter, nuk ka n~ vedi far~ randsiel po nuk u pshtet m1 ndo'j send qi t~ ken~ vjeften me ju gjegje sadopak vertftsis s~ pOn~s s~ dishmueme, sikurse b. f. asht pengu, kapari etj; per ket arsye fjala qi epet, zakonisht pshtetet mi ndo'j send qi nieri ka ma per zemel', e at her~ fjalen e sugurueme ksi sojit na e thrrasim be. Populli I) i jon~ e r\a zakon me ba be per sy t~ ballit, per krye te vladil, per gji t~ nanes, per shpirte, per qill~ e per dhe etj. etj., pOI' beja e bame kso doret si u ba e zakonshme, jo vetun nder ne, pOI' gi~thkund e buer njisin e fuqin e vet, e per ket arsye as nuk i besohet ma kuej per nji be te bame kso doret. Sikuerse popujt tjere lidhen me f~ale t~ nderit, ashtO shqyptari ne nji mendyre te vec;ant~ i ep randsJ fjales- se dhanme me bes~ te burrave, por mjerisht se me at mase qi ideali i intereses vO ne teposhte idealin e nderit, si nder ne ash to gjithkund, pak e aspak i epet randsi nji pun~s Sf dorzanueme me formuJen: "besa e burrave, fjala e nderit", e nder njiqind nuk di a e gjejme nji qi U! rrezigojne kryet, gjane e robt per nji fjale kso dore!.

Historia e nierzi mit na ditton

. se

popujt e te tane kohve

per me e forcue ligshtin e fjal~s e t~ bes se luejshme I~ nierit, thirren ne dishmi Hyjnit nder Ie cillat besojshin, keshtO qi ben e e bame n~ pikpamje fetare e te pshtetne n~ besim te Hyjnis, jo vetun e gjejme nder pupuj primHiv, pOl' edhe nder ata qi kjene njim~ndte 2'iyletnuem. Nder shqyptare te ~'do besimit fjala e dhanme me bese Ie Zotit kit nji randsi fort te madhe, e 11~ mendyre te ve,ante kuer beja ne Tenzone mos te jene e bame ne kam~ e ne dore, por me

ato formalitete

te J11adhnueshme qi i iype ponia e nji Zotit gjith

1) Gadi te gjitha bet e shQypt~rve i gje.ime nder rromake: pasha kryet, Virgil. En. IX. 300; Ovid. Trisles. IV. IV. 45; Juvenal. VII. 17, per sy Ie ballit, Ovid. am III. III. '13; Tibulus, III. VI. 47; per qille e per dhe, per rreze te diel!it clj. etj. SiL Italicus. VIII. ~O5; Virgil. En, 12. 176; e tjera be nder tjere shkrimtare. 2). Shqyptaret per m~ i dhaJ1e bes randsi t bajne ne xha, mi a ne kishe, tuej vO dore ne qitabe a n~ unjille a ne ~'do send tjeter qi e. majn~ per shejt. Trajta e bes ndryshon mas rrethanave

100

t~ dijshem e gjithpushtedsh~m nl! tl! cillin shqyptari besan e mec' auktoritet te cillit, don me i dhan€! fund ~a-shtjeve mA me randsi;. at her€! beja e shqyptarit asht vula e tl! gjith pOnve, arsyeja e mrAml! e ape Ii mAi nalti pertej tt! cillit nuk ka pse Iypl! kush gjygjt!. Shqyptari e ka fen per zemer c'mos kurrnji send tjeter, nl! dashtl! Il! jenl! kristjan nt! dasht€! mysylman, beson ne nji zot e pre;l! nderimit e drojet te Ti, ben e dron porsi rrfen, edhe'e ka per rregull kanuje: "beja ban e hupe" qi d. m. tho beja asht ma e mrAmja prove e mA e mrAiOja dishmi e mjaftueshme ni! per ti! cillen (te bam~ ne' te ndrejt/i), nieri mund te paligjet ni! <;'do pOni! e mund te fjtojnl! ~'do tager. B~ja e shqyplilflt pra asht njajo qi jurist e theologl e quejne "juramentum" (IUS sacrum, sacramentum), e ja caktojnl! veshtrimin kSlltO: beja, thone, asht dishmia e verletsis Sf nJi pOnes tuej marre'Zotin per dishmues. Prandej fuqia e bes mahel nt! fe t~. betarit, e aq mu.nd do te <;mohet sa betari e ~mon e i ep randsi besimit te vel. Beja e vertete pra nuk mund te sl1kputet as sesi prejl! pikparhjes fdart', p >rsedo te pshtetet nt!nji themel Ie paluejshem, e velun nji Zot mund e lidhin nierin plotsi'sht, pa ndry.,him e pa nenkuptim. E mos t'i <;pifenapo~ullit t'one se rreje pi! dijet j III

ep bes ket veshlrim, pers\' .la Illund e provojme gjytetnuem .gjilh here e ku",uen gen kso doret.

se edhe popujt It

* * * Ne perjudhen theokralike bcja kie qandra e jetes private e publike, e ":'1I10Skurr e pat nJisi!') e ralldsin e vet. t>.If' u L 'tojshin ne emen te J e ho va, e per nderim as robt as grat nLk do I'U ve3ilin ne 'be, edhe rande u ndesl1k\Jk njaje qi gnzote me e ba ben te rrejshllle. (Jud. XXI. 7; Deutcr. VI. 13; S;amuel. XXIV 7.). Beja ishte peng ne jete familjare (Gen. XXIV, .'17), e ilia i lI1adhi kapar per nierz zyr [are (Judie. XXV. I.), GjylelllillJi i Grekve I' i Rromakve i dha nji randsi Ie madl1e bes' se bame ne pikpamje felare. Ciceroni flet mi sheJlni e randsi Ie bes se bame e se pshtelne ne besim te zotave, por si popuHi shkoj [UeJ i shIue e tlleJ i sl1umue zotat, f.Iloj me ardhl! mangut ed"he nderimi e droja e tynt' faqe pbpullit, kSlilfi e(~he be.

te betar\'~ e te <;ashtjeve, por gjith !Jerf filIon me klo fjale: "Shejten bene Tenzol, per ket te mire. Ie Tenzol" e llJaron me kto fJal~: "si i~. basha ashlO me ndimofte,"

tOt

1a si e buer njisin, buer edhe fuqin e vet e u ba nji

fjale per t'Lf -thanl!, uji pOnl!e zakollshme. (Cicero. Ep. 12. Treb.; C. C. Tacitus. -Vol. I. L. IV. an; Gelius. L. I. 12.). Ku~r shoqllia nierzore fiIJoj me u majtt! e me u drejtu~ _mas parimeve tl! krishtena, beja vedit do te merde fuqin e vlereJi e v(tt; e na vemi! oroe se deri ne shekullin XVII. beja e rrejslJllll' <u ndeshkote rande fort jo vetun prej(i auktoritetit kishtiu, por edh\' prejl! qeveris; par n' at mendyre qi nierzit erdhen tuej u f:ofe \/ ...tuej u shmangll bcsi mt ve fetare, edhe bej.a filloj me e bjerre pahin

.e vet. Sad per sod, me gjith qi rrjedha atheiste orvatet me zhbi "~'dQ shej...a di,shmi felare' prejc mendes e zemers se nierzve, nti .Angli, ne Svicer, n'Oland~, e n'Austri beja e kfl 'majte njyrt'n e

pikpamjen fetare, e ne Germani 1) nuk njehet e bAme beja qi nuk ,pshtetet ne besim te nji lOtit te vertea~. ' Pra jo vetun shqyptar.:t, jo vetun popujt primitiv, si don \ft1ethAne nokush, por popujt lOa te gjytetnuemt e botes ja njofin, e ja dishmojne bes karakterin e domosdoshem fettle. Per kundra nder disa shtete demokratike beja asht vetun nji akt civil a poli-' aik i shkputun kryekput prej pikpamjes fetare. * * * . Liberalt e sodshem, te cillve dan se valle i gjegje mendimi f inteligench e i nierzve te shtetit t'one, disit thone se beja me feudalizm, me theokraci e me imperjalizm e ka ba kohen .e vet, ~ l1uk kit lOaarsye me kene, as nu~ mund te baret me demokraci t~ .sodshme; jane tjeri! qi thone, se bes i don hjeke njyrja feta.' :re e i do' dhane vetun njyrja civile e politike qi d. m. tho beja do "). Per me e pit edhe ma kjarti! se sa randsi te madhe i .epet bes se bame ne pikpamje fetare nder shtete te gjytetnueme t'i, ..kendojme rregulloret e shtetit te Germanis, e kern€!me pit se gjygjtari para se t'a ndigiojl11:!ben, e kit me detyre me ja diftue betarit shejtnin e bes, mandej j paraqet formulen e bes e cilia gjith her(! filion me nji proteste fetare me kto fjal~: per nja"Po baj ebemaron {~ Zot qi din gjithshka e asht i gjith pushtedshem" "e ~kshta zoti me nimoft~". Rregullorja e procesit civil. §.440, 42, 43; rregullorja e ndeshkimit §. 59, 60, 72, 288; ligja gjikuese §. 51. Nja per nja na dishmojn~ rregulloret ,e Austr1s. Ligja me 3. Maj~ 1868. /§. 171; rregullorja e ndeshkimit t~ vjem 1873. etj. etj.

ÂĽ)-.Q;2 -

:t~ psht~,tet. vetUl), n~ ndergjegje qi nieri do t~ k~t~ per nder~ eper vend tl! vet... . . . Per bail/! tl! ktyne theorive po vrojme se, po desht me. u .majte ne kame shoqnia nierzore, doemos i duhet t'a gjejne e t'a v.endojne therr.elin mi Ie cillin t'a pshtesl! arsyen e mram/! te <;ashtjes lIJo:'ale e shoqnore, e per pa e marre lie kujdes <;~shtjen e pikpamjen fetare kurr e kurr nuk kil me muejte me ja gjt't~ rrfanen problemit te jetes se popujve. Mandej e si kan me muejt~ me u <;aktue e me u majU! tagret, me u vue zyret e detyrt t, me u. sugurue IIgjet e me u ndreqe shamaW, per pa pase para s'sh nji mjet qi t/! pershkojne ma larg e ma thelle se rnendja e nierit, i cilli t'a forcojne e t'a lidhin ne nji mendyre te paluejshrhe 1igshtin mqrale qi ban vullnesa e nierit te sbkreH? Po deshten me arsyjue liberalt, do t'a dajne njenen dyshe: ja do t'a pranojne ben e Ilji:' mendt~ qi asht ajo e bame ne pikpamje fetare, ja do te hjekun shpnesen se mund tl! sugurohen per vertetsl Ie :1jatyne pfir.ve nder te cillat viret te gjo.ll1't e fati i pop&ljve. Ie sht~rnguem preje ksaje arsye, shum nder dijetare Ie sodit Jane mendimit mos me e hjel(/~ ben por duen Ie bahet vdun bejd civile. Por kot e pi! arsye, mund m~ teper ma Ie pa arsyeshem Jane kta t~ mram~t, se tJeret qi tuej . i ndeje ne te principit te vet, qesin poshte <;'fare do bejet tll hame I}(i c;'fare do pikpamjet. GjHhsi

t'a sajojn/!

ben, na kern

tager me e lypl' at

"Ubi

consistam", arsyen e mrarn mi t~ cillen e pshtesin. T/! .!!luejte nieri me dijte gjithshka e mos te muejte kurrsi me rrejte as mos me u rr~jte, per njimend se beja -nuk kishte me u dash:/! gja, por der~ qi' nieri t'i barin ktc ligshti Iluk !fa hall pa u sugurue p~r range t/! jetes qi viren ne vullnese te tjerve. Ani mir1', qe se nji nteri i shtetit po e suguronpopulJin me ndere erne ndergjegje It! vet se aj e ka vuJlnesen e mire, e kshtCt edhe nji zyrtar po e sugu(on 4everin e vet, POI' kush e suguron populJin e shtetin se kta nierz kan per. t'a nd:eke ndergjegjen e vet, e kan per t'a <;mu6 nderen aq fort, sa mos me, kene ma te lire n'at pune, por doemos, edhe kundra vullnetit Ie vet kan per t'i nd~ie bes se bame? "Ubi copsistam," ne shka viret se mnjmit ndergjegja e ndera e tyne?..... Na tuej e prite. te gjegjunt preje. Iib~raJve, po lhona se nji sugurl te'do.mod~shme nuk mund e kerkojme tjeter kund jashte' se n'lI "influx" te' nji principit te- paluejshem, gjith dije e gjHh pus1Jtedi qi t'a zotnojnll menden e;. vullnesen e nierit,.t: ky' a.~ht Hyu.

1,03,-

l.3~ja b;ltJet per,' me. ~ dhane fu~d <;ashtjev~ ~ ,'P:?e lidh~ nierin n~ mendyre Ie palue)shrpe, e ~o a asht. pfin~ e ar~y'esh,rn,~

qi nii oieri, njl populi t'a vjerrin e ('a pshtesin jeten e vet" e gjithshka ka mas shpirtit mi ndergjegje e nder~ te nji nierit qi Cas per Gasmund te ndrrojne, masi njajo vulln~se qi lidhe e detyron, asht e zoja me zgidl1e e me shlirue? "Ubi consistam?" KO te kapen a?... Kollaj mund te kuptohe t beja e p~htetne mi nji au ktoritet qi G!1Iohet i pagabueshem, qi nu< !1Iund te th.i,rret IJe kurrnji gjygje, mi Ie cOlin nuk mund te kene kush as fager as dyshim, por ash! e zorshme me ukuptue vIera e nji bes se pshtetne shi mi njate themel qi beja do te sugurojne, oi asht I1dergjegja, ndera, burrnia e tjera cillH te IIberalve. Mandej, tuej' kene se nieri asht i Iflejshem, po e pshteti ben~ mi vedi, gjithmonr e ban, me nji shart a kondicjon, "ne' i tha<;a vedit burre, nl! pac;a nd,ergjegje" etj, ('tj.; e po shi per nji kta qitet ne be, per me sugurue tjeri~t se aj ash! nieri ndrret e ndergjegjet. E po <;'far~ bejet as!lt b.eja e shartueme ~so doret e e kufizlIeme Inl; ne.;jwplirne ne veshtrim e ne themel? Se kA !jeter pra, por ja se bt'ja dt'l Ie merret "ad littp.ram" lie kuptim

te vertet(!

me fuqllJ e vel

"absolute",

qi nuk mund

kene p~ u pshtere ne. b,~sjm te nji ZOlit h! vertete, jase beja: civile e politikr" tuej mos pas~' njiqandrrr te sugurte, nnk do te, merret per :1jimend, e at h~re nuk ja vine Illuridi as me ja qite as me ja Iype Iwej ketrode bejer, mund ilia leper asht nji sjelle qi shnierzon ate tti e ball, asht nji Jaje e nji mjet per me ja marr~' met !e padishemve; beja e bame kso doret nuk vanon e bahet nji formillitet i pa fare veshtrim:r; nuk kalon shUIlJ e populli 'i kujtohet letsis Sl! saje e per k~t shkak bjerre edhe besimin e nderimin qi kA per Ie pare te vet; e s{! mramit vde ata qi kujt(,jne se vetun 'me ndergjegje politike muno i apin dunt <;ashtjeve te jetes, te. merzitun prej kotsis Sf ksaje be, mrrijne me e qite jashta tDoraJit e, j~sh!a detyret, tuej lane ne populi nji pershtypje qi ata v,ete nllk .kishin me dashte.. Milrriw preje fletores "Mbrojlja Komlare" NQ. 38,13. VI. 1921., . s~, Depu,tette Parlamentit t'one u betuen ne k;et mendyre~ .

Beto~em se do te je,m~ bes;nik aNh~"t.i bipd"n n@,; Ii<-

gjet; se, kam per te permbush detyrat e mija m~ ndergjegje, t~ ~1ot~, edhe. se do te jeme mba,,jtesi ~~snjk i ind~pend~,.

ces e i tanesise tol(sore te Shqip~nis. ~.~ d.

ro4

Tash po ja lam lezuesve ksaje

be e tl! ja apin

rand~irt

t'onl! e cmimin

t'a kuptojne

veshtrimin

qi i perket.....

"Boy Scouts~' ne Shqypni. po mush1! nji faqe ItS bukur te ksaie fa"E sot Shqypnija mile." KshtO na rA me lexui', nuk jan(! shum dit, n~ nji b'oshure 1) 10 faqesh, botue, si I.' ditton titulli, me Qe;lim Qi me organizu-c edhe nder vise t~ Shqypnis ~etat e "Boy Scouts"-ve, njashtu si jAnl' tuej

Shtetet

Bashkueme t' Amerik~s I.' f.' shumta e E na, qi, per ,deri kO tt' na 1111 riJe s~ni, mundohemi me k~ne roje e padame I.' kti popullit t' 011l', I.' gzohemi sa here na bjen me' u ndeshe nder rasa qi i napin shkas Ie mare p~rparimi[, por mjerohemi edl1e Clqlllmafort kuer nen rnloj~ te perparimil ndokush tnul1dohet me i ngrehi> lak, tuej kerl<ue me i preke n~ visarin ma shejl, ne besim te nji Hyut te verrell', I' mup-rem nl' kujdes ket pOne I' studjueme, e sol, pSI' asht mire me fole me kohl', po na kandt> tne dhane nji gjygj Conin mi kla "BoyScouts" . Por para se Ie napim gjygj mi organizim I~ klyne I;etave, na dukel pOne e nevojshme te pershkojml', sado qi krejl per rrshit, historin I.' kti institucjon. Themeluesi i "Boy-Sco'its"-ve ~sht gen. B~den-Powell, i cilli me v)w~ ushtarake te Ihuesh Ie jasiJlzakonshme, bashkon edhe nji kulture te nalti> e nji dashtni te ndezle per Atdhen t:: vet. Tuej va n' oroe se sa poshte kishlC pas~ ra djelnll1ija, sidomos nder disa krahina mil n~ skam Ie Londonit, mendoj me ba ndonji send per ndim~ t'alyne tt> m,ierve. Por ra lufra I.' BOt rve ne

Shteteve t' Europt's.

Transvaal,

kO ju d.sht me shkue e kshtu nuk

j dUI)

me ba gjil.

Por shi tucj u pershkue n' at lame lutte, i voH di~ka nepfr mend, f prekun n~ zemer sidornos kah v~le n'oroe borre! I.' vogfel kah 1) Organizimi i .Boy Shkoder, 1912. Shtypshkroja

Scouts.-ve, Shqyptare. .NikaJÂŤ.

Prej

Pashuk

Ndokillis.

105

me gjith shpirt e me energl t(! jashtzakonshme u ndimojshin pr1nd'Ve nder t~ gjitha vcprimet e luftl's. C;: at hert! ky ushtar i vlerN dau me marr~ ndonji send prej atyne anmiqv{i te vogjcl, rril~ fush~s e malit, e me ja r;ue vllazenve te vet n~ gjytet, me qellim qi me e ba mA tl! lakueshem karakterin e djelmnls hinglize, tucj 4 msu ~ kah l11undi e tuej i ushtrue nl:! gjithfari! veprimesh jete, Jler me rritl! kshtO gjyletas Ie ndershem e kreshnikll. Si e bani k~t m~ndim, dau me ja h1 pOnes, tuej u mundue me ba prc~ vedit ma t'interesuemt, Quem me thanl:! njala qi kujdesoheshin e kishin per dore te rritunt e mare te mases sl! re, e prandej u drejtoj ktyne ne vj~te 1898malwaline vet: ÂťScouting for boys".Njaty dhete vjet ma \011(1, kshilleve II shtoj edhe mndyreT1 praktike e themetoj kshtO ma te paren r;et(l te s C 0 u t s- ve te vet. Baden Powell. tuej k~nl! ushtar. nuk ka krijue nji shkolle, a nji institut; por nji Rumer temadh <;eU!sh, nji ushtrl fmish, per me k~ne kta si roje e pare. qi ,ill! shtigje Ie re.ia per kQhe qi do t! vije; e IIder pjestarl! 1(1 ktyne r;etave Ii! gjith do Ie ken vetil e kerkuesave a rrugtarve si don me i thirr~ ndokush e prandej edhe 1<jenc thirr~ s c 0 u t s. Tuej zgjedhi! mandej emnin per vepn te vet nuk desht me e Ihirre as leori. as sistem. as metod~; por ethirri: levizje: The boy scout movement. Kjo Ii! vhj e ka dy qellime: ma par~ edukacjonin fizik e teknik; e s(l dytit tt' trajtuemt moral te karaklerit. Per r;ka i perket edukacjonit teknik-fizik. qi m@rrct me njato mje~e qi viejne per me forctle e me ba ma Ie shkathta gjymtyret, xasat dahen ne tri klase lOa te para mE' nji rendim hjerarkik te plotsuem. Nder to do Ie mem~n njoftime Ie nevojshme I'er me krye nji shvillim te gjate ushtrimesh, qi tuej xAne fill prej mndyret te te pershndetutin, qi vijon mandej deri nder veprime rnA ti! kaperthyeme qi typen per me u ndimue alync qi pershkohen neper ndonji rrezik. Nji scout do, te msohet shkalll!-shkalle me qindrue nder levizje te trupit e ne mOnd e ushtrohet, me mjete te perdoruna gjithkund ne gymnastikl', me tojl! Ie zgjedhuna, tuej bA sheti nder male elj. Per gjithkto ushtrime kerkohet ajri i lire i fush(ls a i mal it; e, posl:! ushtrimesh ti! perjaveshme, per gjith vjete, n' ata dy a tre muej qi nuk bahel shkolle, tuej keni! qi fmija ouk janii aq tii penguem perbOhen. jashta gjytetit oder ~adra Ie mdha, e kryhe~, si me thAr.~ manovrat e mdha, t:lej i msue xansat me gjithfari! lIshtrimesh rrokull motmotit me i qindru~ te xetit e t~ ftoftiT, shiut e stuhis.

- 106SejcilJi fmi. nder njimdhete e deli ne tetmdhete

vjet" ,mll,-

ndet me ardhc: ne ndonji kryezyre te vendit e me lI., stJkrlle ne c;et~ mjaft:qi te ket lejen e prindes, Secilla nder kto c;ete ka njj Ie a del' e nji nen-I e a del', e disa ksosh bashkue me nji nen nji kryetar te pergjithte. trajto]ne nji us h tri. Xasi, t'li pelqyemen, .vehet ne, klase t~ pare, qi thimt kame-e-butr, kame-e-amel (t e n-, d,er- foo t), Kshtu xen !\gjet e trupit, te pershndetqnt, ~ka i pa,raqet historija kom'are e flamuri komtar, e ban ben e caktu~m~. per sc ot. Mas nji rnoji kalon n~ klase te dyte, mjaft qi t,e ket dhani! prove te sugurta se din me ndimue nder rasa ma Ie shpeshta rreziqesh e ne kro sa ma shpejl, sc njet semaforin e shejet I' alfabetit teJegrafik~e din, kuer te trese, me gjet!! rrugen Sf pakut ne 25 c;astare, se din me diftue ~ka ka pa ne nji nder pese dugaje, si t' i ket vO n' oroe per nji ~astar, se mundet me ndeze zjarmin ne' fllsh~ a n1: mal r,a peldort' ma leper se dy sl1krepca,

se ashl i zoti me ba gati nji hae me nji te katert kilit mish e me dy kortolla, tuej percore sa ma pak mjele,' Per m",u kapt malldej ne klase te tret~, do te ket gjaSlldhete ccnlilll ne nji kashe kur-

simi ~ do Ie njoft' gjaslltmdl1etepiket ma Ie parat e busolt'~. Prove! nder te cillal I1jisc 0 uti

re,ndit tt' pare ai

te trt'te$

klase do fdiftohet i zotijane edhe ma Ie randa A,i do te kef lie banke n;ishelin; do te dije 'lle ba not deri ne njiqind metra4largbrtguI;do te

dije me perdor1! semaforil1 e t("!egraftn, do Ie dlje, kame a tuej vczite., me shkue e me ardhe prcj nji vendit tf caktuem, shtate millarg, per nji koh'

ti! caktueme,

si edhe

me s'~kue e me

a kalucr,

prei nji vendi! gjilsl1tmdhete mil

ardhe,

lIIe karroce

larg, ne dy dll, tuej

i lOti me paraqit~ nji,lelacjon mjaft tr plotsuem mi udhtim te bam, Do te uije mand?j se <;ka do Ie baje po ra rasa e nlller zjarm ndonji shpi; si me nd!mue atyn~ qi jane Ill: rrezik me 11 [Pyte, a, Qi te mytul1, pt'r duke jane te dekun. Do te njofe mire mandej edhc ndcnji zanar, Sl me zdrukth e ne farke; diftue

me gatlle disa haena; me pase njoftime mi per me muejte me shlri ndonji harte geografije; me da faqen, naltsin e pe~.hen me nji gabim jo m';j t:i nalte Sf: qind. Shkhr': oji s c 0 uti mire do te diJe me u ardne, e do te jet i zoti

vizat:m larf,sin, 25

pc;,

ne njj

mndyre sa ma Ie shpejte, te gjitha nevojve tt' jt'!fS per kah, trupi tuej i sjelle vedit edhe njoftime lI1i aereona:.Jtike, mi perflorilT) te, veglave elektJike; do Ie njofe, se pakut, njj gjOhe, Ie hl.!ej~n, d9 te njofe vendin kft ban on, vierI'll I' landve e te. biIJjve ml t~." pÂĽx::;.

1,07-

iti@nduna,si me majtE! blet~, si m~ xanE! djatbe, tlyn

etjr,' e tE! gjitpa kto do te kryhen sa ma shpejt e sa ma me pak ~jete. Fjala e ti asht: Te jesh gadi: be pre pared!,.E ne ndonji rase scouts u diftuene te lOtt e pOnes e~he aty ku askush se muejtte ~e prite aq prej tyne. Ne nji konkurs, b. f, Ie c;pallun tash disa vjet prej Daily M a ii, aviatori Beaumont. ngri gati ~rejt prej te ftoftit, )ypi me pi ndonji send. Ju aviten di~a fmi e mas disa. ferkimesh mil te nevojshme neper shtat bane qi t'j kthete s,htati n{! gj@je normale e kshto. muej t me vijue udhtimin e vet neper qiell. Ishin boy s c 0 u t s. Ne B. I. R. S. (Correspondance du Bureau d'Informations Religieuses et Socialt's, Paris, 25 Korrik 1912, faqe 7) diftohet se n~. qershuer 1911 njaty. kah Illjesnata nder te tana dyerte Arqipeshkvis te Westminster u ndin trokllime te forta e rane te tana kumonet qi ishin vjera per setcillen dere. Rogtari rojes u ule me nji here, tuej blue me m@nd kush e din c;ka, por me te bindun te Illadh pau dy fmi, dy s c 0 u t s katolike, qi kishin ardhe kame me udhtim te shpejte prej Porstmouth per me prO nji lajm qi 1peshkvii Porstlllouth i c;ote Kardinall!t ArqipeshkviJ !e Westminster, e tash, masi kishin ba per njize:esl1tate or~ 112 kilometra Huge, kishin mrrijte aty te tane pluhun e te lodhun, por mushl! me gzim per ngallnim qi kishin pasE!. E ngallnimi ishte i vertefe, pse ata e dishin nwe mjaft se nji c;ete scou ts tjere te Westminster-it u kishte vO pritat me qellim qi me u pre rrugen e me

p.rishe marrve~htjen. Kshtu

edhe

. kohe te luftes kundra Turkijet

ne Bulgari duen me thanE! se ne fn/ish, masi nuk.

nja dhetmi ksi

ishin k@ne te gatuem me luftue nderr rreshta te pare, bane sher. bime te mira mas ushtrije e sidomos nE! Kryqin e kuq. Pre] ktyne pak orOe.ve mundet me u thane se kue.r nj; djalE! del prej c;etet :8, a, n'Amerike, 20 vjetsh, ka nji stoB fort te mire njoftimesh e fuqish,. gjithnji ky edukacjon fizik nuk. mjafton per me ba njj boy seo ut, por Iypet fe. trajtuemt moral tE!, karakterit. Pak para perm@nd.em be n qi ban qysh ne. fillim nji ten der-f 00 t. Tuej e k.qyre pOnert ashtO holle nuk asht, ase most~,!er nul< du.ket se asht nji be e verte,te e kishte .ne k@n~m*mire me e th.irre p~emljm a fjale e dhanme, pro m is e, si e-: t.h'rrasin di.sa l1ingli~ e jo 0 a t h..Tuej pershku.:ato dhete fijqe shtyl?' qi perbaj!lii ~epHm shQYP~ qi, perm.~ndem qysh ne fiPi.m, na, r'it ~O:ftne sy. trajta e. bes: "Ja~ besE:o: .me d~shite: Atdhe;ne. e;~' me t.

108

sherbye bt:snikisht; me ba pE'f dit~ nji veper ti! mire." Me nji qi forma e verlet~ e bes asht: Nap besen mi nder t'~min se kam me ba gjith sa Ie mundern: 1) per me kl ye detyren t'~me ndaj H y u n ~ ndaj mretin (a qever1n);-2) me ndimue tjeret gjithere:-3) me majl~ Jigjet c s e 0 u t-i t. - Pse perklhyesi shQyptar e la emnin e H y u t jasht~? A kje pse i thane, a por e bani per ndonji qellim Ijeter? Ligja e seouts-ve permblidhet nli kto 10 pike:l) Nderi per nji seou t asht aq sa me mllejttl nieri me past' gjith uzdajen J1~ te.2) Nji se 0 u t asht besnik i aldheut e i qeveris.3) Sejcilli seou t do ti! jet i dobishem per'tjere e do t'i ndimoje shokut.4) Nji ~co u t asht mik me l' giith e vlla me C;'do s e 0 u I, sl do qi Ie jet gjeja e ti.5) Nji se 0 u t asht i nierzishem, sidomos, i shtojntl, ndaj grat e ndaj pleqt 6) Nji seo u t ash I mik i shtasve.7) S co u I-i u ndigjon urd!meve.8) S co u t-i qeshet e kndon.9) S co u t-j ash I ekonom.lO) Seo u t-j asht i kulluet nder mendime, nder fjale e nder vepra. Asht mandej edhe de lyra qi me krye per dite ndonji veper tt! mire sa do t~ vogel. Kjo ligje nuk na paraqet nji 'nende tE! kthiellt~ e It! rregullueme, as nji perplotsim aq te nalt~; gjithnji, po u majtt!, ki-: 5hfe me pase ndonji dobi per kah jeta ci\lile per njata qi nuk kan tjera mjete per me marre msime ma U! nalta per formim t~ karaklerit. Kaq kujtojme se asht mjaft per me na ba me njoW! se kah ka rrjedhe e se C;'trajte tli perjashtme ka kjo shoqni, pran dej po sjeJlim kujlimin t'one edhe mi natyr~ te sajl!. P~rkohshmja "Catholic Fortnightly Review (Tetuer 1911) flepte shviIJimin e ksaje levizje me kto fjale:" Asht nji prove edukate per Ie gjitha sendet pa Jibra." K9 shvillim thote ma shum, por edhe ma pak se asht nevoja, gjithnji kishte me muejte edhe me mjaftue, pse asht teper e vshtire me permledhe ne pak fja)e gjith ket

veper.

Por don

vO n' oroe

ma pari:!

e ma dale

kjo

shoqn1,

5ado qi i1~ fill te pare tt! vetin duket si nji organizem ushtarak; sado qi, si n'Il1gilterre si njeti ka per kryetare zyrtarl! usbtrije; gjithtnji nuk asht :Iji insti!uejon fjesht ushtarak. As nuk asht si disa shoqni tjera per masi! H! re, por vetem nji prove edukative.

Por prap, shpirti

ushtarak j hjerarkis,

rregullimi

e disciplina

na'

paraqesin si nji ushtri It! vertete, te tane dash!nJ e plot ndiesi per atdhe, me nji naejonalizem te shndoshte qi pernjimend nuk asht nji nder veprime tt! saja ma Ie t' kqlja. Ky naejonalizem kje

109-

qi i dha shkas te perk(hehej ~mni i shoqnis nder te tana gjuhet e vendeve ku nisi me u organizue e diku ju shtue emnit te shoqnis edhe emni i atdheut: kshtO thirren b. f. ne France: Les eclaireurs de France; ne Spanjl': Exploradores de Espana; ne Germani: JungdelJtsch Landbund;ne Norvegi:Norske Gutters Speiderkorps; n'!tali: Ragazzi esploratori; nl! Shqypni: Rrugtare ase kerkuesa shqyptarl!. E ky shpirt nacjonalizmi duel aq nl! shesh, sa sh kaktoj nji reakcjon e, nji tjeter ingliz, Sir Francis Vane, ngrehi, per ball t~ ktyne King's Scouts t~ Baden-Powel, disa world-s c 0 u ts, Icerkuesa ti! botes. K.io

gjlndet

prove edukative qi perdore elementin pedagogik qi

nder rregullore

t'ushfris,

ka si per karakt~r te vetin te lar-

guemt e te rive prej gjytetit, tuej i sht9 kah fushat e gjana, kah malet e nalta, kah jeta e natyr~s. Kta nuk asht, ndoshta, mostje... tel' iiI! mende te kryetarve, n;i te kthyem kah natyra e fjeshte e Rousseau, pOl' mundet me kene si nji hap kah aj qellim, tuej paraqit~ kush e din se ndt'r sa soje mJojesh njat teori te gabueme qi Greard thrret "marri te rrezikshme". Nji tjeter karakter nl! ket shoqni asht vendi qi xen nderi. Thame edhe perpara se ma e par:' liJje thotl', se "nderi per nji s c 0 u t asht ,aq sa me muejte ~'do nieri me pase gjith uzdajen ne te" Kuer aj thote: pt'r nderen t'eme, asht si me pase ba ben ma shcjte. "Nderi,'~ shkruete"Etudes" (20Fruere 5 Marc 1913") trcljlon fundin e gjithshkafes. Neper ndere ligja na nep iden e nji sc 0 u t-it...; n'emen te nderit i urdhnon me kene i 'kulluet... nderi asht e mira e Ii ma e ~mt1eshmja " At here duhet me thane se nuk kemi tleter ve~ Ilji natyralizE'm te tlwshte, e prand\'j edhe te )'rezikshem. E prandej nuk jemi na Ie paret qi po e kqyrim me dyshim slium ket institucjon. Fletorja "Unive rs" (7. Shtatuer 1912) tuej dnue ket scouting, thote, se "ka per qellim te naJ-

tuemt'e lavrimit te trupit, qi shenjon prendimin e ~'do gjytetnis."

K,y gJygj te cillin "Civilla CattoPca" ne nji numer te ve1in e Ihirrte jo fort Ie peshuem, asht i kundershtuem prej shum kuej, pse si.ltlJte vete PerkohshmJa ql permendem, dihet sugurish! se n'lngilterre shoqnjja l1uk asht e majtne as e urdhnueme prej masunije; asht as n j a n s e. POI' prej do ilrtikujsh ti!botuem m) boy scouts ti! Spanjl!S n' "Ellris de Pac" shifet se njeli nuk asht ashtti. N')ngilterre ka ~eta qi jan/! fje~ht protestante e ~eta fjesht kat 0) i k e e seciJla ka. kapelanin e vet, qi s'u dahet

-- 110 e tyne mas principeve te religjonit,me nil qi :Je Spanje, qi pra asht Shlet katolik, seklal i kan ba shoqnit e boy s co u t s-v e te pa kurrfare besimi, sa do qi vete themeluesi, Baden Powell, pat lane shkrue se "p a be s i m ve p r a k ish t e me k~ne e pa qellim, pse besimi do ti! mahet si nji nevoje e jetes se perditshme." N'ltali e ne France mandej emni i Hyut nder klo shoqni nuk perm~ndet askund. E kshtO duket se duen me ba edhe nl! Shqypni, mos ma zi, pse ne shofim nder Shtete tjera asnjansin e ktyne shoqnive ne pOne besimi, shqyptaret, shli kush e din se prej kuej, mundohen -si\ boy s COUI S me u diftu~ ~iltas kundra besimi'. Per verlelim te ktyne fjalve kujtojme se ka me k~ne mjaft me permende nji vjerrshe: "Banonjesit-Rrugtarve" qi bOloj lash vone fletorja shqy-

kurr e rregullon jeten

pe "Indepen ca" (New York, N.Y,13 Prill 1921). Ne ket vjemhe e cilia nen ~'do. pikpamje asht nj; dhune, nji fare A. C. Matti,luej derdhe jargun e vet letrai, nder dy tubzat e rnrame (Iexoni vllazen rnyslim~n e kristjan e gjykoni) Ihote: Banojsl:'un jam: t~ them me goje plot Banu nieri ..Rruglar": E per me e forcue kel kShill, auktori, me nji Ie perziem

m~ndimesh e fjalesh, qi shkoine luej na paraqite pezmin e ti ku11dra ~'do besimi, vijon tuej thane: "Je helm! s'vlen gie, dirth lol! Jam vete Kombesi, Diell, Perndi, dhe Zot, Ti je "errsira", "Dhunimi", Fe e kat!" Por si mos I'i mjaftote me kaq, ne tubt!z ma te mramen e ban me fole rrugtarin, qi s'asht tjeter ve~ se nji boy S co UI, e tuej i vO ne goje nji varg blasfemjesh tjera, e maron at kalbsine vjerrshe kso dore: "Un jam Pellazgu, me p.:1re se Adami EVil, Krisht, Muhamed e nga Ie gjith permit Rrugtari vj~n dhe shkon kun1ershtaOr' i Fes Flage e babezise hije c pabese." KIa pak rreshta nuk kan nevoje per koment; flasin vete e na diftojne ~iIlas se ~'qellime kan disa filantrope dollaresh. Por nuk po mund pritena pa perm~nde nji send tjeter qi na vume 0roe. "lnde pendenca" e New Jorkut shi ne njat numer ne ti!

- 111cillin rreshtote vjf'rrshen e dhunshme qi permendem, bjen edhe t1ji artikull ne te eillin tlet gjane e gjale mi veprime te Z. Ndoki'Ins n' alo krahina per teformuem ~elal e boy scout-ve shqyptare n' Amerike, tllej i dale zot me gjqks e tuej u perpushe me t)gercim ~undra disa allmiqve qi ky paska pase e qi i paskan ra ndesh veptimit Ie ti. Kjo pOne, qi na ra fort ne sy, e ka edhe kjo al randsin evel e nft ban me dyshue edhe ma fort, si na Mjne me dyshue disa marredhanje me Methodist t' Amerikes, qeHimel e Ie cillvet na i njofim teper mire e jo ve~ i dnojme na vete, por grishim gjith shqyptaret, mysliman e krisfjan, me i hape syl mirÂŁl e mos me i vO vedit zgjedl1ell e Ie huejve, tuej i ~ile shleg prozelelizmit. Pra, ka me thanÂŁl ndokush, ju kenkeni kundra boy scou t s - ve? Jo! Institucjoni ne velvedi, me disa qortime IE!nevojshme, si Ie rreguHohen veprimel mas :;Jarsimeve Ie besimir, si kena me e diftue ndoshta ne ndonji Numt.'r tjeter, nuk na duket i pa dobi. Na dnojme e ,i kundershtohemi ksaje shoqni deri qi kjo te paraqitet si as njanse e aq ma fort si kundershtare e besisimit, p'se se mrami fjala asnjanse ne I;ashtje bfsimi s'don me thane tj'der vel; kundra besimit. Sa per kshlu, ma mile, forI ma mire pa gja. E t'a din nisjataret e ksaje vepre se ashl leper i ngulun ne zemer te shqyptaril besimi ndaj Hyun e vertete, e se prilndej ash! kot sa here qi kta, nen ndonji mloje moderne, kqyrin me ja zhgule zemre kel visar, neper te cillin pret me pa dit perhere ma Ie kthiella e me plolslJe njal vllazni Ie veTtefe, pa te cillen komi nuk ka qindrese. Shoqnija e boy 5 C0 u I s-v e shqyptare, si muejtem me marre v:shi, asht nen mprojte te Kshillit te Nalte e nen drejtim te Miaistrave te Luftes, I' Arsimlt e te P. te Mrendshme. U lutena pra kty!':e ZOlnive, masi deshten me ja vO kel barre vedit, qi 1'i napin institucjonit njal fill qi lype shpirli shqyptar e I' a drejlojne mas nevojve te zemres shqyptare, qi mos te dale kjo nji shkaktuese trazimesh ne ~a5htje ma delikate, ne ~ashtje te besimit. E qeveris e Parlamentit i drej !ohemi tuej bA t' Atdheut fjalel qi Napoleoni i shkruete nji ministrit te vet:" M'a r r i I mas en ere ne besim, pse vetem me njerz qi besojne ne Hyun mundet me u majte sundimi." Populli neper disa veprime te kryeme prej te huejsh me ndime Ie ndonji shqyptarit, asht i fyem nder principe themelore .-

_.__.-

112

e ne nuk na bahet me ndej!! pa zA faqe disa atental~sh. Djelmnija e jon!! qi rritet, populli i jon!! ka nevoje per nji tjeter maje e shOjle e jo per &hl1jte Ie helmuerne te protestantve. Kishle me na ra fort keq, pse e dim se si vjen e mramja, me pase per te pa shqyptare, ndoshta edhe asish qi gjinden nder kame te nalta, kah verbojne mas dollarve t' Amerikes edhe at~ kQ, tuej u preke ne ~ashtje te besimit, Ie Ian me fr~ edhe nder vise te blera te ksaj!! Shqypnis s'one eren e ngrit!! e ndonjl sektes, neper te cillen Ie bahen zhari ndiesit ma Ie bukurat e ma Ii! naltueshmet e t'i v@hetkama gurit ma Ie ~mueshmit qi ndr~n z@mra shqyptare: besimit ndaj Hyun.

Mbi Ortografi te sotshme. Nji nder ma Ie mlidhat sherbime, qi i kje ba kombil t'yne shqyptar, asht kene pa dyshim pelqimi i Alfabelit latinisht preje anes se mbledhjes kombtare ne Monaslir ne vjete 1908. Sikuerf'.eIe tane e dijne, para asaje mbledhje ishte veshtire me kape ne dore dy libra dy auktoresh ~e ndrysheshem me nji Alfabet te njinjishem. Me k~t mbledhje pra, jo ve~ u vO nji themel i perbashket per sheje te Ungliave te gjuhes s'yne, por i u qit themeli edhe nji orlografije tll gjithmbareshmc ne Shqypni. Thashe, se velun i u qit themeli, pse ndertesa e orlogralis ne veshlrim te plote te vetin asht ende sot 'pezul!. Asht nevoja pra doemos te punohet pa da m'e ngrefe edhe ket ndertese, pa Ie cillen 'lepra I literare t'ynal nuk kan me mbuejle me pase kurr at bashkim e hieshi, qi Iypet nda to. Nuk mund Ie mohohet, se ky dishir nuk ashl ndip der sot, po, ky di9l1ir shkoi c shko luej u shiue per ditl' ma leper e kejo kje edhe arrsyeja, per Ie cillen u orvat aq gjate Komisija lilerare e gjuhes shqype per me i ahane nji vendim Ie fundshem kesaje ~ashlj~ plot me rands! per te tane kombin shqyplar; por ne tjetren ane nuk asht dyshim, se pari met e zgjedllene preje Komis!s literare ende nuk jane asosh, qi t'u pergjegjin nevojeve te gjuhes t'ynl', nuk po Ih~m plotsisht, por as kah!! ma Ie nevojshmet pik!!-

-113-.pame. Ket mungese e difto Komisija literare vete ni! t~ IV. ยง. tE parimeve te themelueme. Per ~e nziti! pra auktoritetet e ligjeshme. qi t'u bien mbra-pa ketyne mungesave kahe ana e nji o!"tografije t'arrsyeshme e ti! mjaftueshme, kam da me bi'do oroe ma tt:: nevoj~shme mbi ortografin e Komisis literare shqype, do oroe, te cilIat, tuej u gjete un ne shkolle, dite per dite bien ne s9 edhe pa dashte, ne jete praklike. M! se pari Komisija literare ne te (, ยง. te parimeve te veta thote, se ortcgrafija e gjuhes shqype do te jete, per sa te mundet, fonetike, e ~i shembull ortografije paraqet djalektin e Elbasanit me disa permjrsime, Ie cmin na e gjejem ma mire se kerkund ne'sjellje te Shkrimit shejt ne gjuhe shqype preje anes s! Konstantin "Kristoforidit. Por gjithkush e shef, se e ndjekemja e tij nuk di, se ku kishte me qite. Tuej barasue mandej ยง. 1. H!Komisis literare me ยง. 7. te parimeve te vume, thohet, se "e" ne mjes Ie fjaleve do te shkruehet aty, ku e Iype etimologija e ku shqyptohe~ ne Tosknishte. Tash keto jane dy parime, qi, pose se i kundecshtojen per se tepri te 1. ยง., Jaj1 pezuil nder r.a rasa mesues

e xas, si per .ursye t'etimologis, qi !;hpesh here ash! veshtire

m'u

diktue, jo ve~ prej xasit, por edhe preje mesuesit, kahe gjuha e yoe asht ende ne fillese te vet, si edhe per arrsye te gjuhes Tosknishte, te cillen nder Gege jane pak, qi e dljne, si edhe se mbrami, pse, tuej pase edhe Tosknija shum djaltokta jo ndryshej, por sikuer Gegenija, edhe n'u dite! djalekti i ndonji ane te Tosknis, nuk diehet, se cilli do Ie m"rret per she "bull ortografije. Per shka i perket mandej posage etimologis kishe me dashte me shl(rue

no'i fjale ma teper. Per etimologia do ~ekupetojem rrjedhen t: fjales preje gjuhes shqype a preje ndo'j gj he tjeter? Ne kupetoshim rrjedhen e fjales preje nji fjale tjeter shqype, atehere keoa me pase ojato te v~shtira, qi u permenden perpara, d. m. th., se na shper,h l1uk ken a me dijte, se .preje c;efare djalekti a nendjalel:ti do t'a manim fjalen, per m'e pase si shembL1I1 ortografije, qi Ie pelqeje. me etimologi. U muer vesht per etimotogi rrjedha e fjaJ!!s preje nji gjuhe te huej, kishe me thane, se ne na duehet me shkue

me urti te madhe, pse ndryshej drue, se dalim

na te parel, qi t~

mOhojem, jo ve~ vjetersin e gjuhes, por edhe t/l kombit, pse, per ne kjofte, se mbas dietareve te sotshem kombi i yne asht nji nder ma te vjetrat kombe t'Europes e prandej edhe para te gjitha njatyne kombeve, qi kena per rreth, do te kete edhe nji nder ma U!

114-

vjetrat gjuht!, njaq sa mos te jet~ nevoja me xjerr~ gjuhen t'yne preje te huejave, por ndoshla shum t~ hueja ma fort preje gjuhes s'yne. Aj mandej, qi thol~, se kombi shqyptar kA marr~ nji gjuhe te huej, tuej lane mbas dore t~ veen, bje c;iltas ne kundershtim me histori, e cilia te parel I'yne i pershkrue ne shum pune baras me shqyptare te sotshem, shka nuk kishte m'u vertetue, tt! kishin kene Shqyptarel aq te lanun kahe gjuha e doket e veta. Me k~to fjale nuk due me than~, se Shqyplarel n uk kan marre fjale prejl! gjuheve I~ kombeve, me te cillat jan~ gjet~ ne II! perpjekun, por due me Ihan~, se kishin m'u Iyp~ k~ndime nji grime ma Ie k~thelIeta e posac;e mbi gjuhe Ie vietra, per me mbu.eil~ ne ras~ me dhan~ nji gjygj sa ma t~ drejte mbi etimologi I~ sa fjaleve shqype preje gjuheve Ie hueja. Prandej mue nuk m~ duket pune e arrsyeshme aspak, qi na Shqyptarel Ie kena per IIjuhe t'yn~ nji c;mim ma te v?gel, se. e kan p,lse e e kan dietare t'Europes. Vjetersin e . kesaje gjuhe nuk e parayita i themeluem mbi fanatizem atdhetar, por mbi auktorilete dietaresh t~ permendul1 e te c;mueshem. T'j ndiejm pra nji pal~ nder ta ~ kena me pa, se ne mos tash shpeil, n~ pak "jet kena me men due krej! ndryshej mbi nj~t gjuhe, qi, pak per fatzezi te moteve, n~ Ie cillat kena jetue fyn~, kena ba n'asgja der nder kohi' ft> sotshme.

e pak per fatzezl

Oem. matologia se Platoni

Camarda ne veper Ie vet: "Saggio di Gramcompara'a sulla lingua albanese"shkruete Ill' koh~ te ve, e mbate tingllin e gjuh~s se vjeter heper bar bar. Tukididi mandej ne tjetren ane kallxo, se

lenishle n' Epir u ruete end~ aiD gjuhe e vjeler Helensh, qi aso kohl'

nuk u kupetote ma, pse thote, se Argivt e Anfilokis, qi kishin pase ardh~ prej~ Argut te Peloponezit mbas lufles Irojane, e kirhin pas~ xan~ vone gjuhen, qi u flitte n'al kohe prej~ Helenve: "te 11 n y n g I 0 s san e k sell e n is the san", ndasa' tjeret banore l' Anfi-

lokis

k:shin pas~ mbe!e barbar, si kis:lin pase kene, nji per nji sikuer vel!azent e tyne Argivt. (Tukididi L. II. 68). Preje Str(jbonit mandej diehel, se banorer e Anfilokis flitshin nji gjuhe me Epirotas. (Strab. I. VB.) ::ilie, nuk dro me than~, se gjuha shqype kje fol~ pa dyshim para gjuheve latinishte e helenishte e para

c;efaredo gjuhe tjeter, qi IJjifet sot a qi I<A mbete preje te vjetrave. (1st die albn. Shprache eine indogermanische? A. D. Monatsschr. 1854 Nov. S. 860 u. ff.) Mbas Kind m~rrije Reinhold m'e thirre gj'Jhen ~hqype nanen e gjuhes latinishfe (Theod. Kind, Zeitschr.

115-

Ad. Kuhn B. XII. dritt. Heft 1863 S. 207 u. ft.) Mbi ket t;ashte mbar~ shkrue jo ma pak ile nji traktat 68 faqesh i permenduni , J. G. v. Hahn (Alban. Studien IV. Abschnitt S. 211 u. ft.) K~shtu edhe Dr. Ludwig yon Thalloczy n~ traktat t~ vet: Urgeschichte des lIIyrerturns auf dem Gebiete Bosniens (Illyrisch-Alban. Forschun1\ gen I. B.) Nji punt! per seri kendojem edhe ne "Historia critica litter. latin. lib. I. te Tomt! Vallauri-t. Ky shkrue, se kuer Burri shkoi n' !tali per me luftue kundra Rromakeve, Epirotast e Rromakt!t u dukeshin se fliteshin nji gjuh~ krejt ndryshej. Qe fjalet e tija latinisht: "Per aliquot saecula, turn graeca turn latina lingua sic viguit, ut neutra quidpiam a sorore mutuaretur et suis unaquaeque viribus tantummodo cresceret. AI, dum graeca, elegantissimis iam scriptoribus florens, suis ipsa vestigiis insisteret, latina, cuius perpauca exstarent monumenta, maioribus mutationibus obnoxia, a prisca ilia forma sic desciil, ut, qua tempestate Pyrrhus in Italiatn cum copiis venit, Romani atque Epirotae d i v e r so pen it u sse r m 0 n e uterentur." Fjalet e kelij shkrimtari te vt'ler~t na diftojen GiItas, se ne mende It: tij gjuha shqype me gjuh~ latinishte e greqishte, n~ mos u perkraheshin si nji nan~ me bija, do te perkrahen nemose nder vedi si motra te nji nane, shka na. qet prap nt! shesh, se na Shqyptaret, ~dhe pse ndrruen Helent e Latint, mbajtem prap se prap trajten e vjeter t' asajt! gjuhe, prej sl! cilles duelen edhe Helenishtja e tali. '~htja mbas dishmish tt! sa auktoreve, qi u prOn perpara. Kejo oroe mund Ie sprovohet udobisht preje sa fjaleve U! gjuhes sankritishle a indogermanishte, tt: ruejtuna Ie shumen fort ma mire me gjuhe shqype se nder gjuhe latinishte a greqishte.Qe do tregime mbi kef <;ashtje. Fjala sankritishte d rune gjuhe shqype asht dro. ne gjuh1' helenishle dory; sanskritisht d va r a, shqyp dera, heleni!'hle thyra; sanskr. c h iI ya. shq. hie, helen. skiil; sanskr. t;v ii, gjinore c;unas, shq. qen, helen. kyon, latinisht canis; sanskr. k u p a, ~hq. kupa. lat. cu;:;a, helen. kyp~; helen. 0 r iI 0, fjala e vjeter vorao, shq. me verojte, latin. gjasisht vereor; sanskr. gur ~ s, shq. gur (1 rande), lalin. gravis, helen. barys; sanskr. va rsa m, shq. vaes, bel. (h)erse, motit verse; helen. pin 0, fjala e vjeter po, po, pi, shq. pi, sansk". pibilmi, latin.bibo; helen. piss a preje fjales se vjeter pikja, shq. peshkve, latin. pix; sanskr. s1 rpat i, shq. zharg (zh per arrsye Ie g, qi asht hashk1'zanoree but~) lat. serpo, helen, (h)erpo; helen. e t 0 s, fjala e vjeter vetas, shq.

116

vjetl!; sanskr. p a cy a Ie, shq. piqet; sal,skrit. pac a t i, shq. pjekE!

helen. pesso, petto prejl! fjall!s se vjeter pekjo; sanskr. g i v 0 s. shq. gjall~, Jat. vivos; sanskr. b h a ram i, shq. bari, bajl! latin. e helen. fero; sanskr. a s I i, shq. asht, helen. estin, latin. est; sanskr. cat v a r a 5, shq. kater, latin. quatuor. helep. lessares; indogermanisht j u, shq. ju, helen. (h) ymeis; indog. 'g no, shqyp me njoftl!, la~in cognosco h~len. gignosko; sanskr. g u I ish. gjyle;. indog. poJaos, shq. plOI, lat. plenus, helen polloi; indog. enghos, shq; ngushl, helen. al1ho; lat. lango, indog. melg, ~hq. me mjell!, helen. amelgo, latin. mulgeo e plot tjera kl!so' fjal~sh. Qe pra arrsyeja, per Ii! cillen do I~ shlohet me urti U! madhe para se II! Ihohei se nji fjal~ shqype rrjedh~ prej kl!sajl'!a asajE!gjuhe. Mungesa e kE!sajl'!urtlje ka ken~ edhe shkaku, per t~ cillin shum fjale fjesht shQype jallll qiH~jashta pE!rdorimit tuej i ba fjale' te hueja pa kenl! e sldomos turqishte. Qe b. f. fJalorel der lash nB kan prO per fjalE! lurqishte: ~ a j reI, qi helenisht asht egeiro preje fjal1!s se Vjetlf gt>geiro, sanskrili~hl jagal II, qi do me than~ me ~ue, me mE!kam1!,me n ZI I t!, krejt ne veshtrim, sikuer e perdotim na: );Ja t 1. lielenisH halepos, v~shti'e, age, rraja e vjeter h~.lenishle a g a perlllbi, fon, preJe kah 'v] ild'J pershtuesi a se adjeklivi heltiJisl.t aga-thos i mir~, fisl1,k t ",., Y I e prej~ Sanskr. gull; h a j r, lIelen. hajra, preje se Ir,09111es harjO, sun:,:.. haryati ka ande, dlbhro e si fj,de pershl!ndf1 l. I tIt( 11.llI, me fat te bar d h~; d u shin an, i!l:leuisht "Y'ln v., anmik; hat e r, helen. hails, /fiJJa harlt e kbldu per meliltez. shqyp hatel; me b a [I:>e, ht"len. b,ttl.y:,

hind,

batll}110

fUlldut;

ba {ak, lid I

b Ii 105

. LI vicis; Vl . ad e I, hI:' '11. e,hos, sal,~". svadha: : am a II,

hurdl1e; vakl, latin. vaco jam lire,k'' ll kuhe; va d I?, la, ill. vadimonia;

helen. e!lmos e venere, k

I e J I II J a'

i >I, e ;;a fjalc

Ijera

IVi 1111-

mer.

Mbas gJith ke[yne dishmlv~ p a :.,C UUI\Cl,se rrtgulla e 1. e ยง 7. te paIiu.evc Ie Koml>ls Jilerare IT'b: onuy,;'af, shqype, ku thohet "lI" do Ie shkruehet ne OJ)t:, '(. IJ ll:ve ku e Iype etllllologija e Iyne, luk ka kurrnji \elere {Slklll ne kd fJa,t velert), po 5' u l)ill1 I\endllile il,a Ie kethelltla mbt etlm()lo~1 I' alyne tjaleve, per Ie e;ilat SOt nuk d:eht" ::.e ki!i'e e kedl rra,en. Ne ket ra::>edue me fOie edlJe mbl nJI ~ude Ijeter, qi asht tuej dale ne shesh dire per ditt! ma leper ndd shkrime t'yna, d. m. th., se njata shkrimtar~, qi perdorin fJale Ie marrene. mbas

-.:.!l7 'f11endimit tt! tyne, prtjt! Helenishtes, e

kan aU@ceken me i sh<;yp'" ,tue germat e atyne fjaJt!ve krejt sHcuer i sbqyptejt'n HeIen! e !;ot:shem, posa~e germat d e th, pa v~rojtt! as se sl I kan peaseshqyp. .ioe Helent e motshem as se cilia gjuh~ ki marr~ prejt! !\hoqe~. :r<t!joml!nyre e ndjekl!ne gjithmbar@sisht me duket tf'per t' pari I syeshme. Per shka do t'i baiem na germat helenishle d (>IP, dh ~. .th n~ gjuht! t'ynl!, pa mbajt~ rregull dS masi;? A nuk kena nil fjal': te perbashketa me gjuhe he/enishte, It! shkrueme me d e tb: tl! cHlatmalldej ne gjuhe t'yn~ shqyplohen d e t e jo dh e th? Kesn .tregimesh munden m'u prQ pa numer; b. f. helen. deros, shqYI' :j durueshem; he/en. das~os, \hq. e dame; helen dokeo, shq m'u duke; helen. dro k e, shq. d uk e; helen. dory, sh. drO; ht>lel' dy 0, shq. dy; helen de k s j 0 s, shq. i djathtll, helen. de yi e r 0 s. -shq. i dyl~, tjeter: helen, d r e pAn e, shq. drapen; he/en d y s m enos, shq. dushman'; heler. tha/atta. shq. tallaz; helen. thy mos. I'shq. tym; helen. the m e Ji 0 s, shq. theme/. e edhe temel; helen, :thoribeo, shq. turbulloj; helen. thrass,o, shq. trazoj, helen th Ym Ii 0, shq. tym's etj. etj. Shka do tt! na shterngoje -pra, sikuef thashe pak para me i shqyplue dh e tho g~rmat helenishte d e tit? ,MA 8~ pari do shikjue pra. ~,e cilia gjuh~ kA marrl! preje tjetres e kuer t(! qitet ne shi'sh kejo pune, atehere mund tt! caktohen fjalef e 'rasat, nder t~ cillat d e the helenishte do Ie shqyptohen her~ .d e t. her~ dh e tho Por keto pune do U! bahen perhere prej~ nji ;auktoriteti te ligjl!shem e jo preje shkrimtar~sh te ve~anU, pst' .atehere kishin per te kene 3.Qmenyr!! shkrimi, sa shklimtare si1c:uershofim se jane edhe ~ot - tt! Njinji nuk kA fe randesije praktike i 2 ยง. i parimeve Komisis literare, pse ndeshe shi nder njato kundershtime, qi u permenden pak para, kahe nuk diehet, se c;efare djalekti tosk~nisht a gegenisht do te merret si pasqyre per ato ndryshime tipike, per it! cillat flUet, se do te hin nder permiresime, qi do Ie bahen mbi .ortografi. Mu me thane te drejten ato fjale kan njl veshtrim aq tt! hapet, sa mos me mbuejt!! kush me i cak.t.ue mir:!!,se shka duen

me thane

N!! ยง. .;3.t~ parim~ve m!!sohet, ~e sasijji do t!! shenjohet vetun 'mbas r.regullave tl! ยง. 9. Por mi e para. rregull e ยง. 9. asht aq pak !! kLl-~ijueme,sa mos me past'! shUrR dohi pRiktike prejP sajl!. Kuer m!!suesi,t t'l duebet shpesh lilt mefldue g.j:at@,. se I;efare fjalesh mun~n me ndlyshue ne kuptim, per me diktue sasin e ty-

118 -.

. ..,.

... edh~ ortografi~, shka. do tethohet per nji" xas, i ci" .Iii shpesh,nuk asht i zoti aty peraty me €lite ne shesh ,dy, tri tre0 gim'e' te veteme, jo ma nji varg fjalesh, ndoshta, qi shkruhen me nji ciflsi e sasi. te njinjishme rrokesh? Shkaku i sa gabimeve t!!

"ne, ~ "prande.j

' ,

bame kundra' kesaje rreglle edhe prej shkrimtart!sh

te velerE!! nuk

mt! huket ,~e" asht

pergjithet

tjeter,

ve~

mt!nyra

teper

te cillen ash,t c,aktue. - Vijo. -

P. Ambroz Martaskaj, O. F. M.

Grueja

shqyptare. Rroman.z~. *) (Am~ e bl.)

~a ra rrezja nder bajama! , T' bin e vet kshtQ e pvete e ama:

»C' ke, moj bl, qi kjan e fsban? Kjan e fshan e vet1lat vrAn?" -

» Kjava

shurn, mori lum nAna, t m'ra gjylpana; M'rA gjylpAna nen balkue, E jam ule tash me e kerkue ". » Po ~ka kje iqi IoU t'i xorl?

Tuej qindise

KQ kj~ dhima, a kQ kje zori? A por drue, moj, m'je harlise, Qysh se kjan - 0 tuej qindis~.

.)Kjo vjerrshe kje botue ne nji rase komtare ne do flete te ve~anta, qi u shiten vetem ne Sbkoder. M~si kto flete u maruene gati krejt e shum bashkatdhetare na paraqiten dishirin qi me e pase ket vjerrshe, na, te sugurte se bijme nji veper qi e sbumta e lexuesave t'oDe ka per zemer, per me ~ueat disbir Devenrl,po e botojme ktti risbtas.DREJTIMI.

119 -

Pasha nanen "uk mund bari Qi t~ me ndezet bija zhati! Do fa dije e zeza nane P.se ti veHlat shpesh m'i vranl!; Pse <;' kah mot, OIOj, buza, b' t' qeshet

E n' argtime zemra s' t' ndeshet. -

Nuk .a' gja, maj nanE', s'a gJa; " Par po. l' tham.. se as ko;' s' jam vra: Qit;ka vlo.n n' kel <;erdhezanash; Vlon dashtni,. 'si n'bija l1anash! Nane, dashtnija m' kit mo.lise, Prandej kjitj - a tuej qindise!« T'u thafet goja. bi, <;' po. thue? " kaq shpejt ti 01' je terbue? A

Po shikjo., O1oj bi kercuna, Se, po.. bana 'i. her~ e t' xuna, Bana e t' pavatuej 01' dale n'dere, Nuk m' ke pshtim, jo., melsha e mjere! « Jam shqyptare ~ bi sl1qyptari " ata fjale, nane, s'mund E i bari: S' ke me m' .:>it.jo, tuej dale n'dere Si. kujton, pse m' k'e per.ndere; As, maj nane. nuk jam harlise Vet; pse kjitj a luej qindise, Ps'~ aja dashtnl qi en' kit pengue Asht.e deje, a nane, per mue. « Filion nana tash mE' u vra: Di<;ka !lakel te. mjer~s i asht ba: 00.0 me <;;IE' ~e ngriten gaje, Par dra e mjera mas t' gabaje: Fol, maj bi, mas' m' I@n nder grepa, " Mas me 01' sheh gja, moj, se do. djepa I karn luej t~ der tash e m' ke Dhelpen Ie vjeter: Ty sot be T' pa<;a Ishue tash, me m' diftue, Se pse zemra peshe t' asht <;ue.« Nane, 4ashtnijam'. kA malise, Prandej kjitj - '0 tuej qindis~. Bindej nana - gja s' kuptote,

120

Par, te mire" J<ah ja dole, Mu~r me t' Amel e i tha e mjerit; - " Mori" ~}, moj ,5i pr~ndvera, Pa~h nj~t diell e pa~h njat "'n~, Pash njat Zo( qi kthiell e vr!nl, M' ditto sot, C' sokol ke xan~ "? - " C' far~ sokoHt thue, moj nan~? T' tha~E>, moj, l'tha~~ se s'm'a ban ndera, S' l1\'a ban shp!ja, as s' m'a ban dera Meluejl~ m~ndsh, moi nan~, mas kuej: S'i kam dhan~, jo, fjail! kurrkuej. E po t' tha~: Se r.' t'@ndun t' motit, Po t'tham, po, me bes~ t~ Zotitj Se due fial~t me t'j ndigjue: Par ~'katn mend, me t'u largue. Z~mren dy&h un s' mOnd e di1j: M' len l' qindisi, nI' len t~ kjaj! U ngri nana~ lort i pshtul"ne; Para t' bis fort s9t ju xu(!jne. Kaluef! dit e kaluen net, Vajza ma me gojE> g' po ftet: ~I\e goi~ s' flet edhe na a SOlUt', Rat e mjera it tuej Hngue. Lingon keq o"at shtroje deke', E shpesh paket edhe meket. Ftyra e sale porsi flak b9re; Mndash, gjylpan~ s'! hjek~ prej dore; Por pOnon l" fuej pOoup, Shef pdhurt:n s~ a marne: I Is.han sYI mi te me mall E.dhe e puthe e e veo n~ hal!. Nana vajzen tuej dihate Shpesh e ndin e Mori e ngrate, A njimend f,' don me " fH' diftue Se pse zemra pesh~ t' ash~ <;ut'? " - Nane, dashtn!j<t m' ka molise; Kja'Va mjaft a tuej qindise!

Kjava mjaft... --

Ma desht t'ligjroje,

Par ju kput ksaj~ fjala n~ goj~.

121

5i fial~ tjera nuk mOod xori, Mndash, gjylpAne prap n~ dor~ i mori; Por dy due rt porsi florinl Mi pelhur~ "deka .ja ngrtni. KukQ nana kjan me lot, Se ~' me gjet roue t' mjeren sot! S~ <;'e gjet te zezel" nane N~n ht diell e oen kef h.an~! MerJ pdhuren qi pat ene .

Bija e saH~; kishte pa~e kentl

K u q e' z} e m' te qiodise Gjet dashlnhl qi e kisht' m~lIse. Ne krye t' flamurir kisht' pQinut:' Per rreth shqypjf', m'dore prarue, Fjalet e herslJlne, fjalet e Ie parve: Se Shqypnija asht e 3hqptarve; I i r L .. E oder skaje fjaler Me ket ftamur kuq "c z} Merr nane sl1krrta e pshtiell at bi Qi. pa njofte tieter d:tshtni, "-

Eni

lshte

&hkri

ve<; per

Shqypn1.

bi;a, zana malit, )u qi kjani ne deke t'nja'j djalit, E., permyse mi ket bujare, N' t~ nderoni bin s\;qyptare. Ju, fuej puthe me. mall e vaje' Njat flamuer, qi dora e saje Diejti aq bukur me qin(jise, Pse dc.:shtnija e kish' molise; Lidhnju tok: Perhere dashtnija Per v ~ 0 d t' u e j t' u jet s to If j a; Pst:, pokj~ qi si kjo bi Rriten varzat ne Sl1qypni, N' v~nd do te shkoje 0 fjala e I' Parve, S e S h q y p n i j a ash t e. S h q Y p tar v e! Lidhnjn tok, si bajsbin ...motH

Ato bijat e Kastrjo-tit E broh'ritni ne gzim e n'vaje:

r n 0 f t ~ S h q YPn ij a e .f}am' r i i s a j ~.

- P. VinQenc Pr~nnt1shi, O. F. M.

122 -, t.

Dante

AHghierL 1321-1921

InteJigenca e bot~s mar~, qi ne veper t~ madhnueshme "Divina, Commedia" njofti, mas Bibljes, Jibrin ma t~ parin, Jibrin e librave, u diftiJe edhe nl! ht vjete, nl! te cillen kremtohet gjashqindvjetori i Dante Alighieri-t, qi Ar.ht auktori i saj~, !lji m~ndjet e nji z~mret nl! dishml te njasaje bindl e cilia tash gjashte faqe nieri e rret.hoj ket poete neper veper qi la shkrue, pse jo vetem ItaJija, jo vetem te gjitha Shtetet e Europ~s. por te gjiIha krahinat e bot~s e kremluen ket gjashtqindvjefuer ~a mA me Iumnl qi muejlen, tue] njoHe lie Dante Alighieri-n vjerrshatarin e te gjitha kohve, poetin nderkomlar. Mendojme pra se, ~ikut'rse ne numer tjeter kujtuem nder .flete tl! Perkohshmes s' one te burgosunin e permendun liE' SI. Elena, aq ma me arrsye ka me na \.I dashte me kujtue vjerrshatarin e tl! tAna Ikohve, sido.nos pSt', sl mllnd e shofim te gjith, v~pres.se Napoleonit s' i ka mete vel; ~mni, me nji qi vepra e Dante AJighieri-1 ka me k~n1' gjithhere knaqa e dobija e gji th njatyne, Qi kan me diejtE' me e lexue e me e kuplue. Kush Asht pra auktori qi, ule Ie shkallet e fronit Ie njasaj~ drejtsl, qi asht gjHhedieshme, nep gjygj mi Ie mire e H! kql, madhnon e lumnon te parH e ngarkull me marre e me mundime tjerel? Kush ashl aj luftiH dhanl! mas dijet, aj theolog Ie tanl! dashlnl, aj magistrat poete, aj gJygjtar komesh e mretensh? Kah rrjedhin gjilh ato kundershlime ne natyrll Ie tl e gjith alo mndyrl: tl! paraqitunit mendimesh nder vepra I~ lija? Herl! i drejle ma se nieri, here i idh!Q si nji perbindsh, here i bute si nji i mekun prei dashtnijet? . n shofim a mund ja gjejme fijen k II lash, a mund u pergjegjl'na ktyne te pvetunave, IU; ja Ishue synin jetl!S sl! n. Pat per babe njate qi, si shum tjere aso kohe, kaperlhye nder trazime civile, kje largue prej vendit te vet e tretl!, luei j ra kshlft Dantit nder gojdhane shpijake me u ushqye ~'nl! vjet ma te njoma me mnl e me dhime: me ndiesl t'inadeve vllaznore bashkohen, me dobl te H, provet e mjerimeve, e mjerimi Asht aj qi zbute ~ka ne la Ash't kape ne nji shkalle teper t~ po~htme egersijet; micrimi bA-

123-

het msues dashtnijet, e butsijet. Asht mjaft me m~ndue' se prej ~'familjet aj leu; per me pase ne dare, te thuesh, I;ilcin e z~mres se t1. I gatshem prej natyret e prej nafaket kah dashtnija, aj qysh fmi asht gjith dashtni: e dashtnija i nep fuqi me u ndale, mas me baza, me bart, me perrnirsue vedin; i mson dhimat mll te msheftat e ma Ie kandshmel mi ket toke. Lufta e ksaje dashtn! ideale me detyre te nji babes e me epshe, se po thona te turpshme, pse s'na bahet as me e m~ndue, par mostjeter jo aq te pelqyeshme,asht nji nder ato kundershtime qi na rlapin zhvillim mi natyre u! ti: m~ndja e kthi~lItl! 'e tija ne njanen ane gjith nevoje per Ilaltsime; ne tjetreri z~mra e flaket e tija, se cill I!s, nji epsh ma i aferm, ma i trazueshem, i dukej nji nevojl! se cilles. nuk mund i shmangej. Rrite me IPsime . te. shndoshta besimi, e Shl~ edhe me. veprue fjesht mas tync, mrapshtija e te prishunit e z~mres e shtyni m'\ vone me da besimin prej sherbtorve te besimit; me nderue te parin e me gjykue me egercim te dytl!l; me bashkue me pervOjlni tl! nji besimtarit tl! vertete panderimin e nji krenari te Ha\

fun feje. Nierzt, qi duen me da, e qi, per .mos me i qite . vedit te <;ame kreje, i kqyrin pOnet vetem njashtu si t'u biri para, bin' ngusht sa here nder te Na nuk ndokund mare, jo

qi u bjen me dhane' gjygj mi kto m~nde te naltueshme cillat shifet aq c;iltas kufini qi dan te verteten prej rr~net. po duem me thane me kaq se 'Danti nuk e ka k.alue ket kufi; por po thona se ne nji m~nde tt! drejtueme aq vetun nuk mund thirren kundershtim, par do Ie m~rren si nevoje logike kta dy elementa kundershlare; i1derimi ndaj besimin e egercimi ndaj njata qi mrrijne me e dhunue kamen e nalte,

ne te cillen P~rendija

i vOni si sherbtore besimi.

E duket se per nMake (te dllen aj'ja paraqitte vedit si sherbtoren e madhnive te shekullit) jeta e Ii u pershkue 'neper shum ras;!, tu~j marre shkas me u ndall! kO ne nji v@nd kO De nji tj~ter me gjithfart! trajte edukatet e neper gjeje ka nj! "b~re edhe krejt te ndryshme njana prej tjetret, per me muejte kshtO zhvillirni i ti me dale ma i plote. AU, qi bashke me gzime e . m~ I

trazime te dashtnis, ishte msue me ndi edhe ngushllimet e me tJ 'ushtrue ne gjithk~ka mund Iypte miqsija e vertetl!, i ra sa here$h me e pa vedin. te rrethuem prej nji mnijet e prej nH poteret aq ,ie mndershme, sa me ju dashte me ngule si per dhuni nder to.

124

Nji here luftar i pafri,ge, mandej gjytetas qi i hecte fjala, prap j nder kohl! m~ te vshtira zyrtar pafat e deri i merguem e anmik 4 pa mjete qindrese; .

ndera e dhuna, pasunija

e skami;

gzim~t e

familjes e t' atdheut, ieta kuituese e yepruese, vesi e virtytl: tt! gjitha kto aj i ka ndi ne vetv~di. E hartet e bukura e dijen e hyjnueshme e mizore, si ate qi merret me land~ e tjetren qi m@rret me shpirt, vjetersH e kalueme e kohl't nder t(! cillat jetote, krahi11at e veta e t1.lhuejat, popuj t e aferm e t~ largtit, mnderen e natyres 5' eger e knaqunin e asaj(l te zbutuemes prej kulturet, zaJeonet e mretenve e zakonet e popujve, shletet mizore, anarkiki! ~ te lira, H!gjitha i k.a pase para s9sh e na .i ka pal aqHl' edhe ne aq c;iltas, par si nji nieri i cilli nder kujtime te veta ruen sugurin e shkat~tsin e jetl'S vepruese me nji U! fshame, me nji shej it! vetem. Prande; kisht~ me muejte me u thane, se ndryshimet 11dermjet t(! Parrizit e te Ft:rrit tii .n, shenjojne ndryshimet neper te cillat aj vett' u p,ershkue e luften e principt"ve Ie ndryshme qi .trandi aq keQas shekullin ne tll ciJlin at! I fa me kene gjall. Nuk asht pra per t'u binde kah vehet n'oroe st: mnija n'ato !<angfi rrin aQ shpesh krahas me dashtn1; sâ&#x201A;Ź' shi njata nierz, .me veti krejt te ndryshme, ne nji vend permenden me fjaU! lavdi, ne nji tjeter jan~ te sham; se ndiesija e mshrires Ishon ka nji pike 1reskim, ka nji grime amelcim mi tamth te perbuzunave mizor,e. Por sado te naItuem t'a shofim Dantin ne veper te madh11ueshmete veten, gjithnji tUl'j vO n'oroe gjith~ka, kemi per t'a pa ~e asht se mramit giithmone nieri, due me thane rrethue me 1ig-shti shum: drejtsija e Ii hove have asht e bindueshme; por kuer .Asht i pezmahlem

prej

mnijet,

ka nji

here kalon.

tane

flake

l1der lavde, qet zjarm e shkndija sa hert' Qi gjen ~' me dnue; tash .e shef J(ah Oladhnonvedin, tash

kah ulet, kah njef e dishmon

}igshlit e vetar nuk din me ju Ivyre kuej, por as nuk diftohet i. :loti j vetvedit aq sa me perdore fuq1n e mendes s~ vet, per j me i dhane ndiesieve tt! veta nji trajte U! vertete virtytit; pra, gatshem gjithmone rr.e i dale kuej para jo si ash!. por si i bAhet .se asht; e me kaq ;0 se rren, por aj vetl! jet L rrejtun. E tha mire k~r, tuej fole mi poem te vetin, difto; se qiel/ e toke i kishin ndimue ne tt' operban t(l Ii; ,pse ne te gjejme madhnin e fjales qi rrjedhe prej se nalU, virtytin m! te kandshmin, dasht:dn nierwre rna te kthelIen, 5i ('dhe mnJn e inadin me te mendueme, H! perbuzunt ma t'idhte, miqsin ma te ptrZem('rt, nderimin mA ,t'.urtin,

125I

epshe gjilhfar1!sh,per t~ cillal nuk dim me thane se ash! kush qi s'j ka provue. I fjeshte por Ie tiln~ fuqi, i flaket por It!tane randsi, f

fjale ka pak por s'len gjil milngut, i madhnueshem ne te paraqilun por nuk e tepron, tragik e komik, dijetar e poele. Kush don me gjete r.e te vetem poetin, aj nuk ka me diejt me e I;mue, e ndoshta ka me i vO edhe gazin: kush ja paraqet vedit si nji U! mjere qi nuk kje njom prej kohve te veta, e qi dishron me kene njofre gjith njaq sa asht, tuej qite per fushe e mnin e dijen e vet, tuej mos u mundue aspak me u drejlue mas sterhollimeve I~ harteve as nder mendime as nder ndiesi, as ne stil as ne gjOh~; aj 1;a me pase dy arsye me u binde nder bukuri te tijat, me mylle nji s9 pilla mungesve t~ lija e me ,zblue qeJlimet te cilat aU i kan,det ka nji here me j mshehe nen mloje ,te let Ie disa vjerr- . shave Ie terhuzta. Fati i Firences, gjytet i Dantil, lidhej aso kohe aq fort me fat te komit mare, e !taPja, at here ma forI se askurr, mente aq shp,esh pjese ne dishire te pangishme, ne. droje e ne dredhi te mdhajve tjere t'Europes, :"a qanti nuk mue;t me ja Ihane valles per at g ran V i II a, per pa e shtrl zanin e ve/t edhe andt:j detit e andej malesh. Njat misJon qi nder kohe t'ona e kan diplomatt, a fletarer, a ndonJi veper tjeter me randsi per Ie Iperpjekuna poli[i;"~, Iljale pat edhe Danti, i trelun e i ram aq sa me kene nevop e tjetcrkuej, i velmi aso kohe nder nierz shteti, ne mjes Ie !;JIlh komil Ie vel, i vetrni nder poet Ie gjilh shekujve. E ushtrole kd flJisjon me njalo kange, qi puntorija e trashe persritte ptr 111(' lJsh gjith kfi mlidhej me pOnue, me njato kange Ie cillal dikUSiJod"r te mdhaj i drote e dikush u lakmote; kange qi mandej ndiheshin prt'j Kalhedrash e nder kishe; kange te cillal, edh~ pse kaiuelle qinda vjetsh r;'se u knduene Sf parit, sot jehojne deri ndtr br~zni I'ona, tuej amshue, me ankime e me dhima, iumnit e ditt e vshlira Ie nji POPUIliLNe mende te Vantit, mjerimet e dhunit e ngatrresave neper te cillat pershkohej Flrenca nuk ishin tjeter ve~ Sf>nji rreth j njati varg qi i njeshej rrupit t'ltali~. Aj kjan ne ~erJhe Ie vet kfi ieu~por masi mallkon nji here per se forti[ mizoret, qi k,shin mushe ato vise. Sveve! <;'prej Fridaikut deri ne

Koradinin,Angjoinet<;'prejKarlit e ne Robertin, AJagonezetr;'pret Pjetrit deri ne Friderikun, Alemant <;'prej Albertit deri n'Arigun, Francezt r;'prej Karl!t te Madh e deri n'ate te Valois, e mretent e Spanjes, te Navarres, Ie PortL1galit,t'lngilterres, te Skocjes, t'Ungeris,.

126

t~ Boemis, te Non'egis, te Ciprit, te gjith i rresh!on, a tuej i levdue me fjale Ie perzieme me qortime, a tuej i mallkue ,me njat fuqi qi i nep mnija, mendja e kthiellt~ e dhima. Ne hove te trazimeve te veta nuk gjen krahin~ as gjylet me rands! t'Italis qi aj mos te permendin, kQ tuej marre shkas uzdajesh e kQ idhnimit e trishtimit. Nierzt e tre shekujve i kalojne te frij!ueshem perpara, t~ frigueshem, po tham, kah druen fjalen, gjykimin e rrebl~ te tin, e

aj, si Minosi qi aj vete hartoj, si Minosi, njoftsi i mkateve, i caktor. setcillit at vendin e vet ne ferriS, trajta e t~ cillit asht e shkrueme me viza zjarmit n'at shpirt aq te kollajte kah mnija, sa her\! qi ndeshet me at s9 shqyrtues Ie vetin nder pQne qi aj s'kishte me dash Ie te kishin ndolle kurr. Prej Ie vertetet aj muer' shkas 'me vulose genin e vet. Tuej harlue tri pjes~t e ndryshme te vepres se vet, 2.j,i burgosuni, i tretuni sheslon me rend qellimet civile. Ato gropa kO te kuquna prej zjarmit, kG te ngri'11e akulJ, ato rrethe(e malit te shkretnuem, alo

gjire drite te lane harmoni, jane viset

neper Ie cillat aj don qi

ftyret historike Ie njifen edhe ma <;iltas. E deri pikturat e natyres trupnore, deri vegimet e fes, mund If! thirren Ie gjalla n~ poem te Dantit, sa mrend:! ktyne, porsi te gjakut, I~ shifen levizjet e se vertetes historike. Poetet tjere, kuer kndojne ndonji pOne qi ka ndolle, kerkojne per Ie ndonji shemeltyre Ie ksaje bote; Danti per sende Ie ksaje bote kerkon nji theme: nder ndolli historike; e te dridhunat qi e kapin kuer shef djement, barasohen me droje t'atyne qi delshin prej Kapronel, e ftyrat e perbindshve me kulla Ie Montereggione, e vorret e herezjarkve me ate n'ArH e Pola, e t'ulun! ne ferre me rrenime te Tren\tinit, e pylla e alyne qi mysin vedin me shkretina ndermjet te viseve Cecina e Corneto, e bregu i prronit te tan~ tym me ala te Fjalr.ingve e te Paduanve e mlo]et e kres te hypokri!ve me mloje Ie kres te heretikve Ie djegun, e aku-

IIi i trathtarve me Danubin n'Austerich. E kto shemeltyre historike shperthejne ne poezi te Dantit si nji zjarm qi ka marre ha-

here

pet, here si vetime t~ shpeshta;

here dirgjen porsi lume qi IShojne.

here vijojne gati si krejt nen dhe. Ka nji here ke vetem nji shej, por ky te paraqe,t nji varg pOnesh qi kan ndolle, nji varg epshesh; k{l nji here tjeter ndeshesh ne nji shemull, te zgjedhun prej mnijet e te barn edhe ma te fuqishem neper mloje te profecis a te m sh efsis. Prandej edhe don thane se asht pune fort e vshtire me ja

11 .~1

127 -

ble menden Dantit e aq e vshtire, sa vete zhvilluesat e motshem disltmojne, a tuej mos ba za, e tuej foW pak, a pOl' edhe tuej ra ne kundershtim, se sa here ja h!ne ksaje pune, gjeten shum te ~ame kreje. Studime te panevojshme gramatikore, te shame e te perbuzuna kundra shvilluesve te prrparshem, e dyshim mas dysbimesh jane fryti i shumices se kerkimeve e rmim~ve te bame m! ket veper e cilia edhe ne kje shkrue prej n:erit, nuk asht kashate per C'do nieri. POI'~ka te binde edhe ma fort asht, se nierit i bjen me '1 ndeshe edhe nder asish qi vepres se Dantit ju vune me gjoks, ~qi nuk i napin kurrnjifare randsijet ndollive qi e bajne poezin e )antit te perkoje me histor]. Gjejme b. f. auktore edhe Ie permeIdun qi thone se Guelfet, 'ndimue prej Manfredit thyene Gibelinet ~ Perticari thrret mik te Dantit nierin qi ,njiqind vjet perpara nelej mas motret t'Ezelinit, lumnue prej Dantit. As s'a nevoja me u ndale m! nji ide krejt te pathemel neler Ie cillen disa, e nder kra ndoshta ma i pari Foscolo, duen me hane se Danti pat marre atje nail ne Qiell nji poros! te posa\me

ne pelmirsue Kishen; njaj qi, tuej u Ishue me furi kundra disa ,er~udllimeve t'asaje kohe, dishmoj gjithmone n d e rim n d a j . i I cat em a d h n u e she m; e diftoj se mretnija e Romes ihte caklue prej Zoti! . . . . . . . per njat vend shejtn,ije Kfi rrin xevendsi i ma t'madhit Pjeter. ASQt kot edhe me u lalle mas disa asryetimeshtjera, krejt del' spilca, neper te cillat disa duen me diftue se Danti ne jete \ vet nuk bOloj te poemit ve~ kanget ma pak historikee njata qi lne ma Ie furishme; pse ktyne arsyetim~ve jo vetem i kunderItOI1gojdhana, por edhe ndollit, vete natyra e vjerrshtarit, shpne!t e tija, qelJimet qi pat, e natyra e kohvE'. POI' tuej studjue mire lemujt historike te kti poet, do te dishn1ojne, se nji nieri aq i :hiellte kah mendja, i rrethuem me gjith ate njoftime, e aq i dhaIn me diftue sa ma kjarisht nji pjese mostjeter te disa te verteve, pose se meriton me u nderue si poete, do pvete edhe si fort te madhnueme; e sikuerse aukloriteti i tjet.kuej vin me u dhane zhvillim mshave te tija, kshtU vjerrshat e tija do te perdoren per me 'cue e me ba qi te perkojne me auktoritete te historikve te motem. Nen ket pikpamje, ndoshta, nllk asht kuejtue deri tash aq

,1Ilxuese Si paraqites mendimesh e, perkujtimesh ,

128

miri! vepra ~ AHghieri-t, si kurroji poezi tjeter: epta historija ~rej ; barasimesh kso dart: kisht~ me xjerri! si pa priti! knaquni, mora\itet e kjartsi. Kemi uzdaj~ se, masi gjuha e jane kamtare Asht tuej mArre nji zhvillim aq te bindueshem, 'shpejt edhe ni! Shqypni ka me dale nji p@nde, nder sa a5ash U! prarueme qi lumnisht kemi, e ka me shkrue ne gjOhl! mA t~ vjetren, ni! gjOhe shqype, sa ma par! ket veper, e ci!la asht e perkthyeme nder t~ gjitha gjOh~t mA t! njaftnt:, e at here literatyra e jan~, tuej kujtue ne Dantin kangtarin e drejtsls e t~ besimit, mikun e atdheut e t1! s~ vertet~s, paetin histarik, ka me xAne, mas me shungullue nder ves~e me vjl:!rrsha t'ashpra, mas me e teprue n~ disa mndyr~ te paraqitunash, a me ba t~ vetat vetem si per rrshit njata trajt~ fantastike H! vegimeve ti! hetueme prej Ii, par me ndjek~ histarln besnikisht e me nji lirl qi se frigahet; e ka me njaft~ kshtO, se Asht ja vetem pOnl! e pa dabl, por edhe ma zl se pOnl! e kate ~'da paezl, qi mas te dal~ prej shpirtit.

ILiI

Shaureti. Shkruen P. Marin Sirdani, O. F. M. (Vijimi i numrit tl! Qersharit) Parsa ndjeva ata fjale" un u pre va, e s'i dishe fe vcdit, par si u fiqirava nji grime, u salla kah papulli qi ene ndallte aty pari, bana me largue zhumlin e ndala ve<;burrnimin, e IUml! vajte mendja se nuk do. t'u dashin pa ndanji rreng, u tha<;e qi te xeshin vend n'obarr, se do. tl! hishe ve<; vete i pesti ne kulll!, e tjeterkush mos t'u avitte kurrsesi. Vesha pra katen e stalen e mara ritualin, e kryqin e priskajsen i a dha<;e njanit qi erdht me iTIue,e hina mrendl! me dy bijt e Gjoke Cares, Nduen e M\rklln, me Sl\kun Lje'6hin (' me Prengen. Sa kaluem shqimin e padit te dyte i urdhnova Ndojt me i pza, e shaureti pergjegji me fishkllim ne maje tl! shkallve te podit t'eper. Hypem atje e i pzani Ndaj, par aj na fishkllaj ne'

~. i.f.

129-

fund t~ shkallve. Ket loje t~ keqe na e persriH tri here rresh!, me krye te cillave, i merzitun per stepermit, IU hype e tu zdryp~, u peshteta ne maje te shkallve t~ podit t' eper (aty kO na fishkllote kur ishim ne fund te shkallve) e si He disprim kapa kryqin n~ dore e, sjelle s9t l<ah aj, me lot per faqe m' u dha me thane: 0 Krisht, ne kjosh Zoti i em, e Zoti i ketl, ngushtoe me me per" gjegje! " - S'j pa~e krye ene mire keto fjalÂŁ!, e u ndie nji zA i menershem ne fund te shkallve (shi kG ndiejshim perpara fishkllimin); si i nji nierit qi bertet prej nji dhimbet t~ madhe:

Uhu-

" por uh! Ndie at za na treti gjaku e na hini m~nera sa s'ka ma, . tu e pa vedin t~ ngushtuem me fole me ta, u uta me ata t~ kater vete, qi tha~e se pa~e \TIevedi ne kulle,e i u avitem vendit ku ndieme at za, e i urdhuova Ndojt me thane fjale per fjale gjithshka me tete ni:!zemer me e pi:!vete. - Ky me premtoj se do te me rrite ne fjale, e i a nisa me e pevete, merret vesht neper medium, ne ket teklife: Po a kelft je njimend, or Gjoke?

Oho-oh

(si nji nieri qi

me mzi pergjegje prej dhimbet)t .

Po a ti Gjoke je? - Po, po, mund vete jam (zani i Ii ishte sa i rrebet e i thekshem, aq i fT!eners,hem.) Po perse ke zatete ketft? - Kam urdhen prej Zotit. Deri kur? - Deri sot tete dit. E mandej? , ~ Mandej shkoj ne Parrize. <;e fare Parrizit, ti je djall, me kene s'IGt me ne. - Aman, mos m'u shpifni! A ka tjeter jete? - Posi s' ka! Po kft $hkon bakeqi?

- Ne fund te Ferrit. A hiqet keq? - Kuku, kuku! B'amiri ku shkon?

N~ Parrize.

Po shka ban atje? - Ah, lum zemza e tit ."'"

130 -

A ke ba sbjJm mkate? -'- Ah, 'i mj'eri un i mjeri!... Kenke ~

lutshe

den'ue pra?'

Jo, s.e i kam'ra

Zotit n~pendit:J1.

Po ~fi je ta%? I ,- Ne Purgatuer. A don me te beRue? - ,Po, si 5' dl\e! Po un, nuk te, sho~ vee; me cirku-e Zoti! mo:; rlie e pa)? Ketfi pari jan\, ketO pari. .A ketO (i piksilojshe vendil1)~ -

\ \

,I 'drras'at

-(me vedi i u

"'---;'

P,o,

ketO,

ketO.

. e)rkova

".!

ujete

At-here m,e piklore al vend me bekuem tu Dei omnipQtent.is, Ratris ele...", thane uraten: "Pax et benepietio e sa krye5he, shaureti dehatte: "aha" (5i nji nieri qi ndien letsrm). ". Ado n J11a.? I ' - ,Amanedhe 'i her~! Bekova edhe. 'i ,here at vend e pergjegji: "mj,aft tash, mjafU Vijuem n-e te pvelun, por nukna pefgjegjte, f11a; bajshe me ethirre, por se pza,te. U pretlle" per ket ndrrim te pa pritun, e ,h'u dha.'me dale te dera, mos t' ishl,e 'avite kush, e sa peveta, 1,11ekallxuen, ~e' ltysh tek perpara Lshte hudhe ke dera e burgut, ,Prenda e NikolJe ~

Cares, konkybina

e Gjokes 1),' e nib.a~i t'a bane kazhmere, u lar~

gue; e vet!" hilla Inbrendee vijuem Ile te pvetun: A je kt'IU, cor G}oke? -'-'- Po, H~O ,jam. A don l1'1amesh'e?

-'-' J~ne thane mjafL

"-'

Shka do'. pra? >- Dasllill e,z! 2). Po sh'ka me e ba? ~

M'e ba m

I)' ~qiinavt'

te mija rrlle per seri, eed~e 'ketO, \ tu (ia'se m~rremb.r~llde \'~C; vetnll kafer vefi!, I' avitmit ajo grue, se ll(! pzani deti ql u !'a:-gue. . / 2) Nji '1dn djel"m Ie Gjoke Cares ishte fa-Ie p,er I deke, e t4 k'en~ se per sf!' gjalii. e thirrte "Ndreca i Zi", me sh~ojte , mendja se p(iit~ deken e tL ' ,

..1 "",-i'

;

\ \

131 -

Po kur, e kfi? - Sot tete dit ke elteri i Shen Ndojt. Mandej? Mandej s' i dukem robit te ZoUt. ~

Je tu na rtejte, or Gjoke. - Jo, qe be sa, jo. Po mandej?' - Shkoj ne Parrize. Me ~aq u mbarue kuvendi shku~m.

i asaje

dite

me te, e Gam e

N' e nesrE' me nja tr\. or~ dite, Ndoj e kishte past! diktue ne sltpi te Preng Kole Gjegjes, e mbasi u kish~ diftue do shokve; ishte bii me te vllan! Lleshin, me Gjegj~ Nduen, Llesh Caren, Shkur.t Lleshin, Lle'sh Vorfit;! e me Gjin Deden e kishin shkue zbash~u ke ajo shpi, kfi, thane Ndoj se ishte struke mbrenda nji hamari, i kishin vfi kapakun e bii me i pza: Or Gjoke Cara? .,..4

Hej more (kish~e pergjegje)!

A je ki!tfi,

or ti?

Po, p~r"e (I a u kishte kethye ne gercnim)?

Ket'! per 'i here i kishin ba shij shoqishojte e i a kishin vard-Ue De pushke.ati hamari, par shaureti i au kishte prite ne qe, sti prej llji shtrati qi qillote aty pari; --. "A Ge me vrate!" T'a ndiemil zanin â&#x201A;Ź: H, tu kelle tne me pushke te (11erthyemE' ne dore, s'kishin ba ~ji e dy, pori a kishin pase veshe me 'i batare pu'shke ati shlrati, i cilli tu kene me flake me te, kishte marre zerm, e mos t'ishin kene 'nji numer i mire me e fike vrik, ishte kene ne rrezik me marre krejt shpia. Ne sa ishin keta ;u u rreke ,me e fike at zerm, kfshill odie zanin e shauretit, mund ke 'shqimi i deres qi'i 4esh!e e i shpotitte: - "Aha, Ge me vrate, i a u lumsha, i a

U' lumsha, i a u lumsha!" Dy dit mbrapa kesaje lldollje un u largova prej ,atl rrethi, sa me u habite. 'i here, e me 5 ne Gusht ketheva ne shpi, e n'dieva prej Ndue Prenges, Llesh Cares, Marka Cares, Shkurt 'Lleshi:, Qjin Dedes e Marka Llesh ToskGt, e ma vone edhe p}'ej tjerve, se si kishte pase mbarue puna e shauretit me emen Gjok1! Cara.

dash

Nder sa pune keta diftojshin se, tu e pase ble Caraj,tnji fe zi (qi na e pat Iype me i a' ba fIi), e prfi e pjeke ferlik \

132

nder vorre e aty 'hanger me 'i shumice vendas; Ndoj u kishte thiin~' se shaureti ishle bedite ne kishe e xiine vend ne, nIi skut, e i biri i Marka Cares, Frroku, feml njii gjashH! vjetesh, kishle nga tu britate. Gjoka 1)!" prej deres se kishes e deri aty te: "U tate Ojoka! kQ thojte Ndoj se e shifte. Nji feml tjeter, pak hut, njA dymbdhete vjetesh, emnit Nikolfa. i Marka Nikolles, na diftote se e kishte pa at dlH! m'at vend. ,Pose 'ketyne edhe nji vajze pesrndhetl' vje~e, e pa goje, me emen Huta e To~it, me sheje na diftojte se njlmend e kishte pase pa m'at dill' shi m'at vend. U mbush java qi nuk u pedol gja ere, e na vete mendja se per '~i mend ishte shporre per 6'jith here; pOI' me krye t'atyne ditve. I u bedit nji shaurel tjeter, opet Ndojt se INdojt, i ciIii kishte, si thote aj, duken e zanin e. nji femije, e u dishmote per i Luras, me 'ernen Gjon, e kishte xAne vend ke stani i ti ne Trfijt. K~lIxote ky shauret vjellf.1 e gjaqe te hupuna, prandej rranshin prej kahrnos .per me u skjarue. nder dyshime te veta, W cillve, sl dishmojshin ata vete, ;a u pshtefte shl rn'ata njerz kO mA fort u kjate zemera. Thojshin sc edhe premtojte urate e qortojte. Nji nate, mbas darke, tu u ankue Llesh Preng Ndoj per vjew te pa frytshme qi ishin hi ardhe ne srim (isbet) tl''\ohve te kalueme, e kishte qortue faqe gjith robve te shpise oe ket menyrl': ,,- A te bjen ne mend, or Llesh, se' kur is he en~ i 1'1 pate gj~~e bereqet per seri, k~tu ne Trujt, e nji dites tu vO kapal oe mullare, t'u rrxuen kateI' a 'pese tuja, e e Ie at pOne tu thane: He e hangert djalli, se s'u qit, e s'imore mA ne dore, e ashtO Ie shkoj dam krejt aj mor! ashtulli. Mo~ kjaje pra, se Zo~j se ka kuje i bAil niire." DiftQjshin, se gadi per gjilh mbrAmje thojleurate me rob te shpise se Preog Ndue Dokul, t'er Ie Ndojt, a!je ke stani, e ky burre i shtyme ne mot, nji dill', qi rashe ne fjale me lA, me diftoj se mata m~ 'e zakonshmja e ati shaureti 'ishte njekjo: - "Sheni She Rrok - Sa i vogel paske mete - Krygja e jote si 'gjytel - Vojta e rashe ne dhe Ie Iargte - Aty ishte derte e 19ate - Ma Ie mbramit me ra rnut' ,- Vojte e me leshoj oe nji perrue - Alje Ish'e 'i bal i mesue - Bate buk e me bite roue - Mue me bite buk me grane Me shelJoshi njAn~n ane - Atje naIt ke i madhi Zot - Atje ishlerahat fc..t - Ishte krymi sa demi - lshte gjarpni sa lisi - Ie tAne 1) KeshtO ethirrte tatmadh.

Gjoken

pE'r se gjaili,

Ie cillin

e kishte--

133

-<ihenl!e helmatisi - GjynafqarEt i kerdisi - Na nimoftl! Je;:u Kris'hti. Amen ashtO kjoftl!," Nji mbramje, njaty me 5 ti! Shtatorit, tlgjindshe me Lles!1 P'~ngen n' oborr tl! qeles, e m!! thojle nder fjall! 1jera, se aj shaurei kishle dishirl! me foli! me mu~, e po deshtslie mp foil! me Ie, ndoll~e aty pari. Ml! thojtt' edhe sa kot e mendojshe per kafshl It! lig~, tu k~nl! ver!e shpirte i mir/:' e qi s'j sjellte kuje rreziq(,

.e se po t'u bajshe zal1li me foIl! me t~, ti! gjitha dyshimet do II 11i5hio per fasht'. Nt! sa flitte aj, un ishe dy mendesh, por tll pleq. 'nu~ me vedi mallkimin qi kish~ Ishue mbi kMO" guxojle rne l' .shqerviU! (consultare) e nl! tjetren friga mos ti! perftohe) m~ a'

pune 'Jlji varr!! ere, Iu marrt! shkas prej meje me fall! me Ie edhc

all I}jerz qi e kishin frigt! mallkimin, i thaC{I: -- saqi me ndeji! tu mt! Ipdhl! me ,ifra si aj j pari, qi per mue ishin nji per nji ..djAII i mall~uelJ1. un rcr vedi i lutem te Bukrit It! qi~lIve, qi mos Ie premloJn/! H~ngush:ohem me pase pun!! me t@, ja ma me s~ nl! ball/;! me i perlri vedit deshlas trazime. - Mire, ZOlni, me Iha lleshi, por kushedi si ,Isht puna; mundet me kenl! se na sjelle l1donji H! ma:{1(!' e:' t~..wir/!. - L@ se po ml! Ihue Ijeler, or Llesh, se

mue sl! ma H'I!!I"" .me\.ff,81:~{ i pergjegja, se nji nier me mende ne krye mund H! sh'~res'6f1il:lgjA hejrit prej ati qi kjoftl! djegl!

Ml!

"fal, Zotni, U1'a'Lleshi, se na ke mallkue me fole me I~, por me ,pase fole z~J~lj~ e jote si kam foIl!veil!, e me 'e njoftl! miri!,sl. e l1jof vetl!, kuj~~U, se kishe me ndrrue mendim. - 5i me ndrrue m@ndim? - ~'ffZotni,e ne mos te met(~1 hatri, po tl! kallxoj dil; .qi m~ ka than/;! me i kallxue ZOlnis s'ate, - l'i, lum Lleshi, e din -i tha,!', se sa ht'r~ flet, a ke tl' perpjekun me. la, e, randon shpi:tin t'and, e un s~ka kam mujle 1,Ie ba e kam M.me ju, por mbasl paske fol~ se fole me IA ml' kallxo pra!

Ke ndie ndoshta

edl~e perpara, Zotni..se ne Qafdelje asht.

~ grim~ ledin! qi e thrrasin "Vorri i Krajlil" aty n'a ka thani! shau-refi se motit.Asht k@ne vorrue pernjimend nji krajl, I.'me gropue "Ve~nil pash, ndesh£! nieri n£! nji rrase. e si I'u dyndte ajo, ndrrsin

me nj! her~ g)ith far£!bukurish t'arta e I'argjanla qi aso kohe I :kall pase shli per rreth an met i. KI!t pune i a kam diftue Zotni .edhe njA dh~t(! shpijave mA U! pikatna t£! Pishkazit, e kena sajue me vojte nat~n e me gropue, por me ka thane, se kfshte me ken£! mire me ardhl! edhe Zotnija e jote. Me keto, e tjera fjal/.i kl!so dore, e-,pashe se ati e do tjerve, shaurt'ti i"a kishle M kryet kun-~

134

gull, prandej tu e marre me mend se fjatte e mija ma se hecshin,

qi pose mekatit qi bajshin ishin edhe ne uezik me i sjelle

thac;e,

vedit ndonji rreng,. e aj qi nzitte shoket, do t'i gjegjte Zotit e iObit, 'prandej jo vec se vete nuk dojshe me marre kursesi pjese m' at pune, por t'a kishte te ditme, se nuk ishte tjeter veC;nji sendergjim i djallit per me.i ngatrrue. Mbas ketyne fjalve ndE'j edhe pakes e u ni's per shpi, por e shifte se fjal'et e mijil nuk 'e kiship ,kurrsesi dhene. Nuk kaluen vec; pak dit mbas keti kuvendi e po ~lIohet me u perfole taktuk neper katund, se Vorri i Hrajli,t ishte kel'le' gropue, por un rrishe n1l sedije. Ndo!1i qi mund m'ata dit po kaIon Ndue Prenger rruges per brl qeIes, e un tu e marre m'e mend se edhe aj -do t'ishte kene me ta, prej kureshti,t me e \:tijt~ se si ishin kene da m'at gropim, si edhe lu kene aq 'marakli vjetersinash; ndala e e luta me m'a diftue at pune fill eper pe. E aJ nuk.me suel! me c;ifra, pOl' me i here II ul me ndeje, e i a fllloj, me m'a kallxue ne ket teklife: - Sf! ka tri a kater dH, Zotni, qi un me njil dhete vete, qi i kishe ba me dijte, u nisepl neper muzg me kazme, sheten, bela e Vanga per meashkue e me gropuG "t vend qi na e therrasim Vorri i Krajlit. MbrriW aty, tu kende nate e tu e dijt se nuk mujt~ i1ie na kundrue vec; syni i Zotit, ndezem ITji alef!1et flakadani e i a filluem gmpimit, e shaureti sl! prate tu. . na dhane gajret me i a nxitue punes. Si p{1nuem nja tre pash vend akolle, e nja i pash kthellte, filluem me ndeshe ne nji shkrep te madh, e tu pit LleShi, em vila, se kishte fillue disit me i leshue 4emera, i tha shauretit, qi se prate tu i nxite puntoret kah puna: - Per kadale, or mik, se qysh kur jena tu punue si shkje, p' 'a ken ti 'i here? - Po, perse, jo, te m'alirojne, i pergjegji shaureti. Puntoret me mzi c;e pritea e i a liruen, e te tane shifshin dhenetu dale prej grope, si me kene tu 'punue dart' nieri. Ne sa ishte tu punue aj, i thojshin shoqishojt ne moh: Pertenzone asht t\ecir po a e djegim, or burra? U bame nji fjale me do oder ta, e tu ken!! ba...mjeft prush, per 'i here mbushem vangat e i a Ishueme nO!!. grope. Kur qe niejm te tane nji za prej grope, qi thote: Ndore t'ande breh ~. N. ndore t'ande ])! T'a ndiemit N.N. u turr me Ie Ieta ke pushka tu bertite: -'- K:.rsh asht burre qi mepre ke ndoren beh! - e shkoj puna tu u trashe sa me mii u da"t

])

Per urH pO"e la pa i a diftue emnin. ~

135 -

,'me pa u Vrai ~Ina 1I deshl'meu d~, kush me np ane,k,.ush m~ nji tjeter, tu u ankue me shoqishojen: 1,Ah c'i a pame hejrin kesaje nate!'1 Per s,hRrr, mbas nji grime rruge, ~u u dil here n.jani e , here tjetri per shpija Ie veta, me~e vetun me N. N-, Ati parsa e pa , mane ndore'i kje kalarue shaurdi ne qafe e u dukle si mos me . hece, ma me kambe Ie veta, por shkote r:ruge e pa rruge., e ne sa.. IN1qiti rrugdbregut Lundre's, e bate me 'kl1cye kep me kep prej !

Qjanes ane .zalli \ me 'tjetren. Un i !l1jeri tn epa, at zje! me ,$9 i pzajshe, pOl' aj, duke! se e klshfe ba aq' pervedi, sa nu'k me ndie~ te,Si e kryem a1 breg zalli, sha,ureti u zhduk, e lU kene. ten me teqite te qy gishlat pe s9, sajuem me u n.dale ne nji fushoreqi

hdo!lte aty pari sa me ka,lue'at .nate. la'tetem pra, e ndeze zjarret hoqe,m gju'rl)lnele peshtete buze ati zermi', vume pushkH nen krye, pre..j.frige se te :1'a tokllojte gjumi" mujte me I. a u avite kush e rpe' \ i !11a"rre.~\~has pak kohe N,N. shkoj per vedi, e, ku[ bani me kethye, qe ke 'i njilcl ~haureti mbrapa ~ vine Ie dy e s!m-illen buzÂŁ! zjarmV Si 'u venduen mire, aj qi:n'u bale muese ish.te N. N. me ,,. , bate m~ shej, si tinzE!shaureti" kesh 1'a vra'sim, F~lldj mt: m~I luejt .mendja e e hdie.she se me shkote e me 'v;ite gjaku, prandej u <;0va bhaf !lei k'<t~b}!, e bakryq thace.:<;ou or. N. N., e :e vijojen}...

rrh,en"s.e, po/ n'a,I'liuer gjumi, qe besa jena ne rrezik nl~ y avite kUSl1 e me' n~ .in,!rre pushke t pa ndie1 'e'at-here, pos'e damit, ba~ h,ena' edhe g~~~J shokveocSa, mb;uova keto fjal!!' u.ngrehe~ t~ dy ~e kambi:, p.!l'1)a cing e bing, e m~asi pame nji grime rruge shauJ

reU u zhduk,

pOl' e pashe se ndrroj

trajte, e a.\ qi. nth;hte

kent!,

, ,

du~e ,deri ,aty' si N. N. ishte kene sha!)re(i, e N. N. isl1(.e duke ne \ , _I gjase te ti ~e,shtO pa!\hli faqda tr(Jlimin e shaureti, qikishte pase'dashle me me rrejte -e me vra shoqin, <;ova at-h,ere menden ke, Zot) e i .tala:' ndere;;, se me .kisJ1.tepritt: me ba at faqe ;te zezl!.. ~ Mas Qji udhtiftJit Ie voge'l u shmangem ke stanj i n)i shoq1t \e"k~Iuehl at grime nate, si m'os knsh, ..e sa' ag.pj _drita, u drej~ue(11un : /per stan e aj pe( shpi. Mbas k~li kal!ximi ndej ed~e pakes ~doi . me mue, e e srqe,rtova mbi pune (atl s\1~ufeti,\e me-dha besen', , se nflk, i kish t.e pergjegje, kurr, po as aj, me tha, ~e nU,ke tr~zote' 'si aj t p.ari, asnuk c mertle mb\,apa, e se zakonisht, kur u dim. , tote, rrite ke s'tani, sidomos me mbrame: Desht Zoti ~ kalu'en-do r .{lit ~ s'u ndte' gja ma, kur qe se 1M 10 te Shtat~rii: ,m~ 'pja!i ore' . dite, i dreituem. Ndoj kah stani, tokoj ke qela, e. njite pershkaI.Ie yjen e nie gjene. n'ode divi~e. Aty, mbasi' me .peveti' per' d~ punt!~ . .I

136

shpijare; mil kalIxoj se nuk kishin kalue tri a kater or/! qi, tu ra prej Pujket me tlesh Caren n~ Shtoj, shaureti i kishle pereielle, e mbrrtte m'at krye fushe, ishte dA prej tyne me kl!to f1al~: .Her more, u pjekshim me hejr!" - e si i kishte persrite keto fjatt! tf! kater here, gjithnji tu u largue, kishle hupe l1'a!o lugina, e s'ishle n::!ie ma. Krye keto fjale, Ndoj, muer I~je me shue, se ishte vone, e marre doren u drejtue per stan. c;/i m'at dite e mbrapa desht Zoti e nuk u ndie as nuk u perfo!.gja e re n'ato vende per kl!ta shaureten..

Lalme. Rrokull S,hqypnis. a

Shlwcer - Ne klo dilt e nna111e Pretektura e Shkodres Qpalii nji la\ll1, i eill dlfto.! se 1<onsulIHtjii e Frallc{s pe' gt'njrshtron, lajmef e perhapuna prej 1isa B is m,a r i<a v e t~ vendit mbi POi .Ii!ik!i Ie Frances t I~ Shqyrnls. Lajmi ash! ky: "Konsulladjil t' Frances na Inle t'i c;pallil11popullir se aja pergenjeshtfon ne melJyren

telldenejose te perhapuna, t~ eila! kishin me landjeke nji politi!?e kundra Inler~save ti! Shqypnis. Konsulladja e permendull shrou, se qellimi mi

forlnal~

lajmet

ne Ie dyshohet se Qeverija e Rerublikes

i lajmevet Ie perhaplIna' ~sh! r.:e i pru dam ndiesinavel ~e perbashkme te miqsis s~ madlle qi qindron midis Fanees e Shqypnis.." .

Tash nja pak dit Xllendarl11t'rija e ~lytetl\ xunj

nji polis Ii!

!>erb j Taraboshit. Ky polisi, kur pall St' xhen lari kishte Imnden me kty.e Urit e Blleos me nji leter

qi. jit kl~hte

dlHille Komandanti

delyren e vel, due me thi\nl!, kllr pall ~.e plasi klll\~lli

f' ju-myt

nlue-j, shkjeu !etren cop~ e grime. por me gj'thkta alo grj",(j kjene m.led.he e lelra knuue, kG sa do qi mrt'nde nuk nermendei Ijder we;, mt! si po thone, porosija per Ojl par kUlldra (?),(pa d!lane mase as

me gjithkta ra nl! sy intimiteti qi Miljpri Serb dlfroj me t~. e me qdoj mik tjeter. Shpr'es:ojrni! se Komanda e Xhenda.rmeris, e.

nlImer)

137- -'-

tuej kent' n'at 'eler ti! permendun poli<, ashtO edhe ajo (' Polids kan me ju ra mrapa klyne propagandav.e, qi sidomos ne klo koMt e mrame kan marrl! nji hov teper Il! hap15t. Na se po due!!! me ba kom~nta mbi kef e;ashtje, par sl5 mund Ie prilena pa d;f!ue. blndin t'OI1t', se si munden me \Teprue kso dare shi njata qi kan me detyre te ruejnl! qi tjeret mo.s te vep~ojne kso dare. Kur ktaj po civilat? /. Mirdite.-Kapidan Marka Gjonl, luej.qilt' per shkrtk se populli I Mirdites ishle tl,!j hjeke'reper keq prej Oiet, e mandej tuj p'3. .edhe s~, prej pakujdesit Ie Gjeveris ish!e I~nun knjt mas dore jovee; popul1i i Mirditi'~, por Il! gjilha malet e Gt gnis, pshtul II diHI sboke e \ bashke me Zef Ndocin e Spae;it e 'ruc Ooden e Falldit shkoi ne --. Pezrend. Sa"--kthd prej asi vendi, I;oj e grishi me emen gad! te gjilh .krent e dymdhele Bajrakvt', ashtO edhe te gjith ata qi me. In- . fluefJC! te velen muejshin me i vjeftun.Gjithsejt nja l20 1'.e!e. Ga-' di re gjith i I='ergie~ien leti te grishUfJ, po~ BaI~ J..i' Y~lt~ e ti!' e pose Ranz~e~ 1~.~z.=-~i~hk~~~) ~a!~ bajr~~~ri!..J!' Thkelleยง,.i cili duleet 51' se kje thirre as'pak n131 kuvend. .'Si II II1lodl1rn krenl e ~ll.':!.~_..B~jrak.Y~L~lLi. ~a~,a_.Gj9.nLku~ v~ndin;" tur u,*,i'kue ~c si OjtVCrija i kishte laile krcjt mas do:e, si! .5lpin

e ti, ashtO

edhe. dYIIl'dhete

Bajraket

e .se per

me I dhanl!

fl1l1o e;~ do ngatrreses, Iha se e kis,\)te gjete IIji mik Ie fort qi, se I kishfe per t'a Ishuc 'kurr, :; ky mik ishte Franca. Diftoj se populi.

.,"'" ~ j dy.mdhetl! "" Bajrakv~ do g,everise mas kanunit si e kishill pa'se tash sa- viet" nen k~yr~.Kde' es sl! Ojo' Markaj. Tha se do Ie formohej njl komiSjo;; 1 perham "PF-;:j T2ve!esT;~qi ka me ndeje gjith

here lI'Oros!" e se do Ie shkrllete 'iaptigf ne selcillin bajrak e se. kishk'per fl pague aj vele. Gjt:ve.rija e\Tiranes Sf _. do Ie k!.sht~ .ooa .. - -' '.shka me ba me Mirdill', as kta'm~ ,Gjevni, e i .Iete rrugen c;i Ie gTn-h-1fue-r~o-t e :11e k a;1 II e n'e'''p'e'; M i r d ile. MaL-' ' coret\e Bre'gut Ie Males, tha 'Marka Gj(i)ni, s'ki!n me mue>jt me'u ule prej~~~erp'a P~~e"I~!!Si_~~L Pre0ty;)~frai~; d'isa'~ "n;~" ~em e kupJuen se programi i sundimit te ti pershite ma tepeiI' se 1 dymd'hele BajraklH; do te kapej qysh -prej Lumet ne. uej te Orin-it e' n'uej .Ie Males e deri ne Breg Ie deti!. Porositi qetsin e' te na~ lun~ e 'p~e'S se keqe' jovee; mrenda kufiJit te Mirdi\;s, por ed'he nder vise Ie permenduna, e masi u njomi dore'n m~~ka 10 deri ne

-- -

'~Q, N:?oljona,j

la di~ me~~~J~i;_d~~~t!.c~lIe!.ctP:!ii

litt~ ma Qillas. Ktyne, tnone se, masiJi '\'ffoi perpara:ne bl!; u <tittoi,

""""'-

'~~

,'-.

--'--~~-.

.-- 7, \

-L.; ~~

138 -

'~iItas se si ishte lidhe me Serb!. 'Mas nji javetyoj a~etlljl po;osite me sh~rue zaptiiH"tuj i ca'ktue \

edhe

numrin

e (yne. Delshin

letrat pe~ gjith setcil!it bajr~k'

1000 vete me ka tre..,I".- Napa..: ...t-_J..

gjilhsejt

]lona lIe muej.

Vetun masi mrrif1.i pUla deri ktl'J i d~leI gjlll11i Gieverisr sada qi ka kene e ilJforllJueme edhe, p~lpara, .~ dau pa rje(er IDe '<;ue nji c::xpedicjpnushtarak I1la!o ana per me nalue Yazhdj~njn e programit""te Marka Gjoni!, f50r disa njetz t'.lIrie'e te ndershem, t~ cille't fat1n e atdhel1l'S'e yale\

dishrojoe

te mir1!t

kqyrin

me sy inadies!., te ver;anla,

edt\e kje vendue. p,

cilli

~"al ~?dai;p~~

tllj

njofl'1!

po~

mire gjeje.n

e Mirdi'es; kshill~eh Ojeverin qi para ushlrijel, tit c;ole nji komisj6n j cilfi te Ie 'kisrl\e per qelfim (f1e i ndreqe pOntI me II.! m,irr, ,e l15hl!ija te perdorohej vec; a-;-y ~O<ky kOITIis-jon r,<1 shifle neyojicn e ~aj~. jW1tu

riln!_~un!,,<i

e komi!,

Per pje~IaTe Ie k ti konds-jonikjen rropozup Z. Baj.., do~fe kishle sundjl1l!l1 e per~~jilhsl{t nl "I'u$hlrisj, lia~_~_1.1!,,_~d_oc~~~.:.,_~.9~,:\,Pi~;119.~!'

GJev~rija

e peIQl'] propoZln:llI, vec; ~e per Ba]rani CUrrin Ml1l1slratu. nane dysh, ,tuj II I< ljndrr;])1uc: drsa per ;1' nisun td' ti. I\h~ 'llfi insisllllces 5e Depl1let\'e Ie Shkodres kjt' pranue Bajiliam Curri ,~i kly-er; r,'~ kti komi$jnIIH, pbr j0 si kry,.rar j pergjithsbl'm ioshlm'. . Bajram Curri\luj dr;.tshte ,se pa pase n~'dore e\:Jhe lIshtrin s1!/mUIlQ e kr)ete

,.~

niisjonin e vet s'j duhej, s.'e pranoj,. PjesLaret 1je'l e Ie clni't Balram Currin e dojshin doem6s, ~lJj pa ~et pOn1!, dl1all:: ~dl1e k;a d,o' 11.1c~j?n.~ Me 9 1e k, (].i. u 11is ushlrijCl ~1~;n kOJ]land<! te pe.rgjllhshrne Ie Z. Ali-Rbslurit pa'j I~('?hjd ~ prej'VauJIi:! Dejb ,p~r Mirdite.

Na tp! Iljofte nlire p(,pull,n soime u~htrija Presim

~asbtja t' ยฃVlirdiles ka me Ie dUe me u pi f:t sidl(Ret, l"shoffill.

Sf.

dynidhet1! Bajlakvl". ~hl,;re-. ndreqe fort n1ire, n~jafl -qi shka

IlltO'

zemer

disilrojme.

Troshan- Na lajmojn e pre] no~h:1llil IE Zad~imes se Z, Toger'NJoke OJ;I~ยง ,i J.:o'rnandant i perta'~hem i Helhit Ie Zadtim,es / me ciilHderr nl! Va te D~je5, lI1e. uni U> vet, balll'!J/ji yeppr, e cilia' s~ do Ie 11arr0h~1 kurr IIderr ato ana, wj u zjerre be~1!, lUjC;il/:! me pu~ue gjaksoret nl! Nara~, Hajml'l. Nenshat., Troshan e Kallmet. deri "dill'.!! l' !e ~lrue!\1ve.'~ Qe si tl'qte le!(a: "KIll ne' Tro~han erdh Z. Ndo-ke Gjelosl'jl

me N. Sander Tosken e me 50 tJshthre I~ fja~{I'1e bUla e ~plot ur'li u

rregullllem. Mlbdh kren! e vendit e ~e

tha:" -U kam ardhe per nji ndere rf~ d"it.ete sodit e fjo asht me U

xjerr~oese familjeve-t:: gJaks6rve deli ne Ndandu1r.'- Tash ,a~ht

139 -

koh'e pOne, fukaraja ngujol;en me deke unit, merren r.e qafe pernji :i-tfydo'~ase sa shpija me gra ~ 'fmie. Ie pafaj; prandej u Iutem si vila i jueji, qi' Gje'verija shqyptar~ ka shenjue me mprojte gjan.e e -ieten t'uej, me' U l1lundl1e me dite e me naH~ per Ie mfre t'uej,

lIle..u ~han,~ Q.e§e !)~p.ilave _te.Kjak~o~~e_e_rp~iSile de~.u.e_?h':1_emsh. SOl u kam ardhe jo per me~u "hterng~eL par pyr.!?! rnik e vlla_u i jue]e"s'l<ame m'u l{thye lutja dale." Kto fjale f'llrta i foli gjitbkund. PopuIJi'aha, m-ucr, mas me 'ja kihye dale lutje-n kd falJ~ mikut, qi s'j dahej pa e xjerre at oese, Ie S' rnramit u xuer pest' gjakson(e, tuj lane ne mal vrc; dorasin e ne. Kallmet ku kjene te- ndryt me mase 25 shJi, e kat' u mui1duene pleq e miq .e dashamire me i ndreqe, ju"desh\ k~tut1dit mp i ,c;He te tana shpijat, pos 7 s11pijash per te 'eilat se l:1uejt m~ u. gjete dorzane ps.e te ngatrrueme teper besa u lidh gjithkllOd mas ligjet Ie vendi!. Ie dukunt

. keqas. Kshtu

e Ndoke Gjelqsh1t me c;ete, Ie vet neper Zadrime ka ba nji per...l />htypje Ie bukur forte i a kg ba me I1JQftf popullit se ka l)ji. u.sh:ri e cila din me u prO si t'a Iype ne.voja. - Qzohena, fort pef sherbI,m te mire ,e- perpdiesi 1(> buku.ra. te Z. Ndoke Ojelos~it .. e

Ie Sander Toskes., . ~~-

:---:--Shale -

Na. laj!TI°jne

prej Shale se ushfrij:i serbe kenka

~vite prap ma kndej e se paska 'mrriejt deri ne Qafe te Kol<;it. ":hoh6t ~ra nd.er !Ie .oe plaka prej se kj-e djege kunguj!\h i fi-yni , ~:osit; pOI' na me gjase's't' l1)arrim nedore at pOne, pse pose do u:§htaresh qi kt'mi kal1e Kastrati, kufil tjere ja kemi lane 'ne roje , \ te ZOlit. Eh.po, isqalla na ruen i LumH ;

Vlone.-Drejlofija e Shtypit i lajmon "Mbr. Komtare" se Klubi shqyp!ar i StambolIit, i paska dergue Gjeverise s'one nji delpgal, tuj Iype oias'di~hirit te 150000 shqyptarve I'atjeshem qi Gjeveriia t'em-' noje nji p'erfas:lsues,zyrtar ne Stamb~lJe. POI' kjo, tuj man e, pari s~sh. , disa pikpamje Ie vela, s' e pranoj propozimin e Klubit, e emnoj vet; 've~anerish t Z. Nezir Lemzi Leskovikun sl- Drejtuer i zyres se

Pasaporlave "per Ie It:htsue pOnel e atdhetave t' One I~ dashur ne

I Turqi te cillet tregojne nji dashuri Ie pakufizueme'perShqip-erine!1t I

I \

Tuej soli P~rkoh_hmen ne makine Ra lajmojne se me 9 ti! kti ,

ne Paris konf@.renca e bajlozave, tuej u marte me c;ashtjen shqyptare, emnoj nji komisjon nderkomlar , e se ne Tiran€' gabineti i ri i jon~ .u formue kso,dor~: Kryeminister V r ion i, i POnve Ie mbrendshme moji

140-

Del vi n a, i luftes S h k oza, i Punve te perjashtme Pan deli Eva ngjeli, i Financave Curani, iDrejtsls Kacim bra, i Aresimit Peci, 1 Punve botore Mehdi Fr ash e r 1.

Rrokul1

Bot@s.

Ushtrija greke nuk ka ndigjue me u mylle shtegun ushtri"Ie. t'Angores, e u duhet aleatve me ba ~ka u kishte preke ushtarve te Konstatinit. Kshtu asht tuej shkue ne v~nd fjala qi patem fole ne Numer te Qershorit e I;ashtja e Orjentit po bAhet nderkorntare. 8ajlozat e Frances i kan ~ue fjale Mustaf I Qemalit, se gabinetet e Parigjit e, t~ Londres do t'a njehshin si veprim luHe Ie kaluemt e ..izes asnjiinse prej ushtriv.~ turke. Se I;ka kA Pergjf:'gje Mustafa Qemali nuk dihe.t, vet; njj telegrafe e tashme lajman, se gjith flota e detit Mjesdhe ka pase urdhen me U ~h19 kah Dardanelet, pse 5tamolla gjindej ne rrezik. E l1a mendoi!l1~ se munden me u ver-tetue shum te paprituna, e kto per fai t'Aleatve, pse kurrnji parlament deri tash nuk ka ratifikue Iraktatin e Sevres. Generali Hanington, ingliz, ka kryekomanden e ushtrive aleate ne Stamolle e~ ka, nisi:! me veprue. A thue mas asht teper vone? Si do qi te ~i- . joje puna, rr,ezikuorjental shkon tuej u smadhue per diU! ma furt: De ket loje nuk jane vetem Greqija e Turkija: duket se edhe 8ulgprija asht fort e gatf-hme me shtue drQ e me ft9 ne ket zjarm. Asht fole mandej s,e Trotzki e Ckerin kan' dale n'Angore. Nuk dim. asht e verte(~, por e vertete asht se ndima bolsh~vike asht me . randsi e jo vetem me nierz, por edhe me landci, pse per ndryshej, .uen pikpamje ekonomike nuk kishte me muejte me u kuptue se si mund mahen ne, nj! v~nd aq te ndrfm t'Azis se Vogel 200 mi u:shtare, me te gjitha mjetet Qi 50! per sot Iype, nji lufte modeme. , 5hifet I;iltas se te gjitha arme! e mjetet tjera Juftarake qi ushtrija bolshevike nuk i perdoron ma, te gjitha landet qi i kjene nale De-, Ilikin-it e WrangeUt J:tershkohen neper Armen} e I;ajne mandej gjat~ . per Det t~ Zi. Rusija bolshevike na duket ne se. Asht ajo qi, tuej . .qjU!gurin e tuel mshepe doren, i kercnohet, Europl!S e don me b! ÂŁe veten\ Iwndra; sojet. Qeverija e Moskes. ma praktike se ajo e

- 141kcarit, ndoshta ka me kene e zoja me marre pjes.e, ne vend t'Aleaive, nder pasuni t'Azis se Vogel, tuej mos II habite mas asaje kashate qi deri tash i muer mendel shum Shteteve: mas Stamollet. Lenin nuk asht Sazonoff! Asht per t~u vu u'are inandej se Greqija, tuej dash!!', si duker, me psh::Je me nji veprim ushtarak ngallnyes prestigin e Konstantin;!, nuk ka pelqye ndermjetsin e Aleatve; nji pune kjo e cilia mundet me dale fort e rrezikshme per at Shtet e qi' 11: lie Shqypni mundet me na sjelle, po deshtem me u ra . mrapa punve, shum dobi ne <;ashlje Ie kuftjve t'asaje ane. Rust - Shlypi amerikan ka komentue per se fortit lidhjen tregtare qi Rusija bani tash vone me Germani, tuej drashte jo pO.' nen ne yetvedi, por punen se shofin se ka shum gjase se Bretanja e Madhe, si edhe vise! e Skandinavjes kan me nise me ve. prue para Ameliket ne ket lame tregtije aq te hapet e Ie .frytshem. Fletoret tash se vonit kan prO mandej edhe nji lajm Ijeter, qi na ka binde fort. Thone St' ndermjet Rusis e Japanit asht <;palle gjeja luftarake. Nuk kemi IlllJejte me u sigurue 'ptr ker lajm, as me i ra n' ere shkakut qi muejt me i dhane shkas kli trazim politik.

Germani.

\I t

Kujde~i

mii i madh

i qeveris

gerr.nane

tash

per

tash duket se asht ~ashtja e Slezjes, ne zhvillim te se cilles, me gjith qi germ~1I1 jan(J diftue forr t' ardhs~lem, si mund ediftojne te shtruemt e gen~ralit H6fer, i cili diftoj se do I' i ndalote veprimet e do te !irote vise! l' pushtueme prej ushtrtve german~, polonet vijojne gjitnnji n' at menden e vet, pse iajmet ma te mramet bill, se kta paskan nise prap veprimet e zaptue shi ne kto dit ~jyteti~ Beuthe'lI, luej thye kshtO traktatin e bam paransej. Ne Centrum vehet n'orol' nj'i veprim i gjalle Per me largue sa ma pare prej Dusseldorf, Ruhrort, Duisburg, si edhe prej viz~t doganore

te Renit

usht:1t

Aleate,

<;ue atje

kul'f

Germanija

diflOj

se nuk

. do Ie pelqele njat ultimatum qi i kje drejtue, po;' qi tash nuk asht arsyeja qi t~ nin ma masi aj ultimatum u pc!qye. Bilanci i kti Shlet per vjetin 1912 qet nji deficit 49 mi'ljardesh, qi c:lote mlohen me ndonji uha, me nji qi rrjedha e detyrve mare kapej <;' ne marim te Majit ne dyq!nd l1Iiljard. N~ <;ashtje Ie shalmatisunit Wolff Bureau lajmon, se ju idorezuen S!Joqnis kujdestare Ie Reichut, qi I'u pris!1â&#x201A;Ź:shin: 4.808.000 pushke, 91.042 mitraljoza. 22.778makina qi qesin burne, 58.489 topa e gjyle topash, 26.880 vegla tjera luftarake, 36.800.000 gjyle topash e :nine, 14650.000granatef 55.150,000 detonatore, 390.000.000 fysheke, 13.379 aeroplana e

142-

23.99Q l1)otora ~erbplanash. Shumica e kpaje lande lufte ash,t pfishe neper veprim te shoqnls per se shpejli.

qi, permendem;

~ka ka mete do te prishet

Austri. Minisleri i rI, ne te, perbam tit perg{ithte te vetin perk on fort mire me gjeje te tashme te Shtetit. E traHojne ke't mintster zyr~are fort me randsl e vetem Kater nder ta jace deputet. Presiden[i Schober asht nie.d inteligent, plot energi, i z.oti i puoes e Ijje1 fort mire Shtetin mare e sido:::os Vjenen. I perkrahen ktl minister kristano-socjalt, liberalet-pangermanist e agrar.et. N' ane kunJ'ershtare rr1n vetem socjalist!. Ungeri. Ky Shlet, qi tash se vbnit ka ba nji lidhje me <;eko-Slovaki; ka marre nji no:e me Ie cillen Aleatt gri!,>hin at qe-' veri me ja v{j brt menden e me u dale para Ie gjitha trazimeve .e pshtjellimeve .qi muoden me odolle ne rase Ie liruemit t~ visev-e t' Ungl'rls se Prendimit, qi i kjene shenjue Au~tr1s. Itali. Porsa u ~i! Parlamenti e u bane te paraqitunat

e te politikes se mre!~dshme e se jashtmt1, gabineli i Gjolilti-t dha dorehjekjen per shkak se politikae jashtme nuk u. pel4ye. Per ,kryeillinister atbot!' u zgodh Kryetari i Parlamentlt por masi ~y nuk e p~lqej e muer Bonomi harre l11ivedi me formue ministerin e r1, tllej mane nder tjere, per mir!ister te punve te jashtme Della Toretta, qi deri ta'sh ~a past: veprue ile, Vjene. - Jane .bukur do dit qi fleloret e Italis melfen me ~ashtje HiMalazezvet; zakonshme

te cilet, tuej pase lane, ~'s~ pushtoj Serbija Mali!) e z.1, visel f veta, kjene perMjte neper llali. Ma pare fleloret ankt1ene 1111 disa trazime Ie ktyne Malazezv('; trazime kto qi rrjedhshinprej ankjmesh qi randojshin mi Plam,enacin, pt>r Ie cillin tl,ojshin se kishte ha\ nger

par~

~hurn,

!uej

preke

shi nder

njato

ndima

qi neper

duer

per Malazez.

Por kjo Qashtje !.Jegercue ma forI e' pezmatoj edhe popu.llin kuer, tuej ju dasht~ Malazezve me dal1!, kjene ng~~shtue, per faj 11.' ~hum zyrlarve, me ra ne dore I'anmikut te tyne, Ie Serbit, he vend qi me Irete kund ne ndonji v~nd tjefer, sikuerse kishin pase lype. - Edhe ne t;ashtje te gjytetit FiuM me duket se puna nuk asht klhiellue mi'le, pse shl tash Se I11rate tija

Italija

date

mi per rreth Porto Baros u verteluen do te ndeshuna te pergjakshme me kater Ie delun e' m~ nja njizet te varruem.

Serbi. Tuej dale Princi Regent i Serbls, p.ercjeIle prei' Pasiqit, prej Mledhjes Konstituante, kfi kishte bill ben, prej ,Minis-I terit Ie pfinve botore, kfi jane tuej u bil do permirsime, kje Ishue - .

;

14:3

nji bume

e cilia IIdl'shi nt! nji hO Idegrafc e \I shpraz per aJr, para se H! mrrllu karroca c Regclltll, tue] varruc lI]a dheltl veIl? 1(3ti (e gjilh usillare, Fajtori I xallull dlshmojse I thojshill ('n1l1it Spasoje Siailch, Ie n(! Turska KagniJa c se kishte mrrijttl aly sill at \lale (\1~ qellim qi me mYle Regentin, shl9 pre) principcvl" 41 aj vet!! kishte IIdJek!! tash vjet e vjet. Fajtoril, i cilli 51 U hellH~ ma vane, ishle n)1 bolshevik i ardhun prej RlIsilel, i kjcllc gjdl' iJe shtat

Iri bume tjera. -

edhe

Po Ihon!! Sl: n/.l Mal Il.I zi

jAu~

vertetue ne disa v~nde trazime H! rallda e kan ndolltl, sldoll108 ndcr rrethe te, NI~;shiqit, te, nd.cshuna for't te pcr~jaksh(\1e ndermjc! III llsh!rive serbe c, H! Nlkoltstvc. Spanjlt Kah maflll1i I Qershoril Iwgji i $pollj{ls Alionsl

XIII

per

udllille

London

t' pt'r

Parb

Arsycn

klj

udhlil11

fll'-

e paroqesin

tllej IhA~le, Sf' I~regji i Spanjes duel n' In~ilt('rrll me qellim qi me sjellt! prej Vt'dlt nc!lrnen l' qevcris inglize nl' IIji diskus;on, qi per se shpejtl ka file Ii \,ilti nderm;el Spanjtls e Fran:es per pOll(:l It:' Lilllanit te TallgNl :. Ingilterrl!. RrP,lhue gjithkah!! prej UJil, 'ky Shld ka ra aq ngushl per uje, masi s'~ka ra pika e shiut lash 111:1se ~jashle tIIUl'j, sa qeverija inglize asht luej e man!! ket pOni! por5i nJi nder kujdese ma Ie paral e P~rli;nlllr('1 e Londonit katl dhAIli! urdh('IJ 1111' shpijak. Tf? Ih''';1 ka kaptJ, KlIrsye sa m~' <;1111'11Ali~ n(i perd0r'irn aq, sa tie disa v~nde barki!! kan U1~tt! ne Ima!'hk Ie Tamigji-I. C; a sh I j a e I ria n des, <;ashtja e ksaje republiLl! I~ 11I5hehet U duk ta~h vont! se do Ie mHrte fund -disi, por tluk kje gja. Lloyd GeMge. 111::15disl1irit te paraQirun prej Mretit, i 5hkroj Kryelarit De Valelil. !uej e grishe me n perpiek!! me Ie e tuej i dhani! te gjitha sl1~IJlH e nevojshme. De Valera Iypi kohe, per me lIIuejt\!! me u t:1deshl' m~ par~ nl! kryetarl! tjere e me bit' m~t1dimiJ1 e tyne. Fundi: "Iournal" merr prei londonit: Masi Sir Jaines ,Graigh nuk pelQej It! grishunt qi De ValeFa j bani per me dale 1!1! Dublin p. me u marre vesht me I~, I;)e Valera nuk ndigjoj me shkue ne London, IlIe; mas pelqye ko;htO Ii,! grishunt e Lloyd George. E me !hall{! se I!jaku shkon rrkaje si 'i dite per dit{l! \ _..b....Lorel

BibljografL

Nji shkurtim llujtimesh mbi kryengritj.en shqYf'tare te vjetit 191? Pr,ej Hassan Prishtines. ~hkoder, Shtypshkroja fran, ciskane 1921. Tuej perpilue auk tori i vlerel UII pr\Jj nji dite historike ne qysh n-efaq~ t,e pare shk:lqet e Parlament dlhoman"091O), ne Ie kryengritjes Ie vjetit 1912 rreshcillen ky vete, me nji guxim ton kujlimet

e veta

tuej

xane

shqyptari,

qiti 5hkndin

e nja5aj~

144

Jevizje patriotike rreth Ie cillet ma vont! u p~zullue Europa

viejn me dhane nji shviJIim edhe Ilia U! kjarlt! mi kry~ngritje e nJi

mare, pa diejtt! se kO do tt! del. shvillim tjeter mi disa <;ashlje . te e mramja. Tuej perfitue elepersonale. Libri me gjOhe t'amel menti shqyptar prej kundershtie te rrjedhshme, me rreshtim Ie mesh qi edhe kome tjera kishin. mal'i.!, botUe fort paster e ne lenist! me ba, pse leper t' egerter te m,ire, ka me u pelqye t~ cuem prej sundimil t'l! Jeun-tyrq. gjithve e kemi uzdaje se, sa jan~ ve, mlidhen me nji here, orgaatdhetare qi m~rren me c;ashtje nizohen e kush tuej u perpjeke komtare, nuk kan me mete pa me xev~ndsa ne za Ie disa Shte- ,ja sjeHe vedit, sidomos edhe pse teve t'Europes, kush tuej u shperfitimi qi ka me u xjerr!! shkon e fmivet jetima te da an e kand neper vise H! per sigurimin Shqypnis, i napin fill kryeqgriKosoves, te Dibres e te <;amris tjes shqyptare 1912, tuej ba si qi gjinden ne Shqypni. Na, tuej qand~Ff te pareveprimi Kosou pergzue me auktorin e ndritshem, urojme qi sa ma pare t'i veil. Kryengritja Drenic.~~lynik. Lidhja -e Jynikl:lt, rrethirni i Pejes, bije ndonji ras/i e bukur qi te e paris Sf Pejes, lufta mund sjelle dokumenlat qi i , trathtija e ne e Qafes se Prushit, nji lidhni me paskan 'mete lie Stamallt! iushtrin othomane te~ Gjakoves, Kosove, e t' i fale kshtO komit

p~shti~i

i Prishtin~s jalle

tituj

t'.one

vedlt na paraQf'Sln vepren e padame te sa bashkatdhefarve kundershtimet ne te cillat u nde~ shen e rreziqet neoer te cillat u pershkuen ata fatosa, pa u lodh{l, pa u ligshtue, pa u ndale kurr, deri sa' s'prune rrximin e kabi. . , . n~t1t jeun-tyrk. Llbn maron me

I ql

n)! "perfundim shmi

e shkrime

e vertetime",

di-

te tjeterkueja,

Kan

rnrrijte

n.B

veper !j~ter

edhe mA

te plote, neper tclllf'n shqyptari H! njofe e te xan me c;mue vepren e njasaje krahine Shqypnije e cilia, me gjith herO!Zeiii te vetin. fshane e gjimon, neper dhOne te te m~h~jve t' ~ur.op:s! nder duer te n)at~ ?nmlk I c~1I1 duket Sf' nuk ka t)eter Qelltm '

vcc; me e Qite fare. - Libri shitet prej auktorit e jo ne shtypshkrojeJ.

Drejtim:

~. ~osta. e ~~r~i!s, organ nacjonal-demokrit, Qi botohet . ne Korc;e In here ne jave e ka per kryefjale: L' Albanie pour les Albanais. , ~. Roma e l' Oriente, ilalisht e frengisht, qi botohel ne BadIa dl Grottaferrara (Roma). Riviste me shum ranJsl per ala qi

merren me c;ashtje Ie bashkimir

Ie Kishve.

3. Rassegna italo.al~anese e permuej~hme i:alishle shqyp" m~rrel drejt per drejt me c;ashlje shyptare e ka per shkrirntare l1Ierz fort Ie 2.011e p~ndes. Botohel lie Palermo, Corso Vitt. Emm. 317.

j'; '"~".~ ~J

...,

"'"~

>; ";"..",'"

~ ~

..:~ >~"~

,.;""

<~ ~~~~

."~~ ~"i

-.;\ (.: }' ,.: ~~

}".

<'. 'r"

<j..

Hylli i Drites del me 15 H! setcillit. muej.

Pajtimet e Dorshkrimet i drejtohen DrejHmit t~ ~erkohshmes

~.'!." Shkoder, Rruga e Sh~n Andout"h{f.. .1,4. .~

"HyIU i Dritl!s'" -

--.,

.~.

~mimi i pajtimit: Per ket vjetl! (N. 8) Kr. argj. 12. - Me post~ ,14. Nji Numer 2 Kr. .....

{: '", ~. ~'.. ,-..J

. .,...~ c.-~...

,'il...

"'~ ~

Gerant j gjPgjshem: KOLi: Top~i.1;- -'

Me l@je t~ Parve t~ Pes e t' Urdbnit.

1l1I1I1I1I1I1I11I.'I..r

? ??' - 'Ministrat a rrnojne gjitlimone?' Jo. Pf',n~ttp,4~;'~~, tett a desitl' ndoj here? Po edhe kta, per sller.f[it'A~'~:/:: .daniit, si te gjith njerzt tjere dikur kan ,tJ1e,tt~: . 'me u harrue.' .' ... -

A asht mire 'Ii edhe rQ:basdek"

ra sysh e mps~f i harrojme? 'Kjp .:ajii1!.,.. e nevojshme. , .'

P.ra kush te duert' mos' m:eju harr~~,,1!.~

as ftyra te vije me

u fotogr~~ue-' te..~<',>"r ",,~

KEL MAR08BI .

4;'

...

~"J.

:~.

>l:~"~~

<_:}:~,-_J

Shkoder

R'ruga' .f. Madh,e Nr.6? -"'-':,... :0 .: '!.. :',.~'-' pse kyt e ka tt1jetin me i ba ~gjinden ~e''''p' " .

. shem, e,masi ..rogat mer~e~ ar,' nuk ku~!!tG .

s.'

.<:.L

11811.1111..1111111'

..~., ;.:-/ ?.'

~ lc'

j.:

'! '~!'"k~"

.,(:,

" -",

->.

.;.'

4:' ~c

/'..t

'11+.,"