...~ ,'F I
,.
..
;'
VJETA
1921
TETUER
II.
Num.
VI.
:'8., II i i D r i tB S \
Domini, ibi fibertas. ,
Ubi Spiritus f.
-~'.,..
(-II
.,
ad
Cor.
III,
17...)
'''' f""
. '\
";;1
.
.;~ ~~ ~ ,
,
Fq. 245 253 258 264' 271 274 281 282
gjOht!s amtare
1. MsinHi
2. Rueju alkohoHt! 3. E.konoml,politi~e. 4. Lidhja, e Prizre'ndit. ',5. RanOni
i Leke Dukagjil\it
c. 6. Pr'ej.:Durrsit ndeper Vlo~e ne Pojan. , ;.
;1.:1 t~~;:~~.... :-;t !:'>:.
f:'
~
"
7:' Fa{rid'er J'e
~" ...
,
Lajtri'e.
" #':
'
\
.
."
'
.~ ~
~
",.
.
~
~
~
~.~ -' --
,. .
to . ,~,'
}9~1i~,
~t.~\~ '..
SHKODER Shtypshkroja FranGiskane . , 1921
'.' .~~ - '\'
~'\~\'~1'~~ .
'.;""',:<!-i")'
'"
"11.... ',.:'I '''~ ',' ",-
~
.....
..
'.,...
.....
~'
"'..
. ..
", '.,.. .. ~ 1,' -'I
~
. ;J 'r
~r"
'\
~
''''~''~ "',.i(.
~~~,~j
.'.
-
YLLI I DRITES
I
Vjela
,
II.
TETUER
1921
Nil
VI.
-
Msimi i giOhtis amtarE. I.
J' Qellimi
i msimit'tt!
giuht!s nder shkolle
tt! naHa.
Per kllrrnji land~ rnsimit I~ shkol\ve I~ nalta nuk gje]ml! pikpamje, vendil11e e rregulla Tl1aH! nJryeshme e ne da~ I~ thuesh edhe ne kllndershtil11 nj~na me Ijelren, ~a ni! msim ti! gjt1hes shqypc. E jo vetun kompetent e gifihes s' ont', pOl' Ie gjith msuest e . melhodikl's e t~ didaklikl's kller mnijne me e caktue qel\imin e msimit Ii! giCthes amtare e :nendyren 51.'si do I' i delet nl! skaj ktJ qellimit, bijne gjalle I.' ngush!, e Jan gadi si me dashtt' njan! 'TIe qite poshtl! njata qi tjetri me mundl! e experience II! madhe msoj I.' vendoj, Disa jane l11endilllit se ne msim Ie gifihtls kryet e punes janl! orlografia e Iraj ti 111i i marc i folje ve, tjerl't Ihone 51.'Ihe,rneJi I.' shpirti i msilllit H! gitihes asht \I 5 h I I' i m i praktik nder folje, prandej, thon!!, 51.' i pari I.' i velllli kujdes i msuesit do I~ jetl! me I.' rnejte fmtn prej Rabime\'e Ie 2akon5hme qi bahen tnej fole I.' tuej e shkrue gifihen amtare e 51.'at here ka me 1I I;ue ne vend ky qellim kuer fmia Ii! hahel i 20li me e tJaj!ue setcil\en folj!: lIIas rregullave Ie cakItH'me. Per kundra jan!! asish qi lIshlrimin nder rregulla t(! gramatikllS e II! synlaxit e majne per pedanted I.' duen qi msimi i giflhes t(! jell! vetun \lji 5 Iud i j m a se nji kerkil11 ditllniet nl! pikpamje historjakl'. filologike etj; prap mandej jan,l! asish Qi tuej lane mas doret Ie gjittha pikpamjet Ijera Iypin qi nt! msirn te giuhEs I~ merret ne kujdes f u Qi a I.' f j a Iv e c c f 0 I j eve, k5htO qi 2asi Ie mrrije me me e kllptue, me e ndi I.' gadi, si me theinI', me e prelli!' me dore thalbin e jeten e giOhb st! vet. Msuest e giGhvet It' hUl'ja pTesin ""'f.
~
'.
246
~
qi me msiin te gramatik~s shqype t', i vehet Iheme! 11j 0 f I s i Ve
gramafi'kore te gjithmarshme qi Iypen per te zal1un te ~'d'O gjOhes. E shuma e m!Hiesve msimin e giOhe!' amtare ~
-~ pshtesin ne .ket parim: m e e t I' a j tu e IJ1end e n, me preke -
" ~..
'.
-
vullndesen
e me ushqyee
me permirsue
ndisit e zasit. tiina klb. pikpamje, dere dikO setcillen e gj~jl11i~t' arsyeshme e po thana se nuk e kan ne vedi gjith at kundershtim qidan me e pase e prandej nji tilSues
Na tuej i synue per s' afermit
te
i giOhes shqype; te gjitha ktovendime sysh, par date
te
dije me ja dhiine setdlles
dijetarve do fi .kete para randsiaqi
iperket.
11.
Shkolle
e dituni.
Tjcter asht me c' njofte riji send' e tjeter asht me c dijtj!, Kuer e ravi!'ojl11e kafshin ne m~nde one, l1a e barim me vedi trajten a se shllimin e Ii e per ket arsye kuer thoila se .e n j of; n\ b. f. Pjelrin (per faqe) duell1 me thane se hieza e t\ gjindct ne mende t'ane e kurrgjii tjeter; par kuer thana se e d j j me nji pune jo veton e keme tie mend pfinen vete, par edhe p s e" in e 5aje ekjOiisht "cagni'!io rei per causas" a se ditunia. !:'Ie shkolllJ ma se nji here lIdalle qifmia i njef a se asht i lOli me idillakittlet e emnave, perkthimet everbave, kater veprimet themelare tt: nllmerloresetj. elj. par me te vertete nuk i din, pSi: per me :j dijti! :~1jiltlend, Iypet qi jo vetun t'a ketc shllimin e rregullave dusido. pqr shkado qi teflase a te shkruej ne ket pikpamjcte jete i zoti ni~ e ba .me rrjedhe e ine perkue !lIC parimc e rregulLa qi ka zane: Fmi~ pra, sidolllos nder klase te nalta, jo vetun do te zan'e l11e e njofte giOhen e 'vet pot edhe da t'a dijne, eat here kil mc e dijte plotsisht kuer 'SetciUen fjale, !'etcillen folje e mendyre te thanunitte nii'rije mee kuptue mas <;'do pikpamjetne dci<;letrare, l1e dav logjike, historjake, morale,skencore, etj. elj.Po e zame Se ne .nji ndolli a tr~gim yjel1 kjofolje: "L u t tat end r 'OJn e In e il~' talitetin e' popujve". P~r tamamse nji 'msues i klases se' nalte i. mungan. detyres se vet eiluk i gjegje tagrit e eXfgences' se fmis po ltnd-a.l vetun nder rregulla fe gramalikes, pse inekaq
r
..
-
247 -
iii fjalet vec;mas si folja sbashkut Jane ie dekne, i mungon shpirti e' jeta
qi asht
kuptimi
j tyne.
Ma teper msuesi nuk do Ie konde-
ndohet me veshtrim te zakonshem te fjales e te foljes. por do t~ shkojne tuej i Untue ,mas te gjitha pikpamjeve qi mund te m'erren fjc1la e folja; kshtU tuej marre shkak prej, foljes se syperpermendne, msuesi rend mas rendit do t'i paraqesin zasit nji visar njoft-' sish historjake,skencore, filologj!ke, morale etj. etj. preje te cillave munde te baje nji gjikim te ngulte e t,~,ndrejte ml veshtrimine fundshe'll te foljes. KshtO fmia tuej e zane giGhen e vet zen me e pjeke mendimine me kuptue edhe njato njofts) qi doemos i Iypen nder lande tjera, te msimit e ne jete praktike. Pb i ndejem ktyne parimeve, at here vec;kenka mjaft me zane giuhe e gramatike per me i zane te gjitha ditunit!?.. Jo. Na duem qi msues'i t'i zhvilloje kto njofts), por jo ex pro f e s s 0, thue t' ishte nji historjak, nji filozof a filolog etj. por te gjitha kto do t' i Mjne me mase e me mendyre te zyres se vet porsi msues giOhet,e'rande kishte me gabue kuer per C;'do folje it fjale do tf5 mytet si mila ile kjuil1Sh:e, tuej dashtc me thane gjithshka; mas te thone knrrgja. e tuej ngarkue fantazin {: fmis me njirni njot'tsi te pavend e te pa rend ne vend qi me i nirnue e me kjarue, e ka'perthell e e habite. Msuesi do fa zotnojnc aq mire e aq hapet
1anden e vet sa kurr mos te ngushtohet me u ba qolja e robi i' $aje, por landa do te jete ne dore te tij nji vegel e elmize aqe perdorshme sa aj pa zore aspak t'a qesin ne pOne kG e si t' a Iypin programi
qindjeke,
gjeja, koha, klasa e psykologia
e f01IS.
III.
Nevoja e perdorimi
,
igiuhve
,te hueja.
Te gjTth sa jemeqi merrenCl m,e gifthe e me gramatike iihqype, mifjm ne uje ei hlme ne hak popullit t' one, po nuk e ngulem ne mend mire, se "Giuha e grarr:atika shqypedo Ie :trajtohen e do te zhvillohen jo ndryrshe, por shqym njashtfi si duen
e si flasin shqyptaret". Me kef princip dnojme pedanterizm'ill e di~ 'Sa msuesve e Ie shum shkrimtarve Ie dUet,luej kene Ie shartuem tne njohs! e pikpamje Ie giOhve te hueja _flasin e shkruej'ne pa
-
248 -
kene Ie zott me merdue shqyp, tuej kuejtue se po j bajne nii sherbim giUhes, orvaten sa l11undl'n me bii qi fmla e popl1l1i Ie mendnjne me melld II:!hueja, te zanl:! me i shprehe ndisH e mendimet e veta jo shqyp e si e Iype shpirti i gifihes e i jetl:!s se 'shqyplarve. por tI:ue t'ishin italjan, tede~hk, francez a turq Anadollir, qi zanl' me i per<;ape do fjall:! e do folje nl:! gifihe shqype, t Mo wt ma keq per ne kuer pedagogt e shl<timtaret l' one te na i msojne fmin, <;' ne :e ri Ie vet, me u bit robi i mendimit, i ndisi"c e i gllthve te hueja. POI' tuej ken.:! ky nji gabim aq i kjaret nuk kit si mos me i ra ne ~y gjithkuej, prandej nuk keme pse shlyhf.na me foli.. mii glate permi ket piki!, , 'Per kundra msuesi i gjfihes amtare do te ruhet fort 111 os te njehel nder <lIa tl' eilel, "dum vitant vitia in conlraria CUrrUi!!" tdih,e i Ire men plesh:it bijne ne gojl:! Ie ujkut e tUej drashte se PD e teprojlJe, mllngojne kryekpu!. Per II:! vertetl! se gifiha e -tri1.matil,a Sill!) pe ash! per shqyptar, por me g-jith kta kur"rgja nuk , bj~~fe giflh;~ e gramalika e jUIIt', po kje qi rregl1l1at e gramatiH5
~.~~\~~'Qj
gi}:i1\:.s" per:..ojne,
111~ I' onen,
1I~~nd ;~~ .teP!f
l.n~~r: ~IM,,~p-,:
qr per zasll1 asht kreJt e n~-. .;."'."forcc!~ t' ,sllgur! edhe ilia te ngllile <;;ashtj~,(tgr:\li~aljkore j'<i':Je sikuerse te gjilha tjerat ~ashlje ~:'Y~~I~...~. ~' '.,Jit\r~lit,;t"Jqi \'etllll-at herl:! marrin jele, biihen I'andshme e fitojnt' j , ~\I.',."t :" ~~. $. . t()n eRt'lqimin e IjcI ve, kuer' te krahasohen e te shoshiten' fi'c!~'~fi '('rd' f~h\je III~ t' aferme e ilia te gias( shme, :~ ;":;'1:I~",," lha;ne ~ypri, lIIe sttciHen njofsi do tl:! lIIarrl:! edhe ~';;;tf1nt'~"JalJ'ii~s njohhllle as IIIjaflon vel un I'i kund-r(lji! HI gu"e ~ 1~~ff,'tof11:tr por qn ,Ie 'venl:! velc dore ne 10, do Ie n'ierret IW~ q~:\${:'~;~a: Ale i 1I bi! gadi te nalyrshme. Fmia'12 a 13 vje!/;' ~\~ .jt';.~'! i toti TJolCzane, e Ka zore m'e i bes'ue vedit, as asht . <: kna~1e lila, tO[t se 1II'1I kujtllc. se ash! i zoti i njoflsive qi . ~;IfÂĽi~! 1.\6"tleshfem lII'e 'j ~j(>gje' ex;'ge'n'tes sl! fmis te marlleIT1e k,ene aUk:or, asht e dijlne J" 'ijit1\~"kliik,,'i;"t'hU~,;e' dc, I'a Mime ;:"';~,n-l' i'u;f ;::~<lii/11J\ize 'qi i "p'â&#x201A;Źrkel. Tasl1ti, per nji fmi qi per pes!! te giuhfs.. "'..~? ~:~I~~tI'~'i'e.r:ka~a!}'e ~ ash! th:~~'elue nl:!gramatike ~
~1l~'i,. 'ils'~1'! ,,\'t'prilt1 ?s IIshtrinl ma i andshem e n'li i per': 'Y pc'r. 'f! 5~ B~?S'jt('I kete zane laR-imH,e gifi,bes latine e .;~J' ~'f b' f 'iJo~lt~:", slJka do-n me thAne'.e kller do \iU "joeo"
"~;~~ll,.;r:yr~ 'te fQljes,do \ ~ "j.ocu.~n" etj e,tj; .;ol1e',~, , ~Y'/'IIS'e ,PQ gilbol1, SiIIl.1UffOIl1olje, lakol1 emna, e 2.0:-.. ",:,", ',--4"; "n.e"m'endyr(l " qi n(l da~ Ie thote: L 0 j a k n a Q e
fmin
ne da~ me loje
-
249
knaqet
fmija
etj.
etj., fmia jo
vetUft
flet, jo vetun dill1 e njef, por n.iimend din pse asht i zoti :!1e e pefl;ape e me blue gjith si Ie duen at folje e veshlrirnin e saje. Ky asht nji ushlril1\ qi i gjegje ma se mirit fuqis e nevojes se fmis n' at kohe, e aj ~'at here kujtohet se kcl pase pse me e zanf! gramatiken e giuhes se vet. Asht e dijtne se gjithecilla gramalike kcl palcin e vet qi jan/! rregullat e vec;anta qi kci nl' vedi, e kishle me kene nji gabim i madh me dashte me e sajue gramaliken t' one bJ. mas gram. laline tuej thane b.f. se gifiha shqype do te kell' p@se lakime ~mnash <kater perklhime verbash pse aq kit gram. lat., etj etj., Kishte me i u ba nji dhOne giOhes amtare me ;J3Se per I'j majte porsi te shmanguna a se gjymtime te giOhe[; amlare C;'do Irajte a rregull qi nuk perkon me gramatike te huej, e kel me!; majte porsi shemull te cillin do I' a ndjekun msuesi e zasi 11IE.j lane mas doret vetil e gifihes Sl' vet.
IV.
Logjika ne msim. Edhe pse shum kje fole e shkrue dere me sod mi c;ashtje te msimil Ie 'giuhl's amlare en de nuk kcl muejt me i u dhanl' dum se ne c;'mndyre e dere kG, msimi i gifihes amlare, pa i bjerr~ vetit e veta, do Ie jete mjeti i trajtimit te mendes se fmis a se si neper te fmia do Ie zane me mendue mare e me rend. Shum dijetclr te frymsuem per se lepermit preje randsis se logjikes, Jane mendimil se setcilla folje qi fmija perdoron nder tregime, kallzimp., perklhime etj. do te jete fryti a se gjykimi qi fmija do te zjerrin preje njoftsive te perparshrne; per ket arsye kshillojne se folja .m a lib I e r 0 n pike ma se parit i don paraqit~ fmis ne mndyre te gjithmarshme .as h t die; t e bl ere I e kshtfi
-
mrrijle ne folje: K y m a I, Tar a mas ksaje pikpamje, deshlen me mede mendja e atyne e jo si e dashle me i dhane dum <;ashtjes
e te pit trajtueme: luej ardhe e tuej
n j i In a I e caklu me
b 0 s h i b Ie r 0 n. Te drejtllem e zhvillue menden e fmis si ja Iype natyra e fmis; kshtO tuej se msimit te gifihes amlare, disa
~
250
-
deshten me e ba gramatiken logike; tjeret ket ~ashtje e zhvilluen por si te ishte nji traktak psykologiet; filluen me gramati!<e e maruen me filozofJ. Kjo asht nji tepri qi ndolle pse msimi i gifihi!s amtare nuk kuptohet ne k~ne e neq'ellim te vet. Nuk nn mjaftojne fjalet per me i porosite msuest c gifihes t' a keni:' fort ne kujdes zhvillimin e trajtimin e mari:' te mende's se fmis, por me gjith kta do te dishmojme se C;'do hap qi te bahet ni:' ket levize e ti kundreshtoje natyres se fmis e landes qi do te zane, nuk e permirson por e damton menden e Ii, Me ti:' vert,eti:' se fmia do te zani:' me mendue mare, por gjith here mas gjejes shpirtnore ni:' ti:' cillen gjindet e mas natyres se mjeteve e ti:' rrethanav~ neper te cillat e pr~je ti:'cillave dG Ie marrin shkas e ,ndime per me ja mrrijti:' kli qellim; e po nuk ju vf1 kufi f"ntazis St ti me rregulla e Irajta te caktueme, por biret e rropatet porsi i mytni neper shkume; e po nuk ju caktuen kufit landes s3~ gif1hes se msimit, kurr l1uk ka me muejte me i vjefte fmis per nji qellim praktik. Se ka tjeter, por po deshten me e vue mire lyren t' one, msimin e giOhes amtare do t' a bajme me qellim theorik pratik. Njimend Sf asht pune e zorshme, por nuk a~ht pOne qi se oahet, e ne kta mahf:t e dishmohet aftsia e nji msuesit te giOhe's, 1<uer, tuej ndjeke gjurme per gjurme rregullat e mo rfologis e te sinta,1{it, nuk shmaaget askllnd preje shpirtit te gifihes por ma leper i ep jete e fuqi te re mendyrve te thanunit e vetive te vec;anta te gifihes. Prova e ushtrimi i kti parimit do te bahet sidomas nder kalzime, nder hartime e nder perkthime; nder Ido rasa ka me u pa kjaret dere ku msuesi ja kil da,le qellimit Ii:' vet, sa ma fort a ma pak zasi t'a ditto]e vedin se asht i wti i rregullave qi ndjeke e i foljeve qi perdoron. Ky ushtrim kaq j zorshem kit nji ndime te madhe fort, po kje qi foljet qi perdoren per tregime nder tjera gifihe, Ie trajtohen e te maten ne ket qellim; njena giOhe do t'j nimoji:' tjeters e te gjitha do te krahasohen e do te zhvilIohente drejtuel11ene njate fille qi asht trajtimi i mendes se fmls. e kishte me kene nji dobi tejet e mad he per zase me k~ne qi t~ gjitha gifihet i zen preje nji msu~sit. Par mas te rr~hena se mund te ja dalim kli qellimit der~ mas fa lakojme mend!:n e fmis aq, sa jo vetun t'i kundrojne par edhe t'i ndiejne vetil e gifihes; kot se i apim fmis fjale e folje me. i per~ape nder ushtrime, po nuk e bame me u interesue pe.r to, pse jo ve.tun mendryra e zhvillimit te rregullave, par edhe vete
-
251
-
v~shtrimi i foljeve do fa nzisin e do t'a shtyjn~ fmin me ja pas~ ~nde gifthsin. E tuej kene se fmis do l'i bfihen gadisi me thane te natyrshme rregllilat e gramatikes trajlimie te lidhunit e foljeve si edhe rendimi i mare i mendimev'e, sa ma te rregulluem; mfi H! shpeshte e ma Ie ndryeshem kan me keneushfrimet aq ma I~ji. mend fmia kfl me i fitue klo veti.
v. Ortografia e piksimi.
<;ashlja e ortogrCifis sod per sod ja qet do Ie .;ame krejet I11Sllesve Ie giQhes shqype; per arsye se gadi te Ihuesh sa jane shkrimtaret e librat e botuem aq jane mendyret e shkrimit ne gifjhen t'one. E shka asht keq e ma zi se shkrimtaret jo vetun nuk po jane k 0 her e nt me sl1oqishojne pOl' as vete me vedi. Shka do Ie baje nji I11sues giQhet lie mjedis te kti labirintit? Thue mos me e marre aspak ne kujdes ortograttn? Ndoshta asht mfi mire me e lane fmin Ie lire te shkruej mas veshit e tingIlii te giOhes a pOl' JI1sltesi mas hamendes se vet t'a caktojc nji l11el1dyreshkrimit Ie ve.;ante? Me sa l1)und te mahet nji pie pa ene, aq mund Ie msohet giOha pa ortografi, liria per njimend se asht nji qeJlim i bukur, por shum heresh asht ~dhe nji mjet i damshem sidomos ne Ie rri!lIn e ne trajtim te mendei se fmis: ksi sojit fmija msohel mos m~ pase d~rt per gabime, crj i ploshti me ket shkak nuk ka me hi! gjnrme per per pari m jo velun m' ortrografi por as ne gramalike as ne hartim, aj i censhmi ka me mrrijte me i zane bese ma fort vedit se msuesit. E po kje qi msuesi e ka kompelencen me ba nji Qrtografi ne vedi fmianllk ka me dijte kahe me ja majte kller ndryshe lexon ne liber e ndryshe ndien prej Illsuesit. Tuej' mos dashte na klQ me caktue sei;' ortograli dote ndiqet, por velun me. e qite ne shesh randsin.e kesaje pike., porosisin rnsuest te ndjekun nji ortografi, njate ma te zakonshmen, te sugurte se ma shum sherbim i bahet gifthes e ma dobi ka zasi tuej i. ndeje nji principit e njivendimit, edhe pse neoshta nuk asht l11a i miri e mfi i arsyeshmi, se me e l1aka~ite Blenden e fmis nder ,ashtje ortografiet qi nuk mund i ap.tn dum as letrariHvete.
-
:!52 -
Ma ; madhi kujdes ; rosues;t do tl! jet~ me i kurrsye munde e kohl! vedit e fmis per ma vone, prandej ~'nder klasl! Ie para, me nji ushtrim te padal1l e te pandryshem do te filloj!! fmia me e ndiek\! ortografin e zakonshme pa pase 'nevoje me mcndlle, e pa drashte se po gabon. Nder klase tl! natta, ne vend qi me e kthellue fmin rni ~ashtje ortografiet, mSllesi shum m8 mire kishle me ha n' al kohe me e sjelle vrojtjen e fmis mi tjera pikpamje h.f. mi rrjellen e fjales, te perpjelwnt qi lI1und Ie kene fjala e rregulIa me giuhe tjera, mbi fuqi te ve~ante te foljes etj, etj, Shkurt, fmi'a do te dale preje duerve te msuesit me nji orlografi te caktuell1c (; te pershtatne aq fort e a'-l mire, sa mos te kete nevoje me e bjerre nji ~as kohe ma per ket pune. Shka thame per ortografi do te thona edhc per piksim. Nt! kurrnji giCthe, sado te zhvillueme, l~uk l11und e gjcme nji orlografi e nji piksirn kryekpllt te plotsueme; giOha shqype tuej 1I10S kcnc nji gifihe e deknc, mllnd ma teper tuej kcnc sod ne 111ftte fortin zhvillim, l1uk kil si l11und te ngujohet trajta e saj mrel1da pikpamje\'e te ve~anta te disa shkrimtarve e te disa msuesve, por 1I1e kohe e me rend Ie natyr~hem do 1'a marre perfekcjonin e vet, jo vetun ne trajtim e ne fuqi, por edhe l1'ortografi e nc piksim. GiOhsia nuk asht nji pune qi mund te ndertohet me ligje te domosdoshme, e vetem ushtrimi, perdorimi e pelqimi i shumices I11ltl1d i apin arsye e fuqi pikpamjcve e vcndimcve te letrarvc. Nji msues
i kolegjes
fretnore.
Rueju alkoholit! Karli XII, mbreli i Shvcdis, qyshe ne femini kishte kene mesuc me pi Velte Nji her' lt dej e i foli s' ames do fjale te vrashta. N'e nesre nji mik j veti, qi i dojte te miren, e bani mc e njofte gabimin e vet, tuj i diftuc, sa keq Idshtl1 ba, tuj fyc nal1el1 e vet plake. Karli Iypi t' i bijshin nji gote me aso venct, qi ishte ma e :nira. Me gote ne dore shkoj Ie ama e, luj e shpike golen,
-
253
-
i tita: "NanÂŁ!, un dje t1~ pije te kam fol~ vrash1' e l' a ka01 ~arU! zemren. Por l' a dijshe se kejo asht e mbramja gote qi po pije
nc. jete t'~me". Edhe e mbajti fjalen. Mbasi pijet alkoholike i biijne shum dame njerzimit, kishte me kene pune fori e .mire te gjindeshin shum asish qi ne ket
pune te ndjekin I<arlin XII. Prandej kujtoj dobishme. por edhe e nevojshmc pak fjale mi alkoholizem.
se
a&ht pOne jo ve,..e
mc i shkrue ni! "Hyll te Drites"
1. Shka asht alkoholi? Rakija, Vena, birra e tjera pije Ie forla kall ne vedi nji fare avullit (fluid). qi mundet me u ndeze; e kur ndezet, ban nji flake te dobe, q: e ka ngjyren si te kaltert. Ky far' avullit asht nji helm i fort, e thirre! alkohol. Rakija ka zakonisht 33 deri ne 40, e rakija e for!' edl1e deri lie 90 per Qind alkohol; vena ka 6, 10, e vena e fort' edl1e deri r.e 20 per qind; birra zakonisht 2 deri oe 5 p~r qind. Alkoholi i thjesht' ashl nji helm aq i fort, qi 300 gram kesi helmit munden me mbyte nji njeri te rrir;em, e per me mbyle nji femi mjaftojn' edhe 70 gram. Pra rakija e fort' asht gadi krejt helll1. 2. Alkoholi tigshton
fuqit e trupit.
Alkoholi ne vcne, ne birr' etj. njimend nuk asht aq i damshern si ne rakl, por me gjith keta edhe a' ato pije sadopak asht helm se helm. Ata qj pijne vene, rrehen e thone se vena u nep fUQI, por 5' asht e vertete. Qe Htu do tregime: Mjeku ingliz Dr. Parlrs desht me provue, si ju rrihle zeII1ra atyne njerzve qi ishin dhanun mbas pijesh alkoholikc. Muer do burra te ri e Ie shendoshte e per do kohe nuk ju dha me pi tjeter, vel; uje. Ne ket koh' i provoj per dite; sa here ju rrihte zeI'nra ne 24 sahat. Mbasandej gjithnji ketYlle burrave fillcj me ju dhane ka nji gjyse litril vene IJe hae, e IJ'e mbram i provoj edhe lue birr' e raId. E t;(i ket kohe i keqyri prap, sa h2fC ju rrihte ze111ra.Me birre te bute ju rrihte zemra 4000 her(; ma teper, se at
-
254
-
here qi kishin pi vel; uje, e me birre Ie forte 8000~here 1113leper. Me v~ne e raki te rrahunt 'e zemreskje edhe m.1 te madh: me nji. gjyse litfit vene ju rrihte zemra 13.000 here ma teper, e me nji katefl; litrit raki 18.000 here m.1 teper. Prej keso prove! mllnderni me ;;~arre veshl se zemra nllk asht hekurit, e se pijet alkoholike ja prishin shencteden njerit, i cil\i s' asht ma j zoti per pfil1( e me kilso pijesh ja shpejton deken vedit. Gjithnji ky mjek bani edhe ket prove. Muer nji numer te eakluem ushtaresh. Te gjith ishin nji mGeet e me fuqi te njinjishme. I dau dy lagjesh. Ie dy lagjeve ju dha me punue nji pune te njinjishme, e tt! dyja lagjet kishin ushqim Ie njinjishem, vn; per kah' ana e pijes njena lagje pijle birrt!, e tjelra vec; uje. Pagen jau preu mbas pune! qi bajshin, e keshtu ala qi punojshil; m.1 shum, merrshin edhe pagen ma te madhe. Keto pfint! Ie gjilha u keqyrshin me kujdes Ie mau!l. Nl' fillim ata qi pijshin birre, i kalojshin ne pill1' ala qi se pijshin. Por pOna ndt!rroj me Ie shpejle. Ata qi pijshin .birre, n lodhell 'C filluen me pUllue ma kadale, d~rs<l ala qi nllk pijshin, e vijuen gjilhnji pllnen" si e kishin fjl1u~. Kejo prov' II ba per shum dit. Per gjith dite rezulta!i kje i njoiujishem. At here Dr. Partes-i xuni me ba ndryshej, e jn dha me pi birr' atynp qi 5' kishin pi, dersa alyne qi kishin pi, st! ju dha m.1 asnjJ pike. E puna me nji. here ndhroj fa'le. Ala qi perpilra kishin pi birre, tash qi se pijshin, jau duelen me pune atyne qi tash pijshin, - Kejo prove nil ban me marre v~sht se aT'koholi n' e pare e xen njerin e e ban me punuc 111.1shpejt, por mbasite kaloje veprimi i alkoholit. i ligshtohen fllqil e e ndien vedin te lodhun. A mundel pra me u diftue ma I;iltas, se alkohoJi ja ligshton fllqit njerit?
4.Alkoholi
ka pak ka pak ja bren shendeden
njerit.
Nuk due me fole shum permi ket pOne, vel; due me kallxue punel) e do figurave, qi gjinden nep~r shkoUa l' Amerikus e neper udha, sidomos afer pijetoresh. Mjeket e Amerikt!s, tuej pre njerz U! ndlyshem per 51!dekunit, kan kerkue me dijte, si e kishin zgrofin ata njerz, qi s~ kishin pi kiln pije alkoholike, e sie kishin ala 'Ii kishin pi. Kela
-
255 -
zgrofa i kan fotografue, e mbas k~so fotografijash kan ba teti! figura. E para figurE! paraqe! zgr()fin e nJi njerit ti! shendoshte, i cilli sf! ka pi kurr pije alkoholike. Zgrofi i Ii asht si nji Ikur' e ,
ziikonshme. ' Ne te dyten figur' asht zgrofi i nji njerit, i cilli ka pi pij"e
. '" alkoholike, por me mas~. Zgrofi i ti per mbrenda asht 'plot me ,;'.{eshta Ie kuqe; tE! cillat jane perlidhe nder vedi si nji rret, ..att: E Ireta figure asht zgrofi i nji njerit, i cilli ka pi mjaft, ~r;;Por nuk ka kene pijanec. Eshlat mbrenda zgrofit jane shum ma :;,::'I~ medhaja, e zgrbfi perrribrenda asht i ajun. 2:: Ne Ie katerten figure asht zgrofi i nji pijanecit. Asht i ajun ';~ e plot me njolla te bardha. E pesta figure paraqet zgrofin e nji pijanecit .te fort. Zgro,, ,~
'
"!
.fi asht
krejt
~',
kuq me njolla
E gjashta
te zeza.
figur' asht e nji pijanecit
edhe
ma Ie lI1adh. E
",paraqet zgroiin te ndyet, t' ajun permbrenda, me dej te fort e t~ ,:~.'\jp.ergjaket, e zgrofi ash! plot me njolla, qi jane si irize. Ne te shtalen figur~ ne zgrof ashtve-reverte iriza,
N' e mram ne te (~tE;n figure shifet zgrofi i nji njerif, qi d'eke prej pijet. N' at zgrof asht shum gjak i zi. Zgrofi asht i ' In per mrekuIJ; e' me c" pa, te.qet mJlderen." " Keto figuta kishte',me' kene nHr,e me ivjerre nep'ergji,th .' Ide, ku s'hite'n p'ije' a Ik'oh,6 Iik..r;' t' ,i,~hofe gjithkLlsh. Kujtoj ~e ,0filt e alkoholislave t' Ameri,k~s, 'lIuk do Ie ken sl1m!l ndryshin1 J' zgrofash
t' alkoholislave
{'I).n~.'
'
4. A1koholi e ",ion, 9j~rjn ne shkop tt; Iypes.
,t
Nji t'regtar. rakij~t e ati qi tregton'me , , thote: "Mjef zemra .
~~r kani. <;,ilep.O~tofe~ t'e'llJ', ne gjith at rreth ishiil sa te~ p,<tsnl1.lash' gjysa... kan ra ne skam. Ma '~shumaj , ,.. .,\ . . '.
.'
"~.
'" skalil pe-r's!!kak t~, p~jetores's'el1i~; E nuk ka ne,ket' re, qi s'~ 'd;:unf,011 'pop-u:llii1, -sie ~a damtue t1 ie'mj?.""-
r',
Nii.; dj{~ :gj~{~11
ne ,;~ji'~en4 Ie g'jytetit t~qonU.~li:
z9ta kCit1 --:~
b()~~':'
.9.j~l!'
<n~.~ne.,,~e~;~.1J! e ,~j!; ,S/lPi.s.s.~ m~dhe., ?~it?,sa :~,er.e;.q\:f>en~a.nf,1; III~e e, ml}ntloJte.
Herahere
Ja vete
glshttn
kres, Sl me
k~ne
'
,
,
-
256 -
tuj kujtue nji putle te madhc, e prap e ..Jo, nuk jam
rrejtun."
Kshlu
e mati
matte deten, luj
,nderkohe rreth ati njerit, qi ishle nji pijanec ,
than~:
nja dhete her~. Ne ket
deren
e shkapaderdhes
n~~
1:.1,u mblodhen shum gjind, e aj filloj me bertite: "Po, po, aSht~ e vertete: Kam pasepare, kam pase petka te mira, e te gjitha kal1! dale prej keso dore!. Kam pase shum ~hpija e Ie gjitha kan dale e;1 prej. keso deret; kam pase are, livadhe e prozhme, e Ie gjitha ka I1.~ ..
dale prej keso derel, e dera nnk asht Gjithc;a kam pase: gjaja, :z3ni i mire,
e madhe se dy metraE qetsija e shpis, fati i je.:, 1113
.~
~,.
.
.,
_
te gjitha jane te bjerruna per mu!.'. Te gjitha kan dale pttj kes"t 'deret. Vec; un nuk mundem me dale ma. Te mujshe nemose me ~ mbarue jeten tie shpi t'eme! Un l1uk kam ma pare, e me ka:l qit, "edhe
prej shpijet...!" Te nji famullitar shkoj nji here nji grue e vej' e i tha m~ ~lo~ per faqe: "Kur me ka deke burri, me ka lane gjA mjaft e kurr~ fare detyret. Mbandej jam dhane mhas rakijet, e gjith gjan t'em. -ka pak ka pak ne perparc e kam c;ue ne pijetore, e aty e kam pi"~ Nt: Mirdite kaltexojne 3e ne Fande nji grue ne c;arap - C;a"
rap~t e Mirditoi'eve jan' aq te gjaile, $~ me x3rH! tri ()'~ ddthe
,
.pei' dhete: tllbej rresht i ka t;ue nji dugajxhis, qi shitte edhe pije, ka 'pak ka p'a~{ Iri oarre _dritl;e. Nt! vere Ie zolt Ie shpis i mene ro "p-a b'Uk. e dugajxhija i shiri dridhet qi i kishte <;:ue e shoqja, Drue se edhe ne Shqypnl gjinden asi :lota shpijash, f,' "tHH~1 dik,uer kan kene Ie pasun, e tash ~ishin me mujlli me ;Jj{.alf~tie' me gisht ,deren, prej kah' e k~n qile gjane e vet, e s~
~atn:'!ibfte n~ shkop Ie Mb-asi .gjith
brt~"l\ se
~,
kejo
gja
ne
prishel
si
pijefore;
nt
"lIlIlldemi
tre~taret e alkoholil munden me kene fatmire?
Slatislika tort
,
Iypes.'
kaliexon
mencteti;"nder'mjet'H~
se ne Rusi, ku kesaje pune ja ven' vjetv.e 1884-1893.nder p'ijetare 501 kaii
'Ira ,v,~:din, '308 kan dale mel1dsh, 315 II kan H'dfyshme, 1~21 kan mbarue '!;I~ej pikelj
rreziqe r:
ndollun
- ~~.
'Nri s,hkrim'tar kroat ttwte se ne dhena' Ie fija, m3 e shuma shum s'~ ~~fijf'1ie'ft;- &d~r;oj:ii'(!-zot. e 's'e pijetar~1 gadi te gJith' mbarbjn~ n"
~dUgacjt"e 'qi dalip m:e ~I shife, jane pijeloref, ~e k~lo' mil r',' ;skah1.'" 'J:; .~ . "'C,t ~p~~';'~~;tet 'tf . ' '.,~l'Oh~'~J,..ttlW~/'feini~e
,:
~~
.~.~~.
-
,-' ~~~ _.~..'
~;,;,. ~.
~.":;'~~t ~ L'
,.
'
,
UJ'~'te-'ibuf!~(J~" shkruen ' Kalb~rshj; ."Pijrtarf
f~"\r~t"~'trdken e 'Iypes. I kan' d'a'mflte PQP-
~i;;tfif~~fJfâ&#x201A;Źl'1:' e:k~~i:,~;i' ~}r.~~~'
.
"
$' .'
kan"ij'a'far~ tl?b.ijeL A .tflU:e'~.lkohoH. ijbje~l /,'tt
~
t..4Jf:. '..
;~
j"-,
/''--
;.~
~ ~
i'
".~
-t'
~
q.
.,
~~..
-
'257
-
fare dobijet pijetarit? Jo, kurrfare dobijet. Pijetari \etf, a grueja e
H, a femija e H, a te gjith se bashkuf, ndoj trashigimtar i pasun me alkohol? A thue se kishin per ShqypnJ? Mire thane mbasandej edhe nji pike,
bahen pijaneca. !{u
i ndonjJ pijetarit,
Asht
qi e ~a fifue paSlIl1Jn
me mujle me 1I thane ~eto tjal' edhe . Japanasit: "Ma pare njeri meH nji pike,' e :1'e rnrarn pika e men njerin.
5. Alkoholi helmon jeten Dr. Nilti thate: "Nder rragje
shpijake.
(shamate)
qi
bahen, 90 pe1
,
qind rrjedhin prej pijet". Keso rragjesh se kishte me Hni! nevoja me shkrue, pse i dir. giithkush. Me gjith keta po me kande me i ka-
I
Ilexue nja dy keso t~ ndollunash. E shoqja e ,Ii! pijanecil shkoj ne pijetore. ku giindej i shoqi me do shoke te mbrapshte, e i lha: "E dije se se ke kur me ardili! ne shpi, e prandej t' a karn pru buken ketu. Tuj th'ane ketofjale, vuni mashtren (sahanin) te mblueme mi tryez, e kthtj oe shpi. I shoqi me buze lie gaz i grishi shoket, te hajshin me te. Por kur zbloj mashtren, lIuk l1iet Ijeter a',brende, ve~ nji grime leter me keto fjale te shkrume: "Te baftt! mire buka; ma te mire s' e kan as grueja e fernija e jOle te shpija." A nuk asht ky nji
shembull i gjall i sa shpijave qi e fitojne bukell me djerse tl' ba-
Ilit? Sa ma mire kishin me e shkue jetfll, me kenl' qi Ie zolt fe shpis l1uk i kande me e c;ue goten. Nji burre mbas pijet kishte prishe gjith gjane e \let. j\'\-e gjith keta pijfT1 s'e lelte. Familja e ti kishle ra ne nji mjfrlm te madh. Nji diU! qi ishte ndej~ ne pijetcre tuj pi, shkoj e shoqja e j tha: Pash Zotin, kjofte levdue, mendo nji here mjerimin, ne te cillin kemi ra, e shporru pijet! "I shoqi u lerbue, e kapi Ie shoqeo e e rrahi .aq f.or.t,.sa u rr~xue. si e dekun per toke. N'e Imam u c;ue e kthej lie shpi. Aty i dueJen para fcmija, tuj bertit~:...Nane buk, pse diqem Onil!" ,,0 bijt e mi, ku fa man buken' un e !11jera? Baba i juej e ka harxhue gjilh gjan mbas pijet. Shka te .bAj un e sllk.rela? Ma mire ashf me deke njiheril, Sf me dekl' unit." Keshtu Iha nanzeza, e ne desprim Ie vet kapi nji thik' e preu femit e vet. Ne mjesnate kthej i ~hoqi prej pijelOrel tJejshun, kIlT e pau'
e shoqja,
,
-
256
muer Ihiken, me Ie cillen kishte pre
fendt, e preu edhe'
te shoijn, tuj bertite me desprim: "MbraiJshlit t'ua kan kenc shka-;, ku i dek1!s se femive, Pra dis
edhe Ii! -
Gruen
mandej
e J(ltn,.}
. e e ~uen ne giygj, kukjegjikue per deke. ~ Gjith faji i kesaj punes se mendershme kje ,alkoholi. Po'
a thue kejo pune kje e vetja qi ka ndollun ne bote? Mjerisht keso~; punesb gatf per dite kendohenneper fletore. ,J~ Damin e madh qi alkoholi u ban familjeve, e ka diftue;' ma se mirit nji pijal1ec n' Osveg n' Amerike vNiake, i cilli per-/ para se. me vra vedin, shkroj ket testamenct: "Familjes s' e"lc po':' i 1ft nji ,emen Ie keq, nji tregim te zi e I1ji kujtil11 te trishtueshâ&#x201A;ŹI1l:; Prindve te mi po u Iii trishtimin, qi se dije ~ kan me muejte me>. e baite, n,e pleQni te vet, VellaZf'!1Ve e molrave po u i& mba.rren nfa "Ie madhen, qi kam mujte me lane. Femive Ie mi po u 1&rob3' . 'stn, padijen,ligshtin, shhurrl1in e kujtimiil e trishtueshcm, se i jati~ ~ .
ka "vra vedin si 'pijanec,"
.~
.
(Vjjon).
,
'.
,
'
"'.
~.
--~--_..-
,'" .'
," ~
... ";.." '.'
. ';.;' .i,,~~Yt
Politike. ,
,,~~onomi
.~
-r
,
.'.
. -.'
, ';'.
1,' ..' "t ~' .~' :-'\"" .~. ..
'
. ~. t
," ,
:
'I,
, , P'rodukcjoni.''. ., .;.
..
;<.
I'
~. I ."'
f;>(" . ~.-~.~ ". i:. ;-~;: . .. -.! .~.,'<:o-t-~ :~.:I ~, '"
i,
',: ,;::{
.
"-
Me, phft1fe (pt:o<hlit), ne kuptin~ :'f-lroidfiK\ "a'on' m~ .thanit mfe r d'han~: e-ksi~tence ':nj:{ sendit. Rs'.~;fO'thOI;~t sc' 'hardl;ija:' p'erf; )kiltg;~"'irl~~'/f~ ,p'$-e'1<tr i '1):ep t~ k.enuIT, NJ,' Bk~'t10H1rpo'litike;Le'cilla ',pa~a";sysb~ p;a~s'liFlrl1:m'e pei"ftu;e' do'u nr~ than~e' m~'\f ctH§tie > e.k'~'i:s~"
'te~~~~nJ1, ~gdijis
, p~~~fms"j~i~iHidh~f
a~J l\1,i:~J~{ni'~llti't'te :pasJifi!s',"'E 'r11.ad ~I'~y\j~',:e~be' ,t1'O'p'1!~. sel1d'~y'e~,
nJ~p~~J\\e
'\1"' E~QQOTI:'Ro-
. Iit\~?tloli,)~1{ec~~M:n'~,the~:u d'rahe'd66i se,.Ideve, 'Vepr,a'e pe'rftiihit, "."thifr\>1J,t"p'r"o,:(j["u k;eJd,fi:";'\~ka e u5hfro'll k'et'~~1i'i(ii,''q~lh'~t''p~~o~d\ R.~'
r of~;,:rr1~d'~fa~~I:~noM,.ft;~p!:r'd-&
uJ(1~"e,' ktO"fj<ti~' t\f~!nike ' ~~~hi :iITe,'j;..
<p "'':tfe~~1~k'A!~U~IU~:',1i~:i~jitlr,k'~t
~,
",~..:;
,1J.
-- "o,du~!t.'ijl ," .!?1ff1 ' "~; 1 i.it . "::~.i:~'.t.
~,'
~,.,,~
rf:;:::-~,
j
"dOtJ
p~s,illl:t".I1,"clh>.'rioml
'q"',;.J;,t-!:'}:~,
.~".:!;
-<Jj
".
t
";;~
po
stildi'lW:tie vt,~el.;1:r ,:d~(tli~ii~r ;:: I.nrj~..
.:-trJ-.' 1Itll<c'
~ ". '"; tJ.+tJ"
~_l~'
'~t'd~
','.
"J'" 'tt'~-.I .!t#
men:-e!lper"sln0111I1L'~
' '''''
~
~ ",:1~
~
~\)..;,
"
259 Produkcjon;
i pasunis
-
",undet
me u ha n~ tri 11lnuyre: A
tuej perftue vetl! objektin QI asht ; dobishem, si kuer delja na nep kingj\ll; a tuej ba Ie dobishem nji objekt Ie pa dobi, sikuer ne nji 'furr{! prej gurit xjerrim gelqere: ase luej rrile dobin e perparshme, si al hert! kuer prej leshit, masi Ie :ii!rct p(lIlohet shajaku. Me kaq mundet me 11pa ~iUa& se produktorat ase perf-, Illesal e paslillis jane dy: Nalyra c nteri; vepruesat fizike e mundi i jnn£!; dhaittijae Hyut e bashkveprimi i nieri!. Hyu krijoj token, tuej I1dr~ ne gji te saje nj; pasuni te pamase xeheroresh, e tuej hijeshue syprinen e saje me bimc te dobishme e m~ Ian de Qi lidhin kokrra, Mush; ajrin me zogj, delin me peshq, pyllen me shtase. E si pat krijue mandej nierin nc shemelltyre te veten, ja paraqiti kti gjith kto Ie mira pOI'S; dhantL Por nuk desht Qi nien t'i gzote. pa mllnd te vetin; por ctesht qi ky te xierte dobl tuei pOnue. E nieri, tuej i ardhe kif urdhen hyjnuer silty edhe prej nevojve qi shkojshin luej uba pE:!rhere ma ti:! rndha, sa ma fort shumohej e sa rna nalt njitej neper perparim nder shkalle Ie gjytetnis, e zhviltoj rend mas r~ndit ve~}dmil1 e vet :Ie nji varg te pamase industfish, pOnet, harteslt e te gjetunash, Thej token, xO me e mjette, e ngu5htoj te qiUe per fush!.' visaret Qi ndr~te, te permirsote e te shumote produktet e veta, Hashkoj ne lufe e ne grigje baktit e dobishme; i rrili, permirsoj rracen, j m50j me da l11undin sebashkut, e u dha shkas l11e pOnue edhe ne \'end tl! Ii. Tuej hjek£! mandej ku nji cope kCl nji tjeter te ndonji l£1nde's ashtO 5i gjindej ne natyr!.', bani sende j'o vetem tlt nevojs1tme per maje te vet, pOl' edhe per rahati te jetes. Linin e bani pethure, te$hin, shajak, hekurin c;elik, Nder!oj shpija, istolisi Ire gjithfare mlJdyr~sh, shumoj veglat e makinat per meplinuc, Ngushtoj efen e ujin me tI ba motora ne II! bluem: iivullin t1le i ndimue me udhtue ma shpejt per toke, det e ajr; 'e tuej h& me shperthye prej tntpenve eleklricitetin, e vO nl! H' perpjekuit me tel per' me ~ue per nji c;as te vetem fjalen e vet nder'ma telargtat krahilla te botes. . :,.'
..
'"
..
. 'Nfi shqyrtim sa do i vogel ka me ba me kuptue me 1Iji here sc pas'unija det prrj bashkveprimit te natyd!s e Ie pOnes, Kjo p(hre veltet n' oroe deri nder produk.te rna !'e ncvojshme per gjall-
-
260 -
nim. E nji mend, pos~ sendeve qi gjindell te perhapul1a gjithkah;;, si ajri e drita, e qi tllej 11105ken/! vel;anisht II! njanil a. te tjelrit, nuk mllnden, ashtO si e kuptojme na, me II thirre pasllnl; gji!h te miral Ijera nieri nuk mllndet me igzlle, pa ndonji mund, Ie bam mos Ijeter sa me i kerkue e me i ba W veta!. Nalyra na ban gati peshklll1 ne det, zogun 11'ajr, shtasen lie mal; por gjilh kjo e mire kishte me mete e pa dob! per nieri, mos I~ delle nieri me e bii t~ veten, tuej gjue. Kshtu do ti' thona aq mil fort per njato produkte t~ natyrshme, t~ cillat, per me mUE'jte na me i pase me nji mas~ t~ mjaftueshme, Iypet ku,ides e pOne e padame. Njato toke qi, pllnue sot si duhet, mjaftojne ta",h m~ majte nji populi, lane mas dore, nuk kan me qite ve~ tlshqimin per pak vete. KshtG mund 'arsyetojme kthyetas per kah industrija Ile perkim me natyre. Pa kt~ pOna e nierit 1l11kkishte me muejte me bii kurrgjii. Bulku I;ile toke, i then i trinon, i mjelle; por kishim me ndej tuej pritt! kot prej ktyn'~ tokve fry tin, mos t'ishte shhl, rrezja e dielJit e dheu i frytshem, qi, tl1ej i dhane shkas fuqis lindse te fares, t' a ndimote me shperlhye e me rrite kallxen. Na bindena sot nl:l fuqi Ie disa makinave, por mos t'ishte i;I\l111i, Ilji dhantl e natyr~s, ~ka kishin me na vjeff~ kto? Bus 0 I a rregullon detarin nder udhtime te veta e i nep drejlim. Por, a kishte me mllejt~ timonjeri me drejtlle gja, mos t'ishte magnetismi, qi, tuej kalamilue gjylpiinen, 1110St' a mate sjelle kah veri? Dy vepruesat munden me i ndimue niani tjetrit p.e nji bashkpOnim. Natyra perf ton subs'ancjet; indllslrija perfton vettm modifikacjone ne substance, kombinacjone, konfiguracjon e ndtrtime gjithfaresh. Nalyra, fjala vjen na nep grunin, industri!a trajlOn m3 par~ millin e mandej buken. Natyra na nep hfkurin, pcmllloiu, drOn; industrija e nierit, ma pare tuej i punue e mal1dej tue} i lidhe e tuej i perzi se bashkut me mjeshtli, perban sharren, shtrojen a ndonji send Ijeter. E masi trajta akcidentare, konfiguracjoni, ndertimi t' a ~ojne ma pare menden te subsancja si objekt e landi!; thohet me vend St: industrija merr prej duerve te natyr~s landen e punes s~ vet. Landa kuer na oepet prej nalyret, pa pase k~nJ prtkll, pa i pase shtue hartet gjal~vet(n,thirrelianrle e par~ Jande e papftnueme kurrnjihere. Landa e pCtnueme prej ndonji industrijet, si leshi masi U! jet tjerre, asht Janda e all qi punon sbajakun; prandej, per kah pOna, kishte me muejt~ me u thirre land~ e dyte. Por lesht e fieshtll, njashtfi si xiereu prej malit, pamuku
<{~
-
261
-if.. *
~..~tmineralat njashtO si del prej bimet, 'jane Jande te para. ~1'.: Jo vetem landa mt fe, ciUen na ushtrojme vepren t'one na
nepet prej natyret, pOl' edhe fuqija qi Zoti la nder
~~.
tfi'ndryshme. Ket fuqi industrija @ e ndryshme' Ie vetat. P~ntori
allne
kame neper njar peshe,
substancje H!
\ ~
e perdoron per me xjerre produktet nder:on shpin; pOI' £hpifa qindron
lidhni e te perkuem
elementash
''0/ ndl'yshesh~m, qi pun tori perdore per me e ndertue.
t~ ~
'
:~".,
*
~{:, ~--~~
*
*
"'1.-->
r~~7 , Prej c;ka permendem prandej, shifet se pasunit mun~en *l';~me .u da ne te natyrshme e ne te l1arlueme. Kriteri per me i dA'~:0;a.9ht me shikjue cilli nder dy produktora na qetverte dobin, qi ~;<;bjen objekti, ase veprimi per me na ndimue nder veprime t'ona. ;'?In pershtatunt e kti kriter asht ka nji here pune e vshtire; pOl' ergjithsisht ashte kjarte. Kshtu sejcili mundet' letas fort me kup.ue se mitieralat .qi xiren prej gjiut te dheut, vegetalat qi da~ltn ~::prer nji toket te frytshme; e baktija qi shumohet neper'te j'indun' .' ne.vepra natyre, e prandej pasuni te ~atyrs!Jme. Per kundra Ia,piiat, karrocat, barket, pelhura, shajaku, C;'do vegel .ii' makji1~ '~rrin sh~as pnaj;~ .hartesh '... e jane prandej. pasuni te _r hartuenle.,,~ As' . ,~'. /,,' ' lik i hje~t! gja ,pOnes .p'se, te"PMat. lypin edhe' i!1dusHin e' hieri~ ~(,'1me,ke,ne:.#~:;-do,6j~h,n~~;.\;,r90bn~1e te dytave~.~h.e:m,elohetne ,na-', - ':~ , pJ"ej"ti!i'qj'l,r~1!'~~fjt1',J:a~1Jere ,Juq$t, ba$hkv.eprli£:s~~~'Pse' 'asht. " ,mQnt!"~ 've~;tef~ ~ '4~.o'''I(~n.'un~; ~~r~'te /illin l~ j'jara1'jane H! dome ash! dha'ne, pr~j ,.nafyr,et; !e'ttaj.ta :per.' H! tillen jane H! do.m.~"te dytat; nepe\ PJ.:ej':yii9'usJiri'j$l"'t~ nieri>f',Ksl11fi, p0 e x~in '. /c '~a ffa ~lep cirin; e aj asJ1.f.:)d&&,ish.emper, ne sl ar. ReI' kundra0t.~ sahal:a:sht i vJefshem si saM";': e:';Rer.ka~q';'nae ne'p h-arti; m'as(\" y- ," '..gjii'rd~t';~drrAjf miniere qi te perffoJ,t::s.~tiifa,,' ,
-t-"
>~Q'!sf~~eJ~:sl
,---'
t~a,me,
\"-
,
,,".
,".
~~.,pe.J',s:h:Jjit~.~t
e'ati
kriter a~~t ,P?~';,' .
.im,'.fuej ,.m0~\1n:p'e)j.te 'l1ieri me oa.a.,tr.j.edhe dobija'preL;.<;Kcl '?~:~ .;' najt):fa:, t~pret:9J\a, s!Jtop;~" i.n'ct:tiS'trn~~ Nji c ~he,mull e 'kemJ,;n.~.;;\:~ "'0;~~ef' ~e':cW~n~n'd.0~u'Sh:!k.i§.9'H!,'11lt,'~l;Hue se; hahet ash to ,neper '<:~;~ tri..t~;;n'ief.jl;iofdN~!\,~~~j:~S"b:t!\~d:~e;;~rusht xier langun e lef,1J~' :)~~"{ ,.asht se fuq.ija' e vet1e~."~qi,<;it~ ,~~ to~i11! e e.lo..tnf.~~;f~:e~v~tf~t'a' ~:~t die:'d>r.~.:~}),~jJ:,!':!)~~~~~;)':re;. .naJyret; .~ra,nd~,~ .v.e~a~ a~nt :~~.t~\~~ .e v~.r~t~H!.s.e.'P't~I!~:';;;.~~~ ::ne, ~~!-'l.dt~,~~~wnl,Vi~)~~'a.tyrsh:me, 'AsM ,9q,~~n, ka.gj~:ii!;:;;mMy.ref.l. se si me ,ba .pa,suni:~i!"".;liiaf;~,~.i1j,~~:~ ";~ "~,
';;:,~">:::~~~II~i;;,
~';,.
r,
'. <,I;
,
""d\~?gJ~~~'7
'
b,
too; pa '<ush v~nen, v@n:p:::u~" (n;yra, ,hi;a, era). Po, kiO" per me ethane ashtfi rrumullak Iluk asht as. pasuni e na(yrshme, " as e hartume, por Ilji bat a k r; i II e k. Say, klo dy rode pasunije deshl me i perm bled he me nji ~mnim te vetun e i thirri pasulli shoqnore. Por si kemi me rnuejte me i Ihirre shoqnore, kuer klo jane pasuni Ie njanit e Ie tjelrit ver;as? Pasuni shoqnore kemi me muejle me thirre pendal e .lumeve, limanet, rrugal, shetH e gjithr;ka Ijeler qi gjyletaret mund Ie gzojne bashkarisht; mun ma fori e gzojne edhe te huejte, mjaft qi t'u shtro\1en dokeve e urdhnimeve mas te ciIlave rregullohel vendi. Munden me u thine pasuni shoqnore edhe gjith njato te mira, qi ka Shleli si sende bolore a per qellime bolo~e; si b. f. vi sari i Shtetit etj. Por me Ihane se Jane Ie mira shoqnore sendet qi ka njalli a Ijetri ver;anishl, ashl nji perr;ud_nim fjalesh Ie cillit
do te mUlldohemi me i ndeje largo Sendel qi munden me pase zot e qi perbajne pasunin, kuer i ka nji shoqni si shoqni, jane pasuni shoqnore a botore a edhe e .perbashkel, si te duen nieri me e thirre;' por kuer kto sende i ka njani a Ijelri ver;mas, do te thirrer. pasuni privale a individuare a vehtiake, si Ie na bije ma mire, e luej dashle me i thirre edhe klo pasuni shoqnore, kishle me ra gjithnji si m is c ere qua d rat a r 0 I u n d i s, me dam te ran de Ie dijes. Prandej ashl mire t'j rrirr. njati rendim aq Ie drejle, qi permendem, tuej e majle pasunin per te natyrshme a Ie hartueme, si Ie jel gurra prej kah rrjedhe, * * * Tuej e vO pOnen mire 11'oroe,
dy jane delyrel
e indulris:
me xjt:rre produktet prej natyrel, si bulku e bariu; e tuej krahasue ne shum mndyre produktel e natyreshme per me i bc1 te vjefshme per ndonji perdorim t'onin, si, po exam grueja qi ~nde pelhure, puntori qi ngrehe muer. Nen p'ikpamje !e pare industrij~ mundet me u thine x j err s e. nen pikpamje te dyte, bas e. E para i perket ma fort katfindeve, e dyla gjytetevt. Ktyne dy rodeve industrije mundet me. ju shiue edhe i trett, due me thane nja; qi me avite prej nesh, neper Ie barluna a Ie bleme, mall te larget,qi ne nuk kishte me' na dale red me shkue me ekerkue vete;'e kjo thine! industri -t r e gt are, aie edhe t reg.
f f ,
Se edhe kjo gjymtyre ndim te pergjithte t'industr1s,
263
-
e trete do asht
te permblidhet
ne re-
prej gjithnjatyne qi yen n' oroe se sa shurn pOne e sa te r.dryshme krye prej nterit pershin .e se sa shviHim te pama~e ka shkue tuej marre. Tregu perban sot per sot nji nder gurra ma te para te pasunive komtare. Neper te, tuej shndrrue e tuej bart, pasunija .e gjith popujve bahet pasuni e setcillit. Per te shkruen fort me vend Say: "Industrija tregtare ndimon per produkcjon njaq sa industrija base, tue; <;ue <;mimin (na kishill me thane dobin) e nji produktit me te bartuna te .veta prej nji vendit ne tjetrin. Nji kuintal pamuk i 'Brazilit ka ma shum vI ere ne nji magaze t' Europes se nder duer te katundarit qi e punon ne vend. Asht k~ nji veprim neper te cillin tregtari qet mallin nt' .treg; nji veprim neper te cillin malli mund perdoret per s'i kishin vojte as neper mend; jo ma pak i kaperthyem, jo ma dustrive tjera. Tregtari perdore vetil e natyrshme te drOve, te
pOne qi mund
qellime
kuptohet
te cillat ka!undarit,
ngoshta,
nji veprim jo ma pak i dobishem, pak rrezik se <;'do tjeter i dy inedhe aj, e per nji risultat analog,
maleve, me te cillat jane ndertue
barket, te kanpit me te cillin jane pOnue velat, t'eres qi i aj, e te gjith veprusave te natyrshem qi munden me i ndimue me i dale ne skaj nji pOnes, n' at mndyre qi nji bulke perdore token, shin e ajrin 1). As s' ka kush pse thote se tregu prej vetvedit nuk qet kurrgja; pse kjo pune ndolle edhe n'industri xjerrse, e cilIa mundohet vetem me gjete, me livrue, me rritt' produktet e natyres,
ase me u gatue e me shestue objektin, qi te mundet ajo me fuqi te veten me i formue. E vetmja qi qet, marre puna me shterngim, bht indtistrija base, sado qi as kjo nuk qet substance, por vetem R1odifikacjon substancash. Industrija tregtare ban; e ban prej nH vendit ne tjetrin tuej u--ba ball shum pengimeve fort te randa. Nen ket pikpamje
mundet me u thane edhe per te se qet ne
nji
fare mndyret, per sa perfton ne mall nji gjeje te re, neper te cilien matli vete babet ma avitshem per ata qi nuk kishin me muejt! me xjerre dobi ndryshej. Tuej permbledhe pra nen emen t'indus.. tris pOnen qi ne <;'do mdyre trajte t'i ndimoje nierit nder nevojE te veta, e shofim krejt t' arsyeshem rendimin ase perpjestimin nt! tri deget ma te parat: industr1 x j err s e, ind.ustri ba s e, industrl tregtare. Te damt e industris, marrt' ,ashtu pergjitbsisht, Say e bjen 1). Traite d' Ekonomie etc. liv. 1, ch. 2. "".
--
264
-
me kto fjal~: "Objeklel qi nalyra na nep jo ashtCi krejt te kryem per me u ardhti nevojve I' ona, 11111ndenme 11ba te dobishem neper in'dustri t'onen. Kuer kjo ka vetem kl1jdes me i mledhe prej doret te natyres, thirret industri bulqsije, ase a g r i k u It u r e. Kuer dan, perzin, trajton produktet e natyres per me jau pt:rshtate nevojve 1'ona, thirret industri base. Kuer len ne perdorim t' onin 0bjektet e nevojve t'ona, thirret industri- t reg ta re, ase per shkurt t reg 1). Kta te dam, si mund shifd ~iJtas, nuk ndryshon prej aU qi pefmendem ma pare, ve<; ne nji send. aty kfi Say thrret industfi bulqsije a agrilwlture. Por fjala industri xjerrse asht fort mi\ me v~nd se fjala agrikulture, masi kishte me ra teper e rande nen kef fjale me hi e me I?ershi, b. f., gjojen e peshkl1t, Ie xjerrunt e mermcrit, gjojen e zogjve eljr. Me nil qi fjala industri xjerrsektyne u pershtatet, pse njimend sendet xieren prej ujit, prej toket, prej pyllet. Ne nji numer Ijeter kemi me fole mi kapital.
Lidhjo
B PpiZPBndit.
Shkrepi dieil: buzes s'Cukul t. Eja e te kndojmti, oj Zana e malit, Eja e t'kndojme me lahute t'malcies, Si ala Krent e Shqyptaries Ne PrezreJd na jane bashkue Per me fole, me bisedue, Shqy,ptarien se si m'e pshlue Prej <;apojvet t'Malilzi, Qi ka dyndun top e ushtrie, Me hi n'Plave, me hi n'Oucie Me marre Shkodren me Malcie, Der kCi dan vendi me 011; Pse, po Ihone, Mbreti i Stambolles Dare i dhanka Knjaz Nikolles Me ndeze zjarm aj m'votra t'ona, Me nga qel aj n'ara t'ona, 1). Traite d' Economie politique etc. fib. I. Mi produkcjon krye 2.
,
,,-~
-
265 -
Me ba dru n'zabele t'ona, E me gra e me vasha t'ona Me luejt Shkjau harushe nder ne, Thue se s'k~ Shqyptare mbi dhe. Por po kisht' besa, Shqyp~are, Kisht' Shqyptare zemer buj.are.. Burra t'urie, trima luftare Qi s'po u futshin kta me dek~ M'erz a ni"toke me pase me i preke. Perse, qe, qaj Ali Pasha' Fort ka vra ate vetlla t'frasha Ka vra vetllat edh'a idhnue, Burri i botes kuer ka ndigjue, Se n 'BÂŁ'rlin asht ba pleqnija Nen kame t'Shkjaut me vue Shqypnija; Edhe n'Peje trimi ka dale, T'tane Shqypnies ka <;ue nji fjale, Qi shk'a Krye e Bajraktar, Shk'a Vojvode e shpie e pare Fill me dalun ne Prizrend, Per me ngrefe at9 kuvend, E, si motit, per Atdhe Me lidhe bese me lidhun fe, Bese (: fe me lidhe Shqyp-tare, Se pa daie Shqypnija fare, Sa qi n'fushe as ne zand Mos Ie lehe ma qen ne stel, Mos t'kendoje as pule as gjel, Vendin t'huejve mos m'jau Ishue, Shkjaut per t'gjallet mos me ju shtrue, Mos me vu k a pic e mbi krye: Mbretit fjalen me ja thye. Edhe, n'lajm qi <;pon Alija, Trup ne kame ~ohet ShQypnija, Shk'a Gegnie - e shk'a Tosknie: ~ohen Kren e Bajraktare, Agallare e Pashallare, fIt'e Vojvode e me Begllere, Trima n'za, burra m~ ndert',
.
-
266
-
Larg t'permendun per urtie, Larg te Iypun per pleqnie: E kush tok-e kush pa shok, - Si ata hyjt qi shkrepin n'qiell Ne Prizrend na shkuekan fill, Prizrenjane t kG mire po i presin, Buke e z@mer kG po u qesin, Si zanat qi e kft Shqypnija, Kuer t'u shkoje miku te shpija. E si tok na jal;e Ijashkue, Trimat m'kame atehere jane \=ue E kan dale ne log t'kuvendit, N'ato mojet e Prizrendit, Kit kan nd@jun ren'd mbas rendit~ Me Ali Pashen n'krye ie vendit. Vall, ~'piskati n'hije t'blinit, N'ato mrize t'Ljubotinit, Qi ushtoj vigma ashtu zal1ies? Ora e bardhe e Shqyptaries Paska. ken~ n'nji gurre t'u la, Edhe e Mira paska pa, Si atje poshte - 0 ne Prizrend Kenkan mbledhe Shqyptaret n'kuvend Paska pa e kenka gzue, M'maje t'bjeshkes paska flu true, Edhe n'gjfihe t'ambel t'Shqyptarit Thirre i paska Zanes s'Sharit, Sa qi eshtue ka hapesira: - A po ndien, moj, t'rafte e mira! Moj shlat - rrituna ne mjalte? Peja 'i here m'ket bjeshke te nalte, Peja'i here, per n'da~ me pa, Shka s'ke pa - as n'Turk as n'Shkja. Zana mire ate e kii ndie; Fluturim asht Ishue n'ajrl, Ja kii behe m'bjeshk~ te Ljubotinit, Sa rreh 'i here qepalli i synit, Kfi at~ para i ka dale ora, Edhe, kapun dora-dora,
.
-
~
267
-
Tue kuvende motra me moter, Na kan zanun vend m'nji koder. Vend m'at koder. si kan zane, Kil qite Ora edhe i ka thane: - Se un, 'qi dijtt:l e karn ma s'miri, Se ty prher~ fa ka dashtl! hiri Me t'kuvendlln fjale burrnije, Me t'permendun pune trimnije E'me njofte burrat e dhellt, Qi per Fe e lirie t'Atdheut Vringllojne shpatat si vetima, Trandin boten si bumllim~, Bajne anmikun copa e grima, Deshta t'thrras, moj velull - njale, Mbi ket bje~hke nji here me m'dale, Per me i'thane se edhe n'ditt! t'soti! Po kisht burra porsi motit, Mos me u treme ne flake t'barotit, Mos me u tute n'vringllim t'.;elikut, Balle per balle m'ju turre anmikut. A i shef, poshte, a/je n'Prizrend, Njatil burra mbledhe n'kuvend? A thue i shef e a thue po i njef?". - - Un po i shof - par nuk po i njof Nuk po i njof, jo, se kush jane Po i pergjegje e bardha Zane, Vec;, mbas gjaset, kish'me thane, Se ata Akejt na k~:1kan njallun Qi t'largte Trojen paten kallun: Pse edh' aj trimi n'krye te vendit, Qi po dan nl! log t'kuvendit Porsi t'isht aj rod drangonit, Fort m'i gjet Agamenonit; Si p'r at tjetrin, pak pertej, Me .ala dy mustake tt! mdhej, Krah - e m'krah qi i paska Is~u{", E qi flitka si lu ulrue,
Kish' me thane se asht Diomedi. Fort ka qeshe Ora me vedi,
-
-268Fort ka qeshe e kshtO i kl thane:
-
Se ata Akej, besa, nuk
jane,
S'jane Akej as jane Dardaj,
As vigaj - as katallaj; Por janl:! Krent e Shqyptaril:!s, .Krent e Gegvet e t'Tcsknies, Qi kan dalun ne ket dhe Me lidhe besi me !idhun fe, Edhe m'arrne kfa me u shterngue, Europes fjalen rn'ja poshtue, Qi me Mbret paska pleqnu~ Me i dhane dQre Mali! te Zf T'a coptoje te ~jerel1 ShqYP;1le. Sa p'i at trimin n'krye te ve~ndit, Qj. po t'dan ne log t'kuvendit Purs! t'isht nji rod drangonit E qi i gitka Agamenonit, Aj nuk asht, mori ium Vasha,
Tjeterkush vec; $.P.Alie Pasha, Qi per t'drejta t'Shqyptaries Vete ja nep zjarrnin shtepies, E s'i dhirnen
nane
as djale.
-
Per ta jeten vete e fale E njaj tjetri, ma perteL Me ato dy mustake te mdhej
-
Me i preke ~'shoq qi ka brie vedi Aj nuk asht,jo, Diomedi, Por asht Bajraktari i Shkrelit: Si njaj pyrgu m'balle t'kcshtjeHt, Qi s'e trande as topi as shpata, E i thone emnit Marash Vata. 10 qi ka at~ burr~ Bajraktare, Kren e Beglere, Qi per fjale e per urtie, Per trimnic e bujarie Nuk ja Ishojne vendin Kurrkuje As n' Shqypnie as nder te huej. A e she 'i here njat burre zeshkan, Me. kollc;ike e me fistan,
-
-
269 -.
Qi m'a kA synin si zhgjeta, Qi m'j bajne t'~dith t'u ngjatjeta, E qi flitka ashtG pa u xe, Here tu mate mandej tue pre: )Qi prandej' njat fjale qi e flet, 'Mbreti as Krajli nuk Ja shklet: IPse edhe dera e tij bujare Larg permende asht n'toke shqyptare Per kah pupla e per kah dija, Pit te cillat s'rron Shqypnija? AL~~ht tri.mi Frashe~, Qt gji~hkund kG e qiti shtegu, I la nam aj Toskenies Faqe t'bardhe i la Sl1qypnies . .~"--"an e] v]en n]1 e a e Prenk BTb~boda. djale zotnie: Per kah mosha, mjaft i rl, Par i vjeter per pleqnie,' Kutr te doje me fole. urtie: Aj asht, Zane, njaj Kapitan
-
Kapitani prej Mirdit~t, er te cillin larg perflitet, arg perflitet larg kallzohet, Zi e bardh per te shart het Atehere v]en ne rend Toptani, Qi edhe ktij larg i vojt zani, Per shka mire e zi qi bani; Perse i forti, si e din vete, Mire e zi, punon n'ket jete, Kuer t'i marre mendja perpjete. tef brie tij vjen prap, Zogol!!, "
Ojele Gege Shllaku edhe Bega)lj; Vjen <;un Mula - e vjen Mar Lula
I,...:- Njani T'folle
Hot
e tjetri
per pushke
Shale
-
e t'urle per fjaW; 5i aj Dade Pre<;i prej Kastratit Me at Vrionin e Beratit, Edhe trimi n'za Deralla, Qi po i kishin fja~t e rralla, .
-
270 -
Por s'po I;ajshin shum kopalla KG, po, isht puna me qindrue,
Me qindrue -
p'r Atdhe t'bekue. Por pertej, m'at tjetren ane, Aj ashl, lane, - nji burre shkodrane: Asht Shan Deda i Dede lakupit, Qi si Ltinit si Halldupit Rrumullak fjalen jau flet; Pse asht dere pushke gjet me gjet E s'merr vesht per Krajl as Mbret.
- -
8e Ii, besa, mire po thue,
Mori lana me ligjue, Se edhe n'sy jam tue e dallitun, Qi kudo puna me e qitun, Per pa e shkrepe ky s'kisht' me u pritun.. Ve<;:un deshta ktG t'a die, Se kush asht njaj kime-zl, N'dye kubure e- n 'nji harbie, Qi e kil vO ksulen m'njan' sye E i kil tirqit ne!l ie, Sikure
Ishue
- -
s'j kil kurrnjeni?
-Aj asht, lane, Abdullah Dreni. Njaj, pa t'ciliin s'hece kuvendi E ja dro t'keqen Pri~rendi.
Dro Prizrendi e dro Gjakova
-
Rreth e <;:ark ja dro Kosova; Psefjale peng ai kurr s'kil lanun; Pse per P1ik e bese te dhanun Vete ja nep zjarmin shlepis' Shi me Mbret push ken e nise, E as s'i len. marre Shqypnies.
-
(Vijon)
P. O. Fishta
r -
271 -
HanOni i LBhti Dukagjinit. (Shkruen A. Shtjefni KRYE
K. Gje~ov O. F. M.)
I GJASHTE.
TE DAMT. (Vijimin
shif
ne "Hyllin
e Drites"
Korrik.
1914.
Vjeti
i I. Nr.
10.)
Nye i XV. §. 28. Po u mbush
l11.~ndja vellazenve
111P,
u da
per Ie
gjallEI pasuni,
e t' et, keta nuk kan tager me u perzie as ne toke, as ne e do Ie shkoje sejcilli n' at pjese, qi Ie ja u sh~njoje i atL §. 29. Mbas deket te t' et, Kanfija e dahes nuk i ve~on vellazent, par sa Ie jen, aq pjesesh do t' a dajen pasunin e t' et, si te tundshmen si edhe Ie pa tu,ldshmen. §. 30. Me k~ne kater vellazen, e per ne qitshin Pleqt per m' u dil, token (Shif Nye i II. §. 31. tjetlf,. token e
.
sish
e te parve do t'a dajen me terkftze I) per vella. §. 3.) Me u da dy vellazen me nji krah e dy tjere me nji te parve e dajen per gjymes, e token Ie bleme prej
per
pushke. (Shif Nye II. §. 4.) §,.32. Me deke njani vella, prej dy ie damve, pa lane djale ne vote.r, taka, qi i pat ra ne pjese, do te dahet trish, pose tokesh te bleme mrapa e pose gjas se gjalle te pertrime mbasi jane da. §. 33. Paragrafi 31 e 32 pershin edhe vellazen dy nanash. §. 34. Vellazen te dil nji here me gur e kuH, po u perziene perseri, ~ mbas do kohe, u mbushet mendja me u sterdil, toket i dajen IJ)bas kufinit te dahes se pare. Per ne pa~in ble toke te reja a pertri gja te gjalla perm basi u perziene, do Ie qesin nl! pfine §. 31. §. 35. Me k~ne dy a rna shurn vellazen, e me deke njani tuej lane djale rnrapa, kur te dahen, djali i vaden dahet me t'ungun si vella, merr pjesen t' et. 1). Et ejecit a facie eorum Gentes; et sorle divisit eis terram in funiculo distributionis. (Psalmi LXXVII).
272 -
~
KRYE
I SHTATE.
TRASHIGIMET. Nye i I. Tagri
i trashigimit
ne Kann. I
§. 1. Kanttja njef per trashigues djalin e jo vajzen. §. 2. Djalin te pa-kunore Kanuja 5' e njef per trashigues. §. 3. Nipit Ie trungill a Ie gjakut i perket trashigimi. e jo nipit te tamblil a nipit bijash. §. 4. As te prindja as te burri grueja se hin ne pjese Ie trashigimit: 1). a) te mos te dyndet nipnija mengule ne plang te ungut te dale; b) te mos te ngrehen prindja e grues me ngule ne pla!1g te dhandrrit te dale fare. e) te mas te perzihen fiset e nji flamuril me fisc te tjetrit flamur. §. 5. Me dale fare mashkullimi i nji shpis, e njiqind bija me pase dale aso dere, se kan tager me u perzie ne trashigim te prindes as keto, as bijl e bijal e Iyne. "Nip bije nuk mund Ie varei ne krrabe t' ungjve". §. 6. Me mbete nji djale ferishle djepi, i pa lale e i pa nane, i pa vella e moter, kushrinija e ngjale jane ne detyre me e rrite gjan e token me ja ruejt, porse se kan tager as me shiH~ e as me ndrrue gjasend. §. 7. Kushrinija edhe pse jan!! ne delyre me rrile e me mekame djalin e vorfen, me ja ruejt gjan e toket, mundin e djerzve Ie vela kan lager me marre: "punetori do rrogen e vet". Bimet i gezon, e shtojen e gjas do I'a daje mbas Kanunil, si Ie bahet i zoti i vedil djali. §. 8. Si Ie bahet 15 vje<; djali, Kanuja e njef per burre e 1). -Dotes filiabus suis non dan!>. (Prisc. 1. 7. - C. C. SalIust. frag. Histor.) -Non da la dote la moglie al marito, ma marito alia moglit' (C. Cor. Tacitus, 0 e r man i a). - «Lycurgum quodam percontante cur virgines indotatas nubere praecipisset? Ut, in quit, neque propter egestatem aliquae relinquerentcr innuptae, neque aliae propter divitias expetantur, sed juvenum quisque mores puellae spectans et virtute eligat.. (Plut. Apoph. Au\. C. 22.)
-
273
-
perte zone e krahve te vet, atbote edhe do t' i dorezohen pronet e pasunit e sundimi i shpis sf! vet. §. 9. Me kene shpija kushrijsh qi kan 5a njana tjetra, plangun e shuem do t'a dajen se bashkut trashigimin. §. 10. Po se pat kushrij te ngjale plangu i shuem, vellazenija a fisi edhe me njiqind breza ne kjofshin, kan tager mbi gjil, prone e pasuni te keti plangu. §. It., Me mbete plangu ne .bija, kushJini ma i ngjati, £ shkon te ato, a i merr ne shpi Ie vet, e aty e lI1'at hov merr sundimin mbi gjii, pasuni e prone. Nye i II. Detyra
e kushrijve
e tagri i bijave.
§. 1. Me mbajte ne shpi varzat e plangut t1! shuem, me ja bajle kujdesin per kah vesha e mbatha. §. 2. Me martue varzat e vorfena. §. 3. Me i prite ne te pam e me i percjelle mbas KanOnit. §. 4. Me u ba dreket hijave pc diqne ne shpi .te vet para ;j mbas martese. Nye i III. VeJlau i shpHun. §. 1. Vellau i shpifun, mbas Kanfinit, thirret len nantls me' burre te dyte. §. 2. Vellau i shpifun sf! ka tager trashigimi Ile plang tE! burrit tE! pare te nanes.
njaj, i cilli i as perkasie, (Vijoll ).
-----..-
-
274
-
Prej Durrsit ndeper Vlone ne Pojan. Pershtypje udhtimi. Nuk me kishte ra ndonji here rasa me i shetile ato qandrra te bregut detar te Shqypnls, per rreth te ciIave nder kohe 5i te hershme, si te vona kishin ndolle pune aq Ie mdha. Sa here qi kendojshe historlt e atyne vendeve, a ndiejsheluj ka1xue nao 'i send per to, posac;e per gjytetin e Apolonis, qi dikur pat binde boten per dije e harte te bukra, - sa darn, Ihojshe vedi me vedi - sa darn per Shqyptare, 1110Sme e njoHe Shqyp~in! - Edhe jo vec; se me kallej albote ne zemer nji dishir i fort me pa me sy te mij shka do Ie kishle teprue prej gjith aso kulture jetike, ;>or ma teper me vljle si ligsht, tuj' kent shqyptar, me u kondendue velen1 me ato shkrime Ie shkurta, qi shtegtaret e huej rreshtuen mbi keto vende 1'ona. Pritshem pra, pa durim rasen me e c;ue ne vend ket dishirin t' em; edhe, desht loli. kejo m' u tfaq keso vere njikaq e mbare, sa un ma te mbare se kishe si m~ e kerkue. ... Shum e gjithnduersh jane me te vertete sendet qi i. bien nl! sy njij shlegtari Ie Gegnis s' eper, te ciJit per ma te paren here i bjen me u pershkue ndeper Shqypni Ie mjesme e me ra ne Toskn1. Ndryshime te forla nalyre, klimi, gjQhsije e deri karakteri e fizonomije vine pak ka pak tuj u vQ n' oroe sa ma teper te largohet nieri prej atij caku te Shqypnls verore, prej kah asht nise. Ve<; shka, se mbi keto pikpamje ndryshimesh, kesi shtegu nemose, nuk e kam menden me fole drejt per drejt; pose se keto se kjene qellirni i udhtimit fern, ndonji nder to- sot kishte me kene e pavend, madje edhe pak e rrezikshme m'u tregue. Po...me kande ve~em me shkrue shka delektanl2ve Ie literalyres s~udhtjmeve a t' arkeologis se vendit mundet ndoshta me u intere~ue.
.
*
*
* Ishte nate,te thuesh gadi mjesnate, kur automobili prejTiranel na pruni lie Durres. Frymbe nietiu se shifej as ndiE'hej n' at kohe ndeper rruga te gjytetit. Do kandila mjaft te rrall, vendue
r"'"
-
275 -
att ketCt ne ndo'i skaj, me mzi mjaftojshin me da udhen e lakimet e lagjeve. Dyert e gjana e te madhnueshme ne Ie him prej veriut, rrugal masandej qi vijshin tuj u ngushtue, vargjel e shpijave lidhe te shumen njena m.e Ijetren m' a qiten me'i here nder mend se ishem oe nji gjytet delar, krejt si sa tjera te ndertueme ne ket trajte nder brigje I' Adriatikul, qyshe ne kohe Ie mjesme. .
5i zdrypem prej automobilit, sa ishim tuj trokllue ne dere
te njij holeti, qi se dijti me na u <;lle kurr, ndeper njatl:! gjyse terri shelldrite, por leper lehtas prej hanel, un rrijshe gjithnji tuj pt!vete athue mund te shifej kund ndo 'i cope mur nemose. pullaz a oborr i palacH mbretnuer. Nuk e dij a dava njimend ale a ndo'i shpi tjetell ve<; tuj trete me mend te mija nder pune te kalueme, vedit m' u mbushen s9t me lot: ishte terr e shoqi, qi ishte mue, nuk muejt rn' u ku,itue. Ne e nesre, mbasi se me bijte m'u vonue ne Durres vel; deri mbasdite, dojshe me pa, a ma mire te thuesh, me perpi' me s9' gjithshka ml1ejtte me m'inte;esue ne ket gjytet historik. Pa fare pritese Z. famullitari i vendit, pat mirsin me ardhe gjHhkund me mue e. me me zhvillue shka dishrojshe me dijte. Pike ma Sf: pari i Iypa Ie me drejtote kah bregu i deli!, per me kundrue prej andej mire e per kadale shka naten para ishe mundue me pa. <;e mjerim! Ato dy ndertese, dy shpijal e Wiedit ishin njaty ende ne kambe, por' te zhveshuna kryekput prej aso stolije te parshme; rrenut" e shkrumue prej topave e bumbeve, rrijshin al9 pa za, pa jete, si gjith muret) Ijera te keshtjellit pertri pre; venedikasve; qi shifeshin per rreth. Ndeja i cope here tuj i kqyre, pa e marre ne dore aspa'k vapen e diellit, qi n' ate dit te mbrame H! Korrikut ishte ne ma te ploten fuqin e vet. Njal here, me kaluem para sysh, si neper nji vegim, Mbreti e Mbretnesha e episodet e arta e tragjedike te vjetit 1913.-14" sikur i kishem kendue a ndie tuj m'j kalxue. M'u tfaq, atr, si' me nji piklurli, dita 7. Marc. nl! ma' te madhen lumnin e ;ret. Me bahe! se jam tuj pa Wilhelmin e Sofln tuj shetite ndeper ato rruga, ndeper ate kopshtije. At~ ishin rrenimet e atij ealkonit prej kah me.rreihin e ketheheshin te pershndetunat here te thjeshta .e te perz~merta, here Irathtare te shqyptarve e Ie huejve!... Prej andej morem kah prendimi i gjytetit, luj u sjelle atyne murevc kolosale. te cilave me mzi ndo 'i skaj a lesker kishte muejle
.
-
.
276 -
me u a hjeke flota, a aeropIanal e Alealve. M' at fill hypem mbl kodra e kerkuem nji vend, prej kah Olund te shifej ma mire deti, gjyteti me rrethe tl! veta. Tuj u gjet!:! nl! mjedis t' e:tyne rrenimeve e tuj pase para s9sh nji panorame aq te haptl!, me vojt me 'i her~ meodja tu Pompeu, qi shi oder njato rrethe e prej njatyne mureve kishte muejtl! me thye furin e krenin e njij <;ezari e zmbrapt! me kore ushtrlt e trebta II! tijat. Pash kodrat e Rrashbullit e prej vedit me ran ne mend Shjakas c Kavajas me tjera rropul11, qi pak vjet para ishin ~ue peshl! si !e lafituI1, me dbue prej fronit Mbretin e vet! Tjera kujtime e tjera rase historike l' ambia e ashpra m' erdhen n' at ~as; por nji gropl! e ~ilun rishtas, qi ndeshew robi nji aso kodrash, 01'Ireti fillin e mendimeve tl! mija. Na se gjetem kend at9, ndoshta pse atbote iยงhte koha e bukes; ve~, ml! si dukej, puntorel ishin tuj germihe per me xjerre gur themelesh. Kishin zbllle nji r!aSe tl! madhe, tl! trashe e te gjanl! mermeri t{! bardhe: prej aso grope, mbasi ende nuk ishte largue dheu per anesh, sl! mujtte m'u hetue se ~ka do t'ishte kene. Shoqi, qi ml! perciellte, nisi alhote nte me ciiftue se. kjo ishte nji pune e perditshme e se rrasa vorresh, mbishkrime, copa e trupore hyjnish e mbretensh, te holla vendi e rromakesh hetoheshin per are ndeper ato rrenime, mbi ato kodra. Me kalxoj mandej edhe se keto sende te gjitha kishin vojte per me zbukurue e me begaU! muzet e kryegjyteteve t'Europes, a shpijat private Ie Ie huejve. <;ka kishte muejte me pshtue deri ne keto kohl!t e mbrame pa u vjedhe, dora e butt! e allstriakve i kishte kerkue e bajte II! tana nl vend te vet. Mue sl! me ra me pa sheje tjera t'atij Dyrrakium tl! vjeter; ve~se nji krye te vogel luani e nji stoB te dhel1un nl! gur, qi ishin vendue ma vone ne mur, shi n'ane tl! djathte tuj hi ne dere te
gjytetit.
.
N'oren 5 mbas mjesdite avullorja e Lloydit S a r a j e va" hoq spirancat, la limanin e hapte te Durrsit e muer" hov kah Viana, Deti ishte si vOj; freskija e mbramjes kishte fillue m'u ndie e gezohej per bukuri mbi kuverte t'avullores, qi.!;ate gjithnji pa fare pengimi e me Ie madhe shpejti ata uje te' f}aqte. Si u fa,Jem e u njoftem me miq eudh~are, un xora prej valigjet karten dheshkroj-:, tare e vojta me xane vend ne nji skiij te kuvertes. U solla edhe 'i here me e pa Durrsin, qi vijte dali! kadal'
-
,
277
-
tllj m'lI i/ogllle para syve te mij. Sado qi avullorja lIdhtot~ pak si larg brt'gllt, me gjithk1!ta mllejshin m'u da, edhe rnjafl kjarte, fushat e gjan:l e dcri shpijat e kalundeve Ie Kavajes e mandej vargjet e Maleve Ie saja, 1i:' ndri1una si ne Ie kuq prej drites se diellit, qi rrihle mhi to para se me u zhyte ne det. ' Atje larg, perrnjet Maleve te Krues, dahej si ne shpat gjyteti i S~~anderbegut. Ndeja jashte deri qi nisi me 1Imuzge, d. ,ro. tho deri qi kamerjeri na bani h se ishte koha e darkes... Sa e kandshme a nata ne det, ne nji avuJlore te rreguJlue-
me e te paster, sikur' ajo, kfi 1I gjindshirn na, sidornos edhe kur asht larg friga e <;e do rreziku! Llampa't e eletrikllt, te vendlleme per gjith ane, si mbrende, si jashte, te Mjne gat: me e harrue se asht nate, se je, tuj shtegtue mbi humnere te pafllnd, qi m:mden per Gas me e perpi nder gjire te veta at nctertese te rnadhnueshme, at l"alac lllksi, qi siellet si gogel e lehte mbi to. E deri ajo krizem, ato Ie rrahllna rritmike te makinave, qi njeti kishin me 1'a ba kryet per voe, at9 nuk te merzisin aspak, mun te duken dis! te nevojshme, qi vete veshi t'j lype n' at vend. Nji seod Ijeter mandej ke te mire n' aVllllore, se a19 nuk hiqet keq per shoqni. Mundesh me thane se aty gati te gjith jane miq e shoke. Njerz prej viseve ne da<; edhe te largta bashkohen aty, si t' ishin te ftuem prej kuej per me perM nji familje te ve1me. Bashke han ne nji tryes, kuvendin: shetisin, flejme, <;ohen e rrljn bashke. E sa dija, mandej, sa fitozofija, sa politika derdhet aty, qi mjer,isht gati krejt bjen ne det, pse se ka kush e bien!... Mbas dreke ndeja ma te ,6humen jashte, tuj prite kohen me dale ne Vione. Nji send ishte tuj m'ardhe keq: Ne Vlone do ti:! merrijshim, mbas herorit, nji ore e gjyse para mjesnate: keshtii nuk ishte e mundun te shifshim as gjin e detit, as sqelen, as gjytetin. E koha e te merrijtunit u sht9 edhe ma pertej; pse "S a r aj e vi" j jone ndeshi e u zhyt ne rane njikaq bukur, sa dha e muer ma se nji ore, deri qi u skapuJlue. Oritat kah Sazani e kepat e gjiut te Vlones ferllojshin si hyj ndeper at terr te shpeshte. Shgarkuem ne sqele; e kuer e gjetem njj hotel (ish han) dikft ne nji skaj gjyteti, edhe na dijtem: dritat e eletrikut ishin heh~ kah fikeshin, pse kishte kalue mjesnata.
'
-278Ne e nesre (ishte e Diele) hoqa fort keq me e gjete kishen e katolikve, mbasl nuk e njifte kush kishen l' one me ket ~men. Me qUi rasa m'u ndeshe ne nji H! Kosovas, qi nja per nja si un kerkote edhe aj per me krye at dite delyren e fes. Gabimi i jone ishte, pse nuk dijshim me kerkue. Vlona, prejse katolike te vendit se ka pak e aspak, vec;se jane te tane te huei, e shumta prej Jtalijet, keshtO e thirrte edhe kishen e tyne: "Kisha e Frengve." Gjyteti, kund nja 15 minuta prej sqeljet ne krah kah veri, me bani gati krejt njat pershtypje, si Durrsi. Por Vlona ishte ma e punueme. haljajt, te sugurte se do t'a mbajshin gjithrhone te veten, kishin rregullue e shlrue rrugat mbrenda e per rreth gjyteti, e zbukurue vendin me ndertese kryekput moderne. Me pelqej, nder tjera, logu i trt-gut ("MercatO") e palaci, kO kishin pase komanden e ushtrls e sot gjindej korrculladja. Nuk kam hi mbrende, (pse se pac;e ndo'i puae,edhe thojshin, se polici~a, qi kishte qandrren at}', per bri, bate ka 'i shkrole ne leter ) por me Ihane, se ka 60 oda edhe e besova, perse per 'i mend ishte ndertese e madhe, pose kesaje, slolise perjashta per bukuri, sa qi shoqen e saje s'i a kam pa kund ne Shqypn1. Mbasdite vojtem nd' "Vje te ftofte" (Krionero), as 10 minuta me automobil prej sqeles. Rruga, tuj marre gjithkund bri gjiul, kahjugu, pak pa merrijte tu kroni, pershkohej ndeper nji tunel te vogel. Vjet e ftofte asht nji send fort i rrall per ate gjytete H! bregut te Shqypnls. Vadite per dy jave me ujna te dobe, Ie rande e te xele Ie Tiranes, te Durrsit e te Vlones, atOi uje mue m'u duk njimend Ie fr.eskte e te lehte; por, sado qi delte si gurre prej shkrepit, nuk Olund te vehej kurrkund me uje Ie pusave t'one. Me ka ra disa here me e gezue freskin e mbramjes ne breg Ie detit; por m'u gjete ne nji brt'g aq Ie bukur Ie detit te Shqypnis, kO xemra te thote: "asht deti i yt", me Ie vertet!!, se ishle nji pune fort ma e gjalle! E rrijshe e mendojshe mandej, se shi njiket S}f t~ bukur natyre, qi. vete Perendija desht me, i a fale Shqypnis' e kf:t mbe! mbrende vete flota e fuqieshme e n.iij <;ezari, dikush e pau me rruge me u a hjeke dore Shqyptarve Ie shkrete! Vlona kje per mU,e ma i pari vend, kO me kumboj ne vesh ashtO rrumbu!lak to s k e r ish t j a. Verte se nuk m'ishte k9 nji djalekt aq i panjoftun, sa me me gjete fare te pagatuem: libra e fletore tosknishte kishem kendue disa here; ndie edhe kishem tuj . fole keshtf:t kokrra kokrra, zyrtare, ushtare a udhtare, sidomos C;e
.
-279prej Tiranet e ne Vlone; por tjeter a. me e ndie tuj e bisedue ve~anarisht e tjeter a m'u gjete ne nji vend kfi, te hiqsh ndo'i t'ardhun, se veshtrohet, ve~se kfi djale,kt. Ne fillim, deri qi te te thehet veshi, asht vishtire qi mos te te peshtoje ndo'i men dim i ligji,ruesit pa u kuptue mire; :nandej hece puna yeti: mesohet nieri pa u kujtue e vete vendi te shtyn disi me i perdore, tuj fole, ndert'imet e bisede:;, fjaiet e mendyret e toskve. Djalekti tosknisht, me rrefye H! verteten, m'u duk mjaft i tingllueshem, i lehte e pergjithsisht i bukur; par mjerisht teper i voden per kah fjalori j shqypes e, ~ka iI ma keq, fort i mangte per kah ,wamatika e sintaksi. Fort te vrashta m'erdhen ato a k (1m a, t a ,n i, h a r a b a; d j em a (djeJm) s y t e hap u r a, s h ok e t e t i j a, f i qat e n jam a e tjera, qi tash me kan dale mendje. As ne gjytet, as per c;ark e dijshem se nuk ishin rrenime, a vjetersina me randsi per t'u shetite: ishte vetem Kanina. Mbasi nuk bahej fort la::-g, dava me shkue kambe: nji sheti permbi ato kodra do t'ishte edhe e kandshme, Ve~se Z. Famullitari i Vloncs, kah dishrote me m'u ba shoq, pat mirsin me porosite automobilin. Udha, ndertue tane leqe-Ieqe gjithnji ne perpjet~, ishte e ruejtun mire: Ce me te da/un t'Italjajve prej andej, nuk e rrihs!Jin ma automobila e karroca. Mje ne rranxe te mureve te keshtjeJlit mund te shkohej pa ndeshe kurd ne ndo'i pengim; aty zdrypem e tuj vrojte rojen per rnaje ledheve, i barn za e i Iypem lejen m'u njite e me pa keshtjellin, "Urdheroni, Zoteri!" -' na pergjegjen prej se nalti njer.. zisht, edhe na duelen para ata pak rojtare, (s'ishin ma se tre ~ele) .~ "a nimuen m'u kacavjerre ndeper ato shtiqe ~arkue prej telash. Shum kishin punue mbrende ltaJjajt: shpija kryekplit H! reja per komande, kazerme per ushtare; aty stacjoni i Mark')ilit e nd,rite gjith vendi me eJektrik, si mund H!shifej prej telash, mbc;te ende la vjerrte per gjith skaj. Ledhet e vje~ra nuk ishin, prekL! f(,rt; ne krah prej gjytetit ishte nji si kumbonare, qi me thane se ka kene sahati i vjeter, qyshe ne kohe te turkuL Per rreth ish!n kene lulishta. Kerkuem e xOm mbi nji naltsi ma te pikatun Ie kesht;- '.II, per me, kuno/l1e rrethet. Hapa k~rten e dheshkrojes e u solla me flyre prej detlt. Ce panorame! Ce pikture e gjaJle! Syni te trette ne e pare n'at fond deti, ba nji me kupe te qielles: Ne e rrmakte nji
-280pjes~ e vargut t~ Maleve te Karaburunit, qi bajte rrethin gjiut te Vlones; ne e djathte Kepi Treporti, qi e mbyllte at s9 deti, per te cilin Vlona asht aq e lakmueme; gati r.e mjedis, por ma kah Prendimi e ma kah ky Kepi i mbrame r;ojte kryet prej ujit ishulli i that i Sazanit, e dukej at)', shi ne frymbe te Vlones, si nji keshtjell i pathyeshem qi i kercnohej detarit, qi i bijte per bit Gjyteti prej andej nuk mund te shifej, pse se lejshin kodrat; por shifej mire sqelja rrethue prej barkesh, sandallash e avulloresh. Mcl se nji ore na mbetem tuj gezue at bukuri natyre, prej se cites se na bahej m' u da. I u sollem ~dhe i here keshtjellit per <;ark e mbasi vrojtem kodrat, luginat e malet ne krah prej Undjes e Jngut, nder te cilat hetuem Baba Tornorrin e majen e Maiit te <;ikes, u ulem me pa gjyretin e Kanines. Aj grumull shpijash, ate rruga njimend te lakueme, por rregullue e pastrue me mjeshiri prej ushtris italjane i epshin vendit nji duke poetike. KetO, tha~e, u rrit Donika; nder kto rruga asht aigtue, si fmi; prej kendej ka dale, e stolisun si ma e mira nder shoqe, at dite fatbardhe, ne te cilen krushqt e Skanderbegut erdhcn e mueren nuse, per me e r;ue ne Krue! <;e kremle do te kete pa ky vend i vogel asi shtegu; r;e kange e valle shqyptare do te jcne kend:.:e n' at rase.... Ver; shka, se Kanina m'u duk fare e dekun; per pose ndo'i femije, qi tallej tuj lodrue ndeper ato ndertese tt ~hkrumueme prej gjyleve, e ndeper ate shkalle te gjata r;ementje; e pose ndo'i plaku tuj graM magjarit te vet pa zA, ne se na ra ne s9 tjeter kush. Na kalxuen se vjet, kur sl,1qyptaret msyn me marre Vlo-
nen, Kanina kishte lane' njajzi vendin e vet
p
vojte me u mshehe
ndeper katunde te rrethit. ltalija e kishte gjue prej delil gjytetin e rrenue keshtu pa dhimbe deri nderteset e bukra te vetat, qi i kishin kushtue aq shtrejt; per arrsye qi shqyptaret luftare, ishen kene hudhe deri aty nget, ne frymbe te topavc, nji here ndeper shpija te Kanines e mandej deri shi nen mure te keshtjellit. Ndejem, sa ndejem tuj u ~nde ndeper gjytet, e shkuem me xane automobilin, qi lIa pritte mbe rruge. U zdrypcm si vet!ma atyne kodrave e morem prej detit, tuj u ndale me pa palacin e bUkur, ndertue kryekput i rl, mun mb'udhE!, ktl sot a vendue zyrja e Federat~s "A t d h e u "; mandej him Meqan drore t'Eletn ku t, e ashtf1 gjate kah sqelja, kethuem ne shpi. Per nji shcti, nuk pat si me dale ma e inlercsantshme, ma e bukur; te gjith, sa kjeme, mbetern te kenaqun e le pcrmalluem. per shka kishim pa e ndie. (VijGo) Viator.
-281
-
Falnderje. Tuj dishrue me i dhAne ne keto kohe nji shkaz 111 a te madh perpari mit te kendi meve te djel m nis fran<;eskane shqyptare; e. tuj dishrue edhe qi neper mjet te Illesimit botnuer e te shtypit vepi'a e Fran<;eskajve te Illujtte me kene ma e hapet e ma e dobishme per populi shqyptar, ProvincjaIi i Frangeskajve te ShqYp'-uis, A. Pal Dadaj, ne nji mendim me Keshill te vet, qysh se i kje lane De dort:! sundimi i provinces fran<;eskane tt:! Shpypnis, dau me i permbledhe ketu ne Shkoder kendimd e permbrendshme e me i bashkue me shkolla te perjashtme, tuj perlllbledhe keshtu, sa Illundej, edhe nji numer ma te madh fuqish inteIektuale. Per nji vjete rresht Frangeskajt u munduen me gjete mendyren, se si me i niujte kundershtimet, qi i pengojshin, pa l11ujte me i dale ne skaj qillimit te vet. Ne prendvere qi kaloj Provincjalit i ra me shkue ne Rome, e tuj e njofte zemren bujare te Sh. Ate Pape Benedikut XV, ne nji audjenct:! qi pat prej Si, ja diftoj qiIlilllin e. vet. Shejtnija e Ti e pelqej ket qiIlim, e tuj i pase njofte pengimet ekonomike, j dha bujarisht nji dl1anti 100.000 (njiqindmi) lirash italjane. E duhet diite se shi at here Shejtnija e Ti kishfe da me 9ue neper I~et te Delegatit te vet edhe 200.000 (dyqindmi) lira per femi te varfen te Shqypnis. Me ket dhanti Shejtnija e 1'i diftoj edhe nji here ma teper, sa per zemer e ka perparimin fetar e gjytetnuer te Shqypnis, per fat te cilles aq fort asht interesue. Me bujari te Sh. Ate Pape desht me u bashkue cd he Gcnerali i ri i Franr;eskajve A. Bernardin Klumper, i cilli i dha Provjncjalit nji ndime 40.000 (katerct'hetmi) lirash italjane, e kl:shtu me 4 te keti mojit, ne te cillen dite Delegati apostolik bekoj shpin, qeIlimi i te permbIedhunit te kendimeve ketu ne Shkoder u krye. Tuj ja diftue botes ket Iajm, ash! per ne nji detyre shejle me ju fale nderes faqe gjithkuj Papes Bcnedikut XV.; e jemi te sigurte se keto ndiesi evarijet kan me i ushqye edhe gjith Shqyptare! e mire, te cillet tie ket bujari Ie Sh. Ate Pape nuk kan me pa vet; nji bamirsi te bame Frau<;cskajve, por edhe popullit shqyptar, tc dllit i sherbejnc Fran<;eskajt.
-282-
Lajme. Rrokull Shqypnis. Shkoder. Shqypnija e sidomos Shkodra, gjithmon~ njajo se njajo. Fjale shum e pOn~ aspak e jo aspak a gja, por all aspak sa ve~ Shqyptaret e kuptojne. Porse shka, se ne mes t~ ksaj~ letargi jan!:! tuj bite kaq shum Bismarka sa me t'u habile mend!a. Nuk ka kafe as han n~ qytet kO mos t~ permendet politika sidomos ajo e jashtmja. S~ bahet bised~ ku mos te fIitet kshtu Hinglizi ashtu Franca, Italija ne njene ane..., Serbija ne tjetren, Lidhja e Kombeve s' po di gja, Gjeverija asht e keqe, ky minister s'a i zoti... aj asht hajn.. me ken~ un baj kshtO... e tjera ksi maklladash te marra qi me ja shti: kulificken ma t~ shndoshtit qi t' i ndije. Shqyptar~, me prralla e dokrra nuk mahet Shqypnija, por duhet punl: e pun~ shum. Mas thoni si disa demela, me ban Zot rahat e te rrije, por m' ep Zot pune Ie pOnoj. Se ka shum kohe qi na t~ Hyllit Ie Drites, at here kur Z. Godardi erdh me pa viset e Shqypnis, u diftue.m lexuesve t' one se miku i vertete asht qaj qi te 'gjindet ne ndim~'ne dite te ngushte. Nji nder ks! rniqsh i ra rasa Gjyletit t' one me pershndete n~ Itto ditt e mrame, ky kje i njoftuni dalzotes i Shqypnis i. P'raf. Pittard i c'iIi me 24 Shtaluer prej mramje hini neigjylet te lulzuem
me fIamure komtare ne shej nderimit Ky zotni ndej nder ne deri 'me 29 Shtaluer. Met fori i knaqun e sidomos u permallue fort kur pau rn:nimet e shkaktueme prejanmikut nder kto anat t'ona. Perlimtarja, qi si nane e popullit, perkujdeset gjith here, per nd.ere te H, grishi Z. Pittardin me nji darke kO mueren pjese ,
. . e pertej. Shpresojme se ky Zotn! qi ka pOnue deri tash per pshtim te komit t' one,- ka me pOnue ma me zell mas tashit, masi e ka pa yeti! me sy te drejten qi na kerkojme. deri
me 70 vete
,
Kur kemi shkrue ne numrin tjeter Ie Perkohshmes s'one p~rmi Dukagjin shum kushi e bani n' asgja besen qi ata i paten -
dhane Emzot Shllakut
e P. Ciril Canit te cillet Gjeverija i pal c;ue per ket pane, e tuj qeshun nen mustak, shpotitshin vepren patriotike te tyne e Ihojshin se Dukagjini 5' kishte per t' i ndeje kur('
-283fjall!s se dhanme. Por tuj kenl! se burroin e maleve s' e ka bre nene kulifiska si ate te disa shkodranve, kshtu Dukagjini, mas beset te tl!.dhanme, si ~e kishin dashte me u <;ue vnerin disa parasitave te ku!ifiskuem, erdhen ne Shkoder, ku me 'i here te prim prej te palodhshmit P. <;iril Canit shkuen ne Prefekture. Aty lidhen besen' me Gjeveri e me shoqishojne. Mandej lypen do pika, jo si ndoj ane tjeter Shqypnije, por do pika te cilat e bashkojne ma fort Dukagjinin me Gjever1 qandrore, b. f. me <;ill!shkollet, me vue Nenprefekturen ne Shale me shkrue xhendare, etj. . Per me i <;ue ne, vend pikat e perfoluna e per me e rregullue vendin Gjeverija
<;oj persri
P.
Ciril Canin i cili me zell te
vet te palodhshem bani me ra ne dore ata qi parandej ishin kene perpjeke me serb e mas lajmesh qi aj vete r.a <;on prej andej na difton se Dukagjini asht rreguIlu.e ma se mirit. Ktu nuk mund pritena pa u nale e me e amirue vepren e palodhshme te qi P. Ciril Cani asht tuj zhvillue pa da ne lame te patriotismit pse per ne kjofte se sot ne Dukagjin asht sheji i Gjeveris ati do te ja din per ndere. I lumet! - Sikur nder vise tjera te Shqypnls ashtu edhe ne Shkoder u ba me 4. Tetuer nji meting per me protestue kundra pushtimit Ie Sazani~. Popull i madh u mlodh ne Fushen Hasan Riza ku foli Z. Gasper Beltoja. Prej andej popuIIi pri prej Bandet te Perlimtares shkoj ne Prefekture ku kryetari i Perlimtares n' emen te popullit te Shkodres bani nji Ie folun me te cillin lypi qi Gje, verija te marre masat e nevojshme per pshtimin e Sazanit, Kryetarit te Perlimtares; ju gjegj Z. Prefekti me fjale shum t' urta e te mendueme. PopuIli kje shum i madh. Mirdit~. Marrim vesht se veprimet ushtarake ne Mirdite kan marre fund. Shkaktaret e kti turbullimi u thyen e u shperdan. Sot mundena mu thane se ushtrija komtare rrin ne Mirdite pa frige. UShtrija asht tuj mledhe armet pt'r gjith ane e shpresojme se aj vend deri tash aq i zymte do te dale nji :1d~r ma te mirt!!. , Porse e Perkohshmja Agimi ne Nr. te mram lajmon se Gjeverija tuj dijte fort mire gjendjen e vshtirshme te kti populli ka marre masat me dergue sa ma parI! koIlomoq per me ju ndimue familjeve te yobegta (sic).
- 284..:... Marr lejen me pvete: masi Gjeverija e paska njofte gjejen c Mirdi!es, a se ka pase tjeter mndyre me e shtrue pose zjarmil? Ojikimin po ja lam lexuesve e fjalen Parlame ntit. Zyrja e Shtypit me 10. te k. m. - "Na komunikojn oga Parisi gazetat lajmeronin se ne Belgrad asht gjendja nervozc dhc c deshpruar, dhe flitet per nji armalim (rnobilisation) pjestar stop. Pasiqi kryeministri serb ne nji raport qi dcrgoj mbretit lij ne Paris c;faq ncvojen qe ka jugoslavija per kufite strategjike nga ana e Shqiperis edhe u mohon te clTejten qe kane fuqit e mdha per ta zgjedhur c;eshtjen shqiptare pa pytjen e shtetevet fqin slop. Pa. siqi shkon ne Paris slop. Kopje. Prej ketyne agentacione dhe moskenaqesivet qe tregonen ne BeIigrad kundra fuqivet rnedha te cilat sot jane tue bisedue e per;... fundue c;eshtjen Shqiplare e bashke me raportin e Pasiqit e mretit si edhe hikjen ne Paris aq te forte sa Ie denojne nji miljun fryma ne duart e anmiqve shekollor Slop." Tiran~. -,- Me 13. It1.' k. m., na komunikojne zyrtarisht: Tue pi:! se gjenâ&#x201A;Źija e sotme e Shqiperise Iype nji Bashkim Ie pergjithfshme ma te forfe dhe ma te ngushte ndermjt t gjith shqiptarve pa ndonii n.dryshim per te siguruar fatin e rojtjes atdheut me kufir e 1913, deputet e partise popullore bashke tne nji gru.p peej d~putetve te partise perparimtare dhe independente u bashkl!cn dhe formucn grupin me emnin "B~shkimi i sh.ejte,,- s~. Ni:!.~et grup R.erfa.g~Il~}L.!.!:Lt~ katertat~J>arIClI~le!!.titstop. Ne ay mbledhje imporlante dhe mtf randS! qi Q mbaj:en mes 9 te k. m. I' inspiruara prej nji grup patriot midis te cilvet e figuron dhe e man inisiatori Z. Petro Haringo Deputat i Gjlnokastres ku ndodheshin keshiIla e nalte, de~tet, kryefetaret dhe nji shumice e mad he zyrtm e civila, u lidh 'besa me.emllln "Bashkim i shejle" i lane populli shqiptare pi:: .slg~rimin e. Shqipnise ~ me kuftt e 1913 stop. KOmtSlOnl orgal1lzatore aJmon te tana Katundarite pe-rtr dergue perfaqsuesat ne kongresin e pergjithshem stop. I~lane pOj?uI1.\JJr1.tim.~k[laqsL ,,8.a~hki!!1jn-~jt" dhe asht i patundur ne fitimet e plota per te drejtat e tija. Z. Drej tori i Sh typi t Nache. SH. R. mas nji telegrami marrun prej Tirane marrim vesht s~ organizatoret jane kta zotni: Ferit Vokopola Jusuf Banka Bahri Omari
~
Anastas Pa'ndeli \ Hoxha Kadriia Kole Rodhe Qazim Koculi . Ate Gjergj fishta Dr. Asaf Qami Archim. Dr. V. Xhavani f'Ramiz Daci. Rrnofte "Bashkimi Shejte" e Shqypnija me kuf1 t~ vet e anmiqt ja marrshirl'-gjith te keqen!
~~?;;',:izr~~'(~';'~":'~-'~~11~i!'~'~~::';~~~::"~"':;::"1"-.t"","'"
'::; '~F~;fi'f.~
:.
,
-1,)
"
d.
..
Of','"'.;.,
'...
'i.. , ,:-.!. ,',' iiii
'" .;... ,:~. " ,~ ~1,';.1 ~ ,A. ,'.-..,
~~;.
.t~
~;(
.'" ~i~6~;"
. .
.".:~ .'";i
.'"
Hylli i Drites del me 15 te setcillit muej. Pajtimet e Dorshkrimet i drejtohen Drejtimit t~ PerkohsHmes
"8yUi i Dritb"
-
\
Shkoder, Rruga e Sh~n Andout Nr. 14. ,.'
.,S":'."f-.;ii:;'.~>
"
.
p,~ "
.
C;mit11ii pajtimit:
Per ket vjete (N. 8) Kr. argj. 12. - Me poste 14., Nji Numer 2 Kr. ...... """,''''.a~
..
L-.'"
. :- .-~..
~--~ : ' ".
..
Oerant i gjegjshe!'n: l\OLt: TOPALLI. ',,--
--
-~
Me I~je' te Parve t~ Pes e t'Dr,dbnit. {~
-~ ",
."