Hylli i dritës data 1921 nr 07 by Shefqet Cakiqi

. .~

.~:,

VJETA If.

I~' . .' .

' .'

. .

fl' _., .,.,'~. .. . ~~,J' .

NDANDUERtg~itx; .~.

~r'.

Nuni. VIl.

. ..'

I, \

-<'

'.'".,.~

.1:

~" :

f... ,

..~

,,'

''Ii\r

;:'

~\,

'f"~\.:')

:: '1

;;, ~ . ..- ".? T " ':' ,

''!:

',:

.. \ 4 .~ ,~

i D rife, S

> /c_

, ,

Ubi Spiriiu~ .\ Domini, , "

ib( libertas.

. (.~I ':ad Cot;' UI, 17-)

I' -I"

\ '

(

.,,,,.,"

.'.

"'~~r

,:' ~.

.."

,~r}ja & Tira~~s'

hjt,.,

. .

;~re" a' jo? ':h.bli,n' ~, , i.

I.,

)zre~d.it...

i n,it

~~~~t"Q'~~"1{j

.., . ,>..~

.~;;:

~ :,'~.,f

,it ~':'

,o. , :;,

.'.

'-, '~. {~

~ ,:t

..~,!.. ~

~ 'i

! ,~~Â£

".'

~ ,<{. ,-~-, "-

''"', .:'

" ~i.. ~;;

,,'

;':'''' .;~;"

297 307 312 31'1 ,,3?O' ...r.

f ~.

.,-

,', ~ '~'j\.;.;";,.

.....

"',>

',/

293

';;J:'pO;.

'Fq.. 285 , ')

.',

...1.;, !\.

oJ ':. ?-).;' ;..,

~~, -~

~ I.

.. '~~,<...

, i "

',~ "

,".

;' ~ '

,"-I.

~.~

,,"

~ ';'1.'" .' '"

.. ~

'-,

I ;

:.,," <if

I~i'

-. -', lw<

;.t"'

~"""-Jo:.-:';

. ,',

~"#<of

l> -~

;~, ...,',

(

;,l

" '"

,~'!,'

"'..

,"''''''''-

...'

''''''

HYLLI "7"""

Vjeta II.

DRITES

NDANDUER 1921

Nur.:. VII.

8sht . qEvErija '

E TiraDes

T rkI E rB flU ..:

,~;i

'.~.

Dji

07.

Ket pevetj", edl1e pse te thane me e te perthaneme shumkund ne Shqypnin t'yne verjake, e shkakoj nji I;pallje e marre, e pa dite e e pa nenshkrim, qi po flitet, se e leshuen Serbt me 1. te ketij moji preje aereoplanash nder do k~tunde ndermjet Lezhes e Shkodres. Nder sa te .mira, qi na kan ba te huejt der sot, tuej

verojte, se kllrrnji nu!{ na duel mik i vertete, psei sh:ym me pu-

per dobi te veta ne dhe t'yne, e te cHit prandej kjen~ shkaku me bashkue me ndo'i fare menyre zemrat e rnendimet e ,S~qyptareve ~der vedi, kahe nuk mbuejt rn'u prite peshtim preje sish, kaq sa mund te gezohena, se, ne pakice- te fuqive e te mjeteve t'yna, kena sot nji KiishJlI tii Nalte, nji Qeveri e der nji Parlament a KeshiII Kombtar, edhe e prumja e sotshme e kufijtareve t' yne me ne shpresojem, se kil me pase rrjedha per here ma te gezueshme. Ankin\et, qi bate I;pallja e Serbye kundra Qeveris ~:: s'yne, si t'ishte aio nji Turki ere, jane kene ndie, sikuer thashe para, edhe ne populi t'ynee ishte pune shum e veshtire m'u a ~ ~ mbushe menden, se ishin pa themel, posa<;e mbas do, gabimesh, qi ~:; u ban ne kohl! ,te veprimeve ushtarake nder keto kohl! te mbraR- me. Por tash, per fat te mire t'ynin, shka nuk mbuejten me qite '~~,'ne drite burrat e uret, te mel;~mt e atdhetaret e vertete, kallxuen !~:.Serbt me shkrim, se kush kjene ata, qi, nen shkak te besimit, u .~..9fva'ten me rrejte popullin e padijshem, tuej u mundue me shka~?~kue dasi ndermjet si e Qeveris, tuej shterngue keso dore edhe Qe:.,;~erin e 'ngrate me marre ma~a edhe te randa, por te shumen te "'nevcijsh!!,e, kundra popullit te vet 'me prisha ,te jashtzakonshme, te 'If: n.ueedhe

F ,

- 286 'dllal ki,hi, mouei" m'u qit, pu" per ",voi' tje" ,hum mA: 1 " te medl1a, Se qellirni i anmikut me keto sjellje te pandereshme ~ a ndaj popullin e Qeverin Shqyptare nuk asht kene as l1uk asht tjeter veG per me mbajte ne kame ngatifesat permbrenda Shqypnis, - qi kZ:!omos te Goje krye as za per me ndie vajin e gjamen e velIazenve te vet ne Kosove e njato pak mjete te hollash, qi kil, t'i pri'she ma fort per t1: zeze, e ie per te mbare te popullit, mund Ie kuptohet udobisht tuej vu oroe' ne njanen ant' Keshillin e Nalte, Pjestaret Qeveritare, si edhe ala te KeshillitKom.btar e ne- tjetren ane sjelljen e Qeveris me te krishtene mbare,' Keshilli i Nalte, siku~r diehet, asht i perham preje dy Myslimansh e dy te Krish!enesh, nji ncter te cillt nuk ash! ma pak se nji Ipeshkev kato!ik. Qeverija ka sot me kame tre te Kris.htene, nji nder te cUlt asht edhe kryeminister e vetun kater Mysliman, me gjit~ se Ka'olir{et e Ortodokst e Shqypnis mxi muod te perbaien nji .Ie katert te popullsis shqyptare. Numri i Pjestareve te Keshillt Kombtar asht rtegullue mandej krejt 111basnumrit te besimtareve, sa na te Krishtenet ne ket ane nuk mund te kena kurrrnji anldm t'arrsyeshem e nenkryetari i ParIamentit asht prap nji Meshtar katoIik. Pra, sikuer shifet c;illfas, per shka u perket iyrive H! nalta te Shtt'tit, na te Krishtenet nuk gj1ndena aspak mbrapae keshtu preje \'edit bien poshte te shpifunat e anmiqve, se Qevefija e Tiranes asht nji Turki ere. <;uditena, se si anmiqt t'yne gjejen gjith keto ndryshi'TIe besimi ne Qeveri Shqyptare ~a marre ne kujdes aspak nji numer te madh Shqyptaresh ne Kosvve, te cilIve u kan njeshe" po, armet kuer asht kene nevoja me derdhe gjakun e me lane jeten per ta, por kurr nuk asht ndie der sot, se Shqyptareve t'atyt~e viseve u kjene dhane kame te' nalta oder zyre te tyne. Preje kahe.i ~rd.-!!-.&iith kLEll Sgrbis per fe !.~ Krishtene e per nji Shqyoni te vertete? Po Serbija e sotshme a ~k asht aio e ~j;tve 1'912-1913? A nuk kje kejo Serbija aio, qi neper ngatrresa t'Esad Pashes desht me ba ne Shqypni vereverte nji Turki te re, ne nji kohe, ne te' tilleD aio shprese nukishte I ende krejt e shqimeme? A tash mbas dekes s'Esad, Pashes i paska dale gjumi Serbis me punue per nji Shqypni te !ire e te kris~teI oe? A nuk asht Serbija, qi tash 15 muej ka mbajte.oe burg kate'.r :

Meshlare kato!ike pa dijte kush se pse, as qeverija Serbe vete e

do asht tuej i mbajte edhe sot te ndrym pa kurrnji faj, tuej qite I \ mbas dore der pro~estat e nji Nunc:i papnuer, me gjith konkordat, "

Q i thole se ka ba me Selin i, qi kit djeg(l, Q! gra c f(l 111

287

shejte'?

Kush

asht

ken"',

qi kit mbytl!

kci plaqkitÂŁ!, qi fisht l11undue mc c qitl!

fare kombin Shqyptar der sot, tt! Krishlcntl e Mysliman bashkl! Serbija a Qeverija c Tirant!s? Ah kishte m'u dashtÂŁ! l11e kenl! pa' sy n(l balltl, me ken!! krejt tt! verbuern, per 1110S l11e pC!, se ku shkrepin te pcrgjegjl!met e k~tyne mizorive, d. m. th, nl! Helgrad a ne Tiran!!. I~o, po, 5.erbija u mundue me prisht! Shqypnin sa kje Esad Pasha gjalll!, tucj e perdort! si vcgel per ket q~lIim c tash oe mungest! ttl fij asht, kalll! tll~ Marka Gjonin! tt! cillit Merdita, nuk i di kurrnji tt! mirt! per nji perparim e permir{lsim t!! vertetl!

tl! vendit

pOSe kulE:t!!s se te hollave,

she gjithku

asht

l11undue

l11e e mbu-

kc't mbuejtt!,

pa shikjue rrezikun, qi mund t'i siellte kornbit tt! vet. Par tla shpresoj!!m nl! Il! Naltin 20t, se. sikuer na kc't librue prej rrezikut t'Esad Pashes, ashlu kit per Ie na peshtue here! a van!! edhe prejl! rrezikut te Marka Gjonit e te tan!! 3l11niQvc tjer!! t!! Shqypnis. Shkaku, pse Marka Gjoni asht ba sot tlji vegel n(5 dor!! t!! Serbis per me rrenue Shqypnin nuk asht tjeter, por vetun pse ai nuk u gjet tll! numer te Kl!shillit tl! Nalt!!. Par per ket punt! nuk i a kit kush fajin ver; vedja. Shpija e lij kil kenl! e

zoja, tl! kishte dasht!!, me marre ml!sime nder mA tt! parat shkolla t n"'Europl! e kl!shtu l11'Ugatue me i viefll! vendit e at(jheut me kohl!, par atij dukel se i kan pelqye mA fori gjobl!t, qi shkote tuej marrl! bairak nl! bajrak 111;! Merdit!!, se me i ra mbrapa zhdrivillimil

U! I11~!!S!..eS. H~ ~ishte ,ken~

shkaku

i besimit,

h;htft

Ian!! m!nis(

t dor~ ne_-~~~l!..!~ vet edh~ ~re~lge ~!slla~ qi nuk asht k,en!! mA pa,k 1

kns.htenl!,

se N.\arka

G1Qn!.JQr

giitl:k_l!la

aie_~U_m~e

_k,!, .d~e-'

por edhe si NenKryetar i Qeveris. Ankimi 'mandcj, qJl>aTlef, SCTJeverIjaeTiran~ c'paf lan-!! Marka -Ojc;~in ~bas dore nuk ash I fort i arrsyeshem, pse ne njanen anl! Shqyp. nija u, njifte si nji e vetme e prandej Qeverija uuk l11und t'a pranole ~isbirin e Marka Gjonit, qi,lyp/!'te t'u njiftl! Merdita si Shlet nl! ~hlet e nl! tjetren anl! ~L.~I ,d!,ftote i part,js Qeverilare, k~h{l l11err. I(e jo vetun si Minister,

te rregullishl

rr~~n..pr,eJl!

sajl!,

1!..a ken!!

pra

i zoti

me shkrue as i

'einriin' e vel.:. Me gjithkl!ta nuk mund Il! heshtoj1!rn pa i qit!! nl! -she:sh do gabime tl! Qeveris der tash. Ma i pari gabirn, por ky, inC. e gjikue puncn objektivisht, edhe nder ma t!! rnl!dhat, qi kA b:t Qeverija asht ken!!, qi aio me gjith se pal kt!shille prejl! t'url!tesh e Il! mer;ernsh, nuk r;oj n!! Merditt! te Marka Gjoni nji Komi. 'sjon Il! perham prejl! Krenl!ve tl! maleve, para se me fillue v'~pri.

;

288

min lIshtarak; pse nji komjsjon aso dore, mbas gjith gjases; kishte largl1~ ndryshimet ndermjet qever1s e Marka Gjonit e nji heri Qevenia kishte' kursye njerz e te holla, pa pase nevoje as populli, i dIll ;'t"ht kene e asht en de sot me zemer kundra Serbis, me dale ne mal e m= i u dashte me pesue nder shpija, ne gja e ne mall s'lm~r i asht dashte me pesue, mbasi masat e nevojshme mbas gicn1jes se popullit t'yne sot nuk round te merren ne nji menyre tleter, per me prfi rregullimin e qetsin ne vend. Njiky asht gabimi

. l'Il,a i tlndhi

pra,

qi ka bit Qeverija

si Qeveri, por ky gabim mekundra Qeveris si t'j!thin bfi keto veprime vetun kundra popullit Ie Krishtene, turj keue S~ Q=verija keto masa i ka perdore perpara e ndoshta edhe ma rrebl't kundra Myslimanve ne Shqypni te mjesme tash nji vjete e tna. Nji tjeter gabim, qi k~ Qeverija Ill' rase tt: veprimit ushtarak nel~rdit~ e ne Zadrime asht menyra, me Ie cillen jane hjeke armet. Nuk mUlld te mohohel, se arma ne dore te ShqyptaJit sot l1uk ashl per tj~ter, por per rr"nim e pShtjellim t~ vendit, par ne t:jetren ane duehet dijte edhe, se Qeverija sot per sot nuk e kit el1de hqln e nevojshme te proje gjan, mallin, nderen, erzin e jet'en ..: .I:.tshtetasve te vet, pSe, ;Jose se rnuJlgojen n;erzt e gatuem, 111:'l:q,;Ojeama teper mjetet, qi lypel1 per ket qellim. Nuk mjafto rn.e !ltane, se nuk njifet i miri t i keqi; kejo 'pune asht e vertete, por I~ tj~tren an/! Qevcrija nuk kishte pase kurrnji dam as shkak frige-, t'ua kishte lane armet, nuk po tham me krah, par vetun te sllpija., Pd guxue kush me i barte. Asht pune fort e veshlire per

rret vesht, se nuk do

t'ape shkas me foil'

Qevl'fl te Shqypnis sot m~ marre mbi vedi . nji pergjegjesi aq te re rande para popullit, pa kene e 20ja me i dale 2Ot, kuer te kel!! para

sysh

gjendjen

e sotshme

Ie popullit,

pos'a~e

luej kene gjaqet

~l~de me kame. Kuer Qeverija nuk ashl e zoja, shka sot nuk mund t(!-Iyp:t pre]!! sale, me ndjeke e me xane bakeqil, shka do te thana I..a.,tuej e pa popullin, ne rrezik me bjerr~ gjan 'e jeten preje ;JrYI)~ I;J-al<.eqive, pa keoe Ie 201t me pruejte vetvedin pse pa, arm!!7 t'JdeHj-t e perdiH!ohme do Ie na e mbushin menden; se keto anl.r~I.t:' jan.' fare t'arrsyeshme e se prandej do H! merren ne kujdes I~t !"tlH:'1-li von~st', per ne dashim qi Qeverija mos 1'a bjerre shpre.;\:1. kere popuJli me gjith -arrsye mbi Ie. .Nji "Ii dotc

ga~)'t,n i Ire[(>, qi ka ba Qeverija nder Yep!ime te veta ushtarake .rill{ t""l.ij~gtSm!a e shpiiav~ lo1bare nder dr. vende. E vertete, se ~. f fle- :>n'typtaret, sidomos te Verit keto m'asa jani! doemos Ie

- 289-

nevojshme, per me rrudhe ata, qi nuk duen me i u shtrue Qeveris. Por kuer nji populi mbare del ne mal, duket pune krejt e pa arrsyeshme e e paqeIlim me djege shpijat mbare. E pa arrsyeshme., pse ai dam se mbra":1i shko e rando mbi Qeveri, e cilia, kuer popuIli te ketheje ne mend, do t'u bie mbrapa me mjete te veta; e pa qellim, pse populli, tuej .J>a zjarmin nder shpija, egercohet. ma fort, e bje r.e dore mil me te veshtire, mbasi nuk kit shka e josh!:! mil te trolli i vet, tuej u bil keshtu si nji bishe e eger e Qeverija tuej hjeke me e xane, a nemose tuej u mundue, qi fajtori mos te damtoje ata, qi gjinden nder shpija Ie veta. I katerti gabirn asht, qi Qeverija u a ve pak v~shin ankimeve, Qi bahen shpesh mbi zyrtare te shtetit e kesh!u populIi fillo me men due, Sl: Qeverija n.I.I'k ka tjeter te perpjekun me populi te vet, vee; se me i marre te dhe... .tat e me i hjeke armet, qi kuerdohere te jete nevoja, te mundet me e;ue vullndetin e vet ne vend, pa j u dash!e me pase frige preje popullit aspak. Populli i yne asht ende i padishem e nuk asht ende 4 lOti t'i kuploje do pune, qi ne vedi jane te mira e prandej duehe~ me shkue nji grime ma urtisht per mos me veprue shpesh mA shum keq se mire. Do gabime tjera, qi jane ba, nuk jane ba preje Qeverls. si Qeveri, por tuej pase ndolle preje organ~ve te saja, Iypet doemos t'u biehet mbrapa, per mas m'u dhane shkas anmiqve me foIe keq per Qeveri. Ky g'abim, qt kA pezmetue aq fort zemrat e te krishteneve e qi kA dhan~ gjith at shkas anmiqve te permbrende.hem e ti:! perjashteshem me fole kundra Qeveris, me gjith se ai~ asht pa faj, kA kene pa dyshim verasa e Priftit te Meneles, per tl! dllen Ber sot nuk asht dhane kurrnji te perligjun. preje anes se -saje, si edhe grabija e nji grueje te krishtene ne Hajmel. Te iIjitlt e dijme, e edhe anmiqt t'yne, per ne da!j;in me e uijte, se veprimet ushtarake ne Merdite e ne Zadrime nuk kan mbuejte me dhane kurrnji shkas me pase dyshim mbi qelIime te Qeveris, se

ato jane kene vereverte kombtare e jo fetare, sikuer thone anmtqt of kombit t'yne e I\uk kan pase turp me thane edhe do Shqyptare te pakuptueshem, por me gjithketa, tuej pase qillue ne veprim ushtri Myslimane e tuej pase ndoll! keto te zeza preje sjsh, Iypd qi Qeverija t'i e;ile stt nji here e t'u bie rnbrapa ketyne puneve, 5i per mos m'u dl1att(!shkas anrniqve m,efolekundra Qeveris, sl e.dke m,e rnbushe rnenden popullit, se shka asht ba, asht bi! vetun per dobi te kGR1bit e t'atdheut

e jo pu

me poshtnue

nji besim te

'~ 'l.

290

shtetit Shqyptar. E dijmEi, se edhe te krishtenet kjene thirre me marre pjese nder keto veprime, por mjerisht edhe ata, Ie rrejlun mbas thanave e thashave t'anmiqye, nuk'e kuptuen randesln e gjendj"es e ke1!httl edhe ata u ban nji shkas i ri ne gjoje t'anmiqve kundra Qeverls; por prap, mbasi ketij te grishuni te Qeverls Krishtenimi i kendejshem gadi mbare i ndei larg e te zeza'l, qi u permenden kan ndolle se ndolle, Qeverls nuk i jet tjeler vec; me gjete fajtoret e me i ndeshkue mbas ligjes, qi te mbarre vesht i madh e i vogel, i dijshem 'e i padijshem, der anmiqt t'yne se Qeverija nuk asht e drejtueme preje halrit, preje ,pajes, preje fanatizmit, por vetun preje ligjes e drejtsls. Der sa te rrln punet k!!shtu lavjerret, pa da gja as andej as kendej, anmiqt kan me foIl' pa da e populli kil m'u ftofe per dite e ma fort ndaj Qever1n, te cillen e shef, se me plozhti te veten, shko tuej pjeke mendimin e mbrapesht, qi kil ende sot ne shum vende, te dikuem, merret vesht, preje tJnmikut te kombit, se Qeverija do me qite ne pah besimin e Myslimanve.

Ne ket rase

nuk bajen pare te tana arrsyet, qi munden m'u pr;:

njerzt e uret e te mec;em, perse, por sa Ie c;ilet gjoja me i dale zot Qeve~ls para tyne, do Ie mbyllet per se rl, tuej u dashte me ndie pa da ato fjale te marra: "Zotnija e Yle ka hanger pare e nuk kil kujdes per ne, qi jena tuej u marre neper kame per ditl! e ma fort preje Qever1s, tuej pase merrijle me na vera priftin, me na grabite grate vendet shejte," Kush asht, qi mund te flase ma gjate me kesi njerzsh? Lypet pra, qi Qeverija t'i davarise keto hie, sa ma pare, pt:r ne dashte me pase per vedi me 'i here simpatin e popullit mbare e njiheri m'u mbylle gjojen anmiqve. Ky kujdes do pase nji grime edhe kaheana e zyreve te Shtetit, sidomos t~sJttr1s, pse edhe ketu kil ankime e keto edhe shpesh t'arrsyeshme. Nder shkallee kame ushtarake kurrgja nuk do te vie ma ran de, se meritimet per veprime te bame e k'ejo mungese asht pa dyshi~ ne Qeveri te solshme. Kil asish, qi kan veprue fort pak e Jane kene ~ naHue mbi meritime te vela, ndersa do tjere, te cillt kan dhane pa dyshim prove trimnije e atdhelarizmi te vertete, jane lan~ der tash teper mbas dore. 'Edhe ketu pra Iypet, qi Qeverija t'i mbaje stt'c;ile e te diftohet pak ma e drejte. Keto ankime u diftuen, jo pse shkruesi i ketij artikulli asht kundra Qe.verls; mas oZot, pse, per ku te hece puna mbare, se i ciIIi do t'orvatet me gjith fuql te veta 'me i u perkrahe Qeveris, par vetlln pselype te miren e po~ puHit mbate e prandej edhe te Qeveris 'e kil dishir te flaket, qi

~.,~

;

291

bashkeveprimi i nenshtetasve shqyptare mos te ndalohet ne kurrriji pike per ndryshime besimi, per ku mos te shkelet e verteta. Mu keto arikime do t'i marre -Qeverija ynt! si nji shej te siguret te

beses e te shpreses, qi shkruesi i artikulIit ushqej per Qeveri H! vete n. Por prap na e dijme, se nuk kak!.1rrnji Qeveri mbi bote, e cilia 1110~Ie baje. ka 'i here gabime, sa do e rregul!ueme e e perparueme te jete e pral1dej auk asht per I'U binde aspi1k per gabime, qi mundel me ba ed.he Qever!ja e yne. Na jtna tuej kendue pa da nder f:etore te botes, se. sa te padrejtsi Jane tuej ndolle nder mbretni e shtete ma te rregullueme endryshimi ndermjet sO$h e nesh asht vetun, se ato gabimet i bajen ma.le medha, por l1uk ka kush interese me i perhape e me i smadhue, 'ndersa ne Shqypni anmiqt per njl arrsye a per njj tjder mxi presin me gjete halen ne perpeq e me ba mizen buell, per me i diftue Europes, se Shqyptaret nuk jahc te lott me sundue vr:din, par duehen da nder mbretni te Balka.nit. Si do te jete, na cia te jena kondend Ine niat Qeveri, qi kena, pse nuk di se munder.a me e pase nji tjeter ma te mire. E{jhe ne mosi <;ottt! ne vend me 'i here te gjitha dishiret t'yna, ka per te kene gjithmone ma e mire se <;efaredo Qevcrije tjeter e huej. Qeverija e Tiranes nuk asht pra nji Turki e fe, par nj!. Shqypni e J!_c .:p:.:.eibameprere-narekes(jsi1trTbes(!i1e~b, preje . MysJimansh, Ortodokssh e Katolikt!sh. A mundena na te Krishtenet mandei m'u lidhe e m'u bashku~ me Mysli man per me mekame e me mbajte nji Shqypni te lirt! e te perparueme a jo, nuk asht nji r;ashte, qi i perket Serbis e atyne pak trathtareve' t'atdheut, te mbajtun. me strajce te Serbis per me prislee qetsin e me vijue pt!shtjellimet nt! Shqypni, por i perket kombit Shqyptar, i cilli per te'saket nukkfl. me thirre kurr Serb nt! gjygje per ket pune, rr.basi <;e se e ka fale i Nalti Zot nuk i a di kurrnli te mire Serbis pose 15000D e sa vetve, qi i ka ba me dale ne jete tjeter pa kohe, per te vetmiJ! fai, pse Jane kene Shqyplare. Asht r;ude e madhe prap, pse. Serbija mundohet me na ba anmiq me Italjaj, me nji populi, qi tuej pase pa gabimet, 'Ii hani pe politike kundra Shqypnis, sot mundohet me i ndreqe. Duket ver; se Italija ka fole fja!E! te bukra per Shqypnl para Perfaqsuesve te mbretnive te bates, fjale, qi nuk kan mbuejte me perkue me dishire te Serbis. Prandej Serbija me <;pallje Ie vet jo ver; se nuk na e pako shpresen, qi mundena 016 past! mbi llcoli, par edhe na

-- 292 e shto, pse ata, qi der tash nuk

kan pas~

shpr'ese

mbi ta, fie Serbis u kundershtojen intereseve t'ltatis e prandej edhe intereseve I'yna qi nuk mund te jene kurr te njinjishme me ato te Serbis. Na me te vertet~ nuk duem kurrnji Qeveri te huejen ne Shqypnl, pse ka dashte Zoti e kena t'ynen, pOl' t'a dij~ mire e njihere e pergjithmone Serbija, se si do me pase per ,t'i ardh~ fundi .shqypnis, populli Shqyplar kurrnjihere se kaper t' i a shtrl doren Serbis. Te e mbramja Serbija te k~qyre hallet e veta e nuk ka nevoje me na ~ile syt ne per me njotte se kush na do e kush jO,pse keto nevoje i ndie ma fort I~kura e yne se e Serbis. Ky hap i marre i, Serbis nuk na qet r.~ shesh kurrgja ma fort, se ligshtin e saje. Per ne kjofte, se popujt e krishtene Ie Shqypnis nLlk e shofin gjasen me perba nji Shqypni bashke me Mysliman, ket pune do fa dijne ma fort, sikuer u tha edhe perpara, Ie ~rishten~t vete, e prandej asht kene pun'/! e kOle per Serbi me M me dijte Krishtenimin e Shqypnis n' erne n I e K ri s h t en i m i tIe S h q y p n i s per me i u galue Komisjonit, qi thohet,

Bojen tas,h e mbrapa 'me shpresue, tuej pa, se interesel

se po c;o Europa, per me njofte

dishiret e S!,qyplarve. Mbasi :kejo

~pallje ashl ba n'emen te Krishtenimit, do me thane, se Asht ba edhe preje te Krishtenevet'organixuem e Ie gatuem per ket pune e prandej Ser,bija nuk ka pase nevoje me marrt merzi me ba me dijte shka ash I kene dijle perpara. POI' puna ashlkrejt ndryshej. Pse Serbt e dijne mire forI, se dishiret e popullit te Krishlene ne Shqypni n:1k jane me ngrehe Qeveri mbi Qeveri e Shtet mbi Shtet ne Shqypni, pOI' vetun me perl:ia nji Shqypni Ie vetme me n j iSh t e t ~ me n j i Q eve r i e bashkt> me vellazen MysIimal1 me veprue per te mire e te mbare t'atqheul, prandej Serbis i ka dje~e miza e asht mundue me na qite ne mend shka nuk ken.a pase, nukkena, as l1uk ken a per te pase kurr n'uzdaje te Zotit, per me c;ue ne vend di~, shiret e mbrapeshla te. Serbi, qi nuk jane tjera, vec; coptimi e rrenimi i Shqypnis mbare. E njikejo Serbi se mlfi'ami nuk ka turp

'm'u mundue me mbushe menden Shqyptareve, se asht mikne~ha e tyne! Shqyptaret kan pase prove mjaft me merrijle me kuplue se C;lf miqsi ka diftue Serbija ndaj ta e jane aq te mec;em, sa mos, m'u rrejte preje zhallogasll, qi shkojen tuejleshue Serbt preje aereoplan:lsh

nder

katunde

Ie Shqypnis.

Intelligenli

pauca!

Nji i Merditas.

~. '~ ,-'f...

- 293 -

Rueju

alkoholit.

(Vijim prej numrit t~ Tetorit.) VI; Rrjedhimet

e zeza t' alkohoIit edhe mbas deket.,

Me pase per t~ mbarue te zezat e alkoholit me dek~ te ,pijanecit, prap se prap se kishte me k~ne nji e keqe aq e madhe. Por mjerisht rrjedhimet e zeza t'alkoholit kalojne brez mbas brezit dr.ri sa j~ shkimet krejt fara e pijanecit. Prcf~sori Filman ne Bon ka marr~ ne kujdes jeten e nji .gmes, qi kjethirr' Ada jurke, e fatin e breznls se saj, e qe shka shkruen: Ada jurke u Ie ne v, 1740, e diq ne fillim te 19, shekulL Kje pijanec~ n~ zit jetoj pa "are zanatit. U siBte andej ~

kendej e \ idhte. Breznija e saje ka pase gjithsejt 834 vet~, nder

'j~ dBet prr 709 vet~ dihet si e kan shkue jeten. 106 vele jan'~ Ie kopila, 242 yeti' kan kene Iypca, 64 vete kan jetue ne vorfnore '(orfanatrofi), 161 gra kan ba nji jete t~ turpshme, 76 mashkuj kan k~n~ gjikuc per faje t~ ndryshme, e nder ta 8 per vrasi. T~ gjith kl!ta per 70 vjet i kan kushtue shtetit ma se 5 miljuj marka, qi -u prishen per ta n~ burgje e 'ngjeti. Kur ve~ rrjedhimet e nji pijaneces se vetme janl! kaq t~ zeza, shka do tl! thomi per sa e sa tjer~?

VII. Po perpara

gjygjit te Zotit si ka me dale pijaneci.?

Mjaft asht ketu me permende ve~ fjalet e apostullit sh. she :Pal: "Mds u rreni... pijanecat... nuk kan me e trashigue mbretnin e Perendis" (I. Kor. 6, 9 e 10,) . I permenduni ipeshkev german Eger shkruen: "Kush peshton nji shpirte prej rrenimitte pijes. peshton nji familj~, e mundet me than~ se si'! ka jetue kot He ket ,boti'!. Me ket pune fiton meritime per mbretnl t~ qilli'!s e per atdhe tl! vet, e kejo veper Jka. me k@ne per t@ nji shpnese e ambel ni'!jet' e ni'! fill te morl!s .se Ii". Ti'! ja nisim pra punes e ti'! gjith Ii'! mundohemi me e

" "Pi'!shtue atdh~n prej rrrezikut t' alkoholit. Po si? Nl! shum mendyri'!. Ki!tu po flas vec per kater mendyre.

294

a) Kursimi.

Kush ka per zemel' kur:simin, ka me e lanl:! pijen. Njeni kishte kene dhanl! teper mbas ptjet. Vesi i pijes asht i mndershem per pjeri. Se ka fare kujdesit, pse i bier sahatt e ditt nl:! pijetore. Keshtu i ndolli edneketi te shkretit. Par nji dit' i ra ne dorl:! nji librec, i cilli flitte permi kursim. Ne ket librec gjet . keto fjall:!: "Pijanec, sa .pare tl:! shkojne ty mbas gotet?" filloj me vu oroe, sa prishte ne ditl', ne jave etj. Dishka e theri ne zemer, c dau me e lane pijen, e me u dha~le ma teper mbas pund e mbas kursimit. Edhe e mbajti fjalen. Ne krye te dhete vjetve u. ba i lOti i nji shpis se bukur, ne te cHIen jetoj si fatlum me familje te vet. Kurdohere u ndeshte me njerz, qi nl: pije s' e keqyrshin masen, u thote fjalet qi e kishin peshtl1e prej fikd: "Pijanec, .sa pare te shkojne ne ty mbas gotet?" Ali qi per ditE' pa n.evoje prishe pare ne pije, ne hlfte me mendue ndopak se sa prishe, se ka si mes me i there zemra. Nuk jane shum .vjet qi ne nji vorfnore diq nji plak 84 vjec;. Nuk kishte kene krejt pijanec, par me gjith keta per dite prishte per pije e per duhan nja 60 qindta. Hijne me vO oroe, sa kishte mujte me kursye ky njeri per 60 vjet, mos t'i kishte prish' ata 60 qindta ne diU!; e pan se kishte mujte me kursye ma se 13.000 kunor/:! Sa ma mire kishte mujte me e shkue pleqnit1, me ipase kursye ato pare! POI' keshtu e pat per barrl:! perlimtarja, buken e njomi me lot tl:! veta, e ndergjegja i thote se as at buk nuk ishte i dejl:! me e hanger. Nji famullitar prej Holandet kallexon: !uj.shkue me' pa te burgosunt, Ine ra me ndeshe ne nji puntuer II:!r1. Kishte dy femi,

e k!.'jo is!1te e katerta

herl:! qi po

e gjejshe ne burg. Shkak~

ishte gjilh here rragja (shamata) qi bate ne pije. I thac;e: "EJhe 14 dit ke me ken/:! prap i lir. Ke me kthye te grueja e te femit i'u. Ne dac; fatluJTIsine tyne e t'iinden, do t/:! xash mend nji here; Lent' rakin! Blej nji kuti! Kur te bin ne mend per raki, merri ata 10 a 20 qindta, qi kis!:e me i prishe per ra1<i, e qiti ne ku:1. Kur per Keshndella t'a C;i1sh' kuHn, ke me pa, sa pare ke me gi,etf!. mrende." - PunJori mbas 14 ditsh njimend duel prej burgut. Kishte kalueshum kohl:! pei e pa, e mue m/:! kishte dale t1lendsh .puna e n. Kur qe ne fillim te Kall/:!ndorit po vjen aj' te un: "Zotni famullitar'" m/:! tha me bui!! ne gaz" a Ii! bjen Qe mend puna e

295 -

kutis? E kam <;ile per KeshndeJla e ne mujsh me i ra ne te,; sa pare kam gjete?" - "Jam i sigurte se do te kesh gjete shum. Pade me kaIlexo!" - "Nji mallote per vedi, nji pare petka per grue e ka nji pale petka per djale e per vajze. Pose kesosh edhe 20 kunore per qira te shpis. Por un, zotni famullitar, nuk pije ma raki, e pijetorja se ka. me me pa ma. Te falem ndere.s per keshill qi me ke dhane, e ket keshill kam me jau porosi1' edhe tjerve." Kur u da prej mejet, me dha doren, tuj me thane: "Rrnofte kutija!" b) Shoqnija

kundra

pijes.

E shoqja e nji pijanecit hiqte fort keq p~ej unit. Prare shkote te nji mishtar (kasap), e aty mblidhte kocat qi ati i bijshin prej trupit, kur prete misht. Ka 'i here ju dhimbte mishtarit, e i faite asaj se shkretes edhe ndoj grime mish. N]i di'\e shkoj prap grueja ne mishtore (kasaphane), por se m'blodh ma koca, vet; ke'iyri nji cope mish tf! mire. N'e rnram pveti: "Sa ban kejo cope 'mish?" Mish!ari pak idh'nueshem i pergjegji: "Mos me merzit! Mbasi se ke me ble gja, pse pvete? Na merri pak koca, e hajt udha e m,bare!" - "Jo, un due me e bIe", tha grueja, e i peshtuen lott. "Dersa em shoq ka pi, se na ka dale me ble mish. Sot, falemi nderes 20tit, puna asht ndryshej. Burri ka hi ne shoqni kundra pijeL" Gjithshka fiton, e bjen ne shpi. e titon aq, sa mundemi me ble edhe ka 'i grime mish," Ne ket metadyr' edhe shum familje t'ona kishin me u, kthye per se mbCJrit. Po, me te vertete kishin. me u kthye per sf! mbarit, me kene qi i zoti i shpis paren qi e fiton, pa ju xe mire ne xhep, nuk e harxhon ne pijetore. E keta te mbare kishte me ju sjelle familjeve 1'ona, me pase per t'u thernelue edhe nder ne shoqnija kundra pijes. Pjestaret e kesaje shoqni papin fjalen mos me pi pije alkoholike, a nemose m~ e lane krejt rakin, e venen me e pi fort me mase. Kujtoj se nji keso shoqnijet kishte me i bii shum ma mire Shqypnis, se t;e do klub tjeter.

c) Dhanti atyne qi lane pijen. Nji fare Brands-it, qi kje i lOti i nji fabrikes ne Germani, per me i diftue puntorve, sa per zemer i kishte ata qi lejshin pijen, dha ket urdhel'l: "Gjithcilli puntuer, qi ka me u shporre krejt.

296

prej pijesh alkoholike, ka me marre nji mark ne muej". Te paren .dite te gjithcillit muej, kur merrshiri rrogen, merrshin edhe nji mark ma teper. Askush nuk ishte vO per me i keqyre puntorlit, a pijshin a jo. Gjithcilli ket pune do fa diftojte mbas ndergjegjet te vet. Puntori qi u ndalte prej pijet, do te shkruejte ne nji biljete keto fjale: "Un i ndenshkruemi po dishmoj me shpirt, se ne muej qi kaloj nuk kam[ pi kurrfare pijet alkoholike". Kejo biljet' u qitte ne nji kuti. Keto biJjeta i bijshin ne dore keqyrtarit te puntorve e te zott te fabrikes. Kush u xejte n1>rrene, u hiqte me 'i here prej punet. Ne ket men~yre shum puntor' e lane pijen. Per gjHh muej pun tori c;ojte ne shpi krejt :rogen e mojit, e pose kesojet edhe nji mark ma teper si dhanti, pse ishte ndale prej pijet. Puntoret e familjet e tyne ja ditne per ndere Brands-it. - Atil zotni qi te ndjekin tregimin e Brands-it, kujtoj qi se kan me u pendue. Puntoret qi se pin, zakonisht punen e bajne ma te mire, e keshtu kan me ja shperblye zotnis dhantin qi u nep. d) Urata. Folen shum fjale e thohen pak urate. Keto fjale viejn sidomos per ato gra qi, kan burrat pijaneca. Te Windhorst-i, prisi i permendun i katolikve H! Germanis, shkoj nji here nji grue e i tha: "Un due me u da prej bUi;.rit. Se mundem ma me jetue me te. Per gjith dite vjen dejshem ne shpi' e me rreh". E pveti Windhorst-i: "Po ti shka ban?" -- Asht e .dijtun se edhe un nuk munden me u prite pa folun", i pergjegji grueja. - "Moj moter", i tha Windhorst-i, "kur te yijl! yt shoq .dejshem ne shpi, ti ae vend qi me foil! me burrin, fol nie Zotin", ~ E ndigjoj gruejn e k(:!jo pun'i duel fort e dobishme. Ne mos na ndimofte Zoti, kush ka me na ndimue?

297

Telozna "Hyut'te Hyut, Mbretit te mbretit". Nalyra na meson, ~ s' ashl nevoja e sterhollimil, s~, detyra e Ie zol te shpis asht me ja vO menden e synin mbarshtimit te shpis; me punue me sa duer qi Ie kele n~n kulm, tuj hulle bimt!" e tjera sende ushqimo~e, qi do t'i duhen per te II1bajtun Ie shpijave e te gjas se gjiill rrokull vjeli!. Delyra e re zot te shpis asht te; mbajtunt e shpijarve ne fr~, qi mos I'i turren ne qafe kuej, mos t'j bajen dam kuej e mos t'i sjellin ngalrrime e rreziqe shpis. Shkurl: detyra. e Ie zOI te shpis asht, qi Ie perpiqel per fatlums}: te shpis e te shpijave. Ma e mildhja defyre, mandej ashl per nji zOI shpie, nen kulm te se cilles livrojen gjind e bageti, te mire e Ie kqi, i cilli do I'i hapjn syl e kujdesil jo ve<; ne shpi e rrelh saje, por do te pembledhin ne sode Ie pamjes se vel, nji rrelh sh:.un ma Ie hapet mrenda te cillit pershihen: gjind, bageti, are e livathe, xana e kuIlosa, si ne vrri, si ile mal, e do I'j rnbaje te thuruna ver e dimen nat' edit, qi mos t'i nderkrehen gjindja; me i mbajte ne fr~, e me i ruejt qi mos t'u turret kush per me jau pengue lirin e me i marrun neper kambe. Ky Zol shpie i kesaje shpis se madhe, e i keH rrethil aq te hapel, asht Mbre!i, e shpija e madhe asht Mbretnija. Femija e ti jane, gjaja e pasunija, "me mal e me fushe", me bjeshke e vrri e mje ku shtrihet sundimi i Mbretit, jane te tijat. - MbrHi asht shlati, gjymtyret e te cillit jape nenshletesit. Qi te perparoje kah e mbara shpjja e vogel, type kujdesin e te zot, e ndimen e krahve Ie gjindes qi banoje:1 nen kl1lm tf saje; ket ndime lype edhe Mbretnija prej gjindsh qi e perbajen. E si kcl nevoje per rojt! e qeti shpija e vogel, aq ma e Iype shpija e madhe, e cilia kcl nevoje per roje e qeti te mbrends!1me; per mbarshtrim e perparim, per rregullim e per te pruejtun te I;do kercnimit te jashteshem, e kelo kl1jdese i kil mbi krye Shtati, Mbreti e qeverija e Ii Nomi i natyres, nomi i Perendis u yen detyre gjindes qi t'j perungjen ni! ndigjese te zot te shpis, e t'j gjinden ndlme me krah e me dierzel e balli!. Njato nome u caklohen edhe gjyintyrve

298 -

te mpretnls; me i dhane ndlme e krah Shtatit te vet, Mbretit, me i ndeje te perungjet e ne ndlgjef,e, e me dil kashaten e gojes me te qi te mundet, kG me sy te vet, kG permjet te xevesave, me su-

ndue popullin e vet.

Mbarshtrimi, rregullimi, roja e qetija, nuk kishin me muejt me qindrue ne kambe, e nuk kishin me muejt me u pritun kercnime e rreziqe te mndershme as ato Ie jashteshme, me kene se populli e rrudhe doren e zembren; se tuj i rrudhun keto, aj kishte m'u diftue leper i poshterm, e kishte me dishmue se nuk don Mbret, nuk don em en e za te mire. Mbreli asht ati i popullit, asht Kreu i Ii, asht Prisi e Kujdestari i ti; e populli asht biri i kE!1iAtit, asht "nenshtetE!di" i keti Kreut, asht ndjekE!si i kE!t) Prlsit, asht "perkrahE!si" i keH Kujdestarit. Drojnin e dashtnin )a detyron. - Si nuk mund te mendohet nji Mbret pa populi, pa qeveri e ushtri; ashtii nuk mUM te mendohet se kishte me muejt me qindrue Mqreti, po nuk ju perkrah populli me djei.ll e me dierzet e veta. (1). * * * Th.ame se Mbreti asht ati kreu prisi e kujdestari i populi it; por per fat 1e keq se popullit - sidomos t'onit - nuk i hljn ne krye aq letas keto perdhana te madhnueshme e t' ambela qi i pernjiten mbretit tE! nji kombrt; e te shumen e herE!s, eWni i mbretit i bahet gjak nder sy popullit . Qe arrsy~ja: populli mendon, se ~do piine qi te Mjen xevesat e Mbretit, rrjedhin prej rrajet, prej mbretit; r;do zyrtar a dhetar qi te dale me vallue ne:... per l<;atOnde, hlr e pa hir; r;do pule a pate qi te Iypet prej popullit e ~do dhiine qi fti bahet, mbretit ja Ian; mbreti i kfl dergue, mbreti lype, mbreti na Yen kAmben. Keto perblime s'i dullen shkrue nE! faj popullit, por zyrtarve e dhetarve. Historija e <;do kavaljetit na deshmon se, nder pika Qi kanE! pasE! mberri me trande deri thronet e te mbdhajve te botes, e me i M qi te veshin gishtin ne ball kane kene teloznat, v-ojshtija e te lamet, po kjene bimesh a bageHsh e kso tjerash.Emni i te lameve (page save) gjith herE! ka pase shkaktue ne po1) Shpresa na mban se nuk kan me fye kend kelo fjale.Prej Iregimeve qi do Ie kendohen ne vijim I' arlikullil, kfl m'u pa kah mbarimi qellimi i ar:.tikullistit.

299

pull v}lj e brime, name e morkuje e sa here ka ndolle, qi ka pase hi parradija ne populi, permbas se cilles jane kene da te lam me gjak, per mner, si njerzt e popullit si ata Ie qeverls,

me dam t' atedheut e ,t,e mbretnis.

Rrjedhja e ketyne Ie zeza-

ve nuk ml1nd t'i shgarkohet popullit, por njerzve te .qeverls per arsye qi, kela te shlyemun prej fitimesh te ve~anla perhapeshin neper katftnde, jo si vl!az.enl e popullit, por lie mendyre t'ujqve I' Ontuem; jo me mbledhe popullin e me i dhane ndo' i mesim se per C;e qeIJimi napin alo te lame, por per kundra, me te prOeme mizore te Iyne, i nepshi:1 malin popullit, e tuj qite shkak Ie pervarunt e tI? v~shin dore me rrenim kO me pula e pata, pernjimend, kO me te dame, me te shiluna erne 'te bleme si dojshin veli', e ashtft, po xam, e dheta vete ne p~seshe, e per mshr1r te madhe, ne gjashteshe a shtaleshe; d. m. tho se njerzt e populi it do t'a dajshin per gjysash me dhetare mundin e dierset e vela; e prej kelyne te marrunave te shumen e ndalshin per vedi zyrtaret e dhetaret, e qeveris ja hjedhshin teprice.~. Keto pOne, pra, e ftofin popullin, edhE' U hin ne pale menija ndaj mbretin e qeverln" pse i ve mendja, se mbreti e qeverija urdhnojen qi t'i v~het kamba populiit, e t' a vorfenojen se mirash n'at mendyre te dhunshme. Kujtoj se se do te gaboj ne tba~a se, vaji, brima e ankimi, i pO,puJIit, 'te shumen e heres asht kene i arrsyeshem. * * * rregjunve nder mjerime do t'u besohet; alyne po, darte ciIlve perbahet prej nji lec;enikut. disa tregime te hershme para se te him me i njehun l' onat. -

Te ka e dreka Qe te vonat .a , Se merreshin neper kamb{!popujt e hershem jo vetemprej xev~nsave, por edhe prej mbretenve te tyne, historlt na 'e Mjen deshmi. Se ash! xane jeta, nuk gjejme nji komb ne bote, qi ka muejt me merri me i mohue detyret qi ka ndaj Krejtarin (Kriuesin) ndaj kryetaret e vet; , e si jane gjete asi kryetaresh qi e largojshin popullin me dhOna e me mizorl te veta, ash to jane gjete asish, qi jane mundue me hulle popullin e me e shti n~n sjetu"tl Ie vet. )

- 300

..1;:

Teprija e H! lam eve, nuk asht Ijeter por "rrenimi" i Shtatit, persE! kE!to KanE! qellilPe Ie vel;anta e jo tE!pergjithta; kan~;. qellime madh~shlijet t~ vec;an~l, e jo IE!miren e perparimin e popullit e tE! mbretnis. Teprija e t~ lameve e c;on popullin e mbretnin kah fika. e jo kah jeta. Si tE! tE! shofe fiken e vet populli, i nepet shkaku, a m'u c;ue p-esb kUlldra Shtatit t~ vet, a do te jese si nji gjarpen i k!!putun n!! kryq tuj u sjell~ nepe'r pluhen, mje qi 1'a Ian!! fryma, pse Shtati mizuer i mbajtun prej fUQijet te simhorve, s' e If"n me c;ue ballin. kundra t~ pa udhni.ive qi i bahen. Herodoti na kallxon se, Athenast e panglshem, patne merrl me Iype teloznen prej banorve t~ ansujes s'Andros, jo nlemen te sunduesit - i citli do Ie kete marre e teprue -, par n'emen te dy hyjneshave te cillat quheshin: Mbushamende (Dea Persuasio) e Nevoja (De a Necessitas). A!a t' Andros-it, t!! lodhun prej te ndreperkamunash, u pergjegjne Athenasve n'emen te dy hyjneshave te tyne t~ quejluna: Mosllluejtja (Dea lmpossibilitas) e Vobesija (Dea Paupertas), e ashtu i shporrne qafet. Si Ie hije ne populi hyjnesha Mosmuejtja e Vobesija, hec e bjere ne mena!E c;~ fitim, c;e nder, c;' emen e za i jet mbrelit e mbretni~, si t'i fiket populli. si 1'a lane n~ dare te zyrtarve mizore? - SI asht n~ delyr~ populIi me ja dhane mbretit shka I delyron, ashtft edhe de lyra e mbretit a~ht me j'a largue fiken popullit. Lakedemon~t, mbas deshmimit Ie Plutarkut, ishin zolnuest

e Grekis; prashtfi

edhe Ie gjith

Greket

do t'u lajshin telo-

znen. Tuj dishrue qi t'u krahasote lelozna mbas pasunijet e permbas tokesh, Athenasit u pareqitne Lakedemonasve per ket qellim Arislidin, t~ cillet e pelqyene. Duel Aristidi i vorfen, edhe i dilU teloznat jo ver; mbas fuqijet, por edht aq me udhni, sa mbetne te / gjith Ie kenaqun. Aristidi e caktoj ket telozen 160 Taleotash. Kur hypi me kamM Perikli e c;oj mE!600 Taleota; e permbas keti shkoj tuj u ngrejte aq, sa hypi me 1360 Talenla. Gjittinji si dhetareLe Shqypenis s'one, nl! kohe ti! Sulltanave! Keto shtime nuk kjen~ ba pse kishle mbete Shtati mengut per te prishuna, por pse prishej djersa e mundi i popullit nder kremtime te sterkalueme e nder ndertesa te stermadhenueshme. Nder Pe~andoret e Rromes, sundimi i te cillve pershite mbare boten e atehershme, po i permendi nja disa, nder qlnd, qi kan pase dal~ mendr; shqimit, te cillet, pa fare dhimet rjepshin, u pishin gjak e u xjejshin fr}>men popujve It! pushtuem.

301

Galba, por sa hypi me kambe te sundimit, mbas deshmimit Ie Svetonit, aq i randoj pOpl1jt me Ie lame, e aq kje shty ne te grumbl1l1uem te visarve, sa mberrini me <;ue nder zyre ma te nalta te mbretnis, njerz ma Ie poshter, ma cuba e pre/aret, /uj I ba xev~sa te vet neper Ie kater ane Ie mbretnis, me porosi qi fu pishin gjak popujve me Ie marruna. - Keta, mbasi e <;ojshin populIin me shkop, me visare te grumbullueme kethejshin nder shpija per me kalue jeten peshtete, e nder arglime e marri; e mun at here qi se mendojshin, i thirrte zotni Galba, i cilli pa e tjere punen gjate, me nji hak tre groshit, i percillte atje kah nuk do te kthejshin

ma, e pasunit e tyne te vjedhuna prej popullit, Galba i stervjedhte edhe i bate te veta!. Kaji Cesar, i quejtun Kaligula, aq asht k~ne dhane mbas mizorish e mbas punesh te ndyeta, e aq i asht k~ne rrite mendja, sa, nder marri te panjehuna, kallxohet edhe kjo, e cilia e rrfen si mik bagetish e jo te njerzimi!. - Ky kishte nji kill qi s'e ndrrote me Rromen e Rromane. I nepte me hanger elb te prarue (?), e nder kupa t'arta i nepte me pi v~ne ne vend t'ujit. Seleniket a lev~cat ja kishte pre te purpurta e me gjithndyer rrekzimesh e lajlesh; burgu i v.aJit ishte me shtroje e mbloje Ie mermeret, e grazhdi prej eshtensh Ie dhambve te FiliI. Qaforja e kalit ishle prej margaritash. Pose burgut, KaJigula i pal fale kalil Ie vet edhe nji shpi tjeter Ie hijeshm~ e te stolisne permrenda madhenishI, qi t'i gjindej gadi, kur fj mbushej koha (kalil) me prite ata, qi do t'i thirrte me darkue me te. Se mrami I kje perbe me e ba Konsul, (si mos te kishle pase Rroma kurrnji njeri per ket zyre). Aq per zember (!) e kishle popullin e vet Kaligula, f,a pat mberri me thane: "Utimam populus Ramanus unam haberet cervicem!" d. m. tho qi Kaligula mjerate, pse krenat e popullit Rroman nuk ishin peshtete me nji ar<; Ie nji qafes, qi t' i delte ma per doresh me ja u shkurtue qafen te tanve nji herit e me nji Ie sjellun shpatel. Pose .nizorish e dhOnash qi i kendohen keti perbindshit, pat mberri me pertha visarin e Shtatit tuj prishe disit miljona, pa u mbushe vjeti, nder lojna, kremtime, gosla ndertesash e argtimesh te papuna... Nji oroe! KetO d~n ~iltas, se popujt e hershem ishin shum mfl te perungjet e te ndigjueshem, se popujt elkohvE: ma te vona; arrsyeja asht se, ata kan pase nji bindje e drajni te madhe ndaj mbretent e xev~sa te tyne, me te cillet u bahej me pa hijen e

302

hyjnijve; e dyta arrsye, pse u cIelte aq per doresh mbretenve t'atehershem me shtype e me ndrydhe nenshtelesat e kombet H! push~ tueme, pse kishin ne dore palcin e htqis uShlerake, e cilia pe~,. bahej prej gji!hnduersh, edhe e mbajtun mire. Vetem kur. fillojshin me perbuze ushtrin,a \.1pervarej kjo, mbretenve .11' Rromes ti kendo,te qyqja mbl krye ~ nibl visare Ie grumbulluem~ ne shpine te popujve,' e rnbarojshin jeten Ie pershkue prej palershanash e kurtj elash. Mund Ie thona pa gabim, pra, se rrenimi i popltllit por edhe i mbretnls, rrjedhe prej feqeverisunit Ie mrapshet,' e .ket trezik kau pase mberri me e pa mbretentehershem, e besa nuk kane pase ndejâ&#x201A;Ź! me duer me ndi e tu.i sodhI' me bisht te synit 'sjelljete mizorla te xevesave te tyne,e te. qeverisunte qeveritarve, te zyrtarve. e te dhetarve te pa zember. Jane gjete po, edhe nder mbrete.nt e hershem eten kujdestare, te cille! e hulIshin popullin :1en sje/ull te vet, edhe ja lenojshin vajin e ankime, lu] e ~uez~nin kundra punve Ie liga e kundra paudhnijve te xevesave te vet, ekundra qeveritarve te krahinave te pushtueme qi merrshinguxim me neperkambun popuHin me sjel1je te dhftnshm.e. *

* Qdo mbret e sundues, ja vjedh zembren p6pullit, kur keta t' .i mbajensyt mbl te, e kur mos tebajen <'Iite ueperkambet e l' i punohet pa udhe. Kan pase mberri me kuptue, se .teprija e udezl! popullin ne menlkundra mbretit, qeverijet,e se mramit, pfej ~etyne pftnve te mrapshta teqeverive, bin rig:atrresa, hln parradija ne populi, e mundet me mbarue me i ba qi t'j sjellin do'ren edhe atedheut. - E perkundra, si Ie mberrlje' populli me pa, se pGr.ohet per te mire e fatfumesi te Ii, e se te gjitha qellimet, si te mbretit si te qeveritarve, kane para sysh perparimin e te, mekambunt e n, jo qi pervare.t populli, pOf deii kashaten .e gDjes asht j z.oti me e da me mbretin e vet. - Kasnecija e cubnija e xevesave, .te .cillat e ~ojen populljn kah fika ate edhe e idhnojen e n~ te pervarun e Qojen. Qe disa tregime: Dariu ibid i ls~aspit, tuje pase shtri sundimin e vet mbl nji pjese .te madhe e shum t~ Pilsne t~ Grekls, para se t~ nepte urdhen per me mb.ledhetelbznen, Ie tane xevesat. e qeveritareti '.

303

1hirrte par,a throilit tE vet, edhe lypte prej sish me i kallxue mos po randohej populli prej te lamesh, - As pergjymsash i pergjegjshin k~ta, E mif~, u pritete Dariu, edhe at gjymes qi merrni, t' a pergjymsoni, d, m, th, gjymsen e gjymses, ver; mos t' i randohej popiJ.Ili, Tiberi Cesar, Peranduer i Rromes, sado qi ishte nji njeri mizuer, dorerrudhes e i ndyet, teprin e tell)zenve e menite; e sa e sa here u ka pase mbete ne qafe Konsujvf: qi i dergott: ne krye l' ushtrive nder krahina te pushtnueme, se pse nuk diftoheshin ma te 'censhem nder shenjime te ndollive, e nuk e bajshiri me dije PleQnln (Senatil1) e Rromes mbi te shkuemt e punve l' atyne krahinave,qi te dijshin me kohe me marre masa n(! r;do rase; e kO me shkrime ku me fjale te rrebta, hovej kundra qeveritarve, pse randojshin popujt me te lame te teprueme, tuj thane: "Boni pastoris esse tonderepeClls, non deglubere". Detyra e bariut te mire' asht me qethundhenet, e jo me i rjepun, - Fjalet qi meritojen me u vu ne ball te zyreve financjare, e me ja u vjerrun ne qafe dhetarve, qi t' i kene para sysh gjith sa here te daIin neper katund'e per ket zyre! -'-Nder njimi e pesqind te zeza qi pat ba Neroni, nji nder e vetne i kendohet qi i pat ba njerzimit, e jo per tjeter, por Qse i merzitun prej ankimesh te pa prashme, S1 e deshmon Dionizi Kasi, Ky peranduer mberrini me i hjeke faret teioznat tuj e lirue popullin prej tyne. Pleqnija e R:-omes, e levdoj fisnikin e n, por,se i diftoj edhe, se mbretnija do te sh'kote ne shgatrril11 e ne rrenim Ie plote, po sepat mjete per te prishuna si i duhen e me te cillat ver; Olund te mbahet me kambe. E mberrioi me ia mbushe menden Neronit, qi te merrej telozna, mos tjeter, si ne kohe te Konsujve tl! hershem; porse shka, te perpallte urdhnate rrebet kundra dhetarve e te mos te shtyhen me teprime, se ata bahen shkaku i parradis e i te parvarunit te populli't. - Faji i dhetarve her,et e vone! Juli Kapitolini kallxon nji tregim te madhnueshem per Perandorin Mark Allrelin, Tuj pase prishe t'atdhunat e visarit mbretnuer, ky Peranduer, ne lufte kundra Markornanve, e tuj pa se lufta vijote e visari krye, nuk ju duk pune e ndershrne qi fa randote pO:Jullin me pagesa te reja e jasht-koh,eshme, por leQiti madhnin e stol1ve te mbretnores se vet; pasun1f e veta, rr.aqe e ene l' arta, pa i kursye deri stolit e pa <;mueta te Perandoreshes. Dy ,

304

l11uej ngjati ky treg, deri qi mblodh t~ hollat qi j du.heshin per te mbajlun t' ushtrJs. Perm bas: i shtroj Markomanet, le~iti persrL gi kush te dote me ja kethye rraqet e bleme, te ja bite, e te vite me marre te Ilollat e veta. Kush ja kethej, i mller te hollat; e kush se ja kethej, as pak s' e trazoj. *

Paid i keti artikllliit ash!: Mbreti peshtetet me populi e .poplilli me Mbretin. Pra as mbreti as qeveritarel se pikne nga qielJa, por u perftllene nen zember te nanes si Ie gjith njerezt qi livrojne mbi ftyre te tokes. Porse shka se nomi i natyres a nomi .i Fuqiplotit na urdhnon, qi t'i perungjena mbretit, se at fuqJ q.i ka ne dore, e ka prej Sf nalti, e por sa te marre thupren e sundimit ne dore, aj merr tager atenijet mbi kombin mbare, e prashtfi do te njifet si ati i kombit, e si ~do njeri ka nji at ne kel bote, at te ligjshem, ashtll mbreti asht at i ligjshem i kombit e e nuk mund te jete ma se nji:- Po gjymtyret qi perbajen ~everin? Sod jane do e neser !jere, e kjo ndh, a ma me rruge barre, mund I' i shgarkohet ~do njerit Ie kombil, mjafl qi te ket~ cilItlt~ .qi Iypen per te kryernt e asaje zyre. - Me ~e shpirt, pra, e m~ <;eftyre kishim me muejt me xane at vend, kfi peshohen fatet e nji kombit, e kush? na, qi deri dje, i bame ball urdhnit te Mbretit r one kah e lamja e telozenve e kah e derguemja e djelmv~ ,I' one n' ushtr1 kombetare? - Duhet te na mbushet koka, pra, s~, .qi te mund te qindroje me kal1lbe rnbretnija, e Ie mund te vjjoj~ ne mbarshtrim te kombit, pagesat e ushtrija jane te duheshme. Pame, pra, se Mbreti asht ati i kornbit, qeveritaret ja~.e vUazent e kombit, e po ushtrija prej <;e fare djelmesh perbahel? Edhe kjo perbahet prej zembres se kombit. Pra teloznat a pagesat qi nep kornbi, nuk ja nep te huej,.. vet,por Alit te vet, vllazenve tt! vet e djelmve te vet. Tash due te hi ne zember te kombit Cern! Te gjith e dijm, se Shqypetari e ka gjak nder sy teloznen; pisa pjese jane qi se kishin me dashte me hi lie ket <;atel kurr e per te gjallet, e disa tjera edhe pse kan~ hi ne ket rabush, kurr s'j pame tuj qeshe, as- i ndime tuj kendfie. Shqypetari i fushave I<'a la teloznen, pse ka kene i shkelun, e aj i maleve se ka la, pse kil kene mbret me pushke ne

:iO5

krah; ma para malet e mandej pushka, e kane pase peshtu~ Shqypetarin e maleve pa la tcloznen e jo pse s'e len KanGja e Lekes! Malet po, jane kf'ne qi ja shtishin mneren ushtris Tyrke, e prandeJ, kane peshtue Malsoret t'one pa la teloznat. "Nuk luHon Kelmendi, por vendi" asht fiala e vjeter! - Pa rruge, pra, i pshtetet KanOs Shqypetari i maleve tuj thane se "Kanueja nuk ban bidal" (doke). Fjala bidat - dokia - asht aq e vjeter, sa asht i vjeter vete Shqypetari si i malit si i fushes; e doket nuk i ka vetem mali, por i ka edhe fusha.Hej, sa gjethi shperthen e bjen, sa lule ~ile e t11ahet, ashtG mund te thona edhe per doke - bidate, jane gjeth e lule! Fjala e arit e Kanlinit te Lekes, e cilia eka pase per zember te miren e popullit thote: "KG Ie jete gjasa, vehet pem'e re." Pra, Kan~ja nepka lejen me vG peme te reja, a se doke - bidale Ie reja, kur t'a Iype nevoja. A Ihue kena ndo'i moter? Bukur shum ken a kso motrash, e qe nja dy, nder sa e sa: Shqypetari i hershem i maleve t'egra te Shqypnis s'one, veshej me gjahik e me tirq, petka te leshla edhe te trasha, e nuk ka pase diejt shka jane krahe-kofsha t~ lifa a te pamukta; per sumbulla a merlhecka perdorle ferra, e per Ie njeshme rrypina blini a vidhi. E sod, Shqypetart't e maleve te Kanus, ja u kane kalue fushave e gjyteteve me veshe e me mbathe e me gjilhnduer lajlesh e stoIish. - Shqypetari i hershem j ma[eye t~ KanGs, s'e ka pase bidat me u shkrue zapti j Sulltanit e me marre ulefen e Ii; porse nipat e tyne ngitshin mbas zaptillekut porsi miza mbas trush! Mjaft jane klo dy tregime, nen te ciJ!at permbledhen shum tjera. KanGja don, pra, qi te vehel nji peme ere, kur t'a Iype nevoja. - Koha e so~me ka dy sy e s'asht ma me nji sy si KatalIajt e Omirit! Dy sy Iypin rruge te gjana; Iypin te pftnojen; Iypin ujnal te rrudhu:J3 nder ame e ural mbi to; Iypin qi te punohen ma me Cen!! toket e bukes; Iypin mesojtore; Iypin qi te qiten ne pune djelmnija, e mos t' enden si miza pa krye, me at hG pushi<:et ne krah, e tuj rroue me dierze Ie hueja, me gja te huejen; lypiQ lidn e vet ne mal e ne fusHe; Iypin sundimin, e kso tjerash. - E per me i vO per fije te mbare keto pOne, Zoti i qielles e bola mbare, ja kan lane ne dore Mbretit e qeveris kombetare; e k~la Sf kane si ja u dalln ne krye ketynve punve, po s'u perkrahne prej ndirries st! KOl1bit. Ndima e kombi! asht telozna e ushtrija. Me teloznen e

305

ushtri kombit ilcnohen kujdeset; dita u kalon lie pune, e nata ne gjum t'ambel, e se ka me pase nevoje me trernbe gjumin, se djel-

me.1e Mbretil-

ushtrija

rrin c;uet, rriil ne roje, e nuk Ian qi

t'i hullet bahqi per me e rrezikue - Me telozna i c;!len sh!iqe kah perparimi pennje! te mesimit, permjet Ie rrugave, permjct Ie urave, e hin ne Ie perpjekun me shoke e v!lazen e me bote te gjytelnu~me. Mos Ie dhimen, 0 vila Shqypelar, alo tri barre drithe qi do te ja ;;apish Mbreti! t'and, se per djale t'and je tuj i dhane; me te ndeje te shpija, me kambe ne hi, djali, te lype melmesen, Ie Iype Manzerre, fisheke, a!ltija, vOlrgje e I<so tjerash. Mos thuej se, me te pase ndeje djali te shpija, t'a kishte sjelle fitimin me mOnd H! krahve; por mendo se kishte muejt me t'a sje!le rrenimin me ndo'i vrase a me ndo'i faqe Ie zeze tjeter. Mandej sa te jete djaJi n'ushtri, prindja e shpija se kane nevoje me men due per te, as per veshe as per mbathe as per mjekime, as per kurrnji pOne; per keto e tjera qi t'i duhen, do te mendoje Ati i kombit - Mbreti e vllau j kombit - Qeverija. *

* *

"Detyra e bariut te mire, pra, asht, me qethe dhent, por jo me i rjepun". Ne ket Shqypnin I'one - Has per ato 1<rahina qi kane pase la teloznen -, zyrtaret e dhetaret, jo qi ka~le qethe, por rjepe e deri misht e shtatit jane mundue me jashkye popuIlit t'one ne kohe te Su!ltanave, prandej nuk i patrne pa tuj qeshe, as i patme ndie tuj kendOe. Popu!li ingrate nepte, e gjymsa e se keqes kishte kene' me pase prishe Sulltani, prej atyne te marrunave t'ona ne rrafshim te ndo'i sukes, a ne te mbledhun n'ame te ndo'i Drinit ate Matjes; por per kundra, Sulltanat prish ne Konstantinopol, (si dikur Neronat e Kaligu!at ne Rrome), e mandej, per me la detyret e veta, yen peng visarin e tokes Shqypetare, si sqelet e krypes se detit t'one: 'si gropat e seres se Selenices afer Apolonijet (Vlone) e tjera. Nt! kjofte se terhuset Shqypetari kur I'i permenden pagesat, nuk do te j'a shkruejm ne faj, se varret e vjetra, .te cillat s'i jane s hndoshe edhe, vrasin. - Une besoj, se, .kur te mberrije Shqypetari me pa, se djerzet e tija, e kashata e ti po ja sjelle fatlumsin, ja ndale bakeqin, ja c;ile shtiqet e marredhanjes, .ka 'lle i

307

ndi!11u~ Mbretit e Qeveris, e ka me urue qi te kete, per me dhane edhe ma. Porse edhe prej anet te Sundimtarve duhen Aristida, duhen Mark Aurelja, e'duhen kujtue hyjneshat "Mosmuejtja e Vobesija", sa per zyrtare e dhelare, qi neperkambin kombin, qi lIlundohen per fike te kombit, duhen Nerona edhe Kaligula! Rr. 13-V.I-1921.

Komnen-Kanina.

Lidhjo

B PrizrBndit.

Nji epizod i te tretit ble te nLahutes se Malcis" (Vijon prej NÂ° 6) Dersa m' bjeshke Ie Ljubotinit Per nen hije t' mrazte Ie blinit Po ligjroshin Zana e Ora, Krye~me krye e dora-dora, Atje poshte ne Prizerend A~ull Frash~rj, 'i Toske me mend, Kshtu kil nise te ~ile kuvend:

Ene. breshtet t' Kapitolit 1)

Dale nuk kisht' e murrle ulkoja, Per me i dhanun sise Rom61i1, Mbasi shame kje per dhe Troja: E atje larg, pl.', kah Urali, Npp.r alo breshta te Jarta, Siellej Shkjau, si shkcrbe mali, Tue kerkue per molla t'tharta, Kuer m'kto vise te Salkanjt Te Paret t'one, Peldzgjt e mati! 1). Prej ktij vargu e rresht per 119 tjere, mbas dishirit te Shkelqeses s'Tij Z. Mihajlit Turtulli, misit te Kshillit te Nalte, icilli per ket epizod i fali auktorit lOeo frcs, kjo kange kje botue ne nji b roc h u.rete posa-rem nenemnin

ÂŤEpopeja

fisit

shqyptar..

308 -

Gjan e gjalle kullotshin planH, Qet i ngitshin m'fushe te Zotit. Kishin frone e ligjt> te mara, E gjate shtegu t t'gjytetnimit Ishin sht:9 ala larg pcrpara C'm~ prendvere te rruzullimit. Prej kahe fill zen rriba e Verit E m'Vezuv t'veshun n'gjineshtra: Prej Kaukazit r!1'Shkam t'Doverit, Ku rri Albjona e pjeke gjenjesh'.ra, Fis mA t'vjeter kund nuk ka Se asht ky fisi n'zA i Shqyptarit, Ne mes t'eilit punet e Illdha Per Europe zune t'enden s'parit. Po, m'kto male e karpa t'ona S'parit Zeusi njerzl i rysi, E me augure te Dodona Egersien aj jau permysi; Klfi edh~ s'parit Ore e zana Nisen valle me vallzue, E nper vrrije e fusha t'gjana ZO Pegazi me lodrue. KetO, Leka mati hapin Me i dale hates n'fund e n'krye, Edhe n'Hind e <;pori vr apin Rrufen n'dore, vetimen n'sy: Si edhe Pirri, qi, mbrefe pallen E dale detir: si duhiÂŁ!, Shi nen Rrome e shtroj hamballen Te lane ri'kreria Rromake~h t' rL Kudo rrani lurf Shqyptari, Mire aj lidhe me bese e fe, Atje lufta mori zhari, Atje gjaku rrmej nper dhe; E as s'u gjet kGnd mal a rrmore Qi atij hovin me ja ndalun; I ra zhyt aj vales mizore: Me arme ri'dor~ njJer fla~e Ka dalun. {Jal, R'romdKe, po, dilnier mo.tn

309 -

Kjene pershkue nper toke shqyptare, Si edhe fiset e Ostrogotit Me ata Slavt - kta dalshin fare! Por Shqyptari s'e perkuli I g,!alle qafen nen :~gjedhe l' huej: E Ishoj token, ne mal due)i, Po;' te dheta s'i iau kuje. Porsi njaj talJazi i detit, Qi, dynde mal e bardh prej shkume, Deke e mnere tue lane mbas VItit, Vjen e thehet m' kep t' ndoj gume: Njishtfi forca e ~ lido anmiku, Qi desht dam t' na i sjelle liries, ~rdh e u thye m' parsme <;eliku T' bijvet t'malevet t'Sbqypnie5. Pa~ ku!tue Sullta!1 Murati Se Shqyptaret i ka Ishue Zelnra, Se prandej po u rrin aj gati E rol> t' zane p.) i shtron ne.1 themra~ Edhe dynde nji ushtJie breshnike, Te tane djelm t'regjun nder gjaqe: Bota mare eshtet prej frike; Kjan Europa lott per faqe. Por n' ket pune u gjet gabue; Skanderbegu 'i rrfe prej qiellit Pa!len xier atje ne Krue - Se <;'vetue ka n'rreze t'diellit!E si ula tue bul~~ritun, Shqyptari;'s ja Ishon kushtrimin, Qi, shk' a burre, nf lufte me zbritun, Turkut m' arme m' ja shtype guzi~in. Trup ne kame ja ban Shqypnija, Mirt' nder arme edhe shterngohet, E si breshni e si duhija Fulikare mbi Turk Ishohet. N' at turr t'tyne trandet taka Tymi <;ohet der mbi re Ushtojne male, giimojn~ boka, Rremen gjaku shtojt k:lrn~.

~310

$J1tri m' fusbe te DiQt'es Jeni~eri E si kau nell tbike Ie kana.rit T'u perpje ke per toke i nrjeri, Kah e ndrydhe m' fyt kama e Shqyptarit, Aj e shef - sado qi vane, Se me dhlll1C Sl1qypnija s' ~hklitet, E se rrejne ala qi thone, Se p' r Atdhe Shqyptari s' vritet. -'- Jo, pra, vritet, pasha Zotin! Nise Shan Deda, n' fjale t'u xe, Porsi vram asht aj giithmotin, Kuer kje puna per A1dhe. Edhe Mbretit 1e Stambollit Shqyptaret pushken ja kan vue, Sa here Turqit e Anadollit Paten dashte me u shkele m'kanfte. Ku t'a lype e mira e Atdheut E t'a hieke lirija e vendit, Kush a nipash t'Skanderbeut, I C;'do fes e i C;'do kuvendit,

Per t'a ms9 zj ka anmikuil, Si petriti zogjt trumcake, E kudo t'vringlloje c;elikun Nuk I~n token pa e pergjake. Moce Shqyptaret me stalagtit<-, Lire gjithmone kta e kan shkue jeten; E se enden nata e dita, Se z~n vjeta ne rend vjeten, K!a, pose lotit t. naUe Empirit, Qi ushqen krijen e vesl1e luten, Kryet der sot perpara nirit Ene kurr nuk e perkul~n. - - M'kame, atehere, burra te dheut. Mbasi t'zott jemi me deke Per Brie e ndere t' Atdheut, Prap zen Duli fjalet me i theke; Perse sad a kurr Shqyptari GHili e vehten do t'baje me Per Atd.he t}i at!', i la i Pari,

311 -

. E per ndere e per lirie. Sot t'shtate Krajlat ~dhe Mbreti! N'at Berlin n'kuvend bashkue, E kan ba pleqnien n'mjet veti Malcien Knjazit me ja Ishue: Me ja Ishue knjaz:t Malcien, Me l1a da ne vlia me vlJa, Me na hupun Shqyptarien, Me na Ianuli rob nen Shkja. Kush a nipash I'Kastriotit, Qi ka ndere e nuk ban kore: Burre, si burrat qi kjene motit: Aj sod armet Ie rroke n)izore E Ie dale ne breg te Crmit, Prej kahe Shkjau rri e na kercnohet, M'ja diftue botes e polemit, Se pa gjak Shqypnija s'shtrohet. Ktfi s'do t'shklase, jo, kama e huej; Kush, pose nesh, s' zen qe m'ket toke; Se na rob s'j shtrohna kuje, Der sa t'jerni gjalJe me koke, Me eshtna t'one, po, na Shqypnies Nji muroje kern' per t'ja vue, Qi edhe topat e Rusies S' kan per t'mujte, jo, m 'e dermue. - (Vijon)

P. Gjergj Fishta O. F. M.

- 312-

HanOoi i LBke i1ukagji'nit. (Shkruen

A. Shtjefni

K. Gjec;ov O. F, M.)

(Shikjo Nr. 6. tt! "Hylli i Dritt!s")

TE LANUNA T. (Testamende).

Ny i I. OROE: Kanuni i Lekt!s nuk njef '!'estamende; e per ne dashtt! kush m~ lane gja prej pasunish It! veta per shpirt, duhet do e mos pelqimi i kushrijve. Percaketimi

i te Lal1unavet

(i Testamendevet).

ยง, 1. Per It! lanunat a te falmet a, si thott! goja e kombit l' one, "me lant! gjasend per shpirl"; merret vesht me lane gjiJ per Kisht', si: are a livath, kopeshl a veshte, prozhem a zabel, rendin e ujit, a edhe lang e plang me t' eger e te butt', do l' i ket: a) mendt e shndoshta nt! krye; b) te jet i lirt' kah e lallmja; c) mas tt! jet i tutun prej kercnimit H! ndokuej; d) te ket tager me lane.

Ny i II. Mendyre te Lanunash. ยง. 2. Te Lanunat jane dy mendyresh: me, e pa barre. a) Te lanunat me barre (me detyre) jane ato, kur lanesi ja cake ton Kishes nji detyre, h. f. me thane nji a dy Meshe ne vjete per shpirt te ti a te parvet te Ii, per at pasuni qi pc. len. b) Te lanunat pa barre jane ato, kur lanesi po len gjasend per Kishi! pa ja caketue kurrfare detyre, e xehet si e falun.

313-

d) Lanesi asht ne detyre me mbledhe kushrinin e vet e Pleqt e fisit me dishmilare, e, si lanesi si ke1fl, do te ven gisht ne leler si e lype Kanuni. Ny i III.

Tagri i te dalunit fare. §. 4. Gjithkush asht i zoti i pasunis se vet, e aj, i cilli don me lane gjan e vet per Kishe, asht i lire e nuk mund t' andale .

kush.

§. 5. I ati edhe ne mos paset djelm, nuk mundet mp. ja u lan~ bijave as toke, as plang, as shpi. §. 6. I aU, per te gjallet te vet, ka tager me u fale bijavet te holla, rraqe, <;alda; permbas deket te t' et, se ka tager bija me lype Ie faimet e Ie folmel e I' et. Ny i IV. Tagri

i kushrinis.

§. 7. Kushrinija e te dalunil fare, kan lager me shperblye loken e gjan Ie dalulJit fare; porse <;mimin e kesaj pasunie do Ie ja dorezojen Kishes, mbas melldes se Ie dalunit fare. §. 8. Me pase lane uhat a delyre gjaqesh i daluni fare, do te lahen prej pasunish Ie shperblyeme prej kushrish, e tepricen do 11!ja dorezojen Kishes per shpirl te dalunit fare. §. 9. Me deke ne. Ie paprilun i daluni fare, kushrinija kan lager mbi gjii e pasuni Ie Ii J). §. 10. Edhe ne mos lash Ie gja me shkrim i daluni fare, kushrinija jane ne delyre me mendue per shpirt Ie ti, po s'e muerne ne kujdes ket pune kushrinja, fisi e Pleql e katundit, kur t' a dajen pasunin eli, ja u cakelojen se shka do te Ian per Kishe. §. 12, i'oe p3set bijat Ie marlueme j daluni fare, e per ne -eshpeI:.b.I~fshin P?sunin e Ii kushrinija, ne delyre jane me i prite . . e me i percjelle mbas Kanunit. .§. 13. Po ,pat djell1' i aJi nuk mundet me ba lestamend. Ii

. <D. Si intestato morjtur, cui suus he;:es nec sit, agnatus Jjro.ximus .~amiliam 'habeto. (Ulpianus, frag.lI.§14.-XII T AS. Tabula V.) Lex. ex ea fa.mi§ I.) lia, in quit, in eam familiam. tIdem, XXIX,

- 314§. 14. Po diq i ati ne te papritun, tuj lane djalin ferishle djepi, kushr1nrja do t' a marre ne klljdes qi bahet 1'::'.vjee;. 1).

pasunin

~ djalin

mje

KRYE I TETE

Shpija e rrethi

i saji!.

Ny i I. ,,5 h p i j a e I h y e m e k a 500 g r 0 s h

per

n j i I ez 0 t."

g job

e, e d y

§. I, Ne themel xehet shpija po !<je klllle, medheske a kesolle, mjaft qi te ket caranin e votres e Ie qese tym. §. 2. <;do ndertese qi te gjindet n' oborr,asht e njitun me shp\ pse gjindel ne hije te saje; po u fye, k a gjobe e dy per nja. §. 3. 5'i hihet kllej ne shp\, per pa i ba za n'oborr. §. 4. Thirre e se t'll pergjegj kush, a rri e prit, a nisu ne pune t'ande. §. 5. Po u shtyne edhe e;ele deren, shpija xehet e thyeme edhe e pruejtun, kc\500 grosh gjob~, e rraqe te hupuna, dy per nji §. 6. Kanuni thote: kush te ja theje shpin kuej, per nder te marrun kc\ 500 grosh gjobe Flamurit (Bajrakut), e prej sendesh ie vjedhuna, dy per nji Ie zot. §. 7. Valh gjaje, kc\ 500 grosh gjobe, e dy per nji te zot. §. 8. Vath bletesh, ka 500 grosh gjobe, e dy per nji te zot. §. 9. <;erraniku i lamlit, kc\ 500 grosh gjobe, e dy per nji U!zot. §. 10. Koshari i drithit, kc\ 500 grosh gjobe. e dy per nji te zot. §. 11. Me ja thye kuej shtekun e oborrit, t'ares, Ie livathit a Ie kopshtit qi i kc\ para shpije kc\ 500 grosh gjobe, e H! zot punen H! ndreqne. 1). Quibus testamento tutor datus non sit, ex lege XII Tabular. agnati sunt tutores, qui vocantur legitimi. (Oajus, Ju.t. comm. I. 155). 2) Per shpi te thyeme merret vesht kur ~ohet nji njeri bakeq, tinez e pa e pa kush, shkon e ~ile deren e shpis se huej me mende t~keqe, a ban ndo i bire ne mur sa me muejt me hi mrende per me pruejt a me vj..dhe 1 gjasend.

'- 315 Ny i II.

Rrogtari. § 12 Zotenija ka urdhnesen, rrogtari ndigjesen. § 13. Rroga lahet mbas vendimit qi te bahet

ndermjet

zolenis e rrogtarit. § 14. Per ndo'i faj qi te baje rrogtari zolenija se mund te ja baje gjobe rrogen. . § 15. Po vodh a vrau kend rrogtari me buk e me fjale te zotenb., rrogtari bjen ne faj e ne gjak, porse dami asht i zotenis, e ky do 1'a xjerre se !{eq rrogtarin. § 16. Pondolli cubnija a vrasa ne katund Ie zotenis, do t'a largoje rroglarin, porse me rroge te motmotit do t'a percjelIin, per arrsye qi faji kje i zotenis e jo i rrogtari!.. § 17. Po bani ndo'i mrapshtim rrogtari a ne katOnd te zotenis a jashta keti porse ne mende te vet e pa dije te zotenis, damin e gjoben do t'a hjeke rrogtari, e 11e ju dashte zotenis me e percjelle, rrogen deri n'at dite do t'ja nape. §18. Me vra kend rrogtari ne mende te vet, gjakun e t;on ~e shpija e vet. . § 19. Me vra kush rrogtarin, bjen ne gjak meshpi te H, . por zotenis i pritet mik. § 20. Me ju mbushe rnendja zotenis me dir rrogtarin vet; pse nuk i pelqen e pa e ~jete ne faj, rrogen e vjetit db te ja laje. §21. Me u dyndi! zotnija me plang prej nji 'krahinet ne nji tj('.ter, po s'e muer rrogtarin me vedi, ja ka rrogen e vjetit; po se t1 gjegj rrogtari me i shkue mrapa, ja ka rrogen deri n'at dite. § 22. Po i kecej rrogtilrit me u da prej rroget para valljd, vec; pse i merzitun, zotenija do t'i nape rrogen mje n'at dite. § 23 Po s'i heci mbas dashunimit te zotenis rrogtari, mund t'a daje, se me va goje keqas mbe te e m~ va dore nuk mundet. § 24. Me sha keqas a me rrafe rrogtarin zotnija, e per n'u dafte ky para vadjet, per te rrafme e per te shame do t'i ligjohet. § 25. Brimen e qortimin te zotenis do t'i kaperdije rrogtari. § 26. Me rrafe rrogtarin clara e hue]; ky !ype gjygj e zotenija . 'hl:1kert te dhunueme.

- 316Ny III. Bariu. § 27. Bari thirret aj qi j prin tuf~s-gjas- ne kullose. § 28. Bariu rrogtar- asht n~ detyr~ me ja vo. menden tuf~s t~ mos t'i damtohet as mos t'j bilje dam kuej. § 29. Po i bani dam kuej bariu me gjil, i zoti i tufes e Ian e jo bariu. § 30.Me j trete ndo'j kambi! berri bariut, do t'a baje me dije te zon e tufes, e, si j zotj si edhe bariu do te perpiqen ne hetim te tl. § 31. Po i treti bariut ndo'i berr pa shej e pa duke, j zoti i tufes ka tager me ~ue bartn deri :1e be; po ju Iii me be, s'i ka tjeter detyre. § 32. Po thej qafen a u kafshue prej bishe ndo'i berr, bariu a ne de,tyre me ja ~ue &hejif1 te zot, f: Ijeter detyre s'a kft. § 33. Po ja vodh kush ndo'j berr bariut, detyra e ke~t asht me e ba me dije te zon e tufes, tuj ja kallxue vendin e kohen se ko. e kur u vodh, e Ijeter detyre s'j ka. 1)

§ 34. Po duel cub barill v~te, gjan e vjedhun do te ja kethejen te zot ne mendyre te Kanunit, edhe e percjell ne pune te vet. Ne mos e paset krye vjetin, rroga do t'j nepet mje nl! dite nl! H! cillen u gjet ne faj. § 35. Me vra bariu clIbin tuj vjedhe a tuj pretue tufen, gjakun e I;on te shpija e vet, e sa per berr a tufl! te pretuem, i zott do te krt;patohet. ,§ ;36.Barlu asht n.e detyre me ruejt gjan, e nuk do te ,Ptlshtetet ne te thurun a te pathurun, sepse "Gjaja do roje se hece, ,... toka nuk lot." .~ Ny IV. Ogi~i. § § qe bariu't, 500 . t grosh

Skj~pi a ~ashi i ik~mbones.

37. "Ndera e vathit asht ne kumbonet". 38. Po u muer pre, per dhune a prej ndo'i marazit a faskjapi a dashi i kumbones, e po s'u vran n'at hov, gjobe i merren pretarit, e . gjaja dy per njL

1).233:1>0 u vodh shtaza, bariu do t'a biije me dije te zon kG e~.r u vodh, e tjeter detyre s'i ka. (Kanuni i Manu-it, Li. 8: Zyre gjygftaresh. ""

~,-~~ "

317 , ""

Laj me. Rrokull Shqypnis.

ShJwder - Me ]3 te k. mojit ni! masditeu <;pall lain1i zyrtar se Pushtedet e mdhil kishin njofti! zyrtarisht Gjeverin e Tirani!s potsi te vetmen Gjeveri sl1qyptare. Per ket shkak, PerIimtarja e Shkoders, si giith here, ashtu edhe kso heret ndej gati me ba nji manifestacjon gzimit per ket lajm kaq t~ ngushllueshem per Shqyptare e njiherit evarijet ndaj Pushtetet e mdhi!.. ' N'oren 5 m. d. i Ndri~mi Zotni Musa Juka Kryeteri i Perlimtares foli tuj diftue gzimin e madh qi aj vete t'ldite e qi do te ndi!e sejciIi Shqyptar tuj pa se verte Shqypnija u ba e u njofte zyrtarisht edhe prej Europet, mandej porositi bashkim'n e ndigjestn ndaj GjeverJn. Prej Perlimtarjet populli mare, prl prej Bandet, shkoj ne Prefekture kO prap Kryetari i PerIimtares, ne pak.fjaJe i diftoj Z. Prefeklit, gzimet e populI it te Shkodres, te cilitZ. Prefekti ju pergjegj me fjale te zgjedhuna. Prej andej, populli me Kryetarin e Perlimtaresshkoj, oe Koncullade Ie Frances e ,'llalJs, kO si Konculli i'Frances aiihtfi edhe komandanti i ushtrive ilaliane ju falen nderes popuIlit per simpatJ e evarJ qi ishte lu; diftue e maruen tuj brohorite Rrnofte Shqypnija! - Shi ne ket dite'u kndue neper shtylla te gjytetit komunika!a zyrlare, ne Ie cilen diftohej se Marka Gjoni kishte Iype me tI marre vesht me Gjeveri per me r1t ne dore. ' Ky (ajm shtoj ma fort gzimin e Iaimit te perparshem, tuj na ba me shpresue se ju vO fu;;d nji here e pergjithmone mjerimeve e se kjo dite do te jet agimi i hyllit te ShqypnJs. "', -

kto

ditt e mrame,

serbi

desht

me oa

pa me

lexuest t'one, me kndue se shka, thote serbi, po i botojme , tra, gjith ashtu si i kan qite.

ato le-

balona te veta, prej kahe qiti do lelra rJ;e te cilat grishe kshtenimin e ShqypnJs me u <;ue peshe kundra Gjeverijet. Per me muejt,

Vllazen kshtenim Mirdit e tan Dukagjni. Ma shum se pesqind

vjetve

kjeme rob te Turkijes.

Fale minders.Zo~it mas gjth mundit e mas gjth jena libru asaj robnijet.

hiftash

"..

318

Gjll! Evropa don qi Shypniia Ijen e liblume, qi me ken edhe aJo y;;ym n' vedi, si kur jan edhe tjerat derZavat ner Evropa; qi me ken edl1e ajo e ujdisun, qi me pas rruggat e qimendiferrat e shkollat. Kjo as!lt fort bukur e mire Kjo ash! edhe dishiri jon, rise edhe nil dona me ken dzrillum me pas shkolla jo sadhde fmija jon par edhe na ple\t kena \d me msu me shkru e me kndu - pse njaj populi, qi asht i dzrivillum njato shkojn per para me pun Par rl~, vllazen, qi e njofim mire Turkul1, a mundnena me zan bese, qi !lIe y\ymet "Turkijet Tirana? A 1l1undnena me besu qi kan mena dhsn desturdhek, qi ata nee per P,Hil pesqind vjelve nil kan majt si robni? A nlUildne me ken me at y<;ym, qi don me na up fen~ ton, qi na ndes e naj up katundet tona? A mundnena !1iUdllrlle me ken nen ket y\ym e nen ket urdhull, qi sod tpart c TlIrqnimit agik flasin: "qi ju keni ken raja e jon tesh ~esqina vjet e ken~ prep me ken raja e jon". - jO, VLAZENI Na nuk e dona robnin e Turqnimit! Ncl {iishrojm lirin e ,bashkimit mll sjedh per smarit, pra kush dishron mll sjedh per smarit nuk mundet mu Ishu, qi Turkija mu jeretis e rre si ka kene. SHYPETARI Ne da~im me kriju nji del~av nen y~ymet TlIrkijes n'Tirana at err na vetvedit i kena vue prangat l1e dore e ner kame At err kthej prep nat vakt, qi ne na kan shkel, kur skena ken tzot me RFYE FENE TON, kur skena mujit ME OODIT KISHT TONA, kur skena guzue me vue kumont ner kompanjela ton, e kur na kan myt MESHTART TON. . Me dvertet njat vakt asnji SHYPE!AR I DRET Auk e dishron. Ne kjoft qi at vakt nuk e dishrojm, pra na duet me OjITH FORZADE TONA me pumie, qi kjo pun mas me na bae vaki. Per ket pun Mirditsit e kena ap lirin ton republik. Per ket . Juftojm ;..e pushk n'dore kundra y~ymetit Tirans e kerkojm prej Evropet, qi me na njof!. ,

Delegacjoni i jon n' Zeneve ne konferenz Sho~nis Popudhit ka mryt, qi ne Shypnii mu ~u komisjoni per mu pvet popuJl:, se cka Iypin.

319-

-'if)

;--';;">'<'";"::

'"..

Ne konferenz n' Zeneve ka ken deri tesh delegazjoni i Tirans, 'qi ka f(11 qi asht TAN SHYPNIjA me 'tirana, e dhe ka <

ap ma t' reihmet ardhunit

fjalt per kapitan

Marka

Gjonin

ton. Te

dllegazjonit

Mirdits n' Zen eve ka met y~mi 1 Tirans i marum prc;j fjalve t' rer;hme, qi kan fol< per Mirdil e per gjht kshtenim Ie Shypnis. 'Kush i ka n1mu yr;ymetit Tirans n' Ze-;'eve? Taljant, qi Jan anmiqt ton, kuja asht asr;erija Qi KA BAE KISHEN S'-'TADH, edhe na ka mar erzin grave e varzave tona. E kush i ka nimu delegazjonit Mirdits? Serbija, e zHa asht ne konferenz ne Paris t' pagjt i ka dal zot 'lids ton. Serbija asht miku i jon e don me ken KOJMSHI I MIRE.

SHY PET ARI Per pak dit ka me ardh komisija e Sho<;njs Popullit. Diftoni sbashk~t: Nuk e dona ycymetin e Turkijes t' Tiransl Kshtenimi i Shypnise don derzaven e lirin e vet,jose luftOljn de!'i ma t' mramin pik gjakut.

dot

SHYPET ARt Tjemi t'. sbashkum

e mos u rreni fjalve l' reshme

e 1lalis. SHYPETARI lta1ia asht anmiku Mos u rreni fjalve Tjemi t' sbashkumt SHYPETARI

Tjemi me kapitan

i Shypnist t' reshme Italisl

Marka Gjoni! ,>,:i

KSHTNIN SHQYPT AR N~ KAMI Sahati maj mrami asht aferl Nuk e Dona hyqymetin e turqnimit, t' Tiransl Dona lirln Republi~ kshtenimit ton

Ti~ans

.c )

- U hap u ~ue peshe prap

320

fjaIa neper Shkoder se komita e Marka Gjonit kundra Gjeverijet e se e ka thye ushtrin .t'one

per ane. Por desht Zoti e kjo fjale e zeze duel bosh pse si marrim

vesht, andej nuk ka tuej gja, pos ndoj Lezhes, e ne Puke. Gjeverija me pruejt ndollte n'ato ana ~oj me 'i here Z. Shuk

pshtjellimit ne Malci te ~e do rrezik qi Olund te Serreqin e T. Luigj Shantojen me do ushtarE:! tE:! cilet porsa mrine ne Lesh, kQ gjeten edhil Z. Bajram Currin, u perpoqen me te njoftunin atdheta'r Kol Tomen, bajraktarin e Veles, e kshtO ne pak kohE:! u shue aj zjarm tuj ndreqe Ma:cin e Leshes me Gjeveri. KtO shifet ~iltas se kO merret pOna me urti shkon ma mare. Per she mull kemi ~iten vullndetare te kshtenimit te Shkodres e cila porsa hini ne Kaliva~ mrrini 1llP. e pajfue vendin aq marE:! e mire sa edhe sot permendet urtija e burnija e atYI1E:!'zotnive te ncJersheme verte adhetarE:!. Po t'ishin ~ue per gjith ane ks, gjindesh si ne Lesh e ne Kalva~ per taman se deri tash ishin shue te tana ngatrresat.

- Po marrim vesht se Bajram Curi e Ahmet Zogolli jan/;! emnue Kryetare veprimi t, i pari per Mirdite e i dyti per an~ te MatE:!s. Kush njef urtine energjin e ktyne zotnive, do te gzohe t pse mundet me kenE:! i sigurte. se kan me i dale nE:! kryt'. - Erdh nE:! Gjytet t'onE:! Z. Avni Rustemi i cili me 9. tE:!k. m. majte n~ Sale te Kinos nji konferencE:! plot atdhedashtni. Qellimi i ksajE:! konference kje me perM nji batatjon intellektualsh bas-Ilke me gjytete tjera te Shqypnis te ci/E:!t tuj dale neper male e katunde e tuj u perpjekE:! me populi te padtshem t'a mrojen si me dashtE:!

komin.

si me i nimue

e te ja shUn nder

mend

se ka Shqypni,

~ do lid te rrnoT~, e pos Shqyptaresh kush se do t'a gzoje, te perbahet nji Komisjon organizatuer per ket bataljon, porositi botimin e .shtojces s'Agimit dy hell! ne jave e sa sende tjera te mira e fort

nevojshme

gje

inteligentat

per

nji

asht

e Shkodres

verte

thirrjes

atdhetar.

se kti

A kan

pergje-

idealistit?

]

- Po marr!m vesht s~ Gjeverija paska dfl me c;ue nie burse te vet~n prap di~a djel~ tjere perj~~ht~ per me. u Kta dje~m,. sldomos ne kjosh.Jt1. te vO~jel k~h:llue n~e~ kl~dlme. Sl te

shkojne

atje

kan

xane

Sl duhet

u prO

SI nJerz

te gjy-

tetnue~; kau me xan' d1jee ",11aq " madhesa k~r.. kihei"' J

- 321ne prehen te nanes d. m. tho n~ Shqypni tuj ju duk~ e pal1ieshme trajta e vendit te vet, ata me at soj dijet qi qysh nl! vocrri 1I mesuen~ me thithe n'ato ana, kan me rrake spate.e qeser e kan me e zhukurue. Per faqe te ba,rdhe! Po a ka me kene n,dokush qi ka me vrojte kta xasa si kahe moraIi e kahe kndimi? Korcujt se duhen gjfl, pse kta s'mund marrin dy rroga e pse po kthejne tektej Ie kqit; pra do Ie gjindet nji tjeter zyrtar - a e dijtne i pag\-lem me ar - qi mos te keet tjeter pfine ne Vjene, vec; me kqy:-e studentat. Po C;efare msimit e edukacjonit mund marrin nji fmi i vogel larg sysh te prindve ie vet? Ce fare ndisish kc.mtare mu,.. ndet me ushoye ne zenfer te vet aj, i cili qysh ne vocrri te v.et s' ndjeu tjeter vec;. tuj fole per Ie huej? Te kontroloje Gjeverija ma pare te prOmt e xasve qi jane atje mandej te veproje. Tek e mramja c;e nevoje kel11i na me e c;ue fmin qi ene s'di me da te , mirt e te keqt, me e perdhose perjashta pa pase krye ene shko- . Hat qi gjinden ne vend? Vendi i jOlle ka mjaft shkolle kfi fmija munden me ju gatue ma pamunde Universitetit, pOl' Iypet qi edhe Gjeverija te kujdesohet per to e sa harxhon perjashta te harxho]e ma mire nE vend.

Theth - Korrespondenti i jone prej Thethit na lajmon se me nji te k. m. ju dha kushtrimi Shales me dale ne Qafe te Pejes se anmiku kishte gjue notken t'one e dote me e msye. POl' ShaJa, si e ka pas'l! gjith here zanate, tuj brite e tuj lurue si luaj u turren kahe Qafa e Pejes ku krisi pushka, pors'ngjati shum pse anmiku u largue e t'onet kthyen. me faqe'ti! bardhe nder shpija tuj kndue e tui qite pushke 'prej gzimit. U fumet! - Lesh. Na fajmojne prej Lezhjd se u emnue Nenprefekt Z. Marku i kapidan Gjoni!. Jemi gzue fort per ket lajm pse tuj njoft!! urtin e Ii, jrmi te sigurte se Z. kapidan Marku ka me diejt me i krye detyret e veta e me i dhane Lezhes nji ftyre tjeter. Njiherit i urojmi me zemel' emnimin.

Tirane. -- Pak para se te kryhej se botuemit

Perko he-

shmja e jone, l1a erdh lajmi i c;aktimit te kufijve te Shqypnis, prej Konferencet t'Ambasadorve Ky laim, per ne kjofte te vertete shka perflitet, diftoll se al1miku ka per te marre kodrat e Moksetit, Vukpalaj, Vele<;ikuo e I1d')j mahalle te Kastratit. Ktfi shifet c;iltas, pa,. drejtsija, -me te cilen, tuj mos i mjaftue t~ rragcuemt e Shq"'ypnis se mjer ne vjete 1913, desht kso here per hater te serbit, me i vO

- 3:;;2-

thiken ne zemer Shqypnis e me shkpute prej krahnorit te saje Lt! ket e Malcis, ata Sparlaj, te diet me trimni te veten kjene gjith

"~ 1

her!! ,ndera e muroja e kom.it mare.. Shk~ i. b~n!. kuej SI~qy~nija qi sod ENropa don me e hup!!? Me C;e fare dreJtslJet do te bahet sot ~ Maldja e Madhe kashata e anmikut?:1:

Si do qi te jet

puna, sot Shqypnis i jane

pse mas sodit s'ka ma Leke!

Aj Spartan,

kpute krahet,

qi s'u thye kurr, por u ~1

dogj e u poq pa u thirre kurr robi i huej, sot, mas gjygjit te mrap- 1, shte t'Europes

do te njehet

robi i anmikut, atl do t'j perulet, at@

te njofe per te pare! Pat arrsye Vjershtari i jone ne vjetin .j 1914 me Ishue mallkimin Europes, e ky mallkim qi u vertetue ne -~

dCI

kto vjett e mrii~ne ram hilpe Shqypnin.

prap permi ata te mrapshte

qi duem me

~ - Ne Tirane, duket se punet jane gjithnji berdhok; mini-.~ . ~teri s'fi vendue edhe, pse dikush s'e pranon, ndoj tjeter dishron ' me dall! e k ShtO ndersa ne Tirane ngatrrohell e shamatohen per karrika, anmiku fisht tuj gatue pOne" e vet. Kshilli i Nalte, per me jt:t vfi fund ktyne ngatrresave me ~ dekret te v~t dau qi Parlamenti te shp~rdahej deri ne Kallnduer. Por shka se disit deputeten, te cillve s'u xeh~t vendi vend pa e pa vehten ne karrike, kan nise me c;ue turec;kat e mundohen me bfi ;

;

j ..

.c;e-fNOS,per me C;ileParlamentin kundra vullndetit te kshilIit H! ,~ Nalte. Kta dishmon C;iltas se edukacjoni i tyne asht teper i ngu- . shtuem prej ego.zmit, e kur ata s'din shka asht ndigjec;a e urtija

shka mund presim prej popullit?

Rrokull Botes. Nji nder c;a~htje ma me randsi te mojit te kaluem kje ajo .

e Slezjes s'eper, masi

per rreth soje ishte derdhe gjak shum e i-'

shte vfi sa heresh ne rrezik- qetsija e Europes mare. Kjo c;ashtje

,muer fund me 20 Tetuer, mas parimit "Ium i forti," pse, sado qir: pose gjith arsyeve tjera, sh,umica e popullit kishte Iype bashki,..

I?in me Germani, gjithnji, se mramit Ententa desht me i ra nynit

t~ kames Germanis tuej i dhane Polonis Pless, Rytnik e Kottovitz, J """-<t.uejda njanin krah te Ratibor-it prej Germanijet, tuej d{! dysh;:

"'.-:-~'"

, :{2-3 ~

'.-

,.--..

':,?~

. "

...

krahinen Hindenourg, e ne kta te dam Hindenburgu i !.nel Omnanis; ju dha Polonis krahina Leulhen (pose gjyletit) tuej JUJshue prap Polonis edhe gali he]t rrelhet Tarnowilz e Bobli'ilitz 'kah kufini. Kso doret ne lame t'industrls ne Slezje !'epef i ra O~rmanis me bjerre dy te Ireta. - <;:asl1lje me randsi per mar,e politiken e' Europes kje edhe ndermjetsija e !tails pH me shue trazin\e} e shpeshla qi vijsl1in tue) u shIue perhere ma fort kah Ungerija nuk dote me i Ishue Austrls Burgenland-in, si iSMte kene v,endue ne nji mledhje te bajlozave ne Paris. Edhe kso .heret na duhet me thane se ajo qi u da laget kje Austrija. .Por mledhja e Venedikut . ka nii rands\. Della Torretta me nde'rmjetsi te veten l'i ka hjeke mjeshtrisl1t nji dredhe shpines Ententes se vogel Ie Zotnl Ben~s.' , Della Torretta i ka xane fr'ymen ne fyt njasaje Entente te vogei, qi ishte gjith uzdaja e politikes se Prages e te Belgrad1t e do te viejte porsi themel i njasaje Europe Ie mesme te cillen, per tash, <;:e- , koslovake e Jugoslav e shifshin si n'anderr. Italija, luej ba at nder-

mjelsi n'emen fEnlentes se rnadhe, nu~ i la uzdaje Belgradit se mund do Ie bashkveprote me Prage. E kot muer me i sjelle $'9t Zotni Benes kah P1uigji, gati si te dote me pvete, se kah mund rrjedhshin ato pOne, pse ne kryegjytet te Frances sot per sot kan halle tjera e s'u del ngae, p.er hater te <;:ekoslloyakis e te Jugoslavia me gerga anzat me'krande. -- Por nji nder '~ashtje qi, si sa tjera, kishte mete pezull e per te cillen jo vetem per simpati, par edhe per p61itike dishrohej ne 'Ie tan~ Europen Ie merrte ,zhviIfim, kje ~ashtja shqyptare. Dhunlt e padame qi Serbija shkote tuej ba perhere e ma fort nder toke t'ona i dhane shkas konferences sl:! bajlozave e Lidhjes se Komeve me i dhane nji here fund ksaje ~ashtje. Lajmi i gzueshem qi Ekscelenca e ti Z. Bajram Feu i i u perkuejdes me u ~ue me nji here Prefeklurave kje ky: Konfer~nca e AmbasadorYf i lajmoj Delegacjonit Shqiptare vendimin qi~-dhane me 9. XI. 21, shkurtimi asht ky: Fuqiet e Mdha e njoften zyrtarisht guvernen e Shqipnies dhe Shqipnien e njofin si shtd sovran e indiper.dent. Kufiet jugore mbeten si~ ishin shenuem ne protokolin e Florencit. Ne verilindje te Shkodres tue siguruem mprojtjen e ktij qyteli do te si-

gurohet nje gryke de boushe dhe mprojtja

Podgorices. Ne

juge e prendim ti! Prizr~ndit kufija filion, nga kta 729 dhe bashkohet me kufinin 1913 tuej shkue :1ga majet 1996? 2381 e 2312 Ne prendjm juge te Dibers lie nji mendyre qi It! lihet rruga e

, '/

324

Strugl!S me Diber jaRht kufinit it' Shqiplaries, Komisjoni perbahet prej kater antarve Ie shtelcvc qi l<an nenshkrue e do te shkojnl! nl! vend per me caktue kufijl e Ihanuna tue pasl! edhe anlare Shqiplare e serb me titull konsultativ. Do II! kujdesohet qi nl! reklifikimel evanluale Ie kufijvel Ie merret para syesh qi te lihen sa ma pak popullsil! qi tl! mundet. Kshilla e Shoqnies se Kombeve tue i u peshtete nenit 46 po mblidhet me 18 te ktij mueji ne Par.is. Ky venriil11 do te shkoje ne vend plolsisht e Lloyd George u kercnohet Jugoslaveve n' emen te gjilha Shteteve Ie Lidhjes se Kombcve se po l1uk liruen me nji here toket oi i kjene njofte Shqypnis, gjeja e at! Shtet do 1C :;len~ t si ne lufl(i I1It It lana Shtelet e Lidhjes e kta Shteh' detyrol en 111<:'.kpu'(; ,do rnarredhanjc me Jugoslavi. Serbl kan me kene, kujtojm(:lna, aq H~ ~endshem sa mos me i ra mil murit me krye e cia t'u napin IIrdhen ushlrive Ie vela me vO gishtal kah palen vO iliemrat. - Por para <;ashljes shq.yplare dOli diejt!! se i qili pOne e pune \" mjaft si Bajlozave ne Paris, aslilu edhe Lidilje.s , "e komeve te dalunt e Mretlt Karl t'Absburgve n'Ungeri. Ne ket rase kush u perpush ma fort kjeEntenta e vogel, e cilia u shternglle m'arme, tuej dishmue se, po t'a pelqete populli i U!Jgeris Karlin per Mrel, do te shperthete nji. Infte e pergjakshme, Por Jufta s'u bli, pse Ungerija, pengue faret ne lid Ie veten prej Entenlel Ie madhe, mas d0 mledhieve fort Ie Irazueshme Ie. bame lie Parlamcnl, <;palli, gjithlllone mas urdhnit II< Sl1te'cve t'Ententes, nji ligje neper Ie cillell.difloheshin p'c. te r111l i!;;+h pjcstilrrt e !?jakul t'Absburgve. Por Enlenta ~ vogel c sidomos <;ekoslovakija e Jugoslavija diftuene se nuk kond~ndohe5hin me aq, e, msue gjithmone me grryr, perdoruene ke! rase per me Iype prej Ungerijel nji shperhlim ~hp(l'simesh, rr.-"i a')

Sh .::telshtrin

k shin

pac

Gue

11'"

Kimi

veil

111 pl!'j

s~,t~ p.f' pa ;e!s jel t pl rnrendshm , qi n'Urged n ('rrlt 10\'( PIIher.: n 1 ,'ee"a l vfp ni:' nezik te rande ldhl' qtlsin e POl'u.ve fqi] e ''''Ie ,eq,s vendimin TrianoI'. Eotenta I' madhe nuk i p;.11 me udhe klo shperblime e prandej urdhnoj (}i a)o pune 1I10SIe permi!ndej ma e kshtO Enlentes se vogel ju desht perdhuni me ule armet, per me i kape Wap, ndoshta mil shpejt se mund e mi!ndojme na, per me udale zot jo ma kufj)ve ie vet, por per me shue trazimd e pmnrendshme te cillat, sidoJllos ne Jugosllavi, po v'ijoj gji!ja e sOlshme, kan me i qile pfine Europes mare.

',.

325 -

Svicer. Kishte me~ u dashte me u thane per ket republike, qi nuk muer pjese aspak ne lufte botnore e qi e ka paren ma nalt se kurr nji tjeter, se do t'a (ket pOnen ma per fije se askush, e pra dihct se shi prej kursit teper te nalte te -pares se saje, ka mete e pengueme ne veprim tregtar, pse askush nuk shkon me ble ma gja alje e velem oder fabrikesahatash numri i pOntorve te metun pa pOne kapet ne ma se 60.000. Irlande. Ne ket Shiel qi e Ihrret vedin gjithnji' republike te perpjekunal me Ingillerre, prej te ciilel aj populi don me u shkp!1te, kan pase do I;ase uzdajel pOl' edhe do I;ase prej Ie ciHavet nierit i nepej me thane se nn godi aq i shpejle nuk mund do 12 \lite 0 ~ V <lIe r a me 2\ Tclucr i siellej Papes me nji t'elegra1e, tueL ju fale nderes per hap qi Shejtnija e 'fi kishte ba per populi l'lrlan,des para Mbretit, e, tuej permende te gjegjunt qi Mreti i Ingiiterres i dha Papts thole, se popuiii i irlaIJoi:-s isil(e i sugurte se nul: :i1Ulld p"lq~hej aja mndyre \,ppriulit nderdyzash qi bajlozat e Mbretit diftojshin. Thote edhe se aj nuk besote Sl: populli irla ]d~~ e k;shte me delyre 01" j nd~j" m~ besc Mrel\t t'lrlandes. Pamvarsija e Irlandes ashe cpalle formalisht prej perfaqsuesve te popullit e pelq~le !1lilndej edhe pr( j popullWmare. Ne telegrafe de Valera vijon rnandej e thoti~: Irlanda dishron me jetu,e ne pagj2 e llIi4si me popuii l'Il1giJterri:S njasillQ si 111':g;iliI popujt tjere. Portugal. ne Lisbone

desht

Ne marirn te nji gostes me u qite pjesrarve

qi kryetari i Perli-Illtares

te qeveris,

kje bhpraze

nji

bume 5"1 ,]~ ;1, 'Ie Ie ,:'lliil ministral merrs'1in me dale prÂ°.i odet. Burnja "\1arroj let difa nder min'stra. Policija xOni disa kryengriles, te ciIle: ishi 1 ken~ str'lke n~ n.ii kafe. Dy dit mas ksaje pOne da-:: namet nis~n me bombardu2 gjytetin e Lisbones. Kryetari i republikes, tuej mos dashte qi Ie derdhej gjak, rrxoj ministerin qi ishte kene mkame nen Kryepari te Manuel CucJo. Mas k:i ndrrim ushtrija republikane e marnarel rane re fash, as lJuk u vertetuen ma trazime. Bulgari. Me 22 Tt:tuer par.dite kje myte minis!ri i luftfs . ne Bulgari Aleksander 0 i fI'\-i I r 0 v. Sa ishte tuej kthye minislri, percjelle fI'automobil prej dy miqve te vet, prej Sofijet ne KUstendil,kje rrethue rruges prej nji \etet qi e xune e e my ten' bashke me miq t~ vet e m'~ nieri qi drejtote automobilin. Ky veprim mizuer duket se kje kry.e prej Makedonasve, tuej dashte me shfrye

n~ te, pse qeverija

326 --

bulgare ki.:,hte maae

masa Ie rrebta

kl!11dra

Makedonasve. Nuk muejt me u dildue as me u xane kush.

1 .

Turki. f]etorja "Manchester Guardan" merrte vesht se ndermjet te frances e te Qenialistve ishin tuej u ba do te perpje-i kuna politike n'Angore. Duket, thote fletorja, se ndermjet te xe- j vendsit francez Franklin Bouillon e te nacjonalistve turq ishte ba ~ nji gDdi. franca zotnohej me i ndlmue Turkis me marre prap Is'mirin e Tracjen bashke mt Anadoll. Franca zotnohej me njofl!:! kryeparin e Turkls mi Stamoll!:! e m1 gryka te detit pa kontro] t!:! huejin. Stamollen do t'a lirojshin H! tana ushtr\t e hueja. Per kaq Turkija do te zotnohej me lane lir!:! kalimin e mos me forcue grykat e detit. Franca zotnohej me i dhane nii uha Turkis e me e Ian!:! lire n!! te mledhun te page save doganor~. Turkija njef mp{ojen e Frances e detyrohet :mos me u Ishue Fuqivc tjera kurrnji tager nl! dore, per pa u marl'.=!vesht ma pare me France. .~

Oreqi.. Kryeministri G u It a I' is ne nji mbledhj~ komtare muer me diftue se qellimin e fundshem ushtril greke e kishin pas!:! me u .kapi! n' Angore, pOI' masi rruget u pane te vshtira e ishte mungese mjetesh te bartunit, p"arija ushtarake dau me j njehe veprimet per tt! kryeme n!:! Eski 8hehir. GUAaris dishmoj edhe se p'roblemi i Turkis ishte nderkomt,lr e Iypej qi Greqija te merrej vesht ma per s' afermit me Entente per me muejte me i dhane nji zhvilfim me themel edhe ksaj!:! cashtje. POI' me cka' duk et pfin!:!t, kO per faj te njanit, kO per faj te tjetrit do te zgjaten e tuej u zgjat!:! do te dalin

prap

bolla.

Amerik~. Konferenca qi do te mahej ne Washington per me rrahe <;ashtjen e te sharmatisunit, duket se Ruk ka me,1 majU! ne ,'Idanduer' as n!:! Dhetuer, pOI' asht lane per mot. Gjithnji delegacjolJet kan filiue me u kap!:! n!:!'WashingtOn, si ajo e Cines, e Ingilterr!:!s, e !talis, e Holandes. POI' prap fletoret i rane ndesh lajmit qi thote se ne ket vjete s'do te nisej ajo Konference, per arsye, sidomos, se, masi kish;11 mrr1jte delegacjonet ma te permendunat, nuk kishte si .me u sht9 me vone se ne Ndanduer. - Senati i Amerikes ka nenshkrue pagjen me Germani, Austri tdhe Ungeri. Rusi. Harusha e Verit, vetem. me emen te vet i shtite IIimesh shkaktue sidomos prej aq keqas' sa mos l1fe u majt!!

perbindshi i mndershem qi deri dje frigen botes, sot, mas sa shrregubolshevizmit, asht kah shgatrrohet Kund uzdaje e shpejle te ndrequnit.

"".

'4J~

327

Gjejen e kt1 Shle1 na e paraqet sllkurtas' flelorja P a v d a" a-. " ly kO thote: "As s'kem r;ka ham, as s'kem r;ka djegim. P~odhimi i qymyrit e i vojit te gurit sllkon l11ej mengt,le perhere ,.ma ~eper; fabrikat jemi shte:ngue me i mylle e mjetet e te barlunil. shkcjne tllej marre me thue perh~re ma fort. Kahdo qi t'i sjellim sY', nuk shofim tjeter por mjerim, shkreftesi pOne e-shkretim. Rrenimi ekonomik i joni ka mrrlJte me nji shka:Je aq t'lIlte, sa s'ka kO vâ&#x201A;Ź' ma andej. Njimend qi bota mare asht lidhe me nc!in1Uee dihet se ve-, tern Shejtnija e Ti Papa Benedikti XV per te parin shteg ka dhane nji miljon lira ndime, por me gjithkta Oja e Ingatet shkojne tuej ba te veten e vorret e reja shkojne gjithnji 'tuej II shumue. Neper nderi1ijetsi te Papes Shejt komet mare u lidhen per tile, e pshtue prej rrezikut te fundshem Rusin, por, tuej pase Iype Ententa qindimat e mledlJuna t'u.dajshin nen kontrol te sajin, Rusija nuk desht me e pranue tidimen me ket shart, tuej thanf se drote ingerencen diplomatike nen mloje te bamirsis. Merret vesht prej \edit mandej edhe se parja e Rusls. ka vojte teper poshte e aq poshte sa per nji leter qi ~rej Rusijet. r;ohet ne r;'do Shtet t'Europes Iypen sot . mlja e mija rublash. Germani. ,Dhulla qi ju ba !di Shtet 'ne te dam te viseve te 'Slezjes s'eper shkak!oj turbullime te mdha e pezem t'eger kundra Ententet. Ne ket rase gabineti Wirth hoq dare. Por, tuej k~ne qi Wirlh, njifej pernjimend i zoti i pOnes e, masi edhe EntenIa e kishte gjith uzdajen ne te, diu qeverija me -ja lane prep ktl te mkamunt e ministerit te ri. Ne Tetuer ne Germani u bane edl1c'te zgjedhuna te reja deputetsh e kje nafakc per at mretnl me pa te vogluem numrin e deputetve socjalist Ie cillet paten te bjerruna te randa e me numer duelen fort ma pak se tjeret. E zeza ma e madhja per Germani ash! se Ententa, mt gj.ak te fioHe, nuk ka tjeter gjithnji para sysh ver; si te r;ojesa ma plotsisht ne vend programin e vet qi me rrenue faret ekonomisht ket popull titansh, per me i hjeke kshtO ksaje mretnl uzdajen se mund do te <;oje ma krye. Amerikani Van de r Iii ban me dije botes se Ger--manija, po s'u shpengue prej detyrave, ka me kene k r e j I e r ren u em e e ko n 0 mi s h t ne vjete 1922. Sa per gatim Ie nji luftes .. kundra Prance!, generali L u den d or f f dishmoj ne nji te perpjekun qi pat me korrespondentin e fletores "Malin", Sf' Germanija, deri ne nji kohl! fort !e pacaktueshme nuk do t'ishte-: e

zoja te baje lufte me kend, tuej kene qi Franca ka nji lIsh-trlte

328 -

shterngueme ine te gjitha mjetet e asht gjithere gati me msy. Pose ksaje, tha generali, na sot nuk kemi nji industri luHet e prandej nuk jemi te lOtt me u gatue per nji te msyme. Me gjith qi generali Ludendorff foli aq <;iltas, gjithnji jane shum qi ne Germani e jashte Germanijet e mendojne punen ndryshej, pf:e per <;ka duket edhe pse Germanin nuk e len kontroli i EnteHtes me u galue sot permrenda per nji lufte, gjilhnji nder vise te hapta Ie Rusis, atY' kfi syni i Ententes nuk mrr1n, di<;ka vlon; nUlnri i germanve shtohet, veprimet shko'ne tuej u b:1 p"erhere e ma te ~enshme. Andej germane! jane tuej gatue dic;ka qi s' asht buke per me ushqye l' unshemt e Rusis, pOI' di<;!<a tjeter.... Bavjere. Me 1'8. Tetuer diq ne S a l' v a r Mbreti i Bavjeres Ludoviku. Ky mbret ule me 7 Kallnduer r845, e lUuer sundimin ne dore me 5 Ndanduer r9r3. Pshptjellimet e vendi! e ngushtuene me dale prej kryeqytetit me 8 Ndanduer 1918 e kshtfi familja mretnore Wittelsbacher ulej prej fronit mretnuer masi ]dshte sundue me knaquni te gjith populli! per 470 vjet rresht. Trupi i Ludovikut u vorrue n ~ ,\1Ulichen men d~ri me qi i perkitshi n porsi 111bret. AU!ltri. Gjymtue ky Shtet i \ogel edhe nji here kahe Burgeland duket se ka kred;t te paket ne bote e' parja i ka ra aq sa me u kilpe nji lire italjane prej 240 deri ne 270 korone. Plage e rande per ket Shtet, sido1110S nder kto kohe kri1ike asht tuej kene sundimi i socjaldemokratve, Ie cillet mundohen me ja xane shpirtin ne fyt. Populli, gjithmone i cer.shem, ban t;' mas per me u mkame, pOl' duhe! me thane se asht tuej hjeke fort zi si. per shOjt.>, si per <;'do send tjeter e kta jo pse asht mungese, pOI' pse tuej pasF ra parja iiq fort, nuk munden me e ble. Ungeri.

Mreti

K a r I i Absburgve

me 22 Tetuer,

bashke

me te shoqen Zita, masi mrrijten, Ie panjoftu:J, n'autcmobil ne katundin DUd~ndorf afer. ZUric!1 ne nji lame te tlapte kfi ishin do ajroplana, mueren nji noer la me qira, tuej thane se dojshin me ba nJi sheti

per ajr.

Ajroplani,

drejtue

prf'j pilotet

german

emnit

Zimmermann, muer hove I11reli me mretneshen, tuej u per hkue. neper Bavj~rr e gjatt' Danubit neptr Linz, Wien e Wiener-Neustadt, J5,Oni vend nt' BurgEnland afer kShtjellit :e Graf Sigray. Aty gjinde; Graf Andrassy. Lajmi i t'ardhuni! Ie mrerit u pprhar me nji here e kje pritt' kfi me glim e kfi me trishtim. Qeverija e Budape~tit, ;nire tuej e diejte se sa me t'eger do 1'a merrte pOncn Enten/a e

329

madhe e Ententa e vogel, lshoj kushtrimin gjithkahe n'ushtri e ndermjet t'ushtarve qi ishin besniket e Mretit Karl e t'ushtarve te qeveris shperthej nji' lufte e nebte e te dy palet paten dame f1)e rands!. Veprimet e ditve te para di~ka nepshin uzdaje, s~ Karli mund do te kapej ng:allnyes deri ne Budapest, por mande'j ndrroj puna e ushtrH besnike. kjene thye aq keqas, sa vete Mretit e Mret~ r.eshes u ra me mete rob ne dore t'~shtarve t~ qeveris s'Ungeris. Ententa e Madhe u ~ue atbote e lypi qi 1'( nepej a~a!f ne dore MI'e.ti7'Se parit Ungerija qindroj per mas me e Ishue, pOl' ma:1dej

ngushtue prej shum kercnimesh, tuej e pa se l1ukishte e 20'a me ma-

rre barre mi vedi luften qi domosdo do te shperthete, dorzoj Mretin e Mretneshen ne dore ,t' Ingilterres. Sot KarJi me te shoqen, percjelle praj vaparreve t' Ingilterres,endet gjithnji, neper uje ,e vendi ma i mrami i ti duket se ka me kene Madeira", Madeira, a, si e thrrasin Spanjolt. Madera, asht nji ishull qi'i per. ket Portligalit e gjindet n'Afrike Prenaimore kund nja 700 kilame- , tra larg bregut te Marrokut e nja 450 kilametra prej Palma e Te. neriffa. Ky ishull, bashke me Porte! Santo e me nji tjeter ishull te vogel perban nji province portugeze. Vendi asht fort i bllkur, toka fort e frytshme e ajri i shndoshte. Aty Karlit ka me i ra mas sodit me e shkue motin. Tuej permJedhe gjygjin qi napin fletor~t mi ma te mramin veprim te ti dllhet me thane se fajin ma te madhin ne ket hap te bam e ka Karli vete. Itall. Mnija ndermjct'te partive vijon gjithnji ile ket Shtet e nuk jane pak ata qi edhe naer kto kohet e mrame, nder Ie ndeshuna ka nji here edhe fort Ie pergjakshme, meten kil te dekun e ku tl:! varruem. --;- Si gjithkund nder Shtete tjera t'Ententes, edhe n'ltali ju bane nderime te mdha "U s h tar it t e p a'n j 0 ftun ".' Nen ket em en desht edhe Italija, per me nderue ata mrja e mija vetesh qi i meten ne luftl:!, me marrl:! trupin e nji ushtarit krejt te panjoftun e ,me i ba salikime fort te madhnueshme, tuej i. sh.enjue edhe p~r vorr nji vend nderjet.

330

Bibljografi. I. Libri i Dom Ojon Fuzukut,

i shtypun

ne vjete 1555.

Nji tjeter here patem rase me shqype, por edhe ma i 1110[,:mi i fole permb! boUm te ketij libri, s~:kruem me alfabet Ie 1l1"r;fim Ie qi, per sa mund te dijme, ka Oegn!s. Sido qi te jete, It bogjase ~e asht m a i p rt r i J i- tueml e keti liber kiJ me shenjue nji pune pi:'r I' u mbafte ni! ber i shtypun nt' gjuhe s h q' y p e. Ver; tuje kene ti! su- mend ne hislor! Ie leleratures gurti! se e perk. "ZAI i i Shen s' one komlare. Pr~ botimi n e Ndout" e cila ni! Nr. II. ti! v. ket! hber e presim me disl1ir te 1920., fli!!e mbi ket b'lim, se IlIddh Ky libl!r asht i kthyern shqyp ka muejte me u pershkue neper duer te njatyne, qi m~ pak a prej gjllhet latine, e ka Oficen ma shum i:1teresohen per gj9he e Zojes, shta'fi psalmat pendesamtare; na po shkruejme edhe tare me !itan! .te shejtenve, do nji here per mbi ket bo!im, pse pjese. Ie Ritualit e ti.! !<alekismit, edhe n& dukel nji detyre e rande meshet e vjelfs kishtare ni! Ie t'i a lajmojme e t' a porosisim kreme te livizshme e Ie pali!vizsa ma forI intetigences shqyptare shI1le. I mungojni! fletet e para ket visar kaq tt! ku~htueshem. e do tjera andej e kend~j. Sod Auktori keli liber pra, per sol librit i kan met' ende asht nji fare D. Ojon Bu- .94 flete ne format 4 (faqe 188) ni! dy shtylla. Posi! kesQsh gjizukul, e ashl shkrue me shkroja gotike, laline te po s a r; m e Prej nden edl1e do 'copa letrash neper te. ' lajmil qi muerem nuk mundet Ket tiber e pat e gjete ne me 'U kuplue, me C;'alfabet asht shkrue ky jjber; por mbasi n' at Rome ne KQlegje.te Propagandes ne v. 1740 kryeipeshkvi i Shkulajm thohet se pose shkrojash pit emzot Ojoni i Nikoll Kazazit, gotike e latine, ky liber asht shkrue etihe me shkroja te p o- Shqyptar prej Gjakovet. Ky fort' s a ~ m e, ka gjase me kene i u bind, kur e pau ket libl!r, te shkruem me alfabet ti! mOC;em ciltit s!! ja kishte odie zAnin. E me dor!! te vet ie te Oegn!s, pse edhe auktori prej pershkroj mbrameo faqe, e <;oj A. OJ!!rgj '" e~nit duket se ka keni! ShoypOuzzettes themeluesit t'Seminarit tar pre] Shqypnijet. Keshtu ky' shqyptar ne Palermo; e !1e leter qi tiber kishte me kene jo ve<; ma i shkroj e Ihirrte ket liber: "Mis, j mo<;mi i shkruem ne gjuhe sali shqyptar fOJ) i mo~em krejt "!! ~ '..j

- 331 i f..hkyel1l prej vetrijet "I) Prrsl!krimi i t' emz Kazazit i pat la nf dore edhe A. Pal M.Pani 110-S, Drej toli t Ie Sel1liIlarit shqyptar te Palerrnos, si kallxon aJ Vl fi.' ne veper Ie V(t tt' dorshkruen:t: "De consell,ionibus Albanens cum I~omana Eccle;.ia." Emz. lef Crispi, ipeshkvi ticdhe ky tullar j Lampsaco-s, drejtuer i 3eminarit shqyptar te Palerl1los, e perl1lendi ket liber ne vepl'r te vd: "Men;orie storiche Ji talune costumanze apparten en Ii aile colonie greco-albancsi di Sicilia. Palermo 1853", ne taq. 88 e 89, e permendj edhe pershkrimin e t' emz. Kazazi' Ky lib1lr ka me u bofue besnisht ne blej 15 faqesh ne format 8, e vepra gjithsejt ka me pershi nji vellim nia 400 faqesh. Libri ka me kene i shkruem me alfabet Ie so<;em, e per me mujte me e marre vesht ma lehtas, ka me dale i kthyem edhe italisht Keti vellim kan iu me shtue edhe 100 fotolipija te gjilh tekstit te gjetull ne 4 shtylla. f'ajtimi i keti botim asht 70 /Lr. pra fototi pija. Gjith njata qi done te pajtohen, te ~ojne drejt-imin e vet:

Admillastrati!s se Pl'r'kohshmes "Fiala e I'in lo!i" (Emz. Pal Skiro) Piafla dei Greci {Pal nmo)." - Kl!ta mandej, mbasi te marrin \'Iumrin e pare, do t'i dergcjlle Administrates sl! syperperl1lendun 20. Lr, Ato :is. Lr. tjera kan me i c;ue nga 10. Lr. pcr gjith qind faqesh Qi te marrin. Fototopijet u.di!rgohen, me, nji pajtim te posa~em, vetem njatyne qi t'j Iypin. Kush asht i pajtuel1l ne te Perk. "Fji!la e t'in lo'j" e merr edhe per 60 Lr. Sa per shembull po qes,im ketu Kangen e lakaris profete, krejt njashlu si asht n' O'riginal, per vec; do germave te posac;me, qi

auktori

perdore me shperblye

d h, (th) q, (g j) y, Z 2) "Cancha el lacharisse profetl!. ,,8ecuoJTl cloft,e lot loti yineh "hi \s'raelit: per seh aih nah vi"zifoih e banih leh sperblenete popullisse vet. E aih neue "e "nah endereqi virtutne t.et se):"'." "buomit en stepiet seh Da~idit "serbetorit tii. Por sih pat thai "sur..e per .goiet teh segntet qi "enseh zanet enfill iane en protingllin:

"fetesit seh tiis. E patm~h , nah "pseluom

en anemisit sinees:

I) Antichissimo Messale Albanese per antichita tutto stracciato. 2) Ne ,vend te d h e t h tratoj nji germ'e si Iharre te vogel me 4,dhamsa; per y, nji 8 te ~iIun nalt, per 9, e g j nji k te preme ne mje.dis. N j e 'shkruen me g n, ve~ n itsht ketu e mbivizueme; Z asht si njf 3 per se mbrapshti. .~ I!

332

"enduorsit satunes qi neue nah "qi neue nail desneh heq. E "aih erdh me baam miseriere "me perint t' ane e mey arecor"duom en testamcntit segnt~ seh "tii. E cheio 'anste beai qi pat "bamm aih Abraamit perindit ti"ne: seh aih neue chis meh nah "y 'Jhane, Per seh nah sih teh "Iiberonisgnim en d'uorsit seh ane "miqet teneu paa. en mner nah "aW te serbegnim, Ende seJnte-

"n;, e endee dereite p

para

"tii: p gjithe ditte tone. E tih "dialeh te iecs grisul1e profeta

"hi dnaItel p seh tii chee me vo"te p para faqese tine zot. Me 1,trajtuC'o vdhete etii: meh dhane popu-, "te ditunite e selbuomit "Ilisse tii: per teh liruom te qua"tet. Per miseriert teh madhe "sanet teh tine zot: qi aih nah "vizitoih tue lene p. seh nalti. "Per seh aih te zdrihten gjithe "atah qi en de Theretell iesene "e ende hiiet tell mortse meh "enderequne cabet~l) tone en"bulle teh paqseh, Laudi "clofte Atit e Birit e Shpirtit "segnte. "

II. Bagetl e Bulqesi. E perkoheshme 'e permuejshme, qi merret me I;ashtje bulqesije. Botohet ne Vlone, pOI' Drejtimin e admin'istraten e ka ne Drejtorl te pergjithme te bulqesls Tirane.

~~;';',~

".!f

Nisi m'u botue me Ndanduer 1921. Pajtimi per vjete 1922. asht: 5 fl'. aI', = 20 Lir. it. Ne ket te perkohshme I;e do P(!jtimtar ka te dreje te botojne nji reklame pa te halla.

1, kejo p keto e gjithkund, ku per-doret si shkurtim i fjales p e"

asht e' pre me n' original. 2) <;apat, hapat.

"1.1.

,'"

P. ~"~ ~'1(':

:, ~, ..

}~-,~~i'"'"

!\:.~. '..

I/.

,1*

..I

HyUi,

i. ',Drites ,

>f"

, ,~

1':;# "

;;'\""""

. ~

.' ' I' , ___, , "

",.':',

';,,,"-

' "

_ t, ,

~~,.

, ,

>;~~( '~ltyln

~~:

',"" '

'j' Driasl!.

d'r eitone~ .:D reJ' fiti1it t~ ';P" :ec'.k i) '

''''

_,,

, ,

..\

-.'SI1'kode,f,'

j~~~~1;!.~;,lL;i~::5;~"" ~~~%~,

. \~'"'\ t~ t 'J.

de'\ tne 15 te setcillif !D'uej:<' ; ,. ..;.. .~ ,','j' .' '.,':~'''"/~

i&P " i'j.ii~;f. ,~ n O'~shkirrtet.; (

...

__,

-'.

-.~

, ,

-:"" ,~;\:<;.'

,,,

' "~r _ X, ~:~ff~'~ _ . ,-

~tl1g~,'e:~Si1~t1;' ~tI~nfu "

"-,-

'&11*.;'"

,-"