Hylli i dritës data 1943 nr 06 08 by Shefqet Cakiqi

."~

QERSHUER.GU5I-iT

VJETI XIX. -

.~;-~); :--t$t~'::~~i

1943 -

r'~,'~'

Nr. 6.8 (206-20,8)

HYLLI I DRJTES

'-,

E PER K 0 H E S H M E K U L T U R A L E-L E T R ARE

'Paraqitja ;I'

e gjendjes ne 'Balkan

etnologjike sidomcs

mb! MaCfedorumenet I\cj

~..

Th. eapidan

. '~

(AromunH)

~.!~

(BukareSI)

~,,~:~~

e pare, Popajt e $a/J:.anit pard. dyndjes se 'S/aVD~t. Jane skjaru,c< shum~<;asblje balkanolo"qjike. Ie m1?~luna ,ne te,rr.' deri me sol, sido. m<;>s persa i perkel ndik'imit Ie ndryshe'm te ku\turvet e te gjuhvet" greke e rromake ne kelc gadishu11 ~shhi ~he p'erziemjes e symbjozes. se kombevel Ie ,ndr)'sJ1'me, sido~os te Gre\<vel e tpa vone Ie Rromak')'

1.....

Irake-tUn:.'" , ~¥.et, nder fise 6regdelar~ prej gicrma., Ne I~ p'erkolJ1iamen t' one kemi prO edhe perkelhimin lIishles (ba p.r,ei P;o£. Karl Gurakuqit) t.e njlj studj! mi te kethelle 1(0' Pr.of. Dr. <!eotg Sladt'!1ii~CT' H/!tor/id shq!plare~ ne.. 'p/kepairije .c Ie kombsfs s/ preblema/llrmlmesh(.l.1YIJj i Drile$';"~j. XVIlI; 194,2", NT.), fq. 12.18;.Nr.304. fq. 149.159'e Nr. 5>10, fq.:.2f7,226}. Ne Sludji,-'" min e vet Prof. Sladtmuller.i ,I e.p nii randsj'te. ye<;al)le, pei:~a r perkE;! xanefilles se kombsis' shq;R1a~e, krahlnes se M;im, per Ie c;Wen AuktoiJ

~,\...

~..\~,..

thQle, se asht kene .krahi~a °

14.

jelsore shqiptare e .persh!J1e" e' :~.e ku!lu,ra.,

r'rO'{I1ake nuk e ka perf<;b!ni"; "(';I.f:' i Dr."; 1942, Nr, 3.4, fq. s~f(a as'ht njt p6hi\l1: si' na dttkel ne, pak i Shpe'!I-U"~. S', ka- mu#

-~Il';

l'/r. ';8 ):t1!6.j!08)

.<. OJ

. Po biejm kelu nji studjiin te barn mjaft mire prej Th. Capidan.it ,,,,. .,mbl <;ashtj~n e kaperlhyeme te gjendjes elnografike Ie Bai'lea nit , sido. ~mos persa j peTket se kif1uemes, e dam'e..ne shej tie njl \11enyre 'Ie ve<;anle per shnderrirn.e e dyndje popujsh e fise,sh gjithnd'ueresh. V en,~i I Shqipnis e Ko~bi .shqiplar xen nji.ten? kryesuer p.e kele sludjiln., sidomos ne kapiluttin e.," Pohohet ili.rlciteti i Kombit t' yfi£ sa heresh,

'..'

"'~

l;;;'i},

mps -

-#...

;-:

.,.;"{:-.:,- ~

~r... 1:-:

214

A. R~nedikt

Oem..

m' u lerhieke Rromaku pushtues prej kesai krahine aq te plleshme, mbasl pat pershkue te gjitha krahinat per rreth 1 Kush na siguron, se e ardh. shmja s' ka me na qite ne shesh arkeologjlsht ndonli dokument per te dishmue te perkunderten 1 Si ka mujte te ket kombslja shqiptare porsl djep kombsije vetem ate krahlne sadopak te ndikuerne prej tynve ne odonil plkepamje, slkurse pohon edhe vete Auktorl ne njl vend tjeter. Rromaket e pane t' arsyeshem ndertirnln e njlj keshtjelli te forte ne hymjen e krahlnes se Matit ne prakun malsuer t' Ungrejt... (Ibid., fq. (55); kurse Ishin shurne flset stergjyshore (ilire) te Shqlptarvet te sotshem, nder te cillit s' pat mujte te deperloje karnba e RromakRl, sl Jane k~ne sidomos ato fise, ql banojshln nder Alpet shqlptare Ie verit. ndersa Prof. Stadtmtiller ket~ e mohon. hapslna e pare jetsore shqlptare nuk duhet kerkuem ne krahlnen verjore te Shqlpnfs..." (Ibid., fq. {58).

1 ~ ,~ .~

Th. Capldan mandej i ep njl shkoqltje mjaft te kjarte .c;ashtjes se kaperthyeme shqlptare-rumene, tf c'lIen Prof. Stadtmaller a e len ne heshtje,' tue thane. duhet mos t' a trazojrn c;ashtjen shqiptare me at~ rumenen..'" (tbid., 'Nr. I, fq. 151; a por flet mbl 't~ per kalim. Vetem kah mbarlmi I studjimit Auktori dlsho;lOR, se .per hlstorfn ru. mene paraqltj,?' e re e hlstoris se kombsls sh~IPtare Asht jiiShtezakonlsht e randslshme, pse te gjitha glurrnlmet e hlstorls se pare rumene... jane te lidhuna ngusht me gjurmlrnet e hlstoris se pare shqiptare... Faktt kryesuer e qandrucr I hlstoris se pare rumene Asht symbloza nder. Injet Rumenvet dhe Shqiptarvet..." (ibid., Nr. 5-10, fq. 220). . Megjlthketa nuk jeml gjlthkund te njli. mendimi as me .{t1!qL~ln e paraqltun ketu poshte te Th. Capidan-It, sl p. sh. persa I perket. afer" sis se gluhvet te ndryshme te popujvet te sotshem te Balkanit, per te cillat thote, set Asht njl homogenltet I madh gjuhsuer ne shume pikepamle (1); prej ketej pergjaslmet nder gjuhe, qi fUlen kah jugu I Danubit, Jane aq te medhci (11,sa mlafton me u nderrue vend [Jalvet, per me pase perpara njl tJeler gluhe balkanike (11)". - <;ehomo. "'geaitet tleter kane gjuha shqipe me greqishten, slavish ten e rumenlsh. ten e kelo tjerat 'niana me tletren, pose vetem se i perkasin te gjilh~ keto gjuM families se madhe gJuhsore Indogermane e pervec; pdo 'I nwl-Imi te lehte te ndermJevetshem pena I perket velem leksikole.

,I "

of;-." f:-

~.,: ~.-<.

i~;.:'

gjis1

~...:;

Mandel na duket pak sl I sht~m e I shpejtuem pohlml mbl

te mG~lI.na: rracare

ne glendlen e sotshme etnograflke

fe Balkan"n, per te cillt thote, se.

".. ,;""

q '''I .it ~ ~ S 1 Â°1 ~

.~~ ~

:j '''i.' :.....

te popujvet

ne Balkan u boren te gjitha (ve;

~anslt rracere\, perpose d!sa perJashtimeve te rralla...', kurse Aukto. rl vete shll!n'heresh qet ne shesh, se populll shqlptar e rumen kiS. ruejte nder vise malore shl!me karakteristlka etnografike te' st~rgIY" shavet te Tet Trake e titre; -1Iell. Megjithk~ta;' sikurse c;molll1 kujdesin e vec;ante ne st!ldjimln e vea sh(ire te c;ashtjes se kombs!s shqfptare prej Prof. Dr. Geor.g StadtmOI. ,Ier-it, i cUll na-'duket. se ka nl! meritim te vet;ante, nder II"-ra, edhe ne perludhizimln metodlle:.. te blatoris> lie KQrnbit t' yne, -"nlashtu' per-

' '~

.,-r

, .;":y~

"'..~;..:.;--

~I'

'Par;).<!itja e :;jondje.

etnologjike

\. ~'~~':f~#;-":':-~

De Balka"

215.'

shen~esim. me ~~erim. b~ndj.~ Ie. ~adhe edhe ~tu~iim~n e Th.. Capi.' ';~ dan-It, ql ndnh e qlh~ ne nIl dnte shum Old te k,arte shume nder ,:.~ I;ashtje hislorike te popujvet te Balkanit, te mbetuna deri tash ne nje.o '\i gullinen e vijueme te kohvet shum te vjetra, ashtu edhe te 'mjesko.i c

hes se ngatrrueme.

A. Benedikt Dema O. F. M.

'1'" ".,,;., -.t,',w. ,J"

Nder popuj, qi paraqet sot karta etnografike e Balkanit, gjinden .edhe Mac;edorumenet. XAne pjesen jugore Ie popullit rumen, qi ne mjeskohe, mbas t>roblemit te baneses se vet ne veri te gadishullit, ra ne jug e xuni vend nder krahina, ku gjindet sot. Keta Rumene paraqiten mbas Grekvet e Shqiptarvet popuUsit mA-te vjetra! e Balkanit. Per me kuptue kenen e tynve! ne pjesen juglindore I' Europes, do te provojm t' apim nji shikjim te shkurte ,mbi etnografin e Balkanit. Per kete qellim kemi me fole me rend .mbi: 1. Popu'f e BalRdni! pard dyndjes se SldoGel, 2. Slaoel e

Shqipldre~Ru.menel

e 3. Md{:edorumenet

dse Aromanel.

:<;' .".

. :i~ .1f "'. :;1

":~

Po fillojm me te parin kapitull.

'~~ , '\:

1. Popujt

e, Balkanit

para

dyndjes

.~~ i'iC

se Slavvet.

Perpara se te kundrojm etnolo~isht gadishullin' e Ballkanit, ~ht '1tlire qi te kundrohet pjeslimi i tij psyhik.gjeografik, pse kurrkunq., muk 'asht mA e ngushle mvarsiia ndermjet ndodhjevet njerzore e qysh..,' ,.kevet te naty.rshme te vendit, ku zhvillohen keto ndodhje, sa ne ,Balkan. E petniimerfd, kurrnji njeri, qi s' ka pase rase te pershkoje gadi. -shullin e Balkanit, s' ka mujte te trajtqje nji men dim te kjarte mbi karaktetin fizik Ie ketij skaji '1' Europes juglindore.Pel: njoftimin e' < rkarakterit orografik nuk na mjafton. shka na kall~~~:~f11f~YiPi'kurr. ." \kund ngjeti n' Europe, ne Balkan shihen vete~ l1lale.S~~51ir,~~ mw, ndun ~e kalojm prej nUi krahine ne tjetren,Je~~a' u pershkue'f\1 p~r male. Gjinden edhe fusha,,,por ,nuk jane'~l te medha. l?,~.r:'~: .arsye kemi emnin nBalkan", qi i a dhane ~j gadishuUi JfClJ:ir ~shekuUi udhtaret e Undjes, megjithse jO!iq'iii~te drejte ne pik~~i!... , iJieografike, mbasi maL: i Balkanit gjindet ,ne Bulgari; por me a;Sy,~ me pi)eparoje etymologjike rtle 'kene'se paraqet v~tem nji .pamje,malljc." '

'I :;r'"

~\.~.

~:\i;,

216

c"";,,,.'

. tore: fjala .Balkan" lurqisht d. m. tho .male"; - gadi5hul1i i Balkanil c;", asht njinji 5i .GadishuUi maluer". Megjithse mungojn fusha te gjana, gjithnji malet jane grupc.' grupe, keshtuqi ndeshemi aty-ketu ne lugina e lugore te vogla me katunde te ndryme permbrenda, shka u ka dhane shkas kurdohere popujvet balkanike te zhvillojn njisi Ie vogla politike. Te gjitha keto lugioa me rruga. Ie natyrshrne, qi ndiekin rrjedhjen e ujnavel, lehte., suen nder kohe te vjetra ishullimin e grupevet njerzore, qi gjinde.. , .,. shin larg Irojevet Ie veta te hershme. Mbas ketyne ishullimeve erdh nji perziemje me popullsin e ngulun ne vend, e mbrapa ndodhi na.. '1> tyrisht nji shk°!llbtarizim gjuhsuer. Prej ketij ishullimi kuptohen edhe dukunit e depertimit Ie Siavvet mjes Grekvet e Shqiptarvet, prej Ie \.,

~,C.J

c'illvel diftohen edhe sot emna vendesh ne Gr~qi e ne Shqipni ne 0

gjuhen slave. Nji kesi soj proGesi ndodhi edhe ne pershldmin e Slav.., vet mjes popullsis rumene, sikurse e dishmojn shume shenjime topo.. '-grafike. Prej,ishullimit 1'1dodhi edhe, se u shce popullsija shqiptare e. ;; .arolnune ne krahinen e mby!1un greke e slave,. 5i rrjedhim i keti~ ,

proGesi perk';h shnderrimi populluer

duel ne drite n.l.ifarc'unjisiml

'nder popuj 1e Balkanit perkah typi e menialit-eti, qi ribredhe ve<;:ane. rit kulturore nder shume tradita, doke e zakone. Gjithnji asht nji ho... ~/ mogenitet i madh gjuhsuer ne shume pikepclrhje; prej ketej pergjasi. ~'~: mel nder gjuhe, qi fllten kah jugu i Danubit, Jane aq Ie medha, sa, ~: ~jafton me u nderrue vend fjalvet, per me pase per para nji tjete!'"

~Y" ~juhe ba1kanike.

~. ""'

[ii. Perziemja popullore, si diftuem sypri, po gjykuern gjendjeq t;' ~d'"i<sgtshme, q1e.rr!jti ma vone aq, sa mund Ie thohet, se l1~k ,gjinc1~t ne '~OPti~ntin t' oae kurrnji skaj, qi te paraqese nil shk,riCIlie rI1<\t~ se keso perzie" :.:' ' }[ethelIe antrop01ogjike gjithnduer typash. Njimend

.'?~

'~'-; >j

=> !'Iije~~ pO,pullore: kemt .edhe nder vende Ijera t' ~uropes,por atje- \' :~,J{i1n~p'lbete nemo;;e ende te k.jarta disa ve<;qilsi rracore, si ll. sh. ne" ~~-1xPiQ Q?Hk~Gef.al e, bjond, pQr n~ BaLl<an u boren Ie gjitha, per... - :;~ d~~!¥p;~p1asn-timeve1te rr{llla. Prdnd~j mUI),d te thoh,el, Se nub< ",;~~lt~~€ .;;l~emiaSDit'l'rqce balfa,giRe. S!1krLmja e rracavel tie Balk.an asht shum 'I/; F' ~..;Wa.Yyj_<:ter se ~it»~qi ngod11i nel). sundimin rroq1ak 1)."<"

--'--~"

';;;",

Ii Shil~~I.}~ene Pifard, Les'ruc~s 'et I"his/oire, 192-4., fq. 348, 35'2. 353~ \;In, '~";"".,:~U"n' y a p~s (fre i'IIi,,":::Scrbe, bulg.are grecqu'C, rou!11aLhe" a!ban'aise,'si '-IHere la, ritce au "seng physique dutno~' {Jaaquc A.nce. ne' Rea,ue Intern, ,lldes;f3iifc; I, £.q. t301',~ ~ih e:rlh.e,Giotto LhiDl.}Ui, LI1 reg! ane, BiJfcunit1J.. '

.. 7~S9.~".~'.,,"~.; \;":"

;'~ili~G~~'2~j~~:,~c;:~~~

'i:--"''.:tf

,,~

h "

~ <

;;.

"';":

r"" 'ParaqitJa.

e !{jellujPiII p.tuo1o~jike

Per

}: .

~;;~'i:~:'"\~'"i'~:' '~'-'''r7-*~$~~~

J1i~ Balkan

te kuptue perzlemjen e sotshme nder popujt e Balkanit,

asht nji gjA e randslshme, se nuk Asht e para here ql hl<;torija na kaHxon mungesen e njlj typi te vetem balkanlk. Nji shnderrim I duk. shem (iI.parent) ndodhi neper mjet t' Infiltracjonit (per3hklm I kadal. shem) edhe gjate krejt mjeskohe e del'l nder kohet t' ona, deri qi ne vend te 400.000 Turqvet, ql prej Balkanit kaluen n' Azi te Vogel, 'kjen kethye ne gadlshullin 1.300.000 Greke e xune vendet e Rumenvet e te Slav vet. Prej shka u dlftue sypri, del ne shesh, se ne pikepamje etno. Iogjlke gadishulli i Balkanit ka pase qyshe nder kohet ma te vjetrat nji pamje ne gjasim te konglomera!it; sundimin kah !indja e prendimi .e klshin se parit fiset trake e Hire, ql mA vone kjen xavendsue prej. elementash 1'1'0make, pOl' kah juguishin gjithnji Helene (Greke). Nuk Jane shue te tane keta popuj; prej tre te parvet kan~ rriedhe Ru. menet e Shqlptaret, prej te mbramvet Greket e sotshem. Ne'" zhvi. lIimln etnologjik te gadishuUit balkanlk ka randsi te percaktojm e te ndJekirri rrolin, ql luejten keta popuj te ndryshem. ..

Po fillojm me Trake-Iliret. Pjesen- perbAse kJ'~€sore kah juglindja e Europes e klshte popu...,( m trak. N e plkep,~mj'en'gjeneti~e k1en jo vetem pqrsi element theme.,$",", Iuer per trajti,mln'e popull,sis.rumene e slrq1ptare, p'br kane..ndihnjue" .e@he per tra-jtimin,e niaUj .populli slay, prej te ci1!jt11roclben'Bu'fgal:.et..~ . Trake! i per.kitshln .fami1j~s se.m~d1'ie te.!!>opuj-ve.tindogje(;ffian~. Nuk dlhet as se 'prej kah kan~ eaJe, as ipse Jane thirIle,UOlea.te emen.,',' :Sl trajte, gjuhso;e @Qa.L%Ei;(prej 'ma '~e vjetres E>QTt'i'){~)round; t6;,.: kFaR.\,S(i)\q~t. me "r~'LY.E~,

«t!OL'VtX.E~2).

Gjitbp.ji:kuptimL.i

e'mnif,

.sl~uf.~.,;:,

.e shum.ta1 e emnavet. ,te 'pop.u}vd, nuk A!iht i kjarte. Ne fmUn;. kur Ishln ende ne.pelipje1sj~ 'me 'fiset tj~ra te popuLvet v;em!as, je10'~/ .shln ngja1.';-51av.;vet,B.~ltvet e Gjer.manv.;et.Por,..kqr Jeshuen..kl!h jugu; > ,pushtuen mA se parit Dakjea, prej kah mandej kaluen mbi Danub~g:e,,,/ ,ga'Clishulline rBalk-iinit,e. xune 'ven<i!n roA' te"hiiptin., 'Fo a~hfeJ;'i1 t'"~tz '\.~..,J' 'kra:h'iisojd1 rrfe tedrten e sO'tSFlm~<ita u'ifu~~h. n'~~ttken 'k'b - \

"""

~. ~,~

:R61henv~t o'ite~¥j~t;[)$u~tt:

K~~t~eJ;'rr~i~rt

'e J).1P,w~-~

I} Piul 'K...;'i'icli'mer" Efnlelilllrl1 in dfe'GescliiE:Jitt!. ./:ifr ;:;g~ ,,.," Shihedhe, Eduard Sch<'/yze~~'-ar,~cRi~c1re .Sprdche. Fq. 171-172. - ..» ~ .:? ..ilk., 1939, fq. 67.

, . ., .

't>

..~'

~'-.

~-;"",..

~'''''~'''

ri~;~~\~"'i"""

,;'

218

Tb. C"pid"...,.

e Bulgaris se sotshme e Trakjes se sotshme !indore (n~ Turki) kah. jugu. Me kohe u shtrine kah veri deri te rrjedha e poshtme e Vi. . stoles e rrjedha e mjesme e Oder-it, kah jugu deri nder ishujt greke; per prendim mund te mbajm, simbas C. PATSCH, brigjet e Adria. tikut per kufij te tyn,e. Emnat e vendevet, qi rriedhin prej trakisht;e ne kete pjese te gadishuUit, diftojn, simbas ketij dijetari, se Hiret kane ardhe ma. vone e shkaku i ka!imit te Trakvet kah Azija e Vogel don kerkue ne dyndjen e Hirvet 3). ~'Numri i tynvet, ne krahasim me popuj tjere te medhaj U: vje. . tersis,p.

sh. me Indjanc,simbas HERODOnT kje mjaÂŁ!i madh. Kjo

gja. del ne shesh edhe prej numrit te madh te luftarvet, qi <;oishil'l ne kambe nder lufta mbretent trake. Simbas THUKYDIDES Sitdlku, mbreti i Odryzvet, u leshue kundra Ma<;:edonvetne 429 p. Kr. mt': nji ushtri 150.000 vetesh; e Boirebista, mbreti i Dakvet, kishte nji ushtri 200.000 burrash 4). Duk.a e jashtme e Trakve~ kje shtat-nalte, me floke bjond-ne ~, te kuq e me ngjyeje te kjarte lekure. Por nder 'ta. gjindeshin etlhe shume njerze me shtat te mjesem e me ngjyeje fetyre ne te zeshket. ., Fis~t kah jugu i Danubit duket se nuk ishin aq bjonde si ato te Da. i~ kjes. Burrat kishin mjekerr, nji gja, qi Rromakvet u dha shkas t' i 'quejshin bdrbdti. Vesha e tynvet do te jet kene shum e ndryshme simbas krahinavet. Keshtu fisi i Getvet ne Dakie, sikurse na la Ie shkrueme OVID!, u veshte me gozhup e me brege te gjala. Ne. . kohe te dimnit edhe sot Rumenet e Transilvanis vejn gozhupa. Te ''f yjithe kishia. mbi trup, sikurse shUlet prej riljevit te shlylles se Traja. .~._-,

nji kemishe, qi mberthehej me nji kom<;e (rreth), e mbathshin <;a,kCj1ire, njashtu si bajn edhe sot Rumenet. N' ate shtylle (te Tr..janit~. - n1'Und te shiliet edhe vesha e gravet. Si Traket ashtu eclhe llir~t vi,;za.tshin luuren, nji zakon, qi nuk perdorej prej RumenvetAe perpaF' ~.f. ,s~em, por asht shum i perhapun nder bari shetitse ma<;edorumene,. nit,

'}keshtu te q!:1~jtunt"Farsherote", e nder Shqiptare 5). Prej datash epigrafike e shkrimesh te shkrimtarvet ~, . ;""

. .'.

te mo<;em

. F .~ \:.' vo

3) Gavril Kazaroy. B,:itrtige zur Kullurgeschichte der Thraker. Saraje.. 1916, fq. 2-3. - Shih edhe Dr. G. G. Mateescu, Granita de Apus" TriJo' ~" Gilor (Kufij,t p,rendlmore te Trakjes). Cluj 192!I. Permbliedhe prej Anuarul lnst.. ~')'. de IS!. Nat. (Pervjetu~ I Inst. per hist. kombt.) ne Cluj, 1924. ~7t:. f) .N. Jorga, Geschichte des rumanischen Vollies, I, fq. 35. Ganil ~

~;,

:<?;,..KaZarov, a. a. 0., f. 9-10. ~~. ~) Shilambi nshe te grnet <i..x~'

Ie njajtln AuktOI. fq. 66.

- ".",:

...;.:...~

",r"':,,~,J\A.'''''/~

~:tJ

"'", '..\.

.,..;

>"';,,::,,,,/ :,'< "'

;., ,,'" ~~.-:. ,:j~i ~~'?-~?~

D """" ~,> ,.,.".",-

1':'<'

Pal'aqitja

e gjeJldje. etnoJogjik<l ~~ B":k..n

lt~

del ne shesh, se Traket jetojshin te dame nder fise. Keto u perkitshin 6), dy degvet te medha; njana kah veri i Danubit, e Dalw-Getoet e tjetra kah jugu (ne jug te Danublt) ql paraqitej prej grupesh etnike te vogla. por mbushe me popullsi. Ky ndryshim rrledhe prej karakterit te ndryshem fizlk te krahines se banueme prej tynvet. Ne veri, ku fusha ishte ma e hapet, numri I fisevet ishte ma i vogel. Ketu gjejm, po~e Dako-Getoet, edhe Agathyrset 7), qi HERODOTI i emnon "ar-bartsa~ e banimin e klshin ne Transilvani, Karpet 8) me banim nder Karpate, por ql shtriheshin deri ne Dnjestr, e Kostoboll ket. Ne jug te Danubit, ku krahlnat malore I bane m' u dA Traket shume pjesesh, numri i fisevet ishte ma i madh. Nder 'ta po permendim Besset me bani me ne Haemus (Balkan) e ne rrjedben e eper te lumit 'Hebrus (Marica), e kryevendin e tynvet Bessapara (afer Fl. 1ippopolit) 9). Kah !indja e Besvet gjindeshin Odryzet 1Â°), qi shtriheshin ne lugun e Hebrit deri ne Propontis (Deti Marmara) e u kapshiIl deri te Pon{us Euxlnus (Deti i Zi). Keta paraqiten ne Trakjen. e njimende! organizimin ma te fortin politik; mandej po permendim Meezet mbi malin Haemus (Balkani prendimuer), Tribalet, Treeret, Krobyzet e Trogloditeti keta te mbramet kishin xane ne vend ngjat qytetevet greke te foreueme Kallatis (Mangalia), Tomf (Konstanea) e Bistros; Dat7thaletet me banim kah prendimi i Sofis, Darddnet, te cillt nuk dihet mire a Jane fis trak a ilir, Peonet, Edondst etj. Per shkak te shumices se fisivet, Traket nuk paten ndergjegje per njisin kombtare e prandej edhenuk mund u organizuen sl shtel politik. Gjithnji Dako-Getet merrijten aq sa t' i sigurojshin shtetit te vet kah, veri i Danubit nji zhvillim te madh, se parit nen Dromlbajtin, te parin mbret te Ge1vet, mandej nen B?)rebisten H), shteti i te ":~~ eil1it shtri.

\,,4' ~-i</ ~~

~.,

:1>1

;'~

:0~

...

6) Mbi D akO-Getet

shih Vasite

Parvan,

Gelica,

0 pr%i~torie

Bukaresti 1926, fq. 286. ') Mendohet, se Agathyrset jane k~ne nji !is Skytesh, popul1si dake .(~. Patsch): ") Emm 1 Karpvet asht ne-'" hdhJe me emnm e malevet

a Daciei;'

k.etyne

qi ka sufidue nji .

Karpate

emm

maleve krahasohet shpesh me emnin shqip Aar-pe shkrep, shlcamb. 9) Emrni Besvet ka gjase, se 1idhetme fjalen trake=bilssdrd, qi shenjote

nji petk te gjate. Shih shqipen basAâ&#x201A;Ź, arom. basAa .rrledhe*. 10) Emnl OdryzQ ('OI\Quom) lidhet me {jalen shqipe drii. Shih sl..druDil .drii~ prej indog. "dr-uua, shka na ep kuptimin e .banorvet te pyl1t;s*. 4 ") .1 velmi shtet i madh nder krahina danubjane kjt!n Daket nen.mbFc. tin Burebista, nen te cillin ishte shtrue edhe nji pjese e Trakvet lcah jug\!. i

:;;;";;~,,~.m,":~~.1"~ '"

Immb< =.000 '"""".' ISbill '-

&".".,.

I : .

~"'

:~.fJj

:""

.'5' , ' '

" ..-,-

.;!! "\;\1

j.m ,,* ,~~ ~~ "'"""' ~

.,]

Th. Capidan

220

.;>:

~ ~i;~-

hej kah jugu, mbi Danub, e se mbramit nen mbretin kreshnik Dece. balin, nen te cillin shteti dako~getik muer nji hov aq te madh, sa shterngoi Rromaket nen Domicjanin te pranojshin nji traktat te per. vujte, qi mandej Trajani mbret e shlieu, tue nenshtrue definitivisht Dako~Getet e tue e nderrue vendin e tyne ne nji provin<;:e rromake. Kolonit trake paten emna, qi kah veri i Danubit mbaroishin me ~ddDd (-deDd), sikurse Argi-dava, Buri-dava, Doki-dava, Ko. mi-dava etj.; ndersa ne jug mbarojshin me ~pdrd, sikurse Bazo~para, Busi~para, Krasalo~para etj. Gjithnji edhe ne jug ka erona venclesh, qi mbarojn ne -ddDa, keshtu Usku~dava (Adrianopoli = Edrenia), .qyteti i Getvet prej Oescus", Pulpu~deva (Filipopoli), .qyteti i Fi. lipit" (trakisht: Pulpu = Filip), qi ne popullin bulgar asht ruejte deri me sot si Plovdiv (Philippopolis). Keta emna vendesh dishmojn, se do te pranohet nji pershkim (infiltracjon) Trakesh prej krahinash kah veri i Danubit n' ato te iugut. Shumices se tyne Jane per t' u u shtue t;mn(it e trajtuem me ~ddOd, ne fillim katunde, prej se 'ciltash u perf~qen mandej vende tregu e qytete. Pose trajtash me - ddtJd kemi 'fC:Uletjera me mbarimin -bria: Mesem-bria (Me()'e!-l-~QLu),Sely-bria {~eAu-~QCa.).Historjaket greke f1Qta.e identifikojn me Jt(\At£ "qytet" ase me t'EI;(o; "fortese, keshtjeIt". Por Traket kishin edhe qytete te ~.orcueme, qi themeloheshin nder naltsi a male. Keto thirreshin di~ ~os, diZd 12) Ididzos, didzd), si ne Burtu-didzos, Ostu~dizos etj. Ke. so fortesash shihen edhe mbi shtylie te Traja nit e tash se voni Jane I1etue e<;1he {lrkeologjisht nder male te Hunedioares, te Gratishh:~a, Mudcel e te Kotesti 13). Disa emna vendesh trake mund te shtjelro. 1\t;n etymolo,gjisht, keshtu p. ih. Berzovia = "vendi ku rriten dar. ahat" 14), Berguli fie Trai<je, so't Lule~Burgas, nji emen, qi rriedne trej rrAjes gjuhsore, <ii ka kuptimin "male", prej se cines e~( edhe

~~Ia ,tg.d_e;;hkeBerg 15),; Sa1sqvia ne cle1ten e Danubit ka rrAj~n me 1t:~¥;, kuptimin "krype" (gjerm. Sdlz) 16), Germisara (me varjantet: Germi. ,,!£\,. zefa, ~ermizitga) = a.fer banjavet te xeta, Feredo~Gyogy ne Tran. "f~-~ ~E:.

~. ~>.. ~~..' ~.' ij,i~ If. I~ .'

----

, 12)

E .gj~~a wA asht edh~ ~e fjj!.ten,~r. T6~.o,~ ~mur. pe~<!e". sl. zizhdo

.ndertoj" ~)j:ej fj~).es N- r.~nli!t .~d,.elg/l.- .m~ }r"llue... me ,ndertue". 13J.f. f?,Mat~~~u, $t;.am~)!i/.f nostri (Stergjush~t t' <yte). )9'27. fq. t t.' I~ $.ri~~q~ ~rej ;e .~/ti~' ;[?je. (j~la e veQdil *bherag (tedeshk Bir~e';. "'.' ~!~, ':P?~<:!~j.sJ. b.re.z6. ("'!rt;;;li).. ,:~F~J 15)Prej fjales se vendit *bhergo. 'Prej se ciUes sl. bregu. !iljerm. Berg elj. I") Pre I *sdl-d (gjerm. Sdlz). > .-4,

)1""1.,

~~, p

lli"'> (~".

._'~.' -..!~ ..,.<.:."-~;:.c:

Pa.ra(litja.

e gjendjes

etno]ogjike

ni5 Bnlki\1\

221

'Silvani = "Uje i xet" 17), Deusara = "uje zotash" giithnji ne TransiIvani elj. 18). Traket u mirrshin me bu;qsi, blegtori e g;o;e. 5TRABQNI na diflon, se Leka i Madh, flue mes)' nji here Gel~1 ne e maiten e Danubit me ushlri te vet, u pershkue neper do ara grunit. Nder lrake punen e rande do t' a bAjshin grato Burrat u mirrshin ma leper me lufle. Varzal Irake kalojshin nji .jete te lire deri sa u fejojshin; mbas fejese kishin ne kujdes mbajen e shpis e lavrimin e tokvet. Martesa mande; u bate tue e ble va;zell. Trakel e njifshin polygamin ne kele menyre, se te pasunt mirrshin shume gra 19). GJuha Irake nuk asht hulumtue en de sa duhet. Gurrat per studjimin e saj perbAhen mjerisht vetem pre; emnash te pervec;em, qi 'gjind~n nder epe homerike, prej disa glosave e emnave ve1iljesh, ashtu edhe pre; shen;imeve topog.'afike e se mbrami prej nji; nshkrimi mbi nji unaze, qi nuk Asht dec;ifrue ende 20). Pre; ketyne pak te mbetave gjithnji na nuk mund e njohim mire strukturen e sa;. Kjo pasiguri c'1shtaq e madhe, sa nuk dijm ende, se a u perket gjuhvet te. foluna ne Hndje (sdla m), sikurse pohon nji shumice e dijelarvel, a por atyne te prendimil (cenlum). ~- Per g;uhen e Dako."Getvet, .qi perkote me ate Ie Trakvet ;ashla disa ndryshimeve lokale, kemi nji numer te madh nder emna bimesh. qi na i ka lane te shkruem nji m;ek ushtrije i kohes se Neronit, Dioscurides, ashtu edhe Pseu. .do-Apulejus. Por as keto fjale nuk na apin nji ndihme te madhe, mbasi nuk ~sht e kjarle etymologjija e Iyne 21). Nji skjarim ma i perpiket e deHnilivmbi' natyren e kesa; gjuhe ka me Kene njatehere, 'kurdo qi tezbelohet ndon;i nshkrim me perkethimin greqisht. Me~ gjithse perkah kultura ishin mjoft mbrapa, Getet do t' i ken perdore germa't laline a greke. Oijm, se poeli Ovid ka qite vje.rrsha ne g~u. hoen getike per nderim I' Augustit, sa ashl kene i merguem ne Tomi 1Konstance). 5h. Gion Krysostomi na difton ne nji predk te mba:;. tan ne Stambolle, se Tra'ket kishin perkelhye ne gjuhe te vel Un!!J.;i1Un.. ") Prej Germi- < *(Juherm- .xel". Lat. Formus, gr. e~Qf'O;;gjerm. roarm etj. e -sara (zera), ql, do te shenjoje .uje". is) Pjesa e pate murtd te mvaret prej deu- slkurse nder emna vehtjesb Deospor, Deohizos, Diuzenus.

.i~ 1-,

~..?/. -~:~ :-;~ ...~ ~t 'j,,~ <~ ;., ':f.. '~ tf~~ ,.,l<.:(,~ .i, '~ "~I

tt) c:r. ~Bzar';v, a. a. 0., fq. 14.

2Â°)Asht ul1aza e are!, ql kje JJjet~ n' Ezerovo (Bulgari);m~th Sill'qindron -.ende njl meshehsi e madhe.

21)Shih D. Deo;ev, Die dakiscnen PIlanzennamen n~ Godisnik na Sol.

.r.Jnio., Kn. XXIV, 1 (1st. FI1. Fak.). Sofia 1928. '..,

Vi .~

222

Tb. Capida..

Ne kete pikepamje puna e Ilirvet, si do Ie shohim, asht ma e veshtlre. :0: *

Emnl !lyre, sl e perdorshln Greket, ase Hillurici, sl thlrreshln prej Rromakvet 22), etymologjisht nuk Asht skjarue ende. Dukei, se ka rriedhe prej njij gjuhe, prej se cities e mueren mandej te gjitha gjuhet tjera 2:'). Banimi I tynve! shtrihej kah prendlmi i Trakvet ne krahinen, ku sot gjinden Serbo-Kroatet e Shqiptaret. Ne kete pjese t' Europes jugIindore kapeshln kah veri afer Danubit, u shtrijshin mbi Panoni, Norikum e Recje, pra n' Ungerin prendimore, Austri e Ger. mani jugore. Vendet e vjetra te hetueme tash vone: CiJrnuntum afer Petronellit te DaouDi ne lindje te Wienes, Aquincum (Alt-Ofen),. Acumincum (petrovaradin) kjen koloni Hire 24). Kah jugu merrijshln afer Akarnanis, Etolis, e Epirit. Edhe po kje se banoret e ketyne tri krahinave nuk kjen krejtsisht Hire, gjithnji dihet, se kjen banue prej etementash se perziern greke e ilire; njifare fH~O~dQ~UQ()L,. 51 i quejshin historjaket greke2['). KuHni linduer duket se Asht kene Morava (Mdrgus) deri Ie Nishi (Naissus). Prej kelej blejte kufini kah pre. ndimi i Dardanis afer Shkupit e merrijtte deri te liqeni i Prespes. Por, sikurse fiset kah prendimi kapeshin deri te Deti Adriatik, njashlu edhe nder vise trake hijshin kethelle fiset Hire e I u afrojshln krahi.. nes se Ma~edonvet, qi ma Vone e pushtuen gati krejt. Ne kete menyre lIiret e Traket ishiri te perziem shoq me shoq, shka naty. risht nuk ndodhte ne !indjen e ne prendimln mA te skajshmin e gadishuJlit. 5i Traket njashtu edhe IUret erdhen ne kete krahlne prej pjes... vet te mjesme t' Europes, mbas gjase kah mbarlmi I se tretes a kah fillimi i se dytes mijevjele p. Kr. Mbas dyndjes se tynvet ne jug.. njl pjese e mire prej sish, Venetet, xune vend nder brigje t' Apriati. kut kah Italija; disa tjere, si Japiget e Mesapet, ka1uen de tin e u Ita.. pen n' Italin jugore, ku banuen Apulin e Kalabdn. Do te jen kffie . 2!) Ne njl nshkri'11 te vjeter te 415 p. )(r. duket emni I IIlrvet 51 flillyrif ashtu edhe nde.r gure rromake e ne PlAUTUS Hilluricus (P. Krelsehmer, Die indogermanische Sprachroissenschaff, 1925.lq. 19-20). .23) Hi;t, Die Jndogermanen. Strassburg 1925, fl. [q. W4. OUo HoÂŁma... Geschichfe der driechischelt Sprache. I. [q. 4&.

") P. Krelsehmer,Einleifung, fq. to, 2:')Hirt, a. a. 0., Iq.I50.

""'>~""""""" . ~"/ '.:<'"~. ,:.'t~~:.~::i,f~~ .

~,':-;-.o;~~~,t--":~,,,

:;a .

Paraqitj..

e gjendje.

otDologjike ni; /j"lk....

.i,~;

223'.

edhe fise tjera ilire e do te jen shperda nder drejtime te ndryshme; mbi 'ta ve<; nuk na ÂŁlet historija. Ide:;titeU i Venetvet, Japigvet e Mesapvet me Ilire asht dishmue prej nshkrimevet te vjetra. E per.. forcon kete gja edhe pergjasimi i gjuhvet. Persa i perket pamjes se jashtme t' Ilirvet, nuk dijm te diftojm shum. Shkrimtaret e vjeter, qi na lane aq shum mbi Trake, mbi Hire s' na diftojn 'gja. Ka gjase, se Jane kene te gjate (te nclle) e me floke 'bjond sikurse fiset trake. Kesi typash mund te ndeshen edhe sot ne Shqipnin e verit. Por nder 'ta gjindeshin edhe shtal-mjesem. e me floke te zeshket. Prej kaUximevet te shkrimtarvet te vjeter e prej datavet epigrafike del ne shesh, se Ilir~t, sikurse Traket, ishin te dame nder shume fise. . Nder'ta ma te randsishemt ishin Delmdtet ase f)dlmdtet (Ddlmdtde): keta banojshin gjate brigjevet adriatike ne Dalmacin e sotshme, qi muer emnin e tynvet. E pernjimend, po e krahasuem kete emen me fjalen shqipe dele ase delme (sh. dele-t, ase delme-t), kuptohet, se Dalmacija ishte Vendi i Delmevet. JdPodet rrijshin ne Bosnjen veri. prendimore, ku gjindeshin edhe Desicjdtet, nji fisi fuqishem i kohes, se Rromakvet; ndersa Liburet kishin xane vend gjate brigjevet e nder ishuj. Ddorset (Dd(}erset) banojshin ne Narende, Dokledtet ne Malin e Zi te sotshem. Ngjat tynvet giindeshin Sdbei1tet. qi shtriheshin deri poshte te liqeni i Shkodre~. Kah jugu jetojshin Albi1net ('AA~CtVO(),emni i te cillvet perkon me ate te Shqiptarvet te sotshem. Banojshin ne vendin, qi ne mieskohe njihej me emnin Albi1num28)., ('AA~CtVWV) nder malet e Krus me qander Albi1nopolis ('AA~Uv61tOAL~) Nji mal afer kesaj krahine thirrej .Albi1nus Mons'. Aty afer gjindeshin Di1Sdrjetet, ndeja e te cillvet shtrihej nder male t' aferme deri te liqeni i Ohrit. A uti1rji1tet, nji ndcr fiset ma bujare, kjtn shue ma vone prej Keltvet. Se mbramit Lykeste/ e Ores/et e kishin vendin e vet afer Ma<;edonis 27). Ndersa Geto -Daket. fise Trakesh, mund te themeluen nji shtet aq te fuqishem politikisht,. sidomos nen mbretent Dromihajti, Boirebista e Decebali, lIiret nuk mund te paten unjisirn e aq .ma pllk nji shtet te madh. Kah veri i brigjevet adriaUke gjindej edhe nji mbretni ndermjet Sebenikut e Shkodres, qi round te qindroi edhe De III e II shek. p. Kr. Nder mbreten ilire shkrimtaret e vjeter (Po-'__'_.0_. 26) Ptolemaen., Geographie, 3, fq. 13. 27)Kon.L Jireoek, Geschichle der Serben, I, fq. 155.

I, fq. 1~. - H. Hirt, ... iI. 0... -=-. j! ...":J! A ~~ .4 ,"~

,;~:~::~:.:'ltif~} ,'-~;

'224.

Th. Uapifla,u

1ybi, Diodori prej Siqilije, Tit Livi elj.) permendin Bardylin, qi kje mujle prej FiHpit te Ma<;edonis, Agronin. te birin e Pleura tit, qi u ~paIli pada 1ufte fisevet trake kufitare te Dardanvet, e Gencin, suo nduesin e 60 fortesavet, me kryeqytet Shkodren 2iJ). Veprimi kryesuer i IIirvet ishte b1egtorija, sidomos rrIliae dhen. yeti ndersa buiqsija ne natyren e ketyne vendeve do te jet kene mjafl e mjere. Gjilhnji fiset Hire, qi jetojshin nder vise te mbrendshme Ie Da!macis e kah jugu i Shqipnis punojshin edhe token; keshtu edhe sot mirren me bu;qsi Shqiplaret e krahines se Myzeqes. Jeta shoqnore e I1irvet nuk njifet shum, mbasi nuk keml kurr. gia te shkrueme mbi kete gja. Por s' do Ie ket ndryshue shum prej asaj se Trakvct fqij. GjJthnji grueja, ndryshej prej vendevet tjera, gezote nji nderim te madh. Shkrimlaret e motshem flasln mbi gra Hire" qi rrijshin ne krye te popuUiI te vet. Ne pikepamje te qytetnl.

.,1

"'I.'

,",

mil Hiret s' kishin ndry~him te maclh prej Trakvet. Tue jetue afer njani tjetril, edhe doket e zakonet i klshin te niajla. Vizatimi i 1ekures :,'f ishf'e I perhapun si nder TraRe. Nder dukuni bestytnije njifej sidomos ',' i.;", :syni I keq. Si u besojle, me sy te keq mund I'i sieUej edQe deka njij ;~~' '.'burri. Kjo bestytni gUndel edhe sot nder te giilhe popuit e Balk'1lnit. Banimel e IIirvet Ishin sidomos nder male. Ne kohen rromake ~. ~.~ ' '~4r sigurija ishte ma e madhe, nisen te perhapen edhe nder 1ugina e ~.~ fus-ha.. Hiret e krahinavet malore per shkak te shumiccs se madhe Ie ~. bfsl1Vel t' egra banojshin ma me ande nder shpel1a e gryka. Ata te ~Ci,' .fusheS' kishin shpi'ja drUlli, qi ishin shum larg niana prej tjetres, ase "k:ishin banesa nendhese, sikutse mund te ndeshim nder kesosh edbe ~,,:;., 'Sot ne Balkan; un mendoj, se jane kene ma teper ke'sdHa t' u1Nl ~;,. .(foeu!. Perpose katundevet Hirel kishi'n qandra te mMf1ci popliHsije e

~{l;i "qilete. te forcueme.

Keto te mbr~met gjind'e-ghin Mer mate te na:1ta.

~~.

~a~e ~~~::t: ::i~~:is~tj~.er~~t~:;i~~ s~i:~d:es~:o~!u~etg~~~~~e~: .'~truer (Sdt.~'hif a pr~ndim~er .(c~ntr;m). '~dh~ '~e~u kem'i ~Ii. ~a'sigu~i 1/ ~:";;Sl ..pir trak'ishlen, pse ~eml mJaf~ pak lande gJ~fu;ore. Me~Jlffiketa k.e. ~" nii nji 'ren'it 'nsl1krimesh n~ gjuhell' e Mesapvet e ce Venetvelj por ~' 'rl~k janoe'aq 'me 'randsi sikurse' oiSa nshkriine frirJe per njdhtil'riin e .

~ '1ta1<isht~s.P'rei fjetim'~h se' ba:nie del ne sHish, se ilit'lsntja nd~rron ' : ,~j ,", .,;

'trat~fft~s, pefr i 'petgje't njan'a 'fjetre5' ~?). tis) N. JO~j:a. Histoire

'~I1:i1'af~r'si rnra\kishth ';1. 1913. , fq. 69-70. '-;:."~ j'..;.

~'. .'. ,:-:..".

des Rouniainff&,

I, fq. '290-2'1;17.

Ine iltftst1tell shili'lriW:tz'o

ne 'Rio. lndo"'gr~co-itdr.

<T,:' ~~~~E

~';'

.~-

Paraqitja

e gjendjes

e.tllo1ogjike.

't:-~ -~

22,5-

De Ha!1wfl

Nder krahinat trako-i1ire 'shperthyen m~ kohe perhere e ma shpesh popullsi fisesh iranike e keltike, sikurse kjen sidomos Skytet, Sarmatet, Alanet e KeIteL Te paret pushtuen krahinen kah veri i Danubit; gjinden disa gjurme te tyne nder emna vendesh. Te mbramet u shtrine edhe mbi kete Illm e vijuen deri n' Azi te Vogel. Gjithnji roli i tynvet ne perfUmin e popujvet te Ballkanit asht i parandsi. Ndersa nderhimja e elementavet' greko-rromak~, mbi te cHIt do te flasim tash, ka pase nji randsi te madhe.

N dersa Traket e Hiret banuen pjesen qandrore e verjore te gadishullit balkanik, ne pjesen jugore jetojshin Helene!, qi me kulture te vet e qytetnim perparues ndryshojshin nder shume pikepamje prej atyne te parve!. MendQhet se te ramt e tynvet ne Grekin e sotshme ndodbi pard popujvet trako-Hire. Ka gjase, se erdhen ne kete vend, prej kah mandej u shperdane n' Azi te vogel e nder ishujt per rreth, njaty kah mbarimi i se tretes mijevjete. Per te kuptue pamjen etnografike te tashme ne gadishullin e Balkanit, asht nevoia qi te kemi para sysh veprimet e medha te qytetnimit e te kul1ures se nalte si Ie Grekvet si edhe te Rromakvet ne zhvillimin e popujvet te EaIkanit. Persa u perket Grekvet, do te di~hmojm, se keta kane ushtrue nji ndikim te forte mki ala te pareto Na dijm rezultatet e ketii ndikimi kulturar mbi aristokracin ma\edone, qi mA teper flitte greqisht se ne gjuhen amnore. Per shkak te ketij ndikimi kje shkombtarizue ma vone mbare popuUi. Kjo gja ndodhi edhe me te giitha njato fise trake e Wre, qi, tue u shty kah jugu, U gjeten t'izoluem ne mjes te Grekvet. Dijm edhe, se n' ate kohe greqishtja, e vetmja gjuhe shkrimi ne Balkan, hini edhe nder fise !rako-Hire.

Nshkrimet

e tynvet

nuk

do te jen kAne aq shume

Jane bA me kete shkrim. Nji nder 'to ka merrijte deri nder difet t' on a: nji nshkrim trak IJlbi nji unaze t' aret, qi kje giete n' Ezerovo (BuIgari), asht shkrue me genna greqishte;' asht e vertet~, se nuk mujt m' u decifrue, gjithnji fjala Oro/ps, nji ernen trak, difton kjar. las, se asht nji nshkrim trak. Nshkrimet, qi na diftojn pak a shum rrethin e perhapjes se greqishtes nder Trake-I1ire. Jane ruejle ne gjuhen grekc e dhene rnbi trupore, murana (monumenta), gure, gure kufini elj. Po deshtern te drejtohemi simbas shperdarnjes se ketyne nshkrimev~ persa i perket kl1fizimit t~ krahines trako-ilire, do te per.

.~ .r:l; -.., ,I:" '.

,'~~ ~~

"""226

",. e.,,,,,,

fundojshim, se aty, ku kjen shkrue greqisht, edhe !,opu1lsija e vendit ka fole greqisht, ashtu edhe aty, ku kjen shkrue 1atinisht, latinishtja ka. kene gjuha e perdorun. Por ne te vertete puna ~sht kene ndr)'shej. Po hulumtuem mA afras randsin e gjuhes e te ku1tures greke nder popuj te hueje e po vrojtem pershkimin e paket te popullsis greke mbrenda gadishuIlit, per fundimi del tjeter. Helenet pernjimend do t' ishin kene ne gjendje, qi neper fuqi te gjuhes e te qytetnimit te vet mund t' ushtrojshin mbi Traket e Hire nji ndikim aq, sa me i c;:ue ne shkombtarizim. Por i pengote partikularizmi i vet; mandej as nuk jane mundue te veprojn ne kete drejtim, jo pse s'do te kishin pa~e ndo' i rezultat, por pse ndikimi qytetnues i tynvet nder te hueje ka pase ma teper karakter tregtar, e vetem ne nji pjese te vogel karakter politik e gati aspak ushtarak, sikurse ndodhi nder Rromake. Aty, ku Greket hetojshin nji mundsi . fitimi, xejshin vend, pa i kja shum kohe vendet c lanuna, e keshIU me kohe u duel t' aSimilojshin populbin e vendit. Por kete pune e 'baj~hin, kur gjejshin rrugen c;:ile, sikurse ishte kah ana c detit. Vetcm craUe c;:ilshin rruge ne mbrendsin e gadishullit. Keshtu shtjellohet edhe mundsija e perhapjes s1: tynvet gjithkah neper Detin Egje, ne Ka1kidike e ne Byzanc, qi e greqizuen me kohe, tue shti gjithkund gjuhen e vet. Ne kete menyre shtit'llohet edhe shperdamja e tynvet nder brigje azjatike e sidomos ne jug t' Italis, ku themeluen ..Magna Graecia" me qander Napolin, ku u fol greqishtja deri ne II shek., e se mbramit te shtrimt e tynvet deri ne Fraf\cen jugore. ~ashtja, se kje nji numer i madh elementash greke nder populisit trako-Hire, ka pji randsi te madhe per kuptimin e pamjes se sot. shme etnografike te gadishullit bal1<:anik. Gjithnji Asht mire, qi, para se te mirret nji perfundim prej perh apjes se nshkrimevet greke-rromake nder kohe te vjetra. te vejm orae, se c;:eshperdamje ka sot elementi grek ne Balkan jashta Greqije. Jashta dy Trakjeve (lindores se sundueme prej Turqvet e prendimores ne dore te Bulgarvet), nder te cillat, neper kolonizime te Grekvet te moc;:em, u duel t'u pershkojshin, sot gjinden Greke edhe mA ketheHe mbrenda gadishuUit. sidomos gjate 1umit te Marices e .tumevet ndihmse. Asht per t' u vii oroe, se ne kete kraaine rrugat e mundsit e perpjekjevet ishin shume e te mira; kurrkund s' gjindet ne Shqipni, Mac;:edoni a Serbi nji krahine tjeter, ku te jen paraqite Greket me nji aso fuqije. Gjithnji edhe ne Tesa1i e n' Epir gjinden -koloni popuUsije sc dendun Mac;:edorumenesh. Prej anes s' Epirit ne

f.:.

"\_'~

<Pard'1.itja e gjendjes

etnologjike

22i

n~ Balk....

jug te Shqipnis shtrihen edhe nja 20 ka tunde. Po muerem para sysh 'nji karte etnagrofike si ate t' etnografit jugoslav CVIJIC ase ate: te Weigand, shihet, se, tue fiHue prej verit t' Epirit, nuk ndeshim mA ne kurrnji' Grek nder qytetet mA Ie medhat e Ma<;:edonis. Ne lugi. nen e Markes e nder qytete ne breg te Delit te Zi, ku qyshe motit ishin kolonizuesa greke, qi ma teper ishin tregtare, kishin xane vend, nder qytete te medha si edhe nder katunde, qysbe nder kobe ma te vjetrat. Paten ngu1e edhe ne Bulgarin e sotshme. Por ne Ma<;:edoni e ne mbrendsin e Shqipnis e ne Serbin e Vjeter s' gjindeshin Greke aspak. Me sa dij vete, nder ato krahina nuk gjejm as kurrnji topo. nym grek, qi do te dishmote kenen e perparshme te tynvet n' ate vend. Si mund te kuptohet mungesa e elementit grek mbrenda ga. dishu1lit te Balkanit edhe mbrenda njij largsije aq te vogel prej He. lades se vjeter, kurse gjindan gjurme te kjarta nder krahina aq te largta, qi nule Kane gati kurrfare perpjekjeje me vendin xanefilles (atdhetac), sikurse e pame sypri1Nji gjegje kemi me mujte l' a apim vetem njatehere, kur kemi me njohte natyren (shpirtin) e popujvet te Balkanit simbas du~univet jetsore te tynvet e simbas menyres karak. teristike te jeteses se tyne. Po t' u njihshin popujt e BalkanH edhe nder te gjitha karakteret daUuese te vda, pernjimend.do te dilshin te lidhun njani me tjetrin. Jane banoret e te njajtit vend. Gjitbnji Greket qyshe prej kohvet te vjetra e deri tash Kane paraqite, simbas tradite, elementin detar. At. dheu i vertete per Greke asht deti. Qe se gjinden ne gadishuUin e Balkanit, deti kje qandra, rreth se cities zhviUuen krejt veprimtarin e vet. Per 'ta kontinenti, sikurse u tha sypri, s' kje tjeter ve<;:se nji cope toke per t' u shfrytzue. Nuk menduen aspak me i u rrase mbrende ma teper, me e nenshtrue, per me perhape qytetnimin e 'Vet, e... nuk mujshin me e bA. Atynvet u mjaftote t' a shfrytzojshin vendin si tregtare; ishin '~ondend l' i xiershin pasunit e veta prej se mbrendit, per me i nderrue mande; me maHe, qi mirrshin a prej Greqije ase prej vendeve tjera te largta. Sado e frytshme te jet kene nji kral1ine, nuk i terhiqte, perpose se kur ishte e pajisun me rruga, qi lehtesojshin marredhanjen e tregtin. Per kete arsye Greket te shu. men e heres a gati gjithmone kolonit e veta i kishin nder krahina bregdetare 3Â°). Kaq mund te thohet edhe per elementin grek ne

Dakje. Greket i paten pushtue Hmanet e bregut te Detit te Zi qyshe 3Â°) Mbi Greke ne jug Ie Frances shih W. v. Wartburg, Id Idngue 11'., Paris 1934. fq. S.

Eool. el sluel.

~~~~C

,~ .-\;~-~-.,

1-;t,. . #,"

'.c.:..~' ,;,'<, \-,"

-f-/'

,.o.:o.:~"'

.:..

22~,

Th.

(;""idan

(V shek.): Dionysiopolis (Saldc), Kallatis (MangaHa), Tomi (Konstancp), Histria (Karanasuf) etj. Por kurr nuk kane xane vend permbrenda me shumice te madhe. Kja asht gjendja e sotshme e elementit grek mbrenda gadishu. IIi! e ne Dakje. E, po u kethyem tash mbrapa, ne kohen e kalueme, per me percaktue rrethin e elementit grek prej nshkrimevet, shohim, se keto pohime perkojn gati plotsisht me shka Ashl gjete nder dy Trakjet. Shi aly, ku kje vCl prej dementit "grek Ie pashkeputun kurr:l1) shu. mica e madhe e nshkrimevel greke, kje rromanizuc nji pjese e Tra. kjes:l~). E njajta dukuni ~hihet edhe ne gadishuHin e Kalkidikes. Tje. ter asht gjendja, po i u afruem pak kufinil Jinduer te Ma<;edonis se vjeter: fie mbare Ma<;edonin e kohvet te pushtimit rroma~ III shek. mb. Kr.), pra ne Ma<;edonin e Shqipnin e sotshme, muogon krejt. '''..' sisht elementi gtek, ndersa gjinden me nji shumice te madhe nshkri. met greke. Ky kUItdershtim nuk mund te shljellohet ndryshp.j, por :(edhe po kje, se do te pranohel, qi Ma<;eaonija ki\ kene plotsisht nen Dc\Jkimin e kultures greke) se giuha greke nuk ka mujte Ie xavend. __soie djalcluet ilire-trake, qi Jane' fole ketu mbas dyndjes te fisevet . .tia,l}e-ilir~. Shum i madh Asht elementi grek nder brigjet e Adries, sjdomos ne krahinen shqiptare e nder alo rrypina toke, qi lidhin fiU moti!

. me brigje :i~). Gjithnji ndet vise malore te Shqipnis nuk gjindet fare Qreku, e pra jane gjete shum nshkrime gtcke. Simbas HAHN :JJ.) . iQur~t e kufini! te Mac;edonis e te Tesalis Jane te shkruem krejt lati. ,ntsht. I).j<;>ndodhje mund te mirrej deri diku porsi dishmi, se ishte j, . . ''("Re~pope gjuha latinishle nder <;eta I' ulla te pQPul1sis s' i;llyne a,na've. "":,, . Porsi skjarim per ata, qi nder1ikojn kulluren e popullit sundues ':::.m.e gjuhen e popuIlit te vendit, ~jafton t' u diftQhel gjendja e m~. '~'iQ~me e gadishullit te Ba,lkanit. Mbasi.ni inbretnija. by~antine, tane . ~~ta telare e te ~rishtenvet pa ndrxsbim gjl1he e kombsije i kje neo. :,,\.~!l~ruePa.tQar~es ekutne.Qik te Slambolles. Organet, qi!llbajshin kete' . , .

'."

.r "') Kje romanizue Trakja veripren<ljrn,ore e jugllndore. ('rh. Mq)Umseo, Ra>:mjscbe" Geschich{e, Y, fq. 2~H.; Ashlu edhe nji pjese e madhe: e Dobtug!e,5, ,'megi\thse nder,br,jgje Ie saja gji~deshin limane g1"eke- (AI. Philippi.Je, Or.'

:"Rom., I. fq. 60.)

"'. '.

3~) JuUus Jong, ~6mer und Romimen Albania nelle '~J L'Ui~LM'dUgolini,

ih den Donduliindern. InnsIJruck;fq.IO. ricerche. Archeol. ila!; Rornaj fCj. 31.

~') .1)JeMa<;,j:.donie. ne Tej;a:1iIe gjjlhe 9w~t e kuIinit ja,ne latinisht. .,Cll

H"',~RPiex '6rliiiclien .. ~. t'

7359 elj. Ludwig Hahn, RQm Osten. leipzig 1906. fq. 12.

und

Romdnismus

in (fl'l~;(;hisch-

. ~ ~'!\.

~~ \Tjr~'

~. -. P"""' itja

e gj~ndje.

etuuJogjike ne lJaJkan

(

229 ,

ane te Krishtenimit, kjen kishet greke e ne mbarim te XVIII shek., shkollat greke. Ie gjithe ata popuj, qi s' ish in greke ne Balkan, Shqiptarel, Rumenet e Slavet, ndiqshin kishen e shkoUen greke. Me. gjithketa qindruen prap deri tash vone nder ve<;ansi te veta populIore. Greqizime ndodhen vetcm n' Epir, ne Shqipnin e jugut, ku nuk mund u priten perziemjet eti1ike. Kjo gja dishmon, se shka auk round u zbdtue qe prej sundimit turk n' Europe, aq ma pak ka mujte me ndodhe para pushtimit turk, mbasi atehere shkollat greke' kjen te rraUa edhe nder qandra ma te medha. Por, po kundruem g!endjen e kohvet ma te vona, shohim, se Rumenet, Shqij)taret e Slavet e gadishulIit nder rrasa epitafesh perdorshin nshkrime greke.

.:.~ ~:-f ~1-,

E kete pune nuk e bane, pse kjen greke a se paku pse flitshin greqisht, por vetem per me, lane pishka l' amshuem ne gjuhen e Kishes, gjuhen sMjte greke sanskritishten e gadishullit te Balkanit. Keshtu na do te xajm prej data vet mA te reja kohen e kalueme,' po deshtem te kemi njl pamje te njimendet mbi gjendjen etnografike ne Balkan. ,

" ,~

Keshtu Greket,

megjithse gjeografisht

banuen

vendin,

,~ ,

qi\

~~., . xane sot ne gadishullin e Balkanit kah juglindja e Europes, per shkak

~'. ~..,;

se u mungoi plotsisht nji nisjative politike e ushtarake ne qy-

tetnimin e vet, nuk don is e. te Shqipnis: kjen ne gjendje t' u perbashl,<et, sikurse

u duel Ie pershkoheshin ne mbrendsine Ma<;e-'i~ poli-tikisht kjen te ,dame ne shume p'arti; nuk~,,~ bAjshin bAH fi~evet luftarake me nji organizim te .-;1 ishin fiset iltre, qi kjen aq te shumta 3Â°). Ushta,;,,1~

. ,risht Greket nuk kishin fuqi te mjaftueshme, per te kapercye pengimet,

.i4~

,qi u veheshin jo aq fort prej 'njerzvet, sa prej natyre, e keshtu te ;;'!J . mund te pershkojshin Balkanin ne nji menyre te paqet (pa lufte). ":! ''i~':;' Krejt nji tjeter karakter kishte qytetnimi rromak. Ie grishuQ" 'fJ~ {~, per l' u shkue ne ndlhme Helenvet kundra Ilirvet, qi kishin hi ne, '~..I , ,;:Qerfoz e i u ken:nojshin edhe Peloponezit, erdhen Rrorpaket e "..:~! C~.).; '":sbtruen Dalmatet, per me thye fiset Hire, qi u trazojshin qetsin' ne '!,Ilbretni. Karakteri i jashtem maluer i ketij vendi kje nji nder pe.~:~' 'ngi'me,

qi i shtyni

t.e rrijshin

aq gjate

ne heshtim,

deriqi

dane

te Iu-

if'" . tesnin ne mbrendÂ§'in e gadishuUit. Ne J{ete menyre shtjellohet pjese8isM, se pse u duel Rromakvet te sigurojshin sundimin e vet ne moare' :'!o .

-: ~").N. Jorg..,

:rJ

.~.

9jate

~hekujvet).

, Ruma.nii

si Gl'ecii

'Bukare~ti

1921; fq. 7.

dea[ungu[

oeaCUl'rlor

(.Rume!1<~teOre~H

IS. - XIX. - l'ir. 6-0 (206.208) .... , 1.< ~~~r"';:1;':<

~t.;:;~

.~~,0:; h;\~~'~~-(

~~~-;"~;.~vi..'-.i".'~~~':'?)'/k~t,~,;.~ ~

.~~~f;.~~l-(I'~1f$,i~_:

~<''''

::~~

'~ ~ '\>"

.1 230

Th. Cap;.htn

kefe krahine vetem mbas nji kohe se gjate; mujten me krye vepren e vet me nenshtrimin e Dakjes, qi e kethyell ne nj! provill<;e rromake. Prej nenshtrimit t' lIirvet deri ne shlirimin e pjeseshem te Dakjes nen Aureljanin. u perftue ndikimi bAmirse i Romes per qillda vjetesh, tue shnderrue me themel pamjen e gadishullit balkanik: u bAne shume permirsime ne jeten botore e private te banorvet; por deper. toi sidomos gjuha laUne nder te gjitM popujt e vendit. Kot ngaUiten kundershUme prej anes se gjuhvet te vendit. Mund te peshtuen pak nder .'to, si p. sh. gjuha e folun prej Iliro-Trakvet, prej se eillash u pe1:bA mandej gjuha shqipe a6). Shumiea e tyne mund Ie qindruen edhe per nji kohe te gjate ngjat gjuhes latine, tue i shti latinishtes disa ve<;aneri. Ky shkombtarizim i disa popuUsive tjera m.per mjet te gjuMs ne nji kohe disa shekujsh difton, se pershkimi rromak ne ga,dishuU me nji ndryshim prej popujvet tjere te mAvonshem, nuk kje nji dukuni e shpejte. Prandej nuk Asht teper, ne kje se po persrisim, shka asht thane shpesh, se ne kohen mbas nenshtrimit te pjeseshem te Dakjes prej Rromakvet (273) gjuha latinishte kumoi qe prej Karpatvet e deri ne Pindus e qe prej Adries e cleri te DeU Egje. Ne kete kobe mund u trazote njisija e popujvet, qi flitshin la. Unisht, vetem prej perdorimit te gjuhes greke; por u pa, se nd.ikimi i saj nuk kje aq i madh neler <;etat popuUore. Po dihet, se interfe. renea (ndeshja e ndermjevetshme) etnike nder krahinat kufitare te kultures greke e latine ka kene nji dukuni e shpeshte. Gjithoji na mendojm, se nji pjese e madhe nder enklave (ishui popuUsije se huej mbrerlda popuUsis se vendit) greke jane shue kohen e dyndjes se popujvet, pse, kur popujt e vend it, qi banojshin nder male, si p. sh. stergjyshat e Rumenvet e te Shqiptarvet, kjen shtp-rogue te nderrojn vendet mijevje<;are te veta per shkak te ketyne sulmeve kah jugu I Balkanit, aq mA teper do te kerkojshin sigurin e vet ne mbrendsin e Helades e nder ishuj Greket, qi Ishin te mesuem me nji tjeter me. nyre jete e do te dilshin edhe prej qandravet te medha, qi kjen rrenue p}esesisht. Per mA teper mungesa e ketij elementi (grek) 5hihet edhe, pse ne gjuhen shqipe e rumenishte fjalet greqishte te vie. tra Jane mjaft te rraUa. Kjo dukuni e fjalvet mjaft te pakta te greqishtes se vjeter nder krahinat e latinizueme te Balkanit I bjen ndesh shum ndodhjes se ndikimit te gjuhes greke ne gjuhen latine mbas pushtimit te Greqis prej Rromakvet, ashtu edhe te ndikimit Ie gre.. >OJGiotto Dainelli,

La regione

ba[cdnica.

Firenze

19'22, fq. 79.

~ "

JtUHli i SIJqipuiaii

1\.0 koueu

e We9Ul8

231

qishtes se vjeter ne jugun e Frances, ku ndeshim nder shume she. nUme greqishte ne topografin fran<;eze. Per I\rahinat e gadishullit ju. guer te Balkanit, qi kjen banue prej stergjyshavet te Shqiptarvet e te Rumenvet mungesa e gjurm.vet te greqishtes se vjeter ne gjuhe asht per t' u kerkue a pse elementi grek asht kene i mill mbrenda kety. ne popujve apse ki?ta popuj, te perbame ne shumken e vet prej barish, paten me Greke nji ndryshim miaft te madh perkah menyra e jetes. Kur ndodhi dyndja e popujvet nder keto krahina, keta popuj ishin terhieke nder male, prej kah shum ma vone nisen te zbrisin nder lugina e fusha, sikurse bane IIiret kohen e pushtimit rromak. Mbasi kundruem pamjen etnografike te gadishullit te Balkanit qe prej kohes se sundimittrako-ilir e ne kohen e ndikimit ma te fortete kultures greke-rromake, ne kapituJlin vazhdues do te mundo. hemi te diftojm. se <;e shnderrime u perftuen ne kete pamjen e vjeter te Balkanit per shkak te dyndjes se fbevet slave ne Balkan ne nji kohe, "kur trajtohen ne te ri dy popuj tjere: Shqiptaret e Rumenet. (Vijon)

PerMtheu A. Benedikt Dema Q. F. M. prej Be perk. ..Siidost.-ForschungenVI!, Ihg., Heft 3-4 D."ember 1942

Emni I Shqipnise ne kohen e mesme III. PERHAPJA E EMNIT (Vijon prej nr.oet 4-5 fq. 135) t

Emni Arb~n u-perhap dalengadale nepcr ate rruge qe u-per. hapen te gjithe emnat kombtare e popujvet te tjere. Emnat e popujvet me pak perjashtime, ne fillim Jane emna fisi a emna krahine, mandej per arsye te ndryshme neper nji proces te heshtun e te komplikue:n fiHojne te perhapen e bAhen emoa kombtare, t'.H:~perfshi te tana fiset a te tana krahinat e .banueme prej nji skote. Keshtu emni Arben ne fillim emen krahine, mbasandej dalengada1e \

~~\,

,~{ '':\ '~:\-:

'i>'~C"'2":{:4;'4':l'~

0".." '.,,:",,"',

232

u-perhap dhe u-ba emen kombtar tue perfshi te tan a krahinat e ba. nueme prej Hsevet te skotes ilire. Kur finoi te perhapet, nuk dihet me siguri, pse mjerisht nuk kemi burime per kete pune. Ne shekullin ... , e XI, sikur na len me kuptue Anna Komnena, e gjejme si em en "l kombtar, pse kuHni i tij prej rrethit te Durrsit, ku e kishte burimin" zgjanohet e mrrin ,deri ne Diber. Mbas gjasash perhapja e tij filloi 'i' i !: I para shekullit te VI, pse dallimi i Arbenorevet si populi ndihmes Avarevet len me kuptue se n' ate kohe nen at' emen nuk paraqite. zf' shin vetem banoret e Arbenit, qe per numer nuk mund te formoj. shin nji sasi, sa me u-shque nJ ate rremuje popujsh ne sqenen poli.,

.;/

tike t' atij shekulli.

Me hamende mund te t!::omi se Arbeni filIoi te injihet mire 'j-:, i,mbas pushtitpit romak dhe nisi te perhapet ne Shqipnine e Mesme *;4 \M.- ",a-ndej nga shekujt I e II, ~ 'ne Shqipnine e Veriut e te Jugut me reo. ~~~,',"beshin e barbarevet e sidomos me af"dhjen e SlIavevet, atehere kur ~"~fiset e ketyne krahinavet u-trazuene shume edhe u-ngushtuene nga fise sHave, qe ngulen aty-k:etu prane tYRe e desl'ien te bcilhen edhe :"'-'-te ,ioUH e vkndit., , Sikur dlhet llirija jugore, ne ,te cHen gjind~j s1' krahi'n~ e vogel ~"~> fi<,~':'A.'C?en4, u-pushtue prej Romanevel me 168 para Kf., atehere kur 'mbreli Gjenc u-mund prej Gjeneralit Lucius Anicius edhe u-zu rob. ii;:.., Po ne kete vjet ky fat i takai edhe Maqedhonise e Epirit, pse ne ~~~', kete lufte te trija krahinat qene te bashkueme kundra Rornanevet. , ~,.;" " Ilirija veriGre, mbassi nuk mori pjese ne ket lufte, per do k:ohe oobe.. Ii e lire. Kur deshen Romanet te shkelin edhe kele krafiine, fiItmme ~c ,€dhe ~ji Qere luftat e kryengritjet e l11edha ilire qe zgiaten me shec....

,")

':~ .<., ,,':~ .-' 91, l-fi..storiani romak V~lI£>ius Paterculus tregon se Iliret bane d~~ qind e sa kryengritje kundra' Romd:nevet te cHat vazhduene ma se 'ls.o vjete. . t . NeketQ lufta te Ivezhdueshe.me fi~et Hire te verlut u-damtt1CI\-

f,>lt

.,f ;:

?;:~tl..ume.. Fiset ilire Ie Jt1gut, mba~si ishin Ie shkeluna e te damiuemei

"peq>ara,

'-'.i~jne shka-tnimH. ~L~;,' . ':KUlt U-perh,ap ~ "'?"

marrin pak. pj.ese ne kp.to lufl3, e keshlU pjeserisht i sbpe1O<"

Roma

ne lindje

pertej

liirise

dhe

130,,':. ,'.

k~perxeu

>'~for.iR\llirftq:}u1;1ore pCI' I?-evoje u-ba si ure e ba"Shkimit Ie. vendevet, l'Q'j'gela me'llanne, e Dqrrsi. si '<;jendrCima !pe randesi ,~ kesaj'kra. ,';u",kJhye

ne ~* qendre- kryeS0Fe per te lane ,BaUkanin. R(I¥Ja.CI.

'.i:'9~~dpi'e,J3ali~aniQ e Qon!e Ir\,1pal romake )fa: '.t~'Kl$b:te kryd rre lsete'qytet.. ;,-, \

=-..

' ~

perlej Bosfotrrj Via."+ '."~' ,,'

I :.t.

Oil

;

, ""'

,~ . :~~~.:"..; -'I<

;

~"'~

!.u:~ ., . ":,t ,. ... ,..- .. 9.>:~",o;.'jJ.\.,t"4,:.. . ..' ' ...,,,';".: -

,~. . -t

ift!<'

":J':r"

~,'

EUllli

i Suqipnisc

nt} koht~l1 e me-swlt

233

Arbeni, tue qene si rreth i Durrsit .ne kontakt me qendren e vet te madhe, zhvillohet e perparon dhe emni i tij njihet mire dhe dale-ngadale fillon l' u perhapet krahinavet t' aferta prej lumit Mat deri ne lumin Shkumbi, sidomos krahinavet fushore te bregut te de. tit, qe pajtoheshin mire edhe me kuplimin e tij. Kur filloi rrebeshi i barbarevet nga mbarimi i shekullit te IV me Vizigotet dhe vazhdoi me Ostrogotet e Hunet n~ shekullin e V, Arbeni i mbrojtun nga malet e lumejt peson pak dame. N ga mbari. mi i shekuUit te VI, kur u-derdhen SUavet ne Ballkan, Arbenin e gjeten te forte dhe s' e shkelen dot. Avaret, lotnijt e SIlavevet, kur fi1luene rremujen e tyn~ qe ngjati gati 60 vjet, me Arbenin u-mue. reo vesht dhe Arbenoret mueren pjese ne rrmuje si ndihmesit e tyne. Cok ne kete kohe superioriteti i Arbenorevet per zhvi1lim e fu., qi ban qe emni i krahines se tyne t~ filloje te perhapet dalengadale ne te gjitha krahinat e tjera pertej Matit e Shkumbinit, ku banojshin fise qe kishin gjuhe e zakone si te tync. Ne perhapje te emnit sigu. risht nji rrol me randesi e luejten edhe te huejte, sidomos SUavet qe ng-ulen aty-ketu ne krahinat jugore e veriore te Shqipnise e trazuene

;,t

f~~

;; '~

'>f

.;~

,iJ ','';;;+,

01'1 "~

~ ~.~ .. ,:fi

'shurne fiset <mtoktone te vendiI.

Kundershtirvi e ferkimi i pan dam me keta te hueje zgjoi ndjenjen 'e solidar~ise etnike neWr fise te ndryshme ilire l' E[iJirit, Ie Ma.qedhonise e t'.llirise e' si ~onsekuence duel edhe pranimi i 'nji emai, te perbashket, per l' U fJaraqite si nji fuqi e bashkueme kundra ty.ne. Keshtu emni Arben, tue qeae emni i nji krahine te njoh-un, te f(j)l'te .e, te perparue'me, u-pranue vetiu ~i nji' embleme bashkimi. prej te " ~~. .gjitha krahinavet te tjera dhe me ,koM u-bA emen kombtar. ~ Emni Arben si emen kombtar fitloi .te permendet readom ne burimet e hueja qysh me sheku1lin e XI dhe vd:z:hdon deri sot. ~ Emni i ri Shqipni qe i zuni veRdin andej nga mbarimi i kohes. "', se Mesme nuk Asht- i njohul'l mire perjashta, e keshtu nuk Asht,i ~ phdonm. , C;:''kuHj pat Arbeni si emen kombtar nuk dihet. pse keto.kq.. i f/; pelij!Jiitbsisht 5" i vulesi ndon;ihere shpata e ndonji fatosi kombti.tr..;'.. " e s' i shenoi penda e ndon;i historiani te madh te vendi!. Emnhae ~< 1 ",~'~ burimet e hue;a te vjetra, kur- permend,et , si emen etnik, <sfHr4het gjithku Shqiptaret jane me shumice e nji,hen sf zot ve~di!. e.kar per~:':~ 1; mendet si "emen g;eografik mblidhet here l'le llirine ;ug(j)\!:e'are m'A mire:. me thane, sikur thote edhe Sufflay, R' Illyricum p1'Opi'it!lm .e here ~e<

-;~~

...

'~;'~:;'~'::'1.~-X-5~:

'~~~~;'.

.,"t.

~ '" ~

~.:]~ ..;,

,"'234

O.mo,I!

MJ'fJ.ri~i'

S,hqipnine e Mesme, si mbas mendimit e deshirit t' alij qe e shkruen., Per te bA nji fare mendimi mbi kuHjt e Arb~nit si emcn kombtar per mungese te burimevet lokale, jemi te shtrenguem te :f.mbahemi ne burimet e hueja qe mjerisht edhe keto Jane fort te pak. ta e jo shume te sigurta e te paanshme, pse te huejte shkruen mbi, to vetem, kur i shtyni puna e kur i lejoi interesa, e shpesh here tue shtrembnue edhe te verteten. . 1. Ne shekuUit e XI Anna Komnena, sikur e kemi permende edhe' - ma siper, Arbenin e zgjanon prej Durrsit deri ne Diber. Ne shekullin "

e XII burimetserbe I) fusin n' Arben edhe krahinen e madhe te

. Fultit (Ot Rabna Pilota oba) qe shtrihej per te gjate te rruges se ma. dhe Slikoder-Pdzrend. Ne .shekullin 13-14 burimet e Raguzes~) i .

:~~

shtrine kufijt e Arbenit ne veri pertej Tivarit e Podgorices deri ne Lushtice afer 'Kotorrit. Nga ,juga kufijt e Arbenit ne kohe l' Anjouine.

vet u-zgjanuen pertej tokavflt t' Atanitasvet e te Muzakajvet

shekujt 14-15 me ane te Despotatevet shqiptare t' Artes e te V on ices k,aluen Akarnanine e mrrine deri n',Etoli 3). Ne kete, kohe Arbeno. , r,et si mbas burim,=vet greke u perhapen gjithkund ne Greqi, deri "

ne More e nder ujdhesa, po kuHjt e Arbenit nuk mrrine deri atje.

"..,

Emni Arben nder te hueje nuk u-rAnjos me trajlen lokale. Serbet, kufjjtaret t'one, e metatizuene dhe e bane Rabene-Raban; ~~. Greket Arbanon-A/banon e latinet pertej delit Arbanum. ~:; Trajten lokale A/biWi 4) e gjejme te perdorun nder burime vene. ti:,' cjane vetem nji here, ne 1204. Mbas Mbretnis Shqiptare (1271) t'AR" ~~,'" joulnevet trajta e emnit nder te ~ueje u-rranjos n' A/bania per Vii. . ~."' ~ndin en' Albam~nses p~r popullin. Prej ketyne trajtavet kane dale emnat e t~shem, me te dIet. ~~. . " quejne te h1:1eJt~edtte sot: Albanese, Albanais', Albaner per po. "":","Ila ..'p,;ul!in; Albanja, A1banie~ A1banien per vendin. ) ". Prej tra!tes.. greke popullore Arbanitis-Arnabitis doli trajta turke '~rQa:bud-Arnaud, e cila u-per~ap edhe nder disa popuj te Ballkanit. Nder fqij. t' one.] .sidomos ne gojen e ~6fmllit, trajta e jone e.:. v;;j~ter nuk asht. harrue krejt, pse Kroatet e Dalmacise Shqiptarin .c

kitto'lik e quejne edhe sot Arbdnilsi e Greki!t Shqiptarin

,:$ht

pergjithe,r,

Arbdnitis. i) e Z) Suffla:y, Ser'bet e Shqiptdret -'0. 1" ,3) Th."Ippen, Contribution J I' histoirt de Albdnie I'

--2.)\LBANIA e Uon Rey-itNr. 4.

dli XII dU XV siec/e~

-~'",,,~) ~. GaIEH, L:AlbiJnid, 112. "..'

.' ',:

;~':~~i<~~~~~-J~!:~*i~~~~~:~~j~~~~i~~~

~y" ~r

T.:"-',f-'~'

',;'

Emni

i S1aqipDi.e

De kouen

e me.me

IV. KR'AHINA E ARBENIT

.~-~

Tash vjen pyetja se ku gjindej e C;'kufij kishte krahina q~ pat fatin me i dhane emnin e vet te tane Shqipnise ne Kobe te Mesme. Ne kaptinen e dyte te ketij studimi, tue kerkue emnin Arben ne burimet e vjetra te hueja, patem tregu e se Hekateu ket emen e shenonte pese shekuj para Kr. si emen fisi afer detit Adrijatik e, se dhe Ptolemeu disa shekuj ma. vone prap si emen fisi e shenonte ~ . ,~ ne verilindje te Durrsit. .'. " Tue shikue harten e Ilirise Jugore te Piolemeul vendin e Al. banoivet e gjejme te shenuem ne kandin e formuem prej malevef te Kurbinil me malet e krahit te djathte te lumit Mat, te cHin Pto. lemeu nuk e shenon ne harte, pse duket nuk e njihte. Ne fragmentin 69 te Hekateut vendi i Abrervet nuk kuptohet mire e keshtu s'mund te shenohet me siguri se ku gjindej, sadoqe ai thote se gjindej drejl detit Adrijatik. 'Tashti mbassi si baze per me gjete vendin na mbelel vetem haria e Ptolemeut edhe kuÂŁ.ijt e Arbenit duhet I' i kerkojme po ne baze te kesaj harte. , . Ne hartaf e vjetra kufijt e krahinavet zakonisht nuk shenohe. shin keshtu edhe ne harten e Ptol emeut kufijt e Arben~t nuk, jaae Ie shenuem, por ÂŁilkti ,qe n',ate krahine fushash qe shtrihel ne mes . tun\it Mat e Shkumbi nuk shenohet fis tjeter per vec; Atbanoi-v:et. na)en me kuptue se Arbeni ne kohe Ie Ptolem,eut I<Isbte si Kufif: " tumin Mat ne veri, lumin 5hkumbi ne;.juge, detin Adriatik nl per'e. ' '. ndim e malet (MaId e Kurbi~it) te K,rues, te Tiranes, elj. ne lindje. Edhe gojedhana qe mbahet e gjalle sot ne Kurbi per Arbenin, te cil~n e kemi shenue 'edhe ne' kaptinen e pare, pajtohet mire me ~;;J.~ Plolemel1,sado' qe kan~ kalue gati 18 sbekuj; 5i mbas kesaj goje... dhane Arbeni gjindet cok aly ku e shenon Ptolemeu, po me, kufif jo aq te hap~t nga jugu. Te' gjitM Kurbinasit qe kam pyete, Arbenine e shtrine nga JUG gu drejt Derv~ndit, Bl4jit, fushes se Krues e te Pre~es, 'po nuk e " . zbresin kurr deri ne breg te Shkumbinit. Per te b4 nji mendim te qarte robi kete gojedhane e robi bit"i' :",'

'...J \~

':?:

~'1>

...:.

.,. ~;

:;7',:'.t,j, -. ~i~~.~...

/-~

-:" c.'. -

'",.'

o.~. ~'""~,

~ ~1~,-. hinen

qe e ruen, po kepusim nji cope nga nji' artikull i botuem vjet perpara ne rivisten Minerva 1).

<!";' t;~.

'~'''1

"\ .~

"Krahina e Kurbinit perbAn nji pjese te Malsise se Krues dhe ka mbete gati sie .patrazueme prej te huejevet. Traditat shqiptare ~:.,-, ~:'i

~~..

te vjetril ne ket krahine ruhen ende me thjeshtesi,

..,

,)"

pse fuqija shka.

terruese turke s' e mrrini ket ane. Krahina ka 16 katunde prej te cilave disa jane per te gjate te .rruges se madhe qe 'shkon per Skkoder e disa jane mA felle nder male te veshtira. Katundet q~ jane prane rruges si Miloti e La<;i2) me fjalen Arben shenojne nji krahine qe filion prej Dervendi e BIAji e zbre! .p>oshtendel' fusha pa i caktue nji kufi ne juge. Katundet qe jane,

<pernibrenda,

si Gallata,

per

Arben

njofin

at' ane

qe ndahet

pr~j

Kurbini me ane te rruges se Shk(j)dres tue fjUue Re veri nga bregu ;:. j';Matif'dpt: t.J:lezbrite pO/ihte nga fush-a e Krues dhe e Prezes. ;~.,'~\' Nltrys.bimi qe ba.,jlile,~atundet e Kl:lrbinit 'he caktim te kufijvet ~<,.:tl,<\i:1i>~nit prams .rruges . i kane nji . rr,ie<!h\f}ga' ~hkaku .se katundet j~jJ?J~~,~'njilcll1l~ t'arllvet te tyne pertej rruges, fl' Ar:ben, C.keshtl:l ate 2pi~e e mbajne si pjese te Kurbinit, kl:lr se katundet si 6aUata tane "hume Iarg nga Arbeni e s' kane te bAjne me fushat e lij. .:~~ ',' Fjala Arben pra per' Kurbinin shenon pikerisht anen te cilen :J?;t@lemeM18 shektij perpara e shenon si vendbanim t' Albanoi-v~t 0

;;~

me qytetjn Albdnopolis'.

""'"

'~$J:~Z G9'j,~dhana e Kur-binit Arbenin e mha(1"mend si krahinc fushas~ ~~. edij.~ ,sot pp te.,pyetet ndanji KurbinaS s~ asl:'i'tArbenuer,'menji. ~l'~. . p.ergjjgjet se asht mirlsuer e jo Arbenueli. ~basSi A1!beni kur H.. ~.t'e'petNapet .si emen kPInIDta'r,6' hGmbi ktij1~io!i{):1~' ,tii'i na b!he~

b,~~9-jmest" goje'di1~nae KurblFllt a:sht shum~ ~ vjeler e i pefketit~, -ne'te, cilen. Ar,b~fli code mbahej mbrencla .kufijyet te vel.., as~ s~'QiP;6ket€ m.endim, kt{fijt qe tregaa gejMhana 'i mbajme

... ,j:';':

't'::~.v~rtete U:.kJ;aWnes, e kdfijt"qe, treg~nt'~1(}lem8U '51 k~fij te I:fl!e:n'efa~en e pilt,e' te p'eF-!ti\p.jess' emn1t. Me te V'ertete emni i: ~})lim.et'; t~:-peth.apet-,mbcfs'.pushUrnii roman, e gjeografij~ e' .cC. ~~,"':

~';..

,I ',~r".

'~':

"..c-.

. iI, 0.' M1~r~jti. Afbd.nopo tis, .Minerva', r:+. fel, y.jeU J~5.5. ';nJ'~! S~lt~f~n..Q)~.of~¥-ge ~.er disa,.~jet ge sl, ~tIf.L!Uit,!r.,,ne I:.a,c;tt Kur. '¥pJ'e{!tIi;p~;:A. P~shf(,Bat~M, '.Ie 'S!; ,<;:kcispkrue~ perr;t1bt kt:ahi~e J' Ar' ~1«fjag...'gl)')~ltepopul\4t'. (e KilrG1hit e H~-rrethf.'vet. Arbnita. m persh~n '.' "\fendin. tarusnklfn e BIA.jil1."e inbaron. me hfsl1e te' Bre~~s (Prezes)' e Ie. . . ,~ :~ . .i~':!!J)\!li:.j;[Qrili;,.S~'I". 1.G~J~~je'532. ';jett VIlt: ~', .

"~~~:'if¥i~~;',';\§'~~'

~-~,;~,\

'f-~r~l,~~~.

'..~

,!-..,

'~\~.e:

;..

:,;.;;.'a~ .'.:;.. "':,'.6-,

"".., \""

&m.i

i Shl'tipl.ills

ne koheu.

fII meMII8

ptolemeut

tue qene botue tre shekuj mbas aUj pushUmi,

tyrsheme

qe te shenoje kufiit e mrrime ne perhapje e siper deri-

'1:1' ate kohe, e jo kufijt e vertete ,

Asht e na.. '

te krahines.

Nji burim tjeter per krahine t' Arbenit kemi edhe peshkopaten

'qe u~hap n' emnin e saj ne sheku1lin eVIl. Kjo peshkopate, me sa na kane lane te shkrueme -arqipeshkopi

i Tivarit,

zeve shqiptare

1610, e Shtjefen

Gaspari,

me 167 (, merte krahinen e Afbenit

Marin Bizzi, j)' vizitues

i 'dio~e.

e u~shtrinte nga

"'~N

"~I

malet e Dukagjinit e mrrinte deri ne Kosove. Keta kufij te peshko.. ;;~ pates te shtrime nga verilindja nder male ishin kufij te caktuem per~;t~ nevoja fetare e jo pse krahina mrrinte deri n' ato ana. ;r'~ ~

Pe,shkopata e Arbenit vazhdoi deri me 1640 here me vehte e '.>~ here e bashkueme me peshkopaten e K~ues. Mbas kesaj date iu;~ ngjit arqipeshkopales 1je Durrsit. "';;:'i~ Bashkimi ndonji here me peshkopatcn e Krues ka ba me besue disa, si Milan Suff1ay, se kjo, d. m. th.' peshkopata e Arbenit s' ka qene peshkopate me vehte. Mirepo tashti vone asht vertetue' mire 2) se dy peshkopat,at kane qene me vehte e se gjithmone kane pase ~at~drale te ve~anta. Ne koMt e para si katedr!ll te peshkopates s' Arbe,nit gjejme S~. Mrine ne keshtjelle 3) qe ishte ne -.:vedlindje te Mamurasit.; Mbas. . iSi u~prish kjo kishe 'n~GI.ru~qi~, u-ba Shena~Pi:endj~ 4) qe gjin?e,~".: ~a ne veri. Ma voAe,'ffl!5assi u-pr.ish'edhe Shena~Prendja~ bal>1et'~i~';.' .~ha.e Shen .p.je-trit.5}"andef1Jga ~'lfam.ri.<ifer malevet te Krrabes. " ~iku.r .shifet-, 'pesliko'p'ata e A~benit e perfshiate Arben'in- d ,me ''Ie drejte e mba-nte. :e.w.tRn'e tij', sadoqe ,qe per kufij"per ne\<bt~ ~,ndryshlrie, isht~ shtd ,,:;,m~'shume. < :jJ . .. , '

. c, .

~....

fo.

"'. "'. ":...14

'-~

,~-

;/ I

KRYEQYTETf

,'I; -~.

ÂĽf

I ARBENIT

1Qaud 'P:tol'ef1;Ieti' ne hapten e IHrise,Jugote .per ve~ vepqrt t'\",

<bahoi~vet sh~fion 4~dhe' kryeqytetin

e tyne: AlbdnoP9tis.

~i)E(ihe /,,-Y-,.k,ifu'!ld,rBIa.jl) u sbejote rf ipesh.kvi t' Arbenit', 'e, dl;i" u' sht ,neper,.male Ie Iirukag!tiiit,deri 'kah kuf4tH: Ki'9s'0veS",'l~ni i'Sb'. J:<Id,IW<i>;laqr;'t 2) :I) e ,') Gluseppe'p'Fag.a'; ii' V esc-ovalo ~1ba.,ri~se -net sec. XVI':,. (l\~ , Albanfa, '14-5, N. U, vjeti I.) <d' '-; vjeW VUt:. " ') HylH i Drites.nr.' 1>();"fr53'h

~~'

.; :!" -',

~.. Ji'

...)-.'':;: "'~'c,~~;;c"'. '~-.e,

':~;'

:~p; ~-"'''''-.

~. ,;~

"<;';',.,"1;" \~~'

+"'tJ

'.-:t,.,

O..an

" ,'238

jf.."

:'f," :-'.'.' .)0. ""'~. ""t

~. J(:.-

Myo1e,'i....

Sikur emni i fisH, per te cilin kemi fole ne kaptinen e dyte,. rezullte>i se asht i greqizuem, keshtu edhe emni i kryeqyletit s' k. dyshim se asht i greqizuem.. BashU me Prof. Furiqin mund tit, thomi se me emnin Albanopolis nuk ka ekzistue kurr ndonji qytet.. Sigurisht Arbanoi-t, sikur fiset e tjera, mund te kene pase kryeqytetin e tyne, po ky s' ka pase cmnin Albanopolis. (:' emen ka. pase kryeqyteti i Albanoi-vet, nuk dihet, pse per te pervec; Ptolemeut nuk na flet kurrkush.

Hartografete vjeter, tue pase si ba'ze Ptotemen Albanopolin

:::e shenojne ne hartat e tyne, po jo te gjithe oe nji vend te caktuem. t,J> 'Disa, tue korrigjue qfejtimin e lumejve qe Ptolemeu i kishte vizatue ~;, me gabime, Albanopolin e shenojne nga Dibra, e disa te tjere, tue !\'::. ~;.'-

korrigjue bashke me drejtimin e Iumejve edhe vendin e malit Sharr" qe Ptolemeu e sillte shum ma nga perendimi, e shenojne andej afer 'fJ"..\~'Kuksit, po ~iithmol1e ne kra,h te majte te Drioit te Zi. Nuk mungon ~;;,,: ngonji hartograf qe e ~henon edhe oe krahineo' e djathet Ie lumit ~~1" Mi!t. nga ~eriu i Arbenit 1)" ~~:"t ',.' Shkrimtaret e. ndryshem qe jane marre me Albanopolin, te gjithe mÂĽ~.~}~ne te nji mendimi se ,ky qytet -,makar me nji emen tjeter - duheft. ~~;:..:.te~.kerkohet ne . Shqipnine e Mesme, n' Arben, e jo ne krahina te ~\~-,:\c #~. ""'': ,tjera. MUan SuffJay 2) tue pandehe se peshkopara e Arbenit Ita ~;", gene nji me peshkopaten e Krues, AJbanopolin e kerkon ne Kruen e s@c;me. Perkundra, Emile Isambert 3), H. Hecquard -I), F. Gibert ~)" ~~":~ 6) e kerkojne n' EIbasan ase me ndonji vend Ijeter ~l..., .e' A. Baldacci :;;;'~';'.. .afer. ketij qyteti.' Te- dy keto mendime sot kane ra, pse Kane mbete. . i"" :.pa

baza: sikur u-vertetue se peshkopata' e Arbenit s' ka qene nj! me

-cite. re Krues, ashtu u-vertetue .me gjetjen e nji guri 7) te vjeter yo. 3Tl. se' ne vend ku Asht themelue Elbasani ka 'Qene Skampa e j~ Albanopo'lis. AIbanplogu i njohun G~ Hahn, AJbanoppolin e kerkon De ') Roberto Almagia, .Je piu anHche rappresentilzioRi cilrtografiehe dell;" rea. glon~ Albanese .,' - Baron Franz Nopesa, .:l.ur Geschicbte der okzidenla1ea ,.iKartograpWe nord-Albanleos' ,(Edlcion i Geologica Hungartca. Bu.dilpest). . 2) Mil~n Sufflay, Serbit e Shqlptaret, 36, 40. 3) Emile Isambert, Itlneralrc de!er. Hist, de I' orient, 887. 4) H1; Heequard, Histolre et descr. de Iii Haute }JbarÂťe, 204. ,,~ 5).f:. dibert, Les pa)'s d' Albanle et leur blst., 186. ','6)'A. Ba!dacci, Albania 121. ,,",1) GUri i vjetir I gjetun gjiDdet ne Ba.sbldne e Etba.suil.

)0-

",1",'h<~

';r.1'~.';>;<~'~~J'~~':'

;'x?"

.,~"",:

;~~~;,>l~~:.i;~~~

-,'

--<..

..'-'!:"-~l

Emni

i Sltqipnis

ne kohcn

e :tn6Rme

germadhat e Zgerdheshit

, }..

">;;1

qe gjinden nj'a dy ore larg Krues e nj'a

10-15 minuta nga kroi i Fokes ne rrugen e Krues. Kelo germadha u-zbuluene se pari nga Hahn-i vete, mbasandej u-eksploruene edhe u-studjuen deri diku nga arkeologel Praschniker e Schober 2). Mbas mendimit te ketyne dijetareve muret e forteses, qe shifen sot aty-kelu ne kambe, kanc nji teknike ndertimi Ie vjeter, qe i ngjan asaj t' akropoli t te Leshit. shperndamja e tjegullavet ne nji ha. pesi te madhe tregon se ketu dikur ka qene nji qytet i madh, i eili. nga enet helene e helenistike qe Jane giele, len me kuptue se ka qene ne marredhaneje kulturore te mira e te rregullshme me Durrsin. Guret e murevet te forteses jane te ska/itun e te medhaj. Germadhat gjinden ne lagjen Kakariqe te Zgerdheshit siper nji kodre qe sot Asht mbulue me shqope e ferra, sa s' Ie lane me pa imrrgja perse largu. Pa ba germime se c;.'qylet ka qene ketu, s' mund te kuptohet. Sikur shHet, per te kuptue se a ka qene AlbanopoHs ketl;!, du., het te presim germimet, te cHat s' asht larg mendjes qe te na apin edhe ndonji pergjigje negative, Per te shenue me siguri se ku gjindet Albanopolis nuk gjejme bazd-. kurrkund, pervec;. gjeografise se Ptole meul, pse i pari dhe i mbrami bu-

-"," "", ,,;

",'

rim qe e permend ket qytet asht vetem kjo gjeografi. Ne hartat e Ko

{{eksavet te vjeter te keS'lj gjeografije, qe mbahen si nga ma te bee"~ sueshmit si ai i Vatopedit te Malit te. Shenjte e i Urbinit Nr.82, Alh ;"~ banopolin e gjejme te shenuem nc,verilindje t'Arbenit, cok aty ku.for ,:it mohet kandi ndermjet malevet te. Kurbinit e te malevet te bregut te.,,' ';,. ~ \ . ;..,dj~t/1te ,te lumit Mat. Ne baze te ketij shenimi p'ra Aibanopolin -duhet~ '.' l' a kerkojme ma ne veri te ZgerdhlJ-shit l!e zonen- Mamurras-MHot",. at)!' ku ishte edhe Sh. Mrija, kisha katedrale epeshkopates s' Atbenit, Ne shenim te Arbenit Ptolemeu, sikur u-konstatue se ishte .ii>.

. .

bazuem mire, kemi te drejte te besojme se edhe ne shenim t' Alba-. nopolit do te Jete i bazuem. mire. Mirepo c;.'germadha kemi [1' ate zone ku e shenon Ptolemeu. ..Albanopolin7 Kesaj pyetjeje s' jemi ne kondita s9t me i dhane ndonji perg;i... gje, pse zona s' Asht eksploru~ deri tashti prej kurrkuj. Por sigurisht :.~ do te eksplorohet ndonj( dite dhe aty do te gjejme baza t e Sigui-ta.'

.'f Y

te kerkimit t' AlbanopoliS.

Osman Myderizi

I) Hahn, Reise. 120."":' 2) Praschniker-Sch)ber, gen

in Albanien

und Montenegro,

~8. '-

~~ )~;;.

"... .' .>

"""1.",;0

-"-'i:,j,~,(,':~";,,,

Archa:'ologische Forschu...

',"

", "

/,~

t:\.:..' ~~"

:r.,;.':, ..:;,

.~; :-,..j.;

'''';f.";!.

I.'.. J

~~. @;; t~,.,-

'PREJ LETERSIS BOTNORE , -

~.~-

:Perkithim

i vepres

.Dl'eizehn1inden~

F. W. Weber

~}' ~~~' ~. f( ~i~ £1. .~

~;.~

- ~ ~{~.". ';'>-

TE CURl

...

~r'-; fi~('.

I FLIS

. T' kandshme nett e njij Qershori. Kur t' kuqleI1!te e mbrames zhduket, .r kur drita e' pare ~ n~des" N'-fjoUa njeg'Ue IP~rr e struket: DnmdoHlles, n' at stine t' bukur, Kur nise gjaku e i shterre.. e dan Se bylbyli, si p'r 'i t' dekun, Kanget ma t' mbramet nis~ e i kjan; Mbrenda kelkut t' lules s' blinit Kur, mprojte gjethsh, ku ka zatete. flet!: e l'~t prej eresh 'perkundet Bteta e 'lodhun, 'q~ ka trete" N' <;:erdhe t' "\(~t da,tlRdys~, kJluke - Kndon, si n' an€l~rr..p'aluejt,'e k.ta,he:,. Kup'n 'e q.iel~qs, aq {~h(u?t~- e t' ~iltert. Edli'e. r;ruge.t. qi k~'per 'f. trah.~.,Nder ghmaj~ vall;on s,hkcurta; Lev.d-oR,:pu~kun me aq-,e ijaae, " f.' levdon k:okrren e.'q-itun,' ',' . . , Qi,~ S'~..pe-Tt~~i, e' 'l:?!m~ka

"'..:_/"

, ':- ;Js.~peI kalb(¥r:~x:i'te bukurl,. 'Si 'j. f.f'lad.'kang~sh. ~i~'i mad f-n,l§hUim.i. . {' :'1ihue';'ppi_,et1c!ien~pel'mibi'a.ra", ...-

~'-'i;r..tref, "

da-lEh

: ~.

et .qlefles,

si'f/. j[:}'shej bekirl1-i. ~

p:~7'"

)

t~'>". Te Guri i Fils

N' pylle, per rreth, heshtim si deke! Lugut njeg'Ua kishte ra, Mos me mujte, n' ata t' kthiellte nate, Pose Iburgut" gja me 1.1pel; N'M pylle t'vjeter, permbi maje, Shty Ua e Irminit pat zotnue; Mbreti Karl por desht t' a rrxote, Mnder'n Saksonve per me 1.1a shtue. Log hyjnish, tash mblue me ferra, Mblue m' ka<;:uba edhe kashtrroje, E" si vend fuqish se mshehta. Frankt

ktij i rrij:;hj,n larg,

Kje n' nate t' kandshme, Sa keen gjeli tra e n'tni, Qi, mbi majen e Iburgut, Zjarmore £lije kjene pa.

me droje.

n' nate te shkurte, ,

,!f::

~~ ;~

t' Baldrit, >

N' pa!alok 'e per nen l~sa Shifej guri i £lis; 'p.er a"ne Ati-( gur, m~ 'i thik~ t' pergjak:~n, Rrite 'i' grue~ gmeja vigane: .

Svana.tlilele, 'Lshtrige me thija; l' pafet shiis&iFl n', kte -.priftnesl1~n,., Njeshun i'Sh Il).~ ' i shog~ te <;:mue&Q,!pe Bardh si. bQi'j:!;.e kishte veshen. Verin,b,arcli, b.ulku- i lire.. Prej dl.l~re~}I s' $.8ja at Jt.ike, ka marre, ,I, Mjesa Vulko"'farketari,Shpmshe, sa/!1:).un.det -n' ata zj!irre. . N' kazaIl' t' r~~W~ e t' >gjfrnt¥,ml;>irvoter Ngre,he, shum prushi: .sh,pyze uFljiJ N' \lje. pYQrriz,: ~e ma~e,me huger, '. '

Vlote 'mazi- i'~~mU'n Hi;.,

-'.t4 !'f: ;,:'";\,

Permbi majen e Iburgut Mire po, bahet sande buej: Na jane mbledhe, per. t' kremte Vllazen. fisesh, miq. e t' h,uej. ,

, -

.0::

" .~

Epri

-:24,2'

Shtase e lire e pyllve t' lira, Oi s' ka njofte zgjedhe as kular, Oi perkule s' e kci kurr shtatin, Kaluer kush mbi te s' u var. , Prej shpis s' Orrive dale Elmari, Krejt si n' anderr kqyre nder shkndija: A i vojt mendja se, si mazi, Do r mbaroje n' Sakson robnija? Gjith nderim, per rreth e rrotull, Jane mbledhe gjindja: nji mad niste Neper lande, si nji t' perqethun, E vec;: flaka g;ithkah kriste.

,.:.~ .;

~~ <

Sherbtuer n' f1ije, qaset Godo, Peshkatar ma i mid n' Nete,

~" ( *,'

. ;-

E qi thirrej Ka:;:urreli, Ka9urrel pse Hoket i kthete. . ,,so kem 9' me drashte", aj foli t' vogel. "Reth e c;:ark kem vo. shum roje, E ket l' kremte aq r-per zemer, S' ka trathtar. qi l' a trazoje". Zdathun kambesh, me t' shpejte priftnesha Tri here rreth votren shetiti; Tue fole fjalen e bekimit, Permbi gaca kokrra qiti.

:1-

M' shej t' topuzit tt! Donarit Nqjelle fuqin nder male e biga, 'SjeUe prej Nordi, tue kundrue, Kshtu kci nise e p-o fIet shtriga: "N' nderib hudhniu e m' pershpirtni, $hka tra:zon, 1arg do t' na rrije; Hyjnit l' ona, 'i pylle e heshtun, . . Hyjt e qielies 'ke.m n' shej dishmije. Ktu s' a' punt:! me ndeje nderdyzash:, Mueret pjese n' Hi e deshtet me u lute, "..M.e duet' l' pastra, m' zemer paster.

_N' t' AIrishuem kqyrniti, pa u tute. -

:.~." :::

<C "'~-

>-~

~ ",'

. -~

"-'

~~',

"~"'~:.;~:~~~ji!t'~{77'~~~~

'.~~*§~t.~.

"To lI...i i !'tr.

Ktu. te guri i ms, bashkue. T' Baldrit deken t' a kujtojme. Qi t' a kjajme-o ma t' pershpirtshmin, E permortshem t' a nderojme. Q' se kje myte prej vlIaut t' verbuem, Nuk e nep ma dielli aq drite; N' mes t' hyjnive e n' mes te nierzve Pagje mbi bote s' ka. si me u prite.

-"', rir'

""('"

A kei. si m' u a marrun mendja. Baba i madh djalit l' lotuem Se shka i tha, kur, flaket e mndershme Ate ishin tue e rrethuem?

"x J~

Kjene fjale t' ~alta ato qi foli, Fjale urtije. fjale qindrese, Drite qi l' njalle ato fjale kjene. Fjale ngushllimi. fjale shpenese:

~.~~

Dikur. tha. se prap do t' kthehej Prej mbretnis. ku t' ngim nuk kei.. Ku. n'per gryka, n' njegull t' mblueme. Endenhije pa i a da.

.,.,~ ~

Kur? - As Vala vete s' e dijte At dite t' madhe. dit'n e t' kthiellve; Ore e c;:as i a njifte i vetmi. ,

Plaku i madh, vigani i qiellve.

c~ '".'-~~.!

Aj, ver;: aj por mund t' a dije Shka hyjnit do t' i zhgatrroje; K,ur, n' stuhi-o, landa e kohve,Veshke. per toke l' gjith gjetht t'i lshoje.

'I.-!iii) ~,.,

-!~ :'~~ ,~ ..:~~ ~

~,:-

T' bijt e' Musplit n' vrap kur t' lshojne Kualt endezun e ba flake, E zjarm t' marre qiella edhe toka: Forta mndere e forta shplake, Per me lei.fajin e vjeter; Kshtu qi. n: flladin e prendveres. "Pertri toka e ba ere. Mos t' i tremet ma humneres.

:i- .. -,:"

,:~ ~ .~ ~¥i;'; ~<!I

¥")

., .

~~, ~i~.

"'....,.,../' ";'-;;:,-~

~11pt\."")iW .~

~\';':.

f!'"

~);;

:;j.o.-Y''i

"~. .,'"'

.'-. ~~}~1'\:~T:

'j;'-:;'."

~"::~~~~.'t,

Ep;rr

1':".

:;" ._;( .,:

E t' banohet prej nierzsh s' qete, Oi me voes kan me u ushqye: At here. tha, gjith dije Vala, Baldri prap-o ka me u kthye;

E kshtu, aj qi emen s' ka, Aj ma i vjetri per pleqni. Rregullim do t' u veje punve, Tue sundue ve9 me dashtni. .. \:t'

'Erdh. thue, koha? A asht i Dijshmi. 'Oi t' KrishteniH aq mire nderojne, Biri i vetem i Hyj't t' vetem. Oi Mbret pagje edhe e emnojne. Baldri

Por jo, pse pruni

Lufte e gjak" Iqi na ma s' c!-ona; Baldri vete? - Pot. to,. pse bani Krej~ nji lamsh Q:iith vo!rat f' ana.

vete?

Mni e inad.' na s' shofim tjetm+ Para s' huejsb. qi na kan shkrrye, Deri urata. deri fIija, Ve9 n' terr t' nates mundet me u krye. Ditt l' pa diell sado t' na zgjaten. Terri e mndera po vi1uene. Bese nder msime, 'bese.nder doke, Bese n' gjithshka t' Paret t' one na ,msuene. Jt,1, frni l' l'ljome" me 1trozha, v.rel~. . Tue hi n' I'reth. kaIlg~S. mos' i a' daj~hi, Sado qi n' 'keto nate te, s~ndshme Kish~ ~e ken~ 'ma ÂŁnire ~i l' .-kjaishi..

~ 1

, ~

""?r.' c

"'>

~ ,.~

~~>,

~ I'

Si kndo'

It~:;~< ';~~~-'

y~.

Gjith.n.jj, kndoni~ njome. kah zv'~rklt, Z'g,jedha e FraJ1k:ve s.i 1.1ahem s" ka; . Kndoni rn: j;OIDie.'k.cejt t'. pervajshme.

i s~ueFiii m' shtroje

,'~, \;;

Fa."

.""'

')''''-~

( . ~-!.1'

..~~

~ ::~.'J V . . "-,:). <. ;I.:

Si ;*an nise dje1m.edhe' wrza. Me 'i za>~t'let. e','si" kan iJinatH;!:i "Mizorish s~ Zotit'~'.:'I{islrt'enve T' lutIi~, I}a.ld~,' m~ ,na"ps'htue. ",/;J

...'.,;,/': r""t -~ '14 :1 ....,.')'1 .~

"", ' :'Âť ....-

~~;:""

'Fe Gu!"; i Flf.

Kthena prap, gjate mas e shtyj; Ndiej si qiell e tOKe ankejne; Kthena prai§>me pagjen t' ande, M' qerre'f diellH; sot po t' shtrojne Bijt e .bijat. lule t' bukra, Qi gjate pirojesn kjE!!1e kpute, E jane bardh, si e ke qerpikun, Nder sy t' u~ aq t' mire e t' buteo K:q.yr, snka kem na po t' vem p'ara, Dhantit t' ofi'a rane fod t' shkreta; , Na i p-elqe, hyjf1i e dijsntile. E na ruej n' sa -vale ka j'eta. Lutjes s' one, 0 zot dashtnije, Venia veshia e ndigjona: Lule t' pastra. fit' zeiner t' p'aster. T e katnbet

ty me fshtrue

po dona:'

~;~~

..~ 'if\~ >O-l~

,~I ~ ';:ft~'

~.:1,"',," ' ''

... '

.. ,.... .:~..:..I. . '~ ":~y

Sie'll~i1tash per rteth kazanit, Here tue u 9ue, e '!rere i.ue u \.tie, Kumbonz' 'tleerel'hih'e.£!:&e 'b6re. Hyj te bardhe~ e;'f1\:!f~1tl'1~. . ~afidej, kape nji 'kupe. prUtnesha, ;Ka nise t' vogel e ka th~ne: . s', zotit pinie pijen, "T' aashtnis . ~ar~ se l1'l' ,u vu me.n,g'X;ane!" U.ffi"}:jen fr~thaS>"P~~p~rim'e. Nji kriz'mJk1.ipag!t"eCllhe')vrl'd?e. Si ndt!ldh'e n' vjeshte n' kallaxna Kur nise era.:vne i perzie.

.; ~?' 't','. , '/

'I..

.iT

t' tham,

Ka9urreli-, sherbtu~r n' flije, Xie.pe dan tash copa mishi. Bashke me make ,e lba5bke zmr-huder. M ,e 'i ....g arushdek,r,e. .J't f.i'ldiS'hi ,

}'" . "',

'Poor s' kje ~osta 'tlji .gosfe g'Zimi! Ndeje me frige se kujb<']:)O' i ,bite. U\1j9' .~ete'-e'~(~¥4~g~~~h. Pei' qindrese:g,a~i por nite: 16. - XIX. - ;.cr. (2"b.Z"¥) """ '~~

7~J'

..' .../

'1'

~~~dfl:\r'

"£' ~

.1' :",';

;~; '~,)...,,"2'

~J'.

,."

",,,".;.c

~ -~

246

Gela.iu8

Krejt

'\.

5i ujq qi. strukllo

n' pylle,

Shkyejne per ngut shka mueren pre. E n' ~do 'gjeth qi t' Juej, par ndiejne Qej, gjuetare t' dalun n' at dlie. FIet priftnesha: RGjith hyjnive Falniu nderes. e, sa mbe'n una, Me kujdes Ie f mblidhen, t' ruhen; Dishka vIon: shpejt do t' ndrroje puna; Pse t' gjith ktu 5' kan ma me kthye, E gjithkuj s' i don xane bese. Hiknil Hyjt ma f zbem po duken. . Agon dita si tue dnese". Si mane mendsh e si e hutueme Po shperdahet gjith morija. Flladi i nades sa po Iuete Me ata hi e mE!'ato shkndiia. , t' parat rreze t' diellit shkrepen M' maje t' largta. tue i prarue; M' lis ma t' naltin mica e eger Kenka njite e za ka lshue. Epri

,,-<"""C

'.0;

-..:,..

,I,: E<~'i

": ' ~2:, !;fi:i~ ~.in.-

FJALORI TOPONOMASTIK

~":' ~!,.~ ~,

lAmA

VENDESH

(Vijon prej or.vet

4-5 f~. 178)

~~'.,'

/}~~.~ {.- ,-

' ~: .I<ameia' (ml._kahe jugpre~dimi i Qhr.tt), .~1\c,p1erazi(k!;lt.Shejak. Durres) Kamberazi fj. arabishte: Kambâ&#x201A;Źr * "t(.iimc'ri (veUaz. Ddbinisht. Kurebi) Kamberi. ,."", -~,... .

',' mj (kat. Betyq.

M. Gjakovese)

:;t.~ica (kat. Buza e Ujit. Kastrat. shkamb, gur. . ..:t"t'kanienl ... .. ':

c;ajt (kat.

Grambsh.

Shkodre) < Kam(en)+ic:a

s(av~

Elbasan)

---~ ",.~~;;:;.~.> i

:;: "1 ~~:'-i{;~ :~,t~~~~~~{~:~::"~

~;y.,,;.,

JtijahH'i

247

tl)pI)nOnta.it.ik

'Kamniku (m!. ndershej Osumit e Vjosese i larte 2148 m. i thane ende Varri i <;:obanicese. 2. kat. Leskovik) Kamsishti (kat. Krahas. Tepelene) KJmtejt (lgj. Cedhi, a. Culli.Krue) '(" ~~ Kamullise (fsh. e-. Kashenjet.MerdW~i lumi i Giadrit bunon nde .'.~ Fushe te KamulHse e nde Livadh te Hamzaet. 2. mj. e KamuUise a KumuUese; Kamulleja bj. e Gojanit. S9a<; Merdite) KamunJku (kat. Kollas. Grambsh. Elbasan) Kamza (kat. Tirane) sh. Kambeza. Kananajt Ogj. To<;. Sinje. Berat. 2. Igj. Lubinje. Mollas. Elbasan) Kanapcirejt (kat. Kavaje) Kanareja (perroni i Kanarese. Ballexe. Rriolle. M. Madhe. sh. Konarese. ). ": Kanasi (lgj. Dushemaa. Dukagjin) Kana<;h (Palit, perr. i -. Kabash. Puke) Kanash-i, emen komtar si. kurse Krenash-L ~ Kanc;ajt (Igj. Rromanat. Ndroq) -~ -,(' K.indasit (podi i-, Bfinisht. Kabash. Puke) emen kamtar? .."'i Kanderi (1gj. Peshkepi) ~. i KandisheUit (perr. i -. Raje, Mertur. M. Gjakovese) Kanese (guri i-. Vjerdhe. Deje. Sape. Lesh) Kanik61i (kat. Permet) Kanioa (qytet. Toskeni) Krahe nde Die alten BalKaniHyrischm Geo. graphischen Namen, fq.' ~89 e krahazon kete emen te moc;em me Kanusium so de Canosa nde krahine te Barit te Puljes. Kanja (Ig;. Berxulle. Preze) Kanj6shet (m!. Juban. Shkodre) nde Kadastere te vj. 1416 te Villa clamadiJ monte de loro gjejme nji fare Jon Cagnossi. Shkruesi i Kadastrese te Monte de Loro na diftotl se ketli ziereshine gqre mullijesh, sode kush s' e mban mende se Jane .zjerre kes! guresh . ketej Rroboshte, pose ndene Suke te Shla vrendit pertej urese se Buenesc-Shkodre e ende afere Kellezne. Katundi I turch! qe veQ."'J4 1S~da~ra kishte me na rrejte ~endeja se Ashte top.onymi Q'Ur-k:J..i.'.~~ .afere "sukese s~ Shlavrendit. Mbas mendimi Monte de loro. dote. :cHll -,~ . :,: ."" jete kjene ode te djatheten e Drinit perandej afere Jubariit kfJ."ki:i'.";1 giase te jene zjerre aso Kohe gure muU'ijesh, sfkurse flet emeni \ :,,~ Kaajoshe e ai tjetri Jon Cagn_ossi; merret me meIide' se ky.emen

[i~

{.;.,.

Monte de loro dote jete ndonji shemt5etim {emnif.t~ v.ertete. , ;tr Kanti (emen vetjak M. M'adhe) krh. illyr. Cant4ae' Sute'('p~r: Surae}. Krahe Lexigon fq. 109.

. ~

~ 'i' '~> ",'"

.- ,};.;" -'

:"-

~-~~~::.",.~~;fยง~~

-,,~'~J::~~;:-~";"",~~:":"~'~

~. ..;

',''-

"":--\"$"

. (;~1a",itlto

248

~),

Kapa (ml. Hot. M. MaElhe: Kapa e Brojese, Nikee;. Kelmend; Sarna!>. ri i Kapes~) fj. don me thane male sh. Fj. P. Tase fq. 72: ne

"" :..

kape

te malit

maje, kike.

Kapajt (Kapani, kat. Ballsh. Mallakastere) Kape;ejt (familje. Kastrat. M. Madhe) Kapese (mj. e ~. Vukel. Kelmend) Kapezerej (rrahi i ~. Rrodogosh. M. Gjakovese)

" ,J[, ~.

"',:I

Kapin6va (krahine prei se lemi se Beratit. 2. kat.

Berat. 3. kat'

~:,

Skrapar) .J:;.' Kapit (nde ~. permbi Drt Rragam. Sheldi Shkodre) ~. Kapiti (fis an as nde Mert(Ir. M. Gjakovese, ra ende nde Vajush te Re<;it te Mbishkodrl'se kti gHndene ende sode. 2. guri i Kapitit. ~7:,," ktindruell Topfene. 'Ber.isne. Puke. 3, kodra e Kapitit. Te Brebu!lit. Berishe. Puke. 4. kodre. Boks. Postrripe. Shkodre) krh. iHyr: Dasas ~lf1':, " Capito n'a~sbkriin i gfetun fide 0robeta (Turn Severin) te Dakise. .Kaplluma{ (lagj..Herfej. Tirane) J;<ap6nit' (kdJ:;. e ,.0,,.Pale;. D4k:9,gjin) .

~f ~:, .

' Kapra (kat. ~ie~j. Lunie) I, ,~ I>-apreja(top, Skuraj., Kureh!. bj. Domgjon Fand~. MerdM, nd~ buze> , 'te Kapreยงc) sh. Kaprreja. ::I i n e i K Duk'g;;.) .' ":' ~~~,~~;.)Sh."ak' ~ K ,' J

;; ~

.~ ~~ " ",1(apsMRIJ (Jgj.

",.,,

( ;::a~:~. ( ,

i: ~:':~~ ,

_ ~"~'f. _ , ,

,_:

,,_

.-:",,

, ,

'.'"

~1')~;"fJE'~f're.~If'}

00'

:;:', -

:,, ,-

<'"

,b!tl!}~;':M'~t:~s.:~i>mn.

(1.\iti~~"'iiI) ,~ .,

I(tlta(=zi) + kulla

., .

,t''af~r~"V~I~e)'

'~~,',~~!f~~ie1'~t~#di1~)

",,:"

:__

:tk:a~. 18f5a~ah) 1): .t~lqiSht~ " F:t''j~to.~sn'at. 16mii)., ,ntv."'i;::.:Bu,i~-::\rie. [ur:n&.) .. ' ~i~'~iiiIt~r , ~>{. '.& -~ R ) :u a l[ -e.,T:UKe , ",,'" . '" :'~t,

,~:~~.~i\:,

'Veri!h@s~. 'K.clmend)

;,,

~~~t:~;i

_ _ __ I';t61aJ'tI' e'~~i1f.~';iHitit>j. . - : "2:';?e<;:: 'bp'f1f:1ff:or~e):'; ,

;

he ;: i )<'

~.~ .~ ,~ a.~~ ~ :e~~~te~e '~ , ' ' _ 'e'K3p'tiW~g.Ri'ldH'e: M'.' fMaClhkJ . . __ -.,

S e

f ': ': ~ ;rn . , :~ z ~ : "

2 :. ~

' = . " cl.i>: m~~

' '? ~ ~ ' Kurare. [shein) , _ ,:

.11

'" ,.; ,: "3-

,," ,',

'2.1i1~. 'Ceruje'. ~ram6?1J,. , . ,. :E~

':i.:?f~i~~~ltfJ~~"''''

,'"

. ,. 0

YjaI1"l:-.i Tnpflnomn~tik

J.;:araku.hi (1gj. VJlahnje. Has) mbiemen turk. KarAIi (lgi. Zare<;. Opar. 2. Igj. F~shat. Lume) Xaralikejt (kat. Sarande) emen turk. Karama;t (1g;. Gallate. Kurebi) l(aramanit (!iv. i-. Ceran. Lume) emen lurku. Karamarevet

(truellat

,;~ r~ ~.. ,~) ~

-, a, Karamorevet. Kurebi)

Karami1i (t. b. Domen. Postrripej kr. i Karamilit) Karapi (m!. nde Lume i larte 2400 metra) keshtu e shqipetojne kete emen Merditesit, vendasit thone Kora.pi, e slavet Komb e' mbas

ndikimit slav keshlu shkruhet nder harta

. ;14 ~&i .~ _,,"I. ,~ /5;~:

.,:0'1; 'i;>,j.

Karasi (1g;. Bubeq. Preze. 2. Igj. Qinam. Tirane) .~ Karavasta (kat. Lush~n;e. Toskeni: keneta e Karavastese) ,;1 Karavidhi (Ig;. Mazerrek. Has. M. Gjakovese) :~ Karavi (mj. e Karavit, m!. Kimeze. Spa<;. Merdite) ~'.'" ..'" .;~ Karbanj6si (kat. Opar. Kor<;e) Karbufeja (Igj. Zikularej, Kavaje) f:~ Karbunara (kat. Lushenje. 2. kat. Velone) :1 Karcejt (guri i -. Blinisht. Kabash) Kardhashej! (1gj. Ribaj. MaJiakastere) Kardhikaqi (kat. Delvine), Karese (mj. e-. Lunxheri. Gjirokastere) Karica (kat. Mat) Karina (Karini, Kat. Peqin) -.I, 'Karinajt (lgj~:Karine. Peqin) Karkan;6zi ('k;et. Kapinove. J3erat) krh. Kar,ban;ozi. ",.!: Xarken6rit (to m~rizi i-. Qerreti LR.0sh{er.'Puke 2. iop. Kabash.'M.~ ~: , K~r.ma (Ig;. Troja'k. IJifuere: Q. Igj, Uj~~ht, a, JU~isfut.Lu'm~. 6>;13'': K;vmeja. Gallate. Kurhi. 4. Guri Kar.ni. Gallqte. K~r~js. nit "Wl~.~~. .tu,tI}e. .e.KilPma e Sum ese, lยงj.. e .int: nae. :S,1Jnie.;"Pulet ''1. C.., Plan. PuU~t. 8. Karrl).a mbas B.rawepikut. rq!!caj,iJ. Qjakovese. 9~-n:r10' Ko~eM(ie. I?l:1h~.1~,'kat.Kras~aiqe. M: @ji!ke>ยฅ6se. 1L t0p. Sap4~::~, Berish-e. Puke. 1'2. kat. Puke, ban.' Karma!!lt~r-~; vellazenjfi:'N' ;,/ 'kolej, Prea@ushaj, L\11Pas, M~fuaj;, Pec4jj.Sb~l1inaj, N~t!'!.b:aj,Rr-', Gji~aj, Ng~opuk, Lekaj, Mar' N.0Iai.'~?ma'lr NHropri~~: 'j~il~:'" .,' .~

~,' ,. . ,

lagle e j~ ":'emna

""ellazenii~.

Kar;~ilSC!fr~t '~if1-()~em-e'

.:~':Q,~fresi

-. . Pu~es~i~ilDe',90jedhanen se .jape nji MeUa~ me'S' giinit ~ thone se u dane nde Karme"te $hostlitt rt' ~.:r. ~-' '.it.... I~)ket ~dre, fal!,r!~n"d, Ma!~t P.ec"~V;'p,il~ ",. ',:Dushl1;Il~ K4fQlasore ~e s()c;eni~)'Ky 'e,m'en'ilen ,qie,' ...

,,~'~ "

~.;

".~~,rp:}~'f'[r7 ,.

:'~~ f"C

, ",-

t~"~ .:!/¥;';~, Gttl:;,siut30,

.>:'i i

,.:.: ;.,;\..

sikurse karp, krep, shkrep, shkamb, ndo~hla ende' emenal Kilrpilt bjeshket e Karpalevel-e Kdrpilthios ishull afere, Krele-Greki-jane keso rrAje. Lumi Dravus - sode Drava - emenohelle shkrimatrct greke Karpis. Karmasit (vellaz. nde Gur Ie Zi afere Shkodrese, nji veUa me VeliKarmaj, e jane prei Karme se Pukese) Karmana (mj. mali ndermjet Iumijevet Matit e Ishemil afere majes. ,,, se Skanderbegut) :; Karmat (e Lese se Dushi!; aly ashle kisha e Karmese. Puke) ~ . Karme<;it (1ugu i-. Koman. Puke) :' Karmeja (Buze-. sh. Karma) :.;<M'

'f {y" ;~.", ~> ~~ ~~ ~!",

Karmeshina (brija e Karmeshinese, bj. e Kerrabit. Karmishla (kal. Zerqan. Dibere) Karnjani (Karnjaj. kat. Gjirokastere) Karoku (kat. Konispol) Karoia (lgj. Leshlej. <;:ollakej. Kavaje)

Puke)

.Karpeni (kat. Knvaje) Karpi (kat.- Tirane) JCarpuni (kat. SMjak. Durres) ;;~{. Kars tshkambi - Domen. Postrripe) ,t!'!,,; \ . Karshi (kat. Ballsh. Mallakas!ere) ~:'" ~;2:;:-Karsnaqi (pylle. Kurebi)

Karla (Karteja, ml. Kaliz. Lume) f 'K:artese (perr. i -. Kaliz. Lume) ~;;':';;Karthneka (kat. Peqin) ~~;.' J:(d'rthese (perroj i-. Mali i Bardae. Kurebi. 2. Stol. Shkrel) . ~i,~}'iarI:abaceja (mt. Buzemadbe, Lume) . .~{'.

''''''~

I$:.atrabecajt (vellaz. Leporosh. Rriolle. M. Madhe; kush thole se,jime.<~rl.qs e kush se jane prei .M€rdite) ~<arrameta.tt fIgj. myslimane. Barbullush. Shkodre) lurq. Kaia-Mehmel ,,><;;::;.-~( i , " '. j~r~:~it (.qf:-e -. Vukel. Kelmend) ~aITese.(suka e.-;.. Kastrat e, nde Grishaj Ie Shkrelit. M. Madhe) ¥ar~i€a' (mbiemen. Ka<;inar. Merdile) 'lS~rrfg:~ e,Shejtit (M'orrizaj. bi. e 'Cublit. 'Sheil.k. Dukagjin) . \ 'KaFroqi (kat. -'Elbasan) krh. Kerroqi;

'~arr.6Bi (1 Salces~: Toplane. Duka'gjin. 2'. perr. kalundi i Kishese. Be.. ,~[ishe., .PuM.)z..1:If~t 'e keJi peFfonit i- grin pelekat me i la me te. 3.. "."'~rr. $l:1ijle."AukElgjin) .,~¥fo$ii (hliJu i";'. Brigie. Hol) '~~Jt (1g): Yasjar. Sinje. Beral) ,2. 19j. Papaj: Gash:, M. Gjakov~e)., .~.

'z " '"-

" ,,'f'-",:-,''-

~. ",~' .~.4 '

} :..

"'r>' ""...: c,~~ . .~:c>!'

Fj ulol'i toponoma8tik

Kasilmejt (£is. Shul1a. Lume) Kasilret (pusa. t. b. Gruemire. Rriolle. Shkodre). Kosaret, Kosuni" Koskuri Kasilret (t. B. Boks. Postrripe) Kaseja (Igj. Karine. Peqin) Kilsese (perr. i- Fiere. Puke) krh. illyr. Cas-dienus, Casuianus, Krahe. . Lexicon £q. 29. Kasimati (mbiemen. Lushenje) Kasjepi (top. Koman. Puke) Kaskut (mj. e- Berishe. Puke. ode bj. t' Alshiqese, ketu thone. kje kio sha e Zojese s' Alshiqe~e qe e dogj BegoHi i Pejese sh. W. Dr: ' vj. 1939. Nrat. 3-7, £q. 280) Kasma (1gj. Bratile. .shena Premte. Elbasan) Kasneeese (£sh. e-. Selita e Madhe. 2. Bishti i-. Lester. Kurebi) Kasneci (famiteje. Grambsh. Sapej Kasnesi (m!. prozhem. Lugu i RrioUit. 2. Igj. Kir. Pulet. 3. top. Xhaj. Pule!) Kasniea (kat. Mallakaslere) Kasnija (sh. Kaenejt. Mat) Kas6va Igj. Mlike. Lume) Kastra (Igj. ,Kaftall.. Diberr. Merdit?) Kastriltet (t. b. Daj!;.' Sape) . Kastrati (flamer. M. ¥adhe, dahet nde dy ka.tunde te medhaja qe kane

shume

lagje.

Katundi

i Kastratit

ashte

vendue

fill rranxe

ma.

lit te Velec;ikut. Bajza tjetri katund i Kastratit gjindet nde fushi' e ,'C ,

e pershkon. tash udha e 'lutomobiJit q~ ~on nde Tuz. Emeni i yeo, ndit mbas se gjitha giasesh duket latin < 'Castra-orum = lame, w.;~ta~:' rake,. forcime qe Mo!e ushtrija rromake per me kaJue dimen!.ne":', m' u projte prej sulmesh,. keti emenit latin i u shtue .mbrapashtesa' . shqipe me at. Lag)et e Kat. Ie Kastratit: Bretoshi, Jugumiri-JuJJo. miri-Kroni i Ri, Pietra)!, Vorri i Papese, Mbikelajt (Mikelaj)F~u.f dishe e Gorej; Bajzi\ kil: Alijaj, Vuke-Palaj, Jeran, Mbokset~ Gra~ dee, Marshej, etr. pose ~nasevet - kje Ded~i , I pari i Kastratesevet te- so~eme i eilli duel prei Drekalit te Kw;it; e pike se pari nguli rranx.e Ve; lec;ikut .me djelme e me nierezi, aty kem~ prape sod~ nji. emea "

venQi qe na e perkujton bfmio e pare te DedelU. d. rn. tho Gr~.~:"

pat e Ded,e1it, e thone se Jane ende sode hardhijat qe vuni Dede!j ine duere te veta. Nde Kastrat aso kohe ishine anasit Pietrajt, 10to;t e Pe1ajt, qe ,

";,"

.,»1

-::,:'''; ~'. f~

~~~~"/;;f::-::;-c;~0(~~~~'-~~j?"F;~"~~"'~{

-",

GelnlilL,.~

,c;uene e pevetene nli te dijshem per kela t' ardhun risbto. Dijsi u pa&eka pergieg:e: Keni me i thirre ode nii gosie e Ade dare epnju luge te shkurta .qe mos ta mberrijne trevesiin te ciHen keni me e vft terg; nde kiofte se ardhacaket e avisiDe Irev€sen me haem, prei vedH ta dini se ka a{'dh~ koha per jue me u a leshua vend in, pra s e avitcn€ trevesen, bieni mbe ta e preni te gjithe1" Mire po te bijet e Dediilit e avitene treves€n e vume lerg e Anasit u a leshuene 'token por jo pa tufte. Ketu e shofim te perseritun folkloren' e Kabashit. Ka asisb qe duene me thane se KastraH~sit e fisit iane nipat e SkJindar-begut prei niaj moIre se Iii qe paseka kjene e martueme nde Ku<;; ketft folklora don me ba fjalt! per Shtiefen Cernojeviqin qe i pat dhane Gjon Kastrioli Ie bin per grue. Dedeli pat kela dielem: Palin, Gjanin ([van in) e Vuken (Alln)

'e Jeren vaize te martueme nde ReQ, nd' };g€fQ te Lugut; mbele e y.e.H~kejo, u u lut vellaz,enevet :. 'rp.e i rrite jetimat. por'vetlazenit

me e O1<U'riime vedi qe Ie O1ujtte nuke i u gjegje-ne, e mb' atehere ""~~,;'u<;~eka i aH D~deli' e shen"jueka per baPltn Kodren e Nikaj ~ ip~~Ue dy H~bij'evet'Je Jerese ia~e sode Jeri:i'()jI.e'per. ~ i Poshtem"

,'R7'...c~";fj~Fe_'lf!on!1 s~ Dedefi pat keta djeH~m: )\IIP, Ivapil\',' Vuken e ' }eren,e. shtoine Lashin, Ga~hin, e KaQlin, 1i1be-sa ~nkrimtl1FiGop" ;~e:viq nde liber Das Furstentum Albanien fq. 4-'2 njehe Palin, Iv'!. '.. "Dit'l e Gjonin,

Vuken

(Alin), Ndoxen,

KaQen, Leken, Gorin e }e.

. Fen. J~igurisht ~meni Alijaj erdh m" vone, kurse aj{. vell1jzeni e fl. 'sit II ba. rpysJimMe, mbe sa emenat tjere, pose ndo.shta ~tyne qe

,f.

';\"''11rreslttuen€ ode fillim. jane shpike per shkajk qe me i u ayite te .~'ij,pq~HDtde1it ,. s-a ma fort a per me shvillue emenat','" e vel.1a.zen-ive Ie

,;..

'~.:':fid~yshemeqe kane at:dhetue u tf'~jtue qd:i! te shkueme te k(1t)"ese. ~Jai!te t' ardhun: ;~~stIet,

Kayajt,

Gori)jI.e

G.jqn MtJjait,

te' gi€tuh L~s~(jjt) ~

fl,jefi"ajt., 4Toti~'Jt')-Pe!ajt

"~.

"..

..,.-

. :';>-J~iR~.~f~~}jae Iyane.j:,L Zet, ~lif~\J, .Gj~lg,h, Gj9~e; ~qde.: ,', 'Rf,e1f:~6J,i~ke'.'Furk, Gret{jsh, tuce. .Prake, leke, Ivan, Depelt .-

':Et 1;;)1<, vi,., '1937, Nr. 9':',tO, 447.

" \'2. o£if, Mala;f'-e:Hu~i, Frela, N~@ka'j lil'l'~fashi~Fep'a;>Gjek_ajXol~: ' .3. ~joii,.p'o;;hj Mara~, tl*e,/V~aF1,TOFk" Ma(ci~h" -Qjeke,". fa,; ian~ k.~ ~y '~(~p'~fa' I.v~q'ej qi banojne Ad~ Mal ~te' Ju€snU, ";'~rtlei'~~~Ii~,e, ¥jk,t...~1!k~n~-~q~ nfJul8n~'JI1~, t~._pii!'~t,Rd~ ,. "", :t~,J'u~1'~~.~t~it\e .fRas.ttia-tit, . tue i ble Jslrk-re~t. O1a" nit,okra.. ~~s~a:tje ~SJ!\~L ':hapesiti e..vet ", :,te."ktil.i!1~jeStlk~9' ''e ~ela.~ikut, e,'~iej nddshta imbet Shkrellt. '''''." ~ ,~

,~,

-,~:

;J'

1,,"~

,,~

"':--~

A_.

. £:11s~,~

"""

;;,~~~%~,

ajo fjate: Shkreli feil ase krenin. sh. H. Dr. V;. 1924, nri. !2, fq. 557., '; f)edeH u lidh me Anas e i ra Durakut i cilH e pronoole token e ;' Kastralit; te Stomi i Beteshit ku ashte ngrehe sode Kisr.a e katu'; '~ ' .~~ ndit e lau snpaten e pergjakeme nde krue qe gjindeJ aty e kroni , <: ..~ '.. . . .. shterri, u shty me lufte djere ode Perrue te Thate q e aso kohe.',~~ ~'\l1: rente me u;e e prape tue e pase la shp"ten, Perroni shterri, e De~ delithirri tue e ngule shpaten nde dhe: Ky ashte caku i vume1 e\~ s e bo; mA pertej anemikun. .. Nji gojedhaneqe e kallezonte Cur Uta i Pjelra; a Petroviq Ashle .~,:~ se: dcra e Knjazit te Malit te Zi Ashte nji 'fisH me keta anas te Kas'

,, ..

shqipetare (merret me mende per me terhjeke sympathin e tyne) pOl' sikurse u shpreh me ata qe jetuene nde Celine e sidomos me .

i.> .~

'~ ,

Sa per histori po difto; se nde v;t'te 1614 Mariano Bolizza ndjj-'~~ Relatione e descrilione dd Sangiacato di Scutari etr, na 'permend nji Ldle f)rekaloD shqipe Late Drekali prei Drekalit te Ku<;it . ';i qe sietlete posten e Venedikut. M. Bolizzg e kjuen Conte psc Lal~ Drekati lshte njl nder te pare te Ku<;it, ky p,osten {a dorezonte Kontit t~ Kelm~ndit Prentj1shit. tm~ni Drekal ~shte nji trajtim ifjeshte shqipe pse rrjedh preJ Dr£;.k,e' (Ndfeke < Al\dr{::a~r eM.

.., ~,., f

Bo!i~za

si\,(urJe b~n cnde

Ifle eqlO~~

tiere

ky € Ka.~la~tr'l e,y e~,,<

nedikut e'vj. 1416, [kate u a shtojllf etp~ria¥e1 sp~qipe slite~i)f sL~V'e." $~astrati .i £~it j,a~ n;i f!~ we Ber{st;~ inbassi~sbt~ J;lji f)~l~" .q~, '" P.,d}heJ t!-t.efi,tlue n1~ Merdft~ '!i~ !\11<;'i;gpe ,me fis Berish~. , ):~~~r-!\iQ,t!t \l1}j. e -. Ka)lem~t. Si1pe)

Kast!"attt (rpttl{. .1-. Hajme!. Sa'pe)

. .: -~~. Kas(reci rol. Vile. Lume) Kash;;6ti (I~. Sh.tjefep. Mat. 2; kat. 'Peshkepi. 3.~k!sha ~ ~astrjnJjt I(gtl~.i:' met. Sape). '~j. , . .. Kasulli h

(I. b. DQmen.

K,as1iarajt (Kashatani: -

i", .~

,Postrripe)

(kat.

k-a~;..Lush~n)e)

.'Kashari(kat Tira'ne.1.1gj. XasheQjeti

'.~

~ ::.~

prestarin e ti; qe e pat shqipetar i thonte vedit i Zezaj qe slavisht Crl'ojeoiq.

Shk9)e:'Tirane'J"

MetdW~:' laglet,'. Gjob~rclha;t,

Ratundi.

GiazqjJ. "(:

peIToni..i KashenjetiL3'oAp~ripa e O.ut>it.iBePis~e';,Rwke;,~~GWg.i. dOde,- f'uke. 5. Pogo Pulet) -Kyemen i pel''bash¥eJe~. mJ~h:'ve1t~:

". 't\e§~t4iash" is keshte)ash ,krh..lat. . ~benje.t

'castanetum < east~ne.a, tJ10nec<enite.

~rrc'l.~, etr~..,. .

\.o~

" ,,;-

.~ -.- . ~, ~.>

"'-.

"'I

tratit. Knjaz Nikollese vele i a kishte anda m' u n;ehe nji fisH me

kie .perkethye

'.-

25.1

Geh\Mi~HS

Kashishti [kat. Tepelene] Kashit [mj. e-. Te BrebuUa. Berishe. Puke. 2. kdr. e-. Blinishti i Ka. bashit. Puke] Kashnjerezese [shpl!. e-. Qerreti i Poshler. Puke] Kashnjorrit (qf. e-. Dradhas. Gjugje. Fande. Merdite) sh. -Ka~njorrit. Kashnorit (mj. e-. Dardhas. Gjugje. Fande etr) sh. Kashniorrit, Kashta (pylJe, Bezhele. Shkrel. M. Madhe) Kashlebardhet (t. b. Dajc;. Sape) emen biITie / Kashlebardhe,a KashtyUi (curl'. Vileze. She1lak. Dukagjin) Ka.lalfltil [rreza e-. rranxa e. Delvine] K<italinese Iura e-, blini i-. Shkodre. 2. plepi 'i-. ndermjet Km;it, Ashtes~. Vukaianit e Berdicese. Shkodre] KalalJajvel [fsh; e-. Guile. ShelJakj Dukagjin. Vorret e Katallajvet ode Guile i muer rremoreja e perronit, e u gjelene eshtene Ie medhaje fort e Ie kuqe] Kataro~hit [rrahi i-. Rrodogosh. Betyq. M. Gjakovese] Kalartijese [qf. e Verrilh. Shkrel] Ket'e [fiera e-. Plan. Pulel] Katecet [to b.. Bilrbullush. Shkodrel Katese [kr. i-. Sume. Pulel] Kateshi [kal. Peze. Peqin} Katica [Igj. Lunderâ&#x201A;Ź.. Baslar. Tirane. 2, s~lepi. Mesul. Spa~] KatjeH [kaL Lushenje. 2. kat. Elbasan] Katundusi [kat. Kapinove. Berall Kalundati [kal. Vilhekuq. Korc;:e] Katundi [- i Ri, Arras. Dibere. 2. - i Vieter. Velone: Kryel.ez. M. Le. zhese. 3. - i Kishese, 19j. Berishe. Puke me kelo vellazeni, Deskaj, Do. c;:aj,Telaj, Maraj, Bruni a Bruna. 4. Katundi j Kastrulit. kat. M.M adhel Kat6rri Ish. KOlorri) Kal61i [top. Kallemet. Sape] Katrfl(; [fiku. Fishle. Sape} Kalnilli [igj. Perhondi. Kapinove. Berat} Katravija [I. b. Barbul1ush) Kalr6c;:i [djerr. Dajc;:. Sape] Katrudhel (t. b. Dajc;:. Sape) Katrulet (I. b. Boks. Poslrripe) Katnija (mj. bj. Bezhele. ShkreJ) Kfluci (top. Kethelle) .Kaulina (lgj. She Mije. Qafa e Malit. Spac;:. Merdite), s11. KilvJina,.

~Fja]ori

topmw11Ja~ti];=

::!5.'L

krh. illyr. KdU! Caulonia qylet nde Brultium, popul:esi, Krahe. Die Alten Balkonillyr. G. N. fq. 89. Kaurri (fj. arabishte, nde folklore shqipetare d. m. tho Ie mo<;ernit, a ma mire anasit, njato fise qe e banuene loken perpara fisesh se tasheme. Kejo fjale perdoret nder njato vende qe kjene perzie me muharnedan a u muhamedanizuene krejl, nder vende kti s u perzie polemi me muharnedan vashdon m' u perdore slkurse nde Merdite emeni Fdnddmddhi sh. Fisi) Kava (lgj. Be!. Strajce. Mat) Kavacajt (kat. Tomorrice) Kavacani. Kava<;it (rrahi i-. Karme. Puke) Kvaja e Kavaja (qytet. nder dokumenta Cavaglia. KdVd!jd) ban. Kavajes-e. Kavakli (kat. Sernaj, a, Seman. Fier. Toskent') fj. tytke, per: plep-i. Kavarejt (Igj. Kallemet. Sape) Kavlina (sh. Kaulina, 19j. She Mije. Spa<;. Merdite) Kaza (Igj. Shajne. Bicaj. Lume. 2. dere. Orosh. Merdite) Kaza<;i (lgj. Prosek. Kethelle) Kazajt (lgj. Rabi. Sinje. Berat. 2. Igj. Butelle. Preze) Kazaraqi (kat. Fier. Toskeni) Kazet (m!. Kaliz. Lume) Kazija (ktlt. Peqin) Kcizmit (guri i-. Drisht. Postrripe) Kazheti li Ip.ullinit. Toplane. Dukagjin) Kazhi (top. Selita e Madhe) Kaxhit [qeta e-. Ura "e Shtrejte. Postrripe) Keca [Igj. Grope. Zerqan. Dibere] Kecevra [lgj. Betyq. M. Gjakovese] Keqanejt (fis anas. Lugu i Rrjollit. M. Madhe. Bunet e para i patene nde Kodre te <;:amarratit bashke me Ungrij e Curaj, dikush i ban t' ardhun, gja pernjimend s dihet; thone se kane vellazeni nde krah te Pejese nja 15 shtepi n;dShtti ~ikurs~ perf/Het per shume kesi anas. Emeni i tyne vegullohet eode nde Kadaster~ te Vene. "

dikut,

ndermjet

Xamoragni

e Sacholi

qafa e ShakuHi!

afere.Rran.

xavet te Bushatit - permendet nji Enchiechidni N Keqdnej qe me shka duket ishte aso here vend-dimnimi i tyne) Keq'e [mbe perrue te-. Qerreti i Poshter. Puke] Keqejt [fis. Kaliz. Lume. V. O. giate fjalori! shume here na ndodhe sidomos per Lume me shkrue Fis njaty ki1 do te shkruhej VCfl,l-

Gplasiu8

'2.'56

zeni, pse Luma vete s Jane nji fis, par jone prei shume fisesh. Fa. jin e kane njata qe nder shkrime s kane diejte me ve<;ue fisin prei vel1azenije J

Keqi {perroKaliz. Lume] Kcqulat [1. b. ogr. Lugu i Reiolli!.' M. Madhe] Kequlijet [nji si Kequlat: vorret e Kequlij'el Kequ1it [shkalla e-. Lugu i Rriol1itj en de: ShkaUe Shkodral Ke<;ati[Ig;. Babine. Gash. M. Gjakovesel Kec;erdhese

[shtepija

-. Boks. Postrripe]

Ke<;i [mbiemen. Lushenje] Ke<;ira [kat. Puke; nder Dokumenta Calcira Kel<;ira.- lagjet: Lu. fi, Ke<;ira e Epere, e Poshtra, Ngazujt, Pleti, Rrukajt, Vorbetina, Ura;t; vellazeni:. Dodej, Pepaj. Lepraj, Nikaj, Mar' Dedaj. I pari i Ke<;iresevet njehet nji fare Kara Kola. Kec;:ires jane Lufajt e Rru. kajt e Shkodrese. Se <;e fisit lane Kec;iresit s munde ta cakto;; nji pale i therrasine Kryezez - prei M. se Lezhese, - mire po sikurse ka m' u pa ma poshte Kryezezet vete jane prei giithe anash e s .;ane nH fis i vec;:uem. Tjere ma me arsye thane se jan '; nji ÂŁis me Belyq te Gjakovese e perandej kishine me kjene Bardhaj. (unejt, , Doda;t e Memait e Bushatit thone jane prei Ke<;ire] Kedi [i Keq, m!. Kaliz. Lume] krh. iIIyr. Epi-cadus. KedheH [Igi. Lufaj. SeHte] krh. KodhP.!i e, kedhele e kodhe:le. Kefalli [tob. Bulgjer. M. Lezhese] Kejdha [vellaz. Radomire. Lume) Ke;ka Ilgi. Valikardhe. Zerqan] Kekaet Irrethi i-. Shale. DukagHn] Kekajt IveIlazeni. Sheroke. Shkodrc; Buzamedhajt nji rrem Kekajsh luftuene me Ve~irin e ShkQQrese pse ky det!h me u poshtenue grate tue i ngushtue me barte dru ngarkue nde Force te Shkodrese) \(ekaj lara e-. Boge. M. Madhe] ~p-Ia (Ig;. Kukovca. Lume] em en grue;e: Kde-a, Kele-ja. M. Madhe. l(elcira [kdr. -. Lac;:. KurebiJ krh. Ke.lcyra. IS:etcyra Ikarund. Toskeni) d. m. Ih. vend i ngushte, gryk' e nIlushte, krh. lat. cl<JUSWd, kele veshtrim ka ende emeri Slel1:e-d grek. ITTEYO; i ngushle. Katuq.di i Kelcyrese emenohet te shkt:imt"ret 1'1'0. make: Fauces Anligoniae. Keli [lg;. Bargullas. Kapmove. Berall "g,e1idho~i (Ium qe derdhel nde .buze te rremakete nde Devoll] Ij. grcke qc d. m. tho dieltnayshe. Celasius

! .? 1<--1':',,,,"

i .,. ~ '

-.K;~:,;:

~\ÂŤ

...

Pasunija

. :".~ . -. ' ~:jf:

'''~'

e Shqipnis.

private

Prâ&#x201A;Źj Injac Gj. Ndojaj (Vijon prej Nr-vet

Pasunija

4-5, faqe 169)

e palundeshme e Qarkut te Shkodres Nenprefekturave te saja.

dhe

Administrativ!sht me Prefekturen e Shkodres, lidhen drejte per sdrejti Komuna e Qandres dhe pese Komuna tjera: Gur!t te Zi, BushaUt, V:akes, Pulaj e Obotit. Statistiken e pusunive te palundeshme t' elementave ql i nenshtrohen vergjis, te ketyne katundevc, e kemi ne tabelen Nr. 7.

Q~rku

i Shkodres

Tabela Nr. 7. ......-

KOMUNA

I. Qandres

2. GurU te Zi 3. Bushiltit

4. Vrakes

5. Pulaj 6. Obotit Gjithsejt

PRO

R A 8 E

I Vlelta

Fr. ar

514 307 tOb 116

539708 223450 534650 82460

224 533

111430 387250

21~4~

Fr. per pronar

1050,01 731,10 1056,63

710.861 497:54 7J8j42

1878948 I

Prej kesaj del ne drite se Komuna nia e pasun e Qarkut, ,~t ajo e Qendres (fr. ar! 539708 e fro or! 1050,01 per kry), mbasandej ajo e Bushatit (fr. ari 534650 e fro ar! 1056,63 per kry). Fine robiis tyne vijn Korounat e Obotit, Gurit Ie Zi, Pulaj e Vrakes Tue kalue nder Nenprefekturat e Shkodrcs, marrim spar! ne studim ate ma Ie pasunen, d. m. Ih. Nenprefekturen e Lezhes po':"'" qitun prej labeles Nr. 8. dhe e perbame prej qytetit vele dhe pese. Komunesh tjere.

'Ii: :f~;;...1 ',?ri ~

I:~j'.

.,i

d.258

IU!;.(I'

(;j.

~lluJ:I.i

N enprefektura Tubela

e Lezhes

i'lr. 8 UJIUNA

I. 2. 3. 4. 5. 6.

Qyt. Lezhes Breg'i Mates Malci e Lezhes Vau Dejes Zadrimes Sh' Njinit

Gjithsejt

-~_I.

~ I I

, I

A HÂŁ T ~ta 130 172

fiefroarl F:~~~~p';:; 240200 171530

1847,69 997,27

239

134220

516,26

~ 78

239940

863,09

609 144

249315 117520

409,:::8 816,: 1

1572

1397725 I

Fakti i pare ql na qet ne shesh kejo tabele asht se ne Ko. munen ma te pusun, Zadriman, (fr. ari 249315), kemi pronaret ma Ie vorfen (fr. ari 409,38 per kry). Keta mund te spjegohct !ue mundue se keio Kumune k1i nji ndamje te madhe toksore, kendej nji numer te madh pronaresh e si rrjedhim nji numer te madh banesash. Perkundrazi ne qytetin e Lezhes (fr. ari 240200) kemi pronaret mA te pasun (Er.ari 1847, 69, per kry). Ket femomen e shofim pak a shum te persritun nd"r te giitha qytetet, nder te ciJet pasunija grumbullohet ne duer te pak pronarevet, ne rasen tone te qyt~tit te Lezhes, te ) 30 pronareve, d. m. tho te 4,3 per qind, tue kene numri i banorevet. te qytetit 3000 vetesh. Vijn me rradhe Kumuna e Vaut te Dejes (Fr. ari 239940, pronare 278, fr. ari 863,0.:) per kry~, Komuna e Bregut te Mates. (fr. ari 171530, pronare 172, fro ari 997,27 per kry), Komuna e Maleis se Lezhes (fr. ari 134220, pronare 239, fro ari 516,26 per kry) e sfundit, mA e vorfna e kesaj Nenprefekture, Kumuna e Sh'. Njinit (fr. ari 117520, pronare 144. fro ari 816, 11 per kry). Tabela Nr. 9,' na paraqel statistiken e pasunis se patunn. ,shme shpijake Ie Nenprefektures se Pukes, e ndame nder gjashte -Kamune. Kamuna rna e pasun si per sume Ie pergjitheshme (fr. ari 353400), si per Hurner Ie pronareve (425), asht ajo e Iballes, kurse per pasuni ~ 1:>.:

.:.

I-..

-~a.l\u.tUJd;..

pnvste

259

e ~I.H1ipn13

per <;do pronar (fr. ari 877.86) ajo e Milles, Komuna mA e vorfen e kesaj Nenprefekture dhe qi ka numrin ma Ie pakte te pronareve (151)

Nenprefektura Tabela

e Pukes

Nr. 9

KOMBU

POOH ABET

L Karmes '2. Iballes 3. Pukes Qand. 4.. MiUes 5. Dukagjinit 6. 'Dardhes

Vlella oi! Ir. arl Ilr. ari per prnnara

194 4'25 '256 151 306 '249

Gjith6ejt

13'2700 353400 190350 132550 '254100 '203'200

1581

6B4,0'2 83 1,5'2 74 3,55 87 7,86 8 30,39 81 6,06

1366300

Vjen fille Komuna e Dukagjintt (vlefta e pergjithshme fro ari '254100, pronare 306, fro ari 830,39 per key). Komuna e Dardhes xen vendin e trete si per pasuni te pergjithshme (fr. ari 203'200), .aSb.tu pet' pasuni private (fr. ari 816.06 per pronar). Komuna e Qa. ndres se Pukes, dhe ajo e Karmes gjinden ne rend in e fundit. Tue vazhdue,

kemi Nenprefekturen

Nenprefektura" Tabela

e Mirdites (tabela Nr. 10).

e Mirdites

Nr. 10

PROI , RE T

IOMnA

r Ylel!ane Ir. arl :,r. arl perproms

L 2. 3. 4. 5.

Oroshit Simoni! Diber.KaJivarit Spa<;it Fandit

Gjithsejt

~J. ~*!,~~'

78 49 115 119 78 439

165199 186318 '234707 353080 '291655

'2118,20 380'2,41 '2040,93 '2967,08, 3739,16

1'230979

"~,~

.;;.~~

"',,11; ,

2(;0

'-jl'"

f.lj. Ji'd<tjll'j

Nji gia qi bjen ne sy me'i here asht .numri i vogel i pronareve, kundrejt Nenprefekturave tjera. Keta, simbas mendimit Hm, rrjedhe prej natyres patriarkale te familjeve mirditse, e cila ma fort .'Ie ne <;do Nenprefekture tjeter te Shkodres. asht c zhvillueme ne Mirdite per shkak te gjendjes .'Ie vazhdueshme politike, shoqnore e gjeoek". nomike. Komuna ma e pasun, ne vlere te pergjilhshme, asht ajo e Spa<;it (fl'. ari 353080, pronare 119, fro ari 2967,08 per kry), kurse e Si. monit Asht ajo me pronare mA pasanike [fro ari 3802, 41 per kry]. Si per pasuni te perg;ithshme (fr. ari 291(55), ashtu per pasunl private (fl'. ari 3739,1.6 per kry), vjen ne rend te'dyte KoJ'nuna e Fandit. Ndjekin me radhe Komuna e Dibres.Kalivurit (fr. ari 234707), 'e SimonU (fl'. ari 186318) e sfuncdil e Oroshit (fl'. ad 1.651â&#x201A;ŹJ9).Re. ndimi ndryshon ne kjdffe .'Ie pe~htetemi nder pas\,mi pronare, ase ne . numer te pronarevet. Ne tabelen J'i,J-r.11 kemi pusunite shpijake te Maids .'Ie Mi.!dhe nda administrativisht ne tete Komuna. Komuna mA e pasun Asht ajo e Koplikut (rr. ari 235130) dhe ma e vorfna ajo e HotH (fl'. ari 211.60), e para ma fer qytetit, keodej ne kondita shoqnore e elte. nomilve me te favore.shme .'Ie ato te dytes e cila ~Jiindet ncler zonll ma-Iore ku ekonomija asht e dobte dhe jetesa shume e veshhre 0e 'c;do pikepamje.

...

~enpI'e'feKlura: E!Mcd(!is ~e Mitrlfie

Tubela

]

Nr. 11

.~~ '"~.

[ 0 It DNA

r RON,~ ne~r~.~,j::iPit~i 8~ ~~q!la

: 1. Koplikut '2. RrjoUit 3.0' Postrripes '4. 5-h'k:ticlit

!\, .

5. Kaslratit ro. Ve.f'ffi'oshj,t

).' f.~~'-~-

r 7. Vl'1ktit

8. Hotit

;

370 209

~ ~"'I..

Gjithscjt }.OJ

L !

-f

~35130 159360

635,48

2~4

140400

48/1,58

305

126S10

1'15 1'49 77

(,29.00

~... fD7

1455

762,53' . \ Â§~6195,

'''4>5,10,

3frl'f8L . 315~2';

2ff'W

~~7l 0

'-'

-4.15',77 ,

66320 28630

t:\,

Ptt..,U1Jiju private

':-0..;: -~,>,';;:~:~t'~~;~f;;fZ.

e Shtjip1J1t\

:Wl

Sido qi kjofte, nt', ket Nenprefekture, oshilacjonet e pasunive, jane mjaft te pakta, tue kalue prej njij maksimuml per pronar prej fro ari 762,53 (Komuna e Rrjollit), ne nji minimum prej fro arl 315,82 (Komuna e Hotit). Nenprefektura ma e vorfen e mbare Prefektures se Shkodres, asht ajo e "Dukagjinit (Tabela Nr. 12). Keta kuptohet lehtas mbassi popullsjja e kesaj krahine banon nder zona ku mundsite jetsore per shkake politike lufta, Invazjone anmike e punitive ashtu gjeoekonomike - zona te pakomunika§

t..,

cjone, jopjellore e te ngujueme deri svooit ne nji ekonomi te mby§

Jlun e primitive,

Jane te pakta e shume te veshtira.

Nenprefektura 1'abela

NT, 12 [OMUNA

1. Shales 2. Shoshit "

3. Shllakut Gjithsejt

e Dukagjinit

PRONARE T VleltaDeIf. afl~fi

~er

582 627 467 1676

308483

266403

334,28

~:'..62~~~ . I

733996

530,04 424,88

Aministrativisht kejo Nenpre.£~klure ndahet ne tri I(omune: te Shales, te Shoshit e Ie Shllakut. Pasunija pronare pothuejse ullifor:.ne: prej nji maksimuni 530.04 fro ari per kry, n~ nji minimum prej fro ari 334,28 per kry. Komuria ma e pasun pergjithsisht asht ajo e S!Ia§ les (fr. ari 308453), e ma e vorfna ajo e ShIlakut (fr. ari 15(110) Nji gjft qi bjen ne sy ne ket Nenprefekture asht numri I madh I pronarevet (627 ne Kom!1nete Shoshit, 582 n' ate"ie Shales e 467 \ n' ate t.e Shllakut). Keta duket se rrjedhe prej faktit se shpijat jaue shume te shperdame :..- gja.gi i bjen ne sy C;do shetitsl te ketyne anave - kendej pronare Ie shumte per te mujte me shfrytzue C;do plIambe toke qi gjindet gjate rrafshave, shpatoreve, rranzemaloreve, luginave, -etj, Tabela e fundi! asht ajo e Nr. 13 ne te cHen Jane Ie rendue§ me te gjitha zona! administrative ne Ie. cHat ndahet krahina e Prc§ fektur'cs se Shkodres. 17. - XIX. - Nr. 6.8 (2U6'2'1i1)

:>:-;"

.~''''>'

,",..

!~.

r:, ~.z;

~-y

'~~1rY~{,~

-,~

',,;oe ,,: ",o;.j

262

Prefektura Tabela .

,N:r. 1[~ u R~fIV&

zom

AO~lbIST

; I.

I. Shkodra qyt.

'2. Qarku Sl1imd. 3. N/pref. Lezhes .

4. N/pref. Pukes

mN.

Mr.

PRON.I

2846; 21941 1572

11581 ,

439' 5: Nlp;ef. Mirdites I o. NjpreÂŁ. M.Madhel 14551 7.~.N/pref. DUkagj.jl6761

Hr,

'YLEFTA E PER&JITHSHI.IE

I B\~~iji Fr. ir. 9,61 21812616 I 11,31 1~78948: 8,8. 1397725 10,91 1366300 2,1! 1230979

BAN.

~er 100

.~9554

19415, 17678 14437' 20151'

2oo81! 7,2 109911 15,2 I

86671 Â° 733996

Fr. arl per

PROm

Fr. ar

I' per ban.

43'3.53 856,40 86,7 889,13/ 79,06 864,19 94,63 2826,37 61 ,OB 595,67 43,16 437,95 66,59 4501,97

Klasifikimi asht ba ne baze te .pasunis: Shkodra - qyteti - me fro ari 12812616, ne rend te pare, dhe Nenprefektura e Dukagjinit me. fr. ad 7.;3996 ne rend te mbrame. Kejo Nenprefekture asht edhe ajo ne te cHen perpjeslimi i Pd. sunis Asht mA i mid: ' 15,2 pronare nder 100 banore. Mirdita asht

~-" -)X

e Shkodres

ajo kr<\hine ne te citen nllmri i pronarevet Prefektures: 2,1 per 100 banore.

Ashi ma i vogli .

i mbat'e

!~ {;;" ":.~'''' ~:.;. "/ I':~""~

~',

TabeuJ. Nr. 14

Diagram qa,rkulluer i perpjestimit te pasunis shpijake te .rebare Pre: fektures se Shkodres.

~c. r~'. ~(~ ~'f" -~

~t~ ~~~ ~~,

~/.

t. Shkodra. - Qyteti. - 2. Qarku i Shlc-odres. - 3. N/prel. e'Lezhes. e Pu1tes ~. N/PTef. e Mirdites - 6. Njprel. e M. Madhe. e DukagJ1Illt.

- 4. N/pret i :: -' -.7. Njpref. X,

_ -_. " ~1J:-' __

~,-~~~~~.

& .:.-.;t'~~>,,,It~~!

jiOO.

r .

~'\.>

..' <..w",.,

>1 " , ,,,.,.,.,,

263

Tue rrumbullakue pasunine baras me 100, klasifikimi na ep: 5hkodra qyteti (63,2) Qarku i Shkodres (9,3), Nenprefektura e Le. zhes (6,8). Nenprefektura e Pukes (6,7), Nenprefektura e Mirdites (6,1), Nenprefektura e Malcis se Madhe (4,3) e Nenprefektura e Dukagiioit 13,6), Diagrami Nr. 14 paraqet perpjestimet e pa~unive te pdtund5hme Ie nderlcsave ne mbare Prefekturen e Shkodres, kurse aj Nr. 15, Ie Prefektures pa Qytetin e Shkodres. Persa ! perket p<1sunis per <;:do banuer kern!: maksimumin ne -GyleUn e Shkodres (fe. ar! 4.33,53 per kry) dhe minimumin ne Nen. ,prdekturen e Malcis se Madhe (fL ari 43,16 per kry).

! !

, ~

Tabela Nr. 15 Diagram qarkulluer i perpjestimH t~ pasunis shpijake te Qarkut dhe te Nenpre!ekturave te Shkodres. r"

1. Oarku i Shkodrc.3

.A ~. Nfpref. e M'rditih

3. N/pref. e Pukes

6. Nipref.e Dubgjinit

2. Nipre!. e Lezhe3

5. N/pref. e M. Madhe

, Dut:ct dijt ve<; se hanoret e MaIds se Madha' iane pronare .echâ&#x201A;Ź shpijash ndertue nder plane te fushes se B~egut te Males, ku

'."-'

2G4

A. P. ~,a.nlhi

kalojn dimnin. Kendej vh:ra minimale e paraqilun ma s:pri, mund Ie pesoje shlesa pozitive. Si permbledhje Ie kesaj pasqyre ashlu Ie mbare kesaj kaptine, kemi se: mbare Prefeklura e Shkodres e perbame prej 13'2307 ba. I noresh 1), ka nji pasuni Ie patundeshme shpijash prej fro ad '20287274. e pjeslueme nder 11763 pronare, me nji mesalare per pronare prej fro ari 17:23,67 e per banuer pre; fro ari 153,33. Prej shumes se pergjlthshme fro ari 20287274, lue dijte numri!1 e nderlesave Ie Ieshueme me qira, mundemi me nxjerre sasine epergiithet tif tatimit 2), qi Drejlorija e Financavel mund Ie marri pre; Prefeklures se Shkodres, tue perjashtue nderlesal e Nenprefeklu. rave te Mirdites e te Dukagjinit Ie cHat per IradicjoT\ nuk paguejn taUm. (VIj0 n}. I

, ,~

{)dhtimi

.kryeip~shkvit

i t' Emzot

Marin,

Bizzi-t,

te Tivarit, n~per -Shqypnine vjete 1610.

XXIII. - Emzot Bizzi ne Kukes. ne Pezrend e ne Janjeve (Viion prei nr.oe 4-5 (g. 201) ~.

7~.

" t; 'I' ':",.:

~* ~':'

. I<olshit. S' e kishin ba enbe njj liOhke uohe, kur, .tui ,hi ne nji pvUe, noeshen ne}5 vele t' armalisun. U Irishtuen forI, . IMi ()ra.shte se'.ishin cuba. Por kishin ken.e giinb t' alyn~ n:elheve, Ie ci: !let, tui pase -n~ie $e n' at pylle ishin pa 00 cuba,' kishin bale. . me i kerkue. Kelyne u bhane nji bakshish Ie mire. qi I'i per-

~,}

N' e nesre nabie me IO Shlatuer u hypen kualvel e u ni. sen. per me bale Drinin, qi ishle 0'1 liohka (migljoT J~rg pre;

1) 'Perpjestimet nuk mund te mirren me rilCorozitet mbassi rl'egfist~i01i i banore-ve~ asht aj i 1930. kurse i pasun,is aj i 'Viti! 1935. Me gjithkct.a>.tu4; k"'ftc. se shtesa d~D1ografike perpj~stohet uniformisht Dder krah.inat e ndryshme D~ st~dim. perqindjet levizin paralelisht pa ndrue vJere. .

!} Dek-t:.etMbk;ambesuer 22Q, d. ~('2-S-42. shpallun n~ Fletoren Z,yt,. if' . 29-9-J.942. <'\jJe modifikimet ndjekse ne Dekretiu Mbkambe

~:";,,!~'Te n~" 1 t2"d.

3,h, d. 22':'12-+2. shpalJun DC Fletoren "i"N!" o~'\; .,~~.~,

Z)'rtare

nr. I. d: S-I-194~.

s.j.1,~' .

.: .

',, ~

..,

.>...1',:,' ~

.,... ~... .:

:.~_. .."

~j.r;~,

.-~ "'~'.:~'--:~,;'~:..:.t

~i~'~~:"';

,,t- . ~...htrlni

Mi4l'iu

Hidt.

u,.ptq'

SlUL"'1'8i

265

ciellshin oeri sa Ie oelshin prej pyllet e te kalojshin Drinin, e ala i percuellen beri ne breg te Dr!nit te vogel, i ciIli <>irgjet prej Kosove e shprazet ne Dri te maoh. Mbasi kaluen ne tieter ane Ie Drinit, nuk ishin ma pvie, e mueren uohen per Kukes. Ketu D. Marku ka:oj per para me ferman e me Ieje kalimi te t' Emz. Bizzit, per me jau oiftue zyrtarvet te Pezrenoit, e mbasanoej me klhye e me pru pergjegje. U vonue tri oit, pse sanxhaku e kaoija i Pezrenoit me gjith kalori e kambsori kishin bale me msQ 00 cuba, te cillet, ne rruge te Janjeves kishin vra Rii spahi. Mbasi kthyen ne Pezreno, u kjene Mlue fermani e lejet e kalimit te t' Emz Bizzit, e i thane priftit se Emz. Bizzi muj1e me shkue ne Pezreno kur Ie oojte. Prifti kallKoj eohe se Turqt e kishin pvete, kur 00 te vijte i Pari i fes se katolikvet. . Pranoej 'oane me u nise mbasoite vone per me hi nate!1 ne qytet. k'!tunoi i Kuksit kishte nia 50 shpi, noer te cillat pese shpi ishin musliman e tjerat katolike a se katolike qi i kishin ra mohit besimit te vel, per mos me lei vergit (laramana). I<ishte oj: kishe fort te mire me treme perpara, e cilia i ishte kushtue sh' Aleksit. Kishle nji kelshejt me patene e nji, kryq te \'ogel . argjanoi. Nuk e kishle palen e elterit, por ne tribune ishte piksue fugurja e Zojes, E kishle s:ikrarin, por nuk e kishte kr'onin e pagzimit. Rrasa shejte ishte teper e \logel e i kje shugurue njj tjeter. lkiene ohane priftit vojnat shejte, pse nuk i kishte pase, e j. "~ 'kie ,mesue 'e urohnue me i vojue ata te smune qi ishin ne rre,

f[ r

zik-te oekes.

.'1

Prei ketij ~atunbi j kie Mtue t' Emz. Bizzit nji ven<> jo fort ,,- larg, ku n~er rrenime te njij noertese kishin gjete ne nji aso .

'.mltresh 20 meoaja eiri te mshehuna, kur Turqt kishin hi ne Shqypni.

N' ore te cakrueme u nisen per qytet te Pezrenoit, ne te, dllin - pse $"ish~ rrelhue me leohe si gati te gjitha qytetet e

. ,

. ~'I \

. "

'Shqypnis - hine me <>vore nate. Prifti ishte pak si me frige. 'Psâ&#x201A;Ź pak Z)i! para <>0jani(:ere, tuj pase shkue. me hanger e me pi ne shpi Ie Iii. ishln vra' noer veoi, e. mbasi gjaksit kishin ike, '.oojshin me noeshkue priftin. ., Ky qytet kishte 8600 shpi. f<isllte shpija fort te meohaja e ,gati gjithedlla klshle oborrin e vet. lshte ma i m'a~!1i qytet i kosoves, pose Shkupit. Kishte shum kroje e vija uj~t, 'qi sjellin rgurt e mulIinit e e bajne qytetin t' !J<>obee fort te'k\n()shem.

.\-

,,r:

Kur mberrine, u kallxuen se <>erime nji ore nate Ri~hjn ...~

l;/.;I ~~J~,~'

-;;-.!'.'~:\, .,..;. ,j.-

,~" '<!

2G6

A. P. J:}~,h1ii

kene te bera e shpis se priftit. ku kje perbujle Emz. Bizzi, ()iSil' ka~ogiere te metropolitit serb, qi e kishin prite per me fole me ~ te. Por n' e nesre nabe Emz. Bizzi nbieu SI:: per tjelt'r se kishin arbhe, vet; me u pa me te. E per tri bit qi Emz. B;zzi nbej ne Pezrenb nuk pat prej lij tjeter trazim, ve<; nji naoie melropoJiti serb .;oj nji jani<;er te ve!in per me xjerre me perohu r.i taksa eohe prejatij prjfti. Ne ket qytet ishin shum xhamija me minare. Ne njenen keso minaresh ishte nji sahat me kumbone qi rrihte oret, aso kohe pune e jashtzakonshme ne Turki. Ret sahat e kishin pase nbreqe bo Francez. Pezrenbi kishte at herp. nia 30 shpi kat0!ike. I<eta kishin kishen e vet te kushtueme Zoies se Ngiitun ne Qiell, e cilia ne pak kohe tri here kishte pase kene bjege prei Turqvet, e by here pla~kite sibomos ne ras Ie vrasies 5' a Iyne iani.;erve, qi kallxuem sipri. I<ishte nji treme te mire e vorret te' ., . rrethueme me mur. ~<ishte nii kelsheit me patenc' e nji kryq Ie. ,'.; yogeJ argianbi, qi e vejshin n' eller kur u tnoite mesha. f.:ishte ..,., by planeta te'men()ashta e bV tovalje Ie mira. Nuk kishte as. sakrar as krue pagzimi. Vojnal shej:e i !a Emz. Bizzi, pse ebhe ,ketu nuk i gjet. - Ne Pezrenb ishin shum ortoooks,. Ie ciIlve, . n()er 80 kishe qi kishin pase perp<jra, nuk u kishin mbete ve~ by. E;nz. Bizzi shuguroj ()o rrasa shejte per at kis:1e e per tjera. I<rezmoj 25 vele e kungoj gati te tane pJpuIlin, qi per gjith, '" ~'. nabje shkojshin ne kishe e rriishin me shum pershpirtni. ?,... KatolikEH e Pezrenbit, ni)on:ie te gji!h Shqyptare, bijs;flin.

' ~~ '~ .'

:,'! {;' , .

7r' ;~ , g:-'

~, ~c

. ~ ~~.."

ebhe slavishten (la lingua balmala). Mbasi pra ~mz(i)tBiizzime ta mujte me u marre vesht, pa pase nevoje per ti'a~kthyes,u prebilwi s'lavisht, tuj u biftue se .Sh> Ate Pape, si babe i ()'ashlu:1, j bojte e kishte kuj(')es per ta. I porositi me qinbrue te forre ne. fen e krishtene e mos me u rrejte mbas interesavet te she'!mlhl; pse Zoti u ka ba gati te keqivel inunbime Ie pasosme ne ferre ete krishtenvet te mire u ka ba gati lumnin e parrizil. fen e krishte~e b~ f a bis~moine te gj~th, t~: mb.aj~e ur(,)hnimet e' Zotit e tm u qtnbrue Inmmsht anmlqvet te shplrtlt. Tuj (').C\shte Emzot Bizzi

me shkue ne Janjeve (Qiagnevo),

qi ishte. nji bite e gjyse ubhe ,larg prej Pezren(')i!, per, rruga. for,t )e rreziks~me, te krishteni!l ja porostten njij spahoghlano-s.(?) i ~:'. ~; :- ..cilli me bis,a shoke te. vet t'. a perci,elUe shen.()osh e mire. bj?ri ne .." 'bt.,.. Jani~ve. Pranbej" 'mbasi ,me, bakshishe e shpenzime Ie zakon. ~. . .

~',

l'.lhthui

i Marin

Hil.it

nelun

8U~lifJlJ1

.-q

:".,)~."

267

shme xueren teskjeren prej sanxhakut, me! 9 Shtatuer .oy ore para orite, u nisen te percjellun prej priftit Ie Kuksit e prej priflit te Serec-it (?) t' armatisun, si kishin zakon, kur uohtoishin. Njaty kah ora tre alia turea, mbasi palen ece mbe kal per nji fushe Ie bukur e te punueme mire, e cilia ishte plot me katunoe Serbsh, u u ngjiten 00 koorave, mbas se cillash 00 te hijshin ne 00 PYie te rreziksnme. Hetu u noalen per me mujte me giete gjino qi t' i perciellshin. POI' ketu paten laime te keqija. Ata katunoare u kaIlxuen se eohe ata vete 00 Ie rrijshin pa oa me roji.\ e naten 00 te shkoishin me iiete noel' pyje prej~riget te cubavet, te cillet ishin nja 60 vete: 20 kalore e 40 kambsore, qi n' at iave kishin pla\:kite e kishin vra 00 uohtare nja by Iiuhka larg prej atij venaL Pranbej i keshilluen me kthye ne Pe-

zrenb, pse sigurisht n' ato pyje kishin noeshe not!r cuba, e asnji noel' ta nuk u zotte me i percjelle. POI' spahogla'li qi ishte burre trim, tuj e pa t' Emz. Bizzin se ishte frigue, i Iha mos te bajte kujoes per at pune, pse ai kishle per Ie bii ne menoyre qi me i kaJue Ie gjitha rreziqet. Pranbej aj ma i pari i hypi kalit e me' Ie vett i prini karvanit.. Hur hine ne pylic, \:oj perpara nji kaluer me emen Sylejman-beg, tuj e porosite qi, ne kjofte se shef kunb CI.IDa,Ie klhejte e t'i lajmojte pse, po Ie kishin kene aq shum sa mos me muit!:!me u ba balle, kishin per te kthye oale. Nberkaq pride gjith here spahoglani me ark Ie ngrehun ne bore, e I~eshtu gjith tjerel i kishin arqet e ngrehuna gati per me qite. Mbasi paten kalue shum li()hka neper Oilpyl!e, e giei~n Sy'lejmanin tuj prile, ne nji le{)ine afer 00 shpijave kalunb;uesh serb, pse i kishin kalue shtiqet ~ rrezikshme. Por pse mb.s aty-

ne shpijave bo te hijshin pra p ne nji pylle Ijeter, spa!1og1ani

bau {)omosoo me i pase bo gjinb t' alij venbi qi t' u prijshin. <;oj prap perpara Sylejmaniri me urbhen qi, po noeshi ne cuba, te bajte me klhye nbonjenin a5ish per me i lajmue, e ata me te shpejte kishin shkue me i nbimue. , E keshlu kje ba, pse Syleimani muer pese asish, qi j.(,; h in 'k ene n e nji la m'e luj shi grunt'!, e spahoglani hoq <;allmen, per roos me u biktue se ishte musliman, ~ l~sfi'oi Kalin vrap e shkoi e muer by aSI katunoaresh e i 'bani me pri per"..para beri sa auelen jashta atyne pyjeve nei fushe' H!. Kcisoves ,(pianura (Yitos~ovo). Asht keio nji'fush~ fort e bukur'ojaarJ

,~ ~ :~... .."-'-. '", '., ',,Â°'1. '"~ _.f ,,'~ ~ ..~ -..{~::" ~~ ~ "!~~ . :~ -~ÂĽ.~ ,,1" :1 -.:~'~ ~~i -

)..

i'cl'hka giate e 20 libhka !

:;;"<.,,~-.:..:,,,,

'-.

1!~l'n]jf'

gjane.

Buejten at nate ne nji katunb Serbsh, e n' e nesre

nab;e

here! mberrine ne Janjeve, qj ishte nbermiet 00 ko(')rave te gji. ., thq te gropu'eme per shkak te xeheve argjanoi, qi aty xirej me .

SRumice.

, .J

I<y qytet Kishte 120 shpi katolike, 200 shpi ortoboks e 180. ~'< $hpi musliman. Ratoliket i sherbejte fe:arisht D. Atanazi prej , . ~<?Ishit ne kishe te shen koHit, e ci!la nuk ishte fort e ma(,)he, ,/,UQr e n(')requn mire e e'mbajtun ne rregull. Kishte by kelshejta . . E!-nii patene argjanbi, oy kryqa, nji kemtar (turibolo) e 1jera ene .'al1gi~nbi, t~le planeta te menbashta e nji planete ari, nii pluvjalC~)~.menbasht~ te qinbisun me ar, tri kemisha' meshe, .by kota te .blfa' e 7 h.a\ija. ":;'\... .tl.' elter u' hypte per Kater kambe s~kalte guri. lObi te cillat "'~nJen,e a.ne e n.e. tjet,r.en ishin shtylilat me suaza sipri, e lObi ", tif!b0\lfeJ~'D;~~'!'1;a~: :u,L1'1bezsb1,in.,,~jiashteftira te trashe, pose ~i;~t.S"1i~~fu..;vJi;;'~':~lie'F.mbi;;$.~'~()p~a,~a,,(!at~ni. (pr,i<;i).' :a;M~btt~~II~jt' e;.~sm~u,ern~:ffi'e,~rr~s.a..~~~~S)~~i'Jl:e .~i3'~!~ ?l1et.8; Hjsh,Cs. 'Prej ke.Hi kum):>OAari Rrener-ulerka4er;jg-.!!liD$O:~J)e

~ ~~ ~\ ,;Jj "

~1 ~ ,;', ";~

l:~: f<ri.sl'i'lene~hKi'€n~mbIue ne bhene;v'enb "tefu~~'e'he( ,. . os f'i ID'€rrshin Turqt. ,<~ K'isha kishte 00 vnesl)ta e bo toke, me te cillat merreshi'h " ,~ '~%Ujl),e8t~r,e. te dlle.I, si gati .ne giith Sh,qi;min, ()o teku~~~?"":;~ ,~tn>':m.~"i"~i~rre J3r;~j' populRi! haHun meshtarit' pel' ,'SiryeFDj~'i "u':~~.jJe;!.,~,a:k,u,'u ca~toitl"rne

rri.f,,~,," .

~: )<:er}.~bm~(

4~ vete:e A'

~:arrve~ht'ie

n~-ermiet.

~/~~"."

"I'..

'..'.

-"-

,'.,

",'

t -~

'~~ "E~'~ot~j1iii. a;~' }~Q~Q~erdo e; n'e: ~r~~o~!f~: ' , Js14I~t: ~,'~H, ~e" ,igesb1fvin', ,e, Solis. ,'.

'J'

"<jl1e!;1.t9'j,~;I!~r'\!, .

v' "'v;~ :~,,).

>1',"

~,':,~"

';;"-';~:~

- ..~~.;1 -~.:\~-~!<iX:~~\..

.;c>v~ ~:-"

,;t~,v,

r:"~'~

."../,',;

Je~ne v~~h me:,iiY' 'i.~2~

f3j;~~ L~lLebiI~pj ~,?) tfa,.m.esim'~t '~gnf!!,!9;i.!iJa,fj't.e. tat1..e' popuHilt.

,,~}. ~ /:~'~t1

.:J

rnesih,farpl""

':"-

-'~-,:

<.~~~~

-Rr~ p~r. Mqn:{i!T1,Q!?/~.t~p'vOti..

if ~~v"" .~~ "".!erJ~:~&\!~! ~~~I )s~~.!tatl! '1~'$~cr.m0~U~1 'P§t'!c;~ . '~~j.gjj.I~~itJ,c!t',"~, }tleV\1! ,'prei;~ty.n'e xE!he'lie;;.e';Q,iY~eJ1I 'r~ ~ ~~~,i,v" ,.:";~ '~~~~~t,,~~;i~'*Xet;Sti4:"..,v' :~~<, '<~1' HyteJ isJ~~~Aq &~rt0i).@!<5~e)1~~~~J~I" §f}JI~J:t. e' ijU!Q!tm.q"q, Jt«:J~t .<;~

.~~I~~~~~;l'3o'

"\'

. ,,'. '. '.~.;

fBrf te,.~~tt'.~:. !TI~~~.b.e

." ".

';c~iti.J~~~~~~~~~~i~;Ji{":"

..,.','

,r~;~

~~f

''':f1!~:;';r'

!!..;'_h~i,\\,i i Marin

°.

Bicit

Jfit,~,~f.°'

nOJ1n Shq.rl'nf j{ 11

te mbraml kishin ba xhami nji kish~ te bul<ur e Ie ma/),hOue-':':i;' shme, Ie punueme ne mozaik, qi perpara kishte kene e bhespo.t-

o~ " /;,

vet te Serbis. Katoliket kishin ja..hla qvtetit nii kishe, ne te ci ~ lien mujshin me nbeje mbrenbe 1000 vete. Kishte kene mblue me' (jrrasa. si gati te gjitha ki,shet e shpijat e atyne krahinave, e

t "

pran~ei nii furi ere e kishte zblue, e te kri 5htenet ishin tuj u bi) !ati per me e mblue rishtas. Nia nji givse libhke ma larg ishte nii tieter kishe e bukui . e e mai)he, qi i ishte hushtue Zojes. Mujshin me noeje mbreno . . kesa; kishe nja 3000 vete, Kishte nji treme te zbukurueme me pi~tura. Emz. Bizzi ne ket kishe gjet 12 kelshejta argjanbi me, . ",: '

r ;>

~>.

.M patena e me by kryqa argjanoi. Ebhe pelka meshe kishte mjaft. Sherbejte n' at kishe nji fare D. Marku plak 60 vjetsh.

~t,

shen(')oshet

ve<;se nekambe

hiqte keq

prej cermjet

~t~i . ";~

(pobagra).

'~'fl

~. ;,

Kv kishte kene 1)ikur zevenbes i p'ergjithshem per' Kosove, i :;~ ,.'bam prej pararbhsit . te t' Emz. Bizzit. Kujbestaret i nepshin 30 .'~ r::.,.1alire per sherbim qi i bajte popullit. Ebhe ketu Emz. Bizzi shu. '.;~ -guroj ~V r:as.a ~he;.te 'per ata by kishe e nji per ate te Janjeves, \j~ ~~ 1t, pse ate qt ktshtn, Ishtn teper te vogla..;:i~ ' I'@u t' Emz, Bizzin tillu.en me e z3,ne ethet, e te biel; na.- 0" :~je nuk muiti m~ shkue nekisae, pbr <;0;'A. Tneo,log!dn\,,'.;r;'dfiL'; ~: tl)a meshe'E;,pr-e~iko1.. ,Nfbasr. n: e nesre ooj,te me u pi,s,etpk<: ~' PrOCI1Pl;e('f~~.(tkdpl\e),'; u 'v..esh e u <;ue per me i ~lfane 't!Jr~ff'!1~ ~' ~,~t ,-e \lQgj~1H!'nl'pif''fe'D. Marku,t, qi i thojshin Hierqnfm, per IIJ;fL ,',me e ba me arbfi~ Ae Prokoplje, 'qi~ishJe latg " bV' ~it lJ!ohe. ,;~ ~, "Mbasi u nis prej Novobrbo, Emzot Bizzi bani tIii j)it 'p~ i ~e'.jshk~e ne Proko plje. (}jitohnuges e, zune ethe te' fO'rtil,;e s,' ~shin ku me. unoah\ pse n' ate venae .b'anor.i!t fe g,jit41is'hi .,- , niustifuan 'a 6.rloboks, e kje' ne rrezlk me beke u~hes. N,Ati, 'R'bram mberrini ne ~rekopli'e,'qvtet me 1501;;shpi, ku per 20~ .

()jt 'n~.ej rat 'prej ethesh. .,,'."'..

Ift~~<;eskan ?~eL.!~sne~~ ni.i R,?er sufra~ana

~~.., '..

. ,me

',.I'"

~,*,-,

Nt!, ke! n~trkohe

"fpeshI<v,i i Sofis,

Emz:' fta Pjetri

5,alinat.e"

te !iv_ar~t, .t~ttPa~e ~i

~~: '3"'IJ.~~e~e Emz. :~~:Zl ~lm(,)~1 nE! ~rok(}P!JE'. sh~OI prel Clz'I'Pr;Pti}f;.~ 1:1 ' :(e':~pr~)Va _. c), tl,l,1}a.k-a~er 011rrug.e. per me.. u p.a e me U .;n~ !",~e ,.; .

.,:

,e'

fe..oo

5m'Zol

Sa\i,nate,

tuj

, .

_ .

e pase gjele n' at. gjeje l' Emi~,;B:izz,in;""

-e pa,u ~~ kV nuk isitte i zoti ,me shkue e me 'i pa"e~h'C ~toji:~i ,liet;:' qi ~.tij i isnij1, lan~;..n'e".kiii~e's prej'.Bapen<"eii:te~!t ~e '~,HIIII~; ,~, ~ ., "'-, "..'15: ~ "", :~~;~".« ./

.')1

A. t'. /Ja,d1Ji

2iO

Pose katolikvet te Sofis. ishin novo e nji Imvenb fran~eskansh

e{)he 600 shpi ne Ciprovac.

katoJike

ne rer-

Pose ketynf', Emz. Salinate kishte kthye eohe 00 popuj qt: banojshin ne brE'g te Danubit e u thirrshin Pauli;:hiani. Keta pt'r shkak

te munqese<; se meshtarvet,

kishi:1 bjerre

\e~o

nbies!

te fes se krishtene, e nuk ishin as Ie krishtene as musJiman (laramana?). Kesish ishin 14 kalunbe e nber keto tete ishin kthye ne fen katolike neper zeU t'ipeshkvit t' Emz. Salinate, i eilli, me lemoshe qi kishte mbleohe neper katolike te Kosoves. u Idshte nbreqe 00 kisha e u kishte \ue bo meshlad?, te ciilet mbaheshin me Jemoshe te bamir.svet, pse Pauliqant nuk ish;n te lOlt mti' U ohane fare haku, pse u g}inbshin ne mjer:m te mabh Ie n"rvohun e te shkelun mizorisht prf'j Turqsh. Pranoej ipeshkvi i Sofis e luti t' Emz. Bizzin te ja falte atij' haqet qi ka pelanat e jurisoikcjonit te lij kishin (')etyre me ja ()hane kryeipeshkvit te Tivarit, si metropolit e primas qi ishte: pse Emz~ Salinate me keto haqe boite nemose piesesisht m~ u bi1 balle .s-hpenzimevet qi 00 te bajte per me i mbajle ne fe ala popuj. Emzot Bizzi me gjith an6ie ja fali keto haqe, por me. qvshk

:'~

qi ne ket men()yre mos t' u bamtoishin ala qi kishi:1 per t' arl>he mbas tii ne kryeipeshkvi Ie Tivaril. . Thaone se Emz. Salmate ka kene Boshnj..k i Ur()hnit te fran\eskajvet. te c.illet ne Bosne kishin shum kuvenI:Je e mhajshin

':~ ~\.~

krishtenimin e alii OiH~noen jurisoikeion Ie njij ipeshkvi, Qi ishte ." Emz. fra Fran Balich, eohe kV fran<;eskan. Ipeshk~li i Sofls n()ej me t'Emzot Bizzin ne Prokopiie kat~~. ~ Emz. j:.~.' oit e mbasan()ej kIhei ne rezi()encen e vet ne (:iprovac. Bizzi, mbasi e lane ethet, filloj me u ~ue prej se shtruemje. Ne gjith at 'f.cohe qi t' Emzot Bizzi! ju ()esht me noeje '11~: < Prokoplje. A. Theologu pp.r l>ile e ngu:;hellojte popullin me pre~.

oikime, e ngushellimi i tyne ishte aq ma i maoh. pse ka ()it nuk .kishte pase kush me u preoikue. , .. Ne Prokoplje katQliket nuk kishin kishe, ve<; nii uratore <ne. shpi, ku banojte Hapelani, e atv thoite mesne e nepte sakrame,nC)et.. lshte at here kapelari Ira PreteI' Draghissil (Dragi:;a)" fran-

>' ~';

~.'

~~,

~: ~('" . ~c.

~eskan prej Ragus,et' me Ie-je Ie Parvet te vel. . I<ato!i'ket n' at ~ytet'nuk

~r~.j~Ragu~'et: '~.i eo~'e!i,eI'et

..katolike

')shm l' ~alun' a p,re) Shqypn:ret

If.c.. ~~>._' ~

Ishin ve\ 12 shpi, tregtare fe balun. ~j' ugjinb.S'hin.

ne- SeH}i."

a -pre) 13os'I'Ieta pre:) Raguzet.

-ÂŤ:

- ,.".. ,,;~,~.;:~

~f;,"

Lit

.~:

l...uuta. Hl'iclasht'.

271

E noonse ne Prokoplje ish in aq p"k ka!ollke, Emz. Bizzi krezmoj 30 vefe. Mbasi u torcue, u nis p02r Trppsa (!repca), e bani oy oit uohe per me mberri ne kef veno. E percollenoo tregtare e kapelani tra Pietri, i cilli thirri prei Ciprov<lc nji frat per me u sherbye katolikvet ne Prokopne, oeri sa tekthei~e ai. (Vi/on)

A. P. Farclhi O. F. M.

LAUTA BRIDASHE

Vella - vrasi ARGUMENTI: Nji grue e veje e me floqe :e ferres. lit

Kapidan.,

Tielrin

me dy jetima E ngushlueme mire

e rrit~,

Ie vorlen,

qi i nite

me mbysa

prej jeles s~ veshltr, e 'si de!

kuvend

Ie dyerve

i a shel djalin me

shake,

Kraj..

levdohen

,hpi, e p;'vete nanen per veHa, e e shokel per krye te veUaznevet. - Kelhye n" ama i dillon se i a kishle shile Krahl Kapid~n. O;ali i kecen gjogul me shpine e fill nisei lu KraUi me i bA Jutie per vella. - :-Je rudine Ie bjeshkes ndalet lu gurra. - I vellau, tue e kujtue belesnnik, qi po i del m' u pre, merr pushken, gjuen Ie veil an, i bien ne zemer e e len ve~ gjall. A ke - E pveie, lane kend me Ie pague? S' kam Jane - i g:egje - vell~ me me pague, as moleI' me me v!'jlue, kam lane qyqen nane rile me lotue. Kai!i i difton, se kishte vra Ie veU~n, e ky Iher vedin prej disprimil. Krajli i shtien Ie dy m;; nji vorr.

iii>

~ ~

:: . h. '..,,:;;''}i. -' '_:. "

Lum per Iy, 0 i tumi Zot1 Qi s' jem kene e Zo1i na ka dhanc. Kur ish keoe nji gruf'e veje, I kit pase dy jetima I' voifen. I ka rrite e m;era me qamct: I ka rrite me mbysa Ie dyervet, E i ka rrite me floqe \' fares. Ka <;ue Zoti jelen e vshtir,' Kurrkush ndihme se shkrÂŤtes s' i. ka oa;Por me deke e shkreta a"ht ngushlue. Djalinevogele ka qite ni'e shite, I

.\:

D. Al~kgan,ler Sirtlani

'272

,to

l ~; ~. l

~~"

~ I'~4};; .

': . ";~r.

~, ~. \

' ' tt!.~? ~., .

.'! i

:~-'~'~;'

1~i'

",."

~;),'

I a ka dhane lellallil n' dore. Tridhete qese djalin e ka pajle, Tridhele qese djalin i a kane marre. Ble e ka Krajli Kapidan. Mire p' e rritp. tje/rin e p' e se[ile1 I a punan sarajel per qefe, I a ka ble gjogun edhe shpalen, E n' kuvend djali me shoke ka dale. Telane u levdojshin p~r krye l' vllazne't, Ky levdohej per krahe I' gjogut, E krenohej p'er shpale t' mejdanit. Sa keq djalit i ka ra1 Qi 'i vilA nuk ki' pase, E n' saraje paska shkue. Idhun fort djali qi po rrin, Kurr 'j here' me goje nuk po flet, Qyshe po e pvete nana e vet: (a ke, bir, idhun,. qi po rrin? A l' h deke kund ndo'i mik i mire? A i' ka deke kund ndo'i probatin? A I' ka dale kush ne mejdan? - Kurnja sash, nane, nuk po jane; Par tjeler Zolit nuk i kishem dilshle: Buke e krype gjithmone me ngrane. Po 'i vllit I' em in m' e pase pase. Po m' shkon go;a, nane, per me Ie. neme, QL edhe 'i vila, nane, s' m' a k~ bA. - Mas ~em' bir, hak e pa hak, \. ::ie Zoti yUan Iy I' a ka pase fale; Par baba I' vaden III ju ka lane: E 'u kam rrile me lypa I' de res, E.'1f kam rrite me floqe I' ferr~s. I Par jete t' :vshtira Zoti ka c;ue, Nana yUan ty t'!1 ka shite: Tridhete qese vJlan I' a kam ba~ Ble e ka Krajli K~pidan. l' ffia.dhe djali paska fole; Nat)es s' v~t ka qite e. i ka thane:

.~. ~

" ;.r~<

j "

.I, .,'~

'~:--J

Nii gpujte

t' mire,

nane,

.: '"

-". -l,~

me ffi' a shli,

~.,..

fc-/

I' ...'~~..\,:t'.jf.:i.\.';::>-:,. n~~i.'P i~ '-''>-~,Ft'0'. -~?!! -

~~-",,;.,.T

-1'''~ '.""""'''' '-""7,~~ ''

; ;:':.~ ''

I Lauta

273"

Bri<l..he

-!'

Gjogjun mue me m' a shilue; Se vIlan due me shkue me e pa, of shum rigia Krajlit due me- i ba, Mue vllan me m' a fale, E pare sa t' duen vele me marre -. - ' Pash gift, bir, qi t' kam dhane, Mos me qit qyqe ne rruge, Se ti mA kha s' mundesh me ardhe -, Por djali nanen s' e ka ndigjue; Ka marre rrugen, asht nise e ka shkue. ,Por nana e vet mire e ka msue: - Kur te dals~ n' rudine te bjeshkes, Ktheja kryet gjogut prej krajlijet: Ne kr.ajIi giogu ka me te ~ue, Ke meshkue te dy gurra me uje, Ngjat sarajesh Krajlit ke me i shkue E tu Krajli ke me vojte, E rigja Krajlit ke me i bA; BeIda Krajli ka me t' a Ishue -. E djali, e ka ndigjue. Kur ka dale n' rudine te bjeshkes" I a kthen kryet gjogut prej kriljlijet, M' a Gon gjogun tu gurra me uje; A'ty djali Asht ule e ka ndeje. . Por prap' kalit i ka hipe, N' livade t' Krajlit paska hi, E fort gjogun p' e lodron. Vllau i vet mire e paska pa, Xhevap Krajlit'djali i paska dhane: - Na ka ardhe nji beleshnik i ri. Aty ka qite Krajli e i ka thane:

;..,

;~ ,"'~:\:' ::;~~! ,

,~~ ''''' '"'~'1

, ';~ "~ ;rj

:~;. ..,...:1

., ~

.. ~.;~:-~

..~ "~~ , .,~ "' '1 . .~'~,~ ~I ,:'$

- Ndoshla asht, bir, mik me ardhe ne shpi, E nuk Asht 'ardhe n' mejdan me i dale. Por ky Krajlin nuk e ka ndigiue. Ka marre pushken per nen dor~, E i ka dale n' qoshe t 'livadit: Pushke n' zemer t' vllat i ~a ra; Nja pak giitJl pushka e paska qite, Nja tri fjale ka qite e ka pvete:

:~,,':"'"

.:j:]~\;; 'oJ

~-~

\""<;;:'

" "

:' ',~ :

~~ _ , . ,, ,~S1i

},,:",,

,><>

.,\ D. Al~k~alldel' Sirlla1li

':'274

- A k~ lane vila me (Dague? A kE: laoc moter me t' vajtue? A ke' I<lne nane me t' lotue? . Nuk kam lane v!la me m' pague, As kam lc..ne mater me m' vajtue; Kam lane 'i nane per me m' IOlue! Kam pase 'i vila tu Krajli Kapidan, Jam kene nisc v.lan me shkue m' e pa, Shum rigia KrajIit per me i ba: T' em vlia mue me m' a f<.lle, IEdhe pare sa done Krajii me marre, " E paskam pase l'gicl n' rru:JE: me deke. 'At-here krye, i a paska pre! E n' sarajee djali paska shk4e, Edhe KraiIit po i kaUxoo; Qi un' e pre~'i! beieshn_kun e ri. E ka qite I(:aili ~~k<J pv(>tc: ,..\

,~-

"',

"C"-

rJ7 r;'" ~;. '\.);..

~, t~.:~ "

~. â&#x201A;Ź, . ~.~ ~~ ~;;.

~. t-4

~~::'

.. ,.

- A ~' e pwte, bir, kurr 'i ÂŁiale? A asht kenc belbhnik JTI'u pre, A asht k{ni> nisf. mik n' shpi me ardhe. - Kurrnja :;osh, Kra;l, nuk ia kam thane, Por tri fJale te venne e kam pvete: A ke lane vlltl me t' pague1 vujtue1 A ke Jane mater me " A ke ldw~ nane me t' lotue! .~ '5' kam lane \'116 - tha - me m' pague! l\s karn lane !rioter me m' vailue1 ham lane qyq"n nane me 111'lotue! , 'I vila e shilull':u !\rajIi e kam pascj Jam kene nhe v!lan me shkue m' e pa, Shum rigia Krai!it per me i b!i: KrajIi vlidn mu<: me m' a fale. E sa t' done pMe per rue I1Mrre. Njal-her~ kryet. K:ail, i a ham pre. E t;' ka q,te Kra-jli !; i ka thalle, Name te madbe d:alit i ka dh.::ne; '..Pune t~ Keqe, bir, pelskg b8, Se t' aJ~d v!i<i.paske vra; -5e n' ,JetC- keqe, bir, t' ki:m bIe, "

.', - '~A1J.~

':Ii

;rr"," ~' ,

" ~.ie.:zit

~~'t;.':.'f1:';r~' \:

275,

e 1{;I,nll.~

E vl!au i yt Pdska pase kene. E 1;' po bAn, tha, dje1i; E p' e merr 'i thike e p' e shtjen 0' brez;. E po shkon n' qoshe t' !ivadit; Maje t' vllat permbyz paska ra! Shum me lot qi p' e kjan! Thike ne zemer vedit i ka ra, Dekun 0' toke vedio aty e ka lane, E n' nji vorr KrJ.j!i bashke i ka shti. D. Aleksander Sirdani

~ ~.

Nierzit

e kanlis

(Vijon prej Nr. vet 1-3 fq. 54)

Miku.

~ It:;..~: ~~

'!,~

"'10.

.... "7,

'I..,:

:Miku M\ ma i l;U"ge~ t' jete, a sa m~ i mnlie, ne mil t' madh kanut'ja ja. e,p nderin e rojen. Mikl1 ~'do ,mik do t' rrij~ si milt, jo ne !Hose nnk i dal zot per mik. Un i di n' kanHi~t detyret qi kam per Jllikut qi Ill' Iltsyni dereu e mi! bani zi\: por ne 3.1 do t' i dije e do t' i majt:! d~tyret e veta !Ii mik tnendeji.> per"mil" E~ni, (iala, Imptimi mik tash 'vone UHler teper t' l1apH unasbt88tuo dale /lut, tue dbaoe bilk: shoshojt bakqite tne percjel11:', se u shumuen pel' dere gjlJksit e t' lHtbesimit. Herl't mikn n' 'droe a gjaksi ruuej I)' bllfg e 11' metaoet rrushit mo' t' a ~hifte kUi\b., sot l,idhin kryet 1I1t.l'i rulli', dlilin e sit'lien pabese e perciellen, si sorra mG (:apijL Shkandn1H ke mkati, ke fika, ke kanl1eja. Sod la e pa la, kush t' l1ije mrendi:i tek i larget t' qubet ~ik. Fati s' mire, 1111\i pal'i mik 1\ e krllsbl>nemja e dy ahpijavet. .Festat mik beret, vev ish aj qi i {(mIlle fjaH~t "m' eja per

faste... "

+y.

'':t'i~{.':'J! :':>''''~ir-.. .,,""-i; ';-\.i"

2iti

D. i~ff'1J~1 ~nli

Sod si r~ja me lH'e~llen tuuden e verkltnllen nel'er katl1nde Cluuddhokija e t' papulJit e quhen mil] e u lid.whet vlmQ\i e pel'cit'lleu: IH!!trokH dierratlit e bRl'kaliuJ'e k,nvRI't'. .Hija e mesat Ill' t' paUl, 8' jane mikel'ha, me sa nipat k~ daja link Jane miq; xeu~n t' shpis m' k:lIJuuit. Mike8uat kan udere m' Yot-tlr t' grave e vend e shtr~'j4t tl posaltme arje. Mlkeshat e vjetra. e t' udershme k:me I&je l1li" udeje ka bUl'rniUli, pOl' jo me flt!t,nn. Miku lIJas mik ka ndtJI' ilia t' mad he. :Miku kuej s'i preket, VO jn vrek, s'1'aI4:lt. "t,r Kush I.mgoj miknu, III' kanut, zelJet pertej se i n:1enl!ttw, vet; se fiket, vete. G;jaksi i pabt'sti qi t' bani z:'\, i neze IIllllen, t' UHler kaf-' V"", s'hOfen e hukes, t'hini per rojti ue tnm t' herreve t' na, t'l.Q .'6Jt\nin u' t;HS t' uguslJtE tue u hulle kal1 obnrri i yt... po ,,' gjet gj:\ e, lige, t' prit,et D)ik. Mos e t' biq torte e tevel' gjate VUlion e miknt,,!le s' lUul.Id t' i dalish e kauueja s' t' elllnon e ~, t' u ql1eu, e vec:;se e'8&a,dbon kot e fike kot \lias si. Po t' erdh

i'. . '1';;' tt.. ~fv\ ~m.

i Gjo' Marku a,ne, hem fLzotni, hem r. ro' e\;;a.."

C r, HJilt vertl'j .;do IIlik tjtltt'r. I h nl'ji, tuljan, uelllseli, Jrang, iug-liz, kahdo kjofte nevojal't', a mik dore I;! pare.

1 ~ 1 ~ 3 ~ ~ '''II .,

'i' \.. '"

r 1'\ ,

hem

W.f~~

~f\: ",c'.

slimi

t' jete,

De Die

Mikun k'u,r t' a pe1'l~iellsh do t'ia dorzojsb njaj t' b6!S)}~. e llli,kn -"- t' a percjel1e dore m' dore "l' SiH}(~08b~" .

~~~. ~:~, I;.! ~",

' de.l!i' q.i t' a xjerrish prt;i kut:ij~e t' Hajl'sk \'t~ t'll. . Po e gjet gjfL - pla9ke, e rrafllle, e vranw 0 e s!JitueiJ.le - i tllehet n'dore. a,tj'j qi i Iwug'l"r bllken e lIIra[j)o e :~.tjj qf !I. tn, e perc,jl"lIe: e ItrisJI js dorzoi i ban zii "c:;' IDa b:me (I' at

Inik qi.t'

pl'una, sllt.ash1','.

"::'3

'~t.'

Peng e pleqni c be Ulikn Ii' b.Lhet. Po t'll Irbkrll'e.pel' wH.:

j pre, s' l1i,qet,pa e pague. Sboqnija, merIl1arct" veudi, ILil'ih,lj.i:. ' fa.riict, urtija, po s! ~ sll koi pl'r, mi k, mOIi e ndiq m~ u~t, t)jrJ' ;. ." se i' ta 11lr,rin~ kokrra e pnsbketl. Vtjfi ftlja kutoUke pilon kl't:nj[) e rniknt pre "fale".

:. 'it:

..~>:..:..,~ r .~.

'I. '

;'"

1"-

.~ .. .1.

pl~Y ~~'

"'~';,

Nj~l'Zit.

. kanufIJ

_:'J.~ ~~.

277

~e da~ me u quejt si mik i njimene, IShko me mead, I'ri si mik'-e mo' shnjerzo buken se as kanueja as njerzit s' t' bien mrapa: se kush then qafen vete, as IS'i lane kush gjakun as s' e lype knsh. Miku t' pre t' QeIes i del :lot familja, se m' kanut as priftli. as rrogtaret e priftit, as prindja e tij s' detyrohell .me e pague. Po qiten pushke per ta shekulJi mkatniler i ldon, e bie. m' gjak. )likn vjen me nji nafake e shkon me dy "Mik, mik, tara. mik. Sod ktu e neser ktn, qyshe t'dilet ti kshtn." ~, bl8j t' "Beses" shkrova per punet t' mikut e t' p' e zgjas kfn.

Prifti i Famullis.

~> ;,', 'fe } :!"..y.

Prifti ro' t' mo~met tbirret ,.Dom" prej gjubes latine "Dominus" = Zotto - Zotni. Ka tagre e t' drejta S'i <;'do shpijak ma i miri. Ke udha, ke mullini, ke farka ke "ija, ke kroj, s' pret vend, veil ne e 'paste qyshe motit t' caktueme me rend e me dite. Gjithmone zjarret n' Qele do t'a mhaje c;eJe sa me ndeze 'i duban knsli tl vije. Uje, heknra vorresh etj. randesa 8' a i d'etyrut'\m me dbane prej yeti 0 me mundit t' rrogtarevet t' vet, por t' maje mend se a prift njeri i Zotit e do t' ket urti, dbimet, burrni, sboqni, njerzi, durirn... Prifti It ma i madhi mik, se fi m' bnke' te tanve prej hakut t' kishes 813me piqa jan tuj e majte t' gjith: e a i t' gjithve. ,Ka ,t'~~,rejt me kori e te mira t' f~ullis ne ne hjeshke. Mvaret dr~itpW' dl'"jt prej t' parit t' fes, e kush do ka uuhen e derea qeW1Jke..v me i diftue ankesat. m' priftin, po kje qi kuud e la i~J,en, ~JJ kluun ft' do t' baje ky, s' ja bjekin prindja toIfiid: ac

~~.

~ -\

'-f"

",, - XIX. - Nr. 1).8 (2e6.20a)

'-,~

!~'"

~r0'<,>

""'.

-~~ ~.,

7' ~\.~ .,;~

>i-:~

~~~~:>Z1~:

"~?~'

.."W,i

"f.~'/",

P,'

218

:it ":

D, P~entl Suli

silka t' bajn prindja

e priftit,

prifti

s' e hjek: as bje m' gjak

all k~pk()he

}laJli i tii a i Zotit e i Kishes

e i ,,'festamendit".

Kusb

t' i flase 0 t' arrafe, falet, po prej priftit, por do t' i veje me duer lidhun e do t' laje 1000 grosh gjobe kiabes: ~' ashtl1 ne b&jnipose dy per njahet e gjoben e katundit. Kusb t' a. vrase, babet batare, e gjindja i xiren prej vendi e toka djerr e sbpi.ne e djegQle e pemet e prerne. Por kta. kisha kUl'r s', e ka ba, veQ egercija. e v60dit vete. P.rio.ja e ndjekin gjaksin, p()1' pea. t' drejt.e. Gjygje a me 1:1prite fjala e te parit t' fes â&#x201A;ŹI me i ndeja: .10 Ddryshej. Se nji pune e tij qi bani knnd, s' . ~gul kanun si a.jo e KodeHt. Prifti 8' a ndorja e kurrkuej ve~ por i t' gjith Vel e i fiseve t' nrta qi n rrine ligjve t' Kisbes. Sikur populli ka t' . . dl'ejoo me pase sbe.rbimin fetar prej si, ashtti populli Â§. i dety'rue,m. me u pergj.egje, ..tituei ~a l,>rijpit shka qysbe motit met ;" }/' kanun "gait Kisne" .10 t' dbete toke. Prifti s' ka t' drejt me 11 :'perzie n,'valle katundi e bajraki5sb. N' kuvend, no ~ tbirren;ka '~~'e me voj't: po s' e tbirren, t' vene si s'boq n' rret4i te Kren.>;, ve, port' i dal zot s' drejtes e mOB t' marra n' pleqni as bise ,.

as g:jobe.

1\:a 'V drejte m' shpatullt

-:>".'""

,cap.

t' ager.

6.1oJll:trkut i prine kudo: krenve pese

. Priftigjeti.s' i-lliJ.on .peng. aslm:rk'!tJod.

tEl gjaes s' madhe:dre-k&prueU-tbi

Pengun

PO\

e ka ~Jitb,WOJ;l.e,ke i Pari i

Damet i 1'11.03pl.H'!,gjobij, ~~t, .10 8' .Ian. p~ j. , ~;' .'dioan~ a~sye ');:uj 8' rrL N,deriii e q~le8 'Be }},r,if;j do t' a' ([lb~je I 7..:. st'li e ~1'ejt (a1p0 llise: ",.il~le" iot .10 "msh"eH~'~. :Rl1sha,t e ka.pn-' ~'i:'. c~~i's~.tiH1Da f minr~.'negtar velun ,j' ao V QUit :<;

f; ~.

""" 'i:

.d'<1~e' e

~;'

Kuer t' i qitet me la' (ioert,"" kuer i fIfetgaca ., k.ami8h.it, Imer '11'~siahpI' tae t' fatet do i' i bjeIQs~ };:suien. E faJtttjlr ,-

-',

'o.-~

~' do~ a ,m' krahn'p.er (~~'l'yka8) A e K~n.aea per .I?rift. e' { pu~t'reli oora. "T' u' 'hg~atet '.1eta, t' u rritet .lelia, t'u

~. l,p-iootpdlf~~ja, t' pa~im l' beku~mt'" jaq& urfmet qi bah.en ~:"\',~ t: fuo~moet:e ZotOo t' vjetrit m' thojsbin De mU6. Taah disi ;:.<~. "" ,'i:,maroi.

,"" ~~~

" ~'

~~~:<~a'.;.".",

;~"".

'\ -'

:\~:~~_t?:.

,c'--~-'.~:~ .<:::.:..~-¥;.r~ Ji.~'-.

lOjor.t e kanu.

PFifti a. zot sbpije urdhnnes n' kishi', rider Prralle, dreke (mort), darsem s' jane pet priftin. 'si prifr, t' baje pemtesen e fajit vet - t' fiales, zhdes, t' marres. Po n shuderne n' pune grash, -shkoje si 'qeni n' rrusbt. Ka detyre me u dalun wt t' gjitha tagreve Kisbes €I.pases s' aje. Per Gjo' Mark, Kren t<,per t' ndershem e t' vieter, pel' miq t' large

~ "",,

kame

,2,79

{;,

vorre, n' qele. Po s' n diftue

t' gazit, t' mu€I n gjet, te e t'drejtave t' t'mdba, burra do t' c;obet m'

€I te falet.

Hder, bnk, kafe,dllban, sbtroje, grazhd, uhana, bagjete I,;. veQ i han per burrlli t' vet, se kanueja s'.ia ven: jasht t' pritmen €I mikut, si €I ka vAndi. Ku~.i s' do t'i tutet, as paje s' " . A i t' gjitbve, s' i do t' m<Lje, as u.en stjetull s'do t' bije. ml\ji'. Me f:iale t' Ungjillit popullit t'shkelun do t' i dale zot. 1'0 u prish me t' pari n €I vet, as famullija s' do t' i dale zot. . Buk krensb kurr s' ka detyre me u dhane, as n'dit Krey, ..zhmj as n' !lit mledbje askurrkuej. Shka t'ape, €Iep p~r burrni t' vet. Per, Krpzm, .njesc, mledhje mesbtaresh, kisbtarve ne .Kis,h.e u €I'!)bllJ5;"ete lJwshtaris pa' k.ene kush i detyrllem me ,4 Rinpl~ Buk g;;j:y;g4is' ep €I s' .Ii sa. 'Fughk'e-~ po.Jug s' ka: ka Un'gjill €I Stole: Mae mend.. Rt/ /'... P.l'iftne~e Rrom~ke u kemi pas lshue kryet e vend it: te rf~) ,~j~roo ',per mnstak nine per tagTe qi u ka ahan.e n' sberbim i .'

'I." djoqezeve ~: ~~pj:i 'vet e E.is~.a (De~a~us, Consiliarius).. ' ..,~Jtm)JJ.J.v'et t' rande nd&l'l 1 posaqem u sh~n.1ohet.

;~, Q' {10 7.Q,tnii

l'.!lt~t

mik,

rana,e €I i large qi t' hije n' famuHit, po 8' t' dritobet ke prifti per mik "Zotl1&jlloke zot.o~ja.' '.

Ie 25 Krent e Mirdites. ge dyeret. e Kren\.e ,I, .jN",Or0sh

tjera,

,{II) :Bnshi

,.2) i Gag

Dodet\

,',..ic >!+;~

t' PartE: 3) Kol Groshi (e Gjok U~sh Gjetes) II. n' SpaQ 4) t' Per, Mar Gje'tes ~ . .~'.') -";J~

280

5) 6) 7) 8)

t' Per :MHf Gjetes t' Nitre Nkoll Pjetrit t' Gjo Laskes t' Per Ded Nojt III. n' Kuzhne H) t' Gjet Nne :Mar Pepes 10) 1.'Marka Kol Mar Prenllit ] 1) e Nkoll Lleshit II. N' Fane 13) e Gegij Geges 14) e Ndre }{Hr Kol n~des

B"'dliyU4

Hi) Hi) 17) 17) 18) In) 20) 21) 22) 2:J) 24) 25)

e Ndre Gjok nodes Noka e Pret;it. V. n' Diber Paluea mea 1'okrI'i Pal Voei e Gjinit Gjok Gjergjit Boci e Kol Sre Dedushit e Gjo Ndoees e DI~d .&01 LnkclS

QYTETI I RONGUr -

Historija e Keshtjellit dhe e qytetit mesjetor 'epitrotik te R6ng\lt. Gjendj~ e tii. - Kishat. - Episkopija. - Germadhat. - Sfellia eTrupit te shenit te Shen Llukes Apostol e Ungjilltar. - Shperngulja.. e tii ne qytetin Smederevo te Serbise. - C;::'na thone kodet. -I '1

Kur (ameri;a ish e pa shkelure pre; barbarvet Turq CIne kur" k;p syndohesh pre; Kryezotervet Shqipetare e shquhesh fisi i Mazara.. t kasvet dhe (amet ishin mbro;tesit me te nxehte te Krishtit e te fese se Tij, atehere ne kete vend lutp.zonin qytete dhe keshtjella te bu.. , kura te stolisura me pallate Kryezoterish e princash si edhe' me k!" sha te. bukura e artistike te shquara ne gjithe boten e qyteteruare teatehereshme per artin e bukurine e tyre, dhe te pa;osura me lipsane-, Sh~njtoresh, qe i kishin zili edhe qytetel me te mbedhaja te as~,: kohe. Po qe kure filloje te shke1i kemba e te huajit, e atij barbarJ., . A$ijatik, qe shkateroje <;' do shenje qyteterimi te Atdheut t' one te,

~ashur, filloje edhe (amerija dale nga dale te humbasin qyteterimin dhe f~ne e tyre. Fiset e forta te (amerise si Mazrakasit etj. qe m~ pare ishin nderi dhe mbrojtja e Krishterimit, fort te fese hyjnore te Krishtit.

\I bene

nd;eksit

me, te-:

~%{""'i

qytetl

.?81

i Rongut

Ne keto radhe desberojrne te pershkruajme nji nga keshtjellat e -shumta te (amerise, per te cHen eshte folure gjer e gjate prej gjitM te huajvet, dhe ky KeshtjeUe eshte .Keshtielli i Rongut-. Nga e djathta e Rruges qe kalon nga Preveza per ne Janine, lle 32 km. na1tesohet nji koder e bukur, ne kembe e se cites trjedh

lumi i Lurit, Keshtjelli i shkretuare dhe i shkateruare i nRongut" Emeri i keti KeshtjeUi me duket si dele nga fjalet shqipe' nrruge" masi ky vende ka qene kYC;i i udhevet, ose nga fjala .rrungdje-, 'nga shkaku qe lumi .ne kohe te buc;imit te tij sjelle ne rrembim te 1ij dru e gure. Ky Keshtjelle njihet prej te gjitheve nga shkaku i T'imzoti Josifit prej R6gut, Eplskopit kreshnik qe me 10 Prill te vitit 1826 ne pushtim te MesoHongjit prej Turqvet, i vuri zjare depos se mlini. -cionevet ku ish mbyl1ur me nji shumice te madhe granish e femishe dhe gjeten vdekjen e nderc;me bashke me qindra turqish e nuk pra. 1'1Oje te behet plac;ke e' tyre, siC; i kish ndere keti fisi te moc;em :shqipetar. Ky keshtjel1 nga ana veri.lindore dhe nga pjesa e jashtme e tij, ,ishte ndertuare ne baze isodhomike me gure te mbedhenje te kali.

ture prej gurit titanolith, pjesa e siperme te tij eshte shtuare me plisa \. dhe

me gure me te vegjel po prej titanolithi'te shtena pa kujdes.

Tihodhomija (berja e murrevet) e saj, na deshmon se kemi per. . para nji KeshtjeU te kohes Romane te riper trim n.e kohen Bysandine; ndertime te reja te epohes turke esht' e mundimeshme qe te gjeji iDjeriu. Keshtjelli ka nji forme te sgjatueme, dhe pushton gjithe pJesen , e siperme te bregut (kodres) dhe ndahet ne Akropojen, e cila pushton , pjesen L. te kendit me pyrge ne mes dhe me ndarjen e zakoneshme ku vinin banoret e qytetit ne kohe te rrethimit dhe me pyrgun e , larte mbrojtes (donjan) dhe te keshtjel1it ku shtrihesh qyteti mesjetor. ;, Pervec; te dy pyrgjevet (kullave)katerore, kishe edhe nente pyrgjej , ' t~ itjere po ne ate forme qe mbronin KeshtjeUin e .Rongut. Qe qy'! teti mesjetor shtrihesh edhe jashta murevet te Keshtjetlitne kembe te " '-bregut, na e vertetojne te dy pyrgjet njeri prej tyresh ka formen ; e rrumbuUaket - qe edhe gjendet nga Juga e nga Perendimi i

, KeshtjeUit, si'edhe nji rreth tjeter muri baras me ate te Keshtjellit nga jugelindja e tij, duke fiUuare me nji here Pff,j fushes ku kalone.

, sot rruga Preveze' - Janine. . Nga ndert~t e ketij qyteti mesjetore. asnje nuk ka shpetuar

282

lIarin,]

J1;

sot; vetem nga ana e veriprendimit te Keshtjellit gjendet nji Kishe ," e ndertimit me te ri, ~ rrethuare prej njij stani, nga i cHi kane shp~" ! tUare vetem pjesa e !indore dhe disa nga pjesat e brinjes verion~. Rreth stanit nga ana e jashtme shquajne germadha shtepijash. te shkretesuara, qe deshmojne se ky vend permbtithte dukure qelit ,; e vetmitarvet (I;~lat E' murgarvet), te cilet, mbase ne kohen tur1t~. kishin ndenjur si ne nji keshtjeUe te shkateruar, duke perdorur kete-, vend si kuvend dhe pjesen tjeter te Keshtjeltit si vend bvjqesie sil; :, sheh njeriu sot pemet te shtrihen ne gjendje te eger.' Kisha, qe gjendet sot, ish ajo qe quhet "Katholikon" e, kuve. , ndit, qe kishe pesuar shume ndertime. Sot shfaqe pemjen e njij ~Ba#, siftka mbnoklite" prej druje forme me ere, mjaft e gjate me nji 2 "Narthika" te hapur. Nga tihografite (pikturat - zografit) *ane , ,

moetur pj~sa per~nditnore e mesH te Kishes dhe pjesa te .:Nprfhi. kt),t"j ku, fie pjesen e siperme te portes nga beinja perndimore, gje... "';.

':'nd~t

"Fje!jiJ e Hyjlindeses", per nde'rc' te se Giles eshte oere Kisna. Sjpcf "Fjetj~" gienden skenat: Linc;ljct;e HyjHndses dhe "I sodhl!/II: "FjNj,i" nCtanet n'9'a dy sheitat e tjera prej nji rrlpi te gjere te m.?\1JI '. shure me rradti~ engopesh (shenjtor ne profitl) ne rradhe shkaU~h, ' dhe nga te dy ane1 Jane zografisur ne madhesi natyrale gjftM tiuJ>j ~ i Kryeengjev~t Mihai! e Gabriil. Rre"the ikonografike te' bfini,e"-e \e :; -',i. gjara, qe kim~ nlDetur" shfaqin skena'peej "DhodheR,aortW Geter- :; mjet prdfifesh Sh,6njtdresh-ne eflgolpe doe posnte ketyre',pamje te. : , teta jerathesh,' sh~njtoresh dhe ost1enaFcsh. Ne NilrdaA. ng,1' te d~'" ane! e deres dhe ne ~!"iJane ~ogr~f~yt pjes~ li!pejri.nff~lIjes S!h~ft~), ..: seri fur~~~lisn dhe sneh,jtoresh m,g g,}fthe tru~)r,u;: tYJ;~. . '. '

Sipet por:tes tt} I\isMs ~ndli>het ~~...,

'ANE1lawG'a{}q

1<.£tLhttoQ"~thl

,,:n€jQ€w.:0;yrj!-ti'V\1"~£O":a:eLyrj!;

O1J;)'~Q,'O~ifb 1<.at xo;a:oo:roii :ltOU'rEQE~

L :~

190'ro,£

@&'0tOxO'l)t1<.Cl'lf

n;a'VLe'Qtu'taioi6

'AQ~L"€Qa;eeuov't'0s.

~q'tr&@,tloJ.CaLau..

"}i'

r,\!j;wv.

,.~ ky .mbis,hk\Ei'm: . ~ -aEL~ X<lt ~-v€()n;t'o; vtto.;,l'~4',j &€t.'ttiQa'E'V(nf

m~Q'i.1L!h t€~fi~$4>iJ...

't'o:\i' 1tu."..~~(.iltdlto;,'

Nt&g:{u'i;,

~€i~

M1}'l(1l.mONLot'ou '~if.i6iP~~~

t:~

.~~

..Ii.."'''''.~

qe:.iie'§JtM shqipe d~:m.tli. "U'rinderlua illte ripertri /ii~' ~,::rc1e,,'~ rU1Jhlni!}a~i e /iGjeshme f'ci'lt,of{! e 4OT1!es- it. ~ne 'tlilfil,irid;'&' e lff1f#. ,~

V.ifg~et M'Cifie me r(dlhme' e- nt(Jh(!Jm~ e. (e,§h~~tjt~r .':"I- d.ol(Ete. Eifodrm jdomqn'tihu1;:. 'dtlke qeit~. priff llaiJiJ.u,~'('iht}n~~fiJ) '~ri1! 4 :,'

,. ~".t.. /t.ohe. te fzire~s.i$e se Hi Mitropolitit Zote)J(s8: ?ril~~ ,}j~f~/Jr1iJ.!1it.II' . ~ ~ V-est1 'q'e 'u"~d~itq; (rifi4~tt'ii~J ~~ ~'.~ ' ':'!~J'~k~1 m~istitrnmi mariIn' . "., »', "f; }. ~t.A'>'" ':~

~,,'A

~~...

.' 0.,: \

Qyteti

i RongHt

pare

,~.~};1 ,t\:<:

283

mbase

kisha

u be ne kohen

bysandine

..:::

I) kur ish Mitropolit

Barthollomeu i njohur MUropoHt i Artes me 1669-1687, ose nga Iu.. ndi i shekuUit te XVII 2). Per kete, pas mbishkrimit, me hamendje mundemi te themi se jeromonahu Efraim bashke me priftin Uambu

. (Llambro ose

Haral1ambi) dhe me vetmUare te tjere banonin ne Ke.. shtjell si ne Kuvend. Gojdhanen mbi gjendjen e KuvendU ne Ron. gu na e ruajne edhe thenjet mbi Kuvendin e Shen-Del1iut 3). Pi,'! dyshim sbukurimi, qe u be ~e dUet e Jerotheut me f857 i perbere ne" rindertimin mbase pjeses !indore, qe ish e prishur dhe ne lyerien e murrevet

me g~lqere. si~ na shfaqe sot ndertesa.

Mbi historine dhe faUn e keU Keshtjelli te shquare pak njofti; me kemi, duke lene me nj'ane historine e moc;me te ketij vendi, qe disa e vondosin ne Kasiopiri e moc;me dhe te tjere ne Haradhr.:-n4), ku. 1) Nga e lashtmja e Kishes se sotme ne nji largesi kater metrash prej Apsides shquhen themelet e Apsides si: kishes se moc;me, qe munt te eaktohesh me ane germimesh. 2) Shih SeraFim Bysandinoj Mitropolit i NarKs permbledhje. e nji bistorie mbi Narten e Prevezen. Athine 188f faqe 108. Prej mbishkrimit te Kish~s se tashme mundemi me hamendje te themi, se De kohrat me te vietra te turko. kratis

nuk gjendesh

Episkop

ne Rong

perse

ndryshe

do t' i shenohesh

t.~~

emed:

..:. SaraFimi (0. e. faqe 97). 5bih edhe P. A-ravandinoji. Hronikal e Epirit, Atbi!;!~ 1856 57 tom II. faqe 114) nuk emerojne tieter Episkop vec; se Kresbnil!:u~ ,)II Josi! 1826, te eilin prap si Episkop titullar e pershkruajne. Me gjithe qe e~e para ketij kish episkoper titullare. SiC; duket, kjo epislCopi permendet qe prej vitit (+912) ne Kobe te Imperarorit Lua!,it Dijetarit. Rongu, si Episkopf, ~~r., ' mendet edhe ne fund te shekullit XV (shih Geitzer, Noticiae t;piscopo'rqfA,~ faqe 557, 568, 598 dl1e 655.) dhe emer i Episkopise se q)'tezes Kozyli' qe ~e "~~;-.J pare permendt't ne" rrethi~ e Lamar it, permend"'et sot vetem pga lindia e K*1 .~ vendit te Zallogut (shih SaraFim, faqe 345 dhe AraDandinoj faqe M ku tbuhet <.1.:; se slilija e Nikopojes pas shkretrimit te saj u vendos De Kozyli; )(rava~diAA~ _..~;-o, ~enon dhe vitin 1034). Le Quien (ne Oriens chrisl. II 1740 - faqe 154) :~ pershkruane And'hrQnikun Epis'1wp t' Ahellojit e te Kozylit (e eila sheJ10het db,~ '1 si Mozyii) ne Mltrc$politin e Naupaktit, siC; Ii permend edhe Arav.mdinoji, ni~\ i cili duket qe e mori edhe Le Quien. Mbi Mitropolin e Naupaktit dhe RI~t milrdhe'ni'en e SQ.} me qeverimet kishlare te E'pirit shih Hisl()rifa Kishtare e Athine 1920 Tom. I faqe 13 e 14. ;'." . Greqise prej Hris. Papadhopullu.

.oJ,'

3) Shih Serafim

'faqe

170,

ku thote

se i\Ju;neni

lerotheu

(1857)

mori .me

. nii here proResiit e J(eshtiellit te RQngut duke e f>e~ kete metoh t~ k'1\~en. dit te Pfofeti-t T\i sbhkuroje'.edhe KisheD e I;fyjlindses, e ella ne kohra. ~e te Juoc;'me isl;i'Nfona,stir i moc;me, tlga i erti \{artsh edJ\.e Sheooelliu. ., C. Bursian. Geog'rapnie DOn GriechenFimd, Leipzig, 1~62 Tom 1 faq e 31 si edhe Leake. Trauel~ in norlnean Greece, TOIllj f. faqe 258. ~bi gje: ndjen e vcrtere te ketyre qyteteve te mo<yme shih edhe Pauly-Winowa; ue. .. '\

r~,'t.

~1it.

i'"'J.;;.',

.~ ., ,,:~;,

q-. '4-:;,;;~.-' "'...~ ,,",~':;:'..,~.~.;I',."..

~~e

::hemi q. Ie pmhkruaim. d.. laime, q. kon' I~ be;n' m::::

nu mesjotore te keti Keshtje11ite fameshem <;am, qe mundem te mbledhlm. Ne hlstorine by~ndine permendet sl Keshtjell I pushtuar me 1339 prej Aleks Kabasilles, qe beri kryngrltje bashke me Nlklfor Vasillsln qe pushtoje {N)Arten kundra zoterueslt 'te vendH lmpratorit te Kostantinopolit Andhronikut III (me 1328-(341), per t' u vendosur ne I Epir ose ne Dbespotatin e EpirH, Niki£ori I II, i biri i Dhespines (Zonjes) Anna, i, eili mbrohesh edhe prej Vejushes se Dukut te Durresit Filip 5).Po, pas njl viti (1340), Domestihu I Math Katakuzlnoj e bindi beslidhurln e tlj Kabasitlen, qe te dorezoje K~shtjellin e Ro-, ngut, dhe Andhroniku per kete e nderoj me titullin »Kondostdoli i Mdth" dhe banoret e qytetit i ndihmoje me shume te mira 6). Keshtu qe ne shekullin e XIV Rongu ish nji qytet i lulezuare i Dhespotatit te Epirit dhe i shenuare per fortesen e tij. Nga mezi po i atij shekul1i, kure mardhenljet nermjet te loan Paleollogut dhe te loan Katakuzlnojit Ishln prishur, Kral Stefani I Serbise, duke perfituare nga rasti, shtriti pushtimln e tij ne Eplre, duke vene ,__I,Dhespot Simeonin (1346), te vellan e Maries, mbesen e Mihajl Paleo-~

Jlogvt, ne kete kohe permendet,

se Ro"ngu .u pushtua prej Petro Loshes~

massi'-Kryezoti i qytetit te Aituas ne Konispol, Aleks Kavasilla dhe Nikifor Basilisi isbin pajtuare me Impratorin Andhroni1.<un. IRedl-encycl. X (1917) £aqe 2314 eli. dhe III (1899) £. 2113 eli. P. ArclDdndino/ ne Hronogrdfine e Epirit Tom. II £. 143 eli.) pas keUi Serafil'!\ Byzandini. £aqe 170) pranojne, se pas shkalerlmil te Haradheres prej Romanvet. u beDdutiml I murl:vet dhe ndimiesimi I njl qyteti te rl duke pranuare giithe Ie adiekurll banore prei vlseve Ie ndryshme te Eplrit nga Barbarel e' shume qe ;i,.. d.yndesbinne kete vend. (;jejme edhe nji emer tjeter per kete qytet .AstahO.. ra:', qe permbleth (falet Asty .Keshlie1!," e Hard ,qytel' ose Fruriupolis JQytel£orlese', Kele te fundlt duket se, e muaren prei Qirlakul nga Ankona, te botuare prel Mehus. 5) Aleks Kavasilla pa~ hrongra£\'el Bysandln permendet si I vellaj I baro' ait te Korfuzit Joan Kavasilla, mbl baronin e lij shih 10. l!.omanu. Grdlidnos Jor/is 'Korfus, 1873, £aqe 25/1, ku pershkruan kite kryengritie 5i edhe njl ve..' per tieler te Iii mbl Dhespotatin e Eplril, Korfus 1895, £aqe 142 eti. Edhc para kryengrities te Kavasilles permendet Rongu (£aqe 106 eti. D!Jndjd e Fren(1joel' Aundrd Dhespoldtif me 1304). . '} Shih Jo. Katakuzinu. Historil, Lib. II Krei 34 (BoUrn 'I Bonnit 1828, fq. 509, ne te cllin qyteti third .ROgO" AleRsios . dhe l(dOdSi!dS tin Rogo (Rd' ,

,'i-:-.

leshe), dhe me posht engrdli Rogus genesthe.

~. -. "

:.: ~,,,. ~~

I'fJttdhes. fXJltn ypemenon -fa.qe511, 512, 515 elj.) c

tin endhldn

Arid dhe Rdi Rogo u se ipl.

eR lis fXJliorRids

Ittl.-

(shih po iltf

",)

'~/::X:~'f-'

'Qytoti

i R8I1gat

.~::>; '~T~: ~~t!~~

285

Qyteti u muare pestaj nga duar"te e Petro Loshes me 1374 pre; Dhespotit te afte Ioanit te III (t 1400). Lajmet e fundit mbi Rongun i gjejme ne epistoltat (leterkembimin) dhe ne shenimet e Shetitarit Qirjaku i Ankones rreth gjysmes se sheku1lit te XV, i cHi vizitoj Shqiperine. Prej nji; letre te botuare te tiJ Aravandinoj dhe Serafimi me hamendje mesuane, se Keshtje11i i Rongut quhesh edhe Astakoro, i cHi, mbase u keq~kuptua dhe I munt te jete domethenje e fjales Masty-hard- ose MFruriupolis", Vend i fortesavet, nuk ;emi edhe te sigurte, ne qofte se duhet t' ja .apim kete emer qytetit te Rongut "ose nonji; qyteti tjeter te EpirH a te Akarnanise 7) ne kohrat mesjetore. Ne bolimin e letravet te Qi{"jakospre; Ankone qe beri ne kohrat e fundit, Professor Ziebart ve. tern nji here e permend Keshtjettin e Rongut ne nji leter te shkruar prej (N)Arte pas vdekjes te Karlit te II (1448). Ne kete leter Qi. r;akua me t 8 Tetuer 1440 diten e Shen Ltukes UngjilttarH erdhi pre; Akarmanie ex eddem Arachted Asldico (mbase Astacora) per rojet te pytlit qe gjendet ne breg te lumit Aherondit (per sy{odm Acheronthei ad f{uminis ripdS 8), ne vendin qe ju tregua si vend i Ohodhones se mo~me, ku atehere mbaheshin edhe mire pyrgjet e muret qe e rrabonin. Banoret per rreth Akropojen e quanin Rongu (ad drcem, qUdm hodie dcco{o.e Roghum oocilaI/t). Ky pati ve. .din e mo~em te Kishes se Shim Ltukes Ungjitlorit dhe u fal ne Ii. psanin e nderueshem te UngjiUorit si edhe ne lipsanet e tjera te Shenjtoivet (Kryet e Shen Annes dhe kemben e Hrisostomit), dhe, '<luke u <bere perkujtimorja e ndjesis per Karlin, le~iti nji fjatim ne gjuhen latine per nder te UngjiUorit. K.etu duket se nga adhurimi,; , qe bed Qir;akua, dhe nga perkujtimi i Mbretit Kart, manastiri do te." ,,". ish ne clore te Fretervet (monahvet) UnJte~ per ndryshe princi kato-' tik, te ciJ~ti behesh perkujtimi, dhe Qirjakua qe ish katotik, nuk do ,.. te kujtoheshin e t~ faleshin 0). /

---

') Mehus ne ltinerarium dl1e Ziebart ne letren e tij perment emerin .ex ~adem Ara,chtea Astacora Acarnanum regia Karolo' po te ay ne faqen t 13 ,per Astacora et Achuonte... erdhi K. ne Leukadhe dhe pa ktion, e do te per. fu:ndJnte ne kite perfundim. . S) Ketu duket.se prej Qiriakut (mbase ne kohen mesjetore) beMt nji tra. ziln ne emerat e, lumE.jvet: ndermjet Lurit (ne vjeletis.Oropu) dhe re Aherondit (1) dlte Arahthit ky perfundim del, po te marl njeri itenerarin e Qirjakut. Â°) Mbi IipSdnin e UngjiUorit Luka nga burimet bysandlne dime. se ky Tithesn b;'lShke.me lipsanet e Apostojvet Andrea dhe Timotheut nene Tryezen. ~ Argjende dhe Ie shenjte te Kishes se Apostojvet ne Kostantinopol, ne Mau-

.,.'

<'\>:'

''''''- ," "':

...~

286

:B,n.J:b;yh

SiC; persbkruane Qirjakua udhetimin e tij, duket se ardh~ ne rrethin e Rongut, ku edhe gjendeshin ndeFtesa, germadha te qytetevet me te moc;me te Epirit, qe banoret ja treguane si hallasma te qyte", tevet me te moc;me te Dhodhones e te Rongut si Akropojen e qy. 'telit te moc;em, ku gjendesh Mitropo;a (Kathedhrali), ne te cHen ru.. hesh lipsani i Ungjillorit Lluka 1°). Ne vitin 1449 Rungu edhe gjithe Epiri u pushtuan pre; Turqvet. Mbi fatin e Keshtiellit te Rongut ne epohen turke gjer tani nuk kemi ndon;i deshmi te sakte. Aravancli'. no;i, e Serafimi pas Me1elit, pandehin se keshtjelli dhe qytet~ 11shkre. tuan ndermjet te vilevet 1449-1690. Verejtem me siper ne mbishkri.. min e Rongut, se si kuvendi i moc;em harakterizohet me Profe1in IIi, i cili prape ne vitin 1857 Rongun e kish si metoM. Prej hal1a!J"

mavet kuptohet qe Turqit e shkateruane krejit II). .,'

~; ~,;.:.

:(~.

'e'

'fi:;'

. solin e lameshme Ie Imperalorvet Bysandine. Mbl nuertimin e sbukurll!;\in sinh ' G. S6tiriu'. Kishd e Shen fa. Theo{[oguf ne Efese (ne bulelin arheolog}lk 'i922, faqe 205 elj,). SIC;eshle e dilar pre; gojdhanavel, tluka predikoj ne H.o.. tfa'dhe dhe u; roaFtirizua nu moshen 80 vjec; I varur ne Djl <!:ril ullirl, dhe u varna, (Ni~if. Kajisti) His!. Kishtdl'e, B, 3"'; Pas dlssa gojuhao'eve Ie Ijen! U",. g)I1\Qri, deshmoje e u varua ne Thlbe Ie Biotise k.u Iregphesh, edhe varl i Iili" (Lipzius. Die iJpokrvphen Aposfelgeseh. und Legenden, II, laqe 356 dh.e 362).. . GjUM ashtu i njohur dhe Sarkofagu i shpikur e kohravet romalke, qe gjeDde t gjer me SOle ne kishen e vareve, ne gunge te Thives, te cllen e pa edhe Barsf1' (lzdiJny Prdoosldonyf1Z Pd/eslinsRim etc. Petrupoje, J885-87 Tom IV fuqe f50)~, Lipsanin e ketij Sl edt1e ate te Apostoll Andrese, i, shpernguJi pre;' Ah,atst ne Ko~lantinopol lIJ1pera.tori Kostantios me 356 (shih Hisi. fiR/i.', ~e Fillosbatit ill., 2" ne' PiJlro. Gr. fe Migne. Tom 65 faqe 48.J). Ne Kostal)linopol qeQdroj IipSAIIII.. gjer 'ne' pushfim pr~j Latinvet me 120.J.,kur Alhiri (Iryesa) i klshes se ~he.n Apo.. st'ojve-t~' u shkateruare

'mbl

tNik.

Hcni'ati,

lipsaoin e t.:lukilil shih shetitarel

dBy"!,llnce,

Pa~ls J~~

botim

i Bonnes,

faqe 8~{;' etj: N415i d~sfurtrt.

rusiT e ratiner oe Ebet$olt', Sdrte/dire de

hl('/e 40). SI- UI gjend

ne RCJ09' Hps<'.IIi: I ~hm

iJl'~l{ts> pa"t

goj'iJhanavet e shenojme me poshte. , IUJEsht e ditur se edhl1 ne kohen Romane nuk shquheshin germacothat e~:"" ~., .,~bodl\ong, e-1b0:dn.R:ogjha 'R&go eshte, f! V'ertet qe e li'asHn,edhe' gjetke (sh ih.' ~?i:>Arhiol, lilfks;.!iagrah )!;:thIOilS'J9'24: faqe ~}, R~gos njf'repin'e rn~lsore ne 'A1Iff.; !rr '"paliae 1'>1:1'. -' AmandoS'Y, PI!),ketu mik me besohehe fiitet mbl rrjeksi ethe.'rf, Ve( te per keshltellin bysandln epirot Ie Rongut dhe per Episltopln e, RongUl>;em~rfii #' ~\ ~K~ 't-e.eilit<'Ra. eI.r:uaj't'i<"0jer l:i:tf.S19t'goj'db\ma, e d'ishmuar sil.pre" E'l)i~kop.s.''SeRoil. . ", ~~i'''.)lgut'' sfl tuhe n911:la"jmet\lepOg~a.ike e retl'avi~ Ie ~1'iak.u. si'~ t>I1am~'e~h~ me' S'@{r,' . '\.,,; 1.1)'Shin' edfie-"Ar,avandm.oJl' D~ v. c;. l'aqer J~4. A'I'otva'ndloor f)aa~~6 ii' ';.\ci!te lIesli(jet~ (R'Origl!rh4 e' s61tat~rUal1e Turqit mD"a"sl' periunc>- pre" Nartes Dhes... '611n ~a-l>1,u;muar.. kjO maS€- sbk'alei',u';se q€.re ~os' uiurldi. 'iari:i:nlil e J>ftiZ60et te>-1h'tlihfJJehc!t'vrej' gjerhiet e, P..in~et ne GTe<;i, Ie Iiy'w De lOO!tjHIt ~', ~. ~,brC~het e te oonje kryengrllje De EpiTe~. -io'

; ;., 'i~~

'f' "~'';;'_'L'';

~~ .

j ~

.~"", 11:'."'.,.,

Qyteti

287

Rongut

1'.\.' "-{V""q,

,~ ~~ _ ., \""'~

Prej mb~turinavet, qe kane mbetur ne kete rreth te qytetit te' ":1 j,II Rongut, qe lulezonte ne epohen Bysandine, gjendet vetem nji para. klis i rrezuar, qe gjendet me teper se 2 klm. larg nga keshtjelli. Eshte "'" nji Kishe e vogel e typit te Basilikes se kohes bys~ndine, i cilisi mbas tihodhomis (munivet) mund te datohet si ndertese e shekullit te XI.

. ,.;

Per plotesimin e historise se Rongut, nji rendesi te posa~me ka informata qe na ep Qirjakua mbi nderimin e gjerldjen ne Mitftlo poli te keshtjellit ne filli~ te shekullit te XV te Lipsanit te Ungjillo.. fit Shen Llukait. <;eshtjet: qysh u sualle prej Kostanlinopoli ne Rong lipsani qe nderohet si i Shen Llukes dhe i cili ish me pas faU i Uj: na e shquajl'le punime serbe, te cHat i kerni shkeputur prej shkrirnevet te Professodt te Universitetit te The3allonikes z. Mihal Llaskarit qe po, shenojrn me poshte: Refimi i sielljes se Lipsanit te Shen Llukes Ungjilltarit pre.j, Rongut ne Smederevo te Serbise (me 12 Janar 1453). Ky refim ka dy ndryshime qe ffitnfte ndryshojne njeri prej tje"" tri.!. Nclrys~irn.j i pare (bC!>lirni Pavlovic 'J eshte me i gjate, shkrmire'.;> ne Flji gju)!e e sHl me popullore dhe ka hollesira"l11c te shurn-a. Ndrt. , ~hirni tjeter (boUrn i Ruvarac) esnte me i shkurter; ;0 me hollesira' t~ shurna, ne slit oratorik; dhe ne gjuhen e te diturvet. Nd..yshim

~!,.,~

I Pavlovic'

-f.

U botlli! prej Joan Paolovic' nen titullin .0 so. Lud i prenasanju fl'je~ govog tela, ne Glasnik ucenog drustaoa" (ne buletinin e Shoqeris sb~enCQE.e.' serbe, tom'LI 1882, faqe 7E)-100), Ky refim ij;endel ne faqen 90-95 dh8-cV. l'uajle n~ Bib/ioihegue Natiotrill Ie Parisil Ie shkruare si pas Pavlovic' .d'ei~' mjel Ie viley,el 1453-1458. dhe ki1 keto gjashle slihe (verseta): .: ') Fjale e te lumenueshmU TheodhorU per Shenjtin apostol! dhe Ungj4/ [(orin Lluka. m,biHndjen, al'simin e" fjet/en dhe sielljan :shpernguljen) e ,Ti!.c<: 2) Per sjel1jen. (shpernguljen) e pare Ie Shenjtit apostoll MURaU, P1!eJ~' Syrie ne. q.yfel((l Mbreteror, ne kohe te /mperatorit Kostandios, te~birttd!fÂŁ, linprafm:it te Math KostdntinU". 1') Shperngulja e dille. ') Shpengulja e trete e shen LluAajt aposfoll pr.ej, Ron{Juf InJjrruajtes te.Smeaueoo. 5) Mbi mreRullit kridite) te shenjtit Ungjill@r LJUkdit..

-?~.fj->!,

"'"

. ,~ I~ :.0.:

,;,:,"\'1 ,~

f:: )<;5

,,~ ~

'.~"

:'-~~"'/

Ba,'c1hJ'/i

~) Fld/a po e Reti mbi Shen}fin f~postoll Llukdit, }o Ie Ungjilforif, po Ie apostolfit. them, Llukait, njerif pre} Ie sh!dldhjeloel. qe ish episkop' ne LdOdhifd te, Sf/rise, Iwleget e te cillit Jane Apeli. episkopl i Smf/rnes, dhe Klimili Episkopi i Sdrdhiqit.

Tekstel e inderesanlshme jane persa i perket shpernguljes se II dhe Ie III Ie lipsanit (si pas stihul te 3 dhe Ie 4); permbtedhjen e saj po e reshlojme kelu. Stihu i 6 eshle shtim i kopistit, dhe bene, {jale mbi episkopin e Llaodhiqis, Ltuken, njerin prej Ie Shtatdhjelvet, dhe nuk ka mardhenje mbi refimin e shpernguljes se lipsanit te Ungjinorit L1uka. Pre! teksUt laqe 89 Synaksaristi tregon, se pas pushtimit te Kostantino!)olit prej Frengjvet. nj Bujar Iranees morl lipsan;n (e ungjillorlt LIuk~) dhe e vuri mbi nji anije, po, ',,' te qytetit Rongu ~ kur arrijli neper vise te KeÂŁaltonlse, anija sulet ne drejtim dhe ftdalohet ne liman. Frangu u mundua qe te drejtoje anijen per ne atdhe te Hj.' Kur e pa Duka I keiij vendi te Kefalinis I quajtun Karl, i ,ep dhurate 'Frangut dhe i kerkon lipsanet. Frangu pranon. dhe Karli, mbasi I dha 000 pa. re't' arta. mori Shenjtin dhe e vendosi ne qytetin e R6ngut ku mbeti per sllu.e vite, dhe bente mrekullira It).

t .

Prej tekstit vlsevet j

It laqe

90.95

Kur Dhespoti (Krdli) Jorgj (= Brankovie 1427-56) giendesh ne lushat e te Dalmatise kundrejt Keshtjellit Telcak, njl dUe per njihere sheh t' i

sbÂŁaqet nji plak. i cHi i tregon se tmpi I L\ukalt gjendet ne Rong, qe atehere

e ,tlshin pushtuar Turqit dhe e kesheltonte, qe te dergonte nji ambashade e t' a , kei'konte nga Prinei I Turqvet, dhe u be I pa dukur,' Kete veperoj Jorgji dhe morri prej prlncit te Agarlnjvet Mehmet, Shen ",<. Dergon pra Gjergii per te sieIl trupin e hireshme .Arhiepiskopin e ,~", ,Uuken. 'Priu:,enit Imzot MihaHin, Igumenin e Lestianis, zotin Benedikt, dhe prej bujarvet t'''' ~::;;:1e tii te,nder~min e me frik Perendlje burr in e miltur Stelan 13). Dhe keta me ~,: nji gezim te math ariten ne viset e Kefa!inise, ne qytelin Rongu. e,.duke aritur ~~- IU~'arhi\'olin (qivurin) e She~jllt, kenduane hymne... pastaj bene shpernguljen.

Apostolli

beri

ne kohe

te udhetimit

e Serblse, te paret qe shkuaoe ~f:t,)lisel dbe i \'is~vet te detit, zoti Nikodhlml, ~~ '1

shume

rnrekulliril.

Dhe,

kur

ariti

. 1~) Vertetimin e qytetit Rogo sl qytet bregdetes !ipsel I' a numerojme <.~r gab'im dhe padije te Synaksarlstit ose te pranojm qyteten e slperm dhe Sbt6m te ~RORgut (ase skelen e saj). Ky"lajmerim ka per te sherhyer sl :lOt<'!sim i studime\'el te qytetit mestetor Ie Eplrit, I clll mund te behel ne "{Itmel!. pas nti studimi" te imte ne vend dhe pas remljevet arheollogjik e ~)in1 te binen mbl Rongun. "; 1'1)Eshle t mlrenjohuri Voevoda I malh Stelan Ratkovlc'.

,..:~~ _.~ f' .~ .

t' a psesln Shenjtin, Ish Patrlarh~. I Serbis ne lum" Ie Moraves si edhe gjithe klerl ja Ie njt Ie qe

"'~'

-<~ .~~ ... '11'''?!;:

~;?.~~.;:'-

ÂĽIi

Q.rtf'ti

Ron~ut

dhe e percuallen De afersin

e gylelit

ale ne Kryeqylelin Perendiruejles,

zamalh Ie Smederevos.

posa

e digjoje

i ndemari

Kur ar;iti Kral

(Jorgj

Shenjt .

BritD'

kovici) ardhjen e Aposlollit, u gezua fori shume dhe, massi morri Â§jithe familjarel e lij bashke me Ie shoqen dhespinen zonjen Irini dhe beshke me femijet qi i kish fale Zoti, Ie urlen Marija (Kjo ish grueja e par~ e Sullian Muralit, Ie citen e kisb kerkuare per bashkeshorle me 1451 Koslanlin Paleollogu) dbe me krislofilin Grigor, Ihem, dhe me Siefanin si edhe me Ie nden;:min Dhe~pol Lazarin e me dhespoleshen e lij zonjen Helena dhe gjith Kryepiskopel, episkopel e Ie nderc;mil igumener dhe bujarel shkuan per I' a prilun Shenjlin... DhE; keshlu... duke lavederuare Perendin, fulen Shenjtin dhe Ie madhin apostolt LIukan UngjiUorin ne qylelin Perendiruejles Smederevo ne Kishen e SheJl.e Vangjelislres (Anunciales) Ie shumeshenjles Hyjilindese ne Mitropoje te Smederevo ne vilin 6961 = 1453 ne Muajin Jenar dilen e dymbedhijele. ku edhe sot ndodhel lrupi i lij i shenjle.

Prej tekstit 5 faqe 96 Mrekulli e dyle: Kur ardhen ne Rong Serbet, qe te marrin Shenilia, po' pulli nuk i linte qe t' a marrin, alehere u shfaq Shenjli te Kryelari i vendit "), Ie Turku, duke i Ihene ,<;:'me ban, lirom shpejteJ'

Ndryshim

i II Ruvarac,

U botua prej Harion Ruvarac nene tllullin.O prienosu liela sa. Luke' u Smedereao ne Rad prej Akademise Jugosllave, 10m V. (1868 faqe 178-186), u ruajte ne kodin e monastiri! Vrdnik. Kodi permban akululhin e shen Uukes dhe refimin e shperguljes se lipsanit Ie Iij. Ketu shenojme ndryshimet me te shenuara te refimi! prej kiWj hotimi (fq. 181-182), . . . . . Pas pushlifI}it Ie Konstantinopolil prej Lalinvet, Francezet muan~~ trupin e Shen Uukait mhi nji anije dhe ari!en ne Greqi pran qylelit Ie quajtur ,. Rongu, atje valet e detit, duke u ngritur, nuk lane anien te lundroje, perse Aposlolli desheronle te mhetesh nder alo ane. Detaret (marinaret),' duke ;Dos, kuptuare, po kujdeseshin qe Ie vijonin udhelimin e t'l're; po sa me teper qe keta mundoheshin, aq me leper valet ngriheshin, gjer sa anija u perpoq ne breg dhe u -he therime; pak prej niersvet shpetuane si per te lajmerl1are e de~. shmuare mrekullit e shenjtit. Valet si sherhtore te derguara prej Zolit, muarea arken (qivurin-arhivolin), dhe. e nxuaren kele ne thatesire (toke) duke e lent: IBe lark deW. Banoret e keli vendi e mhlodhen dhe gieten arken De that~, sire lark de lit e duke hapure ke,e e duke gjelur trupin e Shenjlit te tere... me' gezim te malh e suallen kete ne qytet". Lipsani hene mrekulli. Ish Prijes i ke." tlj vendi Dhespoli Karl, i cUi desheronle qe Ie silIte arken ne qytelin e tij'mE, te shkelqyer, Narthan (7) e urdheroje te marrin arken'. Po sherbtoret nlll~<, , 14) Teksli thote: .Kefa!ia', .Kefaliat" Jane jo velem arhondet (te paretr e Ushterise, po edhe civila qe shfaqen ne Serhi prej viii! 1300 (shih edhe Jirec'ek, Staat und GeselllJchaff im miffelalter. Serbien, Denkschr. Wie~. AkOld,'> 1912 I, faqe 10.)

x..,.

-~~~

-;,,'0'

.:' Hafllh~'1i munden $Ie t.a ngrehen. se ish e rende. 5i nji Inure i gurl, mbi Ie cilet ish ".der,lua.r .treshtjell. Duke pare kelo Dhespetl. u friksua fori shume. duke pande .,hur se zemerimi i Shenjtil ish mbi 'Ie. perse kish urdheruare qe Ia. mariti. me 'ÂŁ!=,~ee... Kelu teksti eshte bosh - edhe shume kohe mbeti atle. Po massi .tme.katet t' o.na u shtuane, dhe zemerimi i Zot.it ish kundra nesh. na denoje '" ~ ,t(~e.) permjet te fisH te Ismahilitvetsi nji At qe denon te biiet e pabindur me 'hekur... (bosh). Agariajet, mass; pushtuane shume vise gier ne Greqi... me ~-" -. ;nJi -here Itryetari i Agarinjvel eahe kete \Greqin) e pushten. Banoret pra ar.

~~. '.' ;ken e Shen;tit (bosh) e vendosen n.e nji Kishe dhe atije ndenji per Rater ojet pre; vitil 1449 - Pushtim i Nartes - gjere me 1453)". ~> . >cw: 'Pastaj tregon se Latinet derguane te kryetaret e Ag?rinjvet ~~;t. '. ~'h;~'shume ar qe te marin lipsanin, po me te kote. Ne kete kohe (vite) '~~':~fiptrpt serbe i mbante Dhespoti Jorgii, dhe tregon shpernoulien ne $mecderevo me fjale te tjera dhe me ndryshime te shuma. Po ne pp.rgjithesi ka fare pak hollesira prej refimit .te ndryshimit Pavlovic', Rer kete edhelihet. :.~". R~rshkrimi i me siperme me teper poputlor - pjesa te

~}li1::Gputuradbe Ie mara mbi shpemg-uljen .e lipsaait qe mbesohet si 'hgjiUorit Uuka prej Rong-ut ne Serbi, - i bOlpjme k.etu qe te shere si burime mbi historin e qytetit mesjetor shqipeMr, Rongu, ':~r-1eemn sa di une, gjerme S0t OUKU tge <isn1i studim me rendesi.l .. Sheq.im. - Vec;:qyt~tit shqiptar te <;am,erise, R0ngu ase Ro.' ;' ~emi edhe katundin e komunen e Rogozl-tines ndermjet Kay-ajes, ,~i1'lit,.I.ushnjes, Mos emeri i qytetit .te meskohes ka maredhenje e..katunclin e sotem te Rogozhine.s1 Bar~Uw;li c.. " /

,,~;.4.''. '19~

-.~

" 'i,

.' -,.'

,',,;

". ,'.< ,~~:~~

rr~~\"

~.~~~ .~

Princnija

kishtare

e KurbiniL

Si nder vise tjera te krishtena ashtu edhe ne Shqipni do te jen kjene ne mjeskohe edhe prineni klshtare. Nji nder .keto, mbas te gjitha gjasve, kje ajo e Kurbinit. Na nuk kemi dijeni mbi ori~jinen, 'zhviUimin e neshtrashat e kesaj prineni. Zotnimi barbar i Turkut i sa shekujve bani l' u zhdukeshin te gjith arkivat qytetare e kishtare

te vendit, keshtuqi ne shum pika historike do \ te kondendohemi me

. ndonji akt te shpetuem si nen dore e kurgja tjeter. Per prinenin ne fjale na dijme vetem se qyshe kahe gjysa e shekulHt XVII I:: djeri qi duel Turku prej Shqipnijet, 1912, Kryeipeshkvijt e Durresit u mbaj. ten e ndonji here edhe u nenshkruen Prinea te Kurbinit (Principe. .di Corbino, a por vetem, Principe Arcloescooo). Ma i vjetri dokument qi kemi per doresh mbi ket prineni asht ,aj i vjetit 1673. Ne te asht shkrue: ~Noi Gerardo Galata per la a . Dio grazia et Santa Sede Apostoliea Arciveseovo di Durazzo e di tutte Ie Chiese d' Albania Superiore Amministratore Apostolico e Principe di Corbino. f). Mbas kesaj kohe, si u ~ek sypri,.te -thuesh '.' te gjith Kryeipeshkvijt e Durresit e perdoren ket tituU djeri ne v;jetin \' 1912. ,Ky titu11 i perdorun prej Kryeipeshkvijve te Qurrezit kje .iJ;}jo. . ." hun prej SuUtanave te Stambol1es. Nji firman perandorak i dhanun" ~:t,!Kane gjysa e sheku11it XVII prej Adriene, i ruejtun, si kemi me tre.

m!e ma pertej, djl::ri ne vjetin 191,(, ne .paUatin e Kryeq,espkvit te

DlU'res1t ne De1binisht, dislJmojte se SuUtani njihte si Prinea te Kl1rbi..;~

,oi! Kryeipeshkvijte Durresit. Ket firman e pash edhe vete ae vjetin

1911 neDelbinisht, ne paUatin kryeipeshkevnuer.

~" ~:: ,vet: ;:~

I mirenjohuni 'Reise durch

shkrimtar i punve shqiptare, Hahn, ne librin e die Gebiete des Drin u. Wdrddr, shkruen se

Kurbini ishte, k~ kGhe, nji ,prineni e Kryeipeshkvijve te DUFl1esi.t.Kjo

~, ~!?{!!teni, sistik$uen ai, kishte nji gjatesi 36.milesh Italjan e nji. gjansi ~(" n milesh Italjan, nji-per-nji shka pershine Bajraku i KurbiI?-it. . ~. Nji velere te madhe per ~ashtjen t' one e ka dishroija e Simzot ~fI, FrjlIlo M. Gjjnjt, Ab,at-ipeshkev i Mirdites, i cUi tue ,p~e k~ene ,per ",'

'do

:..,." ~.~"-

v;j~t te mira sekretar i Kryeipeshkvit te Durresit e mandej famu. I) Vro

aktin.

qi vjen

''';3

i~ ยง

.:..; ;~

,~y. '.f;c_'''

;

,~}C ~.: .

.,,~~..-1 '~ '...1'1 ~.~ :... '.~

fit! mbdS'. {",

'I>' '.0

:."

.-:.

.tt ",292

P. }farin SJ,."adi< "',

llitar ne Shena Prende te Kurbinit, asht ne gjeje me diejt shka " tnuncl te diehet per shka i perkasin Kryeipeshkvis se Durresit. Ky i '~ . '" pevetun prej mejet, p1bi princnin e Kurbinit, pat mirsin me me per~ gjegje ashtu si ad litteram po botoj. "Mora letren e Zotnis s' Uej shkrue me 22-XII-942 me te cHea i,- ril' u luteshi me ju n;ohtue shka mu;she me dijte per Principat' te K~rbinit. Po ju pergjegjem pra per shka pash e ndjeva n" at koM 'Ii! '. .\je<;e sekretar i Argjipeshkev Bjankut, e mbrapa 9i famullitar i SMail Prendes ne Kurbi. ' J) Ne pal1at t' Argjipeshkvit te Durresit me ndeje ne DeJbiAisht "t~ Kurhinit, e mund ne Home te sekretarit, ka kene varun ne mql' ii,~.'>>' rlii'kuader me firmanin e 'Sulltani! qi njifte si prine te ~urbinit arg~!" ~~_."" pesbkvin e Durresit ~ mbas.ardhsat e Ii;. Daten e kisht~ prej Adreme. 'kiln ~}'S'sa e ~hekullit 'XVI I, P?r di!en, m.uejin e vjetin ~uk e mb<»~ ~ :', '~: , ~\.'i Q1en& "

'~',

~~:~<* ''',:2~~AtgjiP:shkvi pra~dej kis~te" te. .d~e.~t~~e.. t ~ zap live e ~ji of i~Y5.<~i~i,t sij:°rbml~!it,<1fi ban,ojshin afer pallatitJe. lij: N~ Shena Prende ~,v.te ~"U,:~injt,.k.u)~je 'ud'eja e Argjipeshk\'ijVe;-shifen edh.esod mur.anaf e .nderteses~e zapti~e e qi populli i thote: ~ulld e. zapti~e: ~:-:, ' ...j ",'. 3) E keta zapht, veshun me shallvare te kuq, 1 mbaJshm 'qlefid

'.~

fJ ~ oj

i~ Vjetrit e Kurbinit, e nder keta stergjyshj~ e BajraktarH te squsb~" ;:"te"l;:urbiotte gjyshi i Kole Pjetrit te Selites se Keqe (motH than~ --:-.' ~ql i Arge,u!) qi 'me kane diftue m';1e e tjerve. ,~, "

! 't;

;'tr" ,4" M'd~r letra t' a>rk4vit Arg.jipe:;>hkevAuer kam pose "raSen 'JV.~-',1 ~~~~ue -5e 1:&j~0'tGerardo G?lata ArgjlR€$fikev:,i &.tJ~r~sit,~..~er,r~..,pl!;;':j ~,tJ',M'ere' e"pEtdl9rhket tHull tuesbkrue.m~ ,1673: .i~0i, Gerard'O;(i~!!.' ,> :~ Tlitll""'J5erfa di, DJo.. '1irazia et '5.,-:.,' Seqe'~reivdcbvQ di DUl'azio.et Pri$.t '.'., .~,;. ..J., ~ ;,(,~ ,. . .. ~

.'€ipe,di

Corbinot'.

'" '.',

. "~,"'. ..'

.-,

.',<'

Durrl!sit' e p~rdQrne,~b'. "~

'.: fe .tyne Bi1617'Alifai a' ojift~"~te 'Ie dr~i!e.~. firmanit t£ ve~' T'imzot Rafael I)' A.Ii1brosro 'o.f.nt., ,

e'shkev l' Durr'esH, emnoi nJi Ront ne Veoedik +~

:U;U.

~?"''.';5). 'Mbas'tte1iJ te 9ji~ Argjipeshllviit'e :t.i1~tlj~se. n~(jf~an '~:i<,i"~6) ';Feshtetun

'.~

~ ~~',< "'.

'k'y)!"Jtrg;fpesl1kvI}f

~,::

e' Durresit,

~'.

e ojf bON:J[I il~'r

~f.~

/,'

-'~

.~:

te "~ilv~ SoUtatiat' me .Jit~an6 ,.(@t.

h:'D;6ffen"Pi-Jll'cn-in ~'I{u~bi~it, kishiI{ edhe te dreJten e te,dt!e,~" ," l ':i5e":p0~aU"e k~l-te cliejt~ ~~~~~rue~ d.eri De' ~iett e P~J:~t'~l~~~ , :~a~vis'

~ ''Sill1.zQ.t'R,pfa.el D'

.~,;j;"i~

ADi1>r~sjo, Q.f.m.'

"S ~>.'~i1rIm.z6t B;ank.u shkonte ne te P.1ffi Barit~er ne Ja;u~t+~,e;\ 'J

, -.':

OJ.

)(-

~,'

',.~':,.

~~_!;._-:':;":;~~":):

.~ t\}i!?..:;;:.t-~,

. '-'

.' Y,.iRcnij.. Jriobtare . KUI.bil1it

P.revez~ Valija i aUj gjytetit i qit~te p'ara ne Preveze dymb~dbeje" kalores me nji oficir~ qi do ta shoqnojsfiin per 1.4 ore den n~ qa~' ncler te vilajetit. Ne te hime te gjytetit Valija i perejedhun pr~j..rre., t1:Jiteivi1. ushtarak e nji kompanji nderit i delte perpara Timzotit e Ii &ho(1Jnonte deri te banesa e famuUitarit. Keshtu edhe ne te dalme, prej Janinet e deri n~ Preveze. 9) Kure me 1909 Sulltan Hamidi u rrexue prej fronit e u vile, De kambe t~ tij Sulltan Ahmet Resl1adi, kryekomandanti i u.s6tfis. ;, tyrke grishi Argjipeshkev Bjankun me telegraf~ qi te lajmonte prin. Din e vet per ket ndodhje fatmire. 10) Vula e Prinnis s~ Kurbinit qi kam pase sa heresh ~,f. duersh, ka kene keshtu: Nen kunoren e prinenis, nji dore me tri lUte' '.,. "';, - e Den keto nji shtase qi u dukte harushe a edhe thi. ,. ; Po mbaroj tue ju njoftue se snum visare historijet (e nder keta;'S ,. firrnanet qi njifshin. nji moas nji, Argjipeshkvijt e Durresit Prined Ie"

sigttWsej'

;'if(iiee gj¥sa; e~s1iekMHft:;,x~~n'"kf.yeiP.esa~y.iW e"'Durresit' ~'m

".RfJhea.. i~"~l:1rejJJu~e , -:'..1,-"

",-,:,:.-".

~-'

set'K'e1~N'e ~dfeNttY. cr"p'ott:lii1totitt;ea8~ ,_.

':';T.;."'.-

.,~

,y".

.~.'

"'.

_..~

,.-_c

'Stattlbo!Jes.'",J;}e.r ffig'..-'teph':i'ffiQasj",!'iW.te .$hkfueiii€' nuk' ke'Ofi ,'V"veftnkiefement ''"'i' munt!ef'fu~{ri(i'clre J'tul'ne' kerRfinet' ,

'.<

-+-'-

',-

,'"

:"",

'i.

J'1tet>,pt.ihtrll a'~ht gOje'dnlma: :f-e ':p~1itetu1j~ ~ra' m'1\. -'f'Qft~? ter. e maha.mendje.po zgjaie'iI)4 pa'k~s ~it.ttetr:~ , ne g0jedhana 'Rtcfse.'rlJ6hti~e.vk qi' gjindkn~Iie re~aejbni~"e'sYpiiff~g]1em'tetfn

"~~!I~6' ,~. Djmi'. We}1li~~h'e 'ata qi' ~fem' tash db vjet'1~' niifa.' p . 'Ji.jJ~.J1trifti t~" vjeter famullitai' te.:Shena Prendes te Kurbioit: "te' ei1~t~"l "qihe<'~pse,.y'e.iem' sb't0jn' p'ak gja'i pb-Ai 6otojm, mii: fort se per ;fjeter;" ,:;' ., ::;i~Si~'p«r.~~FIl¥:te1.o/rre; ..'. . . . ". '~~"..myi~)in ~ ~uSliUt t~ vjetif' 19'1'§' u {jjeta per te' paren ,.~'::';'" :~"!e)kjsha,.~,Sht:na'; Rr.e!;1d£snb Kur.bij. Ishte. aty famuUita,r~njfijA~j . "P~nenw..Mafa. .'J~i'~ na,~pniii l1)af.~ ,mirj.. t~ .l1f'kqjtue ;:¥'~A1tt:e" .

.,.$!ii~isfie Jthe'r VI~(j)jte ".mbelu.Jijt1'e.(y.jetr,a'~qi.!kun'dr'0lfeslUfi'; .a!t~~mj, VI>~nii'e."u rrek"'me 'm'i'\rijob,lu"E:"'P'U'.SlY dijt~ IV'ro~t.e~m~ft.'te ~

;:;pif~~jHte, ve"ndt

ve-rntl One kl\mt5~ dj~i\ne

:..;~:?~~;<. -. .~. '19.~XIX".- Nr. /;.11(2116.2011) 'f'

niuill~J't:'fs1i't€ e '~. .,.

.~~

~:;I~

\~ . " ':~~~~i.~:'~~{~;,,'~j~~~~\i~~::~~~~~it':-~'"'

'7~ j~ ,'~~ ,.,tj.-l, ;J~ "1;« ,'j! ,.~

.:1

* ~F€-j shRa t(1'e@uem~sypri' m1Jnd~Fh1l'nie" tfu~f'nre

'''>;5'';-''

~..~

te Debinishtil kjene djege:

p~e~ ~~~i~:::~~~~~hk~vnuer

~:~~~I~~~~:e

,~.:'E~

~o t' i'~'e ki:Obhu~e

ook~. A,y ~ri

,:'h:: .~:~,

rti!ndimet e nU Ie madhaueshmit monastir Benediktinesh e nji truedh ~r ~, s'hfepije. ..Qe, me tha, ku asht kene ..Kulla e zaptive". Aty, mbas ~'\')~ -te m0gemsh, ka keoe deri tash vone banesa e zaptive, pse tue kene' ~':,' . kryeipeshkvi i Durresit i njohun Prine prej sulltanit, ky i paguejle rrogen ~~. e nji oficiri e te dymbedhete 7.aptive. Keta ishin roja e kryeipeshk. ~o. vito Nder dUe te medha te motmotit, ne meshe, i rrishin dy kesish " f<rahas; njani me shpate ne dore, e tjetd me nji kryq, me shkop nJi "

' :i '

b~je nier. te gjate, te dam tri rendesh. Nji kryeipeshkev shqiptar

'p't-ejKurbinit kje mbiemnuem Gallata, pse te paret e tij ndeje shum vjet n'at qytet. Kthye keta ne vend te'vet formuen katundin !s.etu pari qi prej ty;m: muer emnin Gallata". Kaq prej falI},ul1itaritne fjale. Si perfundim te ketyne vrimeve na duket me udhe te shenj@jm shka vijon. Diehel me siguri se qyshe Zoti e din se kure kj~ nji ,:'cibaciBenediktinesh ne Xur:bij, e' cUa, do .kohe para se Shqipnija u tueprer Turkut; ase ngjitas tnbas, lan~ shkret prej mung.arve" :' ~ijtte Franc;eskan\re. Ma vone, .lir4~ 'edHe' prej k~lyne, Jirye. . .' 'P~fvl:tOui~jt, rribasl' mtierne~ 'ar~j{iin' (~, vetin edhe dje.gezin E;.'IG1ieS a~. t' Arb~nit, e Mni seli" te \'etenpse"veqd i mprojtnu . p'rej satvimesh 2). . ' \

,,'.

,,'Para ketyne

fakteve, tue mos kjene e gjasesh~e

)

se Sul1tanl te

';~Jojte nji prment Ie krishtene, ele ma kishtare, ne nji kohe k\1re. .~4!tja,ni~mit ne Shqipni i iShte dh~l:ne~eposhtja, e tue mendue .se.~,.>. "dh!tV,ijt e Durresit e marrin ket tHull mbasi Mjn te ¥eta'tti~L eg~~edtktidve. e xan~ veAd:.,ne Shena. Prellae,. kishl~ 'M~ I: .~~ " '&1:: 'astH',e,;ro.9jiksfJthe,,~e u besu~ ~ e4he~prinC\1ija"'6Kurbil}'ii,,~' .. , .~

:at-a..'

~t1,'~;:.k~l 'erigjiftsn'te

.C'

"'!'.

" .

.'.

'-."

~":~tdb~ me~de'S' ,s' eme \fashfja @Uo,di te pi\jtopet keshtu: Ft.:rA:~nij~;t-:

:" ;Pittit'U'~perkitet~ kushefIin se me ,,ge'lager, 1:

"" or~;.

".'

.'>.

~;-"

~1.-

',l...

i~,!)'$h.~jlml~

e~Tij Papa

I,"

abatave' te' Ben~di..(;" ...

't >.

{.f'~~a,ni'vb!. n~ vjetin .

°:

"''''''.'~

16.fo zgod?i Ipeshvit(;e.;

;

e-hitd4fua.nopo'li) ~ot Ma:rk Sk:!.Iren'prej Krue;.e kr¥ejpe~hKe.v Ie Durc~;c.;;; .'alr die~ezJ I Arbenil I' u no ill .kryedjec;ezit- Ie ,f)urresft' njl I;tere e .p.er-gjitit.r . :. ~.' ""-,}~".#t ,"' ~NiKQja'Uf pr~j Karpenit, 't~ Krues kryeip'eshkev i Durr'e~it., (t657.<-16~Q),. 'retaejl:fl;\ qiiJ cop Kongtega,£ijonit De Propagcinda Fide ShkrJ1elfndet"W~./ . "que.~? ArC;W~tbvn..sottQ?tav~no, qualt.ro Vescovatl or! sop reSSi, I.[~e-i~";; J'A19itneD~t. II Beffeose ilCrojens~. i cui coofioi, sona si confusl .~~, ,f a Cj)rb~o .,:"ssa~o deterIt,1,I~~:,;"...~Sl'~es,idenza dell' Arcj~~scovo ',. ',. . o<.<wo1Do.I,Il~"~Q1to:-~~riQ..('", "," r (~'.'.~ ~ ~ '" -'" ""

-m

,~~~",."~'

-.;

C"~t"Z.v~',.,:.:::;~:~;:..';;:'»'~,-:

, 'Daku.",euta

'ktinve Ie Shena Prendes. E lanun ne heshtim me ardhjen e Turkut, Imzot GaItata me zotsin e vet e ringjalli 3). Kci gjase se neper ndonji mik qi kishte xane ne StamboUe ai ase familja e ti; bani me i a njobet te drejtat prine ore kryeipeshkvive te Duiresit tue' kene bA keta tra. shigimtaret e gja.s e' te madhit te Benediktinve, abati i te ctIve isht~ kjene prine i Kurbinit. P. Marin Sirdani O. F. M.

t;~ fRAGMENTA 'NE PEREANT

'-:

DOKUMENTA

i.,

:).

,NO! GERARDO GALATA PER LA A DIO GRAZIA ET SANTA SEDE APOSTOLICA ARCIVESCOVO DI DURAZZO E DI TUTTE LE CHIESE D' ALBANIA 'SUPERIORE AMMINISTRA TORE APOSTOLICO E PRINCIP~ DI CORBINO

Fondati neUa Sc{enza pratica, e neUa veritil. ,di moW "testirn:o J;;cdesiaslici e ~ec~hi' del Paese, e ScriUure Turchesche,'et Italiii .-;;:./'Clrca i! Conte nut a qui sotta disteso., ~".,Questi sono adunque gli confioi degH be.[li di S. Vener!1i1da~ ~;;: -Corbjno. ,(:on gli Galatasi divide per la strada vecchia,di Soccorl.att ~f~ .. -< -" Ii... p~r la cima di 'detla Socconalta. et arriva ,aHa strada nuova"i!1',~ ~:,:: .lier iI 'tramite di ~ansa, dettQ Steccu i Ranesese, e sparte a pied~ <1"et',Prato 'liopra detto Livadhi i Eper, e poi per iI tramite, detro, la~, ~,' ~g;., Y.irgna di MerzeHina, e poi per if torrente appresso detta Vil'gnci\ t~,. 'tii;a iQ'su diritto, et arriv:a aUa s'trada sqpra. e poi tira in qua' p ~,,",%,.,ia strad~ e arriva alIa Scala Maggiore; tira poL 'in su diritto, e va.

~:. ' lima .s:tellaMontagna, tira dj !a ~oi et 'arriva al Campo.Lo~go;-~' "-

A.ra e ghiate, tira in giu a1 lato sinistro dePletra Bianca, et at£{, <fritto in qiu al Fiume, detto Lundrea, e 'p'bi tira per it Hurne. di.Jch c/ '1.undrea, 'dove sboccha, nel Fiume Matihia,' e tira' giu perij -;fillk~. ',i' 3) Farlati e paraqet si nieri, me zotsl e veti te rraUa, Ban9n ne O.PP~ifr, ( €orbinelisi, Des 1695. ", 1

~~~"7~~.~..g:1~

.,j'}

. Cl"'l'~!'ti"\18i

."dl dettil Matthia, et arriva dove sbocca iI Fiume Urdhasi, e lira per' al dl Torrente Gacciolan{, e QQi, ;':til'a. pel' iI 'detta Torrente drt~to, et arrlva alia Oma sopn11a Montagit;~J ',i! '~ra verso GojQ e Kecchie, e poi termina alia strada che'viene in .: <t~a" per la Oma deHil M:'ontagna longa, detto Codra e ghiate. lira . \:~()J'~a{1a€i5dir' eli de't'ta Codra:. et pol lira per la strqda, cbe va verso. 'Monte Bianco, termlna per iI Torrente, detto Hurdhaseli, e pol lira ~ih 'glu. ~r 'it detto T<OI'f.ente, et arriva al Flume Urdhasa, lira, pet. ;E11:1I11e suo e't1arrlva al nostro Molino (detto Molino.fall.J.et pol lira. ,,~tjr Cond0tto dell' acqua del detto Molino, et arriva dove 'sbocca. lira' In su per la strada vecchia at 1tt)ff~nte' nel detto-condotto, .510 delia Marea dl SOCcoITa.}t'avi;lrS0 II nostrb molino come ho,d'~t~ ~sopra. In questo <sontentto triteusurpato con giuramenli faJ&j,n~L . PQ, di,Monsignor Giovanni Collesslo, che aveva In quel principia. tneD;te la Scienza sp.eculativa e non pratica, ciot: qlcuoi,p~~zi'dQ. . .

: 'iI~Ffume t!.Itdl1asa in SU, et arriva

'"~ia ':[)1~~;Qi.~~\ :g].~.~ ~~i'w.:~j

(;'61<\ .!~~~~.

',''", :1£j"'./.~'~_. ~\f .t;'.. ;' .\t..: \ ''i'''. d d ~"j;J1UFafM~i"€ '''; ,@~ I'" .'. medso CgU''Ti'fu'ac(:~' d~vt\hdeml~r-e'~'~

~- ha.f.i~"

'~ :~ ~ :?

~ ~:.:.' .~~

'C!'iil1tt~. o~) rv.r~'fe»'

)~J~~S9Yi¥lifno' . '. 6re.;col'l v_...esi... ;r"-,,-><.ii. ,.eg:asEtjsotto,

",',

~i j'1

'.'

'''Pot' lita

in git.i"9t1~t

'"'

0'di' circuito fin alia Strada ohe va sotto e noh arriva af 'f.(q,dr~ , ,"1. liiasa. De 1 res to' Ch I l' ha usurpa~o, e usurpa,' tutto I' nann. olaV~'t~;~ . :na~rqM dal4:'Iar-b .mime, p6Tche tufto €Iuesto, en-e"fti. "'~:~~ . ;..pt'l\, e«~'q~s~q€li'iesa 'di Sil'at<lf V efie'I:a:Il~'fmaJ1i( r'~, ,.K\1 .:' .' prat~:da' M'Q~sjgnor §'irl;>vanllF C'8fr;:€ iIa,:, ct1f,a; ..t~l'C6fI1>.'@et~~11.i'" 'rJe.~ .. :'Gm: ,Miiios ,

,...

~J~lti;,~AQf.Je~~~~,.~~.tStlP1~','Btit'..~~: . .!!t\d~;;Gitf!Hi~Jfi6;~;pi'Gliif hq:: ~i",G~Ji{ei}.~t;~;,~ial1.utre? .',

'.i~lignii.~1\:"ar~i~a~q@iv~~~I".~~a~} h'€f t'~i~}l!!et'~~~Nimrl~ "e~ a.FrJ~il;:~r,ffJ'u!D~( ikd~trq" Eij:tfu'E:r~~tbii:\';c .;se;t~pf,N,t-a ~dd'~~. ti;~fiitJ~;SIa,)~tl~e~~~~nFiiil1P!tW~~t~Jl~~'; §i @~ ~"g~~ia.1~~t\i~~ ~~t:JtleT~'t1t~i. "

}", ".~.~~~~~\'~. . '~d~k\01.iL~, r

J,,~'~~i~~~e0c&'pra1if'c@me~r ;~~-'(~~'~;J -

"~';'~;;'~~'~~-~"~:I-

-, ;"ji,~--; Y-'-~~ ~i~

'Wtisi~!1P-r~J~ldr,pe;ni>:':G0'mpfrf5.~'ii

-~~nj~r~,'~' T;r~'ci~8ni;~b.~tdft~~~~,\~; .~~~.):'::" rti;~': ,p.~hl!fft~' }PT!' li~~t;~fit;;;~;:",:-;;,:\'.,.,,: ~1j~~6'i1.~~d .~..,."~C!' -:.,..-'1;>,,:.' 'i:",~ '<-' ;[-"'--

";"'>.'I~-"'~~

"<-ii";''':.,''~

?" ~

'.'--. ~<

,~.

"'-~-'"

'''<

~~'::'.~" !Dokxment.. ,,~..j'''':''c,;

Andra Cola con Ii Fratelli, et a Giovanni Trascia simib:UerM !a1c"JiH 'iterreni congild.nH con que110 che eompro MoftsigRor C~l'pen'i. per ,'<ilspri cinquemua 5000 e piu, o,ell' anRO 1673. Dippiu hointeso eRe Garzenazzi Jpagava Ie iDecime a (,jt1eSta;,~: ,ChieM per alcuni voli che bavevano gli Smaccru fatti a Sarita Vii.', neraoda, e quelli Ii possedono" cie.e VignaUi, et Smacooi Clic0n0, i@li'e habbino

fatto

certo

accordo

con

Monsignor

Arciveseovo

SCtllia

..darli tanto di vino I' Aono, ma a me nonincosta questo accdrdo,: ,nemmeno mi hanno .dato cosa ."IcURa, bavendo Iitigato' pili volte., . Dippiu

inteso

d~1H m,edesimi

Loggepacchi,

che

Rodheja,

moW ca~.pi, e Boschi verso' la Villa, e stato .decimolto da 'questa 'Chiesa per~,le gr,atie ricevute ctel VQto c-he .navevano fatto a'~ao~-a' Venenmda., et stimo per non haver oss~rvat.o it voto puntualment~, '. hor~ si t1'Ov<\00 in molte m,iserie. etc. Dtppiv. sonG .stati, e sooo beni di questa Chiesa, Rocca diSc~. .r€'tti. e determJna aile sepQlture delli.. Turchi di Monte Biaoc0, et lira' , .. in 5U dritt@" et arriva alia Clma del Monte sopra Taatresci, et tira;;. < per {a stfa.da che va ,p~r la Ctma delia ~oRt!:l9na che .arriva aM~n.~, , . .. . -'

te' A.rgee,

<i!etto,Ghi~I;a.,.e.~)tir,-apex }a.Gijpq, d,e~(aMont-ag~:

.~~HJj:\, sqpr,~ Pr~~<\P,i,. sd.~ra,J,-!o~a,o~e~?ii"jlf:t 4I1fci~'aMa' stfd1 './<u p~ula, et poi tir~ p'E:..rla' s~rad~ ,-::.er§,9'~D4.6Ia,;.,;,!!-\jj¥~~,

~~t~MP,q~i~ R{~~1\,~._ti!MgW:i~r~1fg~s1~ad':l'"@ltf1f4r ;''R~~~ti!liji, . i'~ . ',1WCi,,;,lti'mti"q~:~. t!i~~J.1Da'€'~Il\jgl1i4~~ti~ ~~~Ht~~hnll!e'~a.r'.iz~et '<;.t-:ns1~"G~is~a,!Z!Jj.. IDi ,~~sti fj~l;tl~9 , q,:~~~nc:!Q_i .tl()g~j~t~j @~eqniam~~:;,-', ~~,<,,,.~ "',:_,;i~~~tli\J.",llQ;~.~1,~q.::;Qyqp~.i,~§g.q~~io e..~tat0.~~~tqi}fSo)";~' , 1~ v.oto ch~ havevano fait,?" d, SaQtq~~~~!i ,~p.~ '{~'?i$J:Q~ ~~~. fI'<}~i'ea~i..q,\~~~, !g~ ~~* !tfiiie~ ,:'p~~t~.;'t?~_!\!!tf(,'n~rJfM~~~, i;lpar,t6,'{~~iat~h.,~~l!e~~.e

.. , ,..,,\:1z.. .;;r,;~ '.M'O:At6'~~iP~~'~~Ti1Ji"<1f~z~~i'~ig!Wj?}~at1 .a~ .-~ti.' ~';~ ~tp'iptrW~~ eolIiJiO:~i;$teffai\1)~ :Sia~cctf..~St!hil~n ,

.ian'~d11ia11~iittp,fl~, flgUuo{aJetl.;N;~&Ici) iAftara\" ~I~~', -

ra 'maiifd{iI!"'~3I$giIQ~I,zi

,rsue.~eZ2!i~}d~

~itp8$etie.~}i

',.P,'

'<>" .ror"-' ",. ,..".., ,~",._, ""';i;""':;-"',<""",~ i!;)I?~e~\:;b~!eli1"'UUPIW,~ft'pe:?'!1:J ,jW"?Vir~llt1 .

,,:ifti;'c\f.~~..'R~pa"~ij~~ie~fli\1~iii,:e.,~t4-' ,gg~!ta 4<t ~t;Jiji'<§p,altia" '., 1. ',;>.;-..'

.~ .~ \~'1e

-.I. >"c

ti°.-'" Id-

h..

-".' ~:"

o,.~f~:rmi~~h\ini it' 110,~za'~di'~i~jct~iiii!~Nlt~~~ ~~1J~'1:1i ti~a"Messa 1"anrr6; ~I~ quale"'i~ ~p~~r;Qa ~~p1~,' ~

,'. f" \..: ""

~'.

...£,,!t..T~,

~~~~# '~-?'~':"~"{

-,'

,;-

:.;;.:.:.,;.,

CJe...eJ\!Ii'&'"", ~

~t:>.

cagni, et da Dodici Masse di vino all' anno, perche cosl siamo (,estati d' accordi. 3. Pren Smacchi

da Selita ha lasciato

ailesci per I' anima sua senza mettere

un pezzo di vigna a Ia-

obbligo

determinato;

quest...

~f'. "Vigna e governata per hora dal suddetto Coccha Pepa. ~;:;?" 4. Giovanni Luscia, et Colle Prenci da Selita hanno lasciati due ~". .~. pezzi di vigne nell'istesso Circuito, chiamati Mollese con obbligo.di tante Messe che puntualmente sono soddisfatte; quali pezzi di ~ ¥igne Ii gd¥erna con nostra licenza Ghega Gioni da Selita. , ,5. A .Prodani sono Ire pezzi di Vigne, lascial'i da cerlo Andrea ;'Prodani per I' anima sua senza obbligo determinato. Item Nicolo . 6il'li da Prodani un pezzetto di Vigna delia medesima forma di 'JJ\nclrea Prodani. Item Gin Giecd da Prodani un pezza di Vigna '@,eltii.stessa forma di Nicolo Gini. ftem Nicolo Ghega, hoggidi vi., >,;;,~ehte, ha lasciatO un pezzo di Vigna nell' istessa forma di GIn Giecd ;

n,.sa;oblig'o eeteqninaio.- Q!1ali Vigne who perhora oon hostra tt.'

'Q$a..~(t.un cett"O Prenc.;(:at!>recc.j. governate. ~, !:Q~:A:;:~1iuggorez7jI TQ.te M~ha, "e.LMag~a 's,6o.Fra.eUQ;'!a.f>ciaN)6E). . . :~""~pe4;Z6uJ' .di VIgne .per.4' an.ima Ipro seD,z.a,,'Qblfg'O'de'tiUb\.ilJato~ ;t, 7. Noi habbiamo comprato ben caro due pezzi di VigM aNi1?~~Q!0'Tota, e tutti questi quattro 'c;t,1;\medesimo Nicolo Tola.

't;, .

pezzi gli govem~

con noslra liqenia.~

-. J .Ite~ a Loggorezzi Prenc Gion! lascio un, pezzetto di VigoaJ\CjJ,Jt,,'.

J190 qi < tiit)lE; Messe, ch'e stato punl1>lalmente s0ddisfattb.. I? 'l.f.!f$fO!,. " ez:~dt@' con. 110~tra:'licenta .10 gqverna,- NlcollJ R,l'OO1:,.eGl009,~cif~~~{. ". &' A I}c11dI~Pren LeZ(za )asere. pezz(!1ito"miD Jdi., vig.nq~J?~~d!';;~~ii.:;;/ i.roil"S'ua~,senza'obligp detenpin.a:to, e' quest'o 10 goy€rfi4 cQa 2eJl]Iir'a:

, ; ,. .r> . ,-' ,'\:~~,cel'\z,ad3'ieii, Prel(di, -. " <*)i~-Ip~9,'Dal;1{a4~, M~d\e di .Lez'lii. Cd}a"lascio en 'f>e7iiGt1(i',:C;j~'_":, pa,' i:rin. l::anif'Ba..s1>la.,seo.za,<QbUged~ termihatm'l'J\lqJe laF'lJ~y~rtt~~[

~~Cqiil.l' ..0' 5,,ii~o ,aacor.da~f per Declici Masse di \Kino ogrrfcit1t,i~.-} .:",:.<h~m,,;;a-,I5a'WQ,Ma.Ml1na,,:Ml'ia!'l.i "Balij~..Nletta' 'la,.scio 1>1~pt;z~o~"dt. ifJ9a..:c0~? ~bligQ;~di t~Bte,.'MI::'Sse.,)' ep;e' ~tS1topj.tn~ua'lmente soddisf~UQJ""{

-"~~lO,'}O"goyeto~ ~on, Ilostr,a 1jcenz~ l'4em~ Ntu;?tafaL ,_..t,tt\,~..~~~J{awa

;B~ba

...

'{"'i-.~4".,

4Le:vendi' l.W.ggidi ~i¥.cIrte, '~aS(ii6'l!~J1ez~9tt;~g,"'~

gn,<!;::p~r)'<api~~~,~u.a. Item. iI, Nipole, <dk'Ribb.a las~io ~~ R~&Z~J~~,;Z' gAol CoR' obllgQ' di ran1e M~', CJual'e sta,to sodis'att.q,,'~" (i,ft:t!,,"'e.{'}"'< Y go~e"lna~con 'Qostra licenza-~bba L.ev.:~l')dk. "~~sJi' ;pez;r.ji ,". ,,... .. , ,; Cl6tJ1~~~.,. ," ", ~<,' ", .' .c:" ,c,C'.'t .. " " . ~..

~~,:.,~;<\~,,~~.

~~:-

~'" "

.,-' ~~' -p.-'" .,

':4?.

Shiroka e gjuetija e peshk.ut ne liqe te.,,~ Shkodres e ne lumet Buene, Dri e Kit.' -.,1 Gioia e fJ

~:::::/.:: :::: :J

adrvshme1 -~ -~~

Peshqitqe xehen n()er kater stinet e matmotii jane si VijOH:~i 4~~ Ne prenoDeri!: Kubla Krapi, Mblyshi, BIini, TroHa; .:~ Ne veri!: Qefulli, (cumer) Levreku, Lloska; jJf Ne vjeshti!: Qefull (Qert) Njale, Geiuhce, Skort i bar()M, i zi; ',~1 Ni! oimi!n: Llol;a, Shojza.

Menvra. e gjojes e setcillit peshk-Venoi kii gjuhi!f1: < :"

};'~

;,;.

;.."

RUBLA: qyshe me 19 mars kubla filion e bim kambi!; ash!" c' kene zakon te paren kubel qe xegej natene Shen Jozefit; me j jl ()ergue peshqesh Valis i cili i nepte bakshish nji lire !urke flori atij qe i a <;onte. Deri v'one u pat nbjeke ky zaJwn me i. a, . ,'.

c)hurue Prefektit te Shko{)res, pot tesh ka nise me u harrue.

Kubla gjuhet ne Buene prej Samrishit e. beri af.er ObJi<J{': me kariq ,,1;0 e ul"; kete soj gjuetiieA;! per()orin ma se'iorti j\a.t nDaret e Bregut te -Buenes. Me shurnice te mabhe',e,:'me:ime ~.ub-i~n e gjuen Zaga me Shake ne Bisht te Thale: ky va isf' >'pq$ulii e Zages me shoke, sioemos e Pavacve, por ma \lon'~,i' :.' qeve-rrija jugosllave nuk i J),at lej.ue me gjue. Ne kete v,enb gjo re _ku.bles bahet me rret ase me.tratken e ku.bles q-e"~sht q:( ,metrash e gjate: ZagSJ, mbassi nuk i lejuen me e,ter-hiek~:; '1ok~, trilloj nji marifet te vetin: nguli ~y huj.-te gj'ate ni)'uej, " ~ak'en shul bri' ketyne; m~..nji take fje:er ase sule"'leshoj'tra .> .e me nji tjetre bt'ejtonte ..puRen: keshtu si e rrethoj mire verti)inr" ,

,',

~Pcrejtakes sl.ml ()ha urohen me hjeke e peshkun e xanun me e:

ttirtake mjesa me tjetren mbliohej tratka. 3a el\be1tij~.;; -"". ~ 'shpraze here rretin ne sule e leshoj: provapat nji.perfun~im de/Viti' ~.,. ~~/, .'Ojuetija e kubles eohe prej uji e no'uej u sigurue e.,keshfu.J~' ~:':.. ~pj perhere. Dikur ne kete vajane gjue kubla m~ )iii- sa ?;-.-:: mabhe sa mt' mujte me mbushe me OV te qitme. ~erl tti"'lu " .~ ~'; -ie' m.()ha, ~. m. tho mija e mija kilogramsh. J<ur t.akat rri~e'kubl ~,.,: vijne n~ k'9\Jn() femijt i o-<llinpara me marre' peshk ekeshtu; ~.~~ ~.' -.: ..,;.;.

~."';?

:",'

:t~,;..

.~ ~.

i,'~q~bregu te gjithve u ()hurohet nga nji a by cope kubla. Man()ej 'i ~~i> 'b,ergohet ne shpi Priftit. HOKhes, Murgeshavet e MsuesU e ~a nji' it~,,,~!$'e ~p~r shpi te se(cillit shEl~ shoq neti. Knblat i thajn.e Me ,~{!H e i shtijl1e n()er boca per t' i r.uejte per bime.n. pre kunrha~k1irma. e melmye me voj unini. Munben e()he m',u ruejte fort )n'ire e te paprishme me i fergue perpa,ra vetem kurmat, pa krve' -[ e bisht e m~nbei shtrue nji rresht I;<urmate ferg,ue!TI. ne bod~ ," g~5tarjet ase ()heut, sypri me i qite nji rresht gjeth larit e voj ,

..hi sypri. t(ubla bien ebhe nber ,njica POl'me pa~ice. Kub/~ e

"';~#'ik~'jJu1argen ne Bisht te Thate. E()he mashkulH ka by soj si-'~J)u;targa thi'i:re niafif!. , . . ,," Shii'Qkasit e presin kublen kurma kurma,' krvpin e~l1e e , ''-'t:iJP'~we' kciUant e i thaine ne ~iell e manbej vare bri volre i, .'..~ ""ne,per '( bimen. '~ 2~ . Ul'iIpi: ~\:£l,pigiJ.dlet me,"!(~t q.j,asht L ba,me ap€lstaia. peic ;.~a'v' '.¥.r~,,,' " i~liet;"J,:ib'a.qizete Bu-eR'i!sase. .:~

.~~

~i,;~C/:f

..J/a.LJ,,,i cl'tl!jis.

I(~~ ~~.:' - .;Jf;!~)Jf;,'(~',~~~r1fes't.~i ~, ,.<,c-":,,,'iB~rm.~til\Sil, t~:~fa~r te,.p:;I!~i1@{:~~; :g,fi.f 'liep..:/ . .i\!1t~rt\ie. vjete P'~!I"vjiet,e; va1n,a {ie-re' ji3nie,;e: *eilir.', .

I)'tiijCWe.'. 5i N,.o!!ejt, $h.f!§tanasit ase P;.e.brukiit OrlJ~e.jtj ~' Olil!et: ~.agbh~ yan'a tee leshl.t.em kO kishin me muHt~ me"g.t , t~r.i. R.or m6asi ~es-I:l ~a mot ja.ne Qjuejte prei nf,ani~s,)1~ .,~~,t(e,. ~er .'l1!?>e~~:.;rije~.i u pe~zLsh0Qj~ '11~..g~iie;. .~~Y1 ;~ ,'}'., '-" .e,'v L L'<".',~ 'j..~~;' f~Q~~'. .~'C1~':'. . .., .' . .

'''/If \r~dft~::ftul#f.~el\'Jt~,i:pt.~~,:" f~?>,~r.'liv a,(),iIi~..j{O"1U..'IIif{'ij.".')!-;r;.

:\k:eI,;.liD~,~,;~91~~!~~.~.g~i:Is'~~it m~n~~~{~1.:!it\~~f ,-S~;~~#!~> etdte -o.~&guit ;t~~3u\e:Re~t~i\!pi; ..

?:.~.

: ;"

~~~~,:'~.

:'~. ',''','

.."

if~t~]'e, t;rft,' ~\ J~~#R~!"W~i:

, ~~fl_~:~if~~~e" .. . @i.1!1i; . '~~

'""'~:::':1?~'~1'

,ri

"""t(!s h If

"t"l)'a

'~~'J!.'ajf1:~

l,tI~rlf'f~r~sf~

'>f,f>.,>;.

'~~::" s': e.)J,I!t'H'#." " "

~';~~::.. . ."\ ,/ ~..;.. ~ .'

..' ~;. t" .~~"

'~'1~~

.s:r~ "

i',-:,

Jd\!."tija

':;':f1!)l"'l<".

';;'-~jne

8 pUhk"'t

zhurme te ma~he. Ma t~ mira jani! n.e kohe

J1runit.

Mblyshi: ky asht fGrt i eger sepse b«star()h e rrit~t e~he ,i .~ ma~b fort. Xehet me kTap. me njila, me k@sha e me gr.ep. R.y . rref m~as krapit e njiles kueo. Gjuket n.e J3,uen,'ne Dri, n.e li;goi .' ~ nber perrej. Blyshat e Drinit iane ~He majm. Asht n+i .past.iik' '; -qi nuk hahiH me anbje. ,Trofta;. Troftat e vogla thirren troffici'! e .bijne FIe rret " 4'~ .' ~,. J3jilave, te tratke te gjuheces. xehen me grepa e bijn.e e~\:1_e n~k" ,. ,niica. ." j Trofta~ ma te mirat e ma te permen<xmq-t ja'ne ato ,te [urnit-, , Ie Shales me pika te ~uqe ne shpine, e troftat e Cemit me pi1<oii zezi'! te eHat rriten shum; vJjne manZ)eiato te liqenit te NoJj/"

. ..e le Shkoeres. TroHen kur bje ne gre;p ase FIe njiee bul:tet me o. . ,e. c;ue me marifet pernbryshej hiohet e perplas~t, e' merr me v.e~i' ,,_2t',~. njiee e grep e iken teposhte. Asht shum e veshti.re me u,g1uej'te".' ~~ ;~,,;:~ ~ '.:-. TroUa asht e mire kuroohere e quehet si mbreti i peshkut;'; .' [f<~;./c\1<1o i10jeke fort gejuheeat pranoej e njehin si anmikun e gjuh€c.es ""''' ,;"ehiaq me furi ri!s1iohet ne sa me mbrrij,te me bale beri ne 'bJ,teg C'"" :~rl€z~1I Ie thate: ...' ." ..' . , ,',;, - Trofta e teshonput~rgen no' uej '~lsK;e tit i<lI,Ut,1~e,ro?~.{ ~~lirm:a'tti 'fnek€t i!'te tbelre: Ra n'~O't'le'!ri1e 1'~ et§ff~ h'e' ti;~f ",heaver

'n.e Jod~~I{j'Ef te,ty;~J.!.

,c'

"',

','

,;:",:..t

gr6s~iR;"~~ht :~it 'S"oJ'~~~i si" kra pi, por nia l' v&g~l .~'J1~:

:;Uie"n~ ve~,i; ~elte1...m,e ,gr.ep~ me rre.!t>d'sb~:~ p1~'kra,p~J~:,g ",""" ~;W,~H~' ,c 'B is41fit ;i;glri'~i' ~ Iietpara' Snir6T<~~, si,b'0m ';',~ ~~.:asFl:f'ifyr()<R'er~'U;em,:me ,gi'~t~.~~~':~~:<f 'e111'e'liJ.1!.eI)Ji gjeH~ fQrt ~ kcWt\P'Slull~. 1:To

,~~,t.~,jIBI,~?~.¥t q1'a te',iliii~a'1~(r ,,-

J;r~:~~,~e'f~Ivs~' e'G:usRt1t~ fja'1i:g,i,~ja "e:l$ftf~~tee

.."

at~ 91 xe~~n;'~~~P'.1i.~, '."

~.',.::;

,~ke:tiJ pe,~ilku .ash!. ~~tWri ~ ¥.~~l'til:,~ :~ !Dj~~sh. ~1~p) za~drijibt. BiffttJe~t fJeD~t

,b~jP1,~:,ka!"t;£r~~' J<~.t~~$l1en'aj

~eh;:ijt.i~ .le,

tT~.O]j1 ~~~I5e'~y~

"~ :~i.Ji!$~~;ij)stf1;'t

:P.~~t:l\~~flf~'~~ . '. T';ttl1~~~ ,l~sl1,

s:e;~a,~"t~t;rp~f~~~t.~:~r:~~~

(ljfell'~~~riqi Q1bi' u:ej'trle Jjn ri~'~~," ai~I)'i n,~~r,,~" ,~~tc~ ~ J bJ;,e"~~e$. ,m~)r ,~«~;gJj .J"~'~ie'~'~ '~su til;~ a~~i'a ihIi"r;~'.:"t .,..' .W" ~'P Jl e" e. l7oW1<e';..;1fuhf ''-, ,,"'.- -, ',' c"';"..~.'-

~,r.',~

(lJjull1

802

~~ .,

',-

!!~~>liHj..,

me kaperoi sule e peshkare e veglil, me i hjebhe ne Dri e me jke~ Tesh s' v6nit, z. OJ. Zeka. pat prue nga ItaHia nji soj rretit. i perboreshem fare lehtesisht ebhe oM fryte te mira. Me putarge te blinit femen bahet havjari; jane xane bJ1jl' . permbi te 80 kgr... Blini e leshon putargen ne Dri. Blij Ie ve.gjel

, . xehen me niica por nuk kane putarge pse ta vegjeJ e , shumic<l Blini e ka mishin e fort t' ushqyeshem e me vjame. mashkuj. pranbej t.hirret ."thill i uiit".

Qefzilli. s.i e pershkrueme ne oejJan; qefullie Jevrekuxehen.

-'ne bejlan me kariq, par "bijne ebhe noer njica, sioomos vjeshtes, ". se shtyeme ~ oimnil, kIlr bjen Drini, e gjate stines bimnore, ,ku€1'" ~ ~c,.'ngrihet akulI. Thone se oimnit qefulli, ne sc\ bjen bore, tuJ baJe- '~ [tt '1tte e hanger kete, qorron e' merohet Ha nbolle qi gjate bre,gul' '~ r'P"> ete liqenit e Buenes. me u gjele naoje qefulj i shumte i meri)ht. i~ "

'<k,

,.t-UTI. Qefulli

lirohet

~~*

voesh

ne bet.

"';

~:"F'-.:,:L Levreklf;' xehe;t si qef.uIl~e ker,k~te norvshim. se llJiesa qe. ~ ~~~:;1~t,Ji': twvP,et..e "thach.e!.Jevreltu . habet 1 l1if"Jl:e.e i iiiJl{i!.As,htslu.ti'P ~ '

~~'if5hfj'511~m., poor mi9ft i veshtire m' u, Rane', ser>g~ theN! 'e hq[§tt;,.-; , >~~':~ , ~':t1ja jane te rrezikeshme mjaft. 0' Njala: per njale fela ma nalt e pra.noej nuk po persris '~.. ~'F~';.{ili!' njala nuk bihet ~1e siguri; shirokasit thone se shtohe'6: -'J~j,r.',','~ .

!;t..."'" bumbullon. ~oJ;gJbJe:

G-juhe~a gj,:hel me tratkii ba apostafat '\'(.~.:~!.:Uhika ., ..

. .

.~;-~' D'\;\£u~er,g'~i¥t!h,Qc.~_.giuhei

':.

. .

;"~<;ftji:ih~€,a

shkoj'ne

x~l1iet.

1-1;;;;

.11

ne Shiro~~,para, 8hpjs ,p~-Ci~ti"f~"::"

~fi"'f$btii!"~()h~:'~o..g0!111a,-e' vau, ~por QV8nse u pat

:j~~'l"g~~te.G~':.~rr~--~

,per_k2~*".] .' . :,,,, .

.'~

Zcrgilj.

Zqgaj, k~ yepron

,,'

gobite.,\7da:>~:~ '/:,',

:;.i:,::~J

uti ,s'oj k00ve1;?(l~~~~;$:~

: ~aIJ~ t~h~ar~A~e.,tyne 'qi i rregu.uon ~ i ,bi-sttipHno P';,t:i}/:~~~- .~; "SR, "(tp'/::,.g.$l;Jnec:a'lajiJ1Q,nshoket s'e 3sht koha me qil:i(tl'7Jf~iff1;;/

., .,,: -~~itt~:$~ n~t6t,1 Rci'ezin k~tnbjla J;>er (a terhj~ke' giu'h:~c~' :~~~~q~l'e.§"t;~'A:t.~'ifefEUeshohet ase qite{ tratka e. gjultoca '. )'(~Be1 ~.~e~S1lqmi'Ce ,fe 'nuJ()he: givsen e gjojes i 'a ~aine, plirpjes-i!f.1$iit-.~, :J!fate,i<atU:n~i'( e gjysen tjeter e' shesin ne treg.' 6jU'lieca ~a;~,i:iJ'?,," :;et,tlJ'OriH!'eon:e'e'lh'y.pin e"Q thzjne He tym e keshtu ~erFt em.nJ,b~' . '. < ., , ,sa:r.'C1g'e:'

-"~~~ii

;~~Mr \ljen',he ","

v,el'!1)~humi mire~sht

"Svni i Virit" afer liqellitte

k'atunb 1e Shi'rekes

HOIQt::"

ta.kja as taket' a lun~rat 1

'e- ", " ~~ .~ '''. -., >1'

~..'. .~, ., :.. ~

., ",

~Ioiroka e ~jl,.t.ija

c pe.l>knt

gjuhces, bajne ka nji shporte gjuhi:ica fi~mijve, qi i baljn para e marrin urimin e Iyne. Dikur ash! k€me zakon, para se me u nise-per gjoje me prue by-Ire kosha me simita e me i a M femijve

>~::~

te katun()it si shej urimtare.

Zoganjoret i u falin gjuheca gjithe a,tyne qi shko;ne me lVPiL Giulteca e rreh putargen ne bregun e liqenil kahe Shiroka. Llorat: !locat bijne nber rra~a Ie beilanit ebhe gjuhen me rret ne Va Ie Zarufes. Ebhe' ketu, pOlhujse ~bo mbramje i falet femijve peshk te cillet shko;ne me noimue me ngrehe rretin, Lloi;:at krypen,thahen' e hahen bimn it si gjuhecat e jane mjaftte mira, par hahen ebhe Ie njoma. Sho;za: nber vietet e funbit k<i nise me u pakue e nuk po xehet ashtu me shumice si bikur. Bien nbE~rnjica e rrafa fe' , " .bejlanit. Shojza. hahet e njome e asht nji nber peshq ma te ke-r;~'/. kuem p$e shum i shijshem. t:: ~ ,,':< Lojba: ky soj peshku jo vetem se nuk asht xane teslt oisa ::}" 'vjet te mira par thone se ka nise me bale fare ne liqe e asht 1iol<'.Iargue anbej. Arsyeji'l, Ihonp, se liqeni ~a nise me u mbushe e~ J.''j;'' IQjba bon thellina e uej te paster. ,', Ame.~ amet gjuheshin ne ~rvke Ie Buenes, !'Ie bet A~atj(~t:.: ~:;. net. Tuej e pase braktise ket soj gjueHie feslt gl1am viet~JU,( ~q~"'IJ~' ~.~';:;-';..:nl1k jane pa ne sqele"te ,peshkut fuei u shiH;.'" . r: , ~. "" .. ,'. '. Batbuv.i'€ji,: harhuriqi asht nji peshki vogel e femijl e Shiro!res" k, thrfasin peshk me muslake; nuk hahel, e xehet kubo se fu.t~t-:, '.:.;giittl'e'kunb,si ne Irafke, si ne rret, si ne kariq, etj. femi}t e ShirbR-fS'~ ;":;j! xftne me fa coleta e e fusin fie shishe me uej per bukuri, 'R,t~,~ .,

'~; :,,\:'

-.r

,nt5ik"rrndn

~~r

shum.

.<j,

Bercaku: peshk i vogel, zag geiuhecet, qi giuhet me kari9~'':''

" 't~)mte e i bamun byshe, periJoret me ri grepa per njala ekrap~

'., C'J~t'oft. ojithekunb

~~!ee '{', ~"

afer btigjevet

e KuJi.ole lirisht:

't~ mabhe e grumbuj-grumbuj.

(VijO~)

rrojne .

me '511u-,...

Gjush

i~,~:'

,->.

..::14.

>oj.

-~'.

"-£1

""",

"c.:'~

') -;.

-';';~'

~i'

N,O RI ME

:1\CJ-J

SHOQNORE''.? -

,"J"','.r,.'. ""'.

NANA

$HQIPTARE

I.l}tolqgjij~ e Jetes Shqiplare me e naltue tue« pasunue, ne> . f!tpnoii seri plagesh deri lash mos me vIera kulturore l~traJie!'""; ,', "'fette' qi po kankrezQjn or. shkencore, me ato ma te dom0so ,!"~H. '. .' }n,Wne shoqnuer. doshmet e roA themeloret, d. in. ' : nide:r keto rilSil klinike tho me vlerat morale-snpirtnQre. G~,:'gi~nd~esse mjere n~ te 'Perfundimet 'jane kene mjaftpo!! ' t,NaRil ~hqipr:ilre: dtive 5i mund te shifet' rlii~r ' l<,i!§i\i'S'rnUndje~ht be! :ihqme(ra~(\ kO'nkrete Flan;3sh'a'aJi. ' '~m~petA:ifnG~~;,v~tem' '~1.fi~te".;~0r. shpirt.ni5t!t7ti nillt~' ~. .

"j~'*'s~.eH~d!ii~el1~t~.

':t~~~s.Mg~:'''''<'''i'~.

~..

.' ... ,i.

",&\0'6tbf1~ - shoqnore',' 1i!erii'eht.i"~s(l!j~ne.s'il pidd~~d';>" tfe,t~~~~he et~;~j~r1', 'kif tY<:I~~t1i~' -.1 Aa!:p~~toj: ,i, tue shikj\1e a,~r...Ii.i.~~:k: :~mw~a sh.k~li1cQre, qi nder duer fl' "~',;:~~~ci"l!lite ka K-ene be! noer rrethet ke(jJ, por as me te mire., ~bMii1li~,in.., "';e aIQbj~ntit te NiloeS KOSOOilN! 1) ,'Ii, nen rrymen e'keh~ve!.. ,.. ~'fQ~' J(~ te N<1Pes.Stlqip,. femnd ,shqipta,£ ve~:"l~1i. -<~~r:.~'; ~~f(li!i~~.,,~,~~~ ,~~~rI'!~~1\~j,d.»qW!.,:.p_~r.' '-" ,B~,~, 'q~~r,~e, l'!:~ "'j..ka zl}v4H~'1-S1'tP'~sl<1 bel1~'~

"'"'J~'

"~:g; ,~)gp~A~'~~ jt~ .ij];t~IJ.}.-~'~.Yp~~~,~'~~:-~ ,::a 'A;Sht~,~~ip;'~map~~' 'pr;o.b~:m'ih,.'n~~'!',4~~~t '~.'~ ~ti~~6Ci.~lt-mQt:i1l.e',~K~~tW'8'l~ la:~lt~.~~~~>. ~4'..J.~~~'r . <." ~s\~~9i~-\ ~itt J\< . n4t;r. ~~t" '/ " ,~.~F~. i1!',~7J~ ~~t~l!~£,n'a!- t\!~.pe1'~~:r;H3 e !':';pf~<.:elmp0nt'a,p0~:i~iVi!" ii!.. ~~m~It~!'~~. y;t , . . . .-., ~'.-~. .:- ". .-iI!!t . ~;"" '. -'. ".- 't:-' 1,"'" ll~~ ~e nji s~uinJ~e >, ~lt~ ':jp:ldit ele~~ii;tJ ..g:t,A, . '.' ptiye.. "~' yni Cillie.mA'af?to.tk i j -., ...:JP~i\i~" r" i'",'l.~e.Q~gJP; n~n~s-,shqJpture-j a~~3} !,>'UiSa'1d~b;,'~69q,':l9J'e> . {{y~eJ~mel'lt me m'~te'e:: me e~pe:~ie,nta.~se t~..':. . , ~;~iSfficeidijar:.J.-Ir.;~s.4. Viti 1U,t94-3. Va;Ii.Sa~ilni: N{tfd"'Ko~'do~' '.. ~f}~i~~'Nti Sh~m:. nili-i:

~~~ef~~¥~ti,

'"7.,;ra~n~n':T

(' .'.->'::'

~; f

. ,

shem prej norm ash mora.1e e shpirtnore, kil ba. c;mos qi femnen tone, ta mbaje te robnueme mbreDQa mlJreve te shpis-burg, ta ndtydhi nder cloke e zakona te paN:e'nd; ta mbysi

. shpirt1'1/sht

kalue n~<perpilimin e nj.j plant orga nik, sistematik, gradual e me'"". todik per eoolucionin md pdTe~ mbasandej per E>manciJiJa~jonine:.. femnes e te nanes shqiptare.

ID'uh'ef te pUl1'ojfu me mend, 'e

~hoqnisht tue shlye ne te c;do ide

me krye ne menyre qi mos, te na

~;< te shndoshte e perparimtare. Ne !", ma' te shumten e rasavet keta ~~""'.elementa negalive,udheheqen prej f,}t:. in~orilnces se plote, me gjith qi ;:~t:..kI~mi rasa te kunderta, d. m. tho ~;:~ ~Iementash me nji pseudo.k u/ture

ndodhi sikure alij djal/' qj nuk e lej'stHi me pi alkoolin, e qi nji'., dHe, ike ruejtjes e mbikqyrjes, u' leshue me te 6Ihe kaqe Riu sa u: cleje, tue mrrijte me ek;perjenc'~' perso'nale, ate c;ka i ndclohej,

2~~;",;q.tQaj'Ii: pjese ne ket orte, e qi

d. m. tho perb!1zj(me perhereshllle

veprimin ~~~: .

te pijes.

e tyne mundemi

me e

.' rsyetue vetem e vetem prej fanai~lX}esancesfraie.

1 .'~ .~ ~'.'.:~~~ "'.,;{1 ..~~

Keshtu per femnen to,ne, Nse.' mbasandej femnes shCiJipta~ed~e~'

"Q~ pra mikrobi shkakiflr i'kesaj Ii kapin te gjitha dyeret adminrj!: ,~ยงje shoqnote;, qe aniniku mA stral.ive e or,ganike W. jet~s. S?rre't' . .' 'a~,h'f ferones e i nane~ shqi~1' ekonohlike,' #~'1!n\ijare, .ll-1 ':k'ehC}.Cj i-bash je-t~ssone ~mbf pol.m~e (piulapqE>,no!.etj(~ 1r~~~ik.efu elemeQ1a rre~im. per tu di~k;tu~. 'N~ .1.~JirJ~; i l1uq~r Ii.J,illt~jp me bindje' ,puII i vogef. E~'~en: ~N flC1Jiie"rp;-ja\)'~'. ke'ta >he,l. duem"nf1n~ de D.erFlete"2>" , ,. ~\')etes s~ne shOq.Ij.pr~ {JuUtJese Ie bokes:/hI?i" " " t '1!Wr,deM,~kq. te' Je.t~i e. vdI1trinfin rp~ 'buji1l;~ifJ ~~,1i~fPi. ftpBre profilattk kete'k~jo f~~~"J'a~i~1~:,~:' ;'~a;{'iqkmbasal. e' 1*tAJ1i farka e 'Ib.tlla' ~"j:ef~~s:!l1t~: < "'iCt,,~gjitt\et: 'r' "'~-' .~.. ~r,e. ,;'" " .,..' " ~'~~e'thane' se c!sht e'kore' UhJ~f~rn.aAei1la..ej0,nLi 'i~," rff.J'e~1m'-le~rot gi.ei)(jj~l} l Fpje,:t. J:1s.(.'d~ยฃi,:(:H~;u~ i <1'rยง:~etueshem:~ el tt~"n4,Iles shqi,R"t?a'fe! v.en~e.(te.' p)atta!;.'~~und' .te ..j~~ .\

"'-',

!..

'-'

's'ituat~.a.~.fe:6"~'esaj ',"'f ,ne, -Jetea., '...'..'...'

"."

d,~slfe~'irej, 't~"v()'Qfr;

.'-.

'f.

',"'"

"'~;

,11~j p,gr ';nji).pe. ii~- f~i!1t.tP<~;'.w

e:p,~l1~>~"~, riminjregres~v' znit~ ,~.;j '~UD1~tii1(R,.~j't ,,~t:'m~buj~r:e tonal. .~"' PQ,MUo~1~, 'fq1~~~I).! 1h1:rt" prega1He

~,iit-~f'ap~~~~f

'.,

',.

irffe~et.

:tone

" lIiMj1!t~ddem'<ifJh1fike,

~1f~":

s9-c.j~le:'c)tlb~t. thUk ~Fle dj}kli~i~W;~:~(t)j:,~=.<,"

. ~\ ,4 '( -,,"", i

"hIt_~-

.~~ii

~~7,";''''

I!~~., ~

""y.

\I.'1i k,"" '+': ;';:;~"~ ii~ fS;.

RIVISTA

E SHTYPIT

KR: FLOQI, Do te vras vedin.

-.«

Komedi nji akti. BIBILIO- ~

'THEKE KOMIKE ~r. 3. - (pallja II. 1938. KR. FLOQI, VeUazri

e interese.

Komedi ne nje akt. BIB,-

'UOTHEKE KOMIKE Nr. 4. - (pallje e dyte. Tirane 1943.

KR. FLOQI, Burri-burre. Komedi ne nje akt. BIBLIOTHEK.{; \;*-OMIKE. Komedi,Nr. 17. 4irane ,1943.

~J;, .~

/',. /" GezQ!1emi '~_e AuJ:!br:iu .qt, kx:\,e, si dukel, bOti.Uli i pare i kclyne kom~. ~}"ekJt~;.niSe. te .rio.~t()i~ ~elo e tjeTa. ,vepr~ Ie hilT, I.e. g~u9,it I!? ~ ma eop&) t~.,.jff\f!liol~.k.es se. HI komlk~ qtbagl k'e.IU ne ",S,hWppf'.~nxl ,:!Je¥oje te ,madhe per ;~1}V;i~1iQlii\ e-deges 5e, drama1,ikes sid6mos. PH ';.e~u~aten .~ 4t9'$hes S,e FC. Po,!', ~.;t(t'n6 Se Au,ktor-i .asht snt~ te baji~ <;pal[ieu e d\"te I~ tyne, d.,[l). tJ:l.!ie k~ '1'. ';::J1iise Ie shRuem boUmi t pare. prandej do t. isb.le lrpe per 'kete bdtiJ'hin e dyt.c.' ,qi t' Ishte ba. edh6- tue marri: para sysh gjendien ek~n')mike te sotsbme,,,~a' " I'ishle kcne nevoia t' i shlob.~t <;:mimit ld1ile'U .;"'11'1<: ekonomik. edhepse dQ ;-g;JJt«nSe Leku, e t' ishin mb~lue me ndOnji petk t~ jashlem (syprine) c;'fa~fldg; '.. , Beh.d&1i6~' ..< '0..

''',~r,.

"< KOlE

. i panjoitu.n

KAMSI, Nji dorshkrim

".i:.,.

i, 1\:\., '

:,~Sa~toFit~ ";:;;; Ftraija' te' zgjedbuna. - Botimi-se p6rko}1shq;~:s'~ $l1Cypshkroja "Zoja e PaPerLyeme"', Shko<iJer. 1943'\" <Nt. f4. f:;-:. ~ J ~

' <, . Nji brosliure"'2S ..!q~'J\1e 16), pqrshunj' i.i~~d'5"ishem' s-ipe"r, AI i8~ .'reS"$e paniofiuil t' Auk'torH, At AntQp $~ntot,it, ~1::ra.n~esl..'a-rt,'N!i!Ri .. d Ie mdrrund R(/il Esopi e nga re jetlers!r!i.rqilfir e lit sieFf.uof'4f" Ie pdl"dfrasare(!le; St edfiE1'~s , <4l.ibbeihe, dic~ fjaj pas /jajeriicd qn giu\)es per pa.jisjen e [fatori. iper I¥CO)'B loris S~ e Iribut4n" e h~' ", hi'a ~~lidS " \' . . . ~.,;,,:;:;,;, _

> :~iClh~s

v."

_ e,tji';si..kil:l1.ion vete kO}lle,ntue!'i ne 'paraffiao;e:' ':. . ..., : ."t.ibas'njit mbis1)'krimt.te sHIa1r~,; mbi veprirniy'le,trar likeHj .( shk'iim!ath'r': -at te' K'<\l'a6iis f[itet !rib"i dorcshkrii;nin e"lC1pd,en; qi permf}an IJ6 p-~J'f.a'fi"';;;i(', ,,"'. b,."",. rrega lief R ij.R. d ej paraqiten I."lan k:~fi:f' e m ~rdomos preij$OPitJ" .' . ~tiE ' -.a.fLn:e,dQ~shkriR}il _ _. _. _,. '~ . . , _._ e permblidlJ.el ne,pak Haole vlet'a e , vepr~s'; 1;1e ,., , . -., . at!!anje. ZgiiTh~n'pieic docesl.1krimjt dhete.pcFI'dlla te pe#hRrueii'ie..~Q,;~'or\gJi9,afif'"v:'j: shtyl1~J!"e "dyte, 111'6 al~ qi perdorim p~ s6f" ~ii'e, $e'CE!!1€:>~\1tie.11~~,ifl 4f t;jat"et ~:~ t~ 'fra~evel e ndo 'j, herii ed\1e OT0e",fJr;)' \1i>ett;,')Jgi' "t~[esl!l P~ra,l:jttlffi, 1 \;'csllttre me u kuptue sot prej ne~h Pi!.. t de f q;skfarote <;dg lex;u6si. .'"~ .7 ,

',L me 1\.ukto'fin Ii~r kujdes e m(t~~ Ie posa<;elJl, qi kit !'Ii{~~'I .tdI'F'shci{plt\~ 't'e sh~k;' XJ:1):. Do f' Ir disurofe e.Me jjoHn~i';,,-! .

,'"imiI:.::

Ben;dea,..,

..' ~_. "",

..".f

TERENC TO<;:I, Shqiponja Arbenore. - Shpirti i Shqip~';{ ctaritneper nd()dhinat. - Raca, Besimet dhe Atdheu, Familja, 'Bese e burreni, CU1sina vehtjake, Polikromi. '- Tirane MCMXLIII, Shtyp. .Kastrioti" . - Ne 16, fq. 105, ~mimi Fr. shq. 3.-

' _.:,- , ,>;-, ,g :~'

Asht nji liber i xlerrun prej gojes se popu!!it e I punuem per popu!!in, " ,,,permbledhja ne roenyre popullore dhe ne gjube te lehte te ndodhlnavet, qi 'Iii! naltsojn shpirtin ne te gjithe... qi te kendohet nga vogelija me andje dhe ngii !i'f ;~ -i:. rradhat e kulturueme pa merzitje., si thote vete Auktori ne parathanje te Utu. 4hleme .Per Bashkepuntoret e mi.. - Nder sa ndodhi kesl soil, ql ka mbledhe. Auktorl, dergue edhe prej tjervet per kete qetlim. ka zgjedhe . vetcro ato, qi ,~ ,,' round te provojn jo vetem naltesin e karakterit shqipta,r, por edhe njisin e >c' "Races. bashkepronsin 0:.Shqlptan'et neper fushat e pa-kufizueme te lumnis.. '0~ ~ Ka!!xlmet, si U .diftue ma nalt, ne paraqitje te botimit. jane da ne gjashte grupe. 1. Raea, 2. Beslmet dhe Atdheu, 3. Familia, 4. Bese e Burreni.5. Cillslna ,.' ,,_ \ ".,~. vehtjake, 6. Polikromi. - Formati e shtypi ash! mjaft i hijshem e I paster, ...:~ .pOr, plage e shpeshte nder shkrlmtarei t' one. teper gabime ne nji ,vetlim 165 faqt\sh 1 - Pergezoheml me Auktorln e urojm te ket botimi njl perhapje verte .' 1 .. popuUore 'nder duere te te gjithvet, megjithse kishin mujte me u gjete edhe . ...'.'- .'.c~ ": snume ndodhi tjera te popullit t' one' per ate qeU.im e idea! te nalte, ma ter.", '" 'llielese, ma te splkatuna e qi t' a mbushin menden ma mire per shlea duen te ~'~ "

1 ,

~. .'

>,..

paraqesin.

Keshtu

mund

t' i epet

shkas edhe

hlejvet

tjere

nen

te niajtin

,, . :: . A

tHuU;

..J"

, 4.~iUI nuk na duket se asht aq I pershtatshern per tande qi permhan boUmi. Ben-dea."" "-;, .' <. "

KOLE KAMSI, Manuale pratic:o dena lingua albanese.c' ~~ ~~fioni grammaticali, esercizi di conversazione, vocabolario albanese- \.' ~ta1iario e italiano-albanese. - Terza edizione. - Shtepija botue~".. ", ~'Cir~a", ~hkodre ~

1942."

~'..

~3~~ÂĽ~'

',E kerni dhane ate mendlmln t'one mbi kete veper ne kete te,'Detk6hsfl" ,:" '(shih.- H. I Dr. 1940 (X VI), nr. 7-9. fq. 423). Duk,et vec; se Auktorl'hti1c. I p<l'S~.r ~,~,Iexue ato pak, vlititje gramalikore eti, ne gjuhen shqipe, qi I bajshim athote. ,.mbasl rishtas, edhe ne kete bolimin e trete, shihE!n po te njajtat gaqime Je)~&t~," "::~1tu~.a ,Gjithnjl levdoim kujdesin e Auktorit 'ne perpilimj.n e boti/;nit e urojm, ",qiQÂĽperhapet ICy liber nder sa ma shume te huei, qi njohin giuhen italishtt\F~ " edlie shpirt1n1Ji.rjKii({~;: 'erk~htu te ken rase ,me xane gjuhen t'on~, e neper 'te ':f()Pfi..Ujte. ;letersin e vogel por te madhnueshme e te shkrlmtarvet}' ~one ma,' '.

'1It\""

Zit,,,,

,B.en.dea

" V6f: I.'Dasme.+'", "'~p.drtu..e. Tipogr. .11 Cenacolo" di Bruno Ot;tolani,.. Fke~ze~~';: 'aVL'TAp'rile, N. 3; - Ne 8, fef.XVI+57. - <;:mimi:Fr. slit}.!2;1:<',," , }

".(~JON KOLE KUJXHIJA, Vane

Kombfare.

>Asht nU liber muzike i punuem me ma te' J11adhin iCujdes prej Gjon ,Kale,,,.. ' ujxhis. student I Konservatot'lt'.Cheruhlni' te Firences. Librl I kryem se shty~ p.i""me'Firence me 20 Qershuer 1943ne shtypshkrojen .It Cenacolo' te. Bruno:' -,folani na paraqi4:et ne njl format 22X31 e ne nii botim shum te mire. S' parr'" " parathanjen e auktorlt qi me te vert~ti; asht njl studim Ile baza te shn?o~:'\: te hlstorfs se muzlkes.. Mbasi libri perman vallet e darsnies shkodrane, Jill ,parathanjes

ndjekin

Doket:

Fefesa-Martesa,

pershkruhet

ImtesiSPtgjjtl!

mi, qi u bante nder keso rasash ne Shkoder. Mandej vjen pjesa muzikore., e me vjer'tShat e vallevet. Auktori, mbas mundit te studimit, qj lea ba ffi'pi..

:vep-er. I a ka dale qellimit me i permble,dhe rpa se miri vallet t' ona komb.' , 'fe pse rritml. ql asht nji gjA kryesore e muzllees, asht ,.po niaj.! verteti. j'a'\}e tjete~ melodite jane po ashtu si<;:i kendojne kangtaret e .,kangtaret, ql .~ in mire ,fPuziki:n t' one popullore.

]' """"",-'

,.'\';. -;I:

~, '.'

,~ttjf!;:::!,""";~I~

.'t.W'l

',' .-~'

t.,

." (~..

.., '.

''i''ÂŁ~1i-~i~?1f';~;~;;'';~f<ÂĽ''-'

;,)'-

"'~ff

. . Me vumjen e ketlj librl ne' qa'rkuJt{m pOI:ositet i ndersbmi -pw&\.tk> mire...' d-,astles I muzlkes te pasunohet Me k.ete v,epex:, Ii ~i1la.. ashl me Ie v:-edele n;il'; viz'ar i t;'mueshep1 I muzikes s' one komblare. PreQ.ke Jakina -

,~"'

f, DJAT..I I FORTÂŁE

r ~

BIJA

133

E DIVIT

pranbej, per ne pa~ menb m' u marlue, po miqasohemi bas~ke.

',:!

Menboi nja pak bjali. C:ika ishle. si zana e nuk e kishte'~ ~ ;~ kunb shoqen. NMi bo bit e bani barsem e gzim e manbej muer ~ Ie shoqen e u vu per rruge. Si pal ece nja pese sahal, nbeshi ." ne nji mriz e ne nji-- krue e u nbal me pushue pak. Sa po '~:j }' fllabileshin, buel prej nji c;ube nji lepur e u kaloi fishk!' nbershej. Djali u ba marak, se i preu lepuri, e muer pushken e i u vu mbrapa; por nuk muit me e xane. Kul"kihei te mrizi, gjet kalin; por nusen jo., - Hej! - tha me vebi - Po nusja ku paska sh kue? 'Lyp, s' ka; lyp s' y.a; u ba me i bale met e kres e bau me e kerkue. I hype kalit e shetite mal ne mal e fushe ne fushe beri qi nbeshe nji c;obaneshe. Aio kishle pa' kene e bija e bivit I' eger. ;J-'

- Mire se te gjej! -

Mire se vjen!

- A e ke pa kunb kesajt nji nuse'? - po e - E kam pa, - i pergjegje e bija e bivit >c. marre Nvi i eger. - Po a ka si i merret bivit l' eger? - vijon - Un kishe me bijte - i tha c;ika - si me

pvete bj,ali. e ate e kci bjali. i a marre;.

por nuk te kalIxoj,pa me bhane besen, se ke me me mane pe,r grue.

-i

':i

~ 5~ ,:~,-'

-7'~ "

Djali s' pat kah me i a mbajte e i a bha b esen; 'ateDter-e' cj' u. ulen e nbejen e c;ika foli e tha: c~'; - Un jam e bija e bivit l' eger. Baba i em e ka grabH& ~.'i~ rlusen l' anbe e e mban ne s'hpelle te vet. Ke me shku.e tit ~.iJ,j'

"-".

h.e, k~"me i ra shpat.e nji here e ke me thane: ÂŤTekam,,ra s'h)'>~f.e' f;~ ~"'" ~'. iJji l:i'ere, e nji here kam Ie e nji here kam me beke~. Me ba' m.e ~ ,~ ~.' 'f}i;,;.~i:ta oy here shpate, ti bes.

,', .;,

I hypi bjali kalit e vojt tu shpeIli"'e bivit, hini ne sh,j:>~W~ ,

~?ff~ gj,et bivin ka,h fIen. -

Nbimo i mabhi' 20t, - tha - ne bit'e'

i-;;~'f~ sobit! - Fesht~! muer. shpaten

~.'.,"'; ~,::. i;.k;",~es. , .

e i ra nji here kres e tha:

Nji here te kam ra, nji here

kam Ie e nji here

Bet! plasi bivi. Djali muer nusen e vet, manbej ktheiie

" u.,er-ebhe c;iken e bivit e ra ne sheher. Aty ngrehi riji kulle t,e Hur, qi as mbreti 5' e kish' ma te b1;1kur. E s'ltei moce<ti e 'u' mcm grave. te tiia e bon me i a -matre, pOl', prejse bjali ishte ;;),;t.~banxhi, 5' bon me e pre mik faqe' populIit; vec;' menbon m'e:e ~ Ble11:" '~:'~, '17 '-' P: D. Ku~ti;.PRRAhLA. ' -~'"

't'" ;.~.

bo foe'

-:.~

:134

NAL'

E DmT

. FORTE E E "'A

tJ ~i(

,Rieke keso jete me veletf. Si me i a ba?... <;;one thrret nji plake e i a biHon bishirin e vet e nbjetin e vet e Iype t'a msote, si me i a ba. - Kollaj. - i thote plaka. - <;;0e thirre bjalin e thuej: ~Nbo po shkon me i a marre bivit t'eger tri molla arit, qi kcine kopshte, nbo te ka shkue krvet!Âť - pse oto molla - i thote plaka - s' munbet me i marre kush sabo i forte qi te jete. E thrret mbreti bjalin jabanxhi e i thote: - Nbo po shkon me i a marre bivit t' eger tri molla arit, qi ka ne kopshte, nbo te ka shkue kryet. kthei bjali tu kulla e vet e u thote grave: Mo Zo'mif keq per mue e per ju! Mue po me mbyte mbreti e ju po u merr robina. - Po hajr? - i a priti e bija e bivit - Shka kii nbo-

~""

,'f, 'f:..~ ""

')'

C1IneSqi. p0 flet'sshtu.?

.. 'f - J{a <;I:\'eme m.e thirpe mbret.i - i pergjegji biali - 'e >;' me' ka thane: Nb'6 po me bjen tr! mollat e bivit t' eger, nb'o te kci; sh}$u,e-'k~vet.

,,'

'; "",;;.,~... . -i- M.os u'merzif aspcrk per ket pUNe -'- i tnil e bija e "!Co.,.. ~i\'~L,..- Ato moHa. i ka axha i em. Merr Kalin e babes, qi' ash! . i.forte e. by, thuej, t'i kape ai me goje e nji kape ti, e kee pel! . w.aie alfullis e'ik. Merr bjali Kalin e babes se grues se vet e' shkon' berir , t,p kepshti. i bJ\I<iitt' eger; e keen ka.lh\ per male a-vullis e i bert~t: .M'q<Wi Q~ ni.e goj:eL .,..,. I ka pe !tali. bV' moJla. met g.oi,e e n,ji e ka'IJI.~ ~e.!,~me 0~re: e, 'Sa ban me' ike~ e bikto.n axha e'i vehet mbrapa':'i ~h. F.!1err'e ky n:!~m.'e ba-N kopshtin t'CI ver; biklir i u ~ha. me H~r .there Kalin erne e <;ue l2ermbi avulIi; bivi i \i. kU'~tue e e',gjuiei1fi ~\1~'e i. a, kputj; bi~ttt,i:tfka\it.. Ps'ntoi @jali e i a <;oi m\)retit tri '.

:i.< '"."~ -.< ., J {~ ~

.. ti1mila.f",e ai sf pat shka me, i..1!>a\ 'f ,<;:@ie 'thiFPt' mbreH plaken .

trob~q.t 'ar-H;

;~".

e' i. tha: -'

QraH j,tbanj:d1i, s:hka munb t' i baj H'eter? ' - i tha plaka - voen e makushes;,:

He me i Iype

ij i r~~m"I\e 11'a,va.

M.'i k;i, pnQ. tl1i~ :'"

.;"";

:~J '~1 'Thirrkmbreti, .i>jaji,A'ialbanxhi ~ i tlt.a: - Nb:o. po mH>.i.elJt.,. - ~ ~ ~oen"e,'ij\-<t.kusM$, â&#x201A;ŹIi rrin: f1.ehava) nt)o te, ka shkue kr\fet. :' ; >td'~ j)E:t ~. tash' si t~ i if M.e~:j'~'i"ba. bj:~M~ '~~S:'Ri:"el."p().,iltQn gta:'l.e[~t&:. v~tat- e: u" th,tl~e:., ,>,,,,,,

~~Hi-j

bad~? ~

'H'U~eHI ~' ,~~'t'~{~l

'.,~-

- Tash kam mbatue '1Nf!>_,~R~ !,iA~p.~~ mbretin m~ ka Ivp.e.' ."

~ ,,:;i;;;c :r:,~

~JAL1

I FORTE

],35

E E B1JA E D1VlT

voen e makushes, qi rrin ne hava, e s"bij se si munb te sh'kohei atj e nalt. - Po te msoj vete. - i thote e bija e bivit. - Ke me i hype kalit te babes e ke me i thane tri here cissa perpJetii» e ai ka m'u lijite perpjete beri nber re, ke me ngule,heshten e ai ka.' kcime Kane venb, manbej ke me e shtri ruben e voeja e makusheS' kci me ra mbi te e keshtu ke me pshtue ti e kemi me .pshtue ebhe na',i I hypi bjali kalit te bivit e i tha nji here <Lissaperpjete!» e u njit kali hava; i tha se bytit cissa perpjete!» e u njit. ebhe ma nelt; kur i tha se tretit c;ssa perpjete!», rnbrrijt,i kali fill per nen rnakushe; atehere bjali nguli heshten e KUvenb kali. Ma" kusha ishte nji zog i mabh bet! e rrite gjithhe.re l}e,Rava e,w.p-e'" i.a e saje ishte per seri, peshote kunb bhete oke e kisht,e mbre7' nba te kuqit bhete gur te \;mueshem. Djali shtrini ruben, e s'vonoi shum e makusha e bani voen, e bjali e priti ne rube e ktheL tu mbreti e i tha: - l' a prima voen e makushes. . As kes'o here s' mujt me e Kane ngusht mbreti; por \;oi e e. thirri plaken e i tha: - Ie gjitha provet, qi me ke msue, i bana mbi ket bjale;" p'or ky kenkg b.jale i pa sho.q e s' por munbem.IJ1te'~Slne ngush!.

Kam ebhe 'i pune tjeter - i it~a .plaka. -

lie s', ka .me ps-htueshndosh. \ ..."

i,balin ~h.eut.

f!'

;.,,,-

~~ ~ .i

;:',s.

.i ~

~'I

.,..

~ <2 ',,0

~";~eso~~~i'

se : Dheut, .

q:i' gtinD~t 1

Jha-mbneti

TIe .,s~~ t(

~~j~

- . f'W!

(Qi e e ~lit.irni$;~jgij'!1J".:;

e",LtgiiE ::-n;Ke ltJ~,.;&~.Imene.!!?Mi)e ,()l1e).,lttp ,.e ;B,ul<u!'ca;;.e1Dh:e.l:!t:i;;; e~ke"mtl.! a mar,re tri, branboHl!e,t, qLi.Qa,lin p~F.g0~.ej k'\1roq~s~hj!:1

,;J,

~, P'o,s;;qr.(i . . prun~ a,t9 tti branbofille.. te ka sh.k1:lekty~t~, . I~~~J ,'..,~ - I mjeri un, i mjeri! - briti b1-a'li'- tash kam mbaJjl!~;~ - ,Po. pse ke mbarue? -: e pve1e e;,bija ef bivit. ,"~ - -. ~'am \Jllba,rue" - i tha ,bja,li p.se me ka. l,y'J?e mbr~.tir''''$ <3(;"C, -

Iij~;i,-a;pru.tri'.?ra.~bQmIGt, qi i bali.nse ~uk.lJresse"bheut p~ej ~~. ,'. ''.$' r:. ,g.P'J~t1"ku.r 9~~~e., ~/

.' ,"

" ::-'- Ko.Jlaj,-- i;&hote e bija e,i;>iovi,t.-' por. ba,n,.s;i!t~w~~j~

~\,;:.

",;a

". ;'f

ma pertej nuk munbet m~ !jhokue;'PQrl1~~ me tl u, 0,a.5!ht~~C .€-§~ ~amb.e:. si t' ules~ preL.~ali.t,..~~,m e~~~t1bu.~e t.ri~q~\I.!l1~.(eke me

':~

,I ruelte,

t!1i ~.

'{~t~L:H_eJ,lW i h,ype kalit e ka;: q1e"te *Me ,berJ. Re'Jgjvs~~ 4e;}~I.1ie.j(lJf.,j

!~ ;;;';! ~,~.

Thl1'ej.,me I.ep,r.u trt bra-nbpf,ijlet 3Crit

.per.i~p'j~J ,s.e."~ukur,es

Mite eke .gjete!

'~:II

~~;,.

'. pse kane me te Vle)te k'IJT"t.ef<thehesh. ,

i nbuke trf qYme:t Nise~ bjalilberi ne gjYS~¥:f~19;~~) ~,a~ ~

~ :-:~~

;

~ ~, ~. .

>.a..,-:.:~ :£:.j

~ ,

r..,

'r.~ -~..

nUL< , FORT< E E RU' R nmTl

136

,~ ;"-,

e manbej e vijon rrugen kambe. Ne nji shej venbit nbeshe tre Dijsa, qi po bajshin tri senbe: nji post, nji ksule e nji zhgjete. Heto tri senbe ishin per seri: Me i thane postit «oesiJur post!~ te <;ote kii bishrote nieri; me i thane ksules emblom, ksuli!, mblom!» te mblote ksula e nuk munb te gjete kush. Tre Dijsat Auk kishin miijte me ra ne gobi nber vebi, e kur e pan bjalin, e thirren, i biftuen si ishte puna e e luten me jau M bavan. - Hollaj! - u thote bjali - Un kam me i bhane zhgjetes, e i pari qi l' a kape, ka me zgiebhe senbin ma te vjefshmin. " Tre Dijsave ju u buke menbim i bukur e u rrejten. Djali :';' ~~, i bha zhgjetes e ata u Ishuen vrap, kush me e kape ma i pari. ,~~' Nberkaq bjali kapi ksulen e tha: «mblom, ksuli!, mblom!» e ksu. la e mbloi; hypi mbi post e tha eiJesiJurpost! te e Bukura e Dpeut!» e posti e <;oite e Bukura e Dheut. Hini ne kopshte te , . se Bukures se Dheut ,e po e shef te Bukuren e Dheut tuj mbushe l1fe.

t' avitet, i .:bj'eR,'grushtitme bore e

'I;;

i a qet goten ne toke.

Rush me ra?' - pv-ete"ajo. . ' - 'Vete te rash; - i pergjegje 'bjali '- per ami tri bra- ' ,,' . ,ttb0fH!et, qi ke .ne goje! "-

- DranbofilIet-i thote e Bukura e Dheuf- nlrk po t' i'

1'<.. :ap; por po vi vete me tv. ;'}' ,E hype bjali ne post e thote eiJesiJur post!

e shkon fill;

~" aty kii e kishte pase lane kali. Herkon kalin, e kalin nuk' e"shef'

~- "ku.ftb. Atehere xierre tri qymet e kalit e i rreh gur per gUi eO't' ~\' ,,<vjen kali',~'e'~ekik. Kurlntmin'4.& shpija,-~ ~uku'rae Dheut ia';

~~. 'ep tfi..btanMfjlfet e 'bjal1 i a <;on m'oretit. MBreti' s"bitt' shkartn'1~: ~?",-O'lo"b'adjetet'; 'vet; .mefibon me. e Cilieg'e'per se gjaH.ft ne mje'Ciligt~t,e"

[,,~:; pazarit.. £', tIf0fe:<. ~:.;; 0 .

Gra,t mj~fQben; por e bijii e: bivit i er> zemel' bjaIft;;;e:r

1 ~

,~ 1 ]

.....

Merre ket unaeze! Hur,te jesh mbi turre te bruve e ~-.it1 . u epet zjarmi, qite' mbi bpu eke' me pa shka ka me nbobhe. ~j ~

~~i,-

E'lR'err

l)ja.ij a,t unaze

e', ' kur e "en mbi turre 'te'br;Q.vif

e i apin -zjarm, ai e Ishon unazen

' e, me bekik

fikit zj'c1rm.j!,e:'

t't~' ~hpe'rbah,en briit Kur e pan ket pune htaret e mbretH e po- . ltl;'5.. Iit:tHi,'kaq '(I;.i~hnt1eRne mb.retin',sa aty aty e kapen 'e e"~0':i " ~\ 'gjen mbretin' e vun ne veRl'He Hj bjalin. ~ ... "'C.?". "~''';>:' .

.. .,

Prr~Ua ne lesh,~h'Rbetja ;~ 'r

prej, nesh.

~ ~ ~ ~ '.,

"t31 .

LEPum

E IRIQI.

LKURA E GJARPNIT

137" ..-

~~-?"";.

LEPURI E IRIQI .

Dikur lepuri kishte kene mblljte per i forte e i vite ha-

Hut posat;e iriqit. Ho.bo qi e nbeshte neper livabhe a buze garbhiqeve, e merzitte e 5' e lete me Kane venb. Iriqit te shkrete i kishte hi mnera prej si e t' a pamen, ja mblibhej brumbullak, ja ikte e mshehej. Nji bi!e prej bitsh qilluen si ganb ngjat njeni-tjetrit e iriqi me ma te mabhin nberim nise e i flet lepurit:

- Sa te bute e ke leshin, more Iepur!

- He! - i a pret lepuri - ti po binbesh per lesh te bute qi kam; por nuk e bin ti, se un e -kam zemren e'bhe ma te buteo - A keshhl kenka puna? - tha iriqi. - Tash 5' po <>rue tjeter. - E qat bite e at bite nisi me i a nbuke leshin lepurit e me e there me ferra, e ai s' gUKoi me e merzite ma, Nuk vien buka, por vien zemra. iif' .."~

LKURA E GJARPNIT

. ~l~

-'1 Nji plake ,5' kishte vet; nji bjale. Ishin te vorfen e 5' -ki:;.:!.~~ shin tjete~. ve.t;..n~ilamsh pe, .~o .f~re kungul~it 'i'qen..e 'I rfu;i~~!.,~ ~ N)1 bite I tha plaka te bJrlt: - Mern nJa'fo fare kungulh~ c:'f{, .~. ,.,:;Z e na i mille, se nboshti 'na bel nboi senb. ..', I muer bjali ate far~ kungulli, e, porsa i shtini ne bhe. '~

bijt.i nji fare e. bani nji kokerr te mabhe. '.'i: " - Nane, - briti bjali - bani kungulli nji kokerr.e .p'()'"<~ .

shkoj e e kpus. ',~ Sct~shkoi me e kpute, qe se buel prej kungullit nji gjar'" "?j .pen per seri e i foli ~joalit e i tha: - Merre ket unaze eshtii'le,"> ' ne gisht, e gjithshka te lypsh prej sOfe ke me e pase; pOl' 'bo< : ~~;, ,,~~ ~ t!..a bajsh ebhe nji pune: ~o J' a vesbish lkuren t' erne e bo te ~'~ ,. , mshehesh mbrenba ketij kungulli. Ma'Rbej ke me i thirre nan'es

~. . ~, ")}

tri 'here e ke me i thane me te kpute ka-<>ale.e me te vu ne shtroje te bute e me .Ie pre' pa te prishi.

~. --

~"~"

"~ '\~.~

,,~'t\.t;,':t;~ ~~~.tI

''-)'''~:''.

~~ ,LKURA

1~8;

t~ ~

E GJA,RPN,ITt

Si tha gj2rpni, punoi bjali. Shtini unazen ne gisht, e veshi lkuren e gjarpnit, hini mbrenba kungullit e i thirri s' ames: - Nane, eja e me merr, se gjinoem mbrenoa kungulIit; po~ l11~kput kaoale e me c;o eohe ma kabale, me ven ne shtroje te bute e me pre pa me c;arte. Duel e ama ne kopshte e e kputi kungiil'lin e oesht m.e ~ ,s~~r~p'~ per toke, por briti prap ojali, e atehere e vnboi kaoare

" ,

ne ri'ji'shtroje te bute e e preu pa e c;arte. Kur e preu ~unguI1in Quek~jali i veshun me kmishe gjarpnit e as hangri as p.iu; por rtbe)' "e'shikjoi,per- seri beri qi nji oite foli me t' ~men e i tha:

- Nan~, jam ba per martese; por shko e Iypia mbretit \~~~n per mue. Sa te shkojsh ti, un po e punoj sarajin. ~£j, - S' na e nep, more bir, - i a kthen e ama. - Ai asht

. -

~ nlDr.ete."na.~ s' . jemi :';. kurrkushi. ,... f\i:~~''1'4':.. r~t;t, ..,"' -: .li~]t,)\aJt, se 00 t a ape

~;~

,11" "

~: ~~.~ <'

"1"'

'?1h.~2n

~\aJ'wi ,o~r!,- tu

rOfa~ e-D~a1'e"e ,

i t1itote:

~!i'

S aTa

j~t. e

,; ~,,: .

. . 1 a pret blah. mbretit e, pol'sa

i.,

e snef

f.'

""~ ' Shka kerkon, mofl '~l)a~nr.'? K'!;Imfievoje me fole me mbretin - i a kthen plaka. Hiqu ketej, - i thote roja - se jane njerz ma te ~

~~:,' mohaj se ti e &'muno te fl~sin me te. I"}~.' - Kthen plaka .tl,1{ shp.ija e, i t!lote te birit: ,. - Nuk me lane me fole me mbrefin. 1""

Shko prep

i t~ote ojali.

,'~;~;~Il~~c~r,CjlJI1II~pla12~':t;i~Orhi

'~~{'It~tbejtl1!!!,~Y~ia)

r9h~ ~ktR,~.n,;peXl~e~Lo,V~~nhere.

WJm;~&t!~f$!t~{I"lh~r:e,,~, nojel1

~breti

,Jujli~l~

fnW-t

~J :. 'OO.t~wt!'[h~eh~\e orJit~rfhiNi t.boHhlj0j~S:r, ~~'" -"- Leme plqkel}t.~~.>J1ij,e'Ip.Q-~~e.! Y"'~ ~

,",,;""j;,' ' t ,>,rit' '," ,,<;1' :; , .:.H ,:;

fl!f!1JP1lillta,.m!b:[~q~e,;eir,J3A.niJp.~ril)1,t.)lJ~mBtit!,pqh tAote: . .;~~~.,.~ - Nji hatl i m<!.~J%m~ H? 'Rt'iWrJlsl H~!~,~£.Jja::\C;IJ''?F,oi;~.ILm!t! ":'.~ ~~1v;~e.~il\~1 ~~:rjg~U%~itii~?-t~ij c;e"rtrl'el1~imit-je:~f,f v. ~i,:-,' .- l' a kaij1 bhane vajzen, thuej ojalit,-ke§jJt~ p,O.it\1)!'!fr' ~:< ..~1}

It":. 1~jjg~ier1W-bw~!~~'..Ji}J$I,~e,s.r!\.>I1~ .ki9ft~ S6<Ii! s~.tl}oF!;rrug,~R ~ej ~\ ',.

shpis .~ItJ~[~e~§!;i;;,1t'\;lJ~9;Ila)$h~~:,mjja .me §m}<~t,~:{.e zbuku!0~.;m~1#rpj~1 mb)Qn R5'irwi,m~;,pel'h,y,,~~. -', ,'- '. , -:. l,t1":>9 ~!t~I6<~J';eJ

'A~~:.(,$ '}~h-tfje'n~i~t~h Za.ti 'i~t.en!;.-);

a:-JP,ret p,laka,.'';''-, E¥ll~ ieF

N,ghfu:~ '~~dl\\\P~;~R9r,poi~/ilM:Qj, e.,i.}qiftoi, ,,'~~~li~,~'pta.<l<P'~,.1k1 More b,iaJe,

.'-t

-,'I;...

;'"

"r., ;1":1';;1( '"

'i~,1 j'!' ' i QiEiqg t,th:pUh.,.~ .'-;. ~jiWf,<i'~k.e,.f§'a$:htp,~r':,t.V,:R~~~jk!i. tl,rape 'I1l'1>!i~1?

'>'<;~1 139;

'LKURA F: GJ ARPNIT

-ti, nuk munb l' a ap pa m' a shtrue rrugen prej shpis s' ate e beri tu sarajet e mija me buket, e pa i vu anash kroie e lule e pa e mblue psirmi me pelhure. -. Kollaq, nane - tha bjali. Xuer unazen prej gishtit e tha: I mabhi Zot e S'hejti, banma rrugen ketu e tu ?arajet e mbretit prej bukatit me kroj(~ e lule anash e me pelhure per sypri. Si tha, u ba. Thirri plaka barsmoret e i c;oi per nuse. kl1r mbrrijten barsmoret, buel mbreti me pa rrugen prej bukatit e u tha te vetve: - S' kam si jau nbali q v~ren. Moren barsmoret vajzen e e c;uen tuj knb\sle e tuj erite ,beri tu shpija e plakes. Kl1r bani me hi nusj,a tu bhanbrri, e'e p'al1 'shtri porsi 'gjarpen, kaq, i hini friga, sa biq me bekik.

- Nane, - tha bjali - shko tu mbreti e ,~inoi, se;c;e byte: "

rrezik na kci nbobhe e, mbasi xum miqsi me te, lypia vajzeN

Shkon plaka tu mbreti ebhe i Mton, se c;errezik e kishte

pase gjete me vajze te pare e elute 1'i a epte vajzen e byt'e. .

- Rrezik - tha mbreti - e paska pase vajza e pare;

por, mba~i u miqasuen nji here, s' po ~ pr-ishim mioqasin e merre-,'

.ebhe

vajzen

e ()yte.

Thrret m' anesh vajzen e byte 'e,i thO'te: ''t' ~,H-'.' .: - Jam kah l' ap per roje nji harap e"U'Urte'sf'tk0j&lf,tu.'

....

burri, kqyr, se ku e ka fOrcE~n,' ~ < V.ijn barsmoret e e marri.n vajzen, e, kur e C;<Jjfitu ~f;Hit '

\7esFle~bne'f,~' ;\~~ ..;1;: :T'~' ,":~,., - Mo' Zot! -'- tha vajza - m' u zbeshe . p'a~rabjal1~;'p'0i:~:;;~ -'~'f;f{J!. .zo'E!~11Uti e manbej po zc>eshem 'un. ''''~ '" U rrejte bjali e hoq nji lkure g.jarpni, e vajza nji kmislve " k~. hoq te by ten lkure e ec>he vaj'Za t"e by ten kmishe. -Kur i hOq",,"-l .i plakes, po i thote bjali: Z()eshu! i<ishtevajza' kmiS'hil, e bjali na'r.I(}e 1:I<I1:ragjar.pnH.

. I. ~ ;

a~t ouel b!ali .per bu.kuri . e i a C> iftoi te :n~.~be lkur fOl\Cen. E mlklo.l'gr.u a e I a muer unazen

' _ ":.;,,;.kI5hte ,

'-~

., ,. .

tha: -,... ..

I mabhi

,Sh'Oq,;S

Zot e Shejti, ..

bar me gjith ,

.()~~Ik

e m1e_

ket sara'j .o;;~.

- e' ' k~ '.' ' ""

,.-"

-- .-

~e_ 'm~t

''!

_, ,

'-~' .;gji'th h'CIrapin, qi. me ka ~hane baba, pertej befit fe zi! - E me' u zhgul saraji prej ~tij veRi>i, e shkoi e xu, \iei:tt pffi!tei' ;'J,,,betit te ii, e plaka me bjede litbe!"si >bikiir'ne nii kSdllâ&#x201A;Źte shkrele. ""~<f} :;:' U c;ue C\jali ,e t~irri mace,IT'e ,qeni'n e 'u 'uf~li,noi lite 'bai~ >',.; ~.e' me kerktie,'()eri qrt"i ~a gjej'shin uhC1zen: -

~,4bekik .~:.

~--

.~~,

. ..-

,-;

:::";;:0 """ '>i1! .~:."...',~

t:"

140

LKURA

E GJARPNIT-

Muer maca lamshin e penit nen sjetull e shkoi me gjith qen ne breg te betit te zi, i hypi ne shpine e kaloi pertej. K11I'"' buel ne tjetrin breg, pa nji mi te mabh e e kapi. - Aman! - i tha mini - mos me c;art, se shka te me thuejsh kam me ba. Me .me biftue, - i tha maca - se kG gjinbet unaza, qi ka pase. bjali i plakes. - Nuk e bij; - i tha ai - por po shkoj e thrras minin : topall, qi bin gjithshka. Shkoi e thirri minin topall, e ai u prini e i C;0itu saraji" qi ishte kene.) bjalit te plakes, e u tha: - A,'e shifni harapin tu. .' <:Iera? Ai e mJ>an gjithhere ne goje unazen, e vec; me Iyeibishtin, ,Re helm e ne shtar, se nbryshej nuk e c;iIe gojen. - Het pune e baj vete, - thot~ ~mini i mabh - pse kam

iIc

',: ~.:

~"~ <bha!)e fjaliriD. -

E Iyen bishtin ne helm e ne shtar e i kataviret

~~~d~pH neper shpine e i a shtjen bishtin ne~bira te hunbes e' e y, ba':n m' u teshe e vring! i bel unaza prej gojet. Porsa e shef mica,. i:!tri1'J'Q;;Jbime e kape e ike me gUth te. Mbrrin ne brag te betit, itjhyp~_,m\;>J 'shpine qenit, e nisin me kalue. Njaty ne gjyse te ",' ~.' rr,uges j th~J<B q'e.pi' ~il:ces: , ',. - Aman, m' a fal nji here unaz-en t'a mbaje ebhe ,vete, . ;:~. - Drue, se po ti pshton - i thote maca - e atehere" 5' keme pse kthejm tu shpija. ~ Itt:"!i" - E shterngoj mire - i a pret ai - e mos u ban marak.: if:' I a ep maca unazen qenit; por mbas pak kohet, tuj h" . Ra:se~{)hanq,bete rralle, -i pshtei ~ i ra ne Mt. U. erbh k1'!qte (jy. - . Y,~iipor~' pate~ shka me ba e buelen ne breg. Tuj ece br.egut...! ,fibeshen ne nji peshkatar, qi kishte xane .nH peshk te vogel,. e.,.,.

1?9I lv.iHe"

t' U ..bhimbet

- e mos eO.merr' n~~ gaie .s~ tek a.shL.~ vogel. . - .5hka po m' ep? - i a pret peshkatari. ,<;' ~~. " - GjJ.thshka, kam te gjalle - i pe,rgjegje maca., .-:S ~",;)iJi:~ . "E Ish on peshkatari peshkun/e vogel e maca, j,~p lamshim ",;

,.. ~:" ~',

- Lshoje - i thote maca peshkatarit

fit. ~,~e~I,\. Kur shkuen ma pertej, 'i

peshku i :vogel qep~!. ui,~i~c

~:; .t~!~.~,m~~~: . " , ,. ft~~.. :~f".' 4 '$ T ~:u,k.bij si.",e t'u f~l~ nb~r~s, qi me ke psht~e 'j~tepp ~.,:; ii~i4kqf~Q qi~J~ j{sll nl~ R~vOj~...~& Iyp, e ka~,me ,te n~imue. ';

~-{. " ~. ~~ :

A5Jnur s' ~Qu?e

,ffene ,ma"n.e ,nevoje ,s~ sp! -; i ~> ~