Hylli i dritës data 1944 nr 06 07 by Shefqet Cakiqi

,,r"~~"'I<t'''I!:~'i,,,,,1j~,,,,,,~;

"'~'.:-..' "~;

>v.'".i-~ (-'. :~~;,,->~,<-,' .'

VJETI

QERSHUER

- KORRIK

KULTURORE

"-"~:'. i;

Nr. 6-7 (218 - 219)

.. DRIYES 1944

.HYLLI PERKOHESHME

~~.

;,< t ."'~---,,'>',~..~.~ , " "~i~:tI~"~

- LET RARE

ME SUAZE A PA SUAZE...

Shkam13ij te gjaUe, shkrepa te lame, .ctl1'fa te zdeshun: for~, -,,' tesa e gjithmonshme e njij fisit kreshnik. Gjoksa te perleilhuD, si shpate shkamhi, mbmojet e ketij kesbtjelli. ,?"',~!fA~t~~i'qJ.~as;;"s,.t,I11iis>h,derdhen

sh~ku~ m!;)i fa; pOl'~ Hiri

trandd1f,-'i gjau-, e i forte si bjesltket e v~ta.

I..,~-J<

pa',::/

'..,

Shkambi e Hndi, sbhmhi. e u;sh~_eN e shkl!m.hL i. ruejJi -ll.~ gjij te vet te mbetat e tija': WrUeu- rojl3 e, vdi(f J.'oje.e shlta:mlY11!",,' ,lumg10merat shl'irhi ~J;1e g1u.pi. . .~. . . . .4~J4~ .~ ". _i~~I;j.,ve:ske e skmbathe,jlang:er ,epa J,iti~g:~;,..jetoi i 1ire.

Baktm e kandshme, '1'uk e'nduH~i ~'t;'ad\cjou,1!t e karaklei'i~ . , stik1tt e shplirtit te' vet. '., Leu ne vue:j1je, jetoi me 'v~eitj!,\e'y(Hq 1\13vaejJt:j,e;, pDl' fla-, .. " .,~",1,. ~eTI e shp<irtit ilir, nuk e -ShOll' <fs: (he-u.e. 0-

Nji ep0pe mjer1mi dhe ..p8,Fi,petish, sl!~nm kolia peT fisin fone. I strukun mbireJ!aa 'tel1dhes.sp. rrgrehuH Jle gjij te shkalp.M'.

kren'3re, u harrue I!F~j te gjith-ve-: gati-gatf';Ii~rroi edb.e

ve,bu:WliI1!.,' c, E kur ne shekuHjn ,e' XIX, kerkuo(Jsa~)fml)etu'rinave' te ~IY.t~ nimevet te prendueJ;l1e, ,ba!qe ,apeFi;1'l..e '.pt>pruj~,e}ite \[tl'â&#x201A;¬l~vn:"'r~~ .

...

'.;~;'!,' .~:.:cj,' ...

.l:J'

, ketu» ushtou nji Zfl prej brigjevet t' Adriatikut; «ketu jam» persriti jehona neper qalldrat e jetes s' Europes se qytetnueme. E zani qi delte shi prej Prizrenit, tinglloi n' ate Berlinin e famshem, ku trashigimtare te rrejshem dojshin me pervetsue tokat ilire. Iliri nuk ka vdeke, asllt gji111nder krepat e malevet, nder shpellat e bjes4kvet, nder hunibneret e luginave, e pa vdeke, nuk i trashigohet e drejta e pronsis.

* * * Si jeta e nierit., ashlu ajo e popujve, i ka te perpje1at e to teposhtet e veta. Skotes s' one, fares se vjeter ilirjane, ditet e lumnis e te falbardhesis i prine, ne moshen ere, shekuj te gjate vuej1jeje dhe robnije te padeje. Pozicjoni gjeografik, na vuni ne prak 1e dy botavet me 1'I'jedllje mendore te ndrysllme: no 'mes Linr(jeg e Prendimii Botekuptimi i ndryshem i dy hemisferevet,'kultura e, ve~anel " per setcilin, interesal re~iproke ekonomikedhe strategjike mbi njani t1etrtn" krjjuen Hjedllje te ndryshme kundershtare qi paten per "',..shef$h\H;leshjejeshi gadtshullin t' one. ,.~e ket June. Sh~lme-here shekulJore, ku fuqina viga,ljlendesho'Hhi!D.,]1i~2Jotnue mbi Il1jana tjetren, shq.iptari ne mes le 7.ja:rmit, \'truk'lnund te mbante nji p07.icjon te velin : kur tufani vinte pt'ej , il,i1:Ji~J~@, )eshohe.i, ne l(raM te Prendinait.,_,si me Balshen e Skander~ :lfe.gti1/~j>lIu~.rpreJ1dimi)nb,~tej me u derdhe mbi Lindjen, shqjptari kah kejo e fundit, si ne Kobe to Romes, to Qe'. ~,k'erkoJlte mboshtetJe ,. Y'dyndjeve ~:. ., .

te popujve.,dhe nder kohe krejl.e 1e vona. 'R kur.dy'fuqit e bi-ershinqrejlo(3eshimin,e njana.ane vershonte

4:tje.t;fen,~ogu'.i ,shqipes lashonle sht,epi e bagLi, tIre e par mende e Jijlnid~{'~alin «Ms4t~el~in gjith he.re te pa pushtuem», e i ndrym " mJ;jrep'da,Hj,'k'uiizoh}~j, ine nji lutflb. reakcjonare e pastv~: luftC au-.' ,0kd'ilseryaGjwitk J).tje 'Jii-e pushke Jierfaqe pri tete. shfrimin e fu-, \kcQ.keth:y.e ,tis'hias .;'ne fushe.'

::.

~~~,. ." -

~\,

. f;

--'

..,. ~:'

.,., ~

~~~;' ~~~t~:, ":c

-: ~~

~;.~':;t.' ~

,,<,

,,"

~'~

~'i'

;,., ;t \'j. .,',-:'

-.Y

~,#;<"

-'-..i~': -;t~i~i~ '.1".. :-::t.,,; f,...; iJ.i~ ..' ..

,,'j, ,n~

Prej robnis &Pfundit, kater-she1i-ullore, ende e kemi shqiptarin ne mal: n' arati C). \

-!(- *

Gjale kaler shekujvet te fu11uit, Lindja debou edhe ma te mbramen kambe qi Prendimi Venedikas kishle ngule ne bregun e ketejshe m, dhe matf:Jjme u hjedhe ne bregoren, e andejshme. Agirrii i shekullit te pakryem, suell nje faze te re ne fuqH e Lindjes: nji nurrim rejesh: Diviza azjatille, qi per nji gjyse mijvjetori u kishte lldeje si shkamb ne prite valvet te prendimit, dukej e plakun dhe e 10dhun, prandej i leshonte llogarin sllitvevet dhe grekvet te bashkuem . nen flamurin e njij ideali: Adriatikun. Ky ndrrim rojesh suell me. vedi edhe ndrrim miqesh dhe an- . miqesh nder Ie dy ballnat. Fryma e 1'8 Lindore, me Rusin lllbas shpine dhe per, rrj~dhiro simpatin e Frances prej vedi, ndeshi me 'politiken e PrenaJ::. mit te perfaqsueme nga Italija dhe Austro-Hungarija, dhe illdirekt e mbeshtetu!l prej AngIis. Fuqija politike e Pr,endimit, u ndie e dobet' para asaje' se

Lindjes,

pse elementat

e ketij blok~u uun, ,1fi,shin nji-si

prandej Italija tue mos j, apame

pikpmnjesh. .'

gja~en e s1.igJiJifimit te ';nj'i3uye- ,~:f

.. :'" ,,"" .. ':-'~'~ ';"'" '." uret ne Balkan: tue e lane,"" kete si;. qeHjm per' t' u nlf'f,ijte' Ile 'njir"'" , kohe te dyte, u ~ashkue IIle poJi'ti.l\en', ;Austto- Huri:g::i\;e, dl),jJ ';lfet"",t,.$.', ~.,',~","" 'knen ~lei kambeqgulje, p~mvarsih"e'"S;lf~i~~..."', Shqiptaret, tue~p:a.ine v~edljTI ,tg..'.Ke~'~fuJ~gm"'lna., keq se" p8rpara prej fuqivef t~ 'T-Jinffjes; ri lrQ~hieJj;'hfiilerf kfa;'h~t' e' Prendimit per

mbrojtje.

-;;,

..,,~

",~

,,'" ~

d".

~. ~

" , . ',,'.f f) BUKagjjjrit ,(.}1,.etohi.!!);dlfe (t)bu<k~gjini (Shala, Shpshi, Mirdita:)',JeshU:im RaJ~A,in " U ngujuen ~(j~r' hjesh'~et e grista ; Kelm~P-Ji,.1e,~\)!)j f,~s'h~ii4i.eA)a,rdha,!i~ (Kosoven! dlrel u shterngue _nlier Bj,~sh~~t e. Nam.una; 'B'erisha'l,~ :r~~1!,:\t,.rr~\~~S'hko~re e u'. s.truk'c malet e PuJ;.es -~ tJere ql hiken ,me e'ps~tue, f!ak,e~'E!. SIiPlof,tJot oI!!~P~~J ,)'e~~ djes. Edhe sot i kenii ne.!llal,' fhe hajte dlieun me;sru'ej tu;fidi~ te a shtue ares dy plIlim~' ve'nd; eilde soli shofi1n 'tlie: a'ij;jt e";;nlim,i --.c,:. {"...

'~..f

, ','

'-~,

A .. - -, (

. \' r, \:..-..:" I: . ~'~

~'~~~1~~,:~dtit"l;jJii~~ij1,~~'"

'"f!!

<r,if .

.",,?:

,""-<:-Âť~~.;J';. . "

Prendimi i bani dhurate Shqipnis indipendeneen. Shqiptari, mbas gjith atyne vuejtjevet dhe perpjekjevet, fitoi lirin e vet, per hir Ie rtrejtepeshimit te fuqivet te djathta e te majta.

* * * «Nji trup i cunguem, nji ball i pergjakun,

nji kunore Shqipnija ne vjetin 1912». Me kange e val1e e pershendeten zanat shqiptare at agim Ie zbele lirije. POI' shqiptari nuk duel l1ogorit: ne maje te eurri t e pershndeti kU)1oren e fitueme. Vuejtja e mjerimi e bane skeptik: nuk i beson ma kurrkuej; as vedi1... Kriza e 1\.)14, na gjet n' anarki Ie mbrendslnne. lirije:

.." ~i

W' ~.

(; ~.

* * * Lufta e matlhe i a buer drejt8peshimin fuqivet Ie ndryshme europjane. Me paJdin e mshefle te Londres, 1915, ne Ie eilin i epet dore te lire Italis rnbi Shqi ppi, dukej se ne ket rralle fitorja do te meil'rte kah Prendimi, dhe rreziku i kerenohej vendit l' one, ma teper {lga kejo ane se sa nga Lindja. . Tue e' pame ket lendenee, plaku i Shqipnis qi nji here n'emen

-- t.e vendit \e vet kerkoi ndihmen e Prendimit kundra Lindjes, tash

seielle-t'prej Lindjes dhe i keikOJ'l mbrojtje kundra Pr~ndimit, tue i .pl'€)pozue ambashadorit te Rusis ne Paris, Fronin e Shqipnis pel' nJ:i prine te d..eres Imperiale te Romanofve te Rusis. Par luJt.a nuk kishte marre fund ende : eude nuk u dinte se . kush do te kishte karrige ne tryezen e pagjes. I

I Me pushimin e lufles, per ~ashtjen e Balkanit nisen rishtas

I.e' formooon grupet kundershtare te djathta e te majta. *'

* '*

Shq~pnija e \ pushLueme ushta,rakisht prej trttpavet Ie ndryshme, '~p,orsa epte . sMje je,te. I''''.'''...

p..},,)

;:j>,.

/\~i~

",-;",'

;>~.

"'J~

Nji fryme pezimizmi i rrotullonte shqiptaret, nerv.ozizmi dallohej nder ftyrat e patriotvet te shquem. Forcat t' ona ishin teper te ligshta me mbrojfe te drejtat t'ona. Si do te dahej fati i Shqipnis ~ POl' me gjith keLe, burrat e ketij dheu nuk ndejen me duel' .

ne kryq tue prite mshriren e te huejve. U' ba mbledhja e Durrcit e m,l vone c Lushnjes e nji dele-

gacjon dergohel ne Konferencen e Pagjes. E vetmja shprese eLe gjiLIl shqiptarve ishle deklarata e Wilsonit: «Liri te plote aulodeLerm.inacjoni per <;dopopulI». Ne keto <;aste te vshtira, 'Imer re te zeza sielleshin mbi qiellin e Shqipnis, dergata e jone paraqitet e armaLosu!I ma se mirit me armeD e te ligshtit, drejLsin, para aeropaguL te Versailles. Ne ket rraIle, i ndieu shqiptad Ie verteta fjalet e G. F. Williams se «drej lsija dhe e verteLa nuk jane mbroj tje nder sallat e diplomacis !»

Dergata e jone qi protesLonLen' emen Ie drejlesis, nuk gjet

as knnd mirepritje: kurrnji dere <;ile per Le. (shif Shqip. para Konf. se Pagjes VeIl. I e II). .LOfka e vjeter nise rishtas Ili1 kUlTize Ie popullit I.e vogel shqiphlr.

* ~

~p :..'.

,',

(fash <;aslltjae Shqipnis, paraqitej,.Jllane rrezik se l,1evjetin

1912-.13. ,Fuqi'l1at'e QindJes' e W Prendimit ishln skliilibrue e njana po te kalonte mbi tjetren, {~ti na deno.nte me mbete 'n~nma te . .

fuqishmen.

Ne njanin ball kish ngele vetem Italija, pse AI1stro-Hungarija A kisIl dale 'prej shenet; ndersa balli i clyte 1kish humbe pshtetjen e,i1 ,. ¥;~I Rusis, porse ki<sh prej vedit influenceD fran<;ez~.. ..' Ne ket rraIle, Pre'rlldimiish te m.a1i1ig&nMdhe fryma e 1irN:ljes, :.~'.i mbatej me domjJlue. Pjestillli i Shqi pinis De ines' te sIla"llevet f!'~,~(.e:~;., . grekvet pritej dite' ne ~.ite. I

;~;t\~, 'l;'.,

... . ., I/,{ ~-

Si miza ne mes te dy uuejvet, dergata shqiptare rropatej me sigurue Jirin e popuUit qi perfaqsonte. Dergata shqiptare gjente perkrahje prej Halis e cHa, muasi shine se nuk mund te perfiLonte ma teper, kerkonte gjithnji pamvarsin e Shqipnis per te vet.men arsye qi mos te uinte bregorja uder duel' te sUaveveL Per kele arsye General Ferrero, kryekomandanL i ushtrive iLaljane ue Shqipnf, kish ~palle, pamvarsill shqiptare ne GjinokasLer qysh ne vjeLin 19L7. 1talija qi ishte para humbjes s' aspi.raLavet te veta ne Balkan, kerkoi nji rruge tjeLer politike: P!)r~amjell lie mes te fOl'cave te Lindjes me largimin e Grekvet prej sUavevet. Ne kete veprim theza italjane gjeLi edhe perkrahjen e politikes angleze. Per Angli, si l' ishte nji Shqipnf indipendeute a jo, si te te pjestohej ne mes te Ita)[s dhe te Greqis a. si Le binte nen influencen italjane, ,ishte gjithnji. Anglija kenaqej mjaft qi sUavet mos te zbritshin ma pm~hte bregun e AdriaLikuL Nga kjo pikpamje e Anglis, merr kuptim protokoJi i mshefte i LOlldres i 1915 ne mes t' Halis dhe Ang1is, si edlle kompromisi i keL.yne te dyvet ne vjetin 1920. ItaJija me ~dihmen e Ang1is i a duel me rllffi ne l1ji kOIl1p'romis me Greqin, dbe me 29 Korrik 19) \) u perfundue akol'di , Tifton;- Vinizellos qi e zhbant.e Shqipnin. Ky akord gjet pranim edhe prej Anglis. Kejo man over politike, kje nji triumf per Preod.imin (ri j duel

dliersh fitoren anes kundershlare, dh~ te' bahet veLe .' \~ i,-a,.'hjeke ,i;)Jest.are s~Je.. , ';Rishta~ dergata shqiptare u zhgreh ne Jet.ra dhe protesta, , , " Jior, k 0..t '. t.Ne konferencen rrelh ~ashtjes s' Adriatikut u perfunQue n' akQ~din, e, perpi1uem ptej v.ete Lord George-it. me daten 14- Kall-

'ndu,er-1,~20, i: cili u pranue edhe prej NittiLe u u .njoftue g~1ave' JrngosJaye dhe Greke ne Konferencen e Pagjes.

der-

';,/)" "Ey;'a~9rd' qi mbe~htetej mb( bazat e pak~it fe mshefte te Lon~kor.~in e .:riHoni-VenizeUos, v.endost.e cop,timip ~:~:--dre.s, ,~~,~ .p~f~rcopte :f~;;~;~"S~qrpms, ne k~t lp.enyre : I I J "( ~..

'!~~~i~'

;

. ~

.~~.

'1 " ;~'_.,1

.'1)'1"

f 'd,

'-'.:

,} ~d'"

"0'"

';-;t: ;I; ';:'1

~~~

"f~",

N. 4 «Si asht parapa ne paklin e Londres, ltalija do te mbaje per vedi Vlonen e nji heri do te. kele edhe mandalin mbi Shqipni. Vija e kufinit te Shqipnis do te ndryshohet si mbas hartes se bashkangjitun. Ajo vije u a len Grekvet Kor!ten dhe Gjinokastren» . Prendimi, me kete paId, qi ishte i heti qi i epte dore mbi Shqipni, e njifte tashma t8 velen !tashljen shqiplare.

Per, dergaten shqiplare, kish mbele vetem edhe nji dere !tile: Vatikani. 'Nd~rhY'llja e Papes, me influencen 'e vet morale, mund te bante ndoj send. Kryetari i dergates shqiptare, me ndonji mis te dergates, shkoi ne Rome me kerkue nderhymjen e Alit te Shejte. Papa i siguroi se do. te bante !tka asht e mundun prane delegatve te Shtetevet te Bashkueme dhe I' Anglis. Ne dilen e neserme Papa pat nji bashkfjalim me ta per !tashtje~ e Shqipnis. N' ane tjeler edheLi,ndja, tue e pam te bjerrun luften. diplomalike para fuqis se ,Prendimit, i siellet ne favor te tezit shqiptar, ashtu si kish ba Prendimi kuer korenli ishte ne dobi te Lindjes. Irani e Fatit! ..}~ SIlavet, qi ,gjithehere u lreguen anmiqt.t' one )ma LCrrepfil;" sllavet, qi me 1913, jo ve!t. na mohu,!in'te dtej,ten e indep~paences, pOl' edhe Ie dtejolat kolfibtare dIre njer.zo,re,tue na' quejl~ turme rijerzish inferiora ne pikpaniJe inteie'~1u~)<e de!i:ap.tJit~pologjike\ pr~

F'r":

'~~

'\,;;;j

,\:!~ ';::7~ ,-,:~i ->~~;,~

pozite,ss,ekeqe ne,te ciIen ndoqneB,\~~illps,ie'~e~~Jrf,ndi.IJl1"nfi( \~r~ " , ,k?~-u~et ne FJ;I'dje, .kerkojI1 mt{ .,]{1!t~~en(g~lj,e' indjpendehc~n"e . '''!~ Shqlpms. ",.; -'-;~>",- . \. '~,:~ ; .' ':;. '. "Minislri, i Punve 'te; .fasht~e !~, JJlg;pslavis, 'Dr. (fr,pumbilch, .. _.lnba}ti

\l~s Kbnferene8S se, Fag-jes, rile: 10-1-1920" nji. bised:e, l~e' Ie dIe-II '~:,mln;ojti me Ie talfe fuqine , , the~en"shqip'I~:ve. ,"i\~:' ' ', . ,Nder te tjeI'Il tha. ~d1rekefo'"fja.le: «Slfh;ipta~'e't jan~ nti fNI)uJl, lb:eJt~ tjeber 'pIej t' oni.!. S;hq~pn{' H,nk ,1sht, eJbanuem{jp'{.ej .sUav'~ve'li :'f)or' prej shqiptar~e.I;;;_tJ)!:~'j' . jjj(Jft~' indipe~f!eBla,:qysh-e"'!Je ;vj\tin;~ijM3. ":i<r~:~~~1;~::~~ . . ;< -,

" ':?r

~ .J

perpara

,{\esUilJit

te,.NaI1e

>;~

ii:.<c::",

§::;'4ltj . ." .,.

:'f:

...:c~ ~

;:. '-,

:.' ;"

... ~

.~}' .r;.

,'>

,_:

';i/~:'.'

~."~.

<.-

~.~

~.:

,';

~t:~:~~

«Shqipnija ka keue nji shtet i pa mvarun edhe gjate sundimit turk; ka pase administraten Ilanuuore te veten. «Na jemi te mbushun mendjeje, se duhet qi Shqipnija dul;1et Ie jese ashtu si ,(sht krijue ue 1\113, menji administrate autonome». Dergata Jugoslave prane Konferences se Pagjes protesloi perpa drejtesite qi i bahen Kombit Shqiphir. Me 20-1-1920 (gjasht dit mbas akordit t' Adriatiknt) paraqiti nji protasle te 1'0 ne favor l' inrlipendences shqiplare, dhe ushtroi nji presjon te forte nder qarqet e influences se vel, va~anerisht Frances, per aulonomin J;hqiplare. Nil ket rralle Halija i ban Ilon~esjoneJugoslavis tue i a njofte te drejten mbi Shkodre deri ne Dri: pOl' J ugoslavija sakrifikonte aspiratat e saja per Shkodre, mjart qi Prendimi mos te kete Ilambe

ne Lindje.

1~ j

Indepel)denca e Shqipnis 11njort rishtas; dhe populli, shqipt<ir e mbeshteti edhe mbi nji baze te ro lirin e vet.. Ne 1\)13, u fitue lirija ne mbeshtelje Ie fuqive Ie Prendimil; ne 1920, u rifilue me perkrahjen e Lindjes. * * *. Nfbrenda kesllje pennbledhje Ie peripelive te jeles se 1'0 Ie !Cotnbit Sh~iptilr, del pvetja pse faU i liris i buzqeshj velem gjysIlles.se' ShqipJlis dhe per gjysmen fjeter, me gjilh se shqiplare, ':ri!llku ba. asgj& d'he te dy Irakllltel e shkelen pa fare mshrire 'dhe le dj;-ejLe~ Kjo triedhle se Kosova, he per he, nnk pershihej' mbrenda sIm'es s' aspiratave Ie Prendi.mil, keshlu (li alje nuk kishte nji balancim forcash, e Lindjes nuk kishle ndoj influence te jaslitme qi ti kUl1l1ershlole.Kosova per Prendimin perbanle lapen e dyle .a Ie trete te perpjekjeve le vela.

-:;.\.

~: i\'

~~': ,,' ~

"!A

<1 ~

:i\\ '~.f

-'1>1':"(

,Iii <~

* * *

-'.~

Nj'f vije e S'hlremte kufini d",u zcmreJl e Shqipnis ne.dy ]fjese:

.*,

;}~~~4~~{~?;~::~1;~(

\'~~_l~

~~"~'

. 1'>".

, ...'°",

l '.~

.~{#~~.

A.~~

~;:<

",'"

.' ~";.m';~"./."'~

Ne nji «Rrnofte Shqipnija» te nexehte shperthyen zemrat e gezueme te shpirtit te djathte te bjeshkve shqJptare; ne nj.iI.shterngim dhambe~h per nji qendrese te dyte u permbIodhen bijt e krahut te majte. , . Kohe mallngjimi kaIoj shqipja shqiptare: vaji dhe gezimi per' I heresh: vllau qi dahej prej vIlaut;' bij qi shkeputen prehnit te nanes se vet. Njeni vIla i preg~titej pagjes, tjetri i shterngohej Iuftes. Por pagja e vertete nuk' kje per asnjanin. Drejtsi drejtsi, shum e shtremta veprohet n' emen' t~ana». l(eshtu e Ia te shkrueme dikush.

~ '

* *

'rash Shqipnija e cungueme h.yni ne rrallen e shtetei\[et 18 lira: ~ sh~qnue me shokej me' 18 dr,ejta te lI>arabarta, fittoi pel1s~:f '" naliletin e' vet juridik. Ne ket rralle, anmiqt l' one, harruen fjaIet «L' egje'Ji»<,«ba,~ba!F'»'} «rrace, infm;jgre», «te pa;dej me u vet-urdhn.ue»,~<njetz"me bisp.t», etj,. eri 'pIt. fare njerzije perhapen Del' ne pa,randejl. ,) ,

Luna.,pluk;kisht~\ pustou,e"'p,or kishJ;e'hy ne f-aze.re J<e."i \ Si LindjatL~h~1}Prlmai,mi, nuk kisllin t~ ~h;ejte.Ie nd~\hyej:'j' f$hin nder

~!;" Jn~R~"~:

t~-_ol1tt.)pa;~.'~>elq~m~:"f":~<i>L.ljL , -,'

",'>--,

, ,<:

'l,~~:..-'

,,"~-:,~.,

,,'~':"

:'-r,,":

~ At'~"r

-":'~ nispe~'1ii'~liL llJi.~hle~~~: «aIe,an.~~» ~ «ID,;.br@jJi~ fecip['o){e? " "e,' i't «m5qs[}>",t ~<s}r t'\{~ffle.:'t~.,..'<~v1 i~i ~li!J;l>~,:etJ.& !~i'rH'a.s,~,!k_f! _<t, ~~ .,',,:S

Ate~p{e

/"""

pi~;

: ,

,Pgr s~f13Pt:ij; ,,!'~ri;~i&1it~,:;p)r~: :SNf?h'~ ,ail4~q~inen, n~k;};'D8'~'@nt~~' . ... .

'''4'"

.Jlli:~iq~e+

'~flrgew,

e;:iii!'ej~.e.~;t~'~~efe1\.

.";'::.;,tc.

,';

'Pue,IV~' ' pe.r\.Le, pareo

':'.,,iI~~~t~ 'g!}91p!llIW;e~<sY~

. "",' ,.'" ,~-':~ '". (fp"areJ:tOll't,e., s , ;\M~'!id~h'me"" ,';,:v' ',"

{

IIF:' gJ:e~,dje,~\til~,

,::,'

,,'~'>;~:;::;!~;i~,~;!!: .

:~"!'

,n{" "".\,'f~'''!~~;ifu~Q''. "

,> .",,, \,w~fi:l'U, ~~tril ,;,~flllU.]{jA:. ., ;;;", '''\.

]~fiiIJ

e,>«It~¥..e

, asnjanse. .

Vrapupn Lindja dhe Prendimi

me e lerhjeke

prej

vedi

ket qeveri qi nuk mund te qendr,onte pa mbeshtetje. Prendimi

duel mil i shpejle.

Italija me paktin e 1923 muer, neper dore L"one, te me nderhye nder <;ashtje Le mbrendshme.

drejla

Banka ~Kombtare, Svea, Eia, lidhje tregLare e politike, ndihma reciproke etj. ,nji mbas nji vijshin tue i a trashue vargojL shqiptarit. Pasunija e nen-lokes 1$'one, tue pershi edhe vojin e guriL prej te cHiL mendoj§him ma le madhin fjtim ekononik, kaluen ne duel' 1'Italis. Organizimi i Rijnis me Entin Kombtar «Djelmnija Shqiplare» ra nen stilin e organizalorve fashist. Orgu\lizata para-ushlaraJ\e, drejtohej prej AgostinucciL e shokve te tij (I). Gjuha frengishte ase germanishte qi nder shk01la t' onil te mesme mesohej si gj uhe e dyte, u xevendsue prej ilalishtes. UshLrija shqiptare, nizatorve italjan.

veshej, annatosej

dhe ush I.rohej prej orga-

Bdhe gjindanuerija e jone, ([i pretperpjekjes s' orgimiziJLorave Anglez, na nderonLe, nuk mujL \lie veprue lil'isliL: per faln(lerje,

t. :.

ketyne organizatorve te vlefshem, thye n' atdllC te vet.

~:,..

Nuk kishimma

~,:::: I~;:~' .

Edheflamuri r!l1in (~).

. 1talija,

u u dhane piisa[Jort.at me 11 kC-

as lirin politike: kombtllr

me e sigurue

i yni,

edhe aLe e ~lsb im shit.e. simbol

i liris, !lisi degradi-

fit.imin e vet, uder.Loj ne gjjj t.C Shqip-

~Y" ~~ \1~"'" ~~~.i' ":-1~ ".

",.co ~; ;~.;'

1 .

(11Nji prej sbokve"tC tij kje odbe Ra.p.Anti~o, i cili kisble mesne edhe sh'lijien . ma se mi,ri.e sperbell si organizator i Itinis ne [likes. ~lbas 7 I'rjtlit, dyel kcnd~j si 0 organizator i Sim-it 0 kje oji nder ma Ie rrezikshemt. , ;l~J'lIbi ndertesat e Bankal'e (astJ.tu' hi quejtuna) Kombtare Sh'liptare, iUsi W valvitet flamuri tringjyresh ne krab, Ie dj1ithtc, dhe i yni n;; te madlin. Ky gj~t shfleL~oll. shpi'rt~n.t enjome te studentave shqipt,\-[e, Ne,.xansat e 1iceut S!J,tetntier to Sh!wdres .bane te pl!rp;n demon'strate kundra ketij aRt{, por Gjindatwill'ija Shfl:iqtare, i ndoll ttle i bllrgO~6~~Sa, tue.'i a pre, bUJ'sen konl'Jktorve, ttle qi,tej~s'hle shteti ndon)).

" \ \

- .~..';, .:.;<

f .~, I

-,;

.~,.

i',~. "

~,'

,1,<:;,~ "::; "">:.'.:- ~.{~\';~

"'~~r~~~:;f;Y:~'~~~'

nis (Pllane e Librazhd) fortifikacjone, ~elsat e te cilave kurr nuk na u dhane ne ('). * * *'

Lindja, tue i pam te bjerruna shpresat e veta, u mundue me pOl', mbasi Shqi pnija .kishte }jrin e drejtimit te vet politik, e mbasi vullndeti i yne legalisht i epte do~, Prendimit' mbi vendin t' one, Lindja e ndieu vedin Ie mujtun dhe u struk ne pritjen e zhvillimit te ngjarjevet. Ndo;hta nji arsye qi e shtyni drejtimin politik te shqiptarit Ie lidhej me Prendimin, ishte Kosova qi gjimonte nen robnin reakcjonue,

sl1ave.

Si ndodlije leper t' aferta, gjyqi n mbi vleften apo denimin kelij drejtimi, i a lam kohes. *

Prendimi, me gjith se kishte vu dore ne ~do ~faqje te jetes s' one kombtare, dhe Shqipnis i a kishte grabite indipendencen ekonomike dhe polilike, deshti t' a shtije kete edhe nen okupa-'. .t' cjolli.n ushtarak, tue e bame pjese te perandoris. '. 'ICyakt do t: egel'sonte teper Lindjen, prandej me i dhane e- , dhe nji shkallzim ma te forte ekuilibrit te forcavet, Iypej ushtrija gern).ane.ti rnsej kufinit veriuer te Jugoslavis. -." Me ket aid, ushtl)i.iAita]ta,~e u fut ndel' fortjfik~tat' e prega~ Utuna.

..',

~ hJ~.mbl

~ .

p]ol~sl~l, I.uften. Shqiip,ta~'i'r~: .rjs]:t~s' )len fo]);nL'.. J~indja

*' *~'.,.*

. -' 1; !IIby]!

tif katett she'ktlIJlirije t' erret, ne 'm~s luftash

aj'

rerpjekjesh" vU\J'j,tjeshd11e'mj'~~inqesh, me njj. robni te ,ore, ,

;~,

.',

.~.~

forbi{Jkacjone, nu;k j>a1lfishm.per m])r"jtj~n t' one, si ~hohej. pse vija;~ :'tyne Plla,oe-Librazfid'Vlone for~onte Dji.tJ7~ndsh; Lcili lertte jashte S\)kodr~n. ~;!t~s~~,' ven e Di~>ren !Ie Veri..dhe-Ko~~en-d~e GjinbRastreri 1\e".r,lg. 'Qellimi i vertiJte"'i'1~ne" iih,te Ie m~mjshin krye:nr'en, qi.il'reJ!-&iuii .kishte ktmdra Li;fidje~f}0 ,,'i.. . , :,iH~e neBalikan ,. . .";:;.':" ' ,",:' . :;.':<': v", (1)

Keto

,;'

~-~~' .. '"

-'""

-,,, '"

. '<-:.1.'

w..~;:'~:;"r,>p.-f~~;~;~/'~;

,,;'

Shqiptaret ende s' e kishin shfrye afshin e lids, Imer fati na suell, ne vend te prangave te vjelra te ndryshkuna, nji pare pranga te reja, te cilat, po te duem .me e keqyre objektivisht <;ashtjen, nuk kjene aqe te vrashta, pOl' qi n' ardhmenl do te vijshin tue u ran due e tue u bam ma te rrezikshme se te vjetrat.. Robnija gjitllmone robni, dhe i hueji i huej se i hnej.

:;0 ci1

Mjel" mjel' aj komb qi ide nuk ka kombtal'e Pori rroguem n' dukala te huej ha1'liset Kin rl:ir,;ka jam, e se a ba 1'aj' s' kujtohet. (« Hozafa»

* *

".,.

','

Lulfta e re botnore, shekuilibroj edhe i here fuqit polilike dbe ushtarake l' Europes. Rrjedha e ngjarjevet politike dhe ushtarake, !lit snell edlle 'i here tu' praku i sa].oneve diplomatike. Kimflagracjoni i madh botnuer ne Ie cilin po l<a10jm, me Ie papritunat qi mund te sjetlin m'bas v~di, I~uk leu me e p{tm se ku mund je ngrehet tryeza e pagj"e's, aslitu . I edhe se kush round, 1e kele .shkamb 1>rane kesaje tryeze. I

I ""

D. N. Zaclejll)

:, t~

Nervoziteti i 19 t 9-20, u pertri edhe 'i here 'n(iet .,shqiptaie.

1'(

:eyeljJle ll~gueshnie, te cHen koha na e ,pat Harnfc, YJen'tue ' 4 .;i:

na' p.,:a.y.ite'per nere me gerroa ma 1e mdhaja: , do te kete mbas keso Lufte vendi iyne ~ 9' flllt \. "

.;.,

* * * ,~ji. Jkundershtim

mendimesh

dhe drejtimesll,.

na. perlap

.dbe

A&¥per~a"U 'h,e pai'tL 'eparlL Fri~'iper

ardhmenll}1'e atcl.l1e'tit/na vuni;WpunGjm ~He'sh:pa1!t'e' keshillbi'si t' arsyeshme, ".Poi :l:I:;uga ,;eJ(rja:j&e per. te/g\j~tlie."s1rqiplanleL; <ateh~e:'~I!Be f.di'ye.))gj~n., . . ",~ ~ 1.:~ ','~nltu! ;U zgi&').1e~Jfpni~,iii. e' .poJptHjt.~': ;. ',' YaJ,4ke~gij~r~~i 'u'Ja~'iijl'ij ~M!ane. '*n'~ja'dlie' ..,pasJ(m~ .~

ate"truge,:V mendjanll; .'

\',

':'~,;~;~':'<,\~~" ,'" .:':.: . , . ., ",' '">, .<> ..,> J ~'t ,""' '. ../ .' ,:. i'~,::" ':~~\:C ..

'~~:~fif,'~~~~'~~:;:':~};~i..

.~,-~

'j,

'\',

'~~

~.~

ngrefi armen e vIlaut kundra vllaut, e sot, sa e sa djelmo~a - ndera dhe shpresa e aldheut-kalben nen dhC a mbi dhe, pse nuk menduen si menduen disa te tjere. E per ~udi, lirija e l1Iendimit asht ajo qi trumbetohet nga te gjitha tendencat c jeles shqiptare. Rijni, Rijni! rueji lulet e pranveres shqiptare, lie i dishrojsh nji korre te frytshmc Aldhellt. * * * N' at haus mendimesh" ku arsyeja e buer drej (iJ1lin e pasjoni flitete me ane HI hekurit" dhe te plumbit, tue mbeshtjelle ne zi mare token shqiptare, nji grup burrash qi ndiejshin ,per gjakun e vet, hyni ndermjet kes!ije anarki e leslioi lmshlrimin: «Ndalju, IIll vellll ~ kemi bjerre !rfqgen, kemi humbe drejti, -","J! ~;:; min». '<;i Fuqija e mendimi l dhe e arsyes do ti rrfejtLe'rrtlgen shqipi ,~,¥~ .~.~ tarit: Shqipnija asht e le gjilhvl', pra te gjith 1,alle'le.drejte fjaw dhe mendimi. c) U 'ndal ]Jush.ka; 'pOl''shpidnat nuk u "qeLsuell. \ ,... . . Shpir.ti nuk ndryd~et: duhet te shfreje. U dha lirija, e shtypit, ku rijnija: shqiptare Ie paraqese af~ ,~1~ ,.~~ ~t.~ lyp~ : te ~faqe ne~ojet e shpirtit te vet, pse ~hpirt.i i saje ,»~ , asht shpirti). kOlpb!t.. ~'j:~1 {

,:.~

,* *

'!'.

!. '.F11'C"~dT.et 411C'ut,,:,arLikuj

te''1~eja; "l1e.v1st.agjitthe fal/'esh ,(iolen skaj:ne1"k-a,; 'f ,At;I)~e

WJ1l""€kl,)tljeP1e

Ib (i)tu ell..

'<;1_ka. IYPB,:,ibiljaj~,G"!ka,dishron >shqipt~i ~

~:~' itr ;,.,.~ '~~r' ~~ £

.dbeJ.'evislawet, tra!de- t, .i~:-~)~ !.ine,A1$1ijtpek<a:ter.rryma te >mdhllj,!t,Ae .-,,:~\:~ ,. \~lrE)jJlim~s~ Be !ndryshme, ~t.e..:.,cHa:t.*' cilaftJ:i'a .paraqesil1;..' ntj: pfemlgjn' shp::,",ia<Jll~fia qi na;k1Jl\~~:(1i~~~~'0': .. ?N,edkyez~E,e..1hJ.W' :j,tt,'i1J.,eilR~Ste fletollevet

"i'..

;yet d.hebmsltliJ.l;aiie""

:c," ,

'<,'-;''',

.~ ~. J', , ,,:" "",.""? -;'~"

.;,.::;:",\",

it;~

~ ':", <

' .,'

:t1:,:.'~; .:".,).,\, _:~;<;,#t,~):~, ..'t~~, ~~-~

..,

~/.' -,'

I. Ne krye Ie rralles kemi f1eLorel qi i kenduen hymne Romes s' amshueme, e i keshilluene shqiptarit kuadrin e perandorfs rromane. Vetem Rama, tltane, 1lt1tndte na sltpeto}epre} turis .'Iesllavevet rille te grekvet.

II., Ma vone, nji tendence Ie 1'e mundohet me hijue nji hashkpunluer i se perdilshJl1es «Basbkimi i Komhit», i cili ne Nr. 16 te V.i. I me artikullin «Ne dhe 'I'nrqija» kjane me lot kuad1'in e Perendoris Olomane, slli me keto fjale: «Fakli'i hidlmr u vertetue me 1912, kur 'l'urqija u shterngue Ie largohet nga viset e Balkanil» e ma posh Ie shlon se: «ne s' kemi veQ nji rrnge per Ie ndjekun politiken t' one: Vetem 'l'urqija do Ie roundi ta xevelldsojne influencen italjane ne Balkan pa cennar lirine as teresine tolu>Ol'ete kombeve Ie si ujdheses». fetem Turqija, lite /!jaW te (jeJ'a, llwnd ti3'na s!tpetajij ]Jl'e,j -, s,uavevt<t dhe gl'ekvet.

III. Marci i k,etjj vjeti, lindi nji flelore Ie re e cila ni:' program i caktou. vedit pregati~jen e- fushes per nji kuade1' Ie rij. Fletorja«8hqipnija» ne Nr. I te vjeti~ Ie I, 6- III shkruen: «...vUaznimit Ie popujve Balkanike dhe kerkojme qi Balkani te jete i balkanasve» (moloja e vjeter e Pashiqil) pse «per arsyena politike e sidomos. .ekonomike, kane- me qenii..t.e dety.ruem me u mbledhe n'e federacjl!me ase grupime (jo nji federacjon ase grup, por shum rt I). ".'

"Ii;"

shtetesh~ «~esl1tU»shtetet balkanike do Ie formojne pji foree te -

forte polit;ikisht dJ}'e ekonomikisbt» e ne keto menyre do Ie mb1'Q'li~mi' IIga fuqite jasht-balkanike.

.. ~

'rU~~:~~))~I;~!

\-('r:~.

~~i;.:'fk;.i~~~;';~'~""i~.Mi

0,.;'..,<::

"~"';~''''iY''?'''~'''\'~F"'!!'~'~~~~l\~~~'!''''''';~

Vetem sUave! dlte grekiit, (ormulue

ndryshej; nund

te na

sltpetojne pr~j Italis dlte Turq'ts.

IV. Si i katerl, vjen partija Komuniste, e cila vpalle nji kuader tjeler: ne botimin e posa<;em te flelores se vel klandestine «Zeri i populI it» te perhapun me rastine 7 -Pri 11-1944, thote keto fjale : «lufta lidhe dhe vllazron popujt e robnuem me ushLrine e kuqe dhe me popuj l sovjeti ke». Ketu kemi prop nji kuader /jeter ma te madlt qi i vetmi do te na sltpetoje nga (askizmi dlte nazisrni (Italija dlte Germania).

Ne kel rrallo, u sh pervjelem ne Ie shame: tl'athtare e te shitun i pari grup Ire Ie tjerve; i fundi!; tre 1.13parve; per te dytin, i pari dhe te dy te mbramet ; per Ie tretin, dy te paret . dhe i mbrami. 'rrathliir i par'i, lrathL,ir i dyti, tl'alhtilr i treti dhe trathLrlf. i fundi!. 'Shqi'pnija mhushe !lIe tl'aLhlilre: ne te eilin grup (Ii le' hyejsh, je tri here' trathl<ire. , Vjga,ni i, djesb-em, trathl{lr i ndjekun s'ot; zhen ija e.. sovme . tralhhir e per' t' u ndjeke 1;iesel'. .<1C. ,x' '"

i\'-. '- '

'", ,i'

;. ~'

,.;

:-;.,

Ligja. e Mojzehit, denonle

me e Il1hyle me gul'

ate

grue

gjindej, )1e ;~ratbLLbe J.jUI\il. -'Nji grue e xanun ne birp, ndjt[.eLprej popullit qi !lerkoi~b~ . "', dellimin e saje.. Gl'ueja e shkreLe." mendpn se i velmj (fi i del zol te' '1igshlver asl;t Krishti, p-l'a pgej..e i bje:l!,'nder kambe tue i lyre frd'Jhme.~~.<;~ , ::: 1 -

:, ..'

'.~-'

':<;.,' ,

~j~ -'

it~ ~f, E

<II

; ,,,,\

;'~f.;1i:~~.t~;i.k~"i''f,:'

.~.

Krisltli ash\. perlye doren me i Turma gurte me i

* * * Po t' a marrim problemiu shqiptill' ne vija te pergjilhta duket n.i.i~akord i plole: pjesa ma e madhe qenka lie nji vije mendimi: po Lhuej Le gjith lypkan nji Imader. Ndryshimi ash.t se dikush menden ma Ie vleftshem kuadrin me qander Romen, dihlSh, Stambollin, dikush BeJgradin e dikusb MosRen. E pae ky kuader ~ Prej frigeL te Lindjes disa e Ie Prendimil do Ie Ijere. Loja e jone, i gjeL asaje pralles se lashte, qi me i pshlue

~:~ .~ \

gjarpnit',

, ~' 1::;'

~r.'

u ba kafshala e ujkul.

PeT bmi keLij fakLii cili mjerishL sfiqi-plarin e paragel me

~;::., i::'

i del para lunnes se terbueme, e II lhole: KUHhnuk as i here me fajin e keHaje grue tC mjere, te ~oje rame me g11r. nise zmbrapjen e kerkush nuk e ndiete .vedin Ie sihjedhe gurin mbi Le.

"tiiyizm Ie ndil'yshme, gjejrn edhe pjesen qe d'Ote n'a gezoje: ,Aumiq.t I' ope, e njofin tashma individualile't:in t' one kombtitr

;e.:rn~ ~.'tl~.e. me l1l~nyre ee .~ukura mU'l1dQhenme lla terhjeke ~ jo

sI,PJes~ te velen, Sl bane ne 1913, tue na e mohuepers0l1,alIle";';~' 1~,~ " lilif.}"' ~!n:e si grup e/fuiR i ve~aner, pOl' mUlldohen 'lltle na, t:erIJjek~, , Tomenje fofine ma Ie bukur tue na thirre si pjeslfl,l" le")JJ'ij s!;leqrJ,je. . .~ ,

Sli#uhet ti pergfegjim kesaje 'grishjej:e.

* * * ii:<;ff.

Thobe'!. se perna IIJakel, jo vetem si eksell1pl<1f, pOl' ne" fansi :

. ~;.' ~i, nji fcrmilJee L~ne. P. sh. kalimit tC mija.vjetorve\.,'dale nga da!}~ erd!1\~uqu"degj(J-" '?' .I J'"

neme ,e'om ne nji gj,endJ'e,sa, sot s' as~t 1f1,a,e zoja ,me., e: d:Fejtue ,:.,v.ed~u.., ,pOI~'Kj:Lnevoje per nji rnbeshte1je." ,'. , '

',Si,ruiodhe!,fie bil11.ee shtase, 'muQd Ie nd.odhe edhe per,J}jer~"

,')~}P,~Niir.' :, " ~ ,;': . ,,/, (?'

., ' "4- t,

,. /:r

',,.1"

, ~ ",

,,",

'.~,

~'~

A thue rraca e jone e vjeter! fara ilirjane, u plak aqe teper, sa sot ka nevoje per nji shkop pieqsije me percj~lle ditet e mbrame ~

* * * Historija, mesueja e jetes, do Je na ndrj~oje rrugen. Historija nuk persritet C), thone disa; alehere problemi i yne men dy zgidhje: Ne rase se persritet, dhe ne kje se nuk. persrilet. * * * Kombi shqiptar e ka fjtue personalitetin e vetpolitik dhe juridik. Rasat e ndryshme, shternguen edhe anmiqt t' one me pohue botnisht njohjen e popullit shqiptar me karakteristika etnike te ve~anta prej te tjervet. Ve~ kesaje, e drejta e jone kombetare, gjen m!Jeshtetje ne traktatin e Londres te 1913, dhe n' ~tC te Versailles te 1920 qi na perforcojn te drejten t' one. ' Mbi gjitha te sipermet, si ma te kohes, deklarata e Hitlerit qi e njofti pamvarsin e Shqipnis; ajo e Churchillit, e Hullit dhe e Stalinit qi na e garanlojne keLe,jal\e baza qe na apin mbeshtetje. Ve\i ketyne edhe Harta e Atlan tikut, qi e njef lirin e autodetel'minacjonit te popujvel, ashl'1Jji mbfshtetje. , Po n~ rase se vertetohen thanjet e G'eorge Fred' Williams ': ÂŤJu nuk e di~ni se, me sa pa~ m~s~k ,dhe drejtesi sundohet1>otaÂť ~ Rishtas kombi j yne do te gjindet ne mes te dy blokave, te . Lindjes dhe te Prendimit. Prendimi nuk hjeki. dore pl'ej, aspira'tavel t.e bregut t' one; Lindja sllave". gjithnji ~ ka synin mbi Adrialikun. Balancimi j tyn&, pshtimi i yne. Mbas keso lufte" po te kemi nji ltali; te zhgalrrueD.le

Y.,.

1) Pake popuj jani\, si slHliptari,

e jOlle asht IIji elegji::vuejtjeje

\."

qi urojr~ UlOSte persritet

dhei.mjerimi.

, "

>t,

t~.,;,.

\: ',;;/-,. ~~-~.

historija,

.''''''pse'hi~t~ft1i,it,

'I!.",~"">; \5:'''~-~\

;Ji'"

.~ ~

drejte fjale dhe influence, fati i yne na denon nen fuqit e Lin-

djes sllave-greke; ashtu anasjelltas, para njij Halis ngaHnjinitare, '

dhe asgjasimi t te blokut Linduer, vendi i yne asht i denuem rishtazi nen themren itaJjane. Me e pam kjarle sa vleftje Kane ankesat e protestat t' .ona, mjafton me u leshue nji sy dy vllimeve te botuem prej Luigj Gurakuqit «Shqipnija para Konferences se Pagjes». Problemi i yne ne ket mes asht njisija e jone ne ~do pikpamje, e te lidhun ne blok, 1'i mbeshtetemi hahit ma te ligshte me e fuqizue e file e prue ne livel me tjetrin, deri sa te kemi sigurue aspirata~. l' ona. * * * Po fati i Kosoves ~ Kosova e jone u denue ne vjelio ,1\113 dhe ne vjelin 1920, pse mbi te u mbeshtetshin ve!em a'3piracjonet sHave e nuk kishte ndo' i korrent ne -ku?dershtim te Iyne. Per Preodimin, Kosova nuk hynte he })er he ne sferen e aspiratavet te tija; pra ishte illdifereut. Dergata shqiplare bani If asht. e mundun; bani aq' sa na lIuk mU1ld te bajm ma teper neser. -, Prej \'Ilones, pshloi dje Shkodra ; prej Vlones do le ~shtoje nescr -.~~

~IiiTovica.

i a 1fel'~ijte I).es~je;: duhe!

ed.he

\¥e ,Kos~~v~ n~ ..t' a.. shl.~~m~ ~~ ."'> ~:;.'v/ )'re.thill e as,plracJonevet ItalJane, ne m,en),.e ql rropatja ne mes le ~;{:' . dy blbI~,aYemos Ie jete per nji pjese te Shqipnis, pOl' pel' Shqip. ;,;, ,<'!! nin' rle" taJ s'i . "

KonQite e QOtllosdoshme, ash I. lid'llja sbpiI'lnore nder LC gjith sI1qiplar~t:. ~emen'fimA i. shpirl.i,L shyiptilr qi Hi Jlj)raqHet me. njisi. melldimi, ujisi 1fs>piralash, dhe njisi ,v~tmohjnfi.

:;; ~f. ~. J'o; ~~

.T~ ,

"f,~.>t'.

* * lri vj~t ba.shkej~tojm me vJJ.azuit "~ '>,:Werisht,. me,l3"jith se t:as~ ;; t.' on.~',kesovare,.ei1d.e ll.!lk kemi YI'I.'te I~a.r.ingin: JnJ)i lictlljeJil shp,inl-

~~:>

,~.

"'~:," '\ .

0",

,--.~.\. ,~.~

" ":~f~

-1-,-;'\

''!';~

.').,.., 4'~-

,,;'<: '.

:..

.,,:' ,,' j/, .:1:'~'1

.~.',

'f"

'~t', ,~

.'.-c,~,--_""1:\~'I;. ~-"~~"t~',-:!\'i-

.. '

,*,r.:;"'j~ .. ,-.;

~~;:~. '>I

., >J~"!-

. "'''~~'',''::~'C'''''t" .

'C"

",~'

~ ;"

"..

.. ",

,:. 'k"'J'~

,'",-','

nore dhe njisin e rrjedhjes se mendimit ne mes te shqiptarit te lindjes dhe l' alij te prendimit. Tjeter mendojn ata e krej le tjeter na; ndryshej e zgidhe problemin njana pare, e krejle ndryshej e dyla. Shqiptari i andejshem asht shpervjele ne pregatitjekundra svllavil, dhe i kendejshmi .kundra itaJjanit, athue se sHavi dhe ilaljani nuk jane nji nji anmiqt e kendej~hem dhe l' andejshem per nji heri. Kosovari e zgidhe problemin, i mbeshletun nedrejtesi dhe ne forcen e vet; shqiptari i kindejshem e ka varun shpresen ne pakleI e. fitueme dhe ne thanjet e atyne qi kane marre mbi vedi drej timin e njerzimit. Dy armatal e nji fuqis, qi veprojne indipendent njana prej tjelres.

" .'

, Âť

* * *

"'11 ;ii?i

Lufla e jone asht e perbashket: S1 do te sieHet fati, na du,het te kemi nji drejtim: njisijae jone toksore dhe ethnike; Vlora dhe Mitrovica, Jane deget e nji Irungu qe ma liuk mund tedahen. A zbashkut;, Ie pshhlem a zbashkut te mbaruem. ...

* Prendimi,

, si

na ep m}:irojlj!Jn per breg-detin ,,'

duh~t Ie WI,.apip' , ~".

edhe per ,KosQven) I1sejeIT,lit,e-gjitp. JIM!' "kraliet e Liudjes; ana-c' sjelltas Li,Mdja," si n,a ep mptej fÂŁ~ii ;,p~r ".breg - deti.~;"(jiili~tAe hJekin dore edIie prej' aspiracjoheve ~per J)',osovease j'em, he krahet '

e Prendi.mit.

' ,

'." ,c,

. .

f-.>'! ,'",

*\ *,.*',

'" ,~.

,-,

"1,'

. Kerni rasen, e' dyte': Ne kje se 'hish!)J'ija ,n'Uk pel'sritet, d m.bas kes,a~e luft~/,vi:gaBe".mJt'sistem i Jihsheqr)uer clhe p,cliIti;IL Ie orejtoje' njerz,jmmt ~' IYJ.lset,:le-})~j'IfiJ1': . ,~:J,," ,I,' . "'. T a .cJuFtrokISlm.

'{.-.;:..,-

', >-"t.

-:.<,: .F~.' ',:,;/t '.J" ',,4: ;~\ /' .~,

",")~':O'\'"

~~0-"~>~.

-'~. ~

-,.~<>, ",

-'''''''';

Kush nuk dishron nji sistemim ma te mire e ma Ie drejte Ie njerzimiU Aqe ma teper na shqiptaret qi te gjithe shpresen t'one e kemi te mbeshtetull mbi d.rejtesin: ne kje se shum popuj e kane frige nji drejtsf le sin~erte, na shqiplarel nuk e kemi frige aspake. pse nuk kerkojm kurgja jashta saje. Po ne mbeshl,etje Ie ketij Iwuviuejoni a mund Ii' hjedhim ne zjarm na gjithshka kemi ne shpresl\ t' asaje drejlsi absolule qi

Irumbelohet~ E si mos Ie dale

e lie

1~ t

vend te s<1jete persritet his-

lorija si tash 3000 vjet ~ Po Ie mbeshtetemi ne kele konvinejon, i pergjasim atij qi hjedhe lie Iryezen e blere Ie' zareve gjithshka ma Ie shlrejte e te ~mueshme ka per me filue ma leper ase si Ie hyjshim me prishe te gjitha urat e rrugal qi kemi e me djege te gjithe aulomobilal t' one qyshe sot. pse neser trafiku do te zevelldsohel me aeroplana. * * *

~\':I

Ne ket mjergulline J:leiTet qi peshloll 11\gjith popujl, ne kel tymnaje qi s' le len me p,i shlegun, duhet Ie jewi Ie kjarle e te' caktuem ne drejtimin l' olle. Penda asht udale. mbi fletel e pa shkrueme t.e historis e pret ve1Jdimet e veprimel l' ona. . Gjyqlarja e popuj I'e do te flase (jaleu e vet te mire a te keqe p~r ,ne. Mbi ne sot varet fati i komhit: ,

I" ~1' ~~. 4'.;t' ~:: .

Shekujt e kaluem kane syte mbi ne;

Shekujt e ardhshem, -~ane shtrl krahet kah na. Asht dila e jone. Ne ket moment kritik per Doten, dahet fati i ardhmenis s' one. Sot ma teper se kurr, si u~htjme moti, gjimon prej vorreve i ~. zaui i Ie parve l' one; ~;;.: " Rijni ku e ke flamurin ~ Shqipja e vjeter ilire, e cila pau dite edhe ma te vshtira, ,e sigurte ne 'be~en e djaleris shqiptare, nuk i mbledh llrahet: Zogjet e shqipes jane te bijt e .saje.

M *. i ~'~t

-'"i~~"~.}" 1.~-:

'r-

I!"

'i-

,'~.

'~~'1---,tt~:r:"Jt(t '~f'.,.

':'~.i.

~..,:,:~~~:-.:.

r::i'

:<ÂĽ<.

rl'e gjithe si te hijt e njij nane, Ie gjith si deget e njij trupi, pa dallim fe,ie dhe idealogjije, plotsojm rreshtal e ndjekim flamurin e paraqitun me nji divize: Ushtaret e Shqipnis se lire; me nji ideaJogji: Lirf ne pune dhe veprime t' ona; me nji di,hfr: Armoni me Ie gjilhe, Idealogjija e jone, lIes,a e jone, perfylyrohen nii flamurin I' onikombtar. Ne mos da~im qi neser Ie shkruej historija se te bijt e shqipes u gjeten pa flamm, Ie, perl11bledhim vedin dhe Ie 'veshtrojme urdhnin e dites: Urdhni i dites, urdhni i gjakut I' one, urdh ni i te parve fone, burron sot prej flamurit l' one kombtilr: Bashkimi ka forcen; bashkimi ka fuqin; bashkimi ka fitoren. . E cili simbol bashkimi, e cila idealogji na lidhe ma bukur, na avite ma teper, na shterngon ma afer se flamuri i yn~ kombbir~ Ky fJamur lidhe dhe bashkon toskep. dhe gegen, mysJimanin dhe Ie krishtenin, te rjjne dhe plakun. ICy flamur lidhe te shkuemen me t' ardhmen ; Na ban pjeslare te lavdive Ie kohve Ie prendueme dhe na ep guximin per kohe te pa Ierne. . . Te gjithC te bashkuem, si nji njeri i vetem, me flamurin t' one ne krye, msyjme pa frige ardhmenin. Kuer te )emi te lidhun me ~el simbol, "I ardhmenija asht e jona.

!<.(

?i'~ J ~~. ~,:

~~,_, ' ._ ~,1::: ,' ,_ ", ,

:,:

: I,:,

' ':t9~ " :<1{ ,

I. ',

"'.-

.i~ ,,

\: -_~ .,' : '~ . _ '' ;:-'

'it!" " _,- , - :',I .' ,'i~ , J'" ;<) ,

,..r

ZANA

:_:_t~ \"'~

.....

)

.... ,

;,;:"

... -),;;~' .f,'OJ

, ~ ''''..

..'<,.

".1 '.f ~

, ,+..-;

,,.

,."

GOMARI

BABATASIT GEGE e Dyle;

/Piese AKT

TOSKA

I 'PARE

K 0 N sr I rUCJ 0 NAL Er '(Vjon lI[Ja N, 2 /fl, IJl)

HUNDr,t:H

1fT I

(sjelle prej Kr./fetarit (j tue traklllle me gisltt ne tryeze) Lypi fjalen KHYlmlNISTRI ~MIJilsandc.i ,"-)

Shleli D,i ka hapa Ie mdhej Edhe n'lame l' kullures e t'msimil; Si ~ifton «blldgeti» i Arsimit, Qi ka vile - ne krye t' p~se vjet'e pesqind shkolla......

t~' ~

BOSKU ".

. Mehmurjete, ,\ .

'\-'

-1 "-...

ThUl~j IfIa mire - n'da~ me i a gjaSit per l' mbajte miq e akraM: E po vegla 'poli'tfke, Vegla feje n'dore l' njaj ~klike», Qi me mnyra ma~Qnike E. pa turp lue.shkele adergjegjet E njatyne qi MjI). zhegjet E a'Ga,rj'min t' StiNeS e t' l~Otit;

> l'

:: ~.. . ~ ,~ ("

~J.

, .

'''t

ct ~.-t(

,;,"\. .

;; "~'{'... '1\'~. '~~,:~~.: }', ;?:I:$;}',}j' _ ' , ,', ,,~':..'.,D,',; ~; ;;;;if', :v. ,;' ~'.:.

~- o!",:y..t"..'~-ii-"'ti~' ."..n:i..»t.;~rr:'i£W':"'~~"'~

""""""A

'ii.

'~''''

"'* "

.';;;'~'<"'~",~,~.tSK[-,"~~~>Y'" :i'i,_-;cL',-~ -""

.',

,'w~\';5!"'.'" 'J~:f";?'P~:

.';7-?' ',./

Mund nipnija e Gjergj Kaslriolit T' perforcohet n' dije e n'msim, Duen t' pengojne Ii'do perparim, Q'do knlture okcidentale..... KRYEMINISTRI

Nuk asht gja, zotni, aso fjale; Perse vete, po, Q'everija Deklarue ka nper fjale t' mija, Se 'ajo dOll qi Shqyptarija T' jet nji Shlet okcidental... BOSKU ';t.

Me «lanuz». Rlt

Y E1IHNIS'l'RI

Jo, zotni;

)

m' fal

Por si t' gjilha Shtelet tj~ra T' Europes. BOSKU

Mos e thuej dy hem Zotni ale 1Ja18,p'se t' qeshe 'rirana\ Po a per njaba lre aei:oplana, 're',shI\Ja:trruem e liIji.«mal'koni», . ~t (

Ndeje bataJi n'Durres, Ju thoni, Se jell S'hfiet pkc~de,ntal.~ (,tue keqyriFkalt , .

Me mehlll!ure' cne orjimlal; Qi zbutue nuk i ka ~h!{QUa E {} syt' llbi\fn '~i!-'b.',$.larnbo1~a ; i" (rK1yel.4ii s'hJ.1tnde e,d'lk'/Jvnd,o;t'ur;.t.. zitiJl,"~' . ..,' { .. ;?i< ,':'~'{: '. ' 'c;' " ,. ,(

~~y!'t

~1~~~i:i1~;~~:2~'

I....

ktik.r.tret) .

,iij f~

.. "-

Qi Iluk dijn se shka asht atdhell E per t' cillt vete ..skanderbeu Asht Itajdut, lior' hun zatnija,

Asht qat~1'...

S' qytetnohet, jo, Shqipnija. (Zlwl'rr;e n' Asambl6) TERRTAllUCLECI

Protestoj «rrebtsisht», zotn i Kryehir... Ktu s' po ka qelsL Duke!, po, se jeID n'Shqipni (Kryetari

sltkunde

«rrebtsisltt»

zilen)

BABATASI (me

vedi)

Pse nuk Ilthen II' Jugoslavi~ TEHH'l'A

BUCI,~;(;1

Klo .Jalle fjale per me (Jer~(i 'furq e I' kshlene:

£1,

~~.~ r (',..J:

BO::>KU

:if

Ktu

'furq

lIuk

1m...

#', BABATA::>I

(me vedi e tue kiiq;ljre li;itlt klikaret) ~~:~

,<;?. ~;: ~.1 '~'J/!' '':~ _,';:fl; .' _\-,~... - :- _. .. '.

*~,{'

(t'ue i ra zUeli e tUtJ 'i tuejt /v1'!Jete Terrtabuctecit

.~.

tlwte 'lite zd)

." i "-

Vl!.1'» !

Kit n;'I'A It I

~:~' .

« Vit"/', etimdem,

~" ~~ . 'j:!;'- ' '

2f"

~:~~"-.",

. ~ r .1 ~.f..1

r."

./ '.'.

,;,-,"'j\,{~,:t's.,t~~

i1.

".~'

-"'~'.'~

";["";.,.~

~;T"":~;,-",-~

Bela!

(Boksut) ZobJi, jeni jashta rendit '1"dims. BOSK"'u

Lak s' do ba kuvendH; Por do fole e drejta rrumbull. A din ku na bahmi grumbull ~

Na qi quhmi - «intelektual»,

Edhe mbahmi «okcidental~» Ne shfrytsim l' Finances s' Shtetit. Ktu, po, 1'dam na s'jem n.lmjet 1'vedit, Edhe gjindmi gjithmone baskkiJ: pose gjithkuj Se per ndryshe Per shosho'in na jein' te huej, Sa qi sod fjala «bashkim» Nde~ Shqyptare s' ka nd@' i kupti.m. Pse jo velt qi 1'dam na jemi Por as n' mend kprxkund s' e kemi Me u ba bashke, m' besQni mue. Prandf!J kot rrin tue tudllue . Zot~ni .Temjtabucleci, Mbasf'~Th'~es nuk 'hin kateci, , . ~dM bot~ 'nuk b(!:ll Mr;', ~

'PO$" pan . 'bUke. . ~., (~

r ;

'l f.-

TER,RTA'B~ci~i

.,.'

(" < ;' -

".1 ':~'

';ZotIii

Kryet~r..., .:-;;

".i"

BOSK;l} q,'

('~

'r.

E ptan.~~jjaEi~ e gj[ItJl.8!" ytwJ1i.: . " gjitha,' rren~, e'k~ltai.f~~a'.t:x' T' . ,]'J'ale' ~e'~djha,J; qi;,mitt~(D.'Qjlff~",,: .. ':"~G;.."" "J>,":":;;.' ,--:'. .

j .J; ,:'t:~ '1'1 ,-,~,,~-.

E pa turp qi ktu llapzojme Per bashkim. POI', me gjith. kta, Kombi ingrate, 1.'mos s' ishim na Qi me dokrra polilike E me fjaIe kabaIistike Me e mane mendsh: del' m'sod ai vete Mnyren thom, do t' a kish gjete, Si, tue ndeje seiciIi n'veti, - Ksbtu si d<i na ka kysrnetiDo 1.'ki' n ll1ujte bashke me gjallnlle, Shoqisho'in per pa e trazue. Pse e vertete asht kjo, zotni, Qi nder ne sod klu n'Shqipni , Si Kristjan - si MlIbamedan, T' cillet sado qi bashke s' jetoj ne, Me gjith kta me shoqisho'in Nuk kan 1.'keq, e nder pune feje,

, ,

- Per pose shka il i ksaj AsemlejeAta s' kane ndo' j kundershtim, Edhe kane po, shum nderim Ndermjet vedit. Qe, po e xame

Ktu po e flasill1, ktu po e lame

Pse s' po flas, jo per me SIll'!., POI' ma fort un hall me kja-Na ShqiptariH jet~' mjaft be]{l, Mjaft barbare e. . . me sM! n' uje, Me gjith Ida, nder mend kurrkilj, Sod me sod s' i ve' me prishe As x.hami, as leqe as' kisbC, As kilj trut m'i a xjerrull kreje Per pune dini a pel' punc feje. 'Prandej, thom, nder kta gjash!e vjel. . Qi Shqiindja m' kambi.' ash! Shtet, Ata ra ,do, t' ki' n n' ujdi, Do t' ki'.ll' ra n' udhe e n' huW ~

't:~~~'i'~

,t~.;"

'.;'~ :C~...~.

..J

-It,

,;;;: "!"

-.to

\.1\.

. :~~~t;~

.~.

"'!t'

:~c:..

.",,'."~,",~

:~~.~r;R~.~~'.': ,.:~...;:::;"*.,,'1(

ligje e C;'trajte me i rlhanun Shtetit, Si me mane e dhilne n'mjes vetiL Q'

).0 ;\;

KRYETARI

Un nuk dij ku don me dale Zotni Bosku me kto (jale. KRYEKORTOI,I,A

N' «kantoniz'm»,

zoti Kryetar...

TFRRTABUCLECI

Ne parim antikombtar. Poshte I p'oshle I «kantonizma»! DTSA

.,jQ

DEPUTESEN

Rrnof~e Bashkimi

kombtar! KRYEMINISTRI

Shka kjofte Kantonizmi ne ShqipnL.. A dro jemi n' Helveti, Ku tri k°plbe, Shteti. hi Nder kantone na me u da'~ Na, shyqyr jem' l' gjHh uji vIla; Jem' Shqiptawe me'gjuhe e gjak; S' duem kanton as s' due~ bajrak ; Duem Shqipn,H' paalVarshme e l' lire! (dueretrokitje,) DE~UTF]'rENT

.QEVERTTAI{'E

Kryemirliish:i rrPQ!te'~/

." ".

. "",

- -

.>;,\,

"-, -

;.f-, .;

'1 BOSKU

Fort mire.

Rrnofte e kjofte. Vetj tjka, zotni. E vertete qi na n'Shqipni Vllazen jem' kah gjuha e gjakn; POI' hallbu - si Turkoshaku

Thote - si vl1azen s' po jefojme, As vllaznisht Shqipnin 13'po e gzojme: Kush me tul, kush me koc ))' goje. Qe, pershembull t' na tregoje Kryeministri ktu nji here, Sa zyrtare ka «kardashllere» Te krishtene n' Kryeministri ~ Nji, me thane, j(), ke un e dij. E po mbrende ne Ministri l' Punvet t' Mb.Fendshme sa, thue ka Ksi zyrtaresh, me t' cillt ai vlli\ Po e mban vedin ~ TARA VOLI XU;' ~~

Asnji, besa.

~~,

~k.- .

BOSKU

-~ ~~.

Na, mandej, ke~' pfule ShkeJqesa ~Pese «Sefira»., a s1W;i;fIJt thone, Mire a keq l' cille:t vend~1'l l' one

- .KIl S' po e nJ,ehma q,elJil' zo'n Ne '.dJ~~, l' h~ej

);

sod J)elif&qiSoin;e.

Qe,v~fili.\', ~<1l\~ lajllJojne. , :Pier' shk-&-II.l.lleIl bola pep n,e, ;

Miri\l"po 'j. f ksh.tene nder ta s' eke.

:'~ "-

,:",,-

.r'"

.~::,/{(tu .

I.,

Te,:rtab'Udlef:i

llJp~ uje. v..te~ si)f.'lb,torj,me gate e me kung.ull

'~'lijih'Il:e irO'l'B,e i ep me ,pi. Pin. ~edh.e liryekertolla me ate, gate,. >1/tamtlj;~'Jft?shlapot(l" mbus;, ktij KKJt8tu#1". KaJ,a.rifJtJ:(ii'e nja dltete ;,",o;';"~:

-;,.,:'

,,.':r,

":>

'! "

"">;;

)' ""

Prap r tri ini' a ma pak, usbLare Kem', po, rrah tete komandare Kolonela, e pak me thane, Nja tridhete majora, r lane Veshe e mbathe porsi Aleman: POI' wIer la, g' dj', a e ke 'j krisljan MINISTRI

Zoleni,

'\ ' i I'(,

I LUFTES

s' Ilalle mbarue

shkol1en...

BABATASI

(sinper

dhflmblJ)

E as me e pa s' kane p{t Stambollen... B6SKU

I ~, f,i

Jane pallavra, l' u ngjatet jeta.! T' gjitha dokrra e fjale te sbkreta, .Shka me m' fhane po don [{er shkoIra: Se ma: e nd'fjm se <;'msiI4e r holla: Po mund merren nder do shkolla... POl' asht fjetra, besa, n' the.s,' Qi un nper )u.sM 'k.tUls; round eq~s. 1(rye.miJbil!tDH..v!).<;'.p@ ,

~;~~ ~!~ ,'~'!;i.

I'~~

'it;...;; ~~ \,~~ '.,' 1.',-",

,;~~~,,..

se d,ik,ush ~ ~e It:u~h S';';,.~IJ.jj : Nieri, II; Â«~nik~~,a~e ~p~Tlm1~' Q.:

Be,' d.on '~01(:it'lj!:~;l!IJ1>1\ n'

:.SW:rJ~l1Ii,

. ;p,E!f'.t1jWf,~, little S4liJ.ip.Thin,'turU"

. (K tu' . Te;WrifJueleci' ,

~oliet eltel prPj (};f/B" 'I:Asembles). ,', ,. ..'

. Kjo '~b~ali~3'.EJ'jit;,zoteM; Perte

dll['e.~~l~llk-a'asnJtJ\i;l~:bJan

.te~~.~. .~e;,w~ltrliaht3,:n'iliaw.'an, , , ." .~ $'

~... ,,( '-J" I.' f~ ~;,

'J.

.. ,,~~

'-I

,j':

'..

>t~

~'. .

th&IDi"

~e-,"~~qj~plj,a,'do t~ s"hkay.e

-..'<'

Nder Finanea e Pune Bolo1'e: EdhO Whet Ill'ejt mbas dore, ](u l' jet c;ashtje administrate, Pune komande e pune legate ./ashle Shqipnis ndel' tjera Shtate. KRYEl\fINTSTRJ

Ky :1' i mendim i zotnis s' ale. BOSKU

E nji pune e zolnis s' uej, Qi n' kete c;ashlje pose gjiUlkilj, Tue e mbaj Ie jeni shatin n' uje. (Zlmrllle e madlte n' Asambte R.1:yetari sltkunde pa pra 'zilin) KRYEMATARJA

Po a per l' bame na c;ashtje feje , .Tam' klu mbrende ksaje Asambleje, A pCI' ~ashlie

BOSKU

,;,.

«kombeta1'e»

Per asnjanen, Kryematare. ,Iem' per \Toga e kurrgjit tjeter.: :. Rroga n' a1' por, jo u' leter. 1" kallxoj vel,e qi jam i vjeter E jam 1'egje me kSO kopallash, POI' ,1sht mire qi t'shporrmi prrallash E t' a thome' 11ji here te verteten; '1"mus l' a rrejme kombin e ve~eIi, Tuj u shite per «Iiberala», Per «modern» e «okcidental'a», E se mbrend-e ksaj Asembleje S' duem me u marre na me pune feje.

~? F

-,1.'-' {~~ .,. . {{:~,,)

430

i\-

,.,; ,-',,,,'.:r:i~

...,"

:p i:~'

...

~;:;:S:~i:~~':~~~S~

0,' jl~~~'

,""

Se na fen e kem' krye- kreje, Qeverija, edhe, zotni, Besa, mire po e ban dishmi, Se r;' frole liberal ash jemi J<;r;' liberaliz'm na kemi... Jo, po, kot na. r;ajm kopalla Per bashkim e tjem prralla ; Se na t' dam jemi n' mjet yeti Si mos t' ishim njerz t' nj ij Shleli, FisH t' ndryshem si t' kim' Ie Paj na bashke s' kem' bese as fe, as moral- as ideal, E -as kulture e as histori: Ne kem' bashke gjak e gjini, Ne krushqi - ne kumbari Ne miqsi - ne ortaki: Lagjet m' vedi - e fshalet. HI'vedi, t' dam me oxhaqe - e sokaqe, E me petk - e lJle djalekt, Me gojdhana edhe me thana: Thue se 'i mend s'jem t'gjilh Shqyplal'e. Prandej, thom. se ashl pune e mbare, . Mbasi l' dam de facto jemi E as kurrkund ndel' mend s' e kemi, Me u La bash'ke, qi. ndel' kantona T' a bajm Shtetin sa deOvona: Por tue ruejte njisin shtetnore Edhe t' drejtat qytelnore ' Per set' cil!'u minol'ilet, Qi kauloni t' ndryje n' qal'k t' Nel : Ma mire da - zotni, se ~ii. A se ndr)lshe, t' zgjedhim mbretin Edhe n'db;re t'i a lshojme na ShtetinN'dore t'i a lshojme l'Ja fatin t' one, .Qj.,ky t' jet, doer\wne

e vone,

',," ,'" ..ct: ~~~ .-~0

rl ,.~

'4'f~~:~

0"" o:;

. .o~~/;~~,o'"

\'.\f.~m

_ ,_ -"

t-~jX~

;,.; ;;\ ,:y'>r~i:,.: {?J:J"4;;~\\;i~i.ifg'~i'

~:\

. ..~

"-'1

r<r';(hf~m

'~1~

"', ""

, Aulokral permbi Shqyplli: Vele me zie.- vele me perzie, Pa ~a kryet pel' Qeveri E ma pak per Parlamenl, Qi per ne asht nji element Krejt damtues - edhe shkalrrues. Me tetdhete per qinde klikare N' Parlamenl s' hece puna mbare. Fort ma mire, t' kem nji Tyran, Se njiqind me dore n'sahan. (Zhurme e potere e perptasje kawbesh pre) anes se Deputetenvet klikare) BAllATASl

Ky po folka pravo, zdravo. (Kryeministri

i ban me s11Kryetarit qi t' a kepuse bisede'P) KRYETARI

Pese minula pu'!him. (Johet e del) NJI

DEPUTET.

Bravo!

~ . ~r: ~'~

""~. t,.

Se kj~ 1M krejt per duhan.

. ,

MruAIL

GR.AMENO

"'",

(.tUB ljeslte)

,,t.

ÂŤRedillgotiÂť

Ille fistan...

, - Deputetent dalin p'1'ej ane s' Ase1nbUs, s~llm:ica e madhe, }7,..,." e tJfJWtueu zgerdM .1ljani me tj(}t'ri'll.Kushndeze cingaNn,. kush ~~..~, shkon me pi uje9~'(jrJe te katrovaflet; kUsh rrethon lIjanin a tje1~'):>J.fi1tP{nister, per me. i po:rosite']J~rTulo'i 'zlJr(} 1JZtdn, akr.abdn, .1j' 'fnikun, bashkebesillltarin e vet, anat(aiJeta, semw/lRlt(abeta, detin. .. .. ~ iii' "~;.

. ;'~:

, { \.

-1 "

. ,",

~ . }t2/

:;t,:t .1,'f:~,;\'."

~ ,~..:'~:,t:"'~1~\('~,

:t..t "

~J.

,. , ~.' ,.

'i.~1\..:!.~;~i;t~~~

J' kuenta, ateltere date prej bw'gut -

sidoqi kjosltin -. Nji pate {'tasin veshnevesh me kontrabandaxhi, ortake te vet,. tjeretfuten ne zyre te [(ryetarit, ku bashke me te intrigojnper pune tiJ morarium te [(orr;es: per pune te «misrit» te begtervet 'te Tosknis: konope e jullare begleresh: pel' portogata nipash e sternipash: per plane qytetesh i3 kryeqytetesh: per nande mije "Napoljona t' udhiJs se Dllrrsit eij. etj. etj. ](a asish, mandej qi hU ne kambiJ para njanes a tjetres tribune, kane xane kil'l:end me lljanin a tjetrin Ministra.sha dragamanash se lwej. - Mb1'enda ode8 se katrovavet e ne prak te dritore8 se saje, thye>-:r;hamash,qi ep n' ode te shkolliis, nji sheqerxhi Tirane, oriak me nji Deputat Shkodrane, ka qite me sltite Itattve, sheqera te kuq me «gjeta» ne krande, limantoz, xhinxlti-birre, mastike, voe te zieme etj. si me thane, se ka qUe nji «buffet» per Partamentare. - Nji malclter i Mbishkodres i klishtene, qi tue ndodhiJ ne Tirane, kishte pose shkue mendie bisedimet e Asembles, pvete nji m'UltmlJ:edanmalok, prej Skraparit: A turr;e kane fote a po orumr;e? - Jo,. kane fole romunr;e, . i a ktlten i skraparasi. - Odat e komisjonevet vlojne me Depu- . teten s~ t'eres kjori me miza. Dikush vesh ne vesh me ndo' i mif!, te vetin ftet tllrr;e, kush grekisht e te gjith n.ji shqype-mushke, te bastm'dhueme, kakare!!e me terme e trojta djalektale te ndrysltme, Tash e ma vone aty' - ktu nder ta ndilten fjatet «demokrat»,

«al'istokrat»,. «analfabet»,

«te

«dUrtator», «fe.udal», ~<vagabond», «vagabonduzhi» ,';,.' «per (lamur! », «i poshtem; ," <<pash.a Shqypnin!» poshter.m», e kso fjalesh tjem " bikude. ~ Dikur del 'KrllitolrJ..,

prej zyre se vet. Kafazi i bjen.zi~es, kokrra~'kokrra;'~ p.l'itu(31he'lJl,T . i t~ dekun ..- h,1jn n; a'f{.t/ - si me kene tue sMue me ruejf.iJ.'.ft'tlo.' t' Asembtes.. Si u bd nwnri 'lega:.z,',u mbJj~1dera e kif-vendi?X:1inH. filt. --'

,<;

~. '" ,~ ~.

KRY&illAH,'r '""

Kryeministri

'. ",~;

;0;

. "'..

'/;., ~ f'./ ,i''','

fjalen,1hr-.

., Velt, Z(,)"tRI,],1.,,b~j If.x.!{d; ,"" " Fjaljjs, ,;'.:S'1}o8~:()}it:nd~e~h',B;lOS'm(f i, fa:'

. .

~ '.~~~

~~;: 'f"I'('-

" :0';'

KH YEl\!lNlSTRl

Nitt, zotni, si kjesh 'tue thane, - Se per gjyse fjalen patte lane Qeverija ka nder mend, Me punue shum per kele vend Per kete Shtet... NJl

Vh!

DE PUT AT Opo;wrAH

Okcidental... (si ne gaz) zoti Kryetar; m' fa!. KRYEMlNISTIU

Kjo nji here, si tha~e ma pare, Qarmatise Ila popllin mbare; E prandej pa mtmd aspak, Sod mund l' ttohet ligja n' cak E «xhelep», «page» e «verg!» Mund do t'mirren dhe n'mald. DlSA

'" '.,.

DEPUTEN

QEVElU'fARE

Mire, mire fort. KRYEMlNlSTRl

'Mandej zotni, Thorn asht mire qi edbe nder ne -- Si kudo ngjeti mbi dheVett nji ligje t' hije n' pune gjithkund, Ne qylet, n'malci e n' katund, E kanuja t' zhdu~et fare, Qi asht nji ligje kryekput barbare.

~ ~i ":..j ~\"

~:'" -<.'

'l'AHA VOLl

Mire, po a thue - do t' kesh mendue

it'

.13'"4

. * .,., <

'."..

.1"' ',~~: "'*',f}~.~~:~~~~~j:!.!1:h.~i:~~

"1':-,:,,,,.

.;>-. '.

~ ",

'f:!~~

;;01 f

Cilla ligje mandej me u vu Ne zbatim nder male t' ona, Q'merr prej Matit te ValbonaT' cillavet veteTurku i Azis, Qi aq l' madh dam na i suell liris, Per pese shekuj rresht e rresht, Kurr kanun me u a preke nuk desht. .

KRYEMINISTRI

Ligja e Shtetit, merret vesht. TARAVOLI

Por, kjo ligje a 'i ligje e hueja-

E Turkis; ndersa kanuja

Asht nji ligje,' po, fjeshte Shqyptare E prandej nji iigje kO:p1btare; Pse ngallite prej shpirtit te komit. Pd, nuk ban qi prej avromit T' Asembles te shuhet fare.

,,<~

.'~~ . ~~ ".,~;:t, ~.i,:;')"

.KR1'EMINISTRI

Po; por ligje lisht kjo barbare. - TARA VOLl

Si e Turkis. KR YEi\IINISTRI .#

S' asht njapernja, KujLoj un. Por, me gjitli kta, Per n' paste l' ,meta, J[exlleleja Sod, qi mbledhe lisht Asembleja, Ajo mundet me u qo,rJur, ""..

Â£).

ji~~~JJ'

".1-

.",'.

Shka ka 1'teperm tue e krekcue, E shka I' mangel, tuj e plotsue. 'rASAVOLI

Mire; po pse, thue, t'mihim }\' uje, Tue qorlue na 'i ligje 18 huej, As mil mire l' qorlojm 1igjel I' ona ~ Te qortojm, po, sado VOila, Kanfl'n l' one ~ Pse edhe zoln i, Mexlteleja s' hln . Jl' hulli KRYElIIINISTRI

Jo, po; hin. Pse s' !lin ~ TARAVOLI

S' bin, pra K R YE~aNISTJ1

Bin.

,,,,,';~. .'~<-.

TARAVOLT

c:;-~{~..

~,.,?

Ve<t per n'da<tim

S' bin, lilholeveltl! qi Shqipnija

'}" lurqizohet.

-1.:-/

KR YE'I'AltI

."J"

'-,'" .'-"-~-~

Lum zotnija,

~'''': :-:~~,:"

J~ni. jashta

rendil TARA

t' diles. VOL I

Si urdhno'n. ~~ \

.....

;;,

KRYFTARI

Mbi kanu l' Mirdiles

S'rnund I'i a verne na bazen Shtelit... TARA VOLl

Por as n' Me.1Jltele t' Dauletit Jo.

KRYETART

Nejse. KR YEMlNlSTItI

Mandej, zoln!. Tash qi n' vend poka qetsi. Na e kern' bit me mend pleqni, Me c;ile rruga sa ma shurn... BABATASJ

(me vedi)-

ShkuJrnit. t' DFi.nj;t kulihum. Mbani ato,. qi jane, nji hera, Mandej c;ilni !'fuga ljcra.

KR YEJ\UN'lSTR~,

Kshtu nder }l)e.11dI)dhe, na kern', Nji ure n'Mat me lshue e nji n'Cem, Dfn'Shkurnbi, e tri n'Devolle. BA 1JATASJ '\

(me vedi)

Edhe. nj,i .Ti.rall~::-

St!luibe.LJe... l.I~) f . :iJo,

..t'.

j3.~;j!;~',;:'~Y ~:: ~f.'~}~:~4;,~: ~,:'i:~;;["'l:_ ~...~~~:,tj'~~.: ~'. ;,If;\1t'~.. ;J[' 1lt:~:t,'1' :~...' 1);1-."". .

,",,~.

-='~.'t"L",;,~.

\.\ '

'1.

KRYEMINISTRI

A l'here na kemi me bit N' skele 1'Durrsit nji lima... N.n

DEPUTET

OPO~ITAR

(me' ironi)

Mos harroni me vu fnerin. KR YEmNISTRI

Kern' me nise edhC inzhenjerin, Per me mate Drinin e Buenen, E mandej me xane fHI punen Sit ma pare. POI' prap pleqni, Na e kem' ba, me nji shoqni Me u marre vesht. me 'i shoqui l'huej. Per me tluL.. BABA1'ASI

(me vedi) Me mihun n'llje...

~{'.

'1" lana knetal bregut l' del,il ; Edhe. mbrenda kefij vjetit Nji udhe hekril fill me xane Q'merr prej Durrsit del' n'Tirane. Prap nder mend ka Qeverija me pre pare...

k ~," ~'"

~;:.

N.II D~;PUTET

~"'" . .

(;:;

iJ ' '

'.':i.. ,- ' ' ."

;;J;

:" .~ ; ' '' ' '"

,'".. . _. . . -.. .-:.~;. .

QEVERlT;\R

Lum zotnjja, Sa per pare kish' me t' lule, Tash per lash fort mos me u ngute.

~L~~;:,Â£' - -

"';':

KRYEMINISTRI

38 , .~ <l

-:-~ 'I :, ,;. ."

.t-" ~'l. '..

.; .M.'

:> '

... 'c~:ft:: ~ ,,"--r'

.~ '~l'

,1:':-"...,. ,~~..;'.v" ,

','\'""-

,~ NJl

'rJE'l'ER

DEPUTET

QEVERl'l'AR

(nen zd)

Pse thue jo ~ asht mire qi Shteti Pare t' presii., qi gjithkund ngjeti. DEPUTETl

QEVERITAR

I PARE'

(nen zd) Mire, mol" burre, pOl' un po drue, Pse mandej kem' me ~ pendue;

Pse ka gjase, qi me ato pare Kjo Financa e jone shqyptare Ka me lei rrogat per ne E aq mend n' krye, kujtoj, ti i ke, S' a. me dijte se 'i «Leke» i jO,ni S' kapet kurr tl:' «Napo!joni»: A t' hin n' krye kjo pune ndopak ~

,;'

(~ i'J~

r~ ..~. .:~}~

DEPUTE'l'I QEVERI'l'AR I DYTE

"-'+::'1

(nen zd) Jo, po, ktu je tue fole hak.

\ KRYEMINISTRi I

Tashti prei zotni, po 'e "sIhlani' Punen vete edhe po _~-nj~lmi, - me dashte me iole . SeQeverija mire ka krye

me arsye

Njate detyre, 'qi vu i ka komi. Prandej tjeter s' kern shka thorni, Ve<;se presinf «votbesimip» Pre' Asambles, edh~ pe1qimill Per kete veper t' Qeveris; ,

Pse edhe' .sod Shteh .i Shqi,pm,ls, -~

I ~. .

.:.

:l:.,.

'i'{iY,

j.1

';II ,1

Nper veprim t' kesaj l,Jeverije, Ka sbterngue neje miqsije Me te lana sbLetet tjera. Prap shpresojm, se tue dale vera, Kem' me marre do pare uba. Deputetent Qeperitare rraltin sltplaket si te ted)U'!fI, ndersd t' .Opozites perplasin kambet - l'errtabucleGi, Rryekorlollt, 1\alangerr;ipergezolten me Kr.ljemill'istrin, i cili - mbasi vete as i marre as b !tude s' asht -- u a ep doren disi pel'dhuni. Kit

Y);~'AIU

Ka IJalen Hundelesbi. HU~DE-

,'I

I,ESHl

Gj{l

-j

r.;~

Kryemillislri askund s' i aka, Me njalo m~kllada t'mdba Qi klr; mbrellde lash na i ka Ib;i.: Mbi veprim Ie Qeveris, Per l' i a sjelle t.' mbaren Shqypnis 'rile na thaue jo r,' ka punue, Por shka n'mend ka IlIQveprue Per ShqypuJ., k~shdi Sit k(lr, Here we 'i rrege e here me 'i ure, 'rash me lume e tash me kneta 'rash me sa Ijera f:jale t.' shlll'ela, Me t' u bit se asht fa,!1tue qi~nll, E jo ma se don me shdritlUI Asembten Illltigjendje te ShteW, e mb.i perdo:rim t' pushtetit, ,(Ii atij'n'dl~lie kombi' i 1m lane.' Pse s' na thoLe, s'e Ii' i ka' llgrillle Njata 'izet 'miljon Frang ar, Qi. per vj,~te kombi Shqipta.r '1.....

>to.-

, ,~

?f!.'

~ ."-;'

"""".,'",

~'~"""''''' ~= '''''.,, ,

',~.

';1

"'.",[",-

''--

dorzue i a ka L.,

Qeverfs

.'I'.,~-

", "

Ndo'i deLyre me La a thue; u hi ~ A u ftil shtek a u thye kund V{l ~, Pune a u kap a u nis kund range ~ A pOL l' gjith nder shqeke jane shmange Shmange nder shqeke te do zyrLarve-

?: ",' "";"":,:'"

",,'

',~

'1" do zyrtarve - e kumbarve . 'l'e ParLis - e l' Qeverf&, Qi kane hype n' kurriz 1'ShqipnisL Kit lJ~MlNIS'l'lU

ProLesloj rrebLe per kto 1Jale.

~~,

HUNDEI,ESIU

Lutem fjalen mos me 'e ndale, Se na Mr nuk barn kurrnjani, EdhC dijm sa ban basLani E sa kasLrave<;i. - Komi Ka dhilne pare kLu: Ie X thorni Ku kane shkue kto pare L'shkreLa.

,i~ ;f! '",'"

':1 ;('

KRIEM1NISTRI

'Kqyr fiudgelin, t' u ngjateL jeta E 'at'here 1'01. HUNDEIJESlrJ

Dokrl'a! Pallavra! Se un e djj .<t'jane kLQ paftavra, Keto

shLupa

kote,

!eLl'ash

,-,}'

Qi nil { eret zotnija e jote, KIll.. p.erp.ara. Ne B11:dget.

P~r b'll;(}get~ Jll'b~~)po He't:---;-

Ltm~ ,zotnija ...

:>1'

4>'

'I>

1-:

~,;i

',~;~

aJfw19'~; <{J{.)i.ed ij Ib>r ',';c ,

-,<!s-ht

.\ ':"

.;~.., .

...

",,~'...'. :'

".'

v.:'~tJ4~~"

-,'J!. .';-r"-',, , ~~';

.""'"

.,.,,''''

HnuulJUIl per po::;emije u::;hlare Nder::;itsad nuk ke gjithmbare, As dS' mije ushtare nen anne Si po sheh, budgeti ft' i larme... KRYBmN1STHI

Nuk !ishl e vertele. . HUN

DE L,B::; II I

Zoln i,

Ash! e vertele. E un c dij, Se me pare e gjak Shqyptaril Jane tu' u mbajle do qoj pazaril Do bihude e derbedere, Te pa rod e njerr. Ie pa ndere: Si edhc ndodhC ka tash lie e vona, Me dh,lne Shleli Napoljona, Per l' 1;\ bor:lJlteImmhll.rxhi::;li, BOJ'xlw t' lnrpshme batak'ii::;li.

$;. ,,";'',01,

It i~

BAHA1'AHL

(me 'lJedi) ~k' iFV, ~:., 'i,V';

Kshlu i do mushka dnll...

HUNDEIJESlil

Mandej

f~y 1<'1." ~~~_'

JCIll' lue pit ::;i alldej e k!(~j Jem' !Telhue na me «nl"ijc», Njerz Ie zot'l Ie y'do trathLije. E pu: a Abdull Hamid ktu ka, Qi m' i u dashte Shletil me hi Pare «afijesh»

~j;.'

. 42

* :.(

: "

;""i ..

~.~.

.~-t' "

Ktu Kr;1jeministri vrdn vetullat,. Veshlapota kotet,. Kryekertolla {lene. -

"~~

Terrtabucleci perhapet

Q' taksirilt Ka - pves un -. Shqypnija e ngrale. Ku s' ka popuUi lHlke me ngrane, Qeveris ne Budgtt me i dhi\ne «Fonde t.'mshefta» per «afije» E per «qCf» t' ndonjaj Pari ije L. Se budgeti, or zoleni, Ne lIji Shlet, ku, si II' Turki E si klu, po, lie Shqypni, Par1amenti as Qeverija S'duen me dij le se shka [tsht «Vllaznija», Shka «Lirija» - e «Parasija», 1'jeter s' ashl velt nji peJhure Marimanget ende terlhuer, 'Per me xane me te lido' i mize... KHYETARI

(tue u-~ue me 'dale) Ktll bisedes

po i hjekim vize.-

- BeJedija e Kryeqytetil Na grishe n'darke n' hOlel L'Ismel.il, Prandej, lutem, n' oren tele ,Sande t' gjiLh Jlly me u gjete. (dalin) ,

. RRUGA E DURRES-TIRANE BABA'!'AS'l

(me

Besa bese, si m' duket mue,

vedi) ,

N' shkoshin punet si kane fiUue, {{Popullore» as {{Opozite» S' kan me qite -

, .t

,~ ,;.~ .',

kurrgja.."ne drite,

, <.

;1'1,

, (."

."';-,;. ~ '.-'""'

""..i;,~

N' be]{J Shtetin Kane me e qite Shoq me shoq tu' u kacafi te. Dishka m'vjen se jam tue ndie Ere uaroti IIper ajri...

1 ~

N.!I Pow;

T' u ngjatet je/a! ~()llIi Komiseri n' Polic! Neser l' pret, -- ora me teli'-BAnATM,n

Po per It'pUI1(i~ - a !Jan me t'rvele~-POI,ICI

Sod kane ardM me. b,1 day,i. Kin' demek se ti i ke rlt Kamxhik qafes uuk dij se kiij. \, BAHATASI

-:0..

}:" :~f. i'/l"

~~.~

~iiJ;<v

At'here nieri prap se prap, Edhe Ishohet, madje vrap, .Me padite te Komiseri. Si asht kjl) pune; go-TIulre lIied ~I

;~;.

~r\'';''I:',(~ ~("'Y.

Kam me ardhe, jo, po; InOSdruej - (Potici shlwn) A sheh Ii ~ paska pa.dile Kambe-kujnili i faqes s' ngrijte... Gjft njimend per te Itudite Puna e atij zogut l' gomaxit Qi palte ble prej katundarit N' rruge l' Kavajes. Asht uteri s' pari, Mandaj bfthet zag goroari ;

Sase Akti i Pare

r~~:~~ .. P...;",~A* ~f ~~~

.," .

1 \;(

J":'C

,"'.~

.r.

.,;

.',

',,":"'"""'"

"{'''''~'''J'''''T'''':i

'i":"'f~ \,.';: ~

LAVRIMIT

RRETH

TE GJUHES

Kane blue ma se IrpllIbedheie vjelp, qe' se sill mbi kl;lo flele (1) shkruejshim: ÂŤNuk do U. demora1izohemi gjithaq, lue helue ndl'yshime, edhe Ie medhaja, sidomos orlhogl'afike, nder shkrimlaret vele. Gjliha, ne ll'ajtimin e vel, do l' i ket doemos keto Ie meta. Tue u 1'1'8hun <;ashtjel gjuhsore shpesh, edhe lue u mundue me shkruem me nji fare kujdesi, 01'Ihogrofija lash vjen velit lue xanun vend. Mos Ie kujlojm se na Ie so<;eml kemi per I' i a mrrijlun me e pa gjuhen lelrare omnibus numel'is Ie Il'ajlueme e Ie perkryeme. Nuk do Ie harroj m, sa mundi e koha u lyp, perpar8 se Ie xljshin vend aty ku gjinden sod'gjnhiH e popujvet Ie qytetnuemi\ Ii'

Em'opes! E kn u rrljme na mandej atynve me numer e perparim1... E'8od, sadoqi. Ie rrelhueT)1eprej shkrill1esh e sllkrimlaresh, jo gjilhmone Ie pjekun per Ie lTokun pendeJ;l, pl'ap, ne punen e lavl'imit Ie gjuhes nuk jemi pesimisle. Ankojn: <<'1" i ishim perve~hun' punimit ma me ndei'g:jegje, ma perimend e methudikisht, ndl'Yshej do t' ishilll sod: kishim ba hapa viganorelÂť Pos!, kete e dijm; p~r, 'kur kemi para sys!! kohet e femijnis, 'po' alo kur per Shqipen te bijvet le~hqiipes nuk u biejle nder mende, mesa per hindishh'n; pot KI1l"mbndoj'lp;.~e<:vetem lT~th agimit te ketij shekulli, 'bashke me zgjimin e ndiesivel keniiblani; nis~ Ie milTet 'para dt1(~ri'sh ky visar.,! Ie ,raret, dhimbeslieme I~e tl mat~, si kapel pel' sevdp nji .femije 1 '1aska~~ tuem, 4 ,gjelun lTugash, gji1jae ttskuj... m' alillierpna kande Ie jelll"-opltmis'te.', \Edl~e.aq ma .Iepet. pse, I' ail'eq~pifi1, ne.K.u-rrnji.pike na s"e\k.eml...sy-\ nin <;ileIe' lavdohemi, sa ne kele, ne perparimin e g:juhes: Sbka Ie' MUeje, Ie fe thei[e anmiku I " ' Kaq per Ie. kaluemen. S~(~'pOl',pak ndrys'hej. FAshl nevoja,.-- e klJ.sl~ ,rmk e .sheh ~ - t'1 vI'he! ~ji fa'c' gjitliketij. deshkit te rrembyesh1(l11"t~) . shkrimit, \Ii na ka vO perpara; ketYll({t'theve, me,pale- auk tore. ""'~f. , po t'"is!ltekohll tasl,unate zhduket ajo mendesija. ~ gabueme~e".. ~ij?,: te S'hkruemhlJt'a e al't~1dlj,.ash! mjaft te dijm te rresLtlojm men!lirae,. ." Ie !JUkUTI\,edhe Ie naIti', e!the ti! drejla e me veEd 'pa j ,nytrr;JiI!;',ri.~,. ,~. ,-. ,

Of'-

:.'

.,' 1~' "'...if.

",,',

(1) Kil. HW~.i

.4til6S,i'M8Irc J'931. <:' !:. "',,"

,.r. .,'

I I'

..\,

...

..'

':o-,~.f.

,io'~,,~, '""

~::1~':M;{~~;t,:,,~~1~t~;,;;~:A;..;~

';,:t." .,..J~.

\).~.

i,..;,-

-""''''''{''''I' .

ri~,~.j:,f;'

.~.

.....

ndasllti p(llie tue i mbajtun per pedanta, ndj'!ksat skrupoloze te rregullavet ti) gramatikes... Ma zi, tue i perbuze hto si nji gjii elaslike e e parands!. 'rhone: «Djeri qi te vendollen nji here' e mire parimet e shqipes, jemi te lire te shkruejm si te na teket I» - Edhe shtojn: «Vete shkrimtaret, te cilet na mbahen, a por i mbajn, si korifejet e gjClhsis, e veterauet e pendes, nuk biejn ne godi shoq me shoq... Pra, ve~ mos qofsh i zoli; sr, sa per pune te gTamatikes, s' duehet ~(lIn kryetl» QUIllI Sod, ende me shenjet e prangavet W rolmis ne shtat, W kerkojm nji sig'mi mathematike rregullash; so(l, pa kalnen mire nji gjymsi' shekulIiI, qi'se kemi fillue t' a shhuejm, pa gabime, ne gjnhen amtare emnin tane; sod, te Iypim perpikl'ni parimesh e ligji'sh orthografike e morfologjike, krejt njashtu sikur shohim se i kane gjuhet klasike e modeme, te pnnueme tash sa shekuj, e prej huktoresh, xheni!... Apo? Nuk I1sM teper ~ 'I'ne perbuze gjithkend e gjitheshka, edlle njato pake gurra, monomenta . gjuhsijet qi kemi ni' dore, demoralizojm e pengojm: nuk ndertojm I

* * *

POl' po. Ne shkrimin e so~em, shkrimtari ka detyr;- te shkoje tue u mate. Sod nuk asht ma nevoja Ie thomi si nder koh~t e prendueme: 'I" shkruejm shqip I Sido; mjaft Ie jet shqip! «Kemi mrrijtun, prej Zotit, ne piken te shtojm: «Te shkruejm mi.,.if!» Tue shkue ngutshem e pa mendue si do Ie shkl'Uehet, hijn edlle asht rrezik te' na mbesin ne gjuheu e shkrueme do shtrembenime Ie pa hijshme, te cilat ma vone mund te marrin tngrin e nenshtetsis, edlle, po deshtem, nuk kemi per qenun ma te zolet te shporremima sosh. Ne kete levizje te pasigmW, qi ban gjuha natyri~ht, djeri t(l xliji veud, Iypet te perdoret penda me shu 111 I' mende, matuni e ndergjegje. Pose kesaj, na do te kemi gjilhmone para sysh faklin, se shumicen e nderrimevet e bishtnilllet i hani gjuha mbrenda asaj pmjudhe se gjate, kur kjo ,ishte e lanun krejt mbas doret; edhe endej lirisht, pa ligje e pa nji fre, qi t' i a rregullojte vrapin. Prandej, kurrgj11 ma e natyrpsluue: se me shkue tue dale. aty-ketu pr~j f hull!jet. ~1arriIn ne shqyrLin1 ndonji pike praktike. Mende-ja,.

rnend-ja,.

mendje-ja

Pprsa i perket perdorimit, shkrimtaret, - flnsim pel' keta te so~ijlUtdatlen d)' degesh: Nder ata te jllgntzolnon: Merulje, fllentljlt) mendjes, rnentljen. 'Nder gege: Mend, mendja, mendes, menden. Kujtojm, se natyrisht nuk kemi pune ketn, ase nemose ouk do te kemi, me tl'ajtat e pacakhlCme mend alJor 'I7le'lIdje..10 mend, sikur Denr.t-i, .§end-';~Kelm.erul-i; perse na ka kishte rlhane, si atn: mend, mend;.

46 *

~~~~~,'

.i;:t~'&.~

;

""'\~

As nuk e hesojrn te kemi mendje ne LC paeaktuemen, motre me substantivat verbore; .grindje, Vjedhje, gjen[Ue, sltkelje. E shohim, pose tjerash, nder te perbamet e natyrshem te popullit. Keshtu, nuk thote kush; Mendjemadh, mendjellOlle, mend;Jelehtii. As, persa mund Hi dijm, nuk i shperdore populli frazet e vjetra me shtrembnime keso dore: Venja mendjen. Nuk e !eam mendjen me u nise. Me tllOle kjo e bija e mendjes. M' a t/tell mendjen. Mbushja mevdjen. M' asht n,qulun goz/tde nif mendje. [ a k[k l'ritun mendjen. Hieqe mendjen pulash. Slt!e[t t' i Mj mendjes! etj. kesi typi. Ndashti ketu mund t' ushLohen edlle adverbat e perbame: A njimend eke? Po, perimend ! Te gjithC e dijm, se ketu kemi pune me trajten c kallxores latine menlem, prej kahe na mheti ne gjUllell tane fjala; njapel'l1ja si [Jjind (nga gentem) e prind (nga })[tJ'entem) - G. Meyer E. W. Te eilet emna, per natyre, shqip Jane gjinijes femnor'). Na e disllmon trajta e eaktueme, c cila na del Il\e nji here: mendja} gjindja e prindja, qi nuk kane mundun te dalin nga e paeaktuemja mend, gjind, prind, pih'se, si tham, na kishin dhane: utendi,' gjindi e prindi. Edhe tf3 eaktuemja e femnorvet del ne - ja vetero' nder ata qi sosin ne te paeaktuemen ne nji

-- e

te ngulte,

si:

dele,

zltele, ande.

Gjithnji e mendojm, se s' ka pase gjase Ie dali mendj(t nga e paeaktuernja mendje, si mund u pli nga shembujt typike, nder te eilCt frazat kane mendes per gjindoren, e menden per dishmoren. '1"i prehirn veshet, e t' i ndiejm nga populli i paprishun frazet analogje, edllf' kcmi per te vertetucrn dezineneen e pareshme, te natyreshme. ThoW: Asht nje1"i me mende tif tretun. Jane gjinde e 1!eshtire. Jerni gjinde e pash1colle (njerez matil), As/tt n:jer[ ne mende II}vel? Slbkol ]ia tejen e llJ'indes. Nderoje p,'inden tande. Nuk i .

besojas mentles seine. Ai I:ihkonmbas mendes se !'ij. MhCshtjellimijcmi te mendimit se ndodhi prej ndikiUlil tC U'ajtes se ~

eaktueme mendja} e eila, si tham, u droclh edhe ne te pacaktucmc (mendje). Mund te ket ndodhun edhc nga ai shpirti imitativ qi ka populli, '1' i ,sjelli trajtat mbas'lypi( t' emnavet tjere, sidomos kur i kande t' a bicje keW sa ma te pereaktucm. Ndikim te forte kane M.m pa dyshim te SOS1Jna-l e emnavet verbore (~je) (sltUje, Iilemje, tkir'rje) qi kane shkue l1Ie.tl; perpqjnue odlle nder tjere substautiv,t. Vetem mhas kCtync kritercvet lilllnd t"'j zllvilIojm trajtat e c;uditsluue, Ie himc ne gjuhen c sor;me: 1'e ruejlet nderja l

1" It

rritel

nderja!

Me andje.

,. ..."il

' ~iJ;

Me bjen rasja. LYjJet ves/tjlt e mbatltja. K[t ,'([m sl!wndja ntJer bltkt~. "' '1 Pel': ndm'e-a apor nder-i; 'ves!tiJ-[te mbatM a,. sli!unde-a, antle-ja. K-l's. ' ., namen e popullit: TiJ ralte sm.!tnaa.! - edhe verbja e perham nga enmi' me dezineneen origjinare: JJ1'a ka ande, tn' a kande. Nga ky ndikilll' i trajtCs se eaktueme, duk.et. te, ken nisc- me 'It 'peFd'@"

~~' .

':-r\

.~ ~;~,.:

-'("'

'1'.

,~~t:}

1;/~t~:.~eJy;

~~i,1; " .<~q1~~:

. ~- ,./::;'f:1~

run le lIJanemel adverbjare: flli; nad.ie e nil mu/'ltmjl'. Keshlu: Jdll/timin c mummjes, lene per ?la(Ue (per: 1Illm/1l1es e nades). ajllM ?lwljl'n e kaloj ne zyre] mU1'(ttr~jellne shtepi. (per: narlen e mU1'allwn). Sa per adverbin e so~em na,de, mendojm se nnk 11shl 1jetre, ve~ hjektOlja e emnil nate (natet, nate] nade). Mantmnga (15!J2) ka: E me nutel CiJuen? - E df mattfna rosa fate voi ~). Edhe sod, pOl' mc dishmore: na dllilet se lIlund LC thomi edhe

1 .~

Jam z.qjlleI1m'etme nate. Gjithashtn

,f~

, ,

per advcrbill mumme] te

eilin e mbajm hjektoren e emI)il rub/'Grne~a.K3Shlu: Nii rubmrnet, (1Ilbmmanet). Nji valle e !lIo~rncdarsemash kendon : Mire m{m/.nw. mire mbr(l,lIUl N. N. - Mandej: Mbrame s' e1'dlw, par tashvij mbmma (ne mummet ne m!Jrame) me sklijimin e hjeklores (-t) le ram. l'erfnndojm. Tue u difluem kundershtarH e LCpacaklucmevct mend e mendje] !lIC te eakluemel mendjes, mendjen, na mbajm per te vjetren: mende~j(t. Vetem kcso dore i kemi te rreg-IIllla lrajlat e rasa vel : Mende-je; meniieja, mendes] menden] mendj!'/. (Krs. lI1e: dele-j(l, krllnde-ja, Veme-jlt). ,

"}; '~

:'1'1-

~j \!

~ ;\'

Prakli.kisht,ne mos da~im me e shkrue eumin ne fjalc me. mbarimin

I. ,~

e natyreshem (--e te ngulle) ne LC pacaktllcuien, (1) mbassi i jcmi larguc lypil tC hereshem edhe e kemi ne perdorim te cunguem; sod, per me i ligjue l'aSllte lakimit, na dukct c arresyeshme t' a shenjojm tC nl.mt e kesltj zanol:ie me nji e] apot' me IIji hijcze: menrl'-ja, lIlende-ja.

~ -j.

~ :J.

* * * Lidhe me fiHyrillline kesa,i t:iale (meltlte-j(l)luba e Ilja.lYllcernnave,

J i~

le eilel, ne gegnishten sidomos, tfaqen te shkurte lie tC pacakluelllell, e i:lla}1dej IJlanin skajimin e femnorvet - ja ne te eaktucmen. Nuk ka hije knlTkun.d, tdhe lIa duket faret e palogjikeshme, qi nji emen, lie LC njajtin JJU/lIei' te iliaI'd di' gjini te ndryshm!'. I\eshtu; SMndet - .~lielldel~ia"l,e,~IiDC.olija]Mjet - Mjedja, lot. todja, Mat - ll'!aJjn" pushtel- pn::;hted)a, Vet-,

Vel1a, etj.

i ~

~':11

Prandej. a t' a mba.ju: edhe lie Ie eaklllclI1cn gjinin mashkullorc le .~e pAcaktueJII@s,si qindron ma rod De tosknishtcn slt~nc1et~i, lot-i, V/l,sIUet-ii apol' ,l' u j iJlel edhe lie te j!aeaktllclllen Jllbarirni i f'emnorvet (- 6, - 4) : sltifnl1e(te-.in 1/torde-.ia, Le.zlw-ja, lode-jll IKrs. frazet.: VIt" morde] si I;;'II more 1nl~! .4.,e ki shiJn.dedlm (shii1Ide'ell)? S' i' a 11/'ilte IQd,ja, {orion. E kQJ~le q.ite ne .~ltorrle-- (i ka rr/llll s/i.l/l'dja).

4 -OJ ii! .~

t 'I

~ "

.f;t x~ "

((IJ

QJshe' ne Buzu,klln i kemi lOe zanOreli e skajimit

7: .kete s.o~e.m: Menll,e \ . },

Iff rame. Edl\e ai i ka,:.ii ge-

gjiynl.'

..I) ! ~ <~ 'n ~ :0\; ..

,,' ".~.

{ ! ... ~ );ii.-'i-'.

;k:j~.t~':{f'

tfo.;i.'.~:iA

!:1

~~ :t: A tnujte me ardltun? I'~ thone cdhc c shkrucjn: Mjall 1t munduen dje, pOl' nltk law); 1/IUjtC me na 1ltujtun niJ tojiJn e fotbatit. - Nuk c kuptojm, pse nder gege sidomos, dy verbat c ndryshem per veshtrim e per trajte, te jen shkrim ne nja. N!iersa,krejt tjetre asht me mundun~(posse)e tjetre rile 1nuitun (vincere). 'rrajta e te parit, e v~rtete, duket kanjihcre edhe ne djalektin e atynvc 'qi i kane perziem te dyja trajtat: Duket me kuptimin origjinar, kur mitTct si lidhes per tC perham menyreu c mundeshme (posibititativin) P. sh. Une 'fIl'ltnd te V£j,. tjeriH mtk munrt te shkojn. As null. e kuptojm l' a zhvillojm punen qi ky vcrb (me mltndun) ne

gegnishten te perqoret ne veshtrimin c parshem

(posse)

vetem ne te tash-

men: edhe atehere, tue marnm trajtell e bn;dhtorvet (pi!suese). Keshtu : . Une rtiundern, ti mundesh, ai lIIundet nct uwnde1'1i, ju mundeni, ata rnun~ den. Krahas me: Uni! ('Zltj, 1min, etj. Mjesa' nder l\Ohet tjera vijon trajta e te dytit: une mUjs/te, mujshim,. mujta, mujtiJm; kam me nwjtwnA" muj . ti; nwni .fu, et,j. Nji teprice e knptimit origjimir te verbit me mundun, hc10het ne cilsorin i, e smunde, per: i lig (impotens i smlindet, i S1mtt!'; e n' emnin smundiJ-a (lengata), (impotentia). (G. Meyer, E. W.) Si shihet, verbime mundun nilk ka It'te baje me tjetrin (me 1tZu.ftun). I pari zgjedhohet krejt si shkundi. Pra: Une mitndi, ti munde, ai munde~ net mundim, ju 1n'J,tndeni,a.ta. nwnddn: Mandej: Une mundi{shem, munqa,' ' . karll, me mundun, etj. '.,v' , .,r lI;fjesai dyti: Vne mlkj, ti m'll,n, (f;t m(t,n, na mujm, ju 1rfuni~ja((t/~; mujn. Mandej : mujshem" 1l,tltjta, kam,' me mujtltn, nWjkallJ, (per mJJi/,i/f(,am);J; . etj. - Kahe shJhet, se: ntep,j'i'~t,.iIJ[;;h~weroee t~ thanuna: ,Vuk~s}kt .~.. '.' t.un, asht e pa muejtu.h Jper:

e munditn

e e pamundun)

te dbohen ng~ p1i.rdori'n1i. \ tejet," tjerve" . tegJit/wet

.. ,\~}jejet,

,,'

" "N;lk d~hl. e" ~l;alle ,te

j~~e 'te~gj¥~ ',.

, "

n~les!;emi

w~r

shp~i'aol'ime

etj;.,~~':'i~' ~

Jr :~.

kes,i' ty,pj.",~li~

l~xojm, andej e kendej,. perpara edhe ne dife, te 's'odit,. ajj)r1,.'~.a~I;~ te dikueD1?Jl!SJl pepdafe mira": e;~jz",'(rna zt: 'pr,itiI)'mbf!:*,~nt~jft~.""! , jet. nu/r, ,Zl/pi tjetJ'e, {>o .711~ ..tl;.orn vete'm ,t.ttV,e", tje/;1ie,. jO'.,ICtj[Jnt~hf e tif gjithvet. 'DYi;/~~et"s' ~t a, kaz~'d,e'sl{~BIFiJI.~a e I,'&a.~i "'1f a~ fI'f "shun mf3 u pen4Uf3 l/I'q 'bone...Nt a,>@.viJ.bj,sf; [ii t.t;!?}.v~~'n, . Te trevet s'mn1zq P'/I fOl, fjalfi.,'K./ii?lk ~,4bqgj,',~>fl.a~F;i',t~" te viJUan, etj. NiJ citiJ liber e krJ ki{nd.KeWI'KUj(1: ,<t'~¥~14h({nlJ'?" .

qyte'tasve u perket zne i.d(~t1t1~z(jt atd,hp{/t.rY1¥ty," iJ~bt:~ae$l~il:'

. 1,nateve, te Shqipnis.'

;

I ~j

.J. '",'

:;~,,) \ ":"~.~,,.,.;,.\:.

1':it~(;:.~~j(t(.,~J,E!:'t'-'4,: ", ".~ii~N:);;'.

, Gabimi ndodbe zakonishl nder rasat e lakueme (C((.SIlSobliqui), mbassi qi gjate kohes kcmi shkuc tue e bjerrun perdorimin e sigurle tC skAjimevet tC natyreshme. Shkrimtarit, sidomos te madhir e te plakunit, 'nuk i jipet, apor nuk dcnjohet

t' a peshoji me arresyc,

mbassi

veshi nuk i a ndien,

time shkon, a nuk shkon, gramalikisht n' ate rase skeljimi. N' ate shpejti te shkrimit, i bjen punes per shkurt, edhe drejtohet mekanildsht a mb~'l1as.ÂĽ. zash mbas rregulles se pergjithte t' emnavet. Mjesa pifrernnat vehtetore, dittorift pyetset, pennendset, e te lwk1t(ljslte1111,ne fleksjonin e vet kane v~<;ori,qi, i dajn nga ~mnat. Nuk asht ketu vendi Ie shtrojm paradigmet gramatikore tC ketynve. 'l'ue dishruem vetem te japim nji drejlim te siguret e te shpejte, keshillojm Ie gjith ata qi mund te ken ncvoje, ne rase te dyshimit, t' i kontrolojn, a i marrin, apor jo, Ie sosunat e lakimit n(Wr TaSltt e drejta (emnore e dishmorel. . Keshlu, mbassi qi nnk thote, as nuk shkrnen kns11 i shqipt{lr: !va-I, jlt-t, do burra-t, kelo tiJm(j-I, disll-t, te {fjithe~l, etj., pse do te na biejc me kenduem shtrembenime gramalikore e syntaksore, si: ne'vet, kel.ljnl:et, disavet, !e gjUlt/;et, ljerve, ell've tif lmwet, (1) te dyvet, te trelJet. elj.

* * * Ndalemi posa<;e mbi perdorimin c shrregllllllclll, qi ka nisc ti' qesi kryet edhe ne gjuhen e shkrueme: Sejcillt !J1"IW,setcites shteJYi, .~ejcilit qyletas, sejeilen here, elj. Peremni, si shihet, perlHl,hctprej tre elemenlash, tC cilet, me gjithse dllem r i shkruejrn ngji.tas, e ruejn gjale fleksjonit ale natyren e vel. Per gran, na duket ma e qortumne HjOe te hershemvet e e krahil Ie jugut: Si i cili., si e clla. Kesh1u, vrasin synin kur ndcshil11 keto' mrnyre te slttrembeta gramatikol'c, per arresye se pikkimi syntaklik Il,sht bel. pshesh, kurse njij' emni femmier i paravem eilsorin me nenin mashkulluer (se i cUlt Uj'ue); se te cUes shtepi); se .j,r;itifn lwre); jasc nenin e emnores e mHrrim per atf~ tc ~r

dhanores (se te ciUb q;ljlelas)e keshtu gjate.

~'.~'

Ik te shkruehen ngjitas, ne dnshCt, apor dalllas; pOl' gjithmone 1m 1I vCl s11qelmln ag guxueshem parimevet te qarta gramatikore: li:eshtu: Si i. (Jtli bur~'e, si e ci~a g'rue,. si te ciUt (t.fate, si se ciles 'oajZe,. si te cit'in nJet';~.si te cilen' here,. pre) si se r;iI'Ukatllrul: pj'e} si se cillis lrtgje. .

1'",

Ne lamen e shperdorimit tC nl'jevet, qi aq ver.btasJane tne na u de-

~g. t,' "

;.-

(1) ,Nga la.t}nishtja totan/IS. (G. Meijer E. IV.)

.; ~

''',,",

&,6 .~

...:.".',' . ".:~.," . :;,-

'1"1

.~.:"J&.}~~*,

,,'-'

~"''.;.

"'" ,c~

pertuem dita me dite ne gjuhen 0. shkrueme,.do te permendeshim ketu edhe ato: Fjale te marresh,. e kard 1uliem prej ti! nlOlshifmsh,. me mbyli Ie rmhunit,. diqa Ie jlohtit,. plasa Ii! nldit,. i kemi punel pi;'r ti! mbrapshlit,. erdhifn Ie' bashkuI,. shko.lli!n e kemi jillue te vjelunash, edhe do. I' a 1flbyUim Ie lidhunash: Nji dite gjithif kemi pel' I' u ngjallun Ie dekunit! Per Ii! largul nu!c e njahla n.fi here,. par kur e pdsh\ per t' a(.i!rmit, atifheri! pa! Gjindemi perpara njij gabimi autentik gram~likucr, Arresyeja L Qe, Nuk ka fare dyshimit, se tmjtat 'e shembl1jvet: M(trresh, l'1'alwnit, jtoldit, xe!tt.it, mbmpi!shtil, vjelunash, lidlzunash, delCU1til,largul, aji!rmit, te gjitha keto jane h.fekI01'e. E neni i shqipes per kete rase ka qene, asht 0. do tC jet edhe mbas tashit, si ka qene nc e pare si!, per te dy) numrat (njajs e shumes), per te dyja trajtat (e caktueme e e pacaktueme), si I edhe per te trija gjinit (mashkullore, femnore e asnjanse), (1) Ky asht perdorimi i qindrueshem i popullit Shqiptar, i sh.umices se madhe, edhe i te gjithe--shkrimtarvet te vjeter, nder te cilet rr,alle a kurr mund te ndeshemi ne nji gabim t1\ kesaj marke se soC}me, * * * Por ka edhe ma. Na bjen te kendojm: Fjalel e mbrame i: asaj gnteje Ie smunde'., Detyret e njij vajze t' uI'i!I. Tue u klhyem pI'ej shkolles Ie mbmmjes, MbuZaia e asaj shtepije te v.fel1'i!. Masal e Ug.fe's te drejle, Rueju puni!s 'Ii! paudhiJ. Mos i q plas zemren nanes Ii! shkreti!, - Nji- ". keshtu, as ma pak, as ma shum. 'Nejet ~ mbiemnavet mashkullore te gjino/" .. nores 0. te dhanorCf!(te), marrpij ne vend te femnorvet (se), tue i pe~he-,I shun e tue i bit shtupe rregullat e perpikta te shqi'pesI Me dore ne be r1'a'nuk klshim: me mundun te sigurojm ketu se kuri,:kund, n' asnji nder ~hkrimtarCt' e vje.ler tane, nuk ndeshemi nder shemlJUj te pafylyre, te ketij .typi. Edhe nc u,gjetCt kund, --i shka nuk na k,a<'1"11ne '. sy ndonji here te vetme - rasa ka per qenun aqe 0. rralle, sa nuk asht'e -, .Ienje te mitret ne kujdes, Ndersa shkrill)tal'Ct 0. sogem, pa far~ r.espektit pm: " c" 'gjuhen amtare, kane guximill, t' i sUiI1dasin shkrimet e veta me kes'o;;h shemtimesh, per te vetmen arresye, pse ndokund, ne 'ndonji .knihine'le .p'a- , randsi populli Uto imtime gramatikore paska nisc mo~ t' i keqyi'e IRa! ',;' Edhe, shka asht ma zi, keto solegizme, te cilat kan fi1lue te qesin .

krye djeri nder shkrimtare te mire,' kane sy 0. faqe te na i ligjojn dhe,'.t~ . , na i pagzojneme,formulen: perp(t1'imegillhet ~... (2) K<Ir. Anabyzimi i rasavet,. etj. ÂŤH:ylli i DrHesÂť 19;1l, N. 5 e~.

tf":1,!f

Ii,

!-'

,'-

..-; -:~',/,'<~

Nul{ po i japin ma andej; velCm nji gjfi, Per I' i qilun ne shesh faktin, SP.populli i shkrett', nuk 11shti pagabueshem nder Ie gjitha bishlnimel e nderrimit qi aty ketu i piHqen tC b11ji kajhere rroku1l shekl1jvel, tue u diftue krejt ilogjik e inkoherent me yehte, Ie W mjaftoji nji shemhllll typik: 'f' a afrojsh njenin prej popullit, edhe t' a pyetesh: Kush tc ka krjjuem ? - te pergjegjet pa tjetre: Jle k{t kl'tjlll' Zot' ,1j/le. T' a keshillojsh mandej me aIC fill l' i a thote nji kange Krijuesit W yet, ke per t' a ndigjuem se ai, pa u kujtuc aspak pCI' gabimjn trashanik, aty. per aty nderron faqe, edhe i anise kang/'s se njohlun: '«0 Zoti jone, /Joten qi k1'ijove..,» Solegizma, s' ka ma e vrashte, atij sod 1IIIki a vret yeshin. g pra, kur l' a keqyresh, 11Itjae perkthyeme t:jale pcr fjaWne nji gjllhi's'hse hlleja, po exam ita]jsht, filloll keshtu: «0 nostm si,qno1'e,..»

Ndig, gjuha e popullit...Mire; pOl'lypet marrUllgjilhwou(;('urn salis, jo dogmatikishte

.t/l'a.1UJ

mbyllasyzas.:. A. JUSTIN

RROTA

o. f. m.

;j ~

~ f j" ,;.

,f:'-

~~'.? ,.~,

-.1.$,

;'N,;,,'\' "

) ~

.-.Ii

\: ~.

~,..- 'f

~~f "';:.

\.'

t. ,I

."1 t.,d...~' -~.

"i..;;,..:~'

,..;j,"~~x..~J

,Ii f:

~~1

P""

POPULLI SHQIPTAR

DHE GJUHA 'E TIJ.

NORBERT

JOKL Perk!.

(viion

nga Prof.

nga N. 9.12 Shlatuer-Dhetuer

CILET JANE SHIPT ARET? RADHITET SHKENC'ORISHT

KARL

GURAKUOI

1943)

OYSH DO TE GJUHA SHOIPE?

Keto Jane dy pyelje, me te cilat asht mane dilunija gjuhesore qysh prej themelimit te vet. Shum vje'le perp~ra Franz Bopp-i C), pra ne nji kohe 1mI' nuk ishte rrahe ende hekl,lI'i per .gjunnilllin e l{etyne problem ave, u muer me keto ~ashtje ne shekullin e vet mendja e holle e njij Leibniz-i (2), Ie cilin ne fillimin e shekuUib XIX e ndoqen ed,he disa Ijere. Ketu nuk asht rasa. te zgjalell1i , mbi keto prova bame perpara Franz Bopp-it. Vetem duem te permen{1ill1 sltkurtaii, se Lei1miz-i !Ie- leter-shkembimin e vet me shkencdlare t; asajKoil~" e', qj: 'k,1'menji randesi' dij lunore, sh]Yesh . here fIet mbi fisnil] ,gjuMsore Ie. gjuhes shqipe dhe pral~ma njii" . -. . afers! te kesaj me kenish~en dhe getmanishten. -' Ne vjetin 1774 J oh'ann ThuInll1ann sllkroi libriri«l;,nter.su,,,,,' .-chWngen,ueber di rGesc1ticlttedel' o,CSt.lichen,eu1JOpaeisqlwnVoelker~ (L~tpzlg, 1'1'74~ (~); rand'esija e ma~h.e e k'esaj vepre ne pikepam,joe' Ie .mbl;endis s,e th.elle 'u gmue rusJifu si dullet vetem r{gij;~~keJ\o.e-' ' tar,et e sheku'lli:t XIX. '8iminfs ki:eit~jaukh)ri te 'vlef"SMm~fBllqifJtari/t 7wndrnYten tlterne'lisht, n'ii rnbesktetje te hi.stotis, SI/pas-qr;.dl,~~i:t~ ~

'..

'i"'

(~) F.ranz BOJ!p,i ~indi me 14 ~.htat'UeF17DJ.)Sherii1J1 i ,per,kth\JIesil). . "y:" (21 .Gotlfrid Leibniz-i ijndi me 1. '¥onjk JA46 ~ahe'VlH!I me 14 ,Nandl\ey~"j,7jI,fP ", -. ;" 'f;/" . .(S"henim i perktby,~si't). ," (3) .G:iurmi~e mbi" hjsloFfn e.,'p\;rllj\'et't,lIJopjane Ie Lm)Jj"s\'

'" 'r "if

:~'Ii'.~-

~J~~~""

: 'z<;t~I,~~l'

:i!

, Jti1'vet ti! 1Jjeler,. l(y menrlim e kio piHpamje pat qelle ~eke edhe nga Leiblliz-i ne. lIjenen nga lelral e siper-permenduna. Ne Leibniz-in dhe Thummann-in mbeshlelet kryesishl MalleBrun-i C), i cili

kushtoi nji besedimte permbledhun, porte ran-

desishem, ~ashljes shqiplare ne pikepamje te races Ie fisllis gjuhesore, ne vel1imin HI Ie vepres se vel «Annales des Voyages» (P1~'ris, (800). Shulll Ie ~udilshme Jane prane ketyne pikepamjeve pohimel e Adelullg-ut (2), i cili i a nxjrrr burimin gjuhrs shqipe nga .Bullgaret 'l'atare ase nga nji fis .ne lindje te Delit Ie Zi! Malte-Brun-i pat parashtuem edhe ma perpara menoimin se gjuhet europjane hne afersi fjsnije njena me ljelren. Ky mendim, qi u perhap gjilhenji ma teper, sidomos nga perparimel shkencore te ri1barimit 1.8 shekulIit XVIII, u vu ne shkalIen e njij pohimi me themel shkencuer, dhe ky merilim i perket vepres se Franz Boppit. Keso dore u krijue nji dijtuni ere, dijtulIija krahasuese gjuftij-

sore, dhe ne kele men)'fe u krijllen krilere Ie reja edhe per zgjidhjen'e

problemes shqi ptare. Franz Bopp-i e nahi

mbarimi

i veprimtaris

~ashljen e gjllhes shqipe velem I{ah tue e fule ne rrelhin e gjurmime~

se vel,

vet 1.8veta, prandej nuk duhet Ie na ~udise puna,

se m' u

mbeshlelje Ie perfundimevel Ie nxjerruna nga Borp-i, u pa~ashlrlle pyelje :

lindi ne ,(,histed ne Danit I) Konra,d Maltebrun qe nji geograf i permendun; marke me.12 Gqsl1t 171i5; mbassi kreu .mesimet e ,eta ne Kopen haghen, u dallll.e ne zotes! letrare. Prej vjetit 1803 deri 1807 botoi ne 16 vellill)e vepren e madhe ~La .qrande 6eograpltie mathematique... de toutes les parties dll },[onde», me It) cilen .fitoi nji fame te madhe. Nji perhapje ma te madhe pati vepra tjeter e tij ~Precis de la Geograpltie 1821). (Shenim' i UniJverselle» (I) vellimesh, Paris 1810). Vdiq ne Paris me 14 Dhetuer . perkthyeslt). (2) Johann Christoph Adelun lindi ne Spantenkow ne Pomerani me 8 GlI.sht

1722. U daUue ne (ilologi; shkroi shum vepra dhe ne vjetH e mbrame Ie jetes Mni planin e njij vepre,' qi te peifshint~ te gjithagjuhet e l\oWs; por prej kesaj vepre botoi vellimin e pare. Kjo veper ka titollin: ~Mithhdates oder allgemeine Sprachenkllnde mU dem «Vater Unser» in beinahe fuenfhundert Sprack.en und il£undarten-, Berlin 180(j17. (Shenin~i perthyesit).

.54

* '. '~

~ A ASHT SHQIP JA NJI GJUHE

INDO-GERMANE?

Kjo pyetje n1e randesi mori nji kuptim dhe qellim te ve!tanle vetem mbas daljes ne shesh te Franz Bopp-it. Edhe perpara kebj, kemi J. v. Xylander-ill, i tili i pati dhane nji pergjegje pohuese kesaj pyetjeje ne librin «Die Spmclte der Albanesen» (Frankfurt a. M. 1835, f. 311); gjithashtu edhe AugusL Schleieher-i ne vepren e vet «Die Spmchen EUl'opas» (Bonn, 1850) e mpron premas ket. mendim lue u kufizuem ne nji paraqitje te shkurLen, pOl'. meLhodike, te lakimit, Ie zgjedhimit, te numrorvel, etj. Ketij i u shoqnue G. Stier-I, i eili prej nji analyze se holle te llumrorveL dhe te verbit suslallLiv nxjerr perfundi min se shqipja ka karakler indocgerman. (<<AUg.Monatschrifl fuel' Wissensehaft u. Literatur», 1854). POI' me keL studim leper fragmental' Ie !tashtjes u hap rruga per nji gjurmim ma te thelle e ma Ie hollesishem. Me gjilh kete, edhe vete Bopp-i u u shl~mang te zgjatej ne Gramatiken Krahasuese mbi keto parime te verletueme, te perurueme ne sysle-

men e zgjedhimit. Ne punimin e- vet ~~ Ueber das Albane.sische -

in'

selnen verwandscheftl,clten Beziehungen» (Abhandl. Ak. del' Wiss., Phil. Hist. Kl. 1854) qe ne gjendje Ie zhdukte !tdo dyshim se shqipja: i perki~te trungut gjuMsuer indo-german. Nderkaq kjo pikepamje ngeli e ve(nueme'.e ~uk u bit pasuni e perbashket shkencore per dijtunaret e kohes se Franz Bopp-it. Madje, deri A. F. Pott-i, qi ishte nji gjurmriesi madh i kohes se Bopp-i~ i mveshi shqipes, sikurse, ed'he' keltishies dhe armenishtes, «nji natyre te huej nga indogerqHlnishtja» me gji,th indogermanizmat e shum\a Ie Lyne. (<<Blaetle'rfuel' liter. UnterhaHung», 1854, f. 409 e _pertej). Kjo pikepamje e shtrembet qindroi edhe per s,hulll vjele te Ijere, deri n' ate' kohe kUl~.studimet shqiptare gjelen ,gj!Jrmuesin e ve~~ma te randesishem, Gustav 1)leyer-in. Ky albanalog perp~qel Ie lregoje, pOl' fJa themele, se numrorel e shqipes, qi kane njl karakter te pamohuesl1em illdogerman, kane zanafille Ie huej e sidomos sHave, kurse themelin e gjuhes, aslat e dijlun, vetemuw hamendje -dhe' pa parashtruem ndonji: argument gjuhesuer, e para. /.. hel si nji teprice te fundit Ie njij \~nmgu gjuhesuer ilir-pelasg, II!

~~ -~

\; ':~ ~

',¥.:

'~(t';:I:" -:,

- .

',.

>:-..

h~;~

"'is:

.~. ~,~.,:-~J,¥\:.~ : ,.:; :"';',~~'~~:~iJ~1

,,~

perfshin krejl

Europen jug-linuore dhe (Ii lIIrrijue ellhe II' Hall e .

n' Az! Ie Vogel (<<ZUl' Literatur del' Sp1'acltenkunde Europas»,' Leipzig, 1887). Si per zgUU! (kurjozilel) Ie pcnnendel mendimi, qi hjen lie;

1.~ _

kUlldershtim me velvedi, i Benloews-il, i cili, po Ihuejse IIji Ie katert shekulJi mhas Bopp-it, no dy shkrime me IIji methode krejl. te gabuerne: «La Gl'ece avant les Gl'ec.~» (1877) dhe «Ana(1jSe de 10. langue albanaise» (187!) perpiqel Ie mproje thezen qi III~I{ muon, d. m. lh. se shqipja lnrgohet shum IIga grumbulli i gjnhvel iudogermnlle dhe se perknndrazi kit niers! me finishlen uhf' lalarishten. Leibniz-i pali keshi]]uem me nji gjykim Ie mprehle, 'se ne gjunnimel e shqipes duheshin dnlluem elementel e vendil nga alo 1e marruna Uhii, pOl' kol se koli, pse nuk u muer parasysh. CitES FAMILJE INDOGERMANE

I PERKET SHQIP1A?

Ne Ildhje te shdrejte me c;ashljel e bisedneme deri lash, ilsht . edhe k~jo: Me citen nga fmni/jet gjultiJsore Iii dal;una pl'ej indo,qel'manisldes

asht

ma afer

gjulla

s!tqipe?

Bop]>-i i pergj igJel

ke--

saj pyetjeje ne uji menyre I' urle krilike, kur thole se shqipja «ne pjeset e saja tlwmelore qi e sajojne nuk ka lid/de Iii nUius/tte as'! n1tk ka aspak lidlije zanufille me aSl~jenennga.. moiral.e tjel'a< 1\.

te sanskl'islttes se kontinenlit I' one.» Bopp~ me kete pikepamje i ra ~enit Ie kambesl pi k@patujeSi

">\ se !!jUi'muesi l Ijeler Ie kohes se vel, Angust SchJ,eiuhel'-i I.. i (?"iJlJi U/ roo p~tpoq, qi gjuhen shqipe t' a nxi.rte nga «fiUllilja d.yfishe pelasge»" . f' (gpeqisM, it-aUsht) dhe kerkol1 l' a. numurojemi'i. a.wr f>dmi:ljes&J:eke: t. ~. Kjo pik,epamje e Schleicher-il, e cil'(\ N dl)k se 11 (jIl1t!1eil1ID leper ,if ,j. s.e theorij-a kritike e Bopp-il, gjeli pelqim edhe mbas. ti(j)timi~ l.e f"" , &bkFibl1it l1\ kHij be fundil. De.ri burra Ii d,ijJlllJ, sh.iirl);mel e I.e, ""'-'W ciJ,vet nul. lJIUtb!i I:e moa.ohen PJer sa i perket gjUl'Ill~m.j;t.(e. shqlipes. ~;. . GI'hesidoU'loi;1)Jj.ohunis se rreg;ull:aYe~ Ie saja, e p,ranueu dhe e. pehq')len, s:Cb. f. G. Stier--i (J\:'Z 11,55~) dhe fibilLliler Kam<lrda. J,lIe / i :\i:~I?Fijq, «Saggj,o (/;ifgtJ'Mlwnatolo!fla com,rparata sulla lingua" alba.n,8$l3>>< ., 7(iliiv:.or.nor1:,864). Prarldej asll'b krejt e nat')H'Shme, qi' l1uk e p1iWket - \. ,

---...

~. ~ ( -l ~ ' .:t.

~::,~"" ~;~~t

~ ,"

. "

... -~

.~ ~~-,~'"," .1

-{ . *.

. ~."',,','"

..I~' ';"f~~

.J;j',,' ~.

£,:"~~",;~~, '5>-"~i:-'.'~

,~, '~-.,'..

'.'f(~'~'f-''f',~,,..,,.,;~,,.._(~>;t-,",,

",-;~

pikepamjen e parashtrueme nga Bopp-i" as nga 'l'hummann-i dhe Malte-Brun-i, se shqipja rridhte nga ilirishtja. Keshtu qi pikepamja e Schleicher-it pati edhe shum ndjekes tjere, si p. sh. historjaket Niebuhr dhe Fallll1erayer (<<Dasalbaniche Element in Griechenland»), (Abh. d. bayr. Ak., III, KI. Bleni 8), filologet dhe gjuhetaret: Kopitar (<<Wiener Jakrbuecher der literatllr», 45, 85); Benfey (Goettinger Gel. Anz. 1855) 539), «<Denkschriften der Wiener Ak.», Phil. -his1. KI. 12, faqet 4 e pertej), Diefen bach Voelkerkunde Osteuropas», I, 72) dhe gjnrll1uesit e specjalizuem te Shqipnis, si Leake «<Researches in Greece») dhe Joban Georg yon ,Hahn (<<Alb.Studien», Wien, 1853, ,1, 213 e pertej). (<<

- MEYER

HAHN

- KRETSCHMER

Georg yon Hahn-i qe i pari, qi ne zgjidbjen "e kesaj ItashIjeje bani nji perparim te ver1ete,methodik, mbassi ai u perpoq \ te zhvillontel me mjetin 'e shqipes disa pjese te materjalit l' emnavet te vendevet, qi na kane mbete nga ilirishtja; kjo methode parimisht asht e drejte; keshtu qi edhe vete H:ahnt-ine disa rasa ka nxjerre perfundime te drejta. A'sht e vertete se Hahn-i mbesh... tetet ende ne parimin mjegulluer, t~ Pelasgevet, kur.jep gjykimin e vet mbi Itashtjen e. ,z3),laJill~s,..'bae" ekrahasuell1

pelasgisbten.

ilirishten

"",

' '

Mjeshtri i djjtu;J;Ik gjuhesore sh<ii~tare, Gustav .Meyer-i, sikurse kuptohet ve.tve~i.1i,~e '.kTiter.ef.'ieY:et~, e',,!I~o}!l);i, ne njei~e ane ~ete veper te Hahn -if, dlle ,pastaj. .ri.e,~fi~t;,If1~n,\y{~l' urte e "pewakton shqipen si nJi epJOke.ma"ti~<:ie 'Y~.'..~a~~,~iefet 1:eyjetra ilire: (Groebers Grund1~: d.-rom: PMlol()g;i~i:;'~-,Ayfl.; t:. 804, 2A:ufl. bem:b. VOlt W. Meyer-Luebleke, '1; ltJ.~~~':,.J.fe:anen e studip1it. le inbishkrimevet te rbesapisJates; 'qi asht Jlj-1.deg.e e ili;rishtes se' vjeter le vendosun n: Half, llluJcten S. Bugge. JB,B. 18, 19.3 e ,per-lej) 'dhe sidomos ne nji menyre te gj~ne e ,t.e hapiH faul Kretschmer-i /..~ (<<Einleit. i d. Gesch. d. Sprac~,e», f.,2-6.2,.,e perlej) me ,na 'dl)8UL ,::" vertetim~t e sigurta mJ~i,zanfjfi..n~n Hire' ~e:.,!g:hq\ptarvet,pOl' mbassl

,ne disa 1:asa'vat qene' 11~r~e'lTu.~Ji~g~,<~li~if.-idhe, G.' M:~'y.e&"'L ,j

..t,

~.'.. "-I' /'

, t'

A:' .:.

.;. .~

/t'.

kJ(;~\'ipii~1i/ "'<

Kretschmer-i qe prap ai qi bani nji sl1qyrtim hitik

lidbjes se

shqipes me gjuhen e Venetvet, tii dIet si mbas njij gojedbane se vjeter, Jane nji fis ilir, dbe qi i mvesbi venetishtes, sidomos pse kjo ban pjese ne gjuhet kentume, natyren c njij djalekti veriuer ilir ne krahasim me ilirishten jugore (prandej edhe me shqipen), kurse Pedersen-i (KZ, 36, 300 e viji~n) shkon edhe ma pertej edhe kundershton, me te drejte~ se venetishtja i perket ilirishtes. Rrugen e ~elnn nga Hahn-i, d. m. tho spjegimin e emnavel te vjeter j]ire le vendevet mc anen e shqipes, e kundershton prap Gelzer-i (<<Zeitschrift fuer rom, ]Jhilologie», 37, 273-286). ZANAFILLJA

ILiRE MBETET E PA-TRANDUN

Natyrisht nnk asht thanun ende fjala ne te gjilha hollesil mbi kete ~ashtje ne kundershtim. .Me gjith kete, argumentet e randesishme qi deri sot Jane paraqite per mprojljen e lheoris ilire, Jane nji perfundim, qi nuk mujten me e trande as k~ndershlimet e Hirt-it (Festschrift f. Kiepert, f. 18t c perlej). Kundra parimil te Rirt-it. se Shqiptaret rrjedhin nga 'l'hrakasi1t., !!Inmn te pamshrtrohet nji radhe e gjate arsyooh 'naly,:e gjl1heS(H'e.Ndoshta poJ9ulli lhrak lla pase nji pjese ne sajimin e !tombs/s shqi}'lta.rc, sikm:se e pat kujtuem edhe 'fhmnmann-j me pamjeu1 e vet te'larget, dhe sikurse shifet kjarisht nga 'l'ragaljet e Karl Pa"tsch-fl lObi ])axasimin ~ 'emnave~. te ven&evet, to 111mejvete.te maleve't 'ne vise!" t.h-F.ake(th~ mr.e, (Jal/J!'esketTe d. Oestrw.r,.A l'cliaeoi. 'llflst., JIj)" M'9',

e. 'PerteH Keso dO're na .del pra uji syu't19(1}z~ e' ~et'Yne Idy pari1lle'Vc hlllde:r;s!iture., Hi <.:.iJ.a:\. Baratl F. N(!)pcsa i nrori Iler t'i/&1Jjeguem, tue pl~a; l!J:UOO1 si"!e gjashme hji mbisl.lhesiNe'B:W o()~(\Jmentjfkrak IDniJiJj,~irjslqlmn (<<lVissenschaftiil!bclze Mf,tteit. a. Bosnien u.IJ.~'e;'zegovin'a»; 12, 1t). IDy parbmef e tjeI:il q~ 1argolleB tHtlv€iznga LC''Pill'at, dhe qi J1>&ra-

~. ,-.

sbltrohen llga <ily'gjurmues rUmUi1e, nnk <.]eo~ {lIe.g.~enidge Ie nd~-

~~..' KO),n-ei[)eJ;te' gj.ate k(j)h~ne ~hv1itiim;il) e kesaj'~ashlj.~je. ' / P~Tr.l11i'Jantasnk i R~lIsdeus-i{, !j ciJi :fd'Ctper Inj.i,el'enumt pe~, ~y~- lrasg ,.te b.erslrem:< %JaI1Uafn,'{an1is. m.e IEgJ5',ptasrilt, 'me ;nji ip'h)'PsI~llrese ~j~~rl,~ga Ifb'a :~,.'frhmkaslvet noB veTil, rrrga.'amI, ~. Gr.e'b<et , . lto j'l'Ig, 11 pra.

'.,)~

f't,

-." "/

I...

.,t"

, \):.':1:

;',i'~'

'~~J~~filiff/,,;4t~~~:~

'.~.,

_. ;'

"'N;~,J:',''f~;f.

..:

,~~~~~'-~~'\~:a.~

~.~

~'t.oo.~~A(,j

'4. ,~ . _ . ~_' ' ,~ ',_. _. .. _ ~, _ " ,. .. j ':~. . . . . :,,,- ", >':",:~ A -" ._ . ,.-" '-' . . ,""

: ;,:'~~~"~~o ..m. ,, : .'- -,<.:::w...~ : ' " ,...; C "'

~,..-"

.'-" ,.'~

,,~-

:~'-\:'

'1'-

:.'

-<'-~.

nuen nga Sandfeld Jensen-i (Nord Tidskr. f. filologi, 3 r. 3,105

, e pertej). Sa pak arsye ka Parvall-i qi thote se Shqiptal'et erdhen pak nga pak ne viset e solshme ndermjet shekullit III dhe IV Dga Dacija (Beih. 26 zur Zeitschr. f. rorll. Phil. 1'. 61 e pertej), dhe s~ pro vat gjuhesore na japin dishmin per vijimsill e veDdevet Ie banimit te Shqiptarvet gysh prej kohvet ma te vj'etra deri ne ditet l' ona, shiM nga vrejlj.et e L. Spilzers-it ne «Mitteilungen des Rutnllenischen Institutes» (Wien, 1, 202 e perlejJ. MARREDHANJET E SHQIPES ME GJUHET KUFIT ARE TE 'BALlKANIT 'rue e studjuem De pikepamje Hi dijtunis gjuhesore problemen e radhi tjes se shqipes ne lidhje me gjllhet kufiLare ballkanase, na llel ne shesh sidomosproblema e afrimit Ie saj me ruma]]ishten~ Pikepamja e dy dijelarve' rumune, qi pennendem pak ma perpara, mbeshteten ne Jaklin e pamohueshem se ndermjet rum anishtes'dhe shqi,pes gjindim afrime gjuhesore te vjetra. Keta d'y I' mjeshtra le dijtunis gjuhesore q~ne'at~ qi e Itm~e.n ralldesfu\ e k~saj proiJleme dhe qi p,el;,~e'pal'e~ h~re'u'p~r.pbqe.n l' a zhvillojne. Asht "

'e ve1'tele se e'dh'e 'ri~J\s;~[' sfq e vet te""rra11'e: 'pa~"':\~

",~

' ;" Jbh: Tr!ummann -,i, nie zgjuel'" ahJep" q'i gJ'indet ndel'mjet rumani:c.

" :. '.~ (pHiJ nji, menyre biJ,1(J~e::i'per~,ee'glpisti;t.te, 'm'ad~ )mU6siell-rt' C)' "ft sZav. Et~m: iiii1i{Um., Dr3nksqh:r'¥f4":l1.W;JW"ir3ftezo 'Ak; 'phil.;" Ji/'cst.' t,

shtes dhe shqip~s.'P0r' mhi'fQnyi!ti'~ekt1nit

't~,kesaJ t;ashtjeje Il~

Kl., 12). '.k~te'f e ndeqi Sch'u~bardi$;'\f ci)i' napermende,eiHree.tjehi af(ime ;1der~;et >kelyne af:"gjU'fi:t.e;:!5jd~ri\;os' Ile pikep~IDJ'e" te trn'" gujvet,

dhe giti ~e. shesh fhvi:l~iWn.'para:le'l ,>'

.~,

, -.0; ~-, ~~X:lo;Yic¥\;',£lfolog,~'9ve~,'nn\li

s'emasjologj'k-r ~

-'.

eleme.n", ,: ~~~.;. ,':\-

\. ,'~'l:' '~.c, ..,

.I:-l'"',

. ..~ I).,~

we ~tlr,g iugOf\"" ,. 'W SbJa.tuef.1~J3 n~ .<. me J"M'~.r~'.1891.,1ij ~a)1r!,A:n:~ f~loZIJJ)n' iJ'niyerjlitelJn eGrl!~7jt dhe," ,'d~e 'I)e Drejfesi n:e'"Vj~~l I>f:illf6sfq!\f1isllt, i, parJ eRIlJ:ilisl;,"qi:;\t:~i'n(jl!r. m~ gjitlia pikepa~!ef. (I) Franz vdjq ne Vjene

Vepril,e ~elij lC1;yeso!'e ash'j;..«~~Fg1e\~r!~~i!e .'Vram~~k,'a..~r~l'avisclten.sPl'aclt~, 't~?~

. :

('shenIlIl. 1 per,k.thyesltL". \

1:.

-.."

'.~'

,'"

-~' -

'~"''''~i..;;.l. .

~'/-.." --;~.~

,,~.

,.,',

"";~'~~

-/~";-

,.'

}' '

< ,,\ '~"

level laline ne Ie dyja gjuhel (<<Vokalis/nus des Vu,qar-lateins», 3,46-55). MILpale binues qe perfundimi, qi Miklosich-i" (<<Alb.Porschungen)) 2,78) nxol'i nga faleli i disa afrimeve gjuhesore. Ashl per I' u <,iuditese mu ky merldim, Ie cilit ma vane vele Mildosich-i hoqi pjesesisht dore, u prar(ue prej Illyne qi erdhen mbas tij me nji fare perdashunimi, madje edke nga Schuchardt-i. Kundra Msaj pikepamjeje, e oila qysh nga zanafilla e vet qe krejl arbitrare, simbas se ciles afrimet gjuhesore do l' i mvesheshin njij nenshlrese se perbashket Ie dy popuj ve, shkroi Hasdeus Lanusmann Cihac-i (Boehmars Rom. Studien, 4,431 e pertej) dhe sidomos ne nji menyre bindese Sandfeld Jensen-i, i cili Iue parashlruem nji permbledhje objeklive dhe krilike l' aftimevetgramalikore (Nord, Tidsk1'i(t (. Pilologi, 3 1'., 105 e perlej, Groeuers Grdl'. d. rom. Phil, f, faqe 524 e perIej), qili ne shesh varunin e ndryshme Le kelyne dy gjuheve nga nj~na Ijetra, dhe ne Imndershtim te hapei me Gustav Meyer-in, i cili per Ie paren here na terhoqi vrejtjen per nji ndikese latiue me shqipen. Rrefanen per sludimin e kesaj probleme, d. m. tho le «yaslttjes se l1ens!ttj'eses» na e jep Lugwig v. Thalloczy'ne vepren «/lyr. - alb. F01'Csll'Ul1gen»1,39. Per nji studim

gjuhesuer

- hislorik

Ie shqipes

kane

i ~

randesi

mjalL te madhe edhe pjeset leksikore shqipe te perdoruna. ne rumal\ishten. Rete <,iashtjee zhvillon, tue i rame ne Le, Densusianu ne librio «Hisjoire de la langue rOUmrtil1e)). Hollesi te reja mesimlare mbi afrime Ie ndryshme leksikore Ie ketyne dy gjuheve i gjejme ke Puscariu ne vepren «Etymologiscites TVoerteruuclt del' rumaenischen cprache». Te vrehen per shembull zhvillimet mbi fjalet rumune caciula shqip kesule,. aromul}ishtpicul'u (Ie hoMa te ruejtuna per pJeqni)shqip pekul (kujdes)e);

.~ 1 -~ ',)

(1) F)alori i Kristoforidhit ne f. 305 fjales pekul i jep kuptimin e pasunis private, ..~

1< ;t', ,-

~, ";:,\" ~-:'-., I.'

" r: '1~

si f. V. pasunis midis vllazenvet ase grues dhe burrrit; e ka prap ne kuptimin e -dyte keso dore: e kam pekul=e kam t' imin; e kain pekul at njeri=3 kam ne sy te mire. Ne faqen 306 Kr;stoforidhi ka e()he fjaleu pekuli, se ciles i jep kuptimin e dhurates. . Nairn Frasheri ne' -Keudimin e vunavet», (1880) tie f. 8 thote: e kis/tin S"U11liJ me pekul, edhe e donin fort shurne;' ne f. 27 fjalen pekul e ka me kuptimin c kujdesit: ne. kopshtet kisltte nji karafile me pekul skume. (5henim i perkthyesit).

.-J' . ~'()..

~"(i:-

.~ rumani<;ht zbor

(me fluturue)

shqip zbol'ak (Lrumcak, harabel);

etj.

Nji grupim t' elemen'tevet shqipe te rumanish!es simbas pikepamjevet kulLurore-historike dhe njikohesisht gramatikore u perpoq t'a Mnte C. 'l'reimer-i (Zeitscltrift f. rom. Phil., 38, 385 e pertej); pOl' kjo veper ka nevoje per disa permiresime ne methoden dhe ne perfundimeL e nxjerruna mhi zhvillimin historik te tingujvet. Duhet dijte se jo ~do afrim ndermjet gjuheveL mbeshtetet ne marredhanjet historike, shpesh here afrimi i njij fjale se nj ij gjuhe me nji tjeter asht VfJ!emlwmbinacjon. Sludimi i W. MeyerLuebkes (Mitteil. d. Rurn.IlIstitutes Wien, t 1 e pertej) e ka meritimin e paraqitjes systemb,;ike te marredhanjevet nderrnjeL gjuhes shqipe dhe ruillune, ashtu dhe meritimin e ~ekjes se prirjevet kryesore te zhvillirnIt gjuhesuer. Bashke me afrimet e nxjerruna ndermjet kHyne dy gjuheve ndri~ohen edhe ndryshimet e randesishme ne mes tyne; mendimi ne se nji element para-ethnik shqiptar ka ndikuem themelisht sidomos systemen rumune Ie tingujvet, dhe qi gjeti aq i'>llU~pelqim nga gjul1etaret, u rrexue premazi nga spjegimet kritike te Meyer-Luebkes. '., Me, gjithe kete, disa yeti n~ pikepamje te tingujvet dhe te semasjologis se pjesvet shqiptare ne rumanishten,' sikurse me te drejte e thekson Gustav Meyer-i (A lb. Stud,. 3, 22), jane te kohes kur gjuha dhe komJ)~sija rtll1lUne nuk ishin ende te sajuerl1e. Ndikesa e gj uhes s]j)~~" tnlJi gjuhet e tjera tQ Ballkanit asht, shum ma ere. Sikurse ne ~do fusM tjeter te dijtunis gjul1esonJ" te shqipes dhe te gjuhevet kufitare te saja, ashtu edhe ne, kete pike Gustav Mayer-i na ka ~hane zhvillime sbembuUo~e. y.)urmi- ,"~' met e tija per ndikesen e shqipes mbi njenen prej gjuhevet kuri- , tare jo rumune gjinden ne librin e tij .ÂŤNeugriechische StudienÂť, '''/ -: -~ 2,,64-71; ketu ky albanolug ban fjale mbi el~mentet s'llqipe uj ,'.... greqish tes se 1'13. ,)~ Ndikesa e shqipes mbi gjuhet sUave le Ballkaniv dhe mbi turqishten nuk ka qene gjurmue ende ll1onografisht, ndonse) kjo :~~ "

,..-,.

probleme asht e randesishme dhe meriton te sludjohet.

T,":

M,e gjith ate Mi!dos.ich:i ne fjalorin e vet Etymologik Ie gju~';'" heve -sHave ka marre paI"as)'sh edhe gjuhen shqipe, pOl' ke~o sh,e,-,' ..

-<:..,.

"'\ .

,it!/i.." ;;~~ "

..,' ,V:'",- ,,;

'. ~;..i;:l}iJJ~,,~$\

nime, qi natyrishl Jane Ie pakta, nuk llllTijne me e shhoqite probJemen pJotesisht. Rasa Ie pakta te ndikeses se gjuhes shqipe mbi gjuhet kufi: tare te Ballkanit i kam parashtruem ne dy shkrimet e mija Tie Jibrin ÂŤMitteilungen des Rumaenischen InstitutesÂť (Wien 1,280 e r. perlej, T F. ~3, 420 e pi\rtr.j).

lVijonJ

.......

~~t ".;:

f". '.,,1,(. ~~

f~.;

;;,; J

',-

.,.

~Ji

ii':':l';;

(', <:

,;~.

~ f-i.\

:<. ~. ~l' "-

'}:~t ("";..-~~t

,-,~ '\'.;:

;~ ~!.~i:._.~~,{..~;:-: -i_:..,JfuI . . , ,. ~ . ~"';~"ji~t.t~~ '''''i<G - "' ,

".'C-

-1/"', -h<..T

,~ "'o'-"7i -,-~

FAUSTI nga D. L. SHANTOJA

Perkthyem

PARA PORTES SE QYTETIT Gjinde

gjithndueresh

kBn

DISA

dB/un

jBshte

me shetite

SHEGERTA

Po pse po mbani asajt~ TJERE

Na uuein me mberrije n' Jegerhaus. TE PARE'f Por<;e na duem NJI

Ju'shkoni

t'slJkojm

II'mulli.

, -,/' '1il ;,.<1;,'>.

SHEGEH.'1'

If , WasserhoJ ,rr;':;~~~:~;~-

me m' ndegjue

mue.

Asht nji (illtermezzo. i klhiellCt, ne kundresht Ie forte me sqenen ~zymle Ie

velevrasjes,mbi nji sfon~ Â«wik e'rapsodik qi na kujton cEfenualldin 0' Dorotli~.n,,':~~e ' perjashlim Ie Faustit'e teWagneril qi jane indivirJualitele, personat Ijera jane 'vetemtype e prandej as nuk barin emha te dalluem por 'shenja Ie gjithmarshme: shegerta," , sherhtore, nx.J.nse etj, " "'1 .

Personat kryesore nderkaq perpikezohen, FaiJsti, qyshe' nga trashig~ri1i atnuer dba-" ",~ IJ,lln mbas sendevet te mcshefta, shpfmt i paqet e ,nderrnes" <kurr,i ~1\\'l1ii!iJ DIe ryslJ.it,~, Ni~' , provet e jetes, gjitbm,one i damU,n midis sbkences e kanges, IIiidis dishprimit e do}ld(s, , . midis lokes e qie'1lit; Wagl)eri, brume shkollari Ie dP.voQem e pedanti Ie ndershem,gjithmODe merzitun, nga shoqnija qljerzvet,shhrd\ie per hukllrit e rlaiyr~s, gjilhmol,!t nghlC. menden e zemren lie pergam~nen e vjeti'r. Nen ngjyrat e yi1at'e tIleksueme, n6n 'vele shpre]ijet lyrike, nder'm:i Ie lurn,nueshmet e te,t:iTle vepres~ nnk :isht ,\eshtire m' n kuj-, "

tue per dramen qi po l.iqet, dridhjen e se ciles na,e ndiejme me,duKjfn e qenit lesll-~i,\ " , dritcn e fikun te muzgut. . ,.. ' Kjo _pje~emWlgo~..n"~~~i1f.:Yt);~p~:F~Il~ti~",,\ 'Pa>T~)'J,ne Pra{jnwJlt#790), , do t a kete, rrJesMue, n,Ctf1Jn'illmlsht'"kall vJeh 18,01" _.' -~f .-'"' - '

.,.

, l'

-,.

, , I

~~' -,.

:00:

. ~'.r-

:~ "

.~- ;,..'

N.n

T.mTEI\

Aspak e bukur l'fuga s' ashl n' at ane. rr~j

DYTE'l'

E ti ~'po btlll ~ [

N.II

'J'ItI~'J'~;

Me tjer't un jam tue shhue. N.JI 1 KA'ritItT

Ngjitnju n' Burgdorf, ku sigurishl. t,ash jane ma e mira bine e goea buhuri; meze tash gjeni per me M dashni. NJl I pgs'ri~

Hajd e gazluer, ' po t' kruhet shpilla prap perl' treten here ~ Vu alje s'shkoj, s'm'a httilde al vend me 1l1l1dere. :~~

"-'..

NJI

SHERBTORE

.tJ;

~ ~,~

Jo jo! Un ne qylel. lashti po kl.hej !

~,; , ', ~<'\"-"

T.JERA

it ~,~V''\

::)igurishl lu al.a plepa kem' me e gjete.

~~~~.~

PARA

':;.~

Sa pare lIle ban lIlue ~ Bre, 't' po defrej! Bri teje ai 1m me mbete, ai ve~ me 15' lash merr e keen mbi sheshin. Prr defrim t' and s' e xeje aspak un veshin. "t

~' .-~.::I64-

* .'./"

>~,.>!&

.~ TJERA

P8j S' ka dyshim, ai vetem sod nuk del, tash vij me shoqin-tha-flok-kac,;urrel. NXAXSA Dr~q! klo goca si zana larg c,;'kan tretun! Ec, lum miku, nuk duhet me i lan' vetun. Nji birr' t' fort' me duhan- qi t' gieilon, e i sherbtore vesh' nuse-qe c,;'zcmra tash m'lakmon. NJI

QYTETARE

Qyri j her' kta djelmosha bukuri! Asht Ilji turp pernjimend: u' ma te zgjedhten shoqlli I,i'n me mujt' me zan' veud, e mba3 ktyne sherbtoreve-pa marr' frym' jan tue nga. NXANSI

I DYTE (te varit)

Mil kadaI'! Jam lue pa se mbas nesh jaJl tue ardhun euhe df, le~et me i pa me sy, kaq jan vesh: bukur, e me vete. kan fqinjen t' ime; c,;'e due ket goee, aman! .Tan tue eeun si e kan zakon kadale, me na marr' kan me vete pa ha fjale.

oIl

~ ::~

1t ,>.-,

I PARI

.To, lum vUau! Shpejt! se per Ajo dol" qi ne e per di t' t' diek ,.

Katikulet mue s' m' i kande. ndryshej zogu-qe po na fluturon. shtune-fshisen mban, faqen t' ande ma bukUT l' a ferkon.

"'- "~~

t:j

.... ,

.';;

* ,'6il)'-

~ "j

NJI

QYTETAR

Jo, k,et kryetar bashkije - te ri nuk munde barn Tash qi u zgjodh, per gjith dit' - ma for! <ton krye henari ! E per qytet <t'po ban, <ta ka pertri ~ A nuk jan tue vojt' pun't per dit' ma zi ~ Mil fort se kurr na bie me i ba ndegjesen, e kaq t'rand' s' ekern' pasun kurr pagesen. NJI LYPES (tne kendue)

...""

0 zotni zemermire, e ju, zoja plol hir, faqekuqe, kerpite, urdhnoui me Ill'sodite, ju Iutem t' a shikoni edhe t' m' a Iehtesoni n' dit' l' sodit ket mjerim! , Mos me Wni n' ket vend, l' rrij kot me muzik' n' dore. vetem ai asht krejt shend qi me dhan' nuk ka zore. Kjo di1' qi tue kremtue jan l' gjith', Ie l' jet' per mue dit' koreje plol gzim. NJI

QYTETAR. TJETER 1.

Pun' ma te bukur un per vete s' di se kur ne e diele e kremte ~jerzit ulen, mbi lufte e lollovina me ligjrue, klp' pppujt q' atje poshl', larg larg n'Tyrld kundra shoshojt versulen, ndejun perbri dritores, rakin shtrue, ani I e laryshngjyeme me sodi te J

I:.

,r:..:-.~.-'

'~ "

i'lr:

",\.;: ";Z;.'

''\:'i...,:,:.Âť~.tt.:i:s

<-,

-,"

'~''1'-~';-,

\<~.-.'"

posht'

'lumit

tue rreshqite;

e n' koh' tombramjes mbandej me kthye ke shpija,

qi koha e paq's bekon e lumtunija. NJI

QYTETAR I TRETE

T'lum't goja, 0 fqi! mendimin m' a ke ble; paj sa per ne ata vetveten hangshin, e gjithmone c;;artun mbetshin, te qet' - mjaft qi t' na lan' NJI

.~ ",' It-

shpin

l' one.

PLAKE

!;; .... -~

(zojushavet qytetare)

Pale! Qa m' u kerpit' I - T'reja, t'bukra, tan' shndet! Vec;;t' u pamen, gjithkush pa mend tash jet! . Por krye mos c;oni 'aq fort! E marr me mend I e c;a deshroni ju - mir' kishem me e c;ue n'vend.

~\~

~1.

"J' NJI

Age, t' hikim!

VAJzE

QYTETARE

s' guxoj

m' u duk' me shiriga t' tilIa faqe bote; ajo naten e Sh' Ndreu"t krejt gjall' m' a zbloi ate. qi n' koh' mยง: t' vona do l' me dote. TJETRA

Mue ne .xham te pasqyr's m' a diftoi veshe porsi ushtar e n' 8hoqni me trima plot; gjithkah jam tue e kerkuemun fare kot, pse kurrkun(L s' jam tue e ndeshe.

... ,.

USHTARE

Kshtjelle m~ mure l' nalta" dhยง;mb~~are, t'

..->"'

~ .. ~". -""'iI'- -i'

,- ~

.'.

~::h~:~~$;:~~;j:~~~\~d,

~:' ~'~lrt,t:~\'i~~";:-;

,.f

II"

"~{;lil.ii~~i

1 goea qi talljen kan yes krenare due te pushtoj I Asht pune e vshtire, par e dij mire sa fort do t' gzoj ! E Ie te grishin trumbelat t' ana si per diU t' gzimit asbtu Ie dnimit. Sulme m!Jas sulmesh, si jeta e don! Goea e keshtjelle do t' bien ne dare. Njimend 118hlzore, par <;e shperbtim I Gjindet ushlari gjithmon' n' shtegtim !

FAUSTI E WAGNERI FAUSTI

Qe t' liruemun prej akIIit lum e she qi prendvera ka xe me sy te vet gjal1nues plot ambeIsi: shpre~a n'lugin' bleron me lumtuni; dimni plak, Iodhe e kpule, mjes maleve Ie gri~ta t~sh asht fute. N' t' hikun ai prej alldej mbi fusb' Le blere bjedh vrraga-vrraga breshllin me melldere t' pafuqishme: par dielli lOa s' duron kurrgja t' bardhe; an e kand gjith<;kafJadon m' u ngjiL' nalt, me marl" ftyre,

~ "};

{{<. ~.

11i11:;1168

'~ v~ ~,. '4-,;-c ;.;,' ,,'.,--:

1;.

~., "',:

'\.I'_,~,,;

T ,~

~"'.

nji jet' te re me pasUll e nji ngjyre; njimend n' ket lagje lule nuk po ka, por n'vend t'tyne ujerz vesh' si nde/" dit t'mdlHI. Ktheu mbrapa me shikue qytetin mbi kto kodra. Grumbullue qyre morin e gjindve laryshngjyP, kah t' en'ten porI' permbrend' duen me shperthye. Gjithkuj i a kfiude diellin ne di[' t' soW. Ata lusin te ngjallunt t' Birit t' Zotit, pse ngjall' jan ata vete prej odave te terrshme t'shtepis s' sh~reie, prej leqeve t' tregtive e te mjeshtrive, prej peshes qi biijn,pllaskat e kulmoret, prej rrugave te ngushta qi me t' ndalun, prej nates plot madhni qi lshojn shejtnoret, te gjith' ne drit' kan dalun. Shih bre shih! Sa shpejt turma asht hallakate nder lulishta e nder ara; e gjane e gjale levizin lundrat n' lum plot me hare, e mbrfimja asht largue tjerave, e ban be se po mbytet, kaq rande e kan ngarkue. Del' prej shtigjeve I' 'laq~'tat' mali! shndri te nder sy t' on' ngjyra e petkave. Qe mue zhurma e fshatit ne vesh ash! tue m' arrile, qe parrijzi i vertete i popullit; defren ktu me gazmend i madh e i vogel; njer jam ktu dhe v~te, ketu me rruge e vend..

".~"', :It

:}~ ..

Me shetitutl me jue, zotni doktor, , asht mjafl fitim i madh e s' ka 1I1a-ndere ; pOl' qe, me tret' ktu vetem un kam zor ..

',.. '\; ~;;

.,i' ',',"' /

.i~\ ,

V ., i .~

WAGNER!

~1~-."'~.'~

~".

~ (j'D

perse pun't e shkalbalta ill' shtijn' mendere. Vjolinat, britmat, buqet i kam n' mni, jan tingullime qi nuk bari dot; t' shurdhojn si l' ishte djalli qi po lot, e i thrrasin kange e i thrrasin gazulH! Fsltatare nden bit Kercim e kange. Bukur bariu veshe asht per me kercye, me dollam' r ngjyr't, sherita e kunor' n' krye, veshi' ishte bukuri. Nen hije l' blirdt gjindja bashkangjitun po kercejshin shoqnisht porsi 1'lafitun. Tintanajna moj tintanajne! ' Tintanajne ! Vjoliuat v' jan tue zi 1 Perzihet bashk' me tjere ai turravrep, e nji goce me brryl l' shtymen i a nep, nji goce bukuri I Sillel goca si zana e merr e j thote: Pun' t' bukur nuk ka M zotnija e jote! Tin tanajna moj tintanajne I Tintanajne! T'lutem pak ma njerzi!

~~ l' '-t

~:~ t~~

~t ~ '/ .

., ~.,":.. ;;1 ,

,,'

~lJ~-'

jan kotullat n' ajri !

It;:: ~,' ~~.

'~,

~~>,. .'",-to. "",. ~~it. ,.,

-"\~; -,'

U kuqen ne fytyr' , krejt zjarm u bane, pa frym' krah n' krah per me pushuemun rane. TintaI!!ajua moj tintajnane! " TinmnajutJ !

lZ\ ,

Qe sa vallja me shpejt filloi me vlue, kcejn ne e djathte e ne e'shmang' t, e t'gjitha vue

,"''J

<YIC~,..:Ji;:'\if\ÂŤ'~~~~iI~,':t;."":'

Brrylat peshtet' per i. Paj mos m' u fur te lutern teper ngjet! Shum kush tjeter nuk pat per nuse t'vet velt gnjim edhe tratbti! POI' ai gjitbnji n' njan-ane e lajkatonte, e larg e larg prej blinit tingullonte: Tintanajna moj tintajnaneJ Tintanajne ! Vjolina e brim', perzi ! NJI

PIJAK FSHATAR

Te lum't, zotni doktor, qi nuk e ke per turp n'dit' t'sodit me ndej' basbk' me ne e ndonse shko11a hamun ke t' medbaja perzihesh ku ma e dendUll asht gerdhaja. Ma I' bukurin baeu prandej .merr ti ne dore, qi me pije kern' mbushun akulfore, un vet' jam tue, t' a pru, e nalt zanin po e yoj per . me t'. , urue qi jo ve~ eten me t' a "stlue fore' I' kele, pOI' sa pika ne 'te I' jen' .grumbuilue, aq dit ma teper palt, 0 Zot, ti jete.

...)c, f'/~ , "~~. {ÂĽI '" . :~ ".

F AUSTI

....

Pijen e fre~k't pa tjetiir po e pranQj .e pershendes te gjithe~e falnderoJ'

FSH!\TAR

Pernjim,endse ke ba nji pun' ;'s'hum I' bukur me u duk' n"nji dif kur gzon tihJ."popullsija; n~er kohna I' lashta,'ua ke ,ngjit' ,ti do~el}<

;'~

.~::~:.

.1.~'"f~i

\f~~~~ ~'

<.; :::;;:~,-,;-~~;

. .. ~',.\

:!.., ~}. ;;;'ci~

, '''..,-.0~~._,~tl, _ _is'_~, ~ '~

'~ :~:'~

):,'t''-fh;"

.~ g't :<i .!~~

(P?pu!li mblidhet De qark rreth tij.) PLAKU

.:)~

":.~-.i~.N?

~" ."-~ " "

nder alo diU e kqija! Ma se nji ne ket vend asht gjilhnji gjalle qi yt-a1' prej zjarmit l' etheve shpetoi, kur murl.ajen ndaloi. Dhe ti shkojshe n' at koh', si djale i ri, me t'smftt' nder shpija l' tyne per m' u pjekun, pak ata s'qen' qi u nxueren jasht' te dekun, por ly s't'gjet g:jil e lige, ke pasun edhe ti prov' shum e 1'mdha; nrlihmuesit lH1ihm' ndihmuesi n' qiell i u bft. 'l'E GJITHE \

Per shndet '1' ktij burri t'dieshem Ie pijm sot, na nenon' ndihma e tij per mot e mot!

FAUSTI Kryet ulni para t' Naltit qi ma s'mirit na mson t' ndihmojme e ndihme i bahet njerit. \ (Kalon ma pertej me Wagnerin) W AGNERI

Q' do t' ndiejsh ne zemer ti, njer i madhnueshem, tue pamuli gjith ket popull qi t' nderon I Oh i lUlU asht ai qi n' ket mp.yr' perfiton prej dhuntive qi ka. B:ba l' difton femis se vet, secili pyet deshrueshem e nget, s' lot ma vjoli, ndalohet kercimtari e gjindja vi mbas tejet hjedhin ksulat nalt n' ajri ; gali n' gjftj duen me ramun pernjimend si te kalon Ie Shejti Sakramend.

~ ,~

~~": ~.~ ',,,:!,~ '-'.

I". I;<

FAUSTI

':'f

Edhe pak hapa nalt der tu nj'ai gnr, ku mbas shetis Ie t'marrim 'pak pus~im.

If:~f

i'r " ,,:-,',::,:... "

~ ,

~~\

" """ ,t.'

~,~~,

,~'

'1t,~

'tr..:~&

Kin mendimplot e vetem ndej' dikur lJ\e ural' mundojshem veten e agjinim. , Te patundull besimin, l' plote uzdajen, qava, sban~tiua; duel't pel'pjete i /tÂ°va e me e ngushtuemulJ' 'Perendin kujtova

qi t' a pranle lOurlajen.\ Lamet e turm:s s'i si1pol' tash n' vesh m' tingllojne. Oh kish, t'mujshe 1)le knduemun n' zemri:ln t'ime \ . sa p~k kto' lavdurime baba 'dhe' djali i tij i meritojne. 1m-ale ish i panjohun, pOl' njer nderet, ,

i cili mbi natyren e mbi sferet

e saj t'shejta studjonte me nd~rgiegje e plot zelii, \ 'pOl' n'menyl" t' vet e. kur .t' i kcente delli ; bashk' me ndjeksit' e .tij kol1en kalont\3 ' i ndrJm.n' farkene zez'-ku sendet n' kundl:eshtim ,

shkrinte n' nj( mbas re/tetave-qiBuk'kisl;1inmb,arim. Kshlu n'. nji baj' t.' vokf fejue'kishme za.mbakun , . . . luanill kuqalosh, e 'guximta~, 'e' 'ndez'" te d~ [Jer s' fot:tit' 'nen nji zjar' me mund' kalo'~,lin 'pTej i 'db~ms' n' tjetren prakun.' Dukej mbandej l~e:xham m~retnesha, e l~e e laryshngjyeme. Qe ky asht tan' mjekimi! 'l'i\ smfttil dijsnin edhe [Jas' 's' e ke " nji qi me: I' [Jyelun: po It' u ba':sherimi'~ N' kel. menyr' mbi kto" male e )l'ktO fushore permjet 'kiHyne langjeve djalIzore

. 'i~"

'~ÂĽ ...:~

i .~ t1~

ma' kerqi".,na !<em' hamun se murtaJa.. ~n vet' helmin shum kuj i a kilm shpernda; ala u veshken e m' duhet lash me pa si ,gjaksit e paturp /ton n' qiell gerdhaja.

'{:.m~ .~~~ ' " ;:''i~ -

,.,;~~~ '~!~

* (," .,,<~

~-A.

;-' .

3'~ .

,'~::.".."'

.o'l''''j' ','

. i.

'.,

'<',

WAGNERI Si mundesh m' u zymtue per kaq e gja ~ Dro se nji njer i ndershem mjaft s' ka ba kur artin qi ka xanun goj' ne goje me shpirt e pik' per pike ai t' a ushtroje ~ N' e nderofsh baben l' and kah djalenija ke me i marrun plot and' msimet e tija, e shkencen, bamun hurr', po mujte e e shtove, yt bir ma t' naltat ka, me marrun hove. FAUST[

Oh lum ai ,Iljer qi gjithnji mund t' ket' shprese me dalun prej ktij deti lajthimplot I Mil per sendet qi s'dijm na kem' ll1ungese, e ato qi i dijm nuk i perdorim dot. Por zymtime, Ie tilla mos te nisin m~ na prish' bukurin e kesaj ore! Qyr kolibat rretll'Ue me land' gjelbrore si n' flak' t'diellit n' prendim po farfurisin. Dielli kalon e zdryp', kalue ka di ta, tjt>terkah nget me zgjuemun jet' te re, oh pse s' kam krah' m' u c;uemun nga ky dte e mbas tij me man' hov gjithmon' kah drita'l Atbote un n' rreze t'mbramjes s' ameshueme nder kamb' l' mija do 1'shifshem boten qete; ndez' f' tana majet, l' gjitha lugjet fjete, t' argjanlin she tue rrjedh' n' rryma l' prarueme. S'do t'me ndalte n' flutrim hyjnuer at 'here egrosh mali me sa pel'mban gomnere; qe se deli po u c;elet syvet t' mij te mrekulluem me t'vokesuemet gji. . Tekembramja flo ro' duket se po zhytet II}' Zot edhe po zhduket; pOl' nji gjakim i ri

~','

'.;;:~

-;.&b~..,,~~~~~~~~.1

"-'~jIj,~ /

mue zemren m' a zateti, driten e tij l' amshueme ngas me pi. Diten kam para e natell permbas ve.ti, mbi krye kam qiellin, edhe posht' suvalat. Anderr e bukur, n' perendim asht dielli. Ah puhe e lehi' nuk asht qi t' i persjelli flalrat sh pirtnore flatra e trupit t' one. POl' ndienja e nj.erit qi me te ka Ie e shtJn' gjithmon' perpara e nalt ro' u ugjite, 1mI' n' hapsinen e kaltert tref mbi ne kaugeu e vet c;enlhukulla cercl'ite; kur mbi hala t' thepisme fluturim shqiponja pezull rri mekraht e hapun, e mbi fusha e liqej, mallengjim n' atdhen esaj gorrila dan m' u kapun. I WAGNER!

Shpesh i kam pas' dhe vet' trillet e mija, pOl' de:;-i tash kaq fort, s' m' ka. kap' lakmija; shpej t lodhemi me fusha e mE)z,abele", kraht shpendi t s' i a lakmoJ knrr per ket jete; (j' ferk

me gzimet

n~'na

qishpirt

'~~le,

prej librit n'liber e prej fletes n', flete ! Sa t' bUKJ'ae t' ambIa n' dimen-nett kan m' u barn at b,ere, gjymty,r't e lume X gjitha-tash i. x~nnj,i jet' tjeter, e n'mujsh mbHndej me zgidlhm-nji' pergameu' te vjeter,qe zhret teposht' mbi ty- te tn' qielli i kaltere. FAUSTI

;

Ti dije vetem ke per nji gjakim, oh kurrr tjetrin n" dasht' Zoti mos .e mso 1 Dy shpirtna vaj ! banojn ne parzem tim, njeni prej tjetrit me u larguemun do:' njeni zhyt' 'n' egersin e andes dashnore, I

r ~:.,,;

.f <;:.(1'. ., "~~ \' -1-'

i~1 " f.' :.#'t:., .(. ~,

.I . ",

~f,(~

~, ;,':i

:);[

,~!"'~ ~

'i'-~R . -;.",

.~.'I_:l~ ?;,tJ <t~ ;.;;~

''''--.'

ÂŁ

,*t'

.~~

~ D;lbiihetper bot' me kibllbe e duel' shlrengueshem; Ijetl'i ngjitet prej pluhllnit-fuqishem ndel' fushore te gjyshavet l' madhllUeshem. Oh n' qoff se pernjimelill jeni, 0 shpirtna, n' ajri e ndermjet qiell's e tokes tue sundue kaloni, deh n' ket vend ulnju posht' prej t' prarnemes mjegulli e II' nji jet' f lIdryshme e I' re mermji dhe mue. Ah i mallot' ve<; t' a kishem un magjike me m'bartun n' dhena l' hueja dikfl ngjeti ! Me petkat s' kish me e IIdrrue ma pasallike, as me malloI' t' nji mbreti ! WAGNERI

Fort te njohnnell <;el' s' ban mil" me e thlTile, me t' cilen plim e mblishull asht ajrija, e qi rreziqe t' ndl'ysheme me mija prej gjith ana vet njeri t i ga'tite! Me dhamb' te preme e gjflh' porsi shigjete tf shpirtnat prej veriut lash kan me I' msS' : te that' prej lindjes kan me t' a perspjeti' n'mushklli tuja m' n ushqy. Ne qoft' se prej shkretis jngu t' i <;on, rradaken me 1'II ndezutJ ka' shqim vapa, prendimi l' bie duhin qi i her' t' freskon, per me t' mbyl' n' ur me toke e ograja. mbrapa. Veshtrojn me qejf pse u kiinde me damlue, me qejf ndegjojne ' pse me qejf na mashtrojne; duken sikm prej qiellil . me qen' fiue, e piplojn sikU!' ejte, kur duen me rrejte.

"i.

~:" 1.

POl'

f kalojmI Bota thimun a~ht tashma,

* ~' :'}~i-r,~~

~~m~

flladite

asht ajri, mjegulla

ka I'iJ.!

Asht n' koh' L'mlmlmjes qi shpija 1111 terhjeke.Pse rri kshtu dhe shikon ngrimun perjashta ~ Qa muudet n' koh' Le muzgut kshtu me l' theke ~ FAUSTI

S' po!"e sheh qeuiu e zi-Lue,lviz' nper grune e kashta ~ W AGNERI

Mire e kllm pa, por dhan'

s' j' kam l'anrlsL

FAUSTI So<lite niir' I Qfar' shtazeL asht,

tIme ti

WEGNERI

Un thom ashL lJji llapush, nji qen lesh-zi, qi mundoheL e nget mbas gjul-mes s', zotnis s' vet.

FAUS.fI ~l :;:.:;,

A s' e sheh si LashI.j prej s' largu qarkadl'edhe perher' ma ngjat na qasel, rreth nesh bredhe' E n'mos u rrejsha, i VITi slItjellQre zjarri. mbas gjurmv6 t'tija shah Lue ardh' ktej pari. W AGXERI

Pos' nji llalmshi t' ~i1jeter nuk daj, mundet me qen' se syL tS' nuk l' bajn' pare.

.7'1.

.. ..'~ .. .~,

:);.,. '-",

FA USTI

Drue se ma "on' kamb't t' on a do j' j zje me do leqe te lehta e magjistare. W AGNERI

Un e shoh l' ))asigurt', - me frik' rreth nesh kereen, l' panjohul1 - ne vend te zotnls s'veL

pse shesh dy njerz

FAUSTI

Rrethi po na ngushtohet,

qe po vjen!

WAGNER!

Po e shoh mire r Asht nji qen, s' asht nji shauret i Hungroll, dyshon, bie 1\'hark e lot me bisht. - Si qejt e kan zallon. FAUSTI

Ec ktu, banu me ne! WAGNERI \

Krejt nji lIapushi t' marr' kryet i a ka pre. Ti ndalesh, ai Ie pret;

. f .t,. ~. f;' r.,' '.

ti merr e

:~J,;

~ ~r :~r'

~~+

l,}, ~ยง#.

flet,

ai don me t' msy ; ~a ti ke trete ka me t' a kth)', e shkopin me l' a gjete ka n:.uj' me key.

I;r-/::1 ~'Y

. .78 . .( '\~ i~:

:..;" '"

:.:,':.

. ,.-

.:; ~:-."

. (

,\,

~ -L2~~~i[~-t~~~

FAUSTI

~, .~ ~~

S' eke keq, kurrnji fije shpift ktu s' po shoh, gjithltaf asht ve" stervitje.

:-<'~ . ~

W AGNERI

>..'" "';i..

Del' uji njer me urtije nji qeni l' bame arak,. f mire i ban pritje. Po, dashnin l' ande e meriton taman, dishepulli ma i mil" qi nxansit kan. (Hyjne. ne porten

c,~ :;

-..j y '{.

e IlYtetitl

~ t ~~;;~~~" " '"

~.,:~1- :,.;

',,,/

.~:i

'J' \

,,,,",,

I "

~l .

--. '"

-~~~~~~~rr',;,\,,~~

,. ~{ft,i~~+1t~

;..

DOKE E KANU NE DUKAGJIN tViion

prej

Nt. 2 (g. 23) .,~

VIII - Mitologjija

e gjalle e malevet

A me te vertele ka nji milologji ndel' Male l' ona ~ Po, si nder kohet ma te lashtat te paganizmit iliro-trak. Nji, qi tue jetue me popullin e maleve studjon ket argument e shef, se te tan\l dukjel e natyre'3 kane per themel nji mitologji te gjalle, ruejte m.e cene si haze e njij besimi te patrandshem. Ore! e zanat neper fiset e Shqypnis gjithnji sot u flasin njerzve, rrolulloju gnr per me ju shenjue deken, me ndoj shpat malit kundruell me fis ki'l secilla vllazni, ka vendin e vet te shenjuem. Keto kendojn, vallzojn,shitoj'll, e kallxoj u lindjeu e fati u e femis para se me Ie. Njeri oremadh, njeri me ore, njeri me ol'e I,;uet don me thaue lie Dukagjin, burri qi ash I. vel,; njerzve tjere, dishb njeri e dishka kreslmik i mbinatyreshem. I trove oren (e Dukagjinasit -at shpirLin e mbiuatyreshem qi e percjedh per sa te jet gjalJe uder" te gjitha shtiqet e jetes - asht ma e madhja 1I11meqi mundesh me i dlJane, prejse kjo asht edhe ma e madhja e fyeme qi mUllllesh me i ba, si toksi ka me u sjelle prej teje me Ie zhgjetue edhe tye me nji name ma te madh~ se kete. Frazet e gjalla Ie ketij populli si kto qi po shenjojem ketu e qi lldiehen per gjithe dite neper Dukagjin: dekte ora, gjofLeora gur, vrafLu ora, oredekun, orevram, me prini ora, i diq ora, nimo Zot e ora e fisH etjr. dif'tojn I\jarlas, se sa i gjalle asht besimi i oreve \leper malet e kanfls. Prej vedit na nepet me pevete: shIm jaue mbas mendimit te popullit klo ore, zana, kulshedra, thoperku, ganecat, fe<;i, judi, shb'igat, lli'lgjat, mgjill<;at, drangoj e katallaj ~ Duhet me jetue me shqyplarin e malevet vjete e vjete ashtu si jetoi Gje<;ovi, per me e njofLe kete popull sa fell beson ne mitologjin e vet fjesht iliro-

'-i

80 ~ 1

"',.

.coo'" '~,;:~;r-;;-'-7"~~._,

<i,-,,--<-",/~-:,,"r.

pagane. ~tler netet e dimnil, aly rreth zjarmil pleq: e vjeter, gati nate per nale, te mitull prej se rlsh, endin me nji gjuhe kl1lsike, . illa te bllkurat legelula per rrelh lut'lave Ie kulshedrave me drangoj, per shtriga qi hew zemrat e fenlive, per ore qi rnejn njerin, fisin, malin, troj.et e deri lisal me shej; pel' kore - shpirt!l1l Ie keqi e dam lues - qi duhet me i djege Sâ&#x201A;Ź Lidhuuash alje lie Kelmelld Ie guril; per zallClsi shilojn, po guxoj kush me i 1Iavile kronit pa qeslJue '; si gaueeal k1lpercejn shtrigat permbi Ujll1l, pse alo lIuk Jane te zojat me blue ujna pa i keeye nji ganee. Per thperkun, judin e fe<tin II diJton te rivet se Jane shpirlua te keqi, plaku i Dlll(agjinil, i Mirdites e i Arbnil e IIjiheri i JIlsojn kla Ie ril shka duhel me bil per II peshlue daillevel Ie mgjilleave, Ie Ililgjave e Ie rrollc,;ave- plaka kelo qi se Hille gja pa 1)(1,shle!Tin tamlin gjas se gjalle me do bare malit qi vet; alo i din e qi deri S1l mos Ie dishmohen, gjilhmone jaue t'e d1llnshme, g'jilhmone 18 rrezikshme. Ndejsh me bari te stani, ka me te kallxue me sMj se kf1 ITin, se si flasin oret, ziln1l1,shtojzorrjeshlal, kan me Ie k1l1lxue se si dhit e Iyne [ kane brinal prej dukatil; kane me Ie diftue me {!'isht m11jetku i mallojn. Seieilii fis din me Ie kallxue se H, . ITin ora e Iij e se c,;efare ngjyrel ka fytYTa e saje. Ajo e Shales ne majet e RI:shellit, e gjale si vg:jeni, e hieshme si drila e idllel si gjarpni ;ajo fJ Nikaj a(je lle milje te Kakis, e remt }<aheftyra e qi kurr nuk dill me qeshe. I gjalle [Ishl katall1lui nder Ie gjith1l prra!lal e malev:el I' ona, ku prralJa illdogermaue jaue ruejtun aq besl1ikistll, sa me t' u b1l sh pesh here me dyshue a mos ka kndue aj walcuer Homeriu ase Grimmiu. Sa bestylnija mandej n.eper !lanat e maleve I' oua! e sa serupolozilel.i ne te mbajten

te. ketyne beslytnivet.

ketl' shka te per-

shkruejll1 mi!. pare~ a naten e bUZlllil,11,nder dilijt e veravel si Iidhen shlrigat e Ie gjilha gjiH e gjfilla damtuese, luj perdore per seleillen eeremoni disa (jale te ve<,;antaqi deri. ne deke Buk do I'i diftahen kerkuej; kur gjilllon lUot.i, ke pert' i pa nepel' Duki1gjiII, tuj (lite ~lIIet e zjanui t .Lashte per me pra l1lolin; per gji-

* 81,

,fc

..h .l

:~ '~'.. -;~~ 4m -,"1 4~ .;4 '~;~1! ~

, the She Ngjergj shpi pef shpi ke me i gjete lue kadue gjau. lidhun ijesh e krenash me kurpna te njoma. Per me gjete trolliu e mire e hijelet per gjije qi don me ngrehe i malcori, ke me e pa naten para se me ~ile themelin e me ba gjak n' at truell, me ,sa kujdes aj rrin tuj shperda. hlnin Daten per terr e ne l1Ijerlis Ie tij tuj vu uji gate plot me vene rrushit, per me pa 11.'e uesre n' agshole Ie drites pale se tila gjae e gjalle e ka lalle ferl\funiu e vet, pse, per ne kjofte duue vena, trolli ibhl i keg; per ue kjofle se ka kalue andej ndoj gjae e eger, ata gjaetari i atij truell Imrr se ka per l' a vra. e lie kjofte se kalon udoj gjae e bllte ajo gjae Imrr se ka me ba hejr n' at truell, pra ka kalue udoj njeri, shpija se do ngrehe aty, pse herre deka robt e shpis. Sa ceremonija plot Ille bestylill nll1nd te vehen oroe prej etnografit uder martesa te malevet, ki\ ul1sja neper I}ire l' unazes i njehe krushqit qi kal1 arrlhe me e mar-re, per se mrapshlit, per me prapue prej vedit udoj mgji qi ndokush mundel me i' bft; e kur kejo mberrin te shplja e bun'it, mund ne prak te deres ka per te leshue nji pare argjanil ne toke tuj thane me vedi kto fjale: «mesa keni hall pa pare aq pa~i hall pa mue». Kulti i te dekuuvet nder malet e kanfls asht teprica ma arkaike e fisive iudoeuropjane, ruejte besuikisht velem nder Ilelo malet l' ana. Ne shkosh ue Mirdite, ke per 't' a pa te dekunin veshe e mbathe me ma te burrnueshmet petka, psbtele me nji kall1eder, e gnU e shoqnis pale e pale pervajeshem tuj hjeke vallen e permorteshme. Ne shkosh ne Malci Ie Madbe, ke me i pa bunal e fisit

~ete ~ete tuj ju avite te dekunit, e g)amatari i ~etes me uji za Ie th!'keshem, tuj thirre me emen te dekunin ni<;e gjamen me fjalel, «I mjeri un per ty miku i jem, i mjeri un per ata sy te verbue, per at goje Ie shkruemue, per at shlat t.e rrxue. Ti udera e konakut, ti shtylla e bajrakut, ti prita e mizorit) ti fon:a e Hogorit, ti ndera e miqet, e mnera e aumiqel t» E kame kame prap tnj n avite prej Ie dekunit, njehe prap fjale tjera ma te bukura, ma te thekeshme e ma kreshnike per burriJI e shuem. SbuHgullojn malet J.le . Dukagjin kur

'82

l' i qilet Zilni fisit se diq bajraktari,

ndoj krye ase

* . -~, r ~..1r.:

"',-"

,'~"

.<'

,~",,~"...,

~"~

lie do burre Ijeter fisit. Shena e pershhueme prej klasikevet te vjetel' per kulti u e te dekunvel kelfl shifen krejt te gjalla e te pandryshueme. Ndersa te shpija duhel me i zgjidhe shpirtin te de"kunit luj pre berre te leshta, per miq qi vi!1e me e pa, atje te vOITel, kur te baret vigu, gjama gjamen s' e pret. Me mbete njeri

pa mend per lane ate nderiIII qi kane keto male per Ie dekun. Me hap Ie lhekeshem, lvizje trupi e kra.hesh e flyre krejt simetrike, tIme se po e shofin alje lie uenjele shpirtin e te dekunit tuj ndeje Hie Hijet e te pareve. lagje mbas lagjesh aviten gjamataret, do tuj i ra psirmit, do tjere perlej tuj lmue token, gjithmone tuj persrite po alo fjale; ÂŤI mjeri un per ty vllau i em, i mjeri un-oo 1Âť Veshe me pelka I ma Ie bukurat i1e jete te vet e me armet ne brez e Ie hahit ugjaL vedit, nen hijen e ndoj blinit jelik rrin i dekuni si ne te psbtelun rrethue prej gravet, qi kur prajn gjamet e bunavet, me fj1ilet ma te bukurat, burrat tuj prigjue e ato tuj ende (jaM, pennendin punet e mira te tijat e te parevet te tij te shumten e beres me nji rend fjalesh aq poetike, sa me i a pase ma i miri poete lakmi. Ndersa te paret e vllaznfs se delmnit presin e percjellin miqt qi kane ardhe me pa, e tuj u lldeje ne kame me ma Ie madhen njerzi per ~e do sberbim qi lype i dekuni ne naten e vetme, mbflsi te kene shkue tre sahat nate, shtihet ne vorr" " '~ kfl persritet bestytnija e te dekunvet n' ato koMt e para indo,11\ europjane, me ishti pare ne 'goje Ie dekunit per ure qi do te ka-<'~~~ 10je, mbasi t'i kene shtrue Ie vetmen sht.roje, qi liturgjija mivje. "~ ,~ ~are urdh non per 'ket rase-Ikuren e nji berrit te leshte. Qysh prej agonijet- rrelh se cilles kohe basbkonen hijet e te pareve per me ";i';~t ,marre sb pirlin e tij - e deri,ne te'tret.eo dite ~basi 'te vorrohet, ka, ,~ qiten pelkat e tija, prap i }?ahen gjamet; nji varg besfytnis,b kry- <,;.~ het ritualisht per rreth te dekunit me ma te madhin skrupol?zit~t.f/~ Kur te jet tuj ngrebe: dubet me e sjelle te dekunin me fetyre prej' ,~ se lemit te diellit: Pors'a te qUel vigu jashta deret te shpis, duhet r" me mydhe deren e me e ckate me brisk ae'ren e shpis. Tri here do te zblohet felyra e te dekunit l1e vorr, "e atehere rreth' ~ 1Jer..~ ~ark i qilet duhan' per arome,' ndersa njeni do te rrije gati '~e ,'~'

;,8~

~ '. .,jf.J\.

~hl\ye nji tOpe pelhure e lie kjofle raJllull kripit Ie pa prem, kumara i melT flaket. Ne Ie trelell dile, nji njeri do I'i siellel per I ri here rresh I vOJ'rit lie Ie djal hI')11. !Cur fiIlohel me 11 ~il(:ivorri, oji ma plaku e melT tarrakopin lI1e duel' rnbas shpinet e do Ie nisen me bit kater~hi\jet e voq'il e alehere Irete kazllIen: Ie ril rrijne

gali e nisin

me ~ile vorriu.

Sa here Ie shndrrohen

ponlorel,

duhel me ja VII menden mire mos /lie i a dhane almi&elne dare. pOI' me reI.

i Ishue

10ke

e prej

lokel

t' i

marriu te lje-

Po u marine tala vejan, te vOlTi i nanes do Ie shkoje bija me i qile 11je mos Le mane voni zjarm (Merluer). Dilen e te bjerrevel - dila e Ie Shuemvet - tane Dukagjini do Ie nape nji IJl\oshe Ie vorret e Ie parevet per shpirtllal e bjerrevet. Me shimp nder kalunrlet e Merluril, edhe sol shifen tuj zije

maze odeI' vuITe per me u a shperda te vobekvel qi, te thirrun here prej lljallit here prej ljetrit, bashkojo bllk me Kasha e djalhe, !lyen, kos, dullan e gjitllnduer pemesh, pse ,1sht detyre shejte, ~hka te qese taka, me ja shpernoa Ie vobekeve te vorrel per shpirt.

nat e Ie bjerrevet.

Nuk mund lehel ne hesllije nji beslytni e vjeter sa njeri, per ,rrelh gjarplli't: me lidhe !lese me gjal'fmin. Me dale oji breveprej shpije, asllHsh nuk e mbyte, pse asht ora e shpis, 1IIei pa Ire loksa bashke. ne Dukagjio nuk Iftn pleqt me i mbyte pse asht keq. Ne ma Ie paril1gjarpen qi odeshin neler dil e_para te prelldveres, dullel me lidhe bese luj thane \I(Ho ~jale: lakes, po lidhim bese odeI' veeli, li lUOSme me xane mue as llllrrnji rob shpijel, e UII,

kfldo Ie ndeshi lye mas me Ie mbyte. Kostari, para se te sht~j kosen lie livadh, do t' u flase toksave keto fjale: lie kjosh tokes, ne kele Iivadh, prapol1 sa Ie kositi bari11,pse kem bese nder vedi. mas m.e Ie mbyte, uotye as mos me me xaoe ti mue. Nji randsi I.e ve<;allle kan shpatullat nder male t' ODa.Nuk ka shpi qi s'i mell shpalullat e ferlikevet per me i a dhane distaril ma Ie mirit. i cilli. mbasi l' i kqyre, difton t' ardhmen e ngjale n' ate konak, neper fis ase edhe ne krajli.

84 * ~>~~

, t

~-r~"''i, .

,,~.~~

,':r~~:~..,'

Â¥, "'1~:::

"~;'":'~

,,,,,,.?' ,,..;,-~;",~..~7---'~~''

-~~-.r.''7!~

-'.

'''-,'

".,"

~':."~;;'~~ ,,

."~

",,

"-.'

E po IlUsh !TIUndel me i mledhe e JIll' i persllkrue lieslytll!1 e inalevet e Ie fushavet shqyptare. I'IH'jle shpi sidomos prej l1i1navet me mfl Ie m,Hihin kujcles per mns

me IIdoj metd shpir!ensh

Ie gjiIlia per shpi me hase

se mshefle!

(vijonl

P. BERNARDI N PALAJ O. F. M.

l "

...,.

8,~

'!if, ~'

,:I.

~~\"

,~.'

.:t.,,'

,,~

..,0 ,.,~"

"Y::('-~'<':'>.J;'>

:.:!-

.,-'

\'\J

' ;,j},":i~.&i~d;m,1ti : , ,

" ,-' '~, ""';i'a>j""

STUD/ME

Me/

FISET SHQ/PTARE

FISI 51 NJISf ADMINI5TRA TIVE DHE NEN-DAMJET E TIJA

) ) ;~

i ~,:r. 1

~ ", 4 \~

Fisi tue u shtue,me gjithse e I'uejti tansin e vet, u n(\it,nder .1 pjese ma te vogla, te ('ilat mund t'i thrI'asim nen-fishat a nen'A

ndamjet e tija. ,

Me i marre ne studirn neufishat e fise\, nuk iishl alJ Jehte sit t te duket ne fillim. Ndr)'shimet polili1<eqi sneJl koha, e ligshtuen I fisin aq sa ay e buer cilsill e njisis, e poi's{t ua e kujton sot ve.~ din si nji organizale te pamvarun. ~. t~ Kanulli i Lekes, i permbledhun nga At ShtjeJen Gjel60vi ne § 19 ku s~kI'uen per familje, thote: «Familjen e p8rhajlle gjindja ~ e shtep'is: si Ie shloheu, keto dahen ne vllazui: vllazllija ne gjini; '! gjinija lle fiRe: fiset ne fJamur e te gjith se hashkul permblidhen ~ "

;

ne nji familje ma Ie hapet, e eila l[uhet komb, e kan nji alme,

.~ nji gjak, nji gjnhe e doke.» Percaklimi qi At Shtjefni i nep f~miljes, nulc me dukel se )~ si i pershtatet gjithaq kuptimit qi k,t malcori per fe. ~ . ~ Permbledhsi i Kanunil, duket se ndjek nji procedim induktiv, 'e{ pse mundohet me u kape prej pjeses ne njisi, prandej na sjell ne ~ ket rrjedbje:

~ ,

Familja (labet vIJazn ija » gj in ija » 'fisi »

ntl » » »

vIlazni; gjini; fise; flamuj;

j .~ :i '~~

86 '*

'~ ,

:,. '.", ~ i:E

(" ~

~-~ ",'j

. rJ

~ Flamujt permblidhen ne famiJjen e havet qi quhet komb. Familja asht nen-damja e fundit, neufishi ma i vugli,. pra prej saj nise te perpjeLen At Shtjefni. Mire po, thote se familja dabet lie vllazni elj. dhe ne ket rase e kembell vendin l1e procedimin qi asht tue ndjeke, dhe even pjesen si njisi e cila ma vone pjestohet. F~miljaasht baza e jetes shoqnore I1der fise. Pra Ie gjitha nendamjeL e fisiL mund te thirren familje, si edhe fisi vele, s' asht tjeLer \'e~ nji familje e madhe. Familja asht njisija ma e madhja, dhe per nji here pjesa ma e vogJa. Gradacjolli i famiJjes for~oll shk<1llet e nen-damjes se fisit. , Me zhduke keq-kuptimet rreth famiJjes, percaktojme dy skajet e saja: Familjen e "jeter, gurren e burrimin e njij barku te madh e Ilurasim «famiJja nane» e cila lindi fisin: familjen e zakonsbl1le, qi kemi soL e quejme vetun ~<familje». Familja prej se ciles l1ise At Shtjefni, ka gjase me kene «famiJja nane». '. . Mire po, edbe sikur l' a cilsojme keshLu, shkaJJzimi Iluk del i drejle pse shofim qi prej familjes nane, 1Ia lej ne shume fise ne shkallen e fundit, gja qi asht ne kundershtim me parimin e t'isit qi prej nji familjes nane mund te' kehli vetun nji fis. Ket e pohon edhe vete kanuni ne § (\9.6: ma!1et vlhi e fis me Ie gjith ata prej te ciJesh te par~L e tij jane da heret <1 vane. Ndoshla rrjeshtimi i' a 1,a t.rathtue, meudimin e ka dashte me shprehe te perllUnderten tue e Vllme si Iljis! fmniJjen e hapeL a kombin e atehere kishim me pase keL rrjeshlim :

. Kombi

ndahet flamuri » fisi » gjinija » vl1aznija »

ue flamuj ; » fise:

». 'gjiuj ; » vllazllr ; » familjr.

ICy rrjeshtim asht .nia i arsyeshem:'db,e ma i clrejle. POl' ve~ rrjeslltimi~, d\l:bet 1'i hjedWm nji sy edhe mbi shka-

. -1': ",;.:.

7."

,~j1

. ,.' 87< , t,.

:,:, ,J,

:~. ';.' "

. -1

-. \i..1);~Af ~:~:'~ -F;';':-,',-,+~t ,t~\~~.,..~~~t.'r, ~..~,~,~~, .,- . . 't!-~--~""

1 llet e nendamjeve te cilal, per sludi min I' one, nuk me unken litI

Ie sigurta.

At Shtjefni ne Kallullin e Lekes, paraqel gjendjen e vOlle ndersa na ne ket studim, marrim ne shkoqilje organizinJin lie burim. Per te mrrijte ne nji perfundim Ie signrl.e, uuhel t' i lldajme ndryshim~t qi ka pertrl evoluejoni alehere muele malerjali i yne i t;veshull i gatshem per ~Iudim. Ma te paren zuritje dhe ma Ie t'orteu, Ie sislemil risuur, i 11 dha krij imi i flamuri t. ~'is e fIalllur jalle dy eutilele krejl Ie ve<;allla, Ie krijuerne prej rrethanave Ie IIdryslllue, rlhe Ie vflme njalli ml>i Ijelrin pa kllIl'nji lidhje ue Illes Ie Iyne. Pra lIuk muud Ie melldohet ujaui shkallzim i tjelrit ase i pari ujisi e Ie dylit. Bijme uji shemlJlll1 ku mnud Le dallohel ma qarle: 'l're flamuj I e t'isiI, thole ~Iirdila, pel' yrosh, Spat; e Klishue. T~ duket se fisi IISht njisija qe dahet ne flamuj. N' ane t.jeler. flaIllllri i Bieajve Ie Lumes, dahel ne fispl Gashi;, Krasniqe, 1'ha(; e Berishe. Klu li\ dukel se flamllri .Isht Iljisija dhe

lIen-damjel Jane rise!.

Si pulitete Ie udryshme, kauii edhe mbeshlelje ase haza kn'jl Ii; udryshme prej ujani !jelril: l~isi merr para s.\'she \'ehlll lidhjel e gjalwl pa shiqjup Iradilal â&#x201A;Źthnografike: Flamuri mheshlelet "ellln ue Iradilal elhuike pa marri\ P,1I'1I syshe lidhjel e gjaku!. Si cly sisleme .adminislril.li\'e Ie urlryslulle, Ie d,\' sollen me redi neudamjet e, nrlrysluue e per kel shlliljll vshlirsohel ('ilsirni i "erlele i shkall"e Ie setcili!. Ne gjendjen e SOt;llle, pmaqitel lie maid t' OUil nji perzimje, ku ma leper 1111ma pal" e Ie dy sisleme\'e, pse slluslrakli i vj"ler influeJlcoi gjale evolucjonil mbi sislemill P 1'ij, ne menyre qi shkallzimi i Al Sht.jefnit d8ri diku {rslll me velld pse pajloll lie Illes Ie lytle te dy sislcmet. 88

'" ~I

'"('i'f'

Tlle kene se fisi mbet si shlrese e nenteshme e flamm'it, prej l;en-damjeve te flamurit, mund Ie xjerrim ato te fisit. Ne mbeshletje te kritereve te flamurit me baza etnografike duhet te kemi ket rrjeshtim ; Kombi, flamuri, I,alundi, lagja, familja.

Po te zbresim prej shkal)zimiL l' AI Sbljdllil, kiji rrjeshtim, do Ie na mbesin me ndo' i ndryshim Ie "ogel aj i fisit le eilin kerkojme. Po Ie bajme kef veprim te vogel, na mbesin si nen-damje te fisit k10 shkalle; Fisi, gj'i'llij~, . vllaznija, ram~}ja.

,-,(

./:.~:~

Por edb:e ne ~et rrjeshlim n~lIfis~ash, nji shkalle me duket se del e tepenne: gjfnii.a au)~ hYlle ue kel sltlka,lkim. Mbas kuptimii ..Le'mal~ol'it, gjUjIJ,ijanuk ban pJese ne familje. Maleori i yae; per giini, kup4.ou I9rezat e rrjedhnn prej n'ane '~<lisi i lambliL» (kan. § 701), 1I{I'i3rsabre7\~'4eJrJ~dhun prej anes se JiJabes, . «lisi i gjakut» (kan. § 700) j,we' alea qe. bajne pjese' l1e familje.

Malcori i yne thrrcl pe liesla i

I~dei'

~-. io,.;",

mode gjak e gjini. Ne

-I'"

jug, per «gjak e giinl» perdoro;jue :perifrazell «far' e fis» porte dyja fja.let, sj fare as!ll1J.us, Imlle po ~e lljajtin kuptim e vyejne

me Iregue t' aferlUit e giakut '; ndersa. (jalet gjak dhe gjinl, nuk I«ine nji

kupHIifJ, pOI'. vyejn ,me,

tregue dy

grupe Ie ndryshme

t' afermish: me fjalen. gjak, ka.pton\ faren apo fisin' e vet j ThdihT§a r \' : ' '.~i~ me fjalen gjini, permbledh l' af~rmi'n qi a.:;1htlidhe me. La me a,ne . '.. ~ :~. , bijash Ie' marru'na a Ie dl),arJl~I\i_a..' ..~ ..,," '

:" '"

~. .

../" ..

*~:@' ~. .~

/.1

"""'?-',':I..

,.~., -'-~ .',

_x !.

,~~'k~~~

.. .,.. . _,_ .

",,<!.

\.I" i\

1 Per sbembuII, djali lidhel me vllaun e babes me gjak ; e lIIe vllaun e nanes me gjinL Dy Imshrij prej babe nuk jilne Ie IIjij gjinije, pOI' te njij gjaku; nrlersli dy. kushrij prej. lIalie lIuk ji1ne te njij gjalmpor te njij gjil] ije. Ne nji kange popullore te ~iares, mbledh e botue prej P. Donal Kurtit De HyIlin e DriLes (vj. 1938 Nr. 2-3 fq...) lexojme:

Po Ia shpf, po Ia kojshi Po 1ftgjnk, po III gjinL.. Mbas kesaj kange nusja leu gjakun, d. m. Ih. fisin e gjinin, d. m. tho t' afermit prej naues. Edhe nji prove se gjinija nuk ka te baje me fis asht se nana nuk asht e te njajLiL fis me <1jaIj11e vet ne kurrnji rase. Nana kill' shkon ne shtepi te habes, thote: po shkoj ne gjinL Gjinija permbledh t' afermt e IHJ11 es. Malcori nuk mUlid te baje bumbari me pjes1aret e fisH te vel ne kurrnji menyre, pOI' do te gjeje Le.jashtem. I vllaj i nanes, daja, round t' i marre floket djali t, pse aj nuk asht i gjakut pOI' i gjinis. Pra gjinija nuk ban pjese ,ne fis, pOI' asht e jashtme per te. Po t' i mbledhim Ie gjitha sknjeL qi roalcori i yne perrior per te tregue nen-darojet e fisit dhe po t' i krahasojme me ato le . shkallzimiL te syperm, shofim se i jemi avite te vertetes. Shqiptari i malit njef kto nen-damje: Fis, gjnk, vJ\azni, zjarm, tyro a voter. Fis a gjak, po Ihuej .kane- nji kuptim: tregojne emnin e njisis: Thote jemi te njij fisi a edhe tr. njij gjalm. Edhe vllazni e bark Ilane po nji kllpLim De mes le tyne, me gjith ndryshimin e vogel qi i ndane: Vllazni lregon lidhjeu )le mes te dy a ma shum .babave xJlnzen; ndersa bark t' ep me kuptue ne nji rreth ma le ngushte Ie gjith shlimin e ujij babe qi .

asht pjeslar i fisil. P. sh. Shala jane vllazni ne mes te tyne, pOI' n~k jane te njij barku pse shalnjaoet thone .iemi le barkut te Zo-

90 *

gut dhe shoshnjanet te lJarkut te Markut. Zogu dhe .Marlm lie Illes te tyne Jane te njij barlm pse Jane bijt e njij babe. Ashtu edhe zjann , Iym a voter Jane po nji gja pa ma te voglin ndryshim. MaJeori, failliljell nuk e njef me ket emen. Per katakrezi thuet me kta tre emlla ~ka na njofim nen familje. Rruga ma e drej la me ra ne nji perfundim Ie sigurte, asht aio e njij proeedemi dedukliv: prej njisije me zbrite ne pjese. Njisija i perket fisit i eili nen-dahet ne vllazni, a lie lJarqe; 'si pjese perhase e vllaznive vijne zjarmel, tymet a vo.trat: mbrellda tyne Jane veh/jet, Ie ciliaL grafikisht mund te shprehen keshtu: F I HI (a familja nane)

----

Vllaznija

FamiIja

-------------vehtjet

vehljet

Familja

-----------vehtjet

vehtjet

Familja

Familja ~ rehtjel vehtjet

vehljel

vehljet

Fisi ash! IIji lidhce qi i avile vllaznit e veta; ndersa vllazy.ija asht llji lidhee tjeter ma e shkurte qi lidhe familjet e "eta; familja permbledh 'pjestaret 'e vet, Ve~ <;ka morem ne studim, fisi na ep edhe nji bri tjeter prej kah mund t' a kqyrim mbrendin e tij me pame organizimin e tij te mbrendshem e nen-fishat qi e perbajne. Trashigimi i mythologis se vjeter. ilire. asht ende gjall nder shqiptare dhe ep pak drite mbi ~ashtjen ne ,studim. Shqiptari, me gjith se u pershkue prej frymes his/jane, e . prej muhamedanizmit ma vone, mbet ne mbrendin e tij gjilhnji pagan. Maleori i yne pranoi kensal e rij te dotr-inave I.e reja, par t1uk hoq dare prej te vjetrave. , .i~ Ma.le! shqiplare ende sol. Jane I.e popullueme me ore zana e- ."iii shl.ojzovalle (shtoj zot va'llet). Maleori i yne i shef me syte e fan- .' '~ .ii tazis I.ue u sjelle maje ne maje e hije ue hije tue u la nder gu.c.l':i ...\'if ".'i

.' 91 .\;

~ "

"...

~ ~~.~

rra te fresJda, tue pushue llen-blijt e maIds, tue mbledhe lule e tue bame kunore me u stoJise me to. . Oret i paten edhe greket dhe Jalinet e vjeter, si te bijat e Zeus-it 11te Giove-s dhe te 'l'henlis, dhe ishin velull tri: EumoIlia, Dike dhe helle, qi perfaqsojshin renelin, drejtsin dhe pagjen. Kto kryesojshin mlJledhjet dhe kuvendet phe l,tynei u mbeshtetshin edhe drejtimet e rregu11imit te natyres. POl' oret sJHjiplare kane nji kuptim tjeler: per tjeter misjon i mendon Ie ngarkueme shqiptari. Shqiplari thole: Me ~do nieri Jene edhe 01'1\e tij e cila asht 111 hrojtsja dhe clalzolsja e tij ne jete per vepra guximi dhe lJurrnije. «Nieri me ore» thote per ate qi i shk'ojne punet mbare; «e ka oren !tue» per ate qi guximi i del ne faqe; «oriHig» pel' nji qi asht i pa fat: «i asht lige ora» atij qi i shkojne punet mbrapshte; «prifti ora» ase «dekti (liga) ora» kur don me name llend etj. E eilsueme ne nji fare menyre, ora e nierit ashl si me thane fuqija e fatit te tij.

POI' maleori i yne beson se ora nuk vdes me nieri; ajo vazhdol1 te jetoje si mbrojtsja e barkut te tij. Prandej ~do shpi e ka oren e ve't te perbashket per pjestl.l~ rel e saj. Asht ora e pJakut te saj e eiJa e drejton nder pune Ie mbara e te mira. Edhe kur shpija dahet, ora e Si:1jvijon te jete mbroj Ija e perbashket e pjesve te saja. Kshtu kemi edhe oren e fisit. Qdo fis e ka oren e vet; oren nane, si me thani>, qi e drej1011mbare fisin hah do qi te jete i perhapun. Maleori i yne, e njef oren e fisit te vet, dhe e din kn e ka nclejen: gjithehere ne mes te fisit a ne vendin ma ne sbej te tij. Per shembull: «ajo e Shales, ne maje Ie Rshellit, e gjate si .vgjeni (nji 11oj pishe), e hijshme si drita, e idhte si gjarpni; ajo e Nikajve, atje ne maje te [{akis, e rremle nga ftyra dhe qi kurr nuk din te qesl~e». (A. B. Palaj).

.92

* ~.~'.. .,.

Ka gjase se karakteristikat e perbasbkta Ie fisit, i a mbeshtele ores se tij; apo ndosbta eilsinat e bahes se pare Ie fisit i ka I'uejte ende gjitll rreth ores Be tij qi ashl si me thane bieja e tij qi i ndjek gjithkund. ÂŤNdihmo Zot e ora e fisitÂť thnet i ma1cori para se l' i a hyje ndo' i pune te madhe. Nder pune Ie veta te perditsbme, nuk e tbnet ne ndibme oren e fisit, ve(,inder rasa te perbashkta, kur me' veprimin e vet mendon I'i laje ndere fisit. Kur thnet oren e fisit ne .ndihme, e ndine veilten Ie dalun personet, Ie zdeshutl prej individit, e se vepron si pjese e kolektivilelit: i bahet se punon n' emen te fisit. Per shembull, ora e Murr Detil,jelon gjithnji si mbrojtja e

fisit te tij.

Oren e fisit, thrret i shalnjani; po ate thrret ne ndihme i shoshnjani; shi ate thnet ne ndihme i salacesi i Bajgores se Mitrovices; ate thrret Gruda; ate Mirdita; shi ate Velika e sllavizneme pse te tane jane Ie nj.ij fisi e kane nji ore te perbashket: Oren e Murr Detit. Po te bajme nji rrjeshtim edhe t' orve tue ndjeke rendin e vj~tersis, do te kemi ket skice: Ora e Fisi!, Ora e . .... Ora e sht~pis, Ora e vehtjes

Shofim se edhe rendi. i Orve' na e verteton shkallzimin e . nenfishave te fisit. Edhe ketu shofim..njale njiri me ato te nendamje, vetun me nji ndryshim te vogel: Ora e vllaznis mungon.' Si 'nuk ndihet ne goje te maleorit ndo' i here; ora e flamurit, e katundit e lagjes a e gjinis, ashtu nuk ndihet ne kurrnji rase tue u thirre Qra e vllaznis. . Ket mungese, i a la,me ktyne dy shkajqeve: Apse vllaznija u krijue ma vone, si. nevoje qi e shkaktoi e perhapja e teperme e fisit; Apse shqiptari, si te dale sh~epis, i ka anda te hillet ne \

;(

., ,>{!. .

~. ',f"S, -.:t.'"t" ~.

- * '9~";:,,- '-', "

.1- ').- ,", ",;

..'

'., }

~.I;;-

":.

",..1

, nji rreth sa ma te gjane sa ma te hapel e' nuk njef shkalJe Ie te ndermjeme pOl' msyne fill njisio, si pjeshir i kolektivitelit Illa te madh qi njef: trimii mire me shoke shum. Ne te vertete, si dukel, shkalla e vllaznis nder kohoa Ie para mungoi: familja JidllPj drejte me fisin. POI' ma vone 'me perhapje te fisit, u nd! nevoja e kesaj ndamjeje se mesme dhe u krijue tue hy si neufish i rij. Ndersa arsyeja e dyte, qi prum ma siper, i a ndaloi fuqizimin, dhe sot vllaznija ndihel e ligesht ne Illes te familjes dhe Iii fisil. Kjo ishte nen-damja e vel'tete e fisit dhe ne mbeshtelje Ie sa.j bahej administrimi i mbrendshem. Si r;do shtepi ka plakun e vet, a~tu r;dovllazul e ka te vetill dhe r;do fis e ka kryetarin e vet. Vullneti i pjeslarve mbrenda shtepije; i shtepijave mbrenda vllaznije; dhe i vllazoive mbrenda fisit ashl i velrni autoritel qi drejton jelell e mbrendshme te fisit. Mbi administrimin e mbrendshem Ie fisit, Kanuni i Lekes i permbledhun nga At Shljefen Gje<;ovi,ep sl1koqilje Ie plota dhe te garta Ne § 1151 thole: «Kreu i fisit, bashke me pIeq (luye!ilr vllaznish) e me vogjIi (kryehi! famiIjesh) ka lager me mbajte kuvencte, me lidhe bese, me M gjyqe, me gjobite e me Ier;ite.» Kjo ishte hjerarkija e thjeshte e fisit, ashtnimi i jeles shoqnore te shqiptarit te vjeter, prodhimi i inteIigjences dhe i flrqis se tij mendore.

..... -1

. t. " .~ ~

SKANDERBEU

,""::,:..Ii""'!'-:f"'

NE LETERSfN

""'''''''''";~

SHQIPE'

Anmiqt e Shqipnb dikur, tue dashte me na e mohue te drejten r ont'

si komb e si shtet, shtS' ma teper tJga shpirti i keq se sa nga padija, krqyrshin me e pri\ si prove t' arsyetimevel genjeshtare faktin se~kand€rhe~ !luk qe lande e gojedhanavet, e legendavet a e kangi'vet popuJ!ore, shqipe ni' nji ane, as e letrarevet shqiptare ni' tjetren, Si eksponont i ketyne njerzevet asht nji libel' zakeq i Vladanj Gjorgjeviq-it, me kombsi serb, veper e tit11lll1eme: «Arna11tii Velike SHe» d. m. tho «Shqiptaret e Fuqit e \-'dh1\»,prfl edhe ne nji perkHhim shqip nga Mustafa Kruja. Per t' a disllmlle te perkunderlen, tue i u drejtlle data vet e burrjnwvet, do te ju pprcjeJli neper nji galeri sliqjptare, qi u pasunue per Ie gjati' shekujsll nga lI1endja krijllese e popullil t' one neper tregimtaret ~ rapsodet e tij dhe nga slikrjmtarel e lelersi~ ~' one. Shohim me gezim kah pendat e vjelra e te reja te Shqipnis s' OllP,nji p.iese.te bukurte prodldnJit te vet i. a kushtuen Skanderbcl1t e shekullit te tij. Le te vijme ke prove!. Nder fletet e lallrles popl1J!orete lelersis gojore te Shqipnis IlIbj~'Skan-

~ "-'"

. 0tcJ

derbeun, po kujtoj se pari te pi'rkohpshmenmuejorete Trhank Spiro Bcgot (alias: te Faik Konitzes)«Alhal!hi»qi botoh.ejne Bruxelles (nrlermietvjet":'

.",,/I}

:'Si

vet 1897-1902) dhe o,i' Londol) (derhne vjetin t.909). }\jo e ~erkrJheshme bo-. ;:~~~ toi ne vjetin 1906 nder vjjJt11enji veper origin\lIe rAt Shtjefen K Gjeltovit.. ;.;d (qi mshehej nen kryptoni.min e Lkenit Ie Hasit), veper e titullue)oe: M9je-",' ~.',;~ dhanat e Popullit te Laltit e te J(urbil!it mbi Skao,derhegun». Ne .rradil!en e.<~li te p~rkoheshmeve t' ona muejore na rl~1 «KopesMi Letrar», qi u bqtue ne' ';'1 vj. 1918-19 si Orgal! i Qarkut Letrar t' Elbasani!. Ketu Lef Nos~nen «Goje- ,qi dhana Popullore e kalJderheu» botoi ndi\r dy vijime (ke or. 1 e 2) disaA~ gojedhana mbi Ie. A. \'iri.ltenc'Prennu1hi nder «Kange Popullore GegnisMe» \ >{"i (Sarajeve, 1911'. Veil. XI i «Zur Kunde del: Balkanhalbinsel)) 'dhe mbas tij ,;,~ ne permbledhjen e hotimev~ te folklores se shperndameprofesoret Karl Garakuqi e Filip ~'ishta ke «Visaret e Kombit» (veil. I e III) e kujtuen Skan-

derbeun nder k<mgi>tt' oua trarlicjooale..,Ma haptas keto kange Ie Ie dyja

brigjeve t' Adrialiknt, l11biSkanderbeun, prane sa gojMhana.sh tjera In-hiIe njajten lande. i pi'l'Inhlorl.hiAt Marin SiFdanj ne vepren qi aslJl 'ne rilMi'11l,., ke. shtypshkroja «At Ujergj t'ishta» quejte. Skanderbegu mbas gojMhanash».. Edhe «Cirka» 1.1i'n'lHlhen' e 'te. ,perlwIJesJllneve't' ona me pershkrimin

'k .~

e urllie-'

. ~

9;5

. ,,',

--('{

'_'l;~ "~ .~?~

,,<~~~

timit

te njij mesuesi atlOllim,me sherbim ne Mirdite, dha nji kontribut te

vogel per letersin folldoristike mbi Skanderbelln me: «Guri i Skanderbegut dhe mullini me ere». Te gjith kesaj letersije popullore mbi Skanderbeun duhet r i shtojme edhe dishka nga folklol'a e Tiranes me rrethe, mbledhun nga Hasan Re~i. Mbas botimit te folklores se tij ne vellimin VI te vepres «Visaret e Kombit», pjesa tjeter e doreshkrimit te Re~it, ve~anerisht Sit gojedhana popullore (nga te cilat disa kl1jtojne Skanderbeun) u rradhiten nga Inspektorija Eprore e Arsimit si lande librasll leximi per rendet e fillores e te SllK:ollavete mesme. Klljtimit te Skanderbeut nder fletet e historis se letersis s' one, qofshin keto kange tradicjOnale a rrMime ne proze, ([ofshin ripunime ne frymben e gojedhanes e te poezis popullore, duhet l' i shtojme edhe botimet e shumta te FIjerouym de Rades, te Gabriel Dares, senior e iunior, te profesorit t'Institutit Linduer te Napullit Zef Skiroit e te mbare shkolles letrare romantike te Shqipnis. Asht per t' u theksne se te permendunt e jetes e te veprave te Skanderbeut e te kreshnikeve te tij gjeti vend mil teper se gjetjli ne grumbullin e fshatevet shqiptare te SiciJis e te Kalabris ku, ne nji vend ma te l{etet nder ato kohe largta, zana shqiptare neper gojen e kangtareve te Shqipnis, kendoi veprat kreshnike te Skanderbeut e te krel'!evet shqiptare prane tij, tue e vajtue at kob te zi qi e gjeti Shqipuin kur, mbas vdekjes se Skanderbeul, ra nen zgjedhen e te huejvet. Ne nji botim tt: para disa vjetvet ke «Hylli i Drites» (vj. 1940-41) lien «Gjurmimet e njij Illlleji ne Rome» bijshe shenimet e mija kritike rreth Iljij relacjoni te Marin Bizzit, Kryeipeshkvit te Tivarit, drejtue ne vj. 1610 Selis se Shenjte ne Vatikan, doreshkrim i Bibliot. se Vatikanit (nen vendesen Cod. Barberiui lat. 5iB4), shtype me disa gabime ke «Stariul' XX» nga Ra~ki i AkitLlemisse Z,agrebit. Theksojshe se II' at njolltim te Bizzit, ne lidhj!J me viziten e tij baritore neper Shqipnin e kufij vet ethnike 11'at fi'llim te shekullit XVII ne ket rase na u la trashigim nji dokument, dishmi e inter\~santshme mbi Skanderbegun. Bizzi shkruen nder sa tjera, se buget popullore ne Shqipni qi kendojne jeten e veprat e Skanderbeut keudolleshin nga «...te gjith Shqiptaret». Nji vehtje shqiptare me gjak e zemer, Frang Bardhi (~'ranciscus Blallcus) nder fletet e mbrame te fjal~'it te I1johtun latin-shqip «Dictionnarium Latino-Epiroticum» Romae, 1635) shkruen se populli shqiptar, plot IIderim e kujlim kah shekulli XV, i njohtull per luftat e pavaresis kombtare, e quen Skanderbenn «Kulshedra e Arbnit», tue e perkethye prane tekstit shqip me keto fjale latine' «Epiri draco». Bardhi, krell'll' pel' kombsi te vet, ne nji veper te dyte te vjetit 1636 mbi SkanderbenIl, ne ket rraghe shkrue vetem ne latinishte «Georgius Castrioltns Epirensis vulgo Scanderbegh, Epirotal1lm Pri~ceps fortissimus etc.» (Venetiis, Typis Marcii Ginammi, MDCXXXVI. In-4°, 76 faqesh) i, pergjigjet boshnjakut Tomcns Marnavitins'."',

..-:: ":t -.t:J. "'., ..;" ~ '§f/

...

~( 'fi!:

:.;"Y~';:i

M";'T; ,",~':'''~)'-~;;~''

it; i cili ne nji veper te vogel latinishte perpiqej t' a dokl1mentonte se Skanuerbeu asht i races stave. Tue e shfletue librin e Pjeter Bogdanit «Cuneus prophetarum », nga tri kesombllat qi i ka «Biblioteca Nazionale» e Romes, vrej se Skanderbeu ~eket nder disa flete te kesaj vepre letrare shqipe, qofte nga shqiptare e te huej, qofte edhe prej vete Auktorit. (Keq. fleten kushtuese nder fq. 14.15 te panumrueme; keq. vjershrn e Luke Bogdanit ne faqen e panumrueme 33, si edhe ke kaplina: Vjetersija e Deres se Bogdajvet, pergjegjen e Janosh Runyadit despotit serb «...tradhtu'er me te vobekit sherbias»). Mund te pohoj se pa kurrfare dallimi shkrimtaret ma te njohunit e . historis se rilindjes komhtare, ne Shqipni e nder Iwlonit e ndrysheme shqiptare; frymhesue prej vepravet kreshnike te ~'atosjt t' one kombtar, n' at faze te pare te jetes shqiptare ne te pertrim e qi kishte nevoje fare te madhe te ringjalli, ne kujtim, edhe nen forma te smadhueme e te zbukurueme nji nga shekujt e ndritun te Ristoris se Shqipnis, - keto penda te rilindjes kombtare e pavdeksuen nder kange! e nder shkrimet e veta fytyren e Skanderheut. ~e nji here do te thorn se levizja romantike ne letersin shqipe dikur ne hov t1' vetin qe nji rrezik per poezin l' one pop:.:llore, pse disa shkrim. tare, si de Rada, Dara e Skiroi, ne perpunim e zbukl1rim, slmdrruen sa e sa kange tradicjonale qi u ruejten shekull mbas shekulli ne gojen e popullit shqipt.ar. Per ket veprim, ve~anerisht ng-a perfaqesuest e shkences gjuhore, folkloristike e historike, 11ban fajtore - si deformuest e vjelersivet kombtare. Deri diku asht i arsyeshem njaj sulm qi kohe mbas kohe i 'U btl ke!yne shkrimtareve. Mprojtja e arsyet qi ala parashtrojshin ne ket rase, lI1und te permhlidhen nder .pak t:iale. Tue e pase para sysh nder .te huej nji interese perher~ e ma Ie madh~ rreth ~ashtjes shqiptare dhe tue synuc kah ringjallja e enthuzja:lmit ReI' Shqipni nder turma, prane Nairn FrasherH e plejades se shkrimtarevet shqiptare neper EUI'openjug-lindure e n'Egypt, u ban flamllrtaret e kesaj rilindjeje ne token e Skanderhellt. Sidomos Skir01 u kap nder trajtat ma te perk.ryemet 'e atyne kang:evet qi do te vazhdojne t' a l'Uejne at freskin e vet, tue pase lexues te dhanun edhe sot, ne nji kohe .

kur romantizmi ka prendue ase ~a se shumtit

edhe

y~4"t

ketu nder ne ,asht ne

rrugen e prendimit e letersija shqipe drejtohet kah udhe e tendenca e prirje Ie reja letrare. Kritika qi i u ba atyne.letrarevet- te cilet i shlldrruen kanget e legendat tradicjonale e polemikat e shkaktuenuj n' at rase, i kaillen edhe kufijt . e botes lexuese shqiptare edhe kesbtu, per em~n'e veper te tyne e shohim r interesueme ajken letrare f asaj kohe, si Giovanni Pitre-n 'ke parathaneja e Rrojmevet popullore te foskanes (L), teLperkoheshmen e Parisit «Melu(I) G. PITRE;

«Novelle

popolari

toscane» (Firenze,

Barbera.

1&85).

. J:'-

1""-

97' _~f

;t'

1:11 sine», Lamarline-in, Mistral-in, Cantil-in, Tommaseo-n (~), Gualtieri-n (3) dhe Stier-in, perkethyesin e tij ne latinishle (~). De Rada, te eilin ne nji veper Ie huej mbi letersfn t' one e quejla «Ati~ e romanlizmit shqiplar» (5) tue e paraqitun edhe si shkrimtarin ma tipik te kedaj prirje - lendence letrare nder ne, q~ nji ndjekes e nji admirues i madh i traaites se Skanderbellt ndh shkrimet e veta. Si shprehja mil besenike e rilindjes letrare e kombtare, ne prodhimin e vel poelik II frymbesue nga ng:jarjet hislorike te Shqipnfs se shekulJil XV dhe nga kethimi i Skanderbeul ne Shqipni. Romanlik, me te gjilha semllndjet qi ka pase ky drej lim lelmr edhe ne letersin shqipe, de Rada u, jipte ketyne ngjarjevel nji ngjyre e veshje Ie posa~l1le. Poemi i tij mbi Skanderbeun, nji nga Iri epopet komblal'e te ]elersis shqipe, prane Naim Frasheril e At Gjergj Fishles, mund te permblidhet nder pak fjale. Ka ket tituJl: «Skanderbekku i pafim» (= i pafan, shkrue ne le folmen e shqiplare\'e te Kalabris. Ashl .kjo [anda e vellimit II te «Poesie albanesi», shlype ne Napl111ne vj. 1872. Pese 1ibral e poemit te Skanderhel1t, Ie pjesCtuem nder Iddhet-e-dy kang'e a, si i quell de Rada «hislori», u ripl1nuen nga auktOl'i per tridhet-e-pese vjet. Ngjaljet e poemit te de Rades mbi Skanrlerbeun perfshijne nji epohe njizet-e-gjashtc vje~, nga vjcti 1418 deri - pIal para peseqiud vjelvet, - ne 1444. KrilikCl e kesaj vepre epike, sidomos Gualtieri, Marehianl) e Petretta, vrejtjen se kjo veper lubyllel jo ashlu si duhet dhe liuk e penubled he vargun e ugjarjevc te Shqipnis se Skanderbeut. Si s]lkruen Prof. G. Pclrolta ne vepren e ~ekuu ke fq. 260 ky duket per h~ren e pare ne kangen V Ie librit II e nuk ashl aspak fytyra qendrore e vepres. U tha se nji tregim i lidhlln i thllljes se . vepres se Skanderbeut te parat te de Rades, ashl nji gjlt gati e pamlludltTi per shkakun e mungeses se ~do vazhdllcshmenije e njisije vcprimi. At,\' ketu shenohen sa njohuni Ie gablleme te kohevet historike.

(2) 1'. G. PI~l'HOTTA .Popolo, 254-255.

Gjykimef

e ketyne

li/lgua e letteralu-ra

shkrimlarevet

mbi

de Raden

albll/lelle» Palermo, i kam

librit .Ant/wlogi sltqi1le. (Tirane, 1936.-Luarasi). (3) V. G. GUALTIERI: .GirolamlJ de Rada jlfela filb~nese. 1936), Gualtieri e perkthei ket shkrimtar a.rbuesh n'italishtp.

\ . /

1931, fll, te

vellimin

rra[Ql'!uo>, SaudrulI,

14~ TH. STIER: Hieron!fllli de Rada cll'rmina it-a o-allJanicl1J quinque transcrvJlsit, vertil, gwssario notisq1.W instruxit Tit. Slier. (Brnns.vigae, 18561. , (5) Ji1.FISH'l'A: Istorija allJanske /,;T1Iiizllevnosti (=Mis,orij;a e letersis sh'lipe). Shtype ne Beograd ne 1931 ne vijime ke e perkoheshmja e Beogradit .Misao), prej majit 1931, nder tete muej me rradhe (dhetuer 1931).

98 of.' i

prO. rre

"""""X:'~

Bijne ne sy ne ket veper te de Rades mbi Skanderbeuu disa epizode qi jane si nji hijeshim i libl:it Ie pare: daslnmija e Bozdarit (nji kreshnik shqiptar, qi asht fytyra ma bujare e te gjitlJ poezis deradjane). Asht kjo dashunija qi ndien per prineeshen e Za.()rimes Serafine Thopin. Ne nji epizod tjeter te Skanderbeut kendohet dashunija e Almanzjonit per Vjollcen. Poeti e kujton ardhjen e otomaneve ne Shqipni prej ketij popuJli t' Azis, udersH Skanderbeu vazhdonte te rrinte si peng ne kurtin e perandorls osmane. Libri i dyte, i ndam nder gjashte kauge, na tregon mbytjen e ipeshkvit te .Janililessi edhe ardbjen e Bozdarit ne kurtin e Edrenes mbas hikjes s' Agates me MiUoshinin.Skanderbeu vete te shohi vellazent e vet ))' Jskydar. Keta, per urdhen te sulltanit, helmatisen: Libri III permblidhe.t nder shlate kange. Ne kangen e pare shohim se si princesha tyrke Vantisana bahet e krishtene. Dy kangH tjera na tregojne veprat kTeshnike te Bozdarit, deJme nga Shqipnija. Nder krijimet ~ma te bukurat e de Rades kujtojme epizodet nder te cilat kendohet kreshnikija e Astirit qi kapet, ndersa keqyre te mllysi te birin e sulltanit. Ne kangen VII, te cilen e hartoi k6rishte ne burg, pershkruen vdekjen e Astirit e te dashtenores se tij Gonetes. «HistorH» ase te gjashte kanget e te katertit libel', kendojne martesen e Dukagjinit me Serafine Thopin (kanga I. Ne ket martese kremtohet «veJlamija» (kanga II). Ne «historin» e trete Iskanderi shkon me ushtrin tyrke mbi malin Tanr. Shqiptari Dara, qi 'm'a vone "des nga pIaget, e keshillon t'i u bjeri 'Shtjelm te miravete sulltanit e t<&kethehet n' Europe. Skaliderbeu sheh hijen 'e te vellaut te vet Btanishes, qi i oep keshille te. mira si Dara. «HistoJija» e kateft kendon .luften e Skan,H~rbC'lLt me'dy tataret. Pjesa e. mbrame e lJoemit1e ,de Rages permban disa epizode .. .,',

patetike, si per sherrlbull'd'ashuni'll., e 'Wda:Hsk-e Fl'ozinesper Skanclel:bdu~,

Mal'chiaoo-i qi bnni' nJi. perketJjim te' mire Ie de .£tildes 11'Halisbte, " me nji ndryshim fe Inadh 11ga,I1erkHliimet e doh-tate vele' auktorit ne k1\'t gjuhe qi e shkruen mja'ft im:eshelQ e doble, tu~ na i paraqite copal II ziJe-

dhuna nga vepra e de Hades, percjelreme zhvi:liimeqi u ep ketyne veprz.ve1,' ., p bashkohet me gjykimin e atyne .qi'~~r"ke't'poem'than se asht i pa unjisi veprimi (6). Gualitieri, vepren e te. jji1ir e k.aln'kujtl1e. parandej, ven 1'13ne thurje e menyre te te kenduemit, nji lande sf p'el' shemlJl111YLaLegeIide des Siecles" te V. Hugo-it, per't-e cilen sh'kruen se asht ma feper nji vaug koncepcjonesh Iyrike,' se sa nji 'poem r verl'e're. '.

.( (6) M. .MARCHIANO:

.t'

A7oo'llia e l' opMa di Gerolamo de Rcda>1Trati,1902).

Per nji fare 'kureshljeje .gjdhore,n'e' ket (ase, kluj,tdJ'se de 'Rtda, ne'shqyrtirue genealogike 'e gjuhore'kaq 'fort lishte i t,ti1'un 't"i npry,s1J.pje'em.Jja~'e arbne~hih'et tue iflha'!!,6 traj~e shqipe, sa Marchianihin,!ke'.e \Dijrkph~j\wja'.«F\;\;r)lur.itArMrit. e qu,!nte Markandoj:

".'

,.'

,,'

*,,~~ ..j

,. ~, . -~

\:.

. ~

I" ,~. .~-

\'/('"

,', '... .' '," ,.::

,.'

:J:"-1.

'. ....

}';4~?fz~~1~'

',: "" 'M"

~f~

,\.'.~.

.-~~'

'~~;,td*iI

Dara, kujlue ke Skanderbeu i de Rades, ky paranik shqiphir qi luftoi krah p(1r krah me Skanderbeun, i la gjunnet e veta edhe mbas vdekjeje. Familja e tij, e shperngulun me Ijere n' Hali, ne val'ell e vershimit oloman ne Balkan, I,jo familje nuk mbeti as edhe }1!ltradita letran', lue e lidhe keslilu nji emen kreshnik me disa flele Ie hukura Ie leHjrsfs komblare. Nen Ht emen leHjrsija e jone ka nji poem, titulIue: "Kanka e sprasme (= e mbrame) e Balles". Qyshe ne shek. XVIII gjyshi Gabriel Dara (senior) dhe i jali Andrea kishin pase mbledhe kange pleqerishte nga goja e popullit. 'Nder kelo kange kendohej koha e 111mll1ne luftavet e e ngadhnjimeve p, ripunoi te Skanderbeut dhe te kresllllikeve te tij. Gabriel Dam (iunior) poemin per Ie cilin shkrou keto fjale: "1'ak gjeta e pak shtova; velem kangen e zogut, qi e dijsha per mendesh si fem!." Skanderbeun do t' a kendonte nji tjeter romantik shqiphl.r, gati njikohes i de Rades, Naim Frasheri. Nga dy poemat qi perpiloi Naimi "Qerbelaja" e "Istori e Skenderbeut", shtype n~ Bukuresht ne vjetin 1898, na intei'eson ky poem i tij ilymbdhete.. mij vargjesh, ndam nder njizet-e-dy kange, si edhe nji veperz e tija, e shkrueme se pari ne greqishte te re (<<0alithis potllOS ton Skipetinon»), perkethye nul vone ne !duhen shqipe

nga Kristo Floqi: «Deshim e vertete e Shqipetarevet.»

Gjuha popullore e Naimit, ne thjeshtesf te vel, e pa hijeshi, ka qene e asht kurdohere aq e lehte dhe aq e kuptl1eshme. Po ,te me lejohel krahasimi, do te thorn SP, per kah nalyresija dhe gjuha e thjeshte, Naimi asht i njajte me sa vepra e vjersha te Pjeter Metastasit, per Ie cHat disa besojshin se do I' ishin ne gjeodje kurdohere me i perpilue fare lehtas. Oishiri kryesuer i Naimit ka qene te mbpse i, popullit, tue mos i u' Jargue asnji grime gjuhes se tij. U ba mesues) popullit. Ushtroi ne rinin shqiptare kultin dhe dashunln e gjuhes e te kombit. Ne ket menyre u mbajte mbe kambe, m~ energl perhere e ma Ie reja jeta e kerthneset shqiptare e cHa, ne vepren e tij dhe te breznfs qi perfaqesonle, si edhe te brezoive tC reja, do te shkonte tue I) man'e perhere e ma fort at hovin e vet. Natyra e tij e qetet ishte e prirun ma teper kah nji lande e frymbesimit Iyrik, prandej pjcsa qi shquhet ne te asht kjo vjershe Iyrike, e vertete jo gjithkund e limueme mire, pOl' qi ndr~n ne vetvedi nji shkendi poezije se vertete. Naimi bani sa e sa perpjekje jashta fuqive Ie nalyres se vet per nji tjeter fare letrare, per epin felliI'e kombtar. Me te parin na fali, Qerbelan e me te dytin Historin e Skanderbeut. Landa e shqyrtimit t'im ne keL rase nuk asht 'Qerbelaja, epi felar njizet-e-pese kangesh, por poemi i Skanderbeut. Kjo veper e mbrame e Naimit, mjerisbt nuk e pati at fuqi epike qi e vrejme ne te njajten fare letrare ke At Gjergj J<'ishta, i cili kendoi ne gjuhen ,burrenore ~e te bijve te maleve e Ie .fushave te Shqipnfs se veriul, perve~ poemit "Lahuta e MaIds" edhe poemin e pakryem "Skander-

100 ..

~ .,

¥)

',' ~'.

, "~'''c~

\,"::

,""'",;.\'"

"-'\<'"

;

.' r",';" "'\"~'

,''''~

beu" qi u botue vetem nder fragmenta: "In hoc signo vinces" (ke fJelorja e Romes "Kuvendi"', nr. i 28 Naudol'it 1919 e ke "Mrizi i Z3n3vet, botim i dyte e tjera mbas tij), si edhe "Mojz Golemi i Dibres e Deli Cena" (botue ne nji pjese ke "Kalendari' i Vepres Pijol'e 1919") e UP djim ke e perkoheshmje "Leka" (1932), tVi;onJ

Prof. FILIP FISHT A

.i ! ::..~ '...

,~.

10,1

',-,'-

t' "~

DREIZEHNLINDEN F. W. WEBER (vii~

nga Nr. 2 fq, 66)

, VIII

SHTRIGA Q' ka heshLe pylla n' nale Le qete I N' per bershej e nder Iande L'lana Derdhej kandshem, gjiLh njomsi Fjolla e drites, 'qi Ishote hana. Nder ka~nba, n' per kallama Vetem prrolli po bu~ite, , KrejL si fmija qi, lodhe gjumi, FIe! me vedi, peshperittL Dikah larg nji Zit si i shkyem, Zilni i pate,:; me u ndie pOl' nisi; ALy-ktu, permbi bar L'njome, BijLe fryLi i munme prej lisi. Edhe vjed'lIa vetmitare, Thue po i tremet asaje drile, M' golle t' errta, n' mes kashtrrojesh, 8<1shpejt shduket, vrik tue rrshite. N'shmimg prej udhesh e larg prej shLigjesh, N' njallin shpat, shi kah prendimi, Nji shpelle gjindej e vetmueme, Ku ma i rande dukej heshLimi. Shpelle e kthelle e qi fund s' kishLe. Farkataresh dikur banue, Xhuxhemaxhuxhesh qi e kishin fisin, Me drashfe nien me i u afrne.

r I!I;> ",.!i:~ ii"

~ ft if.

f;'..

~;i~~ IE..'

:-~.\~

102 .

* }

. ~~.";". ~~,

':'J,.

) ~"i-

..~-t

~ <i;7)1..i~i-

,.:-~i{

,,'" -"

;.;.

:.~

Nja mui tjetrin shkalllij t lidhe, Ish' pJaskGmi fGrt per mnere; Permbi gryke shum lerthi shtrihej, Thue pO' shef gjarpij Ie blere; Gjarpij dilshin neper pIasa, Gjarpij l' zez, rraje shumvjeqare, Ku ban Gte shtriga e vjeter, PGrsi t' deknit, harrue fare. Vetem, bashke me 'i qen per rGje, Vetem, bashke me sa hyjni, Qi n' per za le zGgjve i flitshin, A n' per shkjote e n' per stuhi. Para s'hpe]1i~s,xane vend te krolli, Kishte mbete shlriga si e ngrime, TIme a trupGre dhene pre';' guri, Pennbf von, JLIhi rrase te shtrl111e. Nji lis shlJjgash qys() prej krahesh E der 1\' i asaje i bite; Mjesa petku i leshte e i hanlhe Edhe mire per shtat i rri Ie. , Shlang, si n',anuerr, me.~dGre t'rrmakeL M<ldhnishl ballid pb;e.sJ~le.rngG~e;

\ ,

Permbi krye te qeni L I' ZJ' e djathta pO' i,~.esht)le, Kishte mbele si ,nji' p(ej .NG.P)aslt" Si ...fnii e zymta n'sa,j,aile"g1:t,r.I., , "~:' Qi Le kroni shkojne pet d~fe, 'r'endUlJI kohes"kah q,uen.,m/i it pa.\ I, ..,

;

'1" ~urrIJji prrGnH ~ ujl\l s' n\lltnd I' p.ijshjl1~ , Mos pO' i pshtj.e.Jle~ sh'Rli~ir; i ,saje ','j-~. ~.. Per shka p@p'lJ,i p.O" <!tq~~~~'

~ *,,~n~,

\.' ,!,

,.,

..Â°...

',,:

f.i'i

. 'rhue k'uj Lote koML. p,en z,e,mer, KGhet e bll'kni nl.luenc! Lh'\!l.~j 'bijshin, j(ur, n'Sakl,;onje, kU<lll e. h~ej

'!I

i-' %t~ ~~.1"

'Hande

'1:-.,,'""

~.~!

j'~-

'~,;..<;

~ ,

--~~ :~~fj

..:~ ,~

A pOl' mrrijte larg ,me dei Kob e lllnere, qi po i kercuohej 1 Si ka nise e hnngron qeni, Syt e tij si vezullojne! N' nper heshlim te nates u ud iell Ll1rg kambe IIieri I;ah kaloj ne. Po na afrohej vete Elmari, Para shtriges edhe na a ndalii.

~'aW,perfaJe: «'1'5' klu shka l' pn)ni ~» 1'0 e pvele, shlriga n' t' parat tJale. «SvauahiJde, grue me dije, 'l'ri urezlli e ma. jane krye Q'se, bujare me tis L'Orrlve, Per kurrnjanin s' jc knrsye.

'l'e Vodani edhe Ie l<'reia ::)hkuen, sa kjene prej ksaje shpi s' ellle: Mbeleh shkr~t plallgn edhe votra, Kalil mbete kuk un per lIell Ireme. «Orrl i d, kniT s'mbyllet rruga, Qi 'Illulld r ~oje Ie miku. lIIikulI ; H.riteu b,ir, e rrozge, e fel'l'a Udhes kame nierzsh s' ciJles i hikllil. Orrl i ri, sllulll hane II ba,lIe, Qysh se li kurrma s' Ill' 11sda1e; ~'orl. i a drashke syniu dites, Qi Ill' a IUsYJleII' kel kohe lIate! N'llate Illa L'shkurten e lIIotl1lolil Na kjem p1i, le guri i flis: , POI' kam udie se flulurove, ::)e rae n' Fntnk, per udere Ie shpis : E se aty puplal e bula Keqas krej l 1.'mL.elell percllue». «Shka per mue e per ~do nieri Ashl detyre, dashke me e duue ~ ».

,/'

104

-,:.:.~

«Un nuk dnoj, un kam fjale lavdi. ,

Per shka din .t' kryej bujarija; POl'S' kje n'ty vetem detyra, Qi desht t' shtyje n' at tym, nder shkndija. Mbaroi rob gjuelari i lire, Orrli i eger deshti t' zbutej ; I a xu syt nji ksule likure, E kshtu lakut ma s' po i tutej». «Mos siell vrashtas, nane, mbi lUue, Me t' perbuZlJa edhe me t' shame M' randuen mjaft sa tjere, prej teje S' pres padi, as nuk pres t' rame». «Me harushe dikur perla, Ti kocijt asaje i a theve; 'rue mbledhe lule tash, moj njome, [(ah l' ther n' gisht, kandrren e ndjeve ~

A pOl' mica, me t' cill' n '

IUE,Jjte,

'1"ka gerdhishte e n' gjak t' ka la, Qi ke nise, tue kqyrun doren, It Per aq varre aq shpejt me kj<ih «Fort ma t' preh!a se 'i teh shpale, Nane, fjalet t' ua po m' pertrihen ; Ndigjo ktu: N' ket zemten t' eme; Mni, dashtni nder vedi grillen. . A me fole, a pOl' me plase! Shka del' tash n' zemel' kam,.'mblue, ,Do t' a zbloj, e askuj ma pare Se ty, nane, due- nie t' a 'ankve. Do t' m' kshiUojsh ti,' Vale e dijshmc, ldis, ndime per kel t' srnuem l' shkl'ele : , Ash.t e kshlene edhe bijj) Franku Vajza, zgjedhe per shoqe n' jete». Sa shp~jt shtriga e ka ngrehe sh.latin, Si e ka shkunde at krye mblue'bore; Ka fsh<1t' madhe e, dy dueret <iue,

,Ii',

,.~~-~

~--<1-" .~-j, '".

;~~

,~.

" ,}J -", \,~

:'. f"

, ';

~",,\

""'"

"\;

* ,'"

.f-(1)1j . v,:;

.. , ,,.,.,,~ ~ .

,:\;,~:.~ . .

Nisi l' Jlase dhimbshem kso dOl'e: «Hik, Elmar, pasl(e mbarue I

~::' '" .'( .~ . ..

f~' !W ~kt,

;

If {, ~

N' ode t' mire zjarmi e nder hamare T' llish shperthye, dam s' pat me l' sjelle, Sa ky zjarm, qi ndien n'damare. Hik, ke pune me Graf'n e zi: Hik, ke pune me ke na mnin ; Uji t t' ksh tenve kryet po i ulke, Per nen Kryq qafen po e shtrin. Po a njimend se n' vasha t' olla S' e ke gjete nji per uzdaje, Qi n' shpi l' ande zoje t' mund t'rrile, 'rue l' pril urUn ajo per paje h I a pret aj: «Nana e hyjnive Peshon gzim e peshon dhima, E e drejton ZPllJren e nierit, . Porsi era ujet nder bima. A s' t' bjen n' mend per nji kange t'vjeler, Qi na vete para 'i djale, Qi kje kj,i. prej Svanahildes, Ve<; pse ksaje s'i ndejti n' tJale : Kjil, pse u shduk !Ubi almll t' Elbes, Edhe hupi, pa uzdaje: Deshta kend per jashta fisi, Svanahildes s' i pergjaje h Si e ka ule tash plaka kryet: «Jela e gjate, si nala e netve: Kohe fort l' errta e rend mas rendi, 1\1'kallxon mue rabushi i vjelve: . Jam ma e vjeler se kjo I'ylle, I njof bime, sa klu qindrujne Vigaj l' murrme, majet e veta Qi me re tash mrrijne t' i mlojne. S'm' kupton kush, m' sa kupton rojmen; Thuej n'vend t' em, s' Ill' ka mbele ve<; vaji,

,.',

J'Of;1 '\".

};t-",:.:;:

''t~ '~.'~ """",

M' duket vehlja si nji brrake N' mes blerimesh, qi sjelle Maji. Nji gjume deke il kah m'mlon sJl, KaIl\el s' po duen ma me m' pimue : Shpejt p1'ej vendi te Saksonve Shndel Vodanil kam me i ~ue. Fali i nierzve, si i hyjnive, Ventlim gjen ne kshill t' amshuem': Nji ve~ s' sosel. -- Sa per ty, Kam keq, pOl', s' kam ~'me t' kallxuem. Hik, lajmlarel e mi po avilen, Permi maje jane kah Ivisin ; N' udhe l' vetmueme, n' pylle le shk1'ele Fatel ly me t' ndjeke po nisinÂť.Shkoi Elmari. - Nji tis resh Gjilhkah hanen mire po e mlote, Neper gjelh kersilshin pikat, Zymle e turbull drita agole. Ngushlue n'shpirt e randue n'l\e!llet, ' Dja1i kamve si u ka dMne; Kurr aq velun, aq i lehuej'un N' vend l' vel, mbrtHrde'q'l s' ton me elane, 'Si de l' m6rrej fjala e V'aies, Ajo J'ojmc ~' ImpHIThpO'kishle ~ Per hyjni ueshl t' flase, t',id.hn]iieme~;,

~) ~

l"'~

!\.:

",.

.'>-i""r ~

A p'61' t' JIllhrap'sf1l~.tue' H1'~.ltd)Heo,islilfe'~, Hec, 'Elmat, ,filqi' f"pi!ij:ly.eshme ' N' ndhlim 'duell me ty -me ,V'in[eshe : N' per rruge t' blepl".1ll.brenda p,yl~e. Fati shpej'l ka me t' u qeshe. EPIU tVijonl .,

}~,

...'~ \"

;~i i~"',,'

'y,

. .""

-''''0

~). <,

::,,::'

~4 ,'#

':~;~",,;~,{

DOKUMENTA TE HISTORIS KOMBTARE KONGRESI tVijon

NDJENJA

prej Nr.

DURRESIT 5 faqe 581

E DYTE 26-12-1918

Mbledhjau hap me oren 3 pas dreke; Kryeson kryetari Z. MehmetKoniea i cili mbajti keto fjale :. mbassi delegatet me slmmcen absolute peJqyen formiinin e qeverrije te perkohshmeje si pranon vendimin e dhanun ne mbledhje te djeshme edhe thote se. komanda italjane se ciles i u dhjt lajmi pel' formimin e qeverrise se perkohshme pati miresien te na zotohet se do t'i a kumtoje qeverrise se vet. Duhet prile dy a tri dit pergjigja e saje nga Roma ne do te pranohet a po jo. Z. Hiqmet Be} Delvina: i falet nueres komandes Italjane per miresin qi ka tregue, pOl' thote se nuk ka randesi fakti se a do te pranohet ajo vendimi i mbledhjes ; pOl' ne ka randsi vetem qi populli Shqiptar me anr te derguamvet te tjere ne mbledhjen kombtare desh edhe shpalli me te pergjithme(~) Qeverrjn e perkohshme. Kl'yetal'i: Gjindemi nden pushtimin ushtariak Italian Pra (luhet te jemi ne marreveshtje te mire me Qeverrin'ltaliane. Z. Myfid Bei: Bolsheviket lJxueren ne shesh nji traktat te mshefet me 1915, ndermjet Qeverrivet te marraveshtjes. Nji nyje e ati traktati flet per coptimin e ShqiiJllise. Na protestojme me energji vendimin e tij per dam te Shqipnise. . Z. Mehdi Beu: na jemi te gjith Shqiptar e kemi zakon te fIasim sheshit. Perhapen fjale se shqiptaret s' kane ndjenja kombtare. KJo s' asht e vertete, asht nji gabim per t' u denuem, na kemi luftue gjitlmji per liri e mvetsi e kurre nuk do t' i ungjemi asnjeriu. Theres zz. Dhimo e Dilo nga Gjinokdstra te tregojne sheshazi mendimin e ndjenjat e tyne si Shqiplare per Ie miren e Atdheut qi keso menyre te pushoje ~do per~arje. Na s'duhet Ie jemi as Greke as Serb as Italiane; na duem te jemi vetem Shqiptare. Na duem 'te lirohen dhenat I' ona gjithku ka Shqiptare.

108

Z'a

Pole

Mekslti: mbasi Z. MehrliBeu shqoi e1l1nale delegalvctte

Gjiuokastres, un e ndiej nevojen si i dergucm Gjinokaslri;s e tuke interprelue edhe deshiren e populiit te Shqiprise s& poshtmc Ie them qi te gjith e duen Shqipniue qi na kemi barre nga populli Ie punojme si te jele lOamire per fatin e Atdheut. Z. DUo: proleslon kUlldra Mekshit qi perkrah fjalel e Mehdillt tyke i u pergjegje n' cmenit ti! lijil. I vjen keq nga nalet e Vehdi Bellt qi shqoi si mesdashes le Sliqipllis. Ai lhole na jemi aqi Shqiptare sa kushdo tjeter prej jush. Ne Shqipni te lire uuam te jemi le lire te thomi meudimet l' ona. .femi kunder velldimevet te djeshme per se na paten thhile per formimin e nji komil.elit ekzeklltiv e 1I1eHle mision erdliem ketu. Nuk na u duk puni~ e mire per Shqipni te lame ato velluime e te marrirn uuhe tjeter. .IIl muml l' a dini punen ma mire pOl' neve na u duk se nuk dllhesh qi na'te bejshim hapa te mbuha dhe duke ba pas mendjes tone te prishemi me te vetmin mik qi kemi me Halin. Prandej themi se mendimin tone s' mund l' a nderrojme. Se pse nuk duam l' i apim shesh aumiqvet qi le punojne kundra nesh. Ne doni me thane se Iypsesh le bahesh nji Qeverri e 'perkohshme alhere kjo duhet baTJ.leme rregull' e jo si u ba. Pra na me alo sharle qi erdhmn ne ato ndejem se s' mund te bashim nga te nezikshme per popullin qi na vu banen te Illal'rim pjese ne kete mbledhje. Qeverrija duhet le permbahet nga populli, i cHi duhef te jete ne shkalle te derdhi gjakrin per Atdhene. Nuk me duket e mire qi pjesa e Shqipnis poshtme; qi kemi nderin me pel'faqesue, te lihet jashl si e huej ashtu si tregon veprimi e sjella c huej. Z. Myfid Bell: vertet el'uhen per te' fOl'llluem nji komitet ekzekutif, pOl' lull' shumica desh !ne nji za Qeverri, e pranuem; kejo pune pl'a u-mbarue dhe shpresojmee urojme le na dali per te miri;. 'lj, .Di/oliuk qe ne nji ment me ne qi kur u-nisen nga Gji.nokastra, se pse donle tC shkonte ne . Rome. Z. DUo - 'Ne me njofti pel' perfagesues te G,iinokastres, nllk duhet qi nashti Myfid Beu tt) me t;faqi ate ql..doja meba. Keto jane kallzime qi sje!lin dam te math dhe s'duam te' hyjme thelle ne t;eshtje .vetjake, qi kan ngjal'e ne Gjinokastel'. Na ullk mundemi te dalim nga knfijt e misionit qi kemi. Le te na thon e Ie te pal'aqesin dokumentat ata qi thone se kane plotpushlet, se at-here edhe na Iypsette veme e te marrimdokumentate

tjera plotpushtetesije. ' Z. Nyfid Bell - Z. Diloasht a\'o!\iite pl'a do l' a dije se perfaqesue;i per intel'esen e atij qi perfaqeson ka le dl'ejle ,me e zgjanuem' pas nevojes . pushtetin e marrnn. Z. Melonei Bej KoniG(/,- Ju na thate ne Gjiuokasler se s' dojshil me

. ,109

1 ardhe ne

Dunes

edhe

na thame te zgjedhen te tjer1', pOl' mbassi erdhel na

ju prauuem.

Z. Dilo- I lume ato qi lhamepe Gjinokasler,po le marrim para sysh ato qi ngjajn uashti kelu. Z. Me/tlnet Bej Konica - Ne Gjinokasteru zgjodhen Zz. My'fidBeu, Polo Mekshi e Peler I'oga. Z. DUo - Nqk q\\ keshlu. Z. MustaFa MUjlt - Kerkoj(' qi W mhyllrl k('jn ~eshlje e W 'nalwl nji gja ljpler me randsi. , Z. lJiqmet Deloina - Diloja lhote se s' i dinte k(lto pune per me 1'01'mue Qeverri, pOl' un u thomi se na kHe gja e palen kerkue dy muej ma pare nga Komanda Italiane; pm nashti, kur u-nisem per kelu nuk erdhen si kuklla, pOl' edhme te sllOfim deshiriin e vullnelin p popullit, 1 eili po kerkon me nji za velqeverin. Z. Polo 1l!ekshi- Na kemi dokumentat qi na alilorizojoeIe bajm ~do gja qi te jele per te mire le KOlllhit, po kujluel se s' ashl dobi me u-gjate mbi kpt ~ashtje, Ie te pus!lOheL Z. Mekmet Konica - Asht e vertet se na erdhem .keLu me programon qi thote Z. Dilo, po, IIIbassi populli dPsh Qeverri, keshtu e bame" eclhe shpresojme se ltalia do te na pt'rkrahi ne kele pune. Z. Tutulani - Verlet edhe jame i del~'rueme l' u - thorn se s' kam dokumehla plolpushlelsije nga populli, pra edhe un lIuk jame per vendimin qi u-muerr pel' Qeveri te perkohsJllue. . Z. DUo - Na s' jeme delegate me pushlel pel' te formllem nji QevCl'ri. Z. i11eltdi /t'ms/w/'i - Nga Gjinokaslra ka edhe lre delegate Ie ljere me dokullleula, Ie eillel s' jaue He mendim I' lIej. Z. Namik Delvina - Populli nuk mund Ie mos l:ele deshire e LC mos e dije keIC.pune qi po bahet!" si thole Z. Dilo, se pse po ky popuLI sol gjasht mllej me ane Ie delegalevet te lij, proklamoj vet qeverrimin e tij e qi at-here e ÂŁled nashti nuk ka pasun tjeter mendim ve~se ketij qi po bahet. Nuk besoj kurre se fjala e Italise, e cila nga k!lIaja e Gjinokaslers prokllamoj indipelldenceu e ujisiu' e' gjilh Shqipnis, te lihel me njane sot, qi populli Shqiptar po lregon vullnetin ~ tij bujenishl tuke formuem Qevenin e perkohshme. Pra nuk duhol Hi kemi frike as nga ltalia lilidashese, as se me veudirniu l' one mund I' i shkojme kuuder vullne!il le popullil, i eili me padurim deshron lid. Z. MeMi Frasheri - nga pergjegja e Z. Dilo ndiej nevoje qi l'i lhom se ai i ka marre veshl keq fjalH e mija lyke emuue ala. Un desha vetem le thorn qi sot duhel lane me njane. ~do ndryshim mendimesh ndel'mjel Shqiplal'esh te ~do feje: duhel te kemi vellazni te p]Ol3 e qi mos kujtoje ndonji se kemi ndel' mend Ie marrim ne pel' kambC.LekrishlenH; pra tyke

~'I0 * L .~

~~:.o~

.,-

!i\'

.. emnue Z. Dilo e Z. Dhima liuk pala fare nder Illend Ie tllOllli qi ala s' Jane Shqiplar Ie mir~. Tyke qene se duem nji Shqipni Ie lire me pJolsin lokesore Hi.saje nuk duem as pak dhe as mundet qi te bajme anmiq miqt lone italian. Mirdashjen e saja na e ka tregue me prokllamen e Gjinokastres ne te ci1en shpaHi se do nji Shqipni te lire e te madhe atje ku ka kufijt e saj ,naturale. Nisialore! e mbledhjes tyke pyete disa qarqe te Qeverise Ilaliane ishin keshiUue qi do 1'ishte mire formimi i nji komileli ekzekutiv; pOl' mbas,si ky emen tingelin keq ne veshe! e Shqiptarv0t prandej mb]edhja pelqeu qi te bahet nji qeverri e perkoshme, se pse kjo fOl'me ka randesi ma le madhe si permbreuda ashtu edhe pmjashla, pa mal'l'e perpara sysh a do tC kete fuqi a po io, Z. Xhavid Lasko/Jiqi: kendon dy pikat te mbledhjes se Tiranes qi Jane kClo; Nyja 4, mc 11-1-1°19 ne Krue tC bahel nji mbJedhje e pergjithshme ne te cillen ~do kaza te dergoje deJegate!. Krnja mbassi ashl vend historik u peJqye per vend mhJedhje, Nyja 5, Mh]edhja e pergjilhshme ne Ki'ue ka per qellim : a) Formimi i nji kabineli te pergjilhshcllI i cili te pCl'faqesoje gjilh Shqipnin, e te mproj lC drejlat dhe interesat kombClave perpara qeverive\ le ]lI1eja te Kongrcsit te Paqit. - Mbasi mblcdhja kombtim e Durresil e mhushi kel qeHim, C pe]qeu veadimin e saje, ~ Z, l~jetel' PO{Jlt- Mundem t'ju siguroj tC gjilh se Shqipnia e poshtme lykc qene rje.s~te ~hqiptare asht me nji mendim me de]egatet e Shqipnis per te tana vendimet qi kan,c me l)Jlarre !ler shndetin e Aldhcul. Z. Must,afa [(q'u,ja-- bam JI)e lei sliknrenl nji parvume per Ille zgjedhe '.11 ~. Shkodd'cn si Kl}eqylet te perla~.d'hmc'fe Shf<liFn,is,(s1Jif ne Jiu:nd). { '. Z. Mehdr F1'ltslteri- Keshilfonse sot s' asht Roha'te mctTcmImeke!to'

f;ashtjes~ Ne asht se do teckemiliri te p.~mojme, ne nji vend 9i Ie na pe1-

qeje, atehcre 111l'urdemi'me zg:jedhC''C~lfff Sjl.k1?'?l'qn> 0, Z, Mustata km.t,ja; nafkane 'sJt(Y~:'4W{e j~pi1n' kele sh'l\rese shkaqe po-~' Jilike pel' mbi Ie (,':ilal s'dnem'; te: sgjaf4J'riri:'l'l\.emi vclem se Slavet' po e (fuejn Shkodren si qyLet qi -i perkef al'ybc: ,Pi'if dU:hel ba nji prolest'e e'nert, gjike 'dhe nji manif(~slatC pei' Shqil)l1u'i.i!~e Shk'odres. ' Z. Mehmei

Be,j [(oniw:'

Q,everija c pcrkohshme

'oil

I;,a IllC prolestlle,.,pcr

, W gjiLlieqytelel e ShqipJjjsqi Jakmohenprej te' huejsh,

Z. NYlid Bej Libohovf~:'thole se le rf),byJIetk~o'~eshtje tyke fl~tCpa-

"',i;.

ravuemen e z. Mustafa Krujes nePI'OCeS-'¥er!Ja,4,; ° Ndeja mban,i, n'.oren '1 t~jke dergue. neJ'(j 'nese~'mcn iJUncLq'i ~gelen pa marre. vendim., {, . .!'.~ \. t: oJ}

,~ \r~'

>t,

F-

.,(, r~;:

,"t-

" ' ;:. i.'~<';~"-

." ~;:~i.,:;,lt

NDEJA E TRETE ME 27 -XII-1918 ~lbledhja II hap ne oren 3,30 pas dreke nden Kl'yesin e Z. MehlJlel Ronices, i cili lUuer fjalen I~'ke Ihane se 8hpresohel qi Qeverrija lla1iane do te njofi vendimiu e dhanun prpj mbledhjes kombelare mbi themelimin e Qeveris se perl\Oheshme Shqiplal'e. Shton se Qevel'ija e perkoheshme do Ie kele ne program in e qetesise penubrenda e mbrojljen e te drpjtavelle kombit Shqiptare ne konfprence te paqes ne qark te knfivet elhnografike. Pastaj tyke hape bisedimin mbi niesen e dyte Ie urdhenit Ie dites, paraqill1n ne mbledbjen e pare me 25 'Dhetner tregoj mendimin e Qeverris mbi theme1imin e nji pleqesije,'e cila do te jete e perbame prej dy misesh nga ~do prefektnre, qi do Ie zgjedhen nga ana e keshillavet administralore e pel'limtarake mbassi kelo te jene Irajtuem mbas nomil. Z. Id/wmen Kostnri - paraven qi misel e pleqesise lC zgjidhen nga ana e mbledhjes kombtare aty per aty. Z. Kaci71lbra- tyke dale nga qarku i bisedes paravu qi mbledhja Kombtarele klhehel ne parliament, Kryetari i le cilit Ie zgjidhel. me nji here e r i epel e drejta qi t' a mbledhi kurdolJPre qi te shofi nevojen. Z. Kr.lJetari e z. M.lJfitl Bej Libo/wva - folen Imndra kesaje paravume. .Z. Masta(a Kraj(t - diflon se z. J(acimbra ka dale jasbla bisedillJiI c lregon se zgjedhja c bame drejt per St' drejli prej popullil ne menyren c paravllme prej Qeverrise kishle me i dl;anp ilia teper pushlel e randsi pleqesis, se sa kur te bahej prej mbledbjes Komblare. Z. ,lie/uti fi1'{{slteri- tregon ndryshimin ligjucr nderllljet lC IlIbledbjcs kOll1betare e parllamcnlil; thole se nji pleqesi ashl e nevojshme po jo me pushtele parllmupnli. I del zol edhe ai menyrcn paravume p~j anes Kryelari!. Z. Qe/llut Be) Vrioni - tholC se, per para se te vendohel mellyra e zgjedhjes s1' pleqesis, duhel Ie ipen hollesina me te drejlat e saja. Z. Musta(l!' Kraja - pcrgjigjet so detyra e tC drejlal e kesaje pleqesije nuk 111 lIlUI te kunzohen hollesishl nga aoa e mbledhjes, po do te caklohell ne nji rregullore te vc~a.nLCprcj anI's s1' (Jeveris. Z. M.IJ/,id Be.l Libo/WV1(- Ihote se plpqesija duhel te ,kcLe velem lager konsllllative, d, m. lh. do r [ japi keshilla (Jeveris ,itbi plolesimiu e lIevojavel I' Administrales e Ie popul1il. ' Z. Qemal Be} VI'ioni -- Kerkou qi plcqesija Ie hIe Ie drejle l' a konlrollojc e I' a rrezoje Qevprrinc. Z. .lie/uti Fmsltel'l'i - Bashkohcl me :\Iyfid 'Bej Libohoven, Iyke Vl[ perpara arsyet ligjore per Ie cilal pleqsija s'mund t' a kishte ate le drejte. I 112 ~

..~; ,

Z. Qe11latBej V,'ioni - kthehet prap ne tezen e lij tyke ngulun kambe per pergjigjesin e Qeverris perpara nji organi kombHar te zgjedhun. Z. Mehdi Frasheri - paslaj difton gjanesisht edhe te veshtirat praktike t' atij vendimi edhe tha se kjo Qeverri asht per' nji kohe fort Ie shkurten gjer sa te bahet pagja e ate-hel:e ka me ju pergjegje Qel'eris se rregullshme te Shqipnis. Z. Xhavid Leskoviku - proponon nji pajtim ndermjet dy menflimevet tyke thane se, ne qofte qi pleqesija shef qi Qeverija po punon kundra interesavet. te vendit, te kete te drejte te ftoje popullin per me gjykue me anen e nji mbledhjeje kombtare. Z. Mehdi F1'asheri - mori prap fjalen tyke. tregue edhe nji here Ie veshtirat e zgjedhjevet te reja. Z. Myfid Libohova - VUlli para sysh se vendi i yne gjindet mjerisht nden pushtetin ushtarak te huej e prandej tha s' e kemi ne dore Ie bajme zgjedhje e mbledhje sa here te duem vete. Z. Kacimbra - tllOte se Qeverija duhet te lehel me veprue lirisht ne bashkpunimin me pleqesin. Z. Shefqet Verlaci - perkrahe pi'ogramen e Qemal Vrionit dhe u lutet pjesetarvet Ie Qeverris te mos e marrin per keg mendimin e tij. Z. Mustafa Kruja - Kerkon qi n' emen te Qeveris te vene ne vota programen e Z. Kacimbra te permbledhun ne ket urdhen te dites: ÂŤMe qene qi Qeverijaqi bame asht e pm'koMshme, dlte i dharne besim e me qeni! se do ti3'zgjedltet nji pleqesi, dultet Qeverrija ,me Pleqi!sin te bashkpimojni! e te jene ti! ti1'a tif slterbejne per te miren e Shqip. nis brenda edhe jashtaÂť. DH. KAClMBltA

. :~".-~ ',\'I

,,, ','

';;'

i'~

Z. Dhirniter 1'ututaJti - thote se duhel me u-votue ma pare. proponimi i Z. Qemal Bej Vrionit. Z. My/id Bej - i kundershtohet pas sjj drejtes. pushtatore e kerkon qi pik se pari Ie votohel mbi proponimin.e . Z. Kacimbres qi ka pranuem Qeverija. Kryetari yen ate-here proponimin c Z. Kacimbres me vola emnore e dalin per te keta 26 zolni dhe ku-nder kiita 13.... Keshtu pm proponimi i Z. Kacimbra, i pelgyem nga ana e Qeverb pranohet me 26 vola kundra 13 edhe proponimi i Qemel Beul bje poshle. I

~.'-,

;

Delegatet e ti! gjitha visevet Ii! Sltqipnis ti! rnbledhun sot ne nji kongl'es Kombtare ne qytet Ii! Durresit: tuj njo/tue se q.ljteti i Shkod'res (6

gene gjitltmoniJ

K1'yeqyteti

moral i Shqipnis.'

Tuj kundrue se qyteti i Shkodres gjindet 'fila i a/el'mi e }l1'andej

,tf

~ 1;1" II;

,>t

11,1;

i'"'~~

me nji perpjekme te dreJte me II;"gjit/w vendet e KOliOVIJS, te cilat sltpl'esoltet e urohet te bashkolten me trupin e [Jjitlt1narreshme te Sltqipnis. Tuj dijte se qyteti i Sltkodres i ka me vedi te gjitha cilesit e nji qyteti te math si kah pik-paruja q ndel'tesa1)et si kalt pik. pamja e gjatlnis e klimes. E ne fund tue mal're pam sysh se 111a1'1'edltanjete te pel'pjekunat e Sltkodl'es bahen te Ze/lta sidomos me ane te detit si me vende tiJ permbl'endshme te Sltqipnis siku1'se edlte "I,e Sldele te Itneja. Shpallir~ Sltkodl'cn siku1'se Kryeqytet te pel'tm'dltun te Sltqipnis. DUi'res, me 29 Dhetuer 1918

MUSTAFA

114 . t1

ASIM KRUJA

"t;

'~~

~~:

'r. ~~ir

"~.

':~,,~

;'.\~

KORRESPONDENCE MOl LlGJIN E R( P~R KRAHINAI EUROPIANE IE TURais PARAalIE DY DHOMAVET IE PARLAMENTIT ME URDHNIN E MADHNIS Sf IIJ 1880

Shqipnija

veri-lindore

- Komente

mbi Dergesen

e Konsullit

St. Joh'n (IV.67)

L01'd 8, FITZMAURICE EARLIT TE GRANViLLE (Mal'run me 3 Gusht) BU,yukdm'e, me 22 J(ol'l'ik 1880 '"

1m Zot: DitH e fundit kam pasun rastin" me lexue nji dergese te Z. St. John le datueme me 5 te muejt te fundit mbi <;ashtjen e popullsis se Shqipnis Veri-Lindore.Ne kete dergese Z. St. John thote se asht nji mendim i gabucm populluer «krijimi i shtypit Europian» qi vendi prej Prizrendi dlle ... I" .-;" Pejes tue u shtri ne lindje deri te kufini i Serbis -asht Shqiptar, kursc e. verleta asht s~ kjo asht pjesa e Stares ase e Serbis se vjeter, ku shumica _.~ e banorvet jane pfej origjine'sllave ahe flasin nji djalekt .sllav, dhe n' as nji menyre nnk marrill pjese ase ka gjase te marrill pjese ne ndonji' aspirate komhtare shqiptare, tue qene se jane .~nenji mase jb te vogel zbritsit. e ;,;i

«fe mohonjesave»

(aposlat vet) te .cilet u ~thyen'e myslimane

per

,~~

ruejte

pronat e veta, dhe, ne Tasa te njillojta,' do 'le mnjshin . te nde~Tojfle-{Je'rse)"t ,

fene e vet po me ate lehtesi.

Ne dergesen l' erne me date 25"Maj k~m .terheqe vl'rejte Zotnis s~.Uej mbi fak..tin qi nuk mund te. dyshohet se,1lie, k~a:hinen afer :\fifl'(i)vices d~le ; Prishtines, ase Kossovopoljes, gjindet nji .gl'l1p i madh Serbsh-Orth@dekse, mbeturinat e' mbrame te popullates qi para exodus-it te madh'l1e ~und te shekullit te shtatembedhjete, zaptojsbin tane. ,vendin. POl' dekparatat 'e, Z\;' St. John shkojne dhe ma ~ertej. Aj prakti'kiSht kei:kon pel' SHavet, kundrejt Shqipnis, pjesen ma te madhe, jo vetem le Kosso-vopoljes,{Jor edhe te Metohis dhe me te vMete tane v.endin:d~l-,nne 'vijen e lumej vet Bis'htJ-ic'1\ dhe Drini dhe te krahines se Lumes -'tue perfshi Pejen dhe Pdzrendin, pOl', ..-

.;.

jo Gjakoven.

\~..' :..( i~~:'

~ :";

"."

.. ,.,'

, '

. l'

<i~ {':: ~;I '

" j}~5(

, ..~

,--,.

~Wl

'<, ~~~~tt:~:~~:::J1

'\!

Une, natyrisht drue me parashtrue ndonji kritike mbi dekllaratat e Z. St. John, pike se parit nga <;mimii madh personal qi ushqej pel' mendimin e tij, dhe pastaj nga shkaku se aj zotnon nji dijeni lokale mbi ate pjese te Turqise Europjane, <;ka une s' mund te thom se e kam. Me gjithe ate guzoj me Ju terheqe verejljen Zotnis s' Uej mbi faklin se pikpamja qi parashtron aj mbi kete <;ashtje asht, me sa kam mujte tc vertetoj, 'nji pikpamje personale gadi thjeshtesisht e tij. Qdo karte qi kam pa t' atyne krahinave i shenon si Shqiptare dlte jo SlIave, perherc tue perjashtue Kossovopolje-n.Asht pa dysltim e vertele qi ne funu Le sltekullit W shtatembedhjete kto krahina ishin ende te banueme kl'yesisht prej Serbvet dhe dikur kane formue pjesen e mbretnis se vjeter Serbe, me gjithe se M. Hahn-i anon ma fort nga mendimi qi banuesat e pare kane qene shqiptare, te cilet u <;pronsuen nga Serbet ne nji periudhe ende te ma hershme tC historis. Ka gjithe ashtu shume gjase qi banoret e tashelll kanc l'I'jedhe ni' shumice prej ndermarlesavet te pushtusavp shqiptare me popullaten e ngallnjyeme sllave dhe se shumica prej ktyne te fundit e lane Krishtenimin pel' me adoptue muhamedanizmin. Asht bile shmn e mundshme qi sikur l' u paraqitei po ajo zgj.edhje e pakandshme edhe nji here, mund t'ishin tC gatshem te riktheshin drejtim; pOl' dyshoj qi do l' ishte e deshirueshme me 1I bazue mbi parime Ie lilla, mbassi, si<; u diflova ne dergesen t' erne me d. 18 te rn. v. ka ng-jase te dalin te gabueme ne praktikc dhe ne ~do rast jane nc kundershtim me <;do ndjenje te barasis Mare. Ata Boslll1jake te cilet ne kohen e ngadhnimit 'I'urk preferuen tokat e tyne ma teper se besimin e tyne sol gezojne famenper besimin e tyne Ie pa tundshem ndaje parimet e Kuranit. Fakti me randsi qi, si mbas mej!', kunderbalancon gjithe te tjeret, asht se shumica e madhe e banorvet jaJ.le pa dyshim Muhamedane. Cilado qofte origjina e tyne, dhe me gjithe se shumica ende flet uialektin SlIavo-Serb parapelqye ne vend te Shqipes - nji f~kt qe kam degjue te kundershtohet fuqimisht - dhe tue pranue, per ma teper, se ne shume sende ndryshojne prej Shqiptarvet te malevet- nji fakt krejtesisht pranuern prej Z. M. Kristoforidhit \shif dergesen e jeme te d. 17 m. v.), me gjith ate nuk kane lidhje te verlete, ase afinitet moral, me popullaten serbe qi i rrethon, dhe qofte e drejte as~ jo, ala mbajue veten e tyne per Shqiplare. Per qellime politike pak ka randsi nese ata e konsiderojne veten keshtu per . fanatizem fetal', ase per ndonji shkak tjeter, dhe nese historikisht kane te drejIe ase jo n' opinjonin e vet. Me thane se keta shqiptare duhet l' a kuptojne se nuk jane Shqiptare asht njilloj me' argumentin e aqe te njoftun ne lidhje me Maqedonin, qi l' ashtu te quejtunvel Bullgarofon greke dllhet l' u mbushet mendja qi nuk jane Bullgare. Popullsija e malevet Shqiptare per ushqimin e vet, mvaret mbi fushat,

116

;';~"\'J/'~"'l

:~\~;;.y

'~:' -~1.",:\~\~;:'r,~:~'~~~~'~"~;:,\~ ;r '-

mbi kullosat dhe pazaret, dhe do l' ishle shume e rrezikshme me pranue cektazi (lehlazil argumenla qi ne kohe .io te largme, mund Ie shkaklojne ndonji politike te te parevet prej te fundit, ahe humbjen pel' shqiplaret se velmes loke te vlefshme dhe te begalshme Ie ketij vendi. Kjo do Ie shkaklonte nji ashperim Ie theksuem, veshtire per l' u mane me mend, dhe vete jam gadi i sigurte se Ihelbi i levizjes se tashme shqiplare rrjedhe nga frika qi nuk d(\ Ie vonojne ndryshime te cilat do te bahen me kurrize te tytle, tue u mbylle rrugen e fl1shavet mhi te cilal m~Jesoret mvaren per vele jeten e Iyul'. Per me shpjegue ma mire \ka due me thane, kishe me .Tnkl1jlue (referue) dergesen e Kapitm Sale-sit me d. 25 m. k. ne lidhje me Shqipnin e Jugut, porse pa mane me vehle mendyren e zhatirnit Ie posa\em qi parashtrohet rreth ,propozimit qi kam permendun. Persa i perket faktit te permendl1n nga St. .Tohnqi poplillsija Sllave nder kto krahina dhe ne pjese Ie Maqedonise vedore nuk ashtBnllgare pOI' Serbo-Sllave, te me lejohet te verrejse verletes\ia I' ktij fakti ka kene pranul' prej hislorjanit Rus \f. M. A. Maicoe, an tar i njij historije te Serhvet dhe te bullgarvet, dhe i njij seri letrash mhi keto \ashtje qi jane botlle ne ÂŤNova VremjaÂť disa vjel ma pare. Une kam.... (('il'lIlue) EDMOND

FITZMAURICE

.....

RU;/f'/ikdel'I3 me 2~

f(01'1'ik

188& """

1111 hOt

Deshroj me U shtlle disa meudillle atynve Ie parash\rl1eme tie !,lergesen e mapareshme per nenshtrl1emjen...e menjihershme te Shqdpnis Ve"riLindore ligjit te ri. Ne dl'rgesen t' I'mI'd. 25 Maj shpreha:roendimin se i lane Vilajeti i ma parshem i Prizrenilil, qi perfshinle Dibrell, Gjakoven,' Pejen, Kosoven, Prizrendil1 ghe Prishtinen \q.uhej (ishte i ndryshem) prej vendevet slavonikt' qi shlrihen ne IDndjete tij, 'dhe qi ttj ishIe kryesishl muhamedan dhe me karakler shqiptar. Pel' kete arsye, dhe tjera shkaqe\'e, theksova randesin e madhe polilike qi ky kishte, dhe prandej proponojshem qi kejo \ashtje duhej rrahe prej KomisjoliJitve<;anerisjlt. Ne dergesen l' erne te 26 te mojit te fundit, njoftova Z. I' Jl1ej se krahinat I' Prizrendit dhe te Dibres ishin lane jashte prej vilajetit te siper-tl}anun dhe i ishin shtue Monastirit. Kurse, n' anen Ijeter, Sanxhaku i SlJ.klfpit i ishte shLue mbetuninave te Vilajetit te Prizrendit, dhe u quejte lJaslike me te Vilajet i Kosoves.

... J.17

'd~~

'1 Ne dergesen t' erne te dalueme 22 te k. m. dhashe hollsinama te gjana mbi karaklerin shqiplar te Prizrendit dhe te vendevet fqinj. Mendimel e tashme kane te bajne me krahinen e fundit qi formon nji pjese e Vilajetit te tashem te Monaslirit dhe te Kosoves, tue mos perfeshi as Dibren as Gjakoven, (shif perkufizimin ne shtojcen c dergeses se ma parshme). Do te jete shum veshtire me lldalue POl.ten qi te zbatoje ligjin e ri nder keto krahina, qofte edhe sikur komisjoni te propononte te kunderten, nga shkaku se ne qendren c saje, ne Prizrend, ka qene mbledhe nji komisjon lokal dhc pse zakouet e ve~anta te fiseve, po thua feudale, qi jane ne kambe ne nji pjese aq Ie madhc te Shqipnis tjeter, nuk i takajne aty. Te me lejohet me verejte se Gjakova asht n' anen tjeter te Drinit kundrejt Prizrendit dhe jam thuejse i njij mendimi me ~ka kam degjue te shprehii Z. SI. John qi Gjakava shkon me pjesell e sipenne te Shqipnis, dhe dallohej prandej prej pjeses Veri-Lindore te Shqipnis. Ma te pakU~n tash per tash duket se per te fundit asht ve~anerisht i zbatueshem nji mekanjzem administrativ c mutesariflikut te pamvarun. POl' guzoj me shpresue qi Komisjoni i njikahshelll me proponimin qi ka me ba per l.batimin e ligjes se re ne Shqipnin Veri-Lindore, do te shoqnoje proponimin e vet me disa fjale si ato ne dergesen l' eme te ma pareshme (shif shtojecen) tue njofte kjarlazi qi krahinat e siperme formojne pjese te Shqipnis. Jam i ll1endimit perfundimisht se e tane Shqipnija muml te bashkohet ne nji Vilajet te madh nen nji gu vernator te pergjithshell1, dhe ndame ne kaler sandxhake d. m. tho veri-Ijndore, pjesa e siperme, pjesa e mesme, pjesa e poshtme, me disa kondita te posa~me per fiset e malevet Ie veriut ne kufin e Malit Zi. Dyshoj nese asht e mujtesllme thirrja e njij Asembleje per tane provincen, mbasi ne konditat e tashme te komunikacjonit nuk shof cHi qytet ka lidhje me gjitha pjeset e ketij vendi qi te sherbente si qender per kete qellim; por, sidoqofte munt te Ihirren mbledhje lokale ne te kater sanxhaket ase nen-guvernatorite. GuI'ernator i pergjithshem, mendoj, duhel te jete ma pak i kufizuem n' ushlrill1in e fuqivet te veta si pdaj nenshletast ashtu edlle kundrejt Portes ne krahasim me Guvernatorin e pergjilhshem shenjue me ligjin e ri. Me qellim qi te vertetohet se deriku perkojne deshirat e banorvet ne ket drejtim, ll' Elbasan, ne Berat, ne Shkoder e ndoshta nl! Gjinokaster, nen art. XXIII te Traktatit te Berlinit mund te mblidhen komisjone lokale. Nderkohe komisjoni Rumelian duhet te shpel'lldahet. Kundershtimi kryesuer i ketij pllani asht ajo e voneses. N' ane tjeter, dyshoj nese ndonji perpjekje e parakoheshme per me zbatue statulin ne Shqipni 111 bare, ka per te pase sukses. Gjendja e Eituales ne Kosove dhe Prizrend asht shume e keqe dhe tue u keqesue ma teper. Po te kele vonese ne zbatimin e menjihershem te re-

118

~] ~ ~ '~ '~ ;

~ :~

~ ,~ ,:..

~ ~~ ,J) . ,.,~' i < '."'$'

,~.:~;

"';.: ':{;-

2>r~/~~ '~?o.'~~I1.!;:K~.:'b~~~-" '~.~~'~m:~~;r;~~A; ",

formavet aty, gjendja e banorvet, pmjashtim te disa te paklevet te privilegjuem, do te bahet kaqe e padurueshme, sa qi do te nevojitet nji pushtim i. huej. Kam degjue te thohet se aji nderhymje e Austrise pritet me padurim, dhe nuk mun t te dyshohet qi nd1'yshimi i math midi~ mbrojtjes se jetes dhe pusunis qi eksislon ne Bosnje, dhe sund.im i terrorit ne token turke, nuk do te mungoje te biej edhe ne syrin e ma te pastervitun. Vne vete nuk besoj se Qeverija austro-hungareze deshron me kalue pertej Lim-it; . te pakten per tash; por mund t' i dale shume i veshtirshem refuzimi me pushtue vendin deri ne Vorosh dhe Prizrend, ne rast se nuk permirsohet gjendja e banorvet, dhe ve~aneri~ht mbasi popullsija' katolike romane thuhet se asht synim i nji miqsije te posa~me. Ka vetem nji tjeter zgjedhje; nji pushtim serb, pori cHi do te mund te zbatohej vetem mbas nji perpjekjeje te rrebte dhe te dyshimte ne perfundimet. Nji nenshtrim i tille, po te dille faqebardhe, ka gjase te permbyllet me shpernguljen e detyrueshme te pjeses ma te madhe te popullsis muhamedane, rrjedhim ky qi nuk mund te pranohej deri sa mund te'gjindet ndonji tjeter rruge. per me kalue keto veshtirsina. Vne kam....

(tit"1nue)EDMOND

FITZMAURICE

Ivijonl

.......

'. ; ,,:..j ~l ~~

..,

.. i<j ..;

~ /'

'J-, ,-,",'

, ,

.,J.-

J::

L~'/:~~~}~.i,.~.c~.,.,:~,:,j':

\ r:~{;~fi;

,'.:1ÂŁ,. " -'.

Of.

SHOQNORE

KUNDRIME

- Tridhetevietori

i vrasjes se K%ne/

Thomsonit

... Dhe hov;n ku<;:edresi-a preve, po re, " j Kalores huaj, qe vdihe per ne I " F. S. NOLI IThomsoni dhe kUl;edreJ

Nuk asht kjo hem e pare ([i fletet e Hyllil te Drites po ndalen per l' a kujlue hijen e ketij Deshmori qi i peL'kelsa atdheut te tij Holandes, aq edhe Shqipnis s' one. Kolonel Thomsonin Hylli, per sa e dij une, e perklljloi nder dy rasa: ne rasen perdhimtuese te vrasjes se tij ne Durres me 15 qershuer 1914, kur ne kalimin e Ures se Dajlanit fuqil kryengrHese shqiplare lesholleshin me teL'bim klltldra fronil mbretnuer te Shqipnis, e cita porsa kishte nise Ie marri frymbe lirisht mbas katerqind e sa vje<;robnije otomane. Kronika muejore e lajmeve te mbreodeshme te llyllit te Drites, oe korrik te vjelil 1914, kur ky do te peznllohej me urdhoiu e fuqivet te hueja, qi n' al kohe kishiu oen sundimiu e vel Shkodreo, ajo permbledhje lajmesh na e paraqel ket flete tC historis komblare me kelo fjaJe le Chronologus-it, per te ciliu e dijme se ishte At Fishta: . .. Atehere krisi luna per gjilh aoesh, a time se shkjau ishte, tue rubyte tyrknn e Auadollil e jo se ishin lue U vl"iivilli me vl!;i shqyptari me shqyplar. Ne pushke te

120 *

para mbet Thomsoni e diq si bun'at tue thane: Rrnofte ~[breti! Rroofte St1qypnijalAjprej Holande vjen e ep jeten per Shqypni e des tue thane: Rroofte Shqypnija J e do qena shqyptaresh, tue e pase te gjalIe Shqypnin, desin per me e humbe Shqypnin.., I marrofte Zoti! » Perseri oe njizetenji vjetorin e vrasjes se Tholllsonil Hylli i OrilCs (ne qershuer te vj. 1935 fq. 287-294) keso rradhe ma haplas ket Deslunuer e kujtoi perser! me mireojohje nga Flaka. Oisa kohe perpara, ne nji bolirn te S. Luarasit «Kolonel Thomson» (Shtyp. «Gutenberg» ' 'irane, 1934) nder giashternbdhete faqe te medh,!i paraqilej botes shqiplare kaljera ushtarake e Thomsonil. Qyshe nga t'lela e pare e alij bolimi lexojme: «Nji lrim i tille erdhi t'i ndihmonje Shqiperis, le citen e deshi me forl se nc : t' i a mpronje pamvaresin, le luflonje nen flamurin e Kastriotevel, dhe l' i fole gjakun lirise s' one. Dhe ne...

e vrame! » Shqipoija, mirenjohWse e lIIiqeve te saj Ie vertele, te cilet per fat nuk

-~):B'""'":tI!,~~~Wk';.~~~~~~~~'

kane mungue as nder kohet tema k1'qijat e jetes s'one kombtare, Kolonel Thomsonin e klljtoi me nji p1'l'lbendore, qi ende sot' atje ne DlIl'I'1's,bllze Adriatikllt, ban hije ne bregdetin shqiptar dhe u flet breznive te reja per nji kohe e eila, mjerisht, ki!thei p1'rseri me nji vrllll perhere e ma te madh, tue na leslme drejte njij greilline, ndersa shqiptari po i ven pushken shqiptarit.

(;;dhe perpiluesi i ketyne fletevet perkujtuese, atehere nxan1's i rendeve l' ulta te Gymnazit FranQeskan « Illyrieum », ne nji nga kanget e veta te parat, botue ke « Kalendari i Vj, 1925» (Shkoder, Shtyp. e se Paperlyemes) ne dhetevjetorin e vrasjes se Thomsonit rradhonte nder sa tjera keto vargje, qi une sot po i rikethej ne knjtim :

«... Por t' ke, Sltqipnf, pse po loton? Pse vajin S' po din me e ndale e sltpresen je tll' e hurnbun! Ah t' kesh, po, sltprese te n,qulte edlte n,qa Bur1'at E, barn tlterore per ket toke arbnore. Mba sltpresen se (ttje nalt ke froni i I' Lumit Luten pel' ty fatosat e SltqiZJ1l'ts, Tlmdlta e sokolave n,qadltnj,yes m' amniI} t' thye1ll'lllI, Aj tl'im i Trimave i madlti Gjer,qj Kastr.1ota Me Burre t' Holandes Kolonel Tlwmsonin, Qi i Ituej tue qene, desltmuer aj rd, tue vrritun: Rrnofte Mbreti.! RrnofLe Shqipnija! e vdiq si burmt, [ It slttoi me at veper tleteve t' Historis Shqiptare 'i ('lete te re'. Alii turp e mrtl're! 1 ,huejivjen e vdes t' na mpl'oje AtdhrJn, Me u ba mlfsi1n per njata djelm qi thiken Shqipnis nanes s' one 'i n,quli!n per t' (t mbyt'un! ...,) Keto tjale me shtyjne sot l' u baj Iiji pyetje pjesetareve tjere te kesaj familjeje shqiptare, se eiles ,na te gjith i perkasim. A nuk ,asht nji. gja e pelqyeshme te pushojme nji here e mire me njat poezi shurdhuese, plot vale e ethe romantike te njij vetbindjeje t1\ieprueme pel' fllqit l' ona mendore e tmpore, l'ilsue deri dje nga na si fllqi t1' pa ndonji krahasim ~ Ajo poezi genjeshtare keqyrte te na i mbushte veshet tue na i

';..

kujtue shkallet siprore te mbiemnavet perkedheles per veshet l' one, pOI' qi te huejt s' na i beslIen as .Imk na i besojne gjithmone. Nji paraqit1's i jet1's s' one mendore nga Vlona, perpiluesi i njij vepre propagaHde turistike, shkrue penii gjuhe te huej permbi veudin l' one, na treg\>nnji ngjarje per l' u shenue. Kur erdhi per' heren e pare nder ne nji personalitet nga vi'se te largi!la, ne ndonji dizilllzjon qi kishte pase provue tue vi'!

/ I ..

'J~J *

'121

if~~

:~,;:~ <~ ~,~

~~;i~~

kambe nder ne, nuk u prit pa i a thane mikut te vet qi e tokonle ne Tirane, pak miqsisht ma teper ironisht se, peshtele mbas alij pershkrimi, SlIqipnija me dukPj sa islle pa ardhe ketu-pak ma e, bukur se Sviera. Aj hUl'rei urle i Shtetit Shqiplar, dikur drejlues i njij dikasteri, shlonte me shum aresye se na, ku,l' vehemi t' a pershkruejme vehlen I' one, vendin t' one si histori, geografi e ku dij une, nuk duhel te shkruejme gjithmonii vetem sllka na pelqen e tiS vazhdojme me e genjye vehlen t' one km tjerel s' na besojne. A s' lisht shum ma mire l' a xevendsojme sot nji poezi romantike me prozen e realilelil shqi plar, qofle si qofte ky realitet ~ Nji pjese te mire prej nesh e ka kape nji ksenofobi per t' u ~lIdiIe I Ne nji rikeqyrje t' asaj shka u lha per te gjith te huejl me 'rradhe, me te cilet rregullisht e keqja ndoshta na ka shlS' te shkojshim mhas porosive te Marash Ueit ÂŤ.me i hesue mos i besoni Âť, neve qi nuk do te mundemi si Shtel me u mIry si zog permbrenda gel vozhe e me u ve~ue nga hola e jashleme neper keshtu te quejtunat mure Kine, a nllk do te na tokoje se paku, si te pushoje perleshja'e madhe qi ka koperlhye boten e te p"shoje dhimbja e operaejonit, tC pushoje ma nji here e mirr gja1{derdhja e vellavrasja, t' i hajmi; vehtes ket pyetje qi nji dite prej ditesh m' a drejtonte oji mik i em!: CHi mbet, juhu, i paster ne ket bote shqiptare per mendjen e kuptirnin e disavet, qi te rnesuem me kritikue kurdohere, shkojne tue rrxue tash

~ "i:,.:

122

kete lash ale, jelojue. me poezi e liudrrojne rrepubliketJ e Platonit ~ 1 keq e tratlltar mbas tyne aj qi b, fj. problemin shqiplar e keqyri nen prizmen e ketij a l' alij shteti, me kc.he te Germanis se'dy luflavet, apo te njij Anglije perandorake, i ketille aj qi qe e asht mik i Ilalis demokrate apo i llalis fashiste, i ketille aj qi shikjOti me nji sy simpalhije kah Tyrkija, ne da~i e vjeler ne da~i ere. Ky u lhirr grek, aj t.ietri, serb, slav, rumun e ku dij une, Te gjith duelen qemerit me radhe: Kush per nji ide e ne qendrirn besenik te njij rruge a drejtimi, kush tjeter pse i drejtoi veshet edhe u rregullue simbas eres se kohes qi fryni. S'mbet kush pa u perlye ne ket kuptim km shqiptari due! ne jelCn poJilike e filloi me u marrc me prohlemin e vendit, nis.i I' a mendojc kombin e vel tC lireshcm e Ie palllvaresh~m si nji voprimtar 0 hashkepunues ne vargun e marrCdhanejevet e te detyrevet nderkomblare. Nji gjft konstatohet ne ket vazhdim bisedimi: Gjaku i shqiptal'it u derdh e mjerisht vazhdon tc derdhet gjithnji ne mes te kesaj perleshjeje vellaznore. Na thuhet se ne nji tC nesenne, ne e jetojshim at kohe, do tC komi si pasuni Ie paxevendslleshme eksperjenceo e perjudhave tc IIdi'yshi;rnc l! lC veshtira Ie Historis si: Shqipnis erlhe alehere do te. kemi pagje c qeles!! '1'eshohim. Ndersa po mbysim shoqishojn, drl1e mos tc ngjaje oder ne vertetimi i thanejes se Tacitit: Atje ku e kethejne ne shkreti, e quejne pagje (Ubi SOlitlld illem (aciwu,. 'prt,cellt uppeltant). \

':1 :... ~ . ~ ~',

"";. ~

'''I,

Wi.:' ,

~'\'{~.

r ,.,

'"..'

'c' .'.

'~~-';~'-'~'~'~~'~->/1'~'

lum toka shqiptare e pa kufijve te natyreshem e ethnike te Shqipnis s' one, te mos i ngelim He shqiptare! Megjithse mund te fryhemi si qafe 'njani tjetrit me atributa tC kujgjeldeti e mund te kacagjelohemi tue tuem parandej, mbasi nuk jemi teper gerthite perpara mikrofonit te radjove ne ket vend e gjakderdhja shqiptare, te botes, ase tue e mbushun shtypin kerdohere per -t' u denue, dllhet te me fjale e fra'~e bombastike, na peI- na dhimbet mbi te gjitha. Mos te na qei s' na peIqei, per nji gja do te na zotnoje gjithmone shpirtin l' one nji mbushet mendja scena shqiptaret ne ksenofohi e pazhvillueshme e nji uvallen e kombeve te mephaja nuk crrejtje fanatike per te gjith te huejt barim aq sa ban miza me flete. Gja- e te thomise edhe Shqipnija e jone na qi duhet t' i bajme t' onat jane nuk ka pase as nuk do te kete burra keto: te mbesim shqiptare me mend edhe te huej, qi si dikur Thomsoni, e zemer, tC bithemi roje e tokes e e dMn jeten per Shqipni.

Atehere

FILIP FISHTA

II - 25 Vietor; ; Shoqn.s «Bogdan;» 1919.,. France, Ingilterre e !tali kishin ne dore fatin e Shqipnis e sundojshin Shkodren. Gjate 'l'araboshit e deri tu kryet e Ures se Bu'enes endej ushtari serb. Ne kala te Shkodres, bashke me tre flamuj te fuqivet, te medha, gJindej nji shtize pa flamur... e kishin pase ngule serbt nji vjete ma pare, kur e patne kape Shkodren, para italjanve, mbasi iken austrijakCt e mandej i a lane Ententes. Mjes ksaje njegulline e fr1ge, nji tube se rish mblidhen e themeloj,ne nji Shoqni te re, Shoqnin «Bogdami», edhe me 'i here qet kushtrimin: PER ATDHE TE PUNOJMt;,MBAS'PAlUMEVET KATHOLIKE. Pjestaret e rij s' kan pasunf, 'as nuk Jane shkrimtare, por, me, mtmd te vet kan per l' i a shtue pasunfn Shoqnis e shkl'imtare te vJefsherr,e \

puntore t' afte kan me punue per ta. Ata duelen ne hoten shqyptare me nji program, qi i permbledhte ne nji liete te fuqishme kundra ~do sulmi te rrezikshem e te damshem per moralin e ndergjegjen, Kur ash[.vullncleti ne nji Shoqnt" mllnd te veprohet gjithshka, e PURa hece ma mare se I«u" te shtS'n parja

','1'-A'

ase droja, «Upe i nderoj gJith ata ,q! '

bitjne 'shka' duen, sl1kruen \Go~the, ' W. Meister, qi s'i dahan' sendit qi e' kan ne dishfr, qi njofin mjetet ma - te pershtatshmet e i shtine. ne pune kur duhet. Qashtja ,se shka do te ndodhe tnandej asht .njigja e dyte». Si~,dihetJare mire Shoqnija «Bogdani» veprimtarfn e vet e zh villQi ne mendyre te ve~an.te ne lamen theatrol'e" Qy,sh ne pel'judhen e pare te, ,k>sajeveprimtarije (Iega theatrore e Shoqnis «Bogdani» me shfaqje~ e

-;::;.""-

" " ,~

" ." \.

IJ I

.:~" i~.'~

'c'

c,' ,,~

~{" -12.3/'.

" \, ~

f;~,

, .'

-k;~t~.

,..r:.;. ", '/101.

ndryshme e plot sukses terhoqi

vrejtjen dhe admirimin e publikut ne saje .te drejtuesave t' afte qi mbante ne gjiun e vel. Nji nder drejtuesat nui ne shi\j qi i dhane shllas perparimi deges theatrare te ksaje I'hoqnije kje edhe 7.. Zef M. Harapi, drejtues, perkethyes dhe auktuer veprash dramatike origjinale. Copat origjinale te z. Harapit jane: Oso Kuku, Mustafa Pasha, Ali Pashe Tepelpna, Hamz Kazazi, Dede Gjoluli. Po kufizohemi me veprat origjinale per arsye se kto bashke me «Oren e Shqipnis» dhe «Hijet e Zeza» punue nga Don Ndre Zadeja dhe inlerpretue Ile skene mil se miril prej deges theatrore se Shoqnis «Bogdani» vine e sajojne nji reporter te bukUl' e te plotsuem copash dramatike origjinalp, realizue ne .skene here mbas here nder shfaqje te ndryshme. 1([0 vepl'a, punue d.he recilue me aftesi prej alUatore~h te zotet d.he te praktikuem, e lerhoqen shume simpatin e publikut pike se pari pse subjektin e kishin krpjt kombelar dhe per ma teper pse ne se te cillin protagonist t' atyne copave pasqyrohej karakteri burrnuer e fisnik i shqyptarit, natyra individualistike e tij e ne fund aj dishir i pafri\ per t' u shkputun nga veri gat e zgjed.hjes se huej. Sa here qi u shfaqen kto drama kombetare, publik i madh rl'ani per t' i pit, pse auktori dijti me i p.-.raqite disa ftyra historike te vendit t' one po me at6 karakteristika cillat na i pershkruen vete

~;: T1

124

me Hi historija

d.hegojdhana. «Mastafr6 Pasha» dhe «AU Pas/up>, dy burra qi nder mil Ie paret guxuen t' i a perplasin Sulltanit nder sS' fjalen: «Nuk Ie njo-

fim» I

«Oso Kuka» e. «Dedi!GjOInti», dy fatosa qi hecin mbi gjurmat e pl'isave te vet dhe e dishmuen atdhedashtnin me flijimin e jetes se I'et. '['e gjithe sa jemi gjetun prane

nder

k to shfaqje,

iemi

mburre

si pa-

sardhsa t' atyne ftyravet t~ shqueme, dhe salon~t e ndryshme kane ushtue nga bruhorinat dhe duertrukitjet e pal'reshtuna. Nder copal origjinale kombetare u perdorue gjuha e popu!lit e u punue mbi bazal e kronikes tue i qindise me episode dhe anekdote qi per shijen e popu!lit jani; gjilja kl'yesol'e. [~ komedil klasike Ie Fishtes: J liglt per mend - Dl'edltft e Patukal kjene interpretue kaqe ho!lsisht prej amatorvet te «Bogdtmit» e aktoret kjene veshc me pelka te zgjedhlma,. sa vete At Fishta pat thane: «Nder S{l e sa here qi jane shfaqe kto dy komedi, kurr nuk jane paraqite m:i mire ne gjithshka se prej ksaje Shoqnt».

Te njaj tin efel(t paten edlu~ komedinat tjera, si «Dy Gunga\{at», «Bylbyli.ne Shkodre», «Kasheta e koprracit», etj, Ie Ndoc Vasis; komedi e farsa te ndryshme t' auktorve te ndryshem, qi, jo vetem e argtuene popullin, por edhe e edukuen.I dhane, pril, me kuptue publikut se shfaqjet nuk jaue si e kuptojne (lisa te padishem, e mjerisht edhe disit shkruesa te yogjel artikujsh nder fletore, nuk

Jane vetem per gaz e argtim, me qeshe edlH~nder pjese te permallsillue, pOl'jane nji shkoIle, ku me zhvillimin e ndodhjevet te jetes qi paraqiten ne theater, populli mund te xilje ::hum per nji edul,ate komhetal'e, morale e qytetnore. Kaq e gja nnk c I,ft kuptue as artikullshkruesi i pa el1len i Flel. «Bashkimi i Kombit» i Nr. 158, 7.VlI.1944, fq. 2, kur flct per Komedln Nastradini i vogel, se Shoqnija «Bogdani» nuk rJijti ne ket rase t' a mbaje nalt flamurin e dikurshem... Por fletord jane tue hlue gjithshka !... Me 16 Nanduer 1922 dy perfaq. suesa te Shoqn!s shkuen me i bil vizite per mireseardbjen Prefekm te Ii, z. Rauf ficos. Tue pase ndie z. Ficoja se Shoqnija «Bagdani» merrej me shfaqje theatrorc, i peveti a kishin pregame ndonji cope pel' J\remten 28 Nanduer. Pat pergjegje se jo, pse dy prej -amatorve ma te vjefshem ishin smunde. Alehere z. Ficoja tha se, sa per kaqe un po i ap urdhen npunsave te m! qi te vine me ju ndimue. Pjestaret e Deges rrheatrore atbote murren zjarm prej ktyne fjalve, e u Iidhne mjes vedit me e pregame per 6 dit nji traged! kombetare me nji prolog e 4 akte: FlamU1'i i Shqipnis do te mbretnoje. Me daten 21 Nanduer u dhane pjeset me u pershkrue, e me 27 e 28 kIe shfaqe kaq mire, sa populli mbeti i shtanguem e tha: Vetem aktol'e tij vaditun t' Em'opes munden me gatue n,i-i cope theatrore kaqe te gjate ne gjashle dite. Ne shfaqjen e dramil «Mustafa Pasha i Shkodres» me 2 Dhetuer

,P~

1923, populli shum e shnm here me duertrokitje pergzoi sjelljen e pelqyeshme t' amalorve, tue brite ne plate: Rrnofle Shoqnija «Bogdani»! Ndigjucsat te gjith mheten Ie kuaqun, e. lie mbarim, persri me duerlrokitje brohoriten: «U IUJJlleI U lumle!» Nder te thirt'Un qi bilni Shoqnija kjene autorilet civile e fetare te dy besi-

meve, Depute't kryezyrlare shkodrane. '

Zotni

Copat theatrare lI1alIle rands! qi luejti Shoqoija «Bogdani» gjate jetes se vet' kjene: Ferdinand Kortez: 0 ra e Shqypnis; Oso Kuka; Flamm'i i Shqypn!s; I padituni per gjaks!: Mustafa Pasha i Shkodres; Trimi ngallnjyes; Veturdhuimi i Ali Pashes 'I'epelenes; Boemondi i Allenburgut; Pjeter Mika; Shkodre-Gjenacan, asp t' Ikunit e Zojes se Shkodres; Ferdinandi i Medi~ejve, Ugonotet; I lign per mend, Dredhil e Patukut; Dy Gu.nga~at; Prej robnijet ne Iir!; Nji nate n,e Firence; Bylbyli ne Shkodre; Polici e vertete; Hamz Kazazi;. . Konti Retimos; TemistokIi ase Fatosi i Atdheut; Artaksersi; Kuinbonet e mbrames; Laku i mallkuem; Bese e Trimn! ase Alii RegulL Shtypi i ndryshem kombelar kfi shkrue shpesh per amatoret e theatrit te Bogdanit: «Luigj Mjeda. Aftsija e tij ma e madbja sidomos shifet pse fjalet e veta dill gjitlllDone me i percjelle me Jlji trajte krej~ populiore e natyrake pa u zbrite asnjihere poshte. (prej Librit K. S,) - Murid te thomi pa gabue se asht «baballari» i drame. ve, shfaqe' ne Shkodre nrIer Shoqni

~ ' 125 - "">.J

lit 1\:

te ndryshme, kryesisht n' al te

«Bog-

danit» (Flelorja 'I'omorri 23.8.1942). <<f~01e Mirashi. Viera c tij sidomos u da ne shcj nder all\ pjese kfl Iypel zemre, egers!, e shp!rt i. fort£>. (prej Librit K. S. 1(28). «Komiku shkodrani;, Zef Hila, nuk kii ncvoje pel' paraqitje. Gjilh kush e mban ne mond Paluknn e komedive te Fishlcs, gjilhashtu hokalarin e sa sa komedive e drameve, le cillal nuk ashl rasa me i permende. (Tom'orri, 1942). «Rrok Zadcja lisht nji aklor i mbalun me nji personalitel Ie filuem nder sa e sa shfaqje qi ka M sul,ses (1'omorri, 1(42). «Nder aktoret I' SlIoqn!s asht vrejte mandej Ndoc Prennushi me mndyret I' amia I' Ie rrebla; Loro Kova~i me at egers! le mbalun; Kole Harapi me natyrsin e rralle ndel' shfaqje komike, si edhe Gjon Kal'llHI.

Gjoken O. P. M. Luigj Prelen e Zl]f Kurtill. Shoqnija «Bogdani» pat kcne thine ne Tirane me 8 Tetuel' 1029 nga ana e Komiletit tC kremtimeve, kfl mueren pjese: Krene, Bajl'aklare, Perfaqsnese te g:jyleteve W ndryshme te SbqYlmis, Ie Kolonive tij bneja, t' Amerikes, t' Egiptit, I' Halis, Ie Huments, e!ita mil e zgiedhnn e Kryegjytelil, si edbi' shtetnori> deri ne tC p(\slen grade. Grnpi i Shoqnis «Bogdani », I perMm prej Deges tbeatrare 1"muzikore me 45 pjestase, bani persbtypjen mii Ie miren. Dega theatrare sbfaqi ne keLe rase me\odramin e Don Ndn\ Zadejes «

Ora e Shqypnis». «Sala e gremi-

sun me populi, shkrnente FlelOlja Gazda a rr e Tiranes, kii ndigitw shpesb here me mdhe duerlrokitje te pal'reshtuua prej spektatorve, qi e (Kujlime te SH. 8.) kau lldjeke auklorin ne kuplimin aleSboqnija «Bogdani» I' k:\ pase godk te gjendjeve dhe Ie thanieve edhe banden I' vet, me vegla te reja vjerrshore, shum afer, Ine i pelqye le vetal I' me monlure te dallueme. edhe ahi ndjenjat I' tija, tue i slloqKje ndera I' gjytelil te Shkodres, si nnp.'lIder idealet e larta kombetare». Pyelja I' maUlljyeshme e Ores per nder sjelljet fetare, si nder sbfaqje botore I' gara, si ndel' demonstrarjo- gjendjen e asaje pjese Sbqypnije nen ne, si nder parada. te hnej, solli nji frenezi te pergjithPat pase per msnesa: Don Ndl'P slime ne plate, qi zgjati dis{t minuta, Zadejen, Don Zef Puken, At Martin I' kje bit te persritej dy heresh: ,

A thue asht .qjalle Kosova, aj6 fusllOl'e, Kil pel' Shqypnf. SlIq.1Jptal'etu Mne fhel'Ol't>? A/I kndajne rille sot b{e!ltol'e dlle blegtol'eslw LYe giuhe .'Ihq,1Jpekan.qf IJ/ljal'e dllf' fl'i1nne.'llw? A pOl',...

126 * :,:,. ~h

...

't~ij:i'l-' - «

" "

"''fA ,,~"t'l

"",

I.?

~..

,~.

-~',",:..; -~'.~ 't-"; ~v~ \ ','

Wale atyne kremtimeve kje shfaqe blemin P Bandes, ne njenen ane e ne eahe me]odrami i Don Ndrr Zadejes Ijetren shifen te shkrueme: 9f{tqje «Hijet e Zeza», e populli pat shka Bandistike Tirane, Tetuer 1930; me pa ne te, shka me ndle e me pat mandej edhe ~mimin Mbreinuer: xiine e me mbajte mend, 9ini rne stemif Mbretnore, luge .t1tiEdhe nder kremlimet hartistike kij.e piru, Per Theater fitoj nji f'lamur le ne 1930 kje thin'e Shoqnija «Bogdani». Ne ket rase 11luejt drami ;) ak- shkruem me shkroja l' arta: 9taqje F'ilodr{t1/l{ttilce,Tirane Tetuel' 1930 ; tesh «Ksolla e Ungjit Tom» e Komenji medaje t' argjanle me emblemin din e famshme te Poetit l' yne Kombee Theatrit, ne njenen ane e nij tjetar «Dredhit e Patukul». tren shifen te shkrueme: 9taqje FiloPer shfaqje bandislike fitoj nji dramatike, Tirane, Tetuer 193(j. FlamUl' Ie .shkruem nie shkroja r arta Flelorja e Tiranes «Vullneti i - 9/aqje Bandistike, Tirane, Tetuer PopulIil» - Nr. 151 - 10-X-1930. 1930; nji medaje t' al'gjanle me em- shpalle. GRUPl

FlLODRAxlATIK «B 0 G DAN I »

<;mimi i pare per interpretim Qlllimi komun

Frank ari 300 ,,150 "

«B 0 G DAN I»

IJA:'!DA

.-:~

Qmimi komun . (-mimi i dytiJ per kostumel e handislHve

f'ran k ari J20 ,,200 " Shoqnija "Bogdani" nl' lamen e Me 28 Prill 1924, ne rasen e Atdhetaris ka kcne nder ma Ie pal'aL. \'ol'reses ne Vlone te Depulatit AVOl Me 22 dhetuer 1921 muer pjese ne Rustemi, Shoqnja "Bogdani" nisi pji proteste qi u bel Parlamentil prej anes kUJJ9rene kujtim te tij me kto fjal~: Mprojtsift' Atd!lCse Shoqnive te Shkodres, tue u an- "Av.ni Rustemi kue mbi sjelljel e kqija Ie Depuletve 'ut!' Per nji herit Shoqnija dergoj. e tue qOl'tue 1'i lejshin m' anesh gri- edM ket ~elegFam: sat e partive, e I' u llIundojshin me j ndcje Statutit tC Lushujes. I kje P. T. Bash.kis - Vlune lilne barra Kryetaril Ie Shoqrtis me Tue mos mbuejl me marre pjese shkue e me nenshkrue 'Prane Fede- ne salikimin e te madhil idealist rates "Atdheu" e cilla e kishte man'e kOlllbetar Avni Rustemi u lajrnojne inicjativen. Kjo prolbtiJ pal bii kat! se kemi auktorizue At Gjergj Fishten pershtypje, sa kje permende nder fIe- qi 1'i paraqesin perdhimtimet l' ona torel lli1\ te parat e Shqypnis. n,e ket rase stop Po del'gojrne nji ku~

,"'''.

\:.' r'd.

\~l

\ ~

.«

~ ,~.

,.( ~~-

,~,

.~~. -/"

'~~

\ -~.

,i'~7

~--~~

;:,;~

..,,~~~iti.Z~'~.:'~

nore perl' a 1'0 mbi VOlTte mprojt-. sit t' Atdheut. Shoqnija Bogdani

"Nderimi qi allLaret e pervfljtt\ Ie Shoquis Bogdani i bane Dishmorve prodhoj pershtypje te thelle nder zemrat e aLdhetarvf', perse ne gjestin Me 15 Gusht t 937, ne rasen t' e tyne u kupLue m,i teper se ne njo'i bartjes s' eshtnave te 10 Dishmorvl' rase tjeter si DjeJmnija e jone din te Rrashbullit, Fletorja shkodrane me i ~mue herojt I' vet, dhe ket nde"Zi\ni i Shkodres" vj. I nr. 14 shkru- rim e Mn me thjeshlesi ma Ie shqueen: me te zcmres se vet." "Andaj kah ora 11.30 nji rresht Shoqnija "Bogdalli" ka pase edhC te rish i giate djelmo~ash e lmrrash miq e anmiq, lavdime e shpifje. te paraprime prej Flamurit J(ombetar Me 2 Priell 1923, shfaqe nji thedrejtohet kah Bashkija. Asht Grupi ater, e disa ngatrrestare bane nji pai lintarve Ie Shoqnis "Bogdani". "Djelmo~at xane sallen e mbas di Ie rande kundra saje S1t me e hjeJle ne gjygj, me gjith se paragrafi nji heshtimi te vogel perkujtimuer nga gjoksat arbenore knmboj kanga 114 i Statuti! ne fuqi thote se, fjala e Flumurit : «Pol'si fileta e Ejllit !if Ilsht e gal'antueme e censure prevenZotit - Po I'l'eh fi'talllllri i Shqip-. tive nuk ka. Dr. Advokat Dragotin nis» qi nder hovet t' saja Ie forta Rodiqi, kur e ndjeu ket Jloj padije "Bini Toske e bini Gege" te bilhej II interesue kaq fort, sa lypi me u si me pa Dishmoret kall ngrihen mil ba l!iprotse i amatorve te Shqipnis, Ii; gjalle se kUlT'dhe me pnshke ne P,t kurrfare shperblimit, tue thane dore qi u vjell zjarm lshohen si luilj se: "uo due me i a M ket sherbim knndra anmiknt. Pa mbarue mire jo- Shoqnis "Bogdani", pSI' kjo [Juoon net luftarake te Hymnit qe nji kange pel' kulture e edukate Le popullit e permallshme del me fjalet e njof- shqipLar". Ngiali gjygji tete murj, e, kur tuna: «Atje n' at Nhut tii tamull - Me gjak t' Arbnorit tii lfr» sa e u fitue davaja, Shoqnija i dhuroj Adv. sa, pa shtue aspak mund te thomi Radiqit nji pfmde sermi. se strofat kjeoe percjel1eme lot qi Ne 1939 ParLija Fashiste me arigojshin ambel prej syve pa u kuj- nen I' Prefektures se vendit urdhnoj lue, uga Ie gjith aLa qi II gjetllP Ie mbyllunit e Shoqnis "Bogdani" prane n' at ~as. me ket shkrese: ~IBHETNIJA RHQlf'TAHE Prefektura e Shkodres Nr. 2880

Shkodel',

m'3 4.X-1939

PREFEKTI I SHKODRES Mbas mal'eveshjes me Ministrin e P. Mbreneshme dlle me Par tine Fashiste Shqiptare.

128

, ~~'~~~

:.Y"~~"'~t~'f:f(~7'J.'

~f;~~Jt:-

~lbasi i pa (Iellimet e Partis dhe te degavete mvaruna prej cilles i perket r;do aktivitet kulturaJ, sportive politik.

'""".

saje to

D E K R E T 0 ,N: te shpel'lldamit e te gjitha Shoqninave qi ekzistojue ne Shkodre ~ He qark te saje qi kan qellime kulluraJe, spOt.tive e polilike r;e prej dates 4-X- ' 1939 XVII si edhl', po me ket date, funkcjonimin e !yne me P. F. SH. (Fe'derata e ,Fashjove te Shkodres). Dirig-juesat e Shoqnive rnbr~nda dates siperme, do te dorzojne inventarin e gjanave te Jujlshme, te pa lujtshme e kasen 1'. F. SH. tuj ra d' akord me te p')r zbatimin e shpejt te keti dekr\Jti, Dhane ne Shkodel' prej ,pallatit te Prefektures. Ditlm 4-X-19S0 xvn

1'rcfekti Lele Kor;i d. v.

KulLurale iVIuhamedane .Antonjane Don Bosko BlIgdani Rozafat per veprim si lUa siper

ShQ!lninave:

('"

PrefekLi Lele Kor;i d. v. t.

III - Pi.ekuriia

shpirtr;ore

(Nga jeta e shkencctarve)

","'};j

"" Dr, Vasfi Samim .visoka

GjashLedhjcLevjeL me pare. n' l~gjipi, kishle shperLhyer njii epidemi kolere mjaft' e gjere. Vdekja, duke pase veshur masken e verdhe te saje, shetiste me nxitim kasolleL, godinat dhe pallatet. Te gjitha ranishtet e verdha te shkretetiravet, !lomet e njrave Ie NUif,

gllrLii e kuq te Piramidevet, fletCt e e gjeJberla-verashke to Hurmavet, madet e qela te Oaseve, dhe an' e kend Egjyplit V~riOl:,ishte .shtrire ziJa: e mo['tdes. SibIl' te ishin ngjallur shpi'rtrat ema!lkimit1.epokaveteFal.aonev,e per te Jeshuar ofshamat e menershu1e rnbi miljona njerzish : ,

,..", *'f~~ '~I..

',~1 , .;}'~

- ~~ I'-~~ ..(..,,, '.1/

',,,

I:.,;..:<l

>~~ >!ii~ ,"'~ ~~ :'t" .

... 'I.

- Kolera... kolera... kolera I Njerzimi, qysh ne kohrat e lashta, e njihte kete semundje te tmershme, pOl' per fatalitet nuk dinte shka-

knn dhe nuk kishte merrijtur r i gjinte mjetet mbrojtjes. Njerzit e vjeter e dinin vetem se Kolera esht nje egersir~ e tmershme, qe shfaros ~do njeri'qe kap. Me W verlete kjo epidemi, eclhe kete here, si nje sfinks i pft zemel', kishle hapur gojen dhe kishte filluar te gelltite pa kursirn popullaten. Lolet, rnbassi mbushnin tempujt, derdheshin oer vorrezat. Turmat e popullit i kishte kaperthyer nje zymtim i rende dhe kudo ndigjohesh nje pcrshperitje e pezmatuar : - Po, po paguajme mekatat t' 0na... Gjithe faji eshte i ynj... Malikimi i Perendise 1'11. mbi ne!

......

Ne mes te kcsaj psikose fatale, qeverrija e atehershrne e Egjiptit e rnblodhi vebten dhe leshoi sinjaJet pergjeronjes: S. O. S. t drejt EVI'opes plake... Berlini dhe Parisi u-pergjegjen menje here, dhe pergjegja e tyre kete here, drejt ketyre tokave Ie lakmuara t' Afrikes, dhe skllaverve mullate e te zes, nuk ishle me topa, pushke e gjak, pOl' me shkence e dijturi; domethene pikerisht me nje slil evropjan e njerzor I... U derguan dy eksperta shkencore. Grupi i Gjennaneve kryesohesh prej shkendarit LC famshem Prof. E/". Robert Roeh, kurse ay i Francezvel, prej Dr. ROllz dhe Dr. Tltytlier. Ne kete kohe, me gjithe qe shkencetari vigan frances Pas~elter ishte ne jete, nga pleqeri-

~;.'

ja nuk ish Ie ne g:jendje I' a kryesonte personalisht ekspediten francese; pOl' kis';te deleguar keta dy asitentet e tij me te vlefsherne. Keta dy grupe te vegjeI njerzish kishin man'e persiper nje misjon te- . I per te rende dhe do te luftojshin nje fatalilet, nje humnere, nje erresi te pa-shpjeguarshme e te pa njohur. Ne sas! ishin te pakte, pOl'n' ideal shume te larlC... Kete here njerzirni me keta dy grushte njerzish, do te "i1If- , tonte me nje armik te pa-njohur, qe kishte leshuar nalvra e verbet mbi njerzimin. 're gjith~ mjetet e qyteterimit, qe perdoreshin deri atChere kundrejt nanes natyre, kishin falimentua!' dhe te gjitha mjetet leknike brutale te mekanizuara, qe ~zotronte njeriu per te derdhur gjakun njeritjetrit, tashE nuk kishin asnje kuplim e asnje v]eI1e. Annikll ishte i vogel, sa qe nuk dukcsh: pori Imershem, i pa meshirshem. Nje gogo], nje vigan, nje kll~eder me thonj tC vdekjes, qe hynIe qetesisht ne trupin e njeriul dhe e shtrinte alC perdM LCraskapilur e te pikelluar. Prandaj, ne kte rast natyra df1hesh te ngadhnohesh prej fuqirave te perbashketa te mendjes e te shpirtil! dlw prandej, kete here, njerzimi duhet te radhohej jo kuIider njcri tjclril Ill' dy fronte, pOl'dl1hesh te bashkohcsh ne nji :rout le veLCIll. l'i!rmhysja c gogolit tC natyres, qe marshollte si Ilje hije e zeze, e shterngoi njerzine te hedhe egoizmen 10kale dhe Ie arsyetoje drejt nje lumturise se perbashket. Ky fwnt i vetern ishte fl'Onti i shkences dhe i di-

,~~,' ~~: ,'-

~':r'' ' .. . i'~1. .

~;.'

'130

~~, ., '~r;

;

~'. j ,~

~' ~;..

. ;""'~ff1:'~~f'fKf~:.;"*'

~.' :~-

.'"

tJo;

turise, kjo llogore t' vetme ishte 110'gorja e vertete ~ shpirlit dhe e mendjes, e qyteterimit te vertete te njerzimit. Perball armikut do le ndesheshin dy lloi ushlaresh, te gjermane-. VBe te franceseve, pOl' qellimi dhe synimi i lyre ishle nji i vetem : ShpeLimi nga vdekja! Prof. Dr. Robert Koch shpesh here takonte dhe bisedonte me koleget e tij franceze. Se bashku me Dr. Roux dhe 'l'hyllier shqyrtonin perzemersisht perfundimel e arrijtura, ndihmonin njeri tjelrin dhe perpiqeshin tC ndri~onin rrugi:'n e perbashket plot erresire e mister. Nje dite u ndigjua zeri i sinqerte i shkencetarit te ri frances, Thyllier. Nje ze plot me gezim e dashuri, plot me besim e ngadhnjim: E. gjeta e gjeta! Shkencetari

pet do te lendonte se tepermi dashurine e Thyllierit. Pastaj ay kishte vendosur, qe s' afermi do te diftonte preparatet e veta. Plaku e kishte gjetur shkakun e semundjes, pol' ende duhesh /te priste dhe pak per, tCmarrc provat e fundit nga shtazet e gjalla. Kishte ardhur nc mbarim te shpikjes se tij, pOl' ende nuk e ki$hte vulosur. Kane biseduar se bashku . dhe Kane vendosur nje takim per te n1esermen, ku Prof. Robert Koch do te diftonte perfundimet e veta. Ardhi ora, dhe plaku gjerman u ,drej-"A iua kah qendra e ekspedites francef.' se. POI' kur u avit, u prit vetem prej Dr. Roux. Nji ~udi !... U zverdh dhe' , ' pyeti me nje' here. Kolegu frances y,", dhalajmin e hidhur: Shkencetari i., "\..,,~ ~'i Thyllier iS~le se~ure rende, i'shte, :.:~

i ri e simpathik'frances,simbasmen- mfektuar preJ Koleres!

dimit te tij, kishte shpikur mikrobin e Kolcres... Sa i kenaqur q' ishte, shkendijat e lumturise i' xixllojshin ne bebzen e syvet dhe ne buzet e tij -te gjalla perserileshin dy fjale si dy. kenge ngadhnimi: «J' ai tmuve...

Robert Koch-u u zverdh qheJlg~", thellesirat. e shpirlit u'ffon'dit. -,. mes, t.e dy shkencCtarvet j.~ Ijji he tj~ d]iimbjeje; qe te dy qani'n1'~ e shokut te d. Syt'L.!l:perloteIl'; ma$\tt ill Vl'anlueq/;b~zeti'u cl.;(

j' ai trouveI »

edal)me /t.LpaJeng~dals.l1iii"e u ; ,. <1':,

'.,:'t',.,. :t.~r :I't ',~' Plaku Robert Koch isht-e gjak- tUl).q.ng<hj §~w.uri.Pl.~I~;J{Qc.4~~!~". " noble, i qete dhe me gezim vesIHnm-, t.e'perplra""':illoux-i:,e'\d'igte,.<~

te sinqeritetin

e francpsit.

t$'~ete"si

1'01'... dy: ",cfiisnip'

.)Jesimla~~y;(

'9j~

shonte, sepse landet qe kishte pare 't~f11p~U'i,k l\fe}Ife,ruM ,~. !\f~pe~,~-fe~" doktori i ri ne pt'eparate, ne mikros- deshmorVi .nfen'djes,e i shpirtit: s~okop, nuk ishin ve~se disa mbeturira ku 'S11J1pathik~ht~JhesJrne nji'shtrai te gjakul te ngrire,' disa fije'fe ngjy- fie bardht.e .te vehp~~r pdene ~beh:,' ( . \ rosura e pa nje veprim.:, Nga ana tesine e vdekJes, syt' e ketij, fralIce.si" tjeter nuk donte te hapesh, nuk' d'e-. 't~ 11~tashlL'po 1im,iteshin si dritat:~ . , sheronte te kU11dershtoje, uuk .inen- fuurlil lc dieiHt Je shkl'et~tiraY~J n,e, donte te thyeute zemren, harenc cIhe ti§e parendi>m;te pergja:ksl1em." fuqin' e besimit te tij te ri. Ay ,.~,,' :~i1~,~s!tle~b'arual', a,snftjhylle sfipr.e. ndite

fare

mire

se'nje

mohim

~. 3,

, IHI;:' cif.t1!k. .drfdhesh , ':1 ,,-~:-,

mli ne qielI, "q§ndrua.rJ

,,,\

; '

'~",';.~l~~~;f!::: l~t;.:)~~3qii')4:~("f;

~~t

~'-

~g ~~.",

-~'-",

r.ttf_'>

\~;:~t~~i~~~~.,;;~~.

,',.f;I'

mahnitur e te shtangur perpara viktimes se shkences; disa minuta me vone ky trind i njerzimit do te mbyllte syle pel' gjithmone, pOl' nje levizje e holle u pa ne buzet e tij, u hapen me ngadale qepa11aldhe nje rreze shprese u drid.Jt ni' tlH'lli\sirat e syvet. I semuri me nje ruqi e dcshire e pyeti plakun: - Ju lutem m~ thoni... e gjeta, a e gjeta mikrobin L 'l'homeni te verteten !... Pastaj nje heshtje, nje qetesi e perIDortshme dhe, mbas nje dyshimi te vogel, shkendasi plak, me nje ze tC sigurte e atnor, dha pergjegjen : -

Po... e keni gjetur... ate e

shpiki't ju... rini i qele! Mbas pak kolw, 'I'hyllieri mbyIIi syte per gjithmonc nga kejo hote. Fytyren e tij e mhuloi hieja e nje Endres se lumtur. Robert Koch-u, si nje fetal' qe jep bekimin e rundit, u largua prej viktimes se shkences. Tshte i dermuar dhe i renuar deri ne thl'lbin e /.emres. Zija e ritstit renkonte ne ~apat e tija. Ay veW tasht~ nuk dinle me a te gezonte per shpikjen e tij apor tii qante per shokun e humbur L. Oy shoke, dy konkurenta, pOl' njerez te medlwnj, tashti po mlaheshin per gjithmone prej njrri tjet-

>'i'n' "'0 .'"g'"", I' ,m".gimi'.,. n'

edhe nje here ~adrat e vetmuara, kuartjerin e shkunces, 1m shlrihesh llje viktime f'isnike. Mbi kryel e tyre lashti harkonte vetem nje qiell i ngrohte, l1je qiell Iw shkrihen Ie gjilha aJ,l1biejet,epshet, menirat dhe gjithe veset e kcqija te njt'riut... Nje qiel1 i bukur, nje q iel1 plot me hyje Ie pjekurise shpil'trore te njerzimit fisnik. Nje qie11, ku lumturija e bijve te tokes, sherbimi i profeWve dhe nje hote vetmohimi ndizcj si i vctmi diell deshlre e shprese Keta te dy njprz, ne ke!e ~ast Ie ndarjes se perjPtshme, e kishin knptuar fare mire falin e zi Ie hijve te tokes, qe vinin ne kete bote pi'r te puslttuar lumturini', pOl' per rat Ie keq gjithmone sundohen e shtyprn prej ku~edrave te vuajtjevel e te brengavet dlte shkrihen si f]etPt e zbehla Ie vjesltti's n' erresirat e mjerimit... Va11esa vela, ne ki'te botCn landore Ie sotshme e kane arrijtur ketC pjekurine sltpirtrore, dlte sa veta e kane lare zemren e tyre ndene kaskaten perteri tese te kHij ylli njel'zor, sa qe te mberrijne ate fisnikerine rhpirtrore e te perqafojne njeri tjetrin ne ~do ~as e ne ~do v('l1(]~ (jel'ghuet

.~-

~'.

12$

~?; A.'

~.;v~~

keto shkrelctlraI' Afnkes. Mbassl u1 largua edhedisa I;apa,klheu dhe pai

1!J4.J

'~."'-

. ".\~ J..',:! :'. ,

'.'

--..

'i~:.:it.._~

,,'

BIB l 0 G\R A F I }

I - Proben aus der albanis<;hen Volksmusikkulfu; prej Jury

Muzik tari JUI',1J A rlmtsk;1j hotoi ne «Siirlosl - Jiol'sclmngen» (BI. VIII. f. 228) nji sludim me randsi permbi muziken popullore shqyptare. Tuj kene kjo e para here qi po shkruhet dishka me 'kriter e me dijeni permbi kele argumenL ail t' erret per dijenin muzikore, kemi da me i ba nji recensjon tuj i u fale ndel'eS Auktoeit botnisht, pse mundoh'et me paraqite para botes dijenore muziken e popullit t' one, me ,nji studirn te ke. thelle e te deje per nji studjoz .ti\ kiHij argu~en tit. Auklori, mbas tete vjetsh sludimi te muzikes s' one popullore, pshtete ne nji mbledhje ma se njimii kangesh' e vallesh, mbrrine ie kio perfundime: ]. Jeta e muzikes popullore shqyp. tare asht hje u vorrue pre.j vele djelmnis se re shq yptare, qJ' e ka hraktise kryekput Illuziken 'e popullil te vet (faqe 228). Al] sa ne mos ndodhet nji' mrekulli, ouk IISht e larget koha -- shkruen Auktori - qi kjo muzike ka me n zl'1duki; faret. E ka arsye te plole. 2. Tnj Hni) se edhe sHm:nil'a e kangtarve te "jeter asht ne te zhdu-'

Arbatsky

(Prag)

kun, 111'n deshl me pennhledhe landen e bashkueme, e te qes nji kushlrim per bashkimin e kelij visari kaqe te .\imuesheme «me piJshiue shira 1II1lnd Ie psltlohet». (Kesh t' a kuplojshin mjnislnll e arsimit kete fjale)! I n. Un peshtelem, lhote AukLol'i, velem ne rnateljaline mbledhun prej meje neper fiset e n~l'ysliJ:.n.B' shqyptare Kjo pune, asht riji folu~ kopje e niuzikes popullore e d1ihm " prej pershkrimevp te hueja; :"teta~ . , llen n:mzike, m,jerisltt, un nlt]((: gjela ne kulmin e zhvimmil te vQ~.,., " <" . pOl' ne IJrendirn».. 4. Studimin e vet ~uklori ebjeI,1J,.i ,'-

"rnegeI:llrn ne ~<njifGrme te

tern:~

perueme, me gjith se Shqyptaret due,n.rrn ~ort ~qkallen e natyrshme t~ zfurleve». 5. Uron qi kjo pOlle te peshloje ndonji pjese te muzikes se p.opullit .prej vorrit:, «nddshti kjo veper ka me u 'riejlt IitJrnponislttve shqyplare' .si gu'l' themeli( per me ende hal'. fin e mtizikes shqyptare» ne, ]tohe r'ard1hS'hme. >.:.~

Mir3

* .

,": ..

'~:'L'~1~" ~~.~~-

,"".

,,~,~,,~'~'1~~'~~~:t~~J1~*~J.f

,.t

.~ ~

v', "

"'>~

" ~,

Ne pjesen e dyte Auktori paraqet te gjitha tonalitetet e taktet e ndryshme te muzikes s' one populiore nder te gjitha trajlat e veta simetrike

e asimetrike, me zane e me instru-

ne VOlT,por ende nuk asht e mblue- ~, me me dhe. Gjilhshka mund Ie pshlo- l het; muzika populiore, pa nji mreku- t !Ii, nuk mundel mc pase jete. Po tham pn nji 7/IJ'ekulli, I! IIi; y'

mente. Me gjilh se Auktori veW e 1.'10 /coM'.Kush mundet me e pi;8hpohon se sludimi i lij llIuml tC kc!i; lue visurin e folkloresmuzikore?Mite mueta, posiuilitelet e lingujve Ii' nistJ'ijn e Al'sirnit, ajo e f{ultU1'i!s njij muziki\s shqyplare jane paraqite popullol'l! e s~domos aj lnstituli nder tabela te kjarta e Ii' peshueme Shq;lJptnJ' pel' Studime I! Arte. Me me kril~r dijenuer, sa do te thohet, anen e uparatave modern munden me me falnderim, se auklori i ka peshllle' u permbledhe Ie gjilha kangCl e kanghartit mllzikuer shqyptar fotokopjen tarve Ie vjelCl',H!cillat rnandej mune muzikes popullore para sc me u den me shkrue me nota e. ksht~ . .~ zhdllki> faret. me e peshlue (wt vIsa1', preJ kahe muziktari i anlhshem rnundet me' ...... thithe al shijen e hartit tC popullil Me 5hkrue pcrlllbi muzike UP lC vet. Shqypni, don me tllane «aerem verE pCI'ket qellIIll nuk lypen shum herare». Pse muzika e jono, si mbas shpenzillle; nji Vl1lllleSee mire prcj mentalitelit turko - azjatik, edhe ne kryclarve lC ktyne dikastcreve, do kjofte nji hart, ash t e vijon me k(\ne aparala leknikc e disa mllziklare, qi «harti i magjypve» e i «hCngxhive». r a njofin rnnziken e popullit. Mos Fort Ie pake! Jane ata Shqyplari" qi me e shli shppjl ne veprhn ketc kumelTen me muzike shqyplare e aq shtrim, don me Ihane: IDJ; sht1 ne m,l te pakta harlimel e komponistave dhe na Shqyptaret edhe nji harl, qi - shqyplare. KshlCI muzika e Popullil populli e rl1ejli nder valle Ii' vela Shqyplarr muml Ii' thohel se ka ra tash sa mija vjetsh.

; '* :i:' ~1'

.{: .. ,.r

','

P. BERNARDIN PALAJ, O. F. M. " ~

II - «Damjan;

Drame

Himarjot»

Iyr,ike - Shkoder.

194?

INJAC

Para disa kohe duel oga shlypi, si uotim i dyte, nji drarn origjinal i Injac Zarnputtil. Per ~udi kjo veper, ) si ne radheu e pare si ne le dylen\ unk pal, per sa dij une, udonji ko:

L'\ y"

,,',

"""':,'

~;Z.' ~~<i ;~j?~;t ~""

134 .

ZAMPUTTI

menlo shenim nga ana e shtypil kombtar, me gjithse e meritonle. Na jmni msue le lexojme kritika tCgjata, panegjerike mbi keti'~a ate shkrimlar, Ie eillet, velelll pse shkruejne ne Shqyp-

1I;j,

~ '1"':

. nl,

ase pse i perkasin kcsaje a aSHje kalegorije e klike, perkrahen e ~ohen ne qielle, kurse ne. nji vend tjeter, le m#)falel shprchja, do t'i gjucjshin me mollatarta. Nuk due te thorn se ,~ nji shkrimlar i yne duhel le krahasohet me doemos me nji shkrimt<ir te huej, pOl', prap, 'me dukpt malT{ me botue ne gjuhen shqipe shkrime, ~~' per te eillat do te na vinle turp po t' i vejshim ne dijeni te te huejvet. Nji gja nuk mund t' a kuptoj: mbassi kurrkush nuk u a yen gurt, ne zemel', pse vehen me shkrue e botlle ~ ma ileteratet e ignOlantat e Shqip~ ~. . nis ~ Qyshse ende vashdojne gjithfare 'botimesh, don me thane se kemi pak ~respekt per trut t' ona. Perodryshej ~, nuk kli si shpjegohel ky indigjesljoll letrar. Vepra e Injac Zampllttit, perkim. '/, drazi, ka nji viere reale. «Damjani Hil11arjot»paraqet shum ve~ori, qi e' tregojne se ka dale nga penda e' nji shkrimtari me talent, me eksperjence mjaft te gjane letrare, e me pjekuni Jnendore. Asht nji dram i lidhnn mjaft

i' t.

sllOjne kl!r le kene hy vendimislilliii, faz~n e pjekunis letrare. «Damjani Himaljot» [lshl puna lOa e mirp e Injac Zampult~. Landen e ka zjerre auktori, nga nji novelC homonime e vetja, botue ne te p\:rkohshmen «Leka», shum kohe ma pare. Natyrisht, landa asht zgjanue e shtri si mbas nevojes se dramil. Asht nji dram ne dy akle, me nji prolog e e~iiIogte gjate. VeIJtjet kryesore: Damjani e Aleksandra, dy ba'i:i; shena sh villohet ne Himare kah vjeti 1536. Motivet kryesore: dashunija per Atdhc. Ne njanen ane, jete. e qete~ barilore, idilike, ne tjetren ane perpjekje e lufte e vazhdueshme e eger kundra turkut pushtues. Ngjar~ jet pershkohen neper dy bota te ndame e tli shkeputuna, qi kane mbetij pa u shv!lIue e pa u plotsue mtr~: . (.,' bola e ndiesivet familjare e d1(s'tiunore, e bota e pasjonev~tri~el:Q.i~e: Kelo dy.bote' pak pajlohe{l..IJ~ me~;,Si yeti, ,pak i Ishojne drile l1Jada fjetr,es::-' Keshlll mund' te thOl)Jj,.~dhe per:"w~lf~ tje. Damjani e 4\leksanlira.;'pe fiU'

mire si gershetim ngjarjesh, i punu- na paraqiten ne n}( drite ~rejJt,' em me kujdes e hart, qi I,a nji fi'yme, manlike, mandej na dalips,beroj.,

f.,.

11"/' nji atmosfere te dallueshme. Nuk asht n~i kryev~per, P?r ~ji .~eper let~are:, qI nderon letrann tone e letersJll e rc shqiptarEf Nder .te rij, ~;ncerisht pe e thOl,D,nuk me k,\ 1'1"rasa I}JC "

lexue dishka

ilia

tC hukur.

\ Vargje-

vel te Z<lIVputtit muude l' i rriju

1';

praue vargjet e Arslti Pi pes, pse Zamputli e Pipa jane dy pinjujl e te ,njajtes shkolle klasike. Ne, frymzim,

'''"' '';:

it.

dLt H5pare."Jlnndej Buk' Me. ~ara.~t,ere~r~rhatike .?a-he,'~ni~r,,~. ~..~\f),~:i# lUeg~l'thse. ,,<111M trag)fk, shl)esl~ here~" "(, '/Qf)lJIJiji:iJg;jyremelodr":lliapke. Keto jane te Il1et~qi ndosl~la hUn ne sy, ."~ pOl' nu¥ '~"daln'lojrie randii .vepren'.

X,ji vJerc e gja:lle e e

shme e ZalJolputht asut. se ne 'dra., I)Jin e tij nft gjejm,6c~aste' JUt!te yel;:" teie.. dral)l!t~ik.e. ,Nu}( jane pun'J1>~fiIM~~

ne pregatitje, ne temperamenti gja- slHa'aq gjane e aq l1Q}lsisht 1'egjith1i. sin mjafLnjani'tje.lrit. \!fund te IJ,€lry-~ t,'eP!S,9<let~ e rrelhan1!t, sa me dhane

'""

'J. t-"'"

\ ~

',"

. . .,~~ ,~"'-":':- - "' ,

'hl;o.

-%~. ,

"'<,~

, pamohu~-<~~;~1;{"

efektin e duhull ne skene, por me gjithketa bukurija e tyne asht e dukeshme. Nji tjeter merite e madhe e dramit asht se ky lexohet me interese, gill qi nuk vertetohet per botime te ndryshme Ie perjudhes s' one letrare. Nga pikepamja metrike drami nuk kci te meta; sidomos njill1dhetrrokshet e Zamputtit terhjekin per ndryshmeni thekesimesh, per thjeshti\si e muzikalitet Ie natyrshem. Ketu shkrimtari i yne tregohet manes i mire i D. Ndre :\Ijedjes. Tingllimet «Knit lirijff,» kush-

tue Dom Ndre Mjedjes, e pUllue mlms

modelvet te mjeshtril, nuk pelqe]]. Fjale shungulluese e rhetorike e mimitologji e thate. Kan dale pa fry- " mczim e nuk kane as origjinalitel as ':

ruqi epike. Inja<;Zamputlin e keshillojrne qi t' a ndaje «fushen e vet Ie; " vepri mil, e ne le te punoje ketej e murapa e mos tC hiret mhas hulllll1- ." timesh e kUljozitetesh letrare. Qdo prodhim poetik i krijuem pit frymezim, hem aU i humhe kohe, hem letersis shqipe nuk i sjelle kurrfare kontributi. Shka lIlame ashl e vlefshme per \. tC gjithe lelraret e ri tC Shqipnis.

III - L u n d e r t a. r e,

fro shq. 6 ARSHI

PIPA

,:>

'I.. .\ rshi Pipa Ha ka rale uji (ibpr poezije qi, si thoU' lIj vete ne poezin qi b,in titllllin e vete liurit,

I'UZl'lIe kryem bit-fin lllr, pur na IIInn-' demi me i thane se ashl nisc pCI' ale rruge. don me kerkuc 1/I'/IPr l"1/I'j/je Bal.-IILibri nc fjaW Iexuhet dhl' shij()- .,,; rill : hel. Kushd() Il1l1nd le gjeje mbrende dilika qi i illtereson: qufW' nga jeta Per II/(!vllejl(' jell/i 1)(1f/lIli: ." e mbrelldshme, qofte nga jeta shoq- "~ jellli lIi~e' nr/II Bul.-lIrlja! norl'. Kudo ndigj~lle.~ fry111 a lirike (li '~ (LuudertarL', I'q. (jiJ). mundohet me pergJlthsne celhe al() ~ . Edhe dcri diku ja ka lIJuerrijli'. IIrliesi qi Jane ve\(anerisht vehljakc. j Madje muudemi me u peJ'gezuelIIe"te 'I.. Arshi Pipa ka nji prcgalitjc ~t, pse ja ka mherrijtc mire. E !.:.aper LC mire trajtore, aq sa lllund te thoIe ja mherrijte edhe ma mire. Aj mi se trajla e tij (trajte qi ndjeke ~ vete ne parathanje e pohon se ende gjurmat klasike) paraqitet, ne nji gjy- " poezija e tij nuk e ka kape metamor- kim te pergjithet, e persosun. Kcmi. ~ '" ~ ,;~

136 *

lit

.~ "'~

'f'.':

shum nevoje per keso punil1lesh, e dhe po l' ishte vetem ~ashtja e trajtes, per ta pasunue letratyren tane. POl' per ma teper Z. Arshi Pipa ka edhe! poezin qi fluturon, ku ma nalt ku rna poshte, ndei' vargjet e tija te melodishme e nder strofet e tija te harmonishme.

i'',,,

..... ~:'l

'~'

«ju' trandaJ'illa, ju maragjyla qi u lagte nana! (fq. 18) ~

NdCr copat e grnmbullueme ne librin e dyte «FANTAZINA», poezija ndiehet ma e bukur e ma e kthelle, pse ketu poeti harron epshinvehtjak . dhe kendon ma se forti ne ndiesi Hi pergjithet. Ne «SonaW fusharake» Z. Arshi Pipa na fale nji pikzim te mallengjyeshem qi an.in kulmin kur :

Ne librin e ELI~GJIVET auklori kendon i frymzuem prej disa ndiesish qi pak a shum jane te' pergjitbla. Prandej aly ku ndiesija asht ma «}'ten foshnjn tue kqyre hyjzit universale (e vjen si me thane rna {ten nana tUq' kqyre {oshnjen. lirike) aty ndigjohet ma e forle po(:- Nji buturiUe knu, nji lehje qeni... zija, e eila zbret dhe endet e shijuernandej asht hesh(je e 'thelle. me vetem prcj pak se zgjedhunsh, Gjithashtu natyra ne ~faqjet -e ' porsa ndicsija te filloje me u bam fjesht vehtjake (e vjen si me thane veta si edhe jeta e jone bahen gurre f\uturimesh poetike n'« ldil nate jo-lirike). Ku ma shum shperthen ndiesija Maji» ku d.\' hijevet «kapun per,d..Q,c, >~ e pergjithet e jetes sane familjare- re» i bajne, jeh te forte e 'lli!} e.fekl shqiptare, e ku prandej ma' e bukur' «tingujt e ashper;, te «pijanikut te .~,~;;,y . ,."".:t.." ~" ;1;' del ne shesh poezija, asht safjkja lagjes ». '1';': -1:1? «Kujlime Fminije» (fq. 16). Ne kete tubze «Balata e "ashes',»" ." ,.:':, Oh, po! ne 'te na ndigjojme za- asht nji margaritar: pet e ambela le shtCpijavet tona,:ne ,"~ ,.,',", ~.. 'te permallohemi per kohe te shkue:,,;,.,c:S.. '. ;\;:::;", 'I , Me, lih;Vill e, "''',trete «PROV,;A.'r:~;,;, ./ me (qi gjithrnon~ asht ma poetike), aly ndeshemi n,e skiea qi na e para- '~; Ar~hfj!l'~pa kendop,jetCn qrk>~~hi-,'~ qe~in jeten, plot~ ng,b1csh l' odavet shme]et\le, Asht el.iile jeta e. nJij te, ' . ',<, tona : riu- qi:!!!!h~ the e Jl~m!te"ne .~IJj'fitt.e «ku nder gjergjcfc qindisshin vasha fun,dit'gdith<;ka 'e,'k~sa,j(bote 'asht ase nuse t' njoma» (fq. 1'7) gja: vanitas' vanitatum..., pOl' q1ent' oborrevet te lodra vet e te fajevet d~ 'mik j~' ka gj~U\ fillin e don me;~, tona fmijnore:, ,-mbelJrij'te me nji here, te,.wlekja. On, " «Nen 'ie, a e dini? gjindet nji vorl', lea kORe, ;ka kofle ,I' Savana, }:a~k' f&, VOll'ii trumeakutf Ifq. 18) pershk.ohel1" ,den };]' ate1~aS !~td@~H~" W' kopshtijevet e te .lulishtevet tona m'ec<€lo 'te .zbulohen, "s'a shprese" fe" .", hUJRbu~a do te..,re1JJ.i'~?hen,.:' ku gjindeni : . ",.~ '

3fi

~I .,~

f,h,.

L,~%~t"~~~iIf!,i~~

~ f'

fq. 78; vdekje e jeles ashl nore» (fq. (7) etj. E kete droje poeti e ndien ma . se forIi aty kur lulet tue mos dijte " me u lute:

Mallengjimit t' Elegjivet dhe 1'Iuturimit rijnuer te l<'antazivet. u a nxen ketu vendin dl'oja e vdekjes; droje qi, edhe kur mundohet me u qite ne harrese me ndonji kange si ajo e « Dehjes », prap ndigjohet vazhdin1isht tue u ende ne kete lubze. Me kot poeti bertet: ~<Paganajemi,t' etshem deri ne palcat!

«[(erkoj ]Jl'ej Teje () Zot, nji vdekje tli uutli!

Na urojme qi keto «Provat» e para djaloshare Ie poetit Ie ri te spastrohen e Ie slervilen ne rysjen e jeles, ashtu qi te mberrije me kendue

0 nate, 0 natc e prallsillue, na nuk dona me u zgjue prej ksaj magjije dionisiake I (fq. 66) pel'se aj e ndien se dikur do te vije dita e: «\1bi gropen qi vorrlari n' dy lopala balte e mbushe ah I kamba ka me shkelun e 'i shtazp, e aly do I'laje s' paku nji gjurmL (fq. 72) E ne nji tjeter .vend berlel: «A njimend vdiqa» ~ (fq. 7(j) e prap: «Pel'se s' harro' mi, perse nuk vdesim»~ E gjithashtu vdekja ndiesish ashl poezija: «Paqa e prendimit» (fq. 7!J); vdekje asht poezija qi mungon ne

. bukuril e njimendta Ie saja. A s' jemi kujlue se mendimi i trishlueshem i vdekjes, llIendim qi

shpesh Ie ~pon ne disprim, na vjen se vedi atehere kur na te kendojme epshet landore Ie jetes sane shtasore ~ 'J'e naltohet sa tC dlleje hymni epikur prej zemravel lona: si Ie kryehet, do Ie pevesim: e mbandej~ Pcrgjegja del e vruzhle prej kontrastit: vdekje! POl' kul' jeles sane t'i apim

veleren shpil'tnore e Ii; dijme me ja gjete e me ja <,imuepseltin, ali.iherc edhe kujtimi i vdekjes del i ambel, kah e dijme se me vdekje nuk mbaron jela njerzore.

H . ','

, "l:

IZEDIN JASHAR

KUTRULIJA

edhe

MITRUSH

KUTELI

IV - Sui m e - Me nil

Nji libel' 7!J fUljesh (1i Ie bardha a vetem me lituj) qi kushlon fl'. 6, shk/rue prej tre velesh e, me si thuhet, shtype pel' Itesdp Ie njij te

138 "'... ~ ~i;

Lot

:'. .i,~

..~

fiale prej Dr. Pas - Tirene 1944 "~

k~lerli... e qi lexohel ne nji gjyse ~J.'!J: .~ lnduslrija e libril nuk ka si bahel.~. '~j nr. menyre ma f)konomike! Don me qcne nji libel' poezije, ~ ii ,t~ .:0\'. 's:; . \.. 1)~ 14~

r::~~:r -,'

.:w

k, ,:" ~'ym;'

Edhc De' vcpren c rly p6;1~~ tine (si t' ishin dy vellazen binJakC) fial" bahel nji vargue hekuri qi e randon keqas ate poezi qi verte bu~et zcmrashse tyne: E vetem aty ku poezija asht aq e madhe dhe universale, ku ndiesija nuk l.ljpi! ndihmi!n c shkrimlarit e te fjales se tij, velem aty dalin, ne kete veper, disa shprehje Ie pershlatuna e Ie denja per subjekt. Atehere nuk asht ma njeriu qi flet c shkrncn por fryma e se pavdekshmes .. poezi. Ne llji veper lelrare perkundra, edhe aty ku poezija (si te gjitha prirjet njerzore) ule!. e randohel, asht trajta qi e xeveudson dhe e mban' nal! mbe krahe te vet. per t& leshuene fIulurim porsa poezis t' i ket ar-

Nji nMr te paklal here qi ndiehel poezija cdhe aty ku barbarizmi i lrajtes e li.dhe ne vargoj te hekurt, pse zakonisht nder shkrime poetike paraqiten trajta te persosuna por te pa poezL Per te dhane nji gjykim mbi kete veper, rluhet me dallue mire subjektin prej traj les. E pra, 'ne poezi te vertete, nuk do t1' ml1jte njeriu me 'belm nji daIlim te tille, pse ni! poezfn e veI.teU! subjekti e trajta bahen l1ji, pse Jane clementa plotsues njeni me Ijetrin. Por ne vepren tane 'duhel ham ky dallim pse njij subjekti te madhnueshem e qi do l' ishte.qeue i deoj me u rraheprej ma te madhil arlist, i trin perbri nji trajte qi, ne mos qone nji asgjlt, (tsht sigllre I)~ IHtkgja. Zemra e poelH rreh mire, ndien kethelle, din me lekunde erlhe zemren e atij realisti e prakliku si asht Dr. Pas; por tjeter asht me ndie, c tjc. ter me sjlprehe.

dhe frrma.

P~r te provue dy pohiulPl 'e ~1;I~' :~ ja, d. m. tho a) se ne hte., veper zhkonisht trajta nllk i pBrgj.igjctmire ,.~j;t

,~ .

subjektil tC madhenues,Ui)l1I ,e se fjajct~': e lidhin poezin ne vargoj Ie raude ~<:5 h) se ,iaslttza/coni,~ht (hIe .role gj.i;lh4' nji vetelp. per yepren (Ii' kemi',iMr shqyrtim) poezija shlirohel vargo.jslf;' dbe, del ne gemlitetin;.e. ;yet" po})ij',' disa shembU'j. . a) Marr keto dy tOpe Ijrej ÂŤSnl,!~;' dhe i s'hkruej> Yijueshem. Kfl1';.hmUJ;ld, .' '.

Vne besoj se ka ne populljptane

shum zemr!l fisnike (madje m\llld te pohoj per espeljence se ka 'ne shumice keso zemrash) qi ndiejne dhe vuejne dhe rrahin ne disa ore te diles e ne disa ~asa tC JeWs ne 111ftte

pitse parasysb tek~tinY Si kishle

kulll1eten poezL ,E grihen

lIJujtC me u shpreHe

t' i shkruej ne tntjl6 te ;yjerrshes pa ~.

lIIe vehte

nd'l'yshej

edl

pse nuk kane mundesi me u a shpl'C- ne mil. prozaiken proze ~ lIe te tjerevet e me b[uu 'Ii edhe te tq. 38.

Ijeret te ndiejne si ala. Kur

daHo

Se lHtbi!n.1' tift rJl' It 1;/'lt'I~iY'na-

lJale e mundohe.a me u shpr.ehe, poe- , (:alllt'iki!t, PO(/.po/'u{Jni/ce.t, edlte glla- . zija rrexohet ne humnere e lidhet'me Imi/ce't. 111'a vrani!, se'uNlItiH!t dh(l; "~' vargojt e rande te fjaIevet trashamanp.. VOj'v()die Kra!i vet.if:: Ii! vritet. Se ..' 1.,

~~:q~}i",';.fJ ,~J'~~

~:-

~: ~~.t'i4

~~j(:~' iiii""'.>:t"

~. .....

~'t"'i 1

., .\

.,.

.~.

\"~~;ir-J~ÂŁ

.;'~.;".

.';:;~~ÂŁt~.:J'

f11f~~5I'

T."

poezija e nalW, sa edhe me LC :' i::oftKm;octil'.ff)/w .~e,..,iIf.LU()1 "dl<i---;. kete /JIa;.' lane vlllIendelin e krilikul, nnk mnnd jq. 40 W zbritet poshle me kerlwe gjymti- . Me tllume 1!l'lI!elii Vl'tii;!celtane met. si pas krtnttnit t(j ,qjakut... Po s'deFjalet kHn unk kane vlere: LC sita.' D!le nil e bi!1'It}m' (t jaini: se zatele nana e <;mendun e le merr me jam iljak-nxehte'. vedi mhi selvi ne 1Totat e qerres se b) Nnk mendon njerin ~ashljell Shendellis per le <;pue ne dreken e e trajles dhe naltohel mbi 'le nder shll'lleme me mish le foshnjes se Sl1j, ~asa poetike 1mI' ndiesija ilsht mbi e per te pam lolel e Shermer!s. Ne <;do gjfi: nji udhetim te lille, ne qiej te pl1cak, ,~ Iq. 36 as lexuesi, as kritiku nnk kujtohen :~ Un jam kiftit e do tiJ je'l/l ,yo per v'irgojt e rande qi e kane lidhe ~A ~ - de1Jt 1mb!! tlem poezfu, pse aty fIet vetmn zemra. se mali tiJ Mitet !ti Ne pikpamje te trajtes pergjithe h~l'i mal pel'sel'i.' sisht na duhet me pohne nji gjasend jq. fjJ qi shpesh harrohet: letralyra shqipe - 0 Jlal i Zi ka nevoje te madhe me u paSl1lllH' '. ja /ill, me punime' te gjillmdnerla, pOl'sidoja ti.' mos lypen punimet ne trajte klasf~e.1 Edhe nnk Jane mbnshe gollel e Po !In - jo ti... /q. 55 shumLta 'Ii kemi e kerkohen rruge Tf d/ia,. Balle' shqilJtItI'I'!' te pashtigje (poezi ermetike) qi .~ gjuhet tjel'a ~ te ngime me klasi- .: . Si lIjku /J,I/ltin, cizem - Jane tue rrahe per ndrysh- '~ si eaia eaten. meni. Nuk asht aspak e verlete se .~ si balta balten.' trajtavet klasike ~ u ka kalne koha e ',~ Ne kete piken e dyte, d. m. tho se veshi kerkon di<; le 1'6; e verteta.j se lexnesi e harron <;ashtjen e trajtCs 11sht ndryshej e dl1het me pase gii' knndl'ej tendiesis se nal Ie qi shper- xim me e role rl'umbullak: k~ nxa-. :,~ then nga zemra e poetit, 11sht per ne venel damelija' nder mendet e l' u vendue i gjiijl Poemi i Shenda- arti"tavet qi s'dl1en me e thye kryet umit i M. KlIleli..L ne stl1dimc sCljoze. Pse trajta lype ~ Trajlat ~dhe ketu jane lllotra me pregatitje te madhe teknike e vjeW a.lo Ie KlIlrulls, pOI' kClu njikaq tC le gjata djersc! ~ ,

.~ .

-"..

~..1'

N. 't>

""j;'.Pfbnai.~ROVIN,CJ.ALA 11 FRAC ESKA N . ,t:~~:.~PUN

..~

SHTYPS~~ROJA

GJEKA

'-+.

Dre;.uer i g;eg;shem,. Dr.~~J

TIRANE,

RRUGA

BA$:~.

ON SHLLAKU,

O. F. M.

114 - TEL..FON 120-

.~.

.-' ~ ).: ..;,-.;f:r~,'",~~J