DvhN High Tech & Innovatie Special

High Tech & Innovatie special

Voorwoord Radicale Innovatiekracht van De topsector High Tech Systemen & Materialen (HTSM) speelt een essentiële rol in het bedenken en realiseren van oplossingen voor de wereldwijde maatschappelijke uitdagingen op het gebied van gezondheid, mobiliteit, energie, veiligheid en klimaat. Om ontwikkelingen op dit gebied te versnellen hebben bedrijven en kennisinstellingen hun gezamenlijke ambities voor onderzoek vastgelegd in de Kennis- en Innovatieagenda 20162019, uitgewerkt in 17 roadmaps.

De Nederlandse hightech werkt intensief samen met andere sectoren en wetenschappelijke disciplines. Zo is de brede onderzoeksagenda 'Smart Industry' als sectoroverstijgende roadmap ondergebracht binnen de topsector HTSM. In december 2015 heeft de topsector HTSM besloten middelen vrij te maken om vier Smart Industry FieldLabs versneld van start te kunnen laten gaan. En Noord-Nederland heeft natuurlijk zelf het initiatief 'Region of Smart Factories' ontwikkeld. Andere mooie voorbeelden zijn de samenwerking van HTSM met Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen op het belangrijke terrein van 'Smart Farming' en de samenwerking op het gebied van composietmaterialen, waar Nederland een sterke positie in heeft.

Dagelijks zien we de voorbeelden van innovatief mkb: bij de optimalisering van productieprocessen, maar ook de introductie van nieuwe technologische oplossingen bij grotere bedrijven. Het mkb is cruciaal voor de dynamiek, werkgelegenheid, innovatie en groei binnen de hightech sector. Ik ben daarom ook bijzonder verheugd met het voornemen van de drie Noordelijke Provincies om ook in 2016 weer bij te dragen aan de regeling MKB Innovatiestimulering Topsectoren (MIT). Dit is een succesvolle regeling die goed aansluit op de ondernemersbehoefte en waarmee het afgelopen jaar veel mkb-bedrijven hun kennis- en marktpositie hebben kunnen versterken.

De ambitie van de topsector HTSM is om Nederland door innovatie en exportgroei internationaal tot de top te laten blijven behoren. Om dit te kunnen realiseren moeten zowel bedrijven als onderzoeksorganisaties hun R&D-investeringen in Nederland verder opvoeren en moeten we ervoor zorgen dat we genoeg talent, kennis en kunde binnen de sector krijgen en houden.

Daarom investeren we ook in Centra voor Innovatief Vakmanschap (mbo) en Centers of Expertise (hbo).

Samen komen we verder in de regio, in Nederland én op het internationale speelveld.

Amandus Lundqvist, Boegbeeld Topteam HTSM

het Noord-Nederlandse MKB Om op lange termijn succesvol te zijn is het voor MKB bedrijven niet alleen belangrijk om bestaande producten of diensten continue te verbeteren, maar is het ook van belang om radicaal te innoveren. Radicale innovatie verwijst hierbij naar het creëren van producten en diensten die nieuw zijn voor de markt. De Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2015 geeft aan dat Noord-Nederland het opvallend goed doet op het vlak van radicale innovatie. Toch zijn er ook grote verschillen tussen organisaties. Zo zijn sommige high-tech bedrijven heel goed in het vermarkten van doorbraak technologieën, terwijl anderen er maar moeilijk in slagen om de markt te betreden met radicaal nieuwe diensten en producten.

In 2015 voerde Professor Dries Faems van de Rijksuniversiteit Groningen in samenwerking met het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) een diepgaand onderzoek uit naar de innovatie activiteiten bij 270 Noord-Nederlandse MKB bedrijven.

Op basis van deze data werd een analyse uitgevoerd naar de factoren die verklaren waarom sommige Noord-Nederlandse MKB bedrijven meer radicaal innoveren dan anderen. Een eerste belangrijke factor is het investeren in onderzoek en ontwikkeling.

Hoe meer bedrijven investeren in onderzoek en ontwikkeling, hoe groter de kans of radicale innovatie.

Tegelijkertijd geven de bevraagde Noord Nederlandse MKB bedrijven aan dat gebrek aan financiële middelen juist de belangrijkste belemmerende factor is voor innovatie. Bovendien geven nationale statistieken consistent aan dat in Noord Nederland minder wordt geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling dan in andere Nederlandse regio’s. Kortom er bestaat een duidelijke spanning tussen de noodzaak om radicaal te innoveren en het verkrijgen van geld daarvoor.

menselijk kapitaal. In het onderzoek verhoudt het percentage van hoogopgeleide werknemers zich positief tot de mate van radicale innovatie binnen MKB bedrijven. De respondenten gaven aan dat ze op dit moment geen moeite hebben met het vinden van (hoogopgeleid ) personeel voor innovatieprojecten. Het Centraal Bureau voor de Statistiek voorspelt echter dat, in de toekomst, de potentiële beroepsbevolking in Noord Nederland zal afnemen en dat deze afname sterker is dan het nationale gemiddelde. Het aantrekken van menselijk kapitaal lijkt dan ook een cruciale uitdaging voor de Noord Nederlandse regio om de ambitieuze doelstellingen van de Noord Nederlandse innovatie agenda waar te maken.

Een laatste factor die naar voren komt uit het onderzoek is het belang van organisatorische innovatie. Wanneer Noord Nederlandse MKB bedrijven succesvol willen zijn in radicale innovatie moeten ze niet alleen investeren in technologische middelen en mensen, maar moeten ze ook een innovatieve werkcontext creëren waarin financiële investeringen en de creativiteit van de werknemers optimaal kunnen renderen. Deze bevindingen sluiten naadloos aan bij de resultaten van de Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2015 die het belang van sociale innovatie beklemtoont.

Dries Faems is Hoogleraar Innovatie en Organisatie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Een tweede factor die de radicale innovatiekracht van Noord Nederlandse MKB bedrijven bepaald is het

Sociale innovatie als aanjager van nieuwe concurrentievoordelen Het realiseren van product- en Erasmus Universiteit Rotterdam voert – sinds 2006 sectoren wat betreft de meer incrementeel nieuwe dienstinnovaties vraagt om meer – jaarlijks de Erasmus Concurrentie en Innovatie product- en dienstinnovaties (verbeterde producten dan alleen investeringen in onder- Monitor uit: één van de meest grootschalige jaar- en diensten voor bestaande klanten en markten) en zoek en ontwikkeling (R&D). lijkse onderzoeken naar verschillende typen de meer radicaal nieuwe product- en dienstinnovainnovatie in Nederland. Zo komt uit de analyse van ties (nieuwe producten en diensten voor nieuwe Innovatieve manieren van organi- de data van deze monitor naar voren dat de high markten en klanten). Dit gaat om achtereenvolgens seren, managen, werken en tech sector gekenmerkt wordt door een hoge mate 10,5% en 18,7% boven het landelijk gemiddelde. samenwerken – sociale innovatie – van R&D-investeringen (12,6% boven het landelijk vormen een minstens zo belang- gemiddelde) en ICT-investeringen (4,5% boven het Een voorbeeld van een organisatie uit de high tech gemiddelde), zie ook Figuur 1. Ook op sector die in staat is om technologische innovatie en rijke bron van concurrentie- landelijke sociale innovatie is de high tech sector bovenge- sociale innovatie handzaam te combineren is de voordeel. Bevindingen van de Eras- middeld (+5,9%) actief. De high tech sector voert winnaar van de Erasmus Innovatie Award 2015: mus Concurrentie en Innovatie eveneens de ranglijst aan van de onderzochte Resato International B.V. uit Roden. Deze organisatie ontwikkelt en fabriceert componenten Monitor 2015 tonen aan en systemen op het gebied van hogedrukdat de high tech sector Figuur 1: Mate van R&D-investeringen, ICT-investeringen, toepassingen, waaronder een waterbovengemiddeld scoort op en sociale innovatie per sector. straalsnijmachine: de ACM waterjet. meerdere indicatoren van Mogelijkheden voor eigen initiatief van medewerkers, tolerantie voor het maken innovatie. De regio Noordvan fouten, kennisdeling en leren nemen oost Nederland kent echter een prominente positie in bij het bedrijf een meer gefragmenteerd uit Roden. beeld op de verschillende typen innovatie.

Over de gehele linie bekeken blijft de regio Tekst: Henk Volberda & Kevin Heij, INSCOPE – Research for Innovation/ Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit Rotterdam Ontwikkelingen als kortere productlevenscycli, toenemende globalisatie, en veranderende voorkeuren van klanten maken bestaande concurrentievoordelen van organisaties minder vanzelfsprekend. Innovatie wordt als cruciale aanjager gezien van het creëren van nieuwe concurrentievoordelen.

Veelal wordt innovatie geassocieerd met technologie waarbij investeringen in R&D of het aantal patenten prominente indicatoren zijn. Nieuwe technologische kennis verkregen door R&D-investeringen verklaart echter maar in beperkte mate het innovatiesucces van organisaties. Innovatieve organisatievormen, het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden, het realiseren van hoogwaardige arbeidsrelaties, en co-creatie worden gezien als belangrijke aanvullende bronnen van concurrentievoordeel die minstens net zo belangrijk zijn als technologische innovatie. Deze niettechnologische aspecten van innovatie staan ook wel bekend als sociale innovatie.

Het onderzoeksinstituut INSCOPE – Research for Innovation van de

Mate van sociale innovatie cq. R&D en ICT-investeringen per sector ten opzichte van alle observaties tezamen (in %)

Figuur 2: Mate van sociale innovatie per regio.

Noordoost Nederland (postcodegroep 8000-9999) echter achter op sociale innovatie ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Dit gaat om een verschil van 1,4%, zie ook Figuur 2. Ook wat betreft de meer incrementeel nieuwe product- en dienstinnovaties blijft de regio Noordoost Nederland achter (-6,0%) in vergelijking met het landelijk gemiddelde. Daar staat tegenover dat de regio wel boven het landelijk gemiddelde scoort (+3,0%) op de meer radicaal nieuwe product- en dienstinnovaties.

Uit de data van de Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2015 komt naar voren dat de high tech sector in vergelijking met andere sectoren in Nederland de ranglijst aanvoert wat betreft R&D-investeringen, ICT-investeringen, en op product- en dienstinnovaties. Op sociale innovatie scoort deze sector eveneens bovengemiddeld. De regio Noordoost Nederland scoort boven het landelijk gemiddelde op radicale product- en dienstinnovaties, maar blijft achter op sociale innovatie en incrementele product- en dienstinnovaties. Deze regio dient nog wel een sprong te maken om de prestaties van de voorhoedespeler op sociale innovatie en product- en dienstinnovaties te evenaren: de regio Midden-/Oost-Brabant waar de high tech campus in Eindhoven onderdeel van uitmaakt. Sociale innovatie vormt daar een voornaam handvat toe.

High Tech & Innovatie special TASKFORCE HIGH TECH SYSTEMS & MATERIALS

Tekst: Fred Ootjers

Nieuwe, slimme maakindustrie maakt Noord-Nederland weer competitief De maakindustrie is een van de belangrijkste economische pijlers in Noord-Nederland. Met de Taskforce High Tech Systems & Materials (HTSM) wordt die noordelijke maakindustrie een nieuw tijdperk binnengeloodst. Naast de inzet van de nieuwste (informatie)technologie is flexibele samenwerking tussen bedrijven – groot en klein - en kennisinstellingen daarbij van wezenlijk belang. Rob Goossens, directeur bij Fokker Aerostructures in Hoogeveen, gelooft in de taskforce. “We hebben voldoende kennis en massa om wereldwijd competitief te zijn. Zolang we bereid zijn om over de provinciegrenzen heen te kijken en samenwerking te zoeken.”

Volgens Rob Goossens, vice president & managing director Special Products van Fokker Aerostructures B.V. heeft de maakindustrie in Noord-Nederland de toekomst. Samen met vertegenwoordigers van Philips Consumerlifestyle, ASTRON, de Hanzehogeschool, de Rijksuniversiteit Groningen, het Innovatiecluster Drachten, diverse lokale overheden en de Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij NoordNederland (NOM) zit Goossens in de Taskforce HTSM, dat diverse initiatieven ontplooit om de maakindustrie in Noord-Nederland op de kaart te zetten. Speerpunten zijn Embedded Intelligence (op basis van informatietechnologie), Advanced Materials (nieuwe materialen en/of nieuwe productietechnieken), Adaptive Manufacturing (de ontwikkeling van Smart Factories door middel van samenwerking via internet en Big Data) en High Tech Instrumentation (innovaties op gebied van optica, mechanica en elektronica).

Competitiekracht vergroten “De maakindustrie is in Noord-Nederland, meer nog dan de dienstensector of de kenniseconomie, van groot belang voor de economie. De regio kent tal

SLIJPTECHNIEK NOORD

van high tech productiebedrijven die voorop lopen.

Grote bedrijven als Fokker en Philips, maar ook veel kleine, flexibele start-ups. Er is veel kennis op gebied van ict en materiaaltechnologie, maar die is versnipperd over bedrijven en kennisinstituten. Dan is het zaak om over de provinciegrenzen heen te kijken en samenwerking te zoeken. Met de taskforce HTSM slagen we daar in toenemende mate in. Grotere bedrijven werken samen met kleine, innovatieve en flexibele organisaties en kennisinstituten om kennis en ervaring over verbetering van productieprocessen uit te wisselen. Nieuwe, gedigitaliseerde productieprocessen vergroten de competitiekracht van de regio.”

de tweede week van januari wordt een optische meetmachine geplaatst die gereedschappen tot maximaal 200 keer vergroot. Daarmee kunnen we er foutjes van 2 tot 3 MU uit halen. We hebben de reputatie dat we heel goed kunnen meten, maar het kan naar ons idee altijd beter."

Tekst: Fred Ootjers

Het begon krap veertig jaar geleden aan de overzijde van het huidige bedrijfspand in Musselkanaal. Vos senior sleep daar als eenmansonderneming allerhande gereedschap voor mensen uit de buurt. De ploegscharen en maaimessen voor de boeren, het tuingereedschap voor de hoveniers en particulieren, beitels en handzaken voor de timmerman en in de winter de schaatsen voor wie maar schaatsen kon.

De werkzaamheden breidden zich geleidelijk uit en midden jaren tachtig volgde er een verhuizing naar de andere kant van het kanaal.

De zaken floreerde, het werd 2010 en Vos senior was toe aan een welverdiende rust. Hij deed de zaak over aan zijn zoon, die tussen het slijpen groot was geworden. En zoals dat nu eenmaal gaat met het aantreden van een volgende generatie: Vos junior zette een andere koers in. Erik: "Niet een andere koers in onze corebusiness -het slijpen-, maar in het innoveren van de bedrijfsprocessen. Vanaf 2010 is er fors geïnvesteerd in high tech apparatuur, om beter en sneller in te kunnen spelen op de wensen van de klant. Dat heeft er onder andere in geresulteerd dat er nu elf robotten het hele jaar door volcontinu staan te draaien."

Het pakket van Slijptechniek Noord omvat een vijftal disciplines: productie, herslijpen, balanceren, meten en adviseren. Voor de automotive-, metaalen houtindustrie ontwikkelt en vervaardigt Slijptechniek Noord meerdere gereedschappen zoals boren, zagen en wisselplaten, die aan de hoogste kwaliteitseisen voldoen. In serie gemaakt of als specials en voorzien van de benodigde meetprotocollen.

Met inzet van het geavanceerde machinepark en de expertise en ervaring van de vakmensen, kunnen vrijwel alle verspanende gereedschappen opnieuw

Meer informatie over de Taskforce HTSM en de Region of Smart Factories is te vinden op de websites www.htsm-nn.nl en www.nom.nl

Slimme fabrieken Eén van de projecten van de Taskforce is de Region of Smart Factories (RoSF). Dit project, waarmee de concurrentiepositie van de maakindustrie in NoordNederland wordt versterkt en waaraan inmiddels meer dan dertig bedrijven en kennisinstellingen meewerken, richt zich op de ontwikkeling van Smart Factories. Goossens kent het resultaat, want bij Fokker werd, door samenwerking met andere noorde-

Meesters in meten Het was de vader van de huidige eigenaar van Slijptechniek Noord die het credo introduceerde: 'Je moet beter kunnen meten dan de klant'. Een zienswijze die door zoon Erik Vos nog altijd hoog wordt gehouden en er mede toe heeft geleid dat er uit het slijperijtje van 1976 een toonaangevend high tech bedrijf is gegroeid met ruim twintig vakmensen.

lijke bedrijven in één slimme, fors gedigitaliseerde fabriek, een sterk verbeterde composietenfabricage gerealiseerd. Het is de eerste stap naar voorspelbaar (lees: foutloos) produceren. “Digitalisering maakt het mogelijk om snel en efficiënt samen te werken, nieuwe, klantspecifieke fabricageprocessen te ontwikkelen en deze processen ook foutloos en dus veel efficiënter uit te voeren. Daarmee kun je de kostprijs drukken en je competitiviteit vergroten.”

worden geslepen. Als enige in Nederland is Slijptechniek Noord in staat de gereedschappen te eroderen. Erik: Dat doen we met onze Vollmer QWD. We brengen het gereedschap daarmee weer in topconditie."

"Het erodeerproces wordt ook wel vonkverspanen genoemd. Dit gebeurt met een draad die door middel van spanning tussen de draad en een snijkant met koeling wordt bewerkt. Eroderen gebeurt onder hoge temperaturen. Het spanningsverschil tussen de draad en het gereedschap slaat door middel van vonken over op het gereedschap via de olie. Deze vonken verbranden het diamanten (PKD) snijmateriaal, zodat er weer een scherpe snijkant ontstaat."

Een geautomatiseerd meetsysteem stelt Slijptechniek Noord in staat vrijwel alle gereedschappen te voorzien van de juiste meetprotocollen. "Onze huidige apparatuur meet tot op 1/1000 nauwkeurig. In

Bij intensief gebruik kunnen frezen en zagen uit balans raken. Goed gebalanceerde gereedschappen bieden een economisch voordeel door een hogere standtijd van een gereedschap en een betere oppervlaktekwaliteit in de afwerking van een product.

Slijptechniek Noord balanceert elke gereedschap binnen twee werkdagen opnieuw uit. Een termijn die overigens ook geldt voor het herslijpen van gereedschappen.

Slijptechniek Noord wil voor haar klanten een competent aanspreekpartner zijn. Ze adviseert dan ook graag bij het ontwikkelen en optimaliseren van productie-methodieken en over de inzet van verspanende gereedschappen. "We hebben als bedrijf inmiddels bijna veertig jaar ervaring in deze business. Een expertise die we graag delen met onze klanten!"

Slijptechniek Noord Ceresstraat 28-29, Satsdkanaal (0599) 616 441 info@slijptechniek-noord.nl www.slijptechniek-noord.nl

ZIUZ VISUAL INTELLIGENCE

Developed by ZiuZ. Gorredijk. Friesland.

Ze werden in 2014 uitgeroepen tot Friese Onderneming van het jaar.

Een voorlopige kroon op het werk van een bedrijf dat nog maar een relatief jonge geschiedenis kent, maar onder de naam ZiuZ in de wereld van de visuele intelligentie is uitgegroeid tot een wereldspeler.

Tekst: Fred Ootjers Het is niet direct de plek waar je een high tech onderneming als ZiuZ Visual Intelligence zou verwachten: tegen het centrum aan van het Friese stadje Gorredijk, waar ze een modern bedrijfsgebouw deelt met de Rabobank. Onwillekeurig denk je toch meer aan een plek als de Zuid-as bij Amsterdam of een bedrijventerrein bij Eindhoven. "Is dat zo?", lacht Gerrit Baarda, samen met Ed van den Brand in 2002 oprichter van ZiuZ. "Onze roots zijn anders zo Fries als het maar kan zijn: we zijn begonnen boven een garage in Waskemeer. Ik heb als programmeur bij IBM in het verleden natuurlijk veel buiten de provincie Friesland gewerkt, maar toen we ZiuZ oprichtten was er geen enkele noodzaak om daar de provinciegrens voor over te gaan. De producten die we hier ontwikkelen zijn zodanig specifiek en gericht op een nichemarkt, dat de vestigingsplaats er minder toe doet.

Noodzakelijk is vooral de aanwezigheid van hoogwaardige kennis. En

die hebben we hier in de regio gelukkig voldoende voorhanden."

Zo trad ZiuZ afgelopen zomer toe tot het Innovatie Cluster Drachten, een samenwerkingsverband van high tech bedrijven in de regio Drachten. De participerende bedrijven houden zich bezig met de ontwikkeling, productie en verkoop van high tech producten en hebben gezamenlijk ruim 2700 medewerkers in dienst van wie 850 productontwikkelaars. Baarda: "Om nog maar even een paar cijfers te noemen: in de regio Drachten wordt jaarlijks meer dan 100 miljoen euro geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling. Dat komt neer op 10 tot 20% van de totale omzet die aan R&D wordt uitgegeven. Voor afgestudeerden met ambities liggen er hier in de regio dus de wereld aan uitdagingen. Letterlijk de wereld: als ZiuZ halen we meer dan de helft van onze omzet uit de Verenigde Staten. We

voorbeeld die van één specifiek slachtoffer- herkent.

Doel is om de politie via het slachtoffer bij de dader te brengen. Hoe eerder hoe liever, liefst zo dicht mogelijk bij 'het moment van heterdaad'. Dat moment komt dankzij de inzet van onze producten en de voortdurende innovaties, steeds dichter bij."

hebben in het Friesland House in New York een eigen kantoor, maar doen daarnaast zaken met zo'n 48 landen."

Die zaken betreffen vooral het ontwikkelen en vervaardigen van praktische en gebruiksvriendelijke oplossingen voor politie- en veiligheidsdiensten en de farmaceutische wereld. "We werken hier vanuit een maatschappelijke betrokkenheid. We zijn weliswaar een commercieel bedrijf met zo'n vijftig medewerkers, maar we willen met onze producten een wezenlijke bijdrage leveren aan maatschappelijk relevante problemen. Zo'n probleem is bijvoorbeeld de explosieve groei van de hoeveelheid digitaal beeldmateriaal en hoe die te beheersen, ordenen en herkennen."

"Nemen we als voorbeeld kindermisbruik.

Bij een inval door de politie worden 500.000 plaatjes en 1000 uur video in beslag genomen. Het is dan ondoenlijk voor de politie dat allemaal door te nemen. Met inzet van onze software worden bepaalde beelden -bij-

Behalve bij de Nederlandse politie worden de systemen van ZiuZ ook gebruikt door onder andere Interpol en FBI. Baarda: "Met inzet van onze systemen koppelen we zo'n 48 landen aan elkaar. Met elkaar werkt dat als een net dat steeds fijnmaziger wordt en dat zich sneller om een dader sluit. De pakkans wordt groter, er wordt aanzienlijk op het budget bespaard en politiemensen krijgen meer tijd om zich met andere, even belangrijke zaken bezig te houden die anders vertraging oplopen."

Voor de farmaceutische sector ontwikkelde ZiuZ hardware waarmee de persoonsgebonden dosering medicijnen voor patiënten wordt gecontroleerd. Die dosering wordt in plastic zakjes gedaan, geseald en als een strip aan de gebruiker verstrekt. "De ervaring leert dat er dan altijd de kans bestaat dat er bij die dosering iets mis gaat. Het verkeerde medicijn op het verkeerde moment of te veel of te weinig medicijnen. Onze apparatuur 'leest' de medicijnen naar vorm en kleur, waarmee het risico verkleint wordt van 1,3 op 1.000.000. Ook deze machines worden inmiddels wereldwijd toegepast bij onder andere ziekenhuizen, zorgcentra en apothekers.

Developed by ZiuZ, Gorredijk, Friesland." www.ziuz.com

High Tech & Innovatie special

‘ZAP Groningen tilt verwerking en hergebruik van biomassa naar een nieuw niveau’ Noord-Nederland; land van aardappelen en suikerbieten… De regio geldt als een van de oudste agrocomplex ter wereld en speelt nog steeds een voorname rol in de winning en verwerking van agrarische grondstoffen. Die rol krijgt een nieuwe, duurzame dimensie met de Zernike Advanced Processing (ZAP) facility; een leer- en proeffabriek waar organisaties op gebied van R&D, onderwijs en productie bijeen komen om uit biologische reststromen nieuwe, hoogwaardige producten te ontwikkelen en zo een nieuwe, groene markt te creëren.

‘Educatie en innovatie; dat zijn de twee hoofddoelen van ZAP’, zegt drs. Derwin Schorren, die, als projectleider van ZAP, de Hanzehogeschool, het Noorderpoortcollege, de Rijksuniversiteit en diverse betrokken (productie)bedrijven met elkaar verbindt.

Schorren: “Samen willen de partijen op zoek naar efficiënte methoden om biologische reststromen (biomassa) energiezuinig te verwerken of – beter nog – er nieuwe halffabricaten uit te ontwikkelen. De eerste stap werd in september gezet met de opening van de semi-industrieel opgezette ZAP hal 1; een inspirerende plaats waar de toekomstige werknemer, in nauw overleg met het werkveld, wordt opgeleid.”

Uniek project Volgend jaar september wil de Hanzehogeschool ZAP hal 2 opleveren. Samen met de onderwijs- en kennisinstellingen en het werkveld wordt daar onderzocht of het mogelijk is om de gezamenlijke kennis naar commercieel haalbare producten, processen of diensten te ‘verwaarden’. Schorren: “Biologische reststromen kunnen hier straks worden verwerkt tot

V.O. Patents & Trademarks

Genereer waarde met innovatie Innoveren is een must, maar wat als de concurrent met jouw nieuwe, met bloed, zweet en tranen ontwikkelde innovatie aan de haal gaat? En wat als investeerders afhaken omdat er geen octrooi op de innovatie is verkregen? Juist voor innovatieve, jonge bedrijven is beleid op gebied van Intellectueel Eigendom van levensbelang. V.O. Patents & Trademarks weet de weg, zowel in Nederland als daarbuiten.

allerlei halffabricaten voor food- en non-food. In ZAP hal 2, waar studenten mbo, hbo en wo gaan samenwerken met mensen uit het bedrijfsleven, zullen de partijen gedegen toegepast onderzoek gaan doen. Zo werken we gezamenlijk aan nieuwe procestechnologieën die direct toepasbaar zijn. En aan nieuwe procestechnologen, die met de nodige praktijkervaring voor de arbeidsmarkt beschikbaar komen.”

“Het is een uniek project en de belangstelling is groot”, weet Schorren. “Bedrijven als Avebe, Suiker Unie en Akzo Nobel – allen uit het Noorden – hebben zich verbonden aan ZAP en ook veel kleinere bedrijven op gebied van agrarische procestechnologie willen meedoen. Samen tillen we verwerking en hergebruik van biomassa naar een nieuw, hoger niveau.” (website in de maak) www.nnaf.eu

4CCCC

Met ruim zestig professionals, verdeeld over meerdere vestigingen in Nederland, België en Duitsland, beschikt V.O. Patents & Trademarks over een brede, actuele, internationale kennis over het aanvragen, verwerven en behouden van octrooien in een breed scala van technische vakgebieden. Ondertussen hebben de verschillende vestigingen oog voor de lokale omstandigheden. “We hebben goed zicht op de ontwikkelingen in Noord-Nederland”, zegt Kim Tan, hoofd van de Groningse vestiging van V.O. Patents & Trademarks. “Op gebieden als life sciences en ICT is in Noord-Nederland veel innovatieve activiteit. En juist daar is beleid op gebied van Intellectueel Eigendom (IE) van belang. De grotere, langer bestaande bedrijven en vooral multinationals hebben hun octrooibeleid doorgaans behoorlijk op orde, maar juist bij de jonge, en nog kleine organisaties is vaak weinig kennis en ervaring op het gebied van octrooibeleid aanwezig.”

Valley of death Juist voor innovatie gedreven start-ups is een portefeuille van kansrijke octrooiaanvragen, die de innovatie waar het bedrijf op gebaseerd is goed afdekt, van groot belang, aldus Tan. “Daarbij komt dat de weg naar een vermarktbaar product lang en kostbaar is en voor startende ondernemingen veelal voert door een zogenaamde valley of death voordat

er sprake is van break even en voor de continuïteit benodigde inkomsten. Eén van de succesfactoren voor het overleven is daarbij het vinden van (verdere) investeerders, maar die eisen vaak dat de octrooibescherming goed geregeld is. Dit spanningsveld vormt voor ons als octrooigemachtigden een extra uitdaging om enerzijds meer met het bedrijf mee te denken dan nodig is voor langer bestaande bedrijven die hun octrooibeleid op de rails hebben, maar anderzijds binnen een begrensd budget een goede basis te leggen. Gelukkig is het juist in de beginfase van octrooibeschermingstrajecten goed mogelijk om binnen vooraf bepaalde budgetten te werken.”

Doorlopend proces De specialisten van V.O. Patents & Trademarks zijn niet alleen juridisch onderlegd, ook op gebied van technische innovatie hebben ze – wetenschappelijk en/of bètageschoold – verstand. Tan: “We kunnen bij high tech start ups meedenken over de strategie, omdat we in staat zijn de technologie en de toepassing daarvan te begrijpen en ook de kansen en bedreigingen op octrooigebied te onderkennen. We zijn in staat om octrooieerbare aspecten van innovaties te herkennen en risico’s van inbreuk op het gebied van octrooien van anderen in kaart te brengen. Hierbij kijken we ook naar de langere termijn, want octrooien kunnen tot twintig jaar na de aanvraagdatum van kracht blijven, dus de octrooistrategie moet passen bij de lange termijn strategie van een bedrijf. Wet- en regelgeving verandert ook denk bijvoorbeeld aan het Unitair octrooi, waardoor een Europees octrooi niet alleen voor gekozen landen, maar voor de meeste EU landen in één keer van kracht zal blijven en inbreukgeschillen voor al die landen in één keer berecht zullen worden in plaats van per land apart. Kortom; Intellectueel Eigendom is voor ieder innovatief bedrijf een doorlopend proces.”

V.O. Patents & Trademarks www.vo.eu

Voor iedereen die tot 3D wil tellen Hij is met zijn Artec 3D scanner al om heel wat celebrities heen gedraaid. Zo scande Edwin Rappard van 4 Creative Cad Cam Consultants (4 CCCC) recent nog dj Giel Beelen, die zichzelf als een buste een paar uur later uit de 3D printer omhoog zag komen. Just for fun, maar er zijn ook al contacten met uitvaartondernemers die inspelen op de vraag naar 3D sculpturen als grafmonument. Een van de vele mogelijkheden van toepassingen van het 3D scannen, waarvan de toepassingen volgens Edwin vrijwel onbegrensd zijn.

Tekst: Fred Ootjers "Als slogan hanteren we het statement dat de Artec scan door iedereen die tot 3D wil tellen, gebruikt kan worden", aldus Edwin. "Het is een relatief nieuw fenomeen en binnen korte tijd razend populair

geworden. Dat komt vooral door de gebruiksvriendelijkheid van de apparatuur. De Artec scanner werkt als een video-camera, heel eenvoudig uit de hand. Met een snelheid van 15 beelden per seconde legt ze de omgeving vast, waarna ze in real time worden uitgelijnd. Dat maakt de scanner interessant voor special effect en animatie, maar vooral voor medische en bedrijfsmatige toepassingen."

Als exclusief dealer voor Noord-Nederland heeft Edwin met zijn bedrijf onder andere de politie, de Koninklijke Marine, TU Delft, TU Eindhoven, ROC Friese Poort, Visser Jachtbouw in Workum en Fotostudio Kruger in Assen als klant. Edwin: "Een van de modellen van Artec is de Artec Spider, die speciaal is ontwikkeld voor CAD gebruikers en ideaal inzetbaar is voor reverse engineering, product design, kwaliteitscontrole en massaproductie. De hoge precisie, resolutie en nauwkeurigheid, in combinatie met een veelvoud aan meettools, bieden de perfecte mogelijkheid om productiestandaarden vast te houden. Deformatie wordt voortdurend gemeten en bewaakt en productiefouten geëlimineerd." www.4cccc.n info@4cccc.nl

Adriaan Seerden, Karel de Jong en Kim Tan (octrooigemachtigde Annemiek Tepper ontbreekt op de foto): “De octrooistrategie moet passen bij de lange termijn strategie van een bedrijf.”

High Tech & Innovatie special RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

De nieuwe robot komt eraan Als het aan prof. dr. Lambert Schomaker (RUG) en de bij het project MANTIS aangesloten wetenschappers en bedrijven ligt, staat binnenkort een nieuwe generatie productierobots op. Robots die in staat zijn te leren van menselijke operators om adequaat te reageren op verstoringen van het proces.

Daarmee komt een voorspelbaar productieproces dichterbij.

Het project MANTIS, waar naast de RUG nog bijna vijftig wetenschappelijke instituten en (high tech)bedrijven zijn aangesloten, werkt aan een nieuwe generatie robots, waarmee incidenten in het productieproces worden opgespoord én opgelost, zonder dat het proces wordt onderbroken. MANTIS

wordt financieel gesteund door de Europese Commissie, want een slimmer productieproces verstevigt de concurrentiepositie van de Europese maakindustrie. Het is aan Schomaker en ‘zijn’ vakgroep Kunstmatige Intelligentie van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen om de lerende software voor de robots te ontwikkelen.

De maakindustrie doet al tientallen jaren z’n voordeel met robotica, want een robot levert – anders dan een mens van vlees en bloed - voortdurend dezelfde prestatie, spreekt de baas niet tegen en is nooit ziek. In theorie, want robots zijn aan slijtage onderhevig zijn en weten niet wat te doen zodra omstandigheden veranderen, zoals bij een incident.

Deze beperkte autonomie, veroorzaakt door wat Lambert Schomaker ‘draaiorgelrobotica’ noemt, is de achilleshiel van de huidige productierobots. “Er is een revolutie aanstaande”, zegt Schomaker met een glimlach. “De nieuwe generatie robots is zelflerend en verwerkt nu veel meer sensorische

informatie, om te detecteren waar het fout gaat en daar vervolgens op reageren, net als een biologisch systeem.”

In samenwerking met regionale industrie werkt de vakgroep aan software, waarmee complete productielijnen als een levend organisme kunnen opereren en in staat zijn om zélf incidenten op te lossen. In die software is, met behulp van sensoren, big data en trainingsvoorbeelden van de menselijke operators, kennis over het gehele productieproces gebundeld. “Met die software kun je een systeem met robots ontwikkelen dat zelf een optimale oplossing kiest zodra het proces wordt verstoord”, aldus Schomaker. “Hoewel de mens nog altijd een enorme evolutionaire voorsprong heeft, mogen we toch wel van een revolutie spreken.” www.rug.nl Mantis: tinyurl.com/q9u33r3 AAAI Video: tinyurl.com/oh7wp8l

WITEC / DOK-4

Het beste uit de mensen halen Witec Fijnmechanische Techniek in Ter Apel. Leverancier en ontwikkelaar van fijnmechanische delen en high-tech componenten met de hoogste standaardniveaus, voor diverse industrieën. Een bedrijf dat, aldus mede-eigenaar Raimon Warta, 'onbeperkt kan groeien', maar goed opgeleidt personeel de belemmerende factor was. Op initiatief namelijk van Witec is het opleiding/detacheringsbureau Dok4 opgericht, om op korte én lange termijn in de grote vraag naar vakbekwaam technisch personeel te voorzien.

Tekst: Fred Ootjers Witec Fijnmechanische Techniek is actief in meerdere high-tech markten. Cross-overs in kennis geven Witec de brede basis waardoor ze optimaal kan presteren voor haar klanten. Ze heeft meerdere mogelijkheden om klanten te bedienen, van leverancier van precisieonderdelen tot ketenregisseur bij modules en systemen. Zo ontwikkelt ze lijmdoseringssystemen die onder andere bij de fabricage van luiers en in de autoindustrie worden toegepast, spoelen voor lineaire motoren, medische technologie in opdracht van onder andere het UMCG, machines voor de fabricage van chips voor ASML en componenten in opdracht van de Stichting Ruimte Onderzoek Nederland.

De werkzaamheden bij Witec zijn even divers als verschillend in niveau. Om de capaciteiten van elke werknemer optimaal tot zijn recht te laten komen,

vindt de uitstroom ook voor 100% werk bij Witec.

Maar dat is niet voldoende. Zoals gezegd zijn de groeimogelijkheden voor Witec onbeperkt. We hebben nu een omzet van vijf miljoen euro, maar we worden uitgenodigd door opdrachtgevers die ons de mogelijkheid bieden de omzet te verveelvoudigen.

Daar hebben we meer goed opgeleid personeel voor nodig, die we naast afgestudeerden ook vinden in samenwerking met de gemeente Stadskanaal en uitkeringsinstanties. Op dit moment wordt de instroom grotendeels gerealiseerd door Dok-4, waarna ze doorstromen naar de partnerbedrijven.

Maar dat is niet voldoende. Zoals gezegd zijn de groeimogelijkheden voor Witec onbeperkt."

ontwikkelde Witec met Dok-4 een even eenvoudig als geniaal classificeringsmodel. "Het niveau van de werkzaamheden verdelen we in de klassen A, B, C en D, waarbij A staat voor relatief eenvoudige handelingen en D voor de meest gecompliceerde High Impact Parts. Iedere werknemer krijgt na een zorgvuldige screening de taak die het beste bij hem of haar past en de meeste voldoening geeft. Binnen die taak krijgen ze optimaal de kans om door te groeien en hun eigen gestelde doelen te halen. Doel van Witec en Dok-4 is dat iedere werknemer op de plek komt waar hij of zij het beste presteert en het meest gelukkig is. Op alle fronten en in alle geldingen werkt dat voor het bedrijf het meest efficiënt."

Vanuit het unieke classificeringsmodel ontstond het idee om een opleiding/detacheringsbureau op te richten. "Om het gat tussen vraag -het bedrijfslevenen aanbod -de scholen- te dichten, werken we al jaren intensief samen met het Noorderpoortcollege in Stadskanaal. We hebben daar een 1:1 situatie van Witec geïnstalleerd waar de leerlingen worden opgeleid tot vakmensen. Op dit moment wordt de instroom voor 100% door Dok-4 gerealiseerd en

STORK

Innovatief onderhoud De wereld verandert in hoog tempo.

De maatschappij vraagt om nieuwe ontwikkelingen, het liefst zo snel en zo goed mogelijk. Het is aan bedrijven om aan die vraag te voldoen.

Tekst: Miriam Nooi Een bedrijf als Stork gaat volop mee in die ontwikkelingen. Met Nederland als bakermat maar wereldwijd opererend staat Stork stevig met beide voeten op de grond. En daarmee wordt elke trilling die het werkvlak afgeeft opgemerkt. Waarna men bij Stork niet rustig blijft afwachten op de dingen die komen gaan, maar volop in de innovatie stapt.

"Stork is kort en bondig gezegd een multidisciplinair onderhoudsbedrijf", vertelt Martijn Glass, innovatieaanjager van Stork in Utrecht. "Zo zijn we één van de hoofdaannemers voor onderhoud op de Groninger gasvelden van de NAM en verrichten we veel onderhoud in Chemie Park Delfzijl. Projecten in markten die nu volop in beweging zijn. Tot voor kort

konden bedrijven zich nog terughoudend opstellen ten aanzien van de onderhoudsinnovaties, maar door de dalende gas- en olieprijzen komt daar snel verandering in. Innovaties die voor kort niet bespreekbaar waren, vinden nu wel een gewillig oor.

Elke kostenbesparing of een dag minder buiten bedrijf staan kan immers het verschil betekenen tussen winst en verlies.”

"Neem bijvoorbeeld een inspectie uitvoeren ergens hoog in een installatie. Tot voor kort was het vanzelfsprekend dat er dan eerst een hele constructie van steigerbuizen opgetuigd moest worden, al wist iedereen dat dat veel tijd en geld kost. Maar na de simpele vraag ‘Kunnen we niet zonder steigers hetzelfde doel bereiken?’, bleken er tal van andere oplossingen te zijn. Bijvoorbeeld ‘roping’: klimtouwen inzetten, waarmee de inspecteur als een alpinist door de installatie beweegt. Veilig en effectief, binnen enkele minuten kan hij al aan het werk. Of wat te denken van een robotje dat met behulp van magnetische rupsbandjes tegen een wand omhoog klimt? Of visuele inspecties die uitgevoerd worden door een drone? En als je weet dat je periodiek

! $

% (

##

"

# &'

) ) * $ +

# )

)

, %

% %

Maarten van der Vlist, bedrijfsleider Dok-4: "Met als uitgangspunt het ABCD classificeringsmodel lukt het ons om de juiste kandidaat voor langere termijn bij onze partnerbedrijven te plaatsen. Mensen vanuit heel andere beroepen, die soms al jaren werkloos thuis zitten, worden getest en blijken onvermoed over technisch talent te beschikken. Dok-4 zoekt naar wat mensen wél kunnen. We gaan samen me de kandidaat op zoek naar de mogelijkheden, we verzorgen de opleiding, houden de vinger aan de pols en laten ieder in z'n waarde. Want al die waarden bij elkaar opgeteld, maakt ze voor elke onderneming -niet alleen voor Winteb- waardevol."

"We zijn dan ook op zoek naar meerdere partnerbedrijven die de werkwijze van Witec en Dok-4 onderschrijven en efficiënt willen groeien naar de toekomst", aldus Maarten. "Onderschrijven, maar liever nog daarin willen participeren. Dat hoeven geen technisch gerelateerde ondernemingen zijn, maar bedrijven die ook met het probleem van de instroom van vakbekwame en gemotiveerde werknemers zitten. En als ze niet met dat probleem zitten, méér efficiency -en dus een hoger rendement- uit de onderneming willen halen. Onze

%% # ervaring is dat -mits goed geïnvesteerd- het beste nog altijd uit de mensen zélf is te halen!"

Witec Fijnmechanische Techniek Mercuriusweg 4, Ter Apel (0599) 588 010 www.witec.nl | www.dok-4.nl

ergens een bepaalde inspectie moet uitvoeren, waarom zouden we dan geen permanente sensoren op bijvoorbeeld een pijpleiding aanbrengen? De praktijk toont aan dat er geweldige alternatieven bestaan wanneer je een conventionele houding wat laat varen."

"Wij hebben mensen die durven. Ze zien wat er gedaan moet worden en gaan vervolgens actief op zoek naar verschillende oplossingen: ze bellen collega’s in andere vestigingen – ook buiten Nederland – en vragen ook toeleveranciers om mee te denken hoe dat probleem opgelost kan worden. Dus DENKEN en dan ook echt DOEN. En daarna actief delen hoe het gelukt is met anderen in het bedrijf. Je ziet wat dat betreft de mindset veranderen. De nieuwsgierige techneut krijgt steeds meer de kans om zijn/haar creativiteit aan te wenden en op totaal nieuwe manieren de kosten te drukken. En dat merkt de klant. Keer op keer. Dat is Stork: samen positief de klant verrassen!" www.stork.com

High Tech & Innovatie special VENEMA TECHNIEK & SERVICE BV

Komt voor de bakker!

Ze vieren in 2016 het twintigjarig bestaan van het familiebedrijf.

Twee decennia, waarin de eenmans-onderneming van Gert Jan Venema uitgroeide tot een bedrijf met zo'n twintig werknemers, dat zich toelegt op het ontwerpen, produceren en onderhouden van hoogwaardige machines in met name de deegverwerkende sector.

Tekst: Fred Ootjers, Het is slechts bij insiders bekend, maar zo'n 90% van de voor decoratie ingesneden broodjes (bijvoorbeeld stokbrood) die elke dag in heel Nederland bij de supermarkten worden verkocht, zijn gesneden met de Venmatic Decojet van Venema Techniek & Service (VT & S). En als we toch met getallen bezig zijn: de door VT & S ontwikkelde en vervaardigde kleinbroodlijn, is in staat om 30.000 stuks kleinbrood per uur te produceren. Een opmerkelijke prestatie voor een ondernemer die ruim twintig jaar geleden nog maar met één enkel serviceautootje rondreed.

"Ik ben begonnen als servicemonteur voor bakkerijmachines", vertelt Gert Jan. "Mijn werk lag vooral bij de zogenaamde 'industriële bakkerijen', maar ook de individuele ambachtelijke bakker behoorde tot mijn klantenkring. Door de sterke opkomst van versheid, geur- en smaakbeleving van de voedingsmiddelen, is de hele foodsector al jaren in beweging.

Ook de bakkerijen zijn de laatste jaren sterk aan verandering onderhevig. De opkomst van bijvoorbeeld spelt- en zuurdesembrood, vereiste een andere aanpak en daarom aanpassing van de bestaande machines. Op die veranderingen hebben wij op tijd ingespeeld, van het een kwam het ander en in 2000 zijn we klantspecifieke machines voor voornamelijk de bakkerijsector gaan ontwikkelen en produceren."

De fabricage van de machines van VT & S omvatten het hele proces vanaf de engineering tot aan de oven. "Als mensen horen dat je machines maakt

voor de bakkerijen, denken ze in eerste instantie dat je dan wel ovens zult maken", lacht Gert Jan. "Dat er eerst iets gemaakt moet worden om überhaupt in de oven te kunnen schuiven, vergeten ze vaak.

Ovens maken we dus niet, maar wel zoals gezegd alle machines die nodig zijn bij het maken van brood, tot aan het moment dat ze de oven worden ingeschoven. Maar ook op de inpakafdeling hebben wij ervaring met klantspecifieke oplossingen."

Onder de eigen merknaam 'Venmatic' produceert VT & S onder ander de Decojet, een watersnijder op maat, die inmiddels over de hele wereld bij industriële bakkerijen wordt gebruikt. In verschillende uitvoeringen, van stationaire opstellingen tot robot bestuurde systemen. Voor het interne transport is er de Venmatic Transportbaan die naar elke gewenste specificatie van de opdrachtgever wordt ontwikkeld, vervaardigd en geplaatst. Naast nog een aantal andere componenten zoals deegdoseertrechters en sterdoseringen onder eigen naam, onderscheidt VT & S zich binnen het segment met de Venmatic Strooi-installaties. Geschikt voor groot- en kleinbrood en voor alle soorten strooisels.

Gert Jan: "De robotisering zal in de komende jaren

steeds interessanter worden, ook en juist voor de ambachtelijke bakkerijen en het middenbedrijf. De techniek is bijna onuitputtelijk en worden steeds betaalbaarder."

Voor wat betreft de machines die nodig zijn voor het kneden van het deeg, is VT & S exclusief dealer voor Nederland van het gerenommeerde merk Diosna.

Diosna is al sinds 1885 toonaangevend voor onder andere de bakkerijsector, een reputatie die gestoeld is op kwaliteit, betrouwbaarheid en duurzaamheid.

Voor Nederland, België, Noord-Frankrijk en (deels) Duitsland, is VT & S bovendien de servicepartner van Diosna.

Behalve in het ontwerpen, produceren en onderhouden van losse machines voor de bakkerijsector, is VT & S gespecialiseerd in het opzetten van

compleet nieuwe productielijnen of onderdelen daarvan. En vanuit de roots van Gert Jan als servicemonteur, is technisch onderhoud, reparaties en revisie aan het machinepark én een 24/7 storingsdienst, een vanzelfsprekendheid van Venema Techniek & Service BV, ongeacht door welke fabrikant de machine is geleverd.

Venema Techniek & Service BV is altijd op zoek naar allround technici om het team te versterken. Gert Jan: "Wat we vooral zoeken zijn mensen met een hart voor techniek. Die gemotiveerd zijn en een mentaliteit hebben van aanpakken. Voor die mensen bieden we een werkplek waarin ze niet alleen hun talenten kwijt kunnen, maar waarin ze ook kunnen groeien. Wie denkt dat zo'n baan wel iets voor hem is, kan altijd bellen voor een afspraak!"

Venema Techniek & Service BV Robert Scottstraat 11, Emmen (0591) 31 33 77 info@venematechniek.nl www.venematechniek.nl

High Tech & Innovatie special STENDEN HOGESCHOOL

‘Ons werkveld is de hele wereld’

Noord-Nederland heeft een ruime potentie op het gebied van innovatie. Tijdens een bijeenkomst in 2014 van verschillende partijen werd gekeken naar de mogelijkheden om het bedrijfsleven en opleidingsinstituten -maar ook de opleidingsinstituten onder elkaar- beter met elkaar te laten samenwerken als het gaat om innovaties en ontwikkelingen. Een bijeenkomst met een belofte voor Noord-Nederland.

Tekst: Miriam Nooi Na afloop van de bijeenkomst was de eensluidende conclusie dat Noord-Nederland over voldoende kennis en kunde beschikt om een grote rol te spelen op het gebied van High Tech Systems and Materials (HTSM). Voorwaarden zijn dat de regionale kennis en ecostructuur moeten worden versterkt, er meer rendement uit kennis en innovatie dient te worden gehaald en er meer technisch talent wordt opgeleid om de bedrijven te versterken. Voor dit doel is het platform HTSM-NN opgesteld, een coalitie tussen de belangrijkste hightech initiatieven en organisaties in het Noorden.

In dat platform HTSM-NN speelt Stenden Hogeschool Emmen een cruciale rol. "We hebben de laatste jaren een grote kennisinhoudelijke expertise opgebouwd binnen de disciplines Life Science, Werktuigbouwkunde, Technische Informatica en Informatica," vertelt Richard Delger, hoofd van de Techniek Faculteit van Stenden. "Life Science loopt al wat langer mee, maar de ander drie zijn relatief nieuw en nog volop in ontwikkeling. Voor wat betreft de opleiding Werktuigbouwkunde ligt die vooral op de ontwerpfase in het industrieel proces,

liging van logistieke processen. Neem als voorbeeld een vliegtuig. Dat bestaat uit heel veel onderdelen die allemaal op een bepaald punt samen moeten komen. En natuurlijk moeten passen. Het kleinste foutje gaat in de eerste plaats ten koste van de veiligheid, maar ook van tijd en geld. Door de processen perfect en naadloos op elkaar af te stemmen bespaart een bedrijf zich een hoop onzekerheid en eventuele rampspoed. Ook en juist in de vliegtuigindustrie geldt het credo: First Time Right."

Richard Delger voor Informatica op het gebied van datamanagement en IT-security. Die laatste hebben we onderverdeeld in twee lectoraten die we studenten aanbieden."

"Het eerste lectoraat is de Data Security. Processen gaan steeds meer digitaal. De vraag komt dan op: hoe kwetsbaar maakt dat ons? Een bank wil niet dat van alle klanten plotseling het geld wegvloeit door een hack, een vliegtuigontwikkelaar huivert bij de gedachte dat plannen in handen komen van de concurrentie en een particulier wil niet dat zijn telefoongesprekken worden afgeluisterd. Met Data Security richten we ons op het onderzoeken en ontwikkelen van beveiligingssystemen van data in een productieomgeving."

"Het tweede lectoraat betreft de Smart Manufacturing. Daarbij gaat het om het ontwikkelen van een systeem dat zelf problemen detecteert en ze ook weet op te lossen, zodat het de volgende keer niet dezelfde fout maakt. Een embedded system dus, een zelf-lerend systeem dat werkt volgens het First Time Right principe. Daarnaast kijken we naar de bevei-

De lectoraten HTSM starten in het nieuwe kalenderjaar en gaan binnen IT security met wtb en ICT docenten en studenten, toegepast onderzoek doen in samenwerking met het bedrijfsleven. De lectoraten zijn innovatief en praktijkgericht. Richard: "We werken nauw samen met partijen als Fokker, Philips, Plantronics en Landes High End Machining, waarvoor we 'real life cases' oplossen. Cases die we uit kunnen werken tot complete leerlijnen in de vorm van meerjarige vakken waar studenten uit alle disciplines zich op mogen storten."

"Steeds meer processen verlopen volgens het principe van IT. De opleiding van de toekomst heeft een IT basis, waarop verder doorgeborduurd wordt. Studenten kunnen dan kiezen voor de creatieve kant, die van de toepasbaarheid of voor de beveiliging.

Het menselijk aspect echter ligt aan alles ten grondslag. Een machine kan weliswaar een brug bouwen, maar hij zal nooit uit zichzelf denken: 'Daar loopt een watertje, ik wil naar de overkant dus heb ik een brug nodig'. Ooit zullen programma's wel zelfdenkend worden, maar het empathische vermogen van de mens blijft een onmisbare factor."

Studenten komen vanuit alle windstreken naar Emmen. "Wij hebben een uniek aanbod aan opleidingen in huis, wat vooral veel Duitse studenten naar Emmen trekt. De Nederlandse taal is niet verplicht: de studies kunnen ook in het Engels worden gevolgd. Dat maakt dat je als opleidingsinstituut niet

beperkt bent tot een werkveld in Nederland. Ons werkveld is de hele wereld."

"We zijn bezig met het opzetten van een advanced study program bij hochschule Lingen en gaan dat komend jaar ook proberen met kreisstadt Leer en het daar aanwezige bedrijfsleven. Daarnaast lenen we ook docenten uit. Zo werken we samen met het Hondsrug College in het ontwikkelen van een lesprogramma. En we hebben een Associate Degree programma ontwikkeld voor leerlingen die van het MBO komen en geen vervolgopleiding willen doen, maar wel net dat beetje extra nodig hebben om verder te kunnen in het vak van hun keuze."

"We staan aan de vooravond van een kentering. Een omslag die zijn basis vindt in de IT. We boren telkens nieuwe bronnen aan, ontginnen nieuwe gebieden. We werken aan en met de toekomst. Hier ontstaat een nieuwe wetenschap." www.stenden.com

High Tech & Innovatie special ALFA-COLLEGE

BUIST SOLAR TECHNOLOGIE

Subliem samenwerkingsverband

Specialisten in zonne-energie

Het gegeven: de grote vraag van het noordelijk bedrijfsleven naar goed opgeleide mbo'ers. De klacht: onvoldoende aansluiting van diezelfde mbo'ers op de actuele beroepspraktijk. De oplossing: Regionaal Co-Makership, waarvoor het Alfa-college de komende 4 jaar 6 miljoen euro beschikbaar heeft.

Gerard Krikken

Tekst: Fred Ootjers Het bedrag bestaat uit 2 miljoen euro dat aan het Alfa-college is toegekend uit het Regionaal Investeringsfonds (RIF), aangevuld met 4 miljoen euro van regionale bedrijven, instellingen en lokale overheden. Gerard Krikken, programmamanager Regionaal Investeringsfonds MBO bij het Alfa-college: "Het Regionaal Co-Makership is gericht op het maken van een optimale aansluiting tussen arbeidsmarkt en het onderwijs. Te lang is daar in het verleden sprake geweest van een kloof, minder in de theoretische kennis als wel in de praktijk. Natuurlijk wordt elk beroep vooral in de praktijk geleerd, maar het moderne bedrijfsleven kan daar niet langer mee uit de voeten. Bedrijfsvoering in de 21ste eeuw vraagt om optimaal voorbereide schoolverlaters, die soepel de beroepspraktijk instromen."

Regionaal Co-Makership is een vervolg op twee eerder vergelijkbare initiatieven: de pilot ReCoMaLab en activiteiten binnen het project Value beyond the Valley. Vanuit het dubbellectoraat 'Duurzame innovatie in de regionale kenniseconomie' van Alfa-college en Stenden Hogeschool, zijn destijds de eerste innovatievraagstukken in de regio ontwikkeld. Werken en leren raken steeds meer met elkaar verweven. Het beroepsonderwijs zal eerder de werkpraktijk betreden en werkenden blijven langer leren.

Hiervoor zijn nieuwe combinaties van leren en werken nodig, waarbij beroepsonderwijs en bedrijfsleven strategische partnerschappen aan moeten gaan. Samenwerkingsverbanden die verder gaan dan de huidige onderwijsrelatie met de ongeveer 10.000 stagebedrijven.

Binnen het Regionaal Co-Makership worden acht innovatieprojecten doorontwikkeld. Elk project heeft een verschillende achtergrond, regionale setting en ambities. Bij alle projecten zijn Healthy Ageing, Energie/Duurzaamheid en Ondernemerschap echter de speerpunten. Naast het Alfa-college, Stenden Hogeschool en Hanze Hogeschool participeren zo'n 75 partners uit het bedrijfsleven en lokale overheden in de regio's Groningen, Drenthe en Noord-Overijssel in het Regionaal Co-Makership.

De ervaringen met ReCoMaLab en Value beyond the Valley resulteerden onder andere in het opstellen van een energiemaatwerkadvies door leerlingen van het Alfa-college voor het multifunctioneel centrum De Bosrand in Hoogersmilde en het participeren in de ontwikkeling van De Zorgvilla in Veenoord. Bij dat laatste project inventariseerden leerlingen mbo van het Alfa-college en hbo-studenten van Stenden Hogeschool hoe Zorg en Welzijn elkaar konden versterken en welke activiteiten voor de daginvulling er georganiseerd konden worden. Inmiddels draait er in De Zorgvilla een volwaardig leerwerktraject.

Centraal binnen het Regionaal Co-Makership model staat het uitvoeren van innovatieve en échte praktijkopdrachten uit het bedrijfsleven door de mbo-leerlingen, ondersteund door betrokken en actieve ondernemers. Leerlingen uit diverse disciplines werken aan zo'n opdracht, in samenwerking met hbo-studenten. Krikken: "De opzet is dat de grenzen tussen school en werkveld vervagen. De bedrijven komen -bijvoorbeeld voor het verzorgen van gastlessen door mensen uit de praktijk- naar de scholen en het onderwijs komt naar het bedrijfsleven. Op die manier krijg je een vruchtbare en noodzakelijke wisselwerking tussen praktijk en onderwijs: het 'lerend netwerk'."

De Zorgvilla

DEELPROJECTEN: ReCoMa 2.0 Praktijk Instituut Techniek (PIT) AC Duurzaam ICT Academy Oplaadpunt Het Klooster Oplaadpunt Hunebedcentrum / Geopark De Hondsrug Werkplaats Entree Vitaal Vechtdal Academie

Installatietechniek "Het mes snijdt aan alle kanten: leerlingen uit verschillende disciplines en van verschillende niveaus werken met elkaar aan opdrachten waar het bedrijfsleven werkelijk behoefte aan heeft. Ze leren niet alleen welke expertise ze zelf mee moeten brengen, maar ook hoe een bedrijf in de praktijk functioneert en wat daar allemaal bij komt kijken.

Het maakt ze kortom, bewuster en gemotiveerder voor het vakgebied waarvoor ze worden opgeleid. Ze weten namelijk al voordat ze eindexamen gaan doen of ze aan de eisen van het bedrijfsleven kunnen voldoen. Dat voorkomt teleurstellingen aan beide kanten."

Monteur-mechatronica alfa-college.nl

“Zonne-energie biedt veel meer mogelijkheden dan veel mensen denken”, aldus Martien Buist van Buist Solar technologie in Stadskanaal. Een bedrijf dat kwaliteit en een eerlijk advies voorop heeft staan. Dat men daar goed in slaagt, blijkt uit het feit dat ruim 80% van de nieuwe opdrachtgevers via bestaande klanten binnenkomt.

“Wij doen geen concessies aan de kwaliteit en komen onze afspraken na, dat spreekt aan.”

“Een zonnepaneel alleen bepaalt niet de kwaliteit, daar komt veel meer bij kijken”, begint Martien Buist. “Bepalend voor een goede installatie is vooral wat er achter de panelen gebeurt. Denk bijvoorbeeld aan het goed en degelijk vastzetten van de panelen maar ook aan de dikte van de kabels die je gebruikt.

Verder is de kwaliteit van de omvormer van groot belang en moet alles veilig en netjes op de groepenkast worden aangesloten.”

Buist Solar technologie gebruikt alleen omvormers van de beste kwaliteit. Als hart van de installatie is de omvormer namelijk bepalend voor het uiteindelijke rendement van de zonnepanelen. Ook zijn er grote verschillen in levensduur, storingsgevoeligheid en geluidsniveau.

Het belang van een degelijke montage wordt vaak onderschat. Dit kan namelijk zelfs een rol spelen voor de verzekering. Martien: “Er zijn meerdere systemen waarbij de panelen zonder te schroeven aan de dakpannen zijn bevestigd. Als er dan iets mis gaat, kan dat vervelende gevolgen hebben.”

Eerlijk advies Voorafgaand aan elke opdracht, komen de specialisten van Buist Solar technologie bij de klant over

de vloer. “Niet alleen om te praten over de wensen van de klant, maar ook om de situatie in ogenschouw te nemen. Bij een eerlijk advies, waarvoor we de tijd nemen, past ook een heldere uitleg over de te verwachten opbrengst van de zonnepanelen.

Dat is in elke situatie weer anders”, geeft Martien aan. “Als extra service wordt het terugvragen van de btw kosteloos geregeld. Ook bij het aanvragen van diverse subsidies bieden we onze klanten een maximale ondersteuning.”

Naast de zonnepanelen, die we op steeds meer daken zien, zijn mensen steeds meer geïnteresseerd in andere mogelijkheden die zonne-energie biedt.

Martien: “Je moet daarbij denken aan allerlei mogelijkheden om meer gebruik te maken van stroom die je zelf hebt geproduceerd. Dat kan een zonnestroomboiler zijn, maar ook een luchtwarmtepomp, elektrische cv-ketel of het koken met behulp van een inductiekookplaat. Allemaal mogelijkheden om het gasgebruik terug te brengen en te vervangen door je eigen stroom. We zijn inmiddels voorbij het punt waarop veel mensen nog twijfelen of ze zonne-energie willen opwekken. De hoge energiebelasting, de perikelen rondom ons gas en het feit dat mensen onafhankelijk en zelfvoorzienend hun energie willen opwekken zijn daar debet aan.”

Rendabel De ontwikkelingen in de markt staan dan ook niet stil. Zo wordt de terugverdientijd van zonnepanelen steeds korter. Martien Buist: “Die ligt op dit moment voor een particulier rond de zeven jaar.

Natuurlijk vergt het een investering, maar je bent wel vanaf dag één minder voor je energie kwijt.”

Voor bedrijven is de investering nog sneller rendabel, omdat de fiscus voor een deel bijdraagt in de kosten.

“Deze markt is niet meer te stoppen. Ik denk dat Nederland in de komende vijf tot tien jaar voor een groot deel voorzien gaat worden van zonnepanelen.

Daarna gaat de situatie veranderen en ontstaat er steeds meer een vervangingsmarkt. Tegen die tijd zullen een aantal ‘snelle jongens’ alweer zijn verdwenen en blijven de serieuze bedrijven over.”

Buist Solar technologie Stelmaker 17a Stadskanaal T: 0599 70 02 26 I: www.buistsolar.nl E: info@buistsolar.nl

High Tech & Innovatie special RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

Engineering en RUG; toonaangevend voor leerlingen èn studenten Durf, toonaangevend onderzoek, voortdurend ontwikkelend studieaanbod en verbindingen met wetenschap, het bedrijfsleven en (very) young potentials; ziedaar de succesfactoren van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de RUG. Het ENGineering and TEchnology institute Groningen (ENTEG) en de wetenschapskaravaan Science LinX zijn twee uithangborden van de faculteit…

Met een indrukwekkende set opleidingen, waarbij wetenschappen als bedrijfskunde, chemie, natuurkunde, wiskunde en biologie worden gekoppeld aan engineering, heeft ENTEG nationaal en internationaal een unieke, toonaangevende plaats veroverd.

Het onderzoeks- en onderwijsinstituut werkt samen met andere faculteiten én het bedrijfsleven om het fundamentele en engineering-onderzoeksterrein (‘waar technische toepassingsmogelijkheden zijn, is ENTEG’, lijkt het motto) te verdiepen en te verbreden. “Daar plukken zowel studenten als samenwerkende bedrijven vruchten van”, zegt prof. dr. ir. Jacquelien Scherpen, directeur van ENTEG. “Studenten doen veel kennis, vaardigheden en contacten op, terwijl research & development voor de samenwerkende bedrijven efficiënt en betaalbaar wordt. We werken samen met de op Noord-Nederland gerichte taskforce High Tech Systems & Materials (www.htsm-nn.nl - red.), hebben nauwe contacten met het innovatiecluster Drachten en werken samen met tal van andere kennisinstituten, multinationals en MKB-bedrijven. Daarmee leveren we een bijdrage aan de kenniseconomie in het Noor-

den en versterken we de positie van onze faculteit.”

Met de komst van een nieuw Engineering Center en verdere uitbreiding van het studieaanbod met Mechanical Engineering/Advanced Instrumentation en Systems and Control (regeltechniek) worden ook de werelden van, bijvoorbeeld, ruimtevaart en medische technologie betreden. Scherpen: “ENTEG kijkt over de grenzen van vakgebieden en faculteiten heen en staat open voor nieuwe onderzoeksvelden en nieuwe samenwerkingsvormen. Door het ontwikkelen en delen van nieuwe, excellente kennis, kunnen we onze steeds sterkere positie op gebied van engineering verder uitbouwen.”

Science LinX; voor leerlingen en scholen Terwijl de engineering opleidingen van de RUG onder het bedrijfsleven en vakbroeders het nodige

Jacquelien Scherpen

STEVENS ENGINEERING

‘De kracht van maatwerk’ Ze hebben recent voor NKL Contactlenzen, producent van zachte en harde maatwerklenzen in Emmen, een geavanceerde machine ontwikkeld en vervaardigd voor het inpakken van lenzen in kunststofhouders.

Een technisch hoogstandje van Stevens Engineering uit datzelfde Emmen en een specialist in het bieden van een totaaloplossing voor de opdrachtgever.

Tekst: Fred Ootjers Stevens Engineering is een onafhankelijk technisch ontwerp- en adviesbureau en werkt met multidisciplinaire teams in PMG’s (Product Markt Groepen).

Zo is zij actief binnen Documentbeheer & Datamanagement, Process & Energy, Food & Pharma en Manufacturing & Machinery. Teamleider van de laatstgenoemde PMG is Jan Grootjans. "Voor de maakindustrie ontwerpen wij speciaalmachines en systemen voor het testen en assembleren van producten. Wij ontwikkelen bijvoorbeeld voor de vestiging van Philips in Drachten al jaren lang apparatuur die wereldwijd wordt toegepast in de Senseo-productie. In een vroeg stadium worden wij betrokken

aanzien genieten, is het zaak om dit ook onder de aandacht te brengen van studenten-in-de dop; scholieren in de bovenbouw van het vwo met een stevig ontwikkelde bètaknobbel of technische interesse. Zij zijn de wetenschappers en engineers van de toekomst, dus is het zaak om ze zo vroeg mogelijk te interesseren voor een studie die hun interesse heeft. De faculteit zet daarvoor Science LinX in; een

bij de ontwikkeling door mee te denken over efficiënt produceren. Om de ambities van de klant te kunnen realiseren werken wij nauw samen met leveranciers en onze klant."

Vanuit het samenwerkingsverband SKS werkt Stevens Engineering al jaren met diverse partners die de ontwerpen kunnen bouwen, installeren, onderhouden en beheren. Grootjans: "Om het hele proces van ontwerp tot en met installatie en realisatie optimaal te beheersen, blijft de ontwerper nauw betrokken bij de bouw van de machine. Een representatief voorbeeld is de machine die we voor NKL in Emmen hebben ontwikkeld. Bij NKL worden klantspecifieke zachte en harde contactlenzen gemaakt in aantallen van honderdduizenden exemplaren per jaar. Die werden tot voor kort allemaal met de hand ingepakt voor verzending naar de opticiens. Een arbeidsintensief werk, met altijd het risico dat er iets fout kan gaan. Bijvoorbeeld dat een lens niet overeenkomt met de informatie van de barcode die op het lenzendoosje staat."

Bart van der Linden, Technisch Directeur NKL en Jan Grootjans, Teamleider Stevens Engineering bij de lenzen verpakkingsmachine.

science center dat met tentoonstellingen, een science truck, master classes, webklassen en symposia Noord-Nederland doorkruist en leerlingen en docenten creatief in aanraking brengt met het vakgebied. Voor scholieren koppelt Science LinX natuurwetenschap en technologie aan het dagelijkse leven met games, visualisaties en gadgets, voor docenten en decanen is Science LinX de motor achter Netwerk Noord, dat VOdocenten ondersteunt bij

het inspirerend overdragen van kennis én het interesseren van scholieren voor techniek en wetenschap. “In Noord-Nederland is veel vraag naar goed opgeleid technisch personeel”, zegt Science LinX-‘aanvoerder’ Bart van de Laar. “Door te laten zien dat techniek altijd mensenwerk is en enorm veel interessante en nuttige aspecten kent, kunnen we geïnteresseerde scholieren, docenten en het bedrijfsleven een stuk dichter bij elkaar brengen.”

Voor meer informatie www.rug.nl/research/enteg www.rug.nl/sciencelinx

Kan een innovatieve inkoopmethode waarde toevoegen en/of kosten verlagen? Het antwoord is ja!

Lees hier hoe dat kan Wanneer inkopende organisaties leren om een vraag te stellen aan leveranciers in plaats van “standaard” producten aam de markt te vragen wordt innovatie gestimuleerd.

Een voorbeeld: Een provincie in Nederland was opzoek naar een methode om op het wegennet gladheid te verminderen. Door innovatief in te kopen en een voor Nederland nieuw soort asfalt (met een verlaagt vriespunt) in te kopen hoeft er minder gestrooid te worden.

Dit nieuwe asfalt is 40% goedkoper in aanleg, levert een bijdrage van 20% aan CO2 reductie en heeft minder onderhoudskosten, dan de oplossing die de provincie in eerste instantie zelf voor ogen had.

heel goed af vraagt waarom je eigenlijk iets wilt kopen en wanneer je blij zal zijn met hetgeen je gaat kopen. Daarbij is belangrijk dat je je realiseert dat leveranciers veel meer verstand van zaken en ideeën hebben over het de kopen product of de aan te schaffen dienst dan jij. Daarom: laat je adviseren. Vertel de leverancier(s) je probleem en laat deze met een oplossing komen. Bedenk het niet zelf. Alleen zo kan je een (onverwacht) betere oplossing aangereikt krijgen dan je zelf hebt bedacht. Maar…dit vraagt wel wat van een organisatie.

Veel organisaties zijn gewend zelf een oplossing te bedenken en deze door de markt te laten leveren. We zijn niet gewend ons door de markt innovatief te laten bedienen.

Daarom is het verstandig om bij de introductie van een innovatieve aanpak begeleiding te organiseren.

Met inzet van visiontechnologie ontwikkelde Stevens Engineering niet alleen een machine die elke tien seconden een hermetisch geseald lenzendoosje met inhoud aflevert, maar garandeert ook dat de juiste lens in het juiste doosje zit.

Een tweede voorbeeld is een gemeente die ver- Susan van Hes lichting voor een tunnel vraagt in plaats van dat er standaard verlichting wordt ingekocht. De stad kreeg vernieuwende en slimme stadsverlichting: verlichting die (pas) aangaat als je door een tunnel fietst of rijdt (maar ook weer uit als er niemand rijdt).

Beide hightech bedrijven hebben sterke focus op innovatie. "Bovendien … samen zijn we sterk in het leveren van maatwerk!"

Maar ook bij het inkopen van zorg kan innovatie worden gestimuleerd. Tegenwoordig wordt er in de zorg veelal ingekocht en betaald naar geleverde en aangetoonde prestaties en niet meer betaald naar het aantal verrichtingen. Eigenlijk logisch. Maar nog niet zo lang de praktijk.

Van Hes Projectmanagement begeleid al meer dan 5 jaar bedrijven en overheJan Hutten den bij het innovatief inkopen. Wij begeleiden van start tot oplevering een inkoop-traject. Dat kan een viaduct of vispassage zijn, de levering van koffie en/of thee of schoonmaakdiensten. Kortom alles wat in te kopen valt tot en met onderhoudscontracten voor gebouwen of wegen. Het proces om innovatief in te kopen dat Van Hes Projectmanagement gebruikt is duidelijk en vastomlijnd. Door de gedegen voorbereiding helpen wij uw organisatie om voorgeschreven oplossingen los te laten en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Al meer dan 50 organisaties zijn u voorgegaan!

www.stevens.nl

Innovatief inkopen kan veel opleveren maar vraagt een andere blik en het lef om zaken eens anders aan te pakken.

Bent u nieuwsgierig geworden? Neem contact met ons op om te kijken wat wij voor u kunnen betekenen.

Hoe kan je innovatie inkopen?

De eerste stap vereist dat je als inkopende partij je

Kijk voor meer informatie op www.vanhesprojectmanagement.nl