Energie Special

D it is e e n b ij l a ge va n l a n D e s u itge v e r s . D e in h ou D va lt n ie t on D e r D e v e r a n twoor D e l ij k h e iD va n n D C m e D ia gr oe p

Energie special

Een nieuw energiesysteem Nederland is een klein land met relatief weinig eigen energiebronnen. Tegen de achtergrond van een slinkende aardgasvoorraad krijgt de discussie over de noodzakelijke energietransitie eindelijk voldoende aandacht. Het noorden van Nederland beschikt vanwege de aardgasindustrie over veel kennis en heeft daarmee een belangrijke rol. Projecten als Hoogkerk PowerMatchingCity en de samenwerking in Energy Valley zijn uniek voor Nederland en leggen belangrijke bouwstenen voor een héél nieuw energiesysteem.

In het energiesysteem van de toekomst zijn de klanten van nu zowel producent als consument van energie. We zien nu al het gebruik van zonnepanelen sterk groeien. Steeds meer huishoudens leveren overtollige energie aan hun energieleverancier. Ook de weerstand tegen windmolens neemt af, zeker nu steeds meer burgers zelf deelnemen in windmolencoöperaties. Dat zijn goede ontwikkelingen. Maar de energietransitie gaat niet alleen over alternatieven voor aardgas en verduurzaming. Het gaat ook over de wijze waarop elektriciteitsnetwerk geschikt wordt gemaakt om al

die verschillenden energiebronnen optimaal aan elkaar te koppelen. Want het energiesysteem van de toekomst moet ook betaalbaar blijven en zorgen voor constante beschikbaarheid, ook als er even geen wind of zon is. Daarvoor is innovatie nodig. Veel innovatie.

Als ‘ boegbeeld’ van de innovatie-inspanningen in de energiesector ben ik blij met alle aandacht die er voor de energietransitie is. Want de transitie raakt ons allemaal. En sterker: iedereen zal er aan moeten bijdragen. De initiatieven en ontwikkelingen in deze special van de Leeuwarder Courant zijn allen belangrijk. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor andere landen.

Want het mes snijdt aan twee kanten.

Wereldwijd liggen er enorme energievraagstukken waar de innovaties die wij hier ontwikkelen een oplossing kunnen bieden. Investeren in onze eigen energietransitie is daarom ook een investering in de economische ontwikkeling van ons land, of van regio’s zoals de noordelijke provincies.

Manon Janssen Boegbeeld Topsector Energie

DNV GL

Veiliger, slimmer, groener Beschermen van leven, bezittingen en het milieu. Dat is één zin de missie die DNV GL (Det Norske Veritas – Germanische Lloyd) voor zichzelf ziet. Nu en in de toekomst.

Om een goed begrip te krijgen van waar DNV GL zich in de kern mee bezig houdt, is een duik in haar geschiedenis onontbeerlijk. Ben Oudman, vestigingsdirecteur divisie Oil & Gas in Groningen: “DNV is 150 jaar geleden opgericht door Noorse verzekeringsmaatschappijen voor het classificeren van schepen. De scheepvaart maakte in die jaren een snelle technologische ontwikkeling en verandering door, vergelijkbaar met die van de energiesector op dit moment. De trans-Atlantische vracht- en passagiersschepen werden steeds groter en gecompliceerder, maar zonder dat er ook maar iets vastgelegd was aan eisen en normen rond veiligheid en betrouwbaarheid. Financiers en verzekeraars zagen dat met lede ogen aan en wilden hun risico’s verkleinen. Daar was maar één oplossing voor: het invoeren van een classificatiesysteem, waarin alle aspecten die bij het bouwen van een schip komen kijken aan standaardwaarden dienden te voldoen.

Die standaardwaarden werden door classificatiebureaus door middel van uitgebreide onderzoeken en testen bepaald en van die bureaus is DNV GL inmiddels de grootste. In recentere tijden is dezelfde werkwijze toegepast op offshore olie- en gasinstallaties en pijpleidingen en heeft daarmee een belangrijke bijdrage geleverd ten aanzien van de veiligheid en betrouwbaarheid van deze door de overheden slechts beperkt gereguleerde sector. We willen nu deze manier van werken promoten als het gaat om het uitrollen en inpassen van een duurzame

W1con Energy

Oplossing voor problemen aardgasveld binnen handbereik aardbevingen sterk gereduceerd worden en dat de bodemdaling tot staan kan worden gebracht.”

Er komt meer gas uit de grond, het aantal aardbevingen wordt gereduceerd en het Slochterenveld wordt tegelijkertijd gereed gemaakt voor een duurzame toekomst. Ziedaar de plannen die een aantal bedrijven en wetenschappers heeft met het grootste aardgasveld van West-Europa.

nemer bij de NAM, met name in het Groningen gasveld.

Dat adviseren gebeurt op basis van de zogenaamde trias energetica. “Dat houdt in dat we streven naar het beperken van de energievraag, het inzetten van duurzame energiebronnen en de inzet van efficiënte technieken bij gebruik van fossiele brandstoffen”, maakt hij duidelijk.

Woordvoerder Gerrit Wigger van W1CON Energy is al jarenlang actief met het consulteren en adviseren van bedrijven die actief zijn in de olie- en gaswinning en geothermie. “Feitelijk houden we ons bezig met alles wat met energie te maken heeft, van particulier tot grootbedrijf en dat doen we ook internationaal.”

Daarnaast heeft Wigger zijn kennis en ervaring in bijna 30 jaar opgedaan ls werk-

Plannen Een nieuw consortium, waarin diverse bedrijven en wetenschappers zijn vertegenwoordigd, heeft plannen ontwikkeld voor het Slochterenveld, dat de laatste tijd voor zoveel problemen zorgt. “Deze plannen maken het mogelijk dat we meer gas uit het veld kunnen halen dan tot nu toe werd aangenomen, en dan praat je over 300 miljard kuub, dat tegelijkertijd

“Dit doen we middels een technologie die elders reeds bewezen is”, gaat Wigger verder, “maar die we aanpassen aan de situatie in Groningen. We gaan het veld namelijk op druk houden, waarmee je een hoop problemen kunt voorkomen.

Bovendien vergt onze oplossing minder hoge investeringen om het resterende gas uit de bodem te halen.”

Volgens Wigger is er dan ook sprake van een win-win-win situatie. “Zowel de bevolking en het bedrijfsleven, als het milieu en de overheid profiteren hiervan.

Onze plannen leiden tot een veilige situatie en meer werkgelegenheid, gericht op een duurzame toekomst.”

energievoorziening in de bestaande infrastructuur”.

Groningen Door de overname van het voormalige Gasunie- en later KEMA laboratorium, heeft DNV GL sinds 1 januari 2012 ook een vestiging in Groningen. De expertise in Groningen is een belangrijke aanvulling voor het bedrijf op het gebied van gas- en duurzame energietechnologie aan land. Oudman: “De opdracht van DNV GL is altijd geweest om de industrie verder op weg te helpen in tijden van verandering. Deze opdracht hebben we nu als het gaat om de energietransitie: het uitrollen en inpassen van een duurzame energievoorziening in de bestaande infrastructuur.”

Woud De expertise die DNV GL in Groningen heeft, vertaalt zich in het kader van de energietransitie onder meer in een bureau dat voor duurzame energietechnologie en -installaties de kwalificatie, verificatie en certificatie op zich neemt.

“De wereld van de alternatieve energietechnologie is grotendeels ongereguleerd. Er wordt iets ontworpen, maar voordat het op enige manier operationeel kan zijn, moet de ontwerper door een woud van vergunningen en reguleringskaders heen zonder dat er duidelijke standaarden zijn waaraan moet worden voldaan. Om dit te doorbreken neemt DNV GL het initiatief om alle betrokken partijen rond regulering, vergunningen en technologie om tafel te krijgen en een set van regels vast te stellen die in een later stadium ten behoeve van allen gecontroleerd gaan worden. “Behalve dat we zelf de testen doen in onze laboratoria of in het veld, zetten we ons nadrukkelijk vanaf het allereerste begin in voor de belangen van zowel de initiatiefnemer, de

beheerders van de huidige energie-infrastructuur en van het bevoegd gezag, zoals gemeentes of provincies. Doel is dat een initiatiefnemer niet allerlei hindernissen dient te nemen, maar slechts over één hekje hoeft te springen, terwijl het bevoegd gezag blijft voldoen in haar taak als toezichthouder.”

Switch Actueel in dit verband is de noordelijke energieagenda Switch die recent is aangeboden aan minister Kamp van Economische Zaken. Het Bestuurlijk Overleg Noord-Nederland becijferde dat het plan 3600 nieuwe arbeidsplekken zal opleveren. Oudman: “In alle euforie wordt nergens gerept over die lange vergunningstrajecten van in sommige gevallen zeven jaar die een initiatief momenteel er over doet om van een idee tot verwezenlijking te komen. Gerekend vanaf 2014 gaan we de ambitie van Switch niet halen als we het niet anders gaan aanpakken. Alleen wanneer alle bestaande struikelblokken worden geëlimineerd tot slechts één duidelijk vastgelegde hindernis, maakt Switch een serieuze kans van slagen.

Hier zien we als DNV GL voor onszelf dan ook een rol van betekenis weggelegd om deze standaard te creëren en de te realiseren duurzame technologie hieraan te toetsen. We beginnen hiermee in Noord-Nederland, maar willen dit ook internationaal toepassen. Deze werkwijze representeert bij uitstek ons motto: Veiliger, Slimmer en Groener.”

DNV GL Energieweg 17, Groningen (050) 700 97 00 www.dnvgl.com/oilgas Tekst: Fred Ootjers

Colofon W1coN Energy Steenbakkersweg 5 7843 RM Erm www.w1con.com

Een uitgave gemaakt door Landes Uitgevers BV, gedistribueerd door NDC Mediagroep.

Redactie Alfred Lehmann | Fred Ootjers | Martine van der Linden | Henk Poker

Fotografie Hans Banus | Simon van der Woude Uitgavemanagement Andries Jacké: 06-344 366 33 Siebrand Osinga: 06-44 911 263

Energie special

Integrale Samenwerking in Het noorden van Nederland neemt in het energielandschap een bijzondere plaats in. ‘Slochteren’ is immers de bakermat van onze aardgasindustrie, die Nederland een sterke economische positie verschaft. Maar het Noorden heeft

de energiesector veel meer te bieden dan aardgas. op universiteiten en in andere onderzoeksinstellingen wordt baanbrekend onderzoek verricht naar nieuwe energietechnologieën en naar de maatschappelijke voorwaarden

voor een duurzamere energievoorziening. Tal van bestaande en jonge, innovatieve ondernemingen zijn betrokken bij deze nieuwe bedrijvigheid. Energie heeft het Noorden van Nederland een nieuw elan gegeven, zoals ook blijkt uit

Energy Valley: ‘Ambities Noordelijke Energie Agenda uitvoeren’’ Energy Valley is de organisatie waarin de samenwerking op het gebied van energie in Noord Nederland bij uitstek gestalte krijgt. De Stichting brengt overheden, marktpartijen en kennisinstellingen bijelkaar en heeft als opdracht het stimuleren van de werkgelegenheid in de energie-economie in Noord-Nederland. Energy Valley is ook het platform om de Noordelijke Energie Agenda uit te voeren.

De keuze voor energie als draagthema voor de economie in het Noorden is een bewuste geweest, zegt Gerrit van Werven, algemeen directeur van Energy Valley: ‘’Het is een keuze die in het verlengde ligt van de gasactiviteiten die er al zijn.

We willen die uitbouwen naar de toekomst en dan heb ik het over de gasrotonde, maar ook over vergroening van de gasketen. Dat kan niet zonder hechte samenwerking.’’ Energy Valley speelt daarbij een sleutelrol en richt zich daarbij vooral op de energietransitie: ‘’Vorig jaar werd 4% van de energie duurzaam opgewekt. In de Noordelijke Energie Agenda is gezegd dat we toe moeten naar 20% in 2020 en als we wind op zee meetellen zelfs naar 30%. Dat is een heel hoge ambitie. Dat krijg je alleen voor elkaar door een samenspel van overheden - die onder meer vergunningen afgeven, bedrijfsle-

Gerrit van Werven ven - dat voor de investeringen zorgt, en kennisinstellingen die personeel opleiden en innovatieslagen moeten maken.’’

afgeworpen want de financiering is rond voor het Gemini windpark, dat met 600MW het grootste offsore windpark van Nederland moet worden. ‘’Dat levert een heleboel werkgelegenheid op voor de regio. De Beatrixhaven is er speciaal voor aangelegd, er zijn kades omgebouwd, er is een speciale opleiding gecreëerd voor offshore windtechnici, kortom er zit een hele lijn van activiteiten aan vast. Verder komt er ook een LNG-terminal in de Eemshaven en wordt een grootschalig Power-to-Gas project in Delfzijl uitgevoerd.’’

Aardgas blijft echter van groot belang, ook binnen de energietransitie. ‘’We moeten toe naar een vernieuwing en uitbreiding van aardgas. We ontwikkelen groen gas hubs en kijken ook naar nieuwe toepassingen van gas in transport en chemie. Voor dergelijke projecten heb je kennis, marktpartijen en vergunningen nodig. Onze rol is dat te begeleiden zodat het allemaal voor elkaar komt.’’

Energy Valley richt het vizier op een aantal thema’s waarin Noord Nederland heel kansrijk is, zoals groen gas en smart grids. Van Werven: ‘’Een ander voorbeeld is offshore wind. We hebben er hard aan getrokken dat de grote projecten hier komen en dat de Eemshaven zich ontwikkelt als offshore windcentrum. Dat doen we samen met Groningen Seaports.’’ Dat heeft vruchten

EnTranCe: ‘Inspelen op vraag uit de markt’

EnTrance, het Energy Transition center in Groningen, is dé plek voor samenwerking op het gebied van innovatie ten behoeve van de energietransitie. Het is de proeftuin waar bedrijven, onderzoekers, studenten en professionals elkaar vinden om nieuwe producten en diensten te testen en rijp te maken voor de markt. EnTrance is een initiatief van de Hanzehogeschool Groningen en onderdeel van de Energy Academy Europe. ‘’Waar je vroeger achter gesloten deuren kon innoveren, heb je nu elkaar nodig om echt iets mogelijk te maken’’, zegt Jeroen van den Berg, manager van EnTranCe. ‘’Daarmee krijg je unieke combinaties van partijen die in het verleden niet samenwerkten. Dat betekent

niet dat je je patenten op straat gooit, maar: ‘ik heb een sterk punt , jij hebt een sterk punt en samen zijn we nog sterker’.

De 1+1=3 constructie, bij wijze van spreken. Samenwerking in een dergelijk open innovatiemodel werkt stimulerend, zeker door de betrokkenheid van studenten.

Bij EnTranCe kun je die samenwerking echt zien en aanraken.’’

De eindgebruiker staat centraal bij alles wat EnTranCe doet, vertelt van den Berg. ‘’Onze focus is de liberalisering ofwel democratisering van de energiemarkt.

Vroeger was er een zeer aanbodgerichte markt, maar nu heeft de eindgebruiker een vrije keuze en kan zelf energie produceren. Wij noemen dat people in power. Dat is het vertrekpunt. Vervolgens bieden wij faciliteiten aan waar partners gezamenlijk producten en diensten kunnen ontwikkelen. EnTrance kan

Jeroen van den Berg

de ambitieuze doelstellingen van de Noordelijke Energie Agenda. om de economische kansen goed te benutten, de regionale economie te versterken en de werkgelegenheid te laten groeien is een hecht samenspel tussen bedrijfs-

leven, kennisinstellingen en overheden geboden. Zes hoofdrolspelers binnen het energiecluster in het Noorden geven hier hun visie op samenwerking en de energietransitie.

Energy Academy Europe: ‘Energiesysteem vanuit verschillende perspectieven benaderen’ De Energy Academy Europe is opgericht om energie-onderwijs, -onderzoek en -innovatie te verbinden en daarmee onderling te versterken. Daarbij ligt de nadruk op een multidisciplinaire benadering en samenwerkingsverbanden tussen bedrijven, overheden en kennisinstellingen. De EAE werkt daarmee aan de kennisinfrastructuur van de toekomst die nodig is voor de essentiele grote veranderingen in de energievoorziening.

De energietransitie is een integraal vraagstuk, waarbij we het over veel meer dan een doelstelling van 10% duurzaam in 2020 hebben, zegt André Faaij, wetenschappelijk directeur van de Energy Academy Europe. ‘’Het gaat niet over één technologie, maar over een hele set technologieën, over vraag en aanbod, over de gebouwde omgeving, industrie en transport. Er hoort een hele andere andere energie-infrastructuur bij, en dat geldt ook voor de business kant, de verdienmodellen en de organisatie. Het is vaak gebleken dat het misgaat als je de overgang naar een ander energiesysteem vanuit één perspectief of één speler benadert.’’

Een duurzame energievoorziening levert ook economische kansen op: ‘’Je kunt zelf windmolens bouwen of biobrandstoffen produceren. Omdat dit arbeidsintensiever is en in Europa kan worden gedaan, levert de energietransitie veel meer economische activiteit op in Nederland en Europa dan de import van fossiele brandstoffen. Het onderwijs moeten daarop aansluiten. Er moeten mensen zijn die met die nieuwe technologie kunnen werken, en die kunnen aansturen en begrijpen. Dat betekent meer vraag naar scholing, van MBO en HBOniveau tot wetenschappelijk en post-doctoraal onderwijs. De kennisvereisten veranderen voortdurend, want er zijn technologieën die nu nog nauwelijks een rol spelen, maar die over 20 jaar een hele grote bijdrage moeten leveren.’’

André Faaij

Faaij: ‘’Fundamentele innovatie blijft hard nodig om nieuwe opties te ontwikkelen en ook om die betaalbaar te houden. En daarbij gaat niet alleen maar om technologie, maar ook om de planning, organisatie, beleid en governance. Interdisciplinair en combinaties van wetenschappelijk en toegepast onderzoek – waarin de betrokken Groningse partijen een sterke positie hebben – is daarin zeer belangrijk.’’

De EAE is opgezet met deze samenhang in het achterhoofd, zegt Faaij: ‘’De EAE is twee jaar jong; er is nu een organisatiestructuur neergezet, het aantal partnerships neemt toe en de strategie is vastgesteld. We rollen nu een portfolio met onderzoeksactiviteiten uit, met onder meer EnergySense en Europese samenwerking rond de Noordzee. Met betrekking tot onderwijs zijn we bezig met een aantal nieuwe trajecten zoals Energy Masters. We kijken ook naar de koppeling van leerpaden tussen MBO, HBO en WO. Verder wordt er gewerkt aan een strategie om jonge innovatieve ondernemers te ondersteunen met kennis en voorzieningen, zoals met EnTranCe en een ‘Energy Venture’ faciliteit.’

ook nog naar de ontbrekende schakels zoeken. Als er in een consortium nog behoefte is aan bijvoorbeeld een bedrijf dat in opslagtechnologie werkt , kijken wij in ons netwerk of we zo’n partij hieraan kunnen verbinden.’’

Door die flexibiliteit ziet het terrein van EnTranCe er bijna elke week anders uit: ‘’We hebben niet in één keer een miljoenenfaciliteit neergezet. We zijn een vraaggestuurde entiteit. Zodra er vraag uit de markt is spelen we daar snel op in.

We kunnen snel onderzoeksruimte neer-

zetten en aansluiten op onze infrastructuur .’’ Er is een grote varieteit aan projecten, van meerjarige toepassingen tot bedrijven die vrij snel een product of dienst willen testen: ‘’Grunneger Power bijvoorbeeld heeft een test gedaan met zonneboiler systemen om te kijken wat de werkelijke terugverdientijd is en of het

interessant is hierin te investeren. Wat ik persoonlijk leuk vindt is dat het studentenbedrijf SAMEEN hier op het terrein aanwezig is. Dat is een bedrijf voor en door studenten, die opdrachten uit de markt halen en laat uitvoeren als studenten als bijbaan.’’

Energie special

Energie in het Noorden Gasunie: ‘’Gasinfrastructuur schakel tussen duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar’’

Gasunie beheert het hogedrukgastransportnet in Nederland en in Noord-Duitsland. Het infrastructuurbedrijf is daarom van cruciaal belang voor de energietransitie in ons land.

van geothermische energie om huizen mee te verwarmen, in combinatie met gas voor de piekuren en als back-up capaciteit. Zo kunnen duurzaam en betrouwbaar hand in hand gaan – en dat stimuleert de toename van het aandeel hernieuwbare energie in de mix.’’

‘’We willen naar een energievoorziening toe die schoon en duurzaam is, en tegelijk betrouwbaar en betaalbaar,’’ zegt Han Fennema, CEO van Gasunie. ‘’Het noorden is natuurlijk nu al de bron van expertise op het gebied van energie. Er zitten veel grote bedrijven, maar ook veel kleinere bedrijven die heel actief zijn op het gebied van innovatie. Als je naar een andere energietoekomst wilt, zul je met elkaar moeten samenwerken. Van die concentratie van kennis en expertise en ook onderwijs en onderzoek in het noorden kan een geweldige spin-off uitgaan; in eerste instantie voor de economische activiteiten in de noordelijke regio, maar uiteindelijk moet dat zich natuurlijk doorvertalen naar de rest van Nederland en ook over de grenzen heen. Daarom is het zo belangrijk dat we in het noorden goed samenwerken met de Noord-Duitse regio.’’

Het gasinfrastructuurbedrijf is zich ervan bewust dat een nieuwe energietoekomst aanpassing vereist: ’’Bij het thema New Energy hoort een andere manier van denken en werken, namelijk integraal nadenken over energiesystemen. In de toekomst zul je steeds meer interactie zien tussen verschillende energievormen en bronnen. Daarvoor hebben we gekwalificeerde mensen nodig.’’ In april sloot Gasunie daarom een overeenkomst met de Energy Academy Europe voor strategische samenwerking op het gebied van onderwijs, onderzoek en innovatie. ‘’Er is nog veel studie en onderzoek nodig op het gebied van systeemintegratie. Er is een taak weggelegd voor de Energy Academy om studenten en promovendi op te leiden die hun zich kunnen concentreren op het onderwerp systeemintegratie.’’

Gasunie maakt zich sterk voor de energietransitie en heeft daartoe kortgeleden Gasunie New Energy opgericht. Fennema: ‘’Gasunie New Energy wil samen met andere bedrijven die projecten van de grond tillen waarbij een verbinding

Han Fennema

wordt gemaakt tussen duurzame energiebronnen en gasinfrastructuur. Eén van die projecten is het Power-to-Gas project in Delfzijl waarvoor onlangs een intentieverklaring werd ondertekend.

Dat is een duidelijk voorbeeld van partnering en samenwerking in het Noorden.

Bij de launch van New Energy klopten er veel partijen op de deur die met ons willen samenwerken, bijvoorbeeld op het gebied van groen gas.

Een ander voorbeeld is het project met de gemeente Groningen waarbij we kijken naar de mogelijkheid

‘’Bij alles wat met energie te maken heeft, hoort het woord samenwerken,’’ zegt NAM-directeur Bart van de Leemput.

‘Dan denk ik in de eerste plaats aan aardbevingen-dossier hier in Groningen. We moeten een afweging maken tussen de energie die we met z’n allen willen en het feit dat dat gevolgen heeft voor de mensen in Groningen. Die afweging maakt de NAM niet in z’n eentje; daar zijn onder meer de minister en de Tweede Kamer bij betrokken. De uitvoering van de maatregelen die zijn getroffen doen we in samenspraak met de bevolking van Groningen.’’

De NAM heeft een nauw omschreven taak; het is een samenwerking tusen Shell en Esso met als opdracht olie en gas te winnen in Nederland. Van de Leemput: ‘’Die taak voeren we zo goed moge-

lijk uit in het belang van gas als schone brandstof, van de energiebehoefte in Nederland, de belastingafdracht en banen in het noorden. Omdat de NAM zo’n gefocuste taak heeft, is onze rol in het ontwikkelen van nieuwe energievormen beperkt. We volgen ontwikkelingen op het gebied van geothermie, CO2-opslag en restwarmte. We delen onze kennis en proberen te helpen maar we doen dat niet rechtstreeks als NAM. Ik onderschrijf natuurlijk wel het belang van nieuwe technologie om energie op te wekken. Om aan de wereldwijd groei-

Gertjan Lankhorst

GasTerra is een van de aanjagers van de samenwerking op het gebied van energie in Noord Nederland. Het gashandelsbedrijf stond aan de wieg van initiatieven als Energy Valley en de Energy Academy Europe. Naast de in- en verkoop van aardgas werkt GasTerra aan de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening; aardgas zal in die overgang een belangrijke rol blijven spelen.

De CEO van GasTerra, Gertjan Lankhorst, is vol lof over de bestaande samenwerking zoals die al tien jaar plaatsvindt binnen het kader van Energy Valley: ‘’Het biedt een platform voor uitwisseling tussen alle energiebedrijven en -initiatieven, waar nieuwe verbindingen ontstaan en ook startende bedrijven kennis en steun kunnen halen. Er zijn steeds meer initiatieven waarbij we de grote energievraagstukken gezamenlijk aanpakken. Met die bundeling kunnen we ook de economie en werkgelegenheid in het Noorden een sterkere impuls geven.’’

NAM: ‘Samenwerken met bevolking’ De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) neemt zijn maatschapppelijke verantwoordelijkheid zeer serieus. De opsporing en winning van olie en gas vergt hechte samenwerking met andere partijen en met de bevolking.

GasTerra: ‘’Bundeling geeft economie in het Noorden sterke impuls’’

Bart van de Leemput

ende vraag naar energie te voldoen moeten allerlei soorten energie worden ontwikkeld; windmolens en zon, maar ook fossiele brandstoffen. Het ontwikkelen van kennis om dat beter en efficiënter te doen is hartstikke belangrijk. Ik denk dat we daarvoor in Nederland een goede positie hebben.’’

Het zwaartepunt van de activiteiten van de NAM ligt in het noorden van het land en dat schept een behoefte aan geschoold personeel in de regio. ‘’Energie is werkgelegenheid, vooral op MBO en HBO niveau. We hebben mensen nodig met een technische opleiding die ervoor zorgen dat dingen werken. Dat is voor ons heel

Een nieuwe ontwikkeling, zegt Lankhorst, is het verbinden van activiteiten van bedrijven met kennisinstellingen: ‘’Er waren natuurlijk al goede contacten maar we hebben het nu veel gestructureerder op de kaart gezet met de Energy Academy Europe, waar toponderwijs en toponderzoek gaan plaatsvinden, en met EnTranCe, de proeftuin waar bedrijven allerlei innovaties kunnen testen en waar studenten ook terecht kunnen. Innovatieve doorbraken, start-up bedrijven en nieuwe ideeën zijn allemaal van levensbelang om de doelstellingen van bijvoor-

belangrijk en we steunen daarom het Drenthe college in Emmen en Noorderpoort in Delfzijl. Maar ook hebben we samenwerkingen met Energy Academy, RUG, Alfacollege en Hanzehogeschool.’’

Samenwerking met andere bedrijven in het noorden is natuurlijk van levensbelang. Nieuwe technologie komt noodgedwongen vaak van ver weg maar soms zit het ook om de hoek, vertelt van de Leemput: ‘’Wagenborg in Delfzijl heeft laatst

beeld de Noordelijke Energie Agenda te halen.’’

GasTerra neemt deel aan tal van hele praktische onderzoeksprojecten die laten zien dat duurzame energie in combinatie met aardgas en groen gas nieuwe kansen oplevert om tot een schonere energievoorziening te komen. Lankhorst: ‘’Een voorbeeld is het grote project op Ameland waar een heleboel zonnepanelen komen te liggen die Ameland van energie gaan voorzien. Wij zorgen ervoor dat er ook electriciteit is als de zon niet schijnt. Dat doen we met een tiental grote brandstofcellen, die op een hele efficiënte manier stroom maken van aardgas.’’ GasTerra is ook partner in een project voor de plaatsing van 10.000 HRe-ketels. Daardoor krijgt de HRemarkt een kritische massa, wordt het interessanter voor fabrikanten om daarin te investeren en kunnen de kosten omlaag. GasTerra zorgt ervoor dat die ketels deels worden gevoed met groen gas.

Een ander project is het Infoversum in Groningen, een 3D theater waar onder meer een presentatie over energie te zien zal zijn. Lankhorst: ‘’De keuzes over het energiebeleid moet je niet overlaten aan een handjevol deskundigen en politici; daar moeten mensen zelf ook invloed op kunnen hebben. Maar daarvoor moeten zij wel meer kennis hebben. Met Infoversum willen wij dat bevorderen.’’

een nieuw soort boot voor offshore supply voor ons ontwikkeld. Dat geeft Wagenborg ook weer nieuwe kansen om daar elders iets mee te doen.’’

Energie special ARNoLD + SIEDSMA

Het 'kantoor om de hoek' met een internationale expertise

Het lijkt onwaarschijnlijk maar toch komt het nog altijd voor dat een uitvinder na de jubelkreet 'Eureka!' verzuimt zijn uitvinding juridisch te laten vastleggen. Met het risico dat een concurrent met de nieuwe vinding aan de haal gaat en de bedenker ervan zijn investeringen in rook ziet opgaan.

Merken- en octrooibureau Arnold + Siedsma is al sinds 1920 specialist in de juridische bescherming van intellectuele eigendomsrechten. Pim Lubberdink, octrooigemachtigde bij de vestiging in Leeuwarden: “Het basisprincipe van het juridisch vastleggen van een idee, creatie of vinding is dat het de bescherming waarborgt van de exclusieve rechten van het 'Eureka-moment'. Het geeft de bedenker een monopoliepositie binnen zijn of haar branche en compenseert de gedane investeringen. Innovatief onderzoek kan vaak jaren duren en vergt niet zelden tonnen of zelfs miljoenen euro's aan onderzoekskosten. Het is dan wel heel zuur als je door geen eigendomsrecht te laten claimen- de concurrent de vruchten ziet plukken van jouw vinding.”

Booming business Arnold + Siedsma is actief in belangrijke innovatieve sectoren zoals de biotechnologie, farmacie, halfgeleiderindustrie, sensortechnologie, ICT en de lucht- en ruimtevaart. Booming business de laatste jaren is ook de energiesector. Gerwald Verdijck, eveneens octrooigemachtigde bij de vestiging in Leeuwarden: “In het merendeel van de aanvragen die bij ons binnen komen, passeert in enige context wel het woord 'energie'. De sector is in een stroomversnelling geraakt en inherent daaraan vinden er talloze innovaties plaats. Bij de gas- en oliewinning zelf, zoals in boorinstallaties en productieprocessen, maar ook in de zoektocht naar nieuwe locaties. Een geheel nieuwe markt is bovendien de energiewinning uit alternatieve bronnen zoals wind, zon, aardwarmte, afvalstoffen of het samenbrengen van zoet en zout water. De ideeën en vindingen volgen elkaar in hoog tempo op, wat eigen is aan een relatief onontgonnen gebied. Onze opdrachtgevers weten dat de bescherming van hun innovaties bij ons in goede en vertrouwde handen is. We werken veel met lange termijn relaties en hebben zowel het MKB als multinationals als klanten.”

ScAVES

Veiligheid vóór alles Kort samengevat houden ze zich bij Scaves in Schoonebeek bezig met ‘alles op het gebied van veilig werken’. Al te vaak namelijk is –zo leert de ervaring van directeur Jan Snijders- het voorbereiden van veiligheid bij de bouw en onderhoud van installaties en gebouwen een ondergewaardeerde factor, terwijl een ongeluk verstrekkende gevolgen kan hebben. Met een dienstenpakket dat alle factoren van veiligheid omvat, biedt Scaves een totaaloplossing dat elk onnodig risico elimineert.

bracht en verschillende real life opstellingen. Jan Snijders: “We kunnen straks –naast de op ons buitenterrein opgestelde installaties- ook onder dak allerlei veiligheidssituaties simuleren, zodat de cursisten die onze trainingen volgen naast de theoretische ook praktijkkennis opdoen. We verzorgen trainingen op vrij-

op langetermijnrelaties, is de fysieke aanwezigheid belangrijk. We komen regelmatig kijken naar proefopstellingen en praten niet alleen met de directeur, maar juist ook met de mensen die aan een innovatie werken. Elk kantoor van ons heeft zijn eigen specialisten met een technische achtergrond aangevuld met een juridische component, die bij voorkomende gevallen eenvoudig en effectief kunnen worden ingezet op andere kantoren. Voor de klant betekent het dus dat hij de voordelen geniet van de kleinschaligheid en het persoonlijke van een merken- en octrooibureau dicht in de buurt, gecombineerd met de expertise van een groot, internationaal opererend kantoor.”

Arnold + Siedsma Willemskade 26, Leeuwarden (058) 212 43 66 www.arnold-siedsma.nl Het team van Arnold + Siedsma in Leeuwarden. Foto: Simon van de Woude.

Tekst: Fred Ootjers Fysieke aanwezigheid De brede expertise van Arnold + Siedsma vertaalt zich fysiek in de vestigingen van acht kantoren in Nederland, twee in Bel-

gië en één in Duitsland. Lubberdink: “We zitten voor onze klanten spreekwoordelijk 'om de hoek', iets wat zeer op prijs wordt gesteld. Juist omdat we inzetten

wel elk gebied van werk en veiligheid.

Denk bijvoorbeeld aan het werken met machines en materieel zoals kranen, heftrucks, hoogwerkers en verreikers. Maar ook het werken in besloten ruimten, met flenzen en flensverbindingen, klimmen, werken op hoogte en redden.”

bouwbedrijven tot haar klanten rekenen en in de olie-, gas- en windindustrie traint ze mensen van onder andere Baker Hughes, Slumberger, Odfjell, BPC Emmen, Bakker Oilfield Supplies, PNS/Coil Services, Stork Benelux, Eneco, Imtech, Cofely en KCA Deutag.

De werknemers kunnen voor de trainingen afreizen naar Schoonebeek om in de leslokalen en real life installaties de benodigde kennis op te doen –al dan niet afgesloten met een certificaat-, maar Scaves biedt als extra service dat ze ook bij de klant op locatie kan komen. Vrijwel al het materieel is mobiel inzetbaar –van hoogwerker tot mangatsimulator-, een dienstverlening waar veel bedrijven dankbaar gebruik van maken.

De instructeurs en veiligheidskundigen van Scaves komen allemaal uit de praktijk en weten hun kennis en ervaring op een toegankelijke en professionele wijze over te dragen op de cursisten. Inmiddels mag Scaves de top vijf van Nederlandse

Scaves verzorgt officiële opleidingen conform SSVV opleidingen Gids (SOG), Nogepa, Opito, TCVT en VOMI. Tevens VCA en BHV, ook mogelijk voor CCV Als eerste opleidingsinstituut in Nederland biedt ze daarnaast de opleiding International Minimum Industry Safety Training (IMIST) aan, een internationaal door NAM/SHELL erkende opleiding

Op het bedrijfsterrein van Scaves wordt na de zomer een nieuwe uitbreiding van de gestaag groeiende onderneming in gebruik genomen. Die uitbreiding bestaat uit een grote bedrijfshal waarin onder andere drie leslokalen zijn onderge-

DRENTHE coLLEGE

‘De toekomst is al begonnen’ Specialisatie aardwarmte en geothermie speelt in op nieuwe ontwikkelingen

Noord-Nederland wil een vooraanstaande rol blijven spelen in de energiesector. Nu vooral nog op het gebied van fossiele brandstoffen, zoals olie en gas, maar steeds meer wordt gebruik gemaakt van nieuwe energiebronnen. Wind en zon zijn de meest bekende, maar er is veel meer. Het is van belang dat het onderwijs daarop inspeelt en Drenthe college doet dat. Met ingang van het nieuwe schooljaar kunnen studenten de specialisatie aardwarmte en geothermie volgen.

Het Drenthe College maakt samen met 4 andere MBO-scholen deel uit van het Energy College, een Noord-Nederlands initiatief om de snelgroeiende energiebranche in de regio te kunnen voorzien van innovatieve vakkrachten op mbo-niveau. Deze mensen worden opgeleid naar de wensen en behoeften van de markt. “De samenwerking zorgt ervoor dat niet iedere school apart bepaalde op-

leidingen op energiegebied aanbiedt”, zegt Dick Lubbersen, communicatie adviseur Techniek van Drenthe College.

“Dat zou uiteindelijk tot verschraling kunnen leiden en dat willen we voorkomen.”

Lespakket Studenten krijgen eerst algemene basismodules en kunnen zich vervolgens specialiseren. Dit gebeurt op zogeheten hotspots, waarvan aardwarmte en geothermie straks in Emmen is gevestigd.

Aan de hand van hun keuze kunnen studenten op scholen in Leeuwarden, Groningen, Delfzijl of Emmen terecht komen.

In Emmen is de ontwikkeling van de specialisatie aardwarmte en geothermie in volle gang. “We zijn dit jaar aan het proefdraaien met studenten die de AOT (Allround Operationeel Technicus) opleiding volgen”, geeft Lubbersen aan. “Er worden vooral workshops gegeven en docenten zijn bezig om een lespakket te

maken, dat uit verschillende modules gaat bestaan.”

Op deze manier gaat Drenthe College aardwarmte en geotechniek als hotspot

binnen het Energy College aanbieden.

Overigens niet alleen voor studenten AOT, maar ook voor andere techniekopleidingen, zoals engineering, werktuigbouwkunde, elektrotechniek en laboratoriumtechniek. “Elke opleiding kan die module eruit halen, die interessant voor hen is”, aldus Lubbersen.

Interesse Drenthe College werkt samen met bedrijven die al actief zijn in de branche aardwarmte en geothermie. Lubbersen:”

speciaal bedoeld voor de olie- en gasindustrie. Snijders: “Wij denken en werken in totaaloplossingen. Door het geven van trainingen, het op locatie begeleiden in de voorbereidende en uitvoerende fase van werkzaamheden en –in geval een werknemer nog niet het juiste certificaat heeft of daar nog voor in training is- in het inzetten van eigen professionals.

Missie van Scaves is een back-up zijn voor veiligheid van werken in de breedste zin van het woord. Pas als je weet waar het bij veiligheid over gaat, kun je het ook echt veranderen. Een visie die gestoeld is op preventief denken en handelen en een hoop onnodige kosten of leed kan voorkomen.”

Scaves Wendakker 5a, Schoonebeek (0524) 53 26 54 www.scaves.nl Tekst: Fred Ootjers Zij merken dat de interesse voor deze vormen van energievoorziening toeneemt en komen ondertussen ook allerlei problemen tegen die in de markt spelen. Zo mag niet in elke gemeente zomaar in de grond worden geboord, weten regelgeving moet daarvoor nog worden aangepast.”

Vast staat dat de interesse bij studenten voor deze nieuwe vormen van energieopwekking groot is. Lubbersen:” Het is de toekomst, dat hebben ze goed in de gaten. Als MBO school moeten we daar in mee. De verwachting is dat er in de nabije toekomst veel arbeidskrachten in terecht kunnen.”

Naast het lespakket, wordt het komende jaar de locatie aan de Van Schaikweg in Emmen verbouwd. “Er komen praktijkruimten die helemaal zijn toegerust op de energiewereld.

Kortom, we spelen op allerlei manieren in op een toekomst, die al is begonnen.”

Drenthe college Van Schaikweg 98 Emmen T: 088-1883801 I: www.drenthecollege.nl

Twee studenten Drenthe College – bij warmtepomp installatie

Energie special

VAN ooRD DREDGING & MARINE coNTRAcToRS B.V.

Van Oord toonaangevend in offshore wind

De eerste werkzaamheden voor de aanleg van het Gemini windpark boven de kust van Schiermonnikoog en Ameland zijn inmiddels van start gegaan. Vanaf 1 januari 2015 gaat het écht los en zullen de mensen van Van oord met hun activiteiten twee jaar lang in belangrijke mate het gezicht bepalen in de Eemshaven.

Het speciaal voor de bouw van windparken ontwikkelde installatieschip Aeolus, dat op zaterdag 21 juni in Rotterdam gedoopt zal worden.

Voor de wat minder ingewijden staat de naam Van Oord synoniem aan baggeren.

De oorsprong van het bedrijf voert dan ook terug tot 1868 wanneer Govert van Oord –de naamgever van het bedrijfzich gaat toeleggen op baggeractiviteiten.

Eerst nog alleen in Nederland, maar geleidelijk aan breiden de werkzaamheden zich uit over de gehele wereld. Met de opkomst van de offshore olie- en gasindustrie ontdekt Van Oord een nieuwe markt in het voorbereiden, installeren en beschermen van de benodigde infrastructuur voor de olie – en gaswinning op zee.

De noodzaak om te komen tot energietransitie resulteert in 2008 in de bouw van het eerste volledige windmolenpark –Prinses Amalia- door Van Oord.

Een waterbouwer die zich gaat toeleggen op de bouw van windmolenparken en met het Gemini project zelfs een van ’s werelds grootste parken gaat realiseren. Hoe voor de hand liggend is de keuze om dit megaproject door Van Oord te laten doen?

Didi te Gussinklo Ohman, project director Gemini Windpark: “Gelet op de historie van het bedrijf is het een logische strategische keuze. Het verleggen van grenzen zit in de genen van de onderneming. We zijn al decennialang actief in de offshore-business en hebben in die discipline een enorme expertise opgebouwd. Een expertise die gevoed wordt door voortdurend te investeren en te innoveren en nieuwe uitdagingen aan te gaan. De ontwikkeling en bouw van offshore windmolenparken is zo’n uitdaging en met de bouw van onder meer het Belwind park in België en het Prinses Amalia park voor de kust van IJmuiden heeft Van Oord laten zien ook deze discipline uitstekend te beheersen. Niet in de laatste plaats omdat ze in dit soort projecten de positie inneemt van Balance-of-Plant contractor en heeft geïnvesteerd in nieuw materieel. ” Wat is het onderscheidende karakter van een Balance-of-Plant contractor?

Theo de Lange, commercieel manager divisie Offshore Wind Projects: “Als

Balance-of-Plant contractor zijn we verantwoordelijk voor het volledige ontwerp (engineering), inkoop (procurement) en de bouw (construction) van het gehele windpark en alle elektrische infrastructuur, waaronder een onshore high voltage station, twee offshore substations en alle kabels. Met dit Engineering, Procurement en Construction (EPC) concept voegen we alle disciplines en ervaringen van Van Oord samen en houden we in feite alles zelf in de hand. Het voordeel voor de opdrachtgever is dat er niet met allerlei (onder)aannemers gewerkt hoeft te worden, maar dat er één aanspreekpunt is die de verantwoording heeft om de raakvlakken tussen de verschillende onderdelen van het werk goed op elkaar af te stemmen. Daarmee worden de risico’s verkleind en last but not least kan er aanzienlijk op de kosten worden bespaard.”

Alles in eigen hand houden impliceert dat er ook met eigen mensen wordt gewerkt. Genereert de aanleg van het Gemini windpark niettemin werkgelegenheid voor Noord-Nederland?

zaamheden brengen we inderdaad ons eigen equipment mee”, beaamt Didi te Gussinklo Ohman. “Zowel in mensen als materiaal. Maar natuurlijk zullen we daarnaast allerlei relevante expertise uit de regio inhuren. Bovendien zullen de mensen van Van Oord voor de duur van de bouw van het park gehuisvest moeten worden, wat een impuls betekent voor de plaatselijke economie. Gedurende de aanleg van het Gemini park wordt er dus zeer zeker werkgelegenheid gegenereerd, maar de échte spin-off komt na de aanleg. In de eerste plaats door het onderhoud aan de molens dat structureel aan zo’n 120 mensen werk gaat verschaffen.

Maar daarnaast is het Gemini project een unieke kans voor gerelateerde bedrijven én de Eemshaven om zich te profileren als geschikte partners in de offshore windmolenindustrie.”

De Lange: “Het Energie-akkoord is belangrijk voor de omschakeling van fossiel naar groene energie, zoals wind op zee.

Voor Noord- Nederland biedt dat kansen om zich te ontwikkelen als uitvalsbasis en kenniscentrum. Het Gemini-project is daar een goed voorbeeld van”.

“Voor het grootste deel van de werk-

Volgend jaar begint het speciaal voor dit

doel gebouwde schip Aeolus van Van Oord met het installeren van de funderingen voor de windmolens. De intentie is dat bij de werkzaamheden het onderwaterleven van de Waddenzee zo weinig mogelijk wordt verstoord. Hoe vult Van Oord die intentie in?

“Het is meer dan een intentie: het is een voorwaarde die een essentieel onderdeel uitmaakt van de vergunningen voor het windpark”, aldus Theo de Lange. “Zo is daarin onder andere vastgelegd dat er alleen in de periode van 1 juli tot 1 december geheid mag worden in het gebied in verband met de impact op het onderwaterleven. Verder worden er bij de heiwerkzaamheden vooraf geluidssignalen afgegeven met een hiervoor speciaal door Van Oord ontwikkelde 'Faunaguard', om eventueel aanwezige bruinvissen te waarschuwen voor het lawaai van het heien.”

Wanneer wordt het Gemini windpark opgeleverd?

Didi te Gussinklo Ohman: “De voorbereidingen van Gemini lopen al enkele jaren met als bijzonder resultaat dat op

14 mei de financiering definitief rond was. Een absolute mijlpaal. Maar daarna is er ook direct doorgepakt. In mei is de fundatie gelegd voor het onshore high voltage station in Eemshaven en in het najaar starten we de voorbereidende werkzaamheden voor het leggen van de exportkabels op het Wad. Begin 2015 gaat ons kabellegschip Nexus beginnen met het leggen van de exportkabels voor het aansluiten van het park op het elektriciteitsnet. In de zomer begint het installatieschip Aeolus vervolgens met de installatie van de fundaties, gevolgd door de kabellegschip HAM 602 die de kabels tussen de turbines onderling legt. Begin 2016 worden de 150 turbines van Siemens geplaatst met inzet van de Aeolus en levert het park haar eerste stroom naar de wal. De verwachting is dat Gemini in 2017 volledig operationeel zal zijn en met haar 600 MegaWatt elektriciteit gaat leveren aan meer dan 785.000 huishoudens.” www.vanoord.com Tekst: Fred Ootjers

Het offshore windpark Gemini wordt een van de grootste ter wereld; het zal jaarlijks ongeveer 2,6 TWh (gelijk aan 2,6 miljard kilowatt-uur) aan energie opwekken, wat overeenkomt met de jaarlijkse energiebehoefte van anderhalf miljoen mensen. Hierdoor wordt ieder jaar 1,25 miljoen ton minder CO2 uitgestoten. Gemini geeft daarmee invulling aan de Europese richtlijn voor duurzame energie, waarin lidstaten worden opgeroepen om in 2020 twintig procent van hun energieverbruik uit duurzame bronnen te halen.

Zestig procent van de aandelen Gemini is in handen van de onafhankelijke Canadese producent van energie Northland Power Inc., twintig procent in bezit van Siemens Financial Services. Kleinere hoeveelheden aandelen zijn in handen van Van Oord (10%) en duurzame energie- en afval-verwerkingsbedrijf HVC (10%) .

De 150 windmolens van het Gemini-project moeten in de zomer van 2017 in bedrijf komen. Vanaf dat moment komt ook de subsidie beschikbaar die de overheid voor dit project heeft uitgetrokken: 4,4 miljard euro, die over een periode van vijftien jaar zal worden uitgekeerd.

Theo de Lange, commercieel manager divisie Offshore Wind Projects en Didi te Gussinklo Ohman, project director Gemini Windpark: ' Voor Noord- Nederland biedt het Gemini-project kansen om zich te ontwikkelen als uitvalsbasis en kenniscentrum voor offshore windenergie.'

Energie special TIETo NETHERLANDS

Topspeler in energiemarkt met Energy Components Ze zijn een onmisbare schakel in de olie- en gasindustrie. Bij talloze olie- en gasvelden over de hele wereld verspreid wordt dankzij de door Tieto ontwikkelde software Energy components niet alleen het beste rendement uit de productie gehaald, maar krijgen onder het motto 'meten is weten' investeringen in duurzaamheid een reële kans van slagen.

Tieto is van oorsprong een Scandinavisch IT bedrijf dat software ontwikkelt voor een breed scala aan marktsectoren, waaronder die van energie. Tieto hanteert een actief beleid om met haar software producten – maar ook als organisatie - een positieve bijdrage te leveren aan duurzaamheid en vermindering van greenhouse gas emission.

Tieto’s nieuwe datacentres hebben de internationale Green Enteprise IT award gewonnen en worden wereldwijd gezien als een van de meest energie efficiënte.

Het afgelopen jaar werd voor de derde achtereenvolgende keer de award toegekend van het Carbon Disclosure Project en is Tieto opnieuw vermeld in de Climate Disclosure Leadership Index (CDLI) met 99 punten van de 100.

Dick van Eldik, managing director, oil and gas, Energy Components: “Het softwareproduct Energy Components biedt de mogelijkheid om de productie van olie en gas, het transport (pijpleidingen, schepen) de verkoop (contracten en langdurige complexe afspraken) en het factureren te managen en verder te

V.l.n.r.: André Hoogendoorn, senior business consultant, Tom Bergstra, delivery manager, Dick van Eldik, managing director. Foto: Hans Banus. optimaliseren. Het volgen van de olie- of gasmolecuul wordt vanaf het moment van productie tot en met de aflevering en facturatie bij de klant volledig door Energy Components ondersteund. Maar ook het aanleveren van data voor ondermeer milieurapportages is slecht een van de vele mogelijkheden die Energy Components biedt.”

Meten is weten Als voorbeeld noemt Van Eldik een veld waar meerdere partijen olie winnen.

“Zo'n winning is een uiterst gecompliceerd proces. Het feit dat je vaak met meerdere eigenaars te maken hebt, dat de kwaliteit van de olie van de verschillende putten niet hetzelfde is, dat bij een

eerste verwerking de samenstelling en het volume veranderen en dat de olie van die verschillende eigenaren en kwaliteit uiteindelijk in één opslagtank terecht komt, vereist een nauwgezette en constante meting en tracking. Gevolgd door complexe berekeningen die uiteindelijk bepalen wie waar recht op heeft. Organisaties als ExxonMobil, BP, Shell, Chevron, Gaz de France, Dong en vele anderen gebruiken hiervoor onze software.” optimaal transport van olie en gas Naast software voor de productie ontwikkelt Tieto zoals gezegd ook systemen voor het transport en de verkoop van olie en gas. Tom Bergstra, verantwoordelijk

NoGEPA

‘Aardgas heeft nog steeds toekomst’

Nederland is een echt gasland. ons kleine kikkerlandje produceert jaarlijks 75 miljard m3 gas en verbruikt jaarlijks rond de 45 miljard m3. Miljoenen huishoudens, bedrijven en elektriciteitscentrales worden daarmee van energie voorzien. Aardgas is veruit de schoonste fossiele brandstof en levert de minste uitstoot van broeikasgas co2. Maar, we willen wat anders.

We willen naar duurzame energie.

Het doel is om in 2020 zo’n 14% duurzame energie te hebben. onder andere uit wind en zon.

,,Dat is realiseerbaar’’, zegt Jo Peters, secretaris-generaal van NOGEPA, de Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie. ,,Maar met die 14% zijn we er natuurlijk niet. Dat betekent nog altijd dat 86% uit andere bronnen moet komen. Voorlopig kunnen we niet zonder aardgas. Het streven is 100% duurzaam, maar het duurt meerdere tientallen jaren voor we zover zijn.’’

Volgens Peters wordt er nogal makkelijk over verduurzaming gesproken. ,,We willen graag schone energiebronnen, maar we moeten ook realistisch zijn. Duurzame energie staat in de kinderschoenen.

Natuurlijk moeten we stappen zetten, maar die stappen gaan minder snel dan menigeen denkt. We beschouwen het percentage hernieuwbare energie dat we in een bepaald jaar willen hebben als een doel op zich, zonder dat we ons druk maken over de weg naar het doel toe. Dat moet anders. We moeten eerst een goede strategie bepalen. Welke keuzes moeten we maken om straks over voldoende schone en betaalbare energiebronnen te

voor het implementatie team in Groningen “Pijpleidingen worden door meerdere gebruikers benut voor het transport van hun gas of olie. Het is van het grootste belang om te weten wie wanneer welke hoeveelheid capaciteit in een pijpleiding in gebruik wil hebben en te zorgen voor een optimale balans van het systeem. De hoeveelheid die er in gaat moet er ook ergens weer uitkomen. Factoren als efficiency, workflow management, exception based handling, high volume automated data/request/response verwerkingen zijn zaken die Energy Components ondersteunt en het mogelijk maakt met een dedicated organisatie grote en complexe gastransportsystemen te managen.

Gastransportbedrijven over de hele wereld maken gebruik van onze software.

Zelf hebben we recent in Australië voor twee grote gastransportbedrijven ons systeem in werking gesteld en onlangs heeft Gassco – een van de grootste transportbedrijven in Europa - het systeem weer volledig vernieuwd en geactualiseerd met de nieuwste versie van Energy Components”.

Business consultancy De kennis opgedaan in de internationale projecten over de afgelopen vijftien jaar wordt ondermeer ter beschikking gesteld via Business Consultancy. André Hoogendoorn, senior business consultant , is bij klanten over de gehele wereld actief om ondermeer de huidige werkprocessen te verbeteren en adviezen te geven met betrekking tot hydrocarbon accounting en transport. Hoogendoorn: “Momenteel

ben ik actief bij verschillende klanten in Australië, Engeland, Duitsland en Nederland en ondermeer quickscans uitgevoerd inzake de kwaliteit van de bedrijfsprocessen en het efficiënt gebruik en inrichting van systemen. Wij houden de organisaties een spiegel voor, wat in veel gevallen tot resultaat heeft dat men zelf met oplossingen komt die tot structurele verbeteringen en efficiencyslagen leiden”.

Internationaal Trainingscentrum nu in Groningen Actueel bij de vestiging van Tieto in Groningen is de opening van een internationaal trainingscentrum. “In de trainingen geven we op een toegankelijke wijze tekst en uitleg over de toepassingen van onze producten. We richten ons op klanten en andere geïnteresseerden uit de gehele sector van gas en olie, uit binnen- en buitenland. Vliegveld Eelde is vlakbij, hotel Hamsphire onze directe buurman, in ons kantoorgebouw wachten gerieflijke conferentieruimtes ingericht met prachtig scandinavisch meubilair op de deelnemers en de trainingen worden verzorgd door vakmensen uit de praktijk: excellente condities die een geslaagd trainingsprogramma garanderen!”

Tieto Netherlands B.V. Laan Corpus den Hoorn 300, Groningen (050) 789 00 60 www.tieto.com dick.eldik@tieto.com Tekst: Fred Ootjers

Noodtroepen van de Noordzee

door aardgas. ,,In Duitsland wordt de laatste tijd meer kolen gestookt voor de productie van elektriciteit. We willen de uitstoot van CO2 toch verminderen? Dan moeten we kolen vervangen door gas.

Daarmee halveer je de CO2 uitstoot.’’

kunnen beschikken? Welke alternatieven zijn er? Met wind en zon alleen red je het niet. De zon schijnt niet altijd en het waait ook niet voortdurend. In plaats van alleen maar geld te stoppen in de huidige vormen van duurzame energie, die op zichzelf maar een marginale invloed hebben op klimaatverandering, kunnen we beter een deel van die miljarden uitgeven aan onderzoek en innovaties op het gebied van energiebesparing, energieopslag en verbetering van de huidige technologieën. ‘Power to Gas’, waarbij elektriciteit door elektrolyse wordt omgezet in gas, is daar een goed voorbeeld van. Ook het mengen van aardgas met groen gas, uit biologisch afval of restafval uit de landbouw, is een prima ontwikkeling.’’

Peters is van mening dat we binnen het fossiele deel van onze energiedragers zoveel mogelijk kolen moeten vervangen

Aardgas is nog ruim voorradig. De komende decennia kan Nederland nog op eigen aardgas rekenen. Bovendien maken nieuwe technieken het mogelijk om meer gas te winnen, bijvoorbeeld in de Noordzee. Peters: ,,Daarna zijn we voor het grootste gedeelte aangewezen op import. Ons land kan zich dan gaan profileren als Europese gasrotonde. Er ligt een hoogwaardig gastransportnet onder de grond, 12.500 km lang. Zeg maar van Amsterdam tot Tokio. Een centrale infrastructuur voor productie, transport, opslag en doorvoer van gas naar andere Europese landen. Die infrastructuur kan voor het vervoer van andere gassoorten gebruikt worden. Met andere woorden, ook als ‘de bel van Slochteren’ leeg is, blijft gas voor het Nederlandse energiesysteem belangrijk. De handel, het transport en de kennis die we hebben, zijn goed voor duizenden banen.

Aardgas heeft nog steeds toekomst.

100% duurzaam is mooi, daar ben ik voor, maar zover zijn we voorlopig nog lang niet.’’ www.nogepa.nl Tekst: Alfred Lehmann

De telefoon gaat, aan de lijn iemand die problemen heeft met een productieput die geen gas meer produceert. Probleem, we zijn ten einde raad.

Ons antwoord ? Problemen zijn er om op te lossen en als het niet wil zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan, want daarom dragen wij de naam Wellvention.

niet meer zou kunnen, komen wij in actie om dit probleem op te lossen.

Geen gas, olie of meer? Voor iedereen een groot probleem. Maar geen nood, wij kunnen dit oplossen zonder het milieu te beschadigen. Door onze kennis van gereedschappen, betrouwbaarheid, snelle levering van gereedschap en service, kunnen onze wereldwijde klanten op ons bouwen, 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Hiervoor hebben wij specialistische gereedschappen die waar ook ter wereld gebruikt worden. Producerende putten leveren veel gas naar onze huisleveranciers, en als dat door omstandigheden

Wellvention Afrikaweg 27, 9407 TL Assen T +31(0)592 344746 M +31(0)613763210 www.wellvention.com

Energie special

BAM ENERGIE

Onderscheidend op basis van kennis en partnerships

over het algemeen staat bouwbedrijf BAM synoniem voor de bouw van infrastructurele projecten zoals snelwegen, tunnels, bruggen, viaducten en dergelijke. De associatie met energie wordt nog niet snel gemaakt. Toch is BAM juist op die groeiende markt steeds vaker in beeld. Sleutelbegrippen hierbij zijn: innovatie, conceptontwikkeling en partnership.

Sinds 2006 realiseert BAM Energie samen met haar externe procespartners en interne BAM-partners multidisciplinaire projecten in de energiesector. Ferry de Bruin, general manager van BAM Energie: “In projecten werken we graag nauw samen met partners die complementair zijn aan onze eigen expertise. In deze samenwerking stemmen we de verschillende bedrijfsculturen en bedrijfssystemen naadloos op elkaar af en brengen zo de opdracht gezamenlijk tot een goed einde. Het is de unieke synergie die uit de samenwerking voortvloeit, waarmee BAM Energie zich onderscheidt in de energiemarkt.”

Energiemarkt Die energiemarkt is volop in beweging.

Dit is onder meer het gevolg van het streven om een gevarieerde energiemix te realiseren die de betrouwbaarheid van de energievoorziening verhoogt. Enerzijds leidt een dergelijke mix tot een minder grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en anderzijds past het in de doelstellingen de CO2-uitstoot te reduceren.

BAM Energie is onder andere betrokken bij de bouw van energiecentrales, afvalenergiecentrales, convertorstations en High Voltage projecten. “Tot aan het begin van het nieuwe millennium was de energiemarkt cyclisch”, vertelt Ferry.

“Een goed voorbeeld is de bouw van een energiecentrale. Zo'n centrale ging een periode van ongeveer twintig jaar mee, waarna ze werd aangepast of vervangen.

Dat is verleden tijd. De verwachting is dat de komende jaren substantieel zal worden geïnvesteerd in nieuwbouw van met name alternatieve energieopwekking en de vervangingsmarkt. Wereldwijd is de verwachting dat de huidige energieproductiecapaciteit de komende vijftig

jaar met 80% uitgebreid zal moeten worden om aan de wereldwijde vraag naar energie te voldoen. Een ontwikkeling die ons veel nieuwe kansen biedt en waarvoor we unieke concepten bedenken.”

Funderingen offshore Wind Een actueel en concreet voorbeeld van zo'n concept is de vervaardiging van funderingen op diep water (40-60m) voor offshore windmolenparken, ook wel Gravity Base Foundations (GBF) genoemd.

Traditioneel worden deze funderingen ter plekke geheid en gebouwd. Dit is een gecompliceerde, tijdrovende en daardoor kostbare operatie. “Als BAM hebben we al heel lang de expertise in huis om tunnels op land te bouwen en later op locatie af te zinken. Het idee is om die expertise ook op de funderingen voor windmolens toe te passen. Dit concept is

capaciteit niet meer aan en is niet ingesteld op de toename van het aanbod van verschillende energievormen uit bijvoorbeeld zonne- en windenergie en de toename van de vraag. Een probleem waar we met ons samenwerkingsconcept een innovatieve en blijvende oplossingen voor kunnen bieden.”

enorm kostenbesparend in vergelijking met de conventionele manier van bouwen en we zijn er dan ook heel trots op.”

Van oord “Voor de realisering hebben we samenwerking gezocht met Van Oord Offshore Wind Projects bv, marktleider in de offshore wind business. Het concept bestaat uit de bouw van een betonnen caisson op land - met een hoogte van een flatgebouw van vier verdiepingen-, waarin een stalen schacht -met een hoogte van de Domtoren- wordt geplaatst, de GBF. Dankzij het drijvend vermogen van de fundering kan de GBF met sleepboten tot op vijf centimeter nauwkeurig op de plek van bestemming worden gebracht, die vooraf is gebaggerd en met keien geëgaliseerd.

De GBF wordt gevuld met water, zinkt af, waarna het water wordt vervangen voor zand. Daarna kan de windmolen worden geplaatst.”

Ei van columbus “Verschillende potentiële afnemers hebben al serieuze belangstelling getoond en we zijn niet ver meer van het moment dat we een eerste 1:1 proefmodelopdracht krijgen”, vervolgt Ferry enthousiast.

“Ook is er belangstelling van energieleveranciers uit landen met een overwegende rotsbodem. Zo'n bodem leent zich

niet voor de traditionele methode en dan is een 'los' geplaatste fundering als de GBF het Ei van Columbus. Een voordeel is dat er niet geheid hoeft te worden, wat voor het milieu een groot voordeel inhoudt. De fundaties kunnen na een periode van twintig jaar weer worden verwijderd.”

High Voltage Een andere markt van BAM Energie is die van High Voltage. “Hierbij zijn we een partnership aangegaan met Cofely Fabricom. High Voltage betreft het aanpassen van het energienetwerk in Nederland. Dit is een operatie die naar berekening van TenneT een investering van ongeveer vijf miljard euro zal vragen.

“Het huidige net kan de toekomstige

Energy Valley In Noord-Nederland is BAM partner binnen Energy Valley en betrokken bij diverse projecten in de infrastructuur en industrie. Zo is BAM hoofduitvoerder van de gasbufferinstallatie in Zuidwending. Ook is BAM nauw betrokken bij het Liquefied Natural Gas (LNG)-traject waarbij verschillende partijen hun krachten bundelen om LNG te introduceren als schonere brandstof voor vrachtauto’s, treinen en schepen in Noord-Nederland, Noord-Duitsland en langs de gehele internationale Waddenzeekust.

Regionaal aanwezig De projecten in Noord-Nederland worden gerealiseerd door de regionale werkmaatschappij BAM Civiel Noord Oost gevestigd te Zuidbroek. Vanuit deze vestiging worden ook verschillende civiele projecten aangestuurd waaronder de Sontbrug (over het Winschoterdiep), de Hondsrugtunnel in Emmen en het Groninger Forum. www.bamenergie.nl Tekst: Fred Ootjers

Koninklijke BAM Groep Koninklijke BAM Groep is een Europese bouwgroep, met verschillende werkmaatschappijen die verenigd zijn onder sectoren als Bouw en Techniek, Infra en Vastgoed. BAM neemt in de thuismarkten Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Duitsland leidende posities in. Kenmerkend voor BAM is het wijdvertakte regionale netwerk van vestigingen, waardoor de onderneming altijd dicht bij de opdrachtgever staat. In de thuismarkten biedt BAM opdrachtgevers een omvangrijk producten- en dienstenpakket. Wereldwijd voert de Groep in nichemarkten gespecialiseerde bouw- en infrawerken uit. Met zo'n 25.000 medewerkers brengt BAM jaarlijks duizenden projecten tot stand, deels spectaculaire bouwopdrachten vanwege omvang of complexiteit.

Energie special PRoVINcIE DRENTHE

‘Niet teveel praten, maar aanpakken’ Mensen en initiatieven die zich bewegen binnen het gebied van duurzame energie bij elkaar brengen.

Dat is, aldus Henk van de Boer, verantwoordelijk energie-gedeputeerde voor de provincie Drenthe, de kerngedachte achter het beleid van de provincie inzake het werken aan een duurzame huishouding.

“Hoe we het ook wenden of keren: de voorraad fossiele brandstoffen is eindig” aldus Van de Boer. “Bovendien brengt het toenemende gebruik ervan allerlei nadelige gevolgen voor het milieu met zich mee en zijn we op een punt aangekomen dat we een energietransitie niet langer voor ons uit kunnen schuiven. Als provincie Drenthe hebben we die geleidelijke omslag naar duurzame energie al jaren geleden onderkend en vertaald naar ons energiebeleid. De provincie wil met dit beleid een betrouwbare en efficiënte energie-infrastructuur creëren, minder afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en het aandeel hernieuwbare energie vergroten.”

Duurzame energie-economie In het programma 'Klimaat & Energie' wordt een breed scala aan mogelijkheden en maatregelen gepresenteerd, gericht op particulieren, gemeentelijke overheden, overheidsinstellingen en ondernemingen die willen investeren in het gebruik of productie van klimaatvriendelijke energie. Van de Boer: “De provincie stelt subsidies en leningen

Henk van de Boer: 'Alle innovatie rond schone energie is ook een stimulans voor de regionale economie'.

beschikbaar voor toepassingen van bijvoorbeeld zonnepanelen, geothermie en biogasinstallaties en we sluiten daarnaast zogenaamde Drentse Green Deals af met bedrijven die een steuntje in de rug nodig hebben, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van nieuwe technieken.

Daarnaast participeren we in Energy Valley, zijn we als provincie voorzitter van het Energy College en maken we op Mbo, AOC, HBO en WO niveau de vertaalslag naar het onderwijs. Voor nieuwe technieken zijn immers ook nieuwe ontwikkelaars en nieuwe onderhoudsmensen nodig. We zijn met elkaar in Drenthe niet

alleen doordrongen van het feit dat we moeten omschakelen naar een duurzame energie-economie, maar alle innovatie rond schone energie is ook een stimulans voor de regionale economie. Het is een bevestiging van het feit dat het in Drenthe goed wonen, werken en leven is en het is tegelijk een stimulans om die condities verder uit te bouwen en te versterken.”

Aanpakken De maatregelen en mogelijkheden zoals uitgewerkt in het Klimaat & Energie programma kenmerken zich door de haal-

baarheid van de praktische uitvoering.

“Ze zijn een middel tot een doel,” aldus Van de Boer. “Misschien is dat wel het typisch nuchtere dat de Drent eigen is: niet teveel praten, maar aanpakken. De handen uit de mouwen steken en veranderingen zo snel mogelijk doorvoeren. Een mooi voorbeeld daarvan is het initiatief Duurzame Date dat we als provincie rond Valentijnsdag hebben gelanceerd.

Daarbij vragen we ondernemers, maar ook bewoners van steden, dorpen en buurtschappen om met elkaar met ideeën te komen op het gebied van duurzaamheid. Met als doel dat die suggesties ook door anderen kunnen worden toegepast. Zo is er in Mantinge een bewonerscollectief gevormd dat gezamenlijk heeft geïnvesteerd in energiebesparing van hun woningen. Doordat ze het als collectief hebben laten doen, werd de investering per huishouden voordeliger en was direct al de eerste efficiencyslag gemaakt.

Bijkomend effect is dat de sociale cohesie van de gemeenschap wordt verstrekt en er een vorm van gezonde competitie ontstaat. Met in ieder geval één winnaar: het milieu.”

Drentse Green Deals De Drentse Green Deals zijn zakelijke overeenkomsten tussen een organisatie en de provincie Drenthe, waarbij die laatste subsidies beschikbaar stelt voor bijvoorbeeld onderzoek. De eerste Drentse Green Deal werd afgesloten met Avebe voor het opschalen van het vergistingsproces om biogas te kunnen produceren

in Gasselternijveen. Inmiddels zijn er Drentse Green Deals met onder andere DOC Kaas in Hoogeveen waarbij zestig melkveehouders in Drenthe aan de slag kunnen met de vermindering van hun energieverbruik, met Algaecom in Eelde voor het ontwikkelen van een innovatief teeltsysteem voor eendenkroos waarbij gebruik wordt gemaakt van restwarmte van biovergisters, met Landgoed Scholtenszathe in Klazienaveen voor het realiseren van het grootste zonnepanelendak van Nederland.

Aanspreekpunt “Naast een loket voor subsidies en leningen wil de provincie Drenthe eerst en vooral hét aanspreekpunt zijn voor alle initiatieven die bijdragen in de energietransitie”, besluit Van de Boer. “We denken mee, we denken in oplossingen en we denken in het belang van alle betrokken partijen. De geleidelijke omschakeling naar een duurzame energiehuishouding betekent namelijk ook een sterke impuls voor de Drentse economie.

De praktijk laat zien dat bij de uitvoering van energiezuinige maatregelen het merendeel van de werkzaamheden wordt gegund aan Drentse bedrijven, waarmee er naast het milieu dus nóg een winnaar is!” http://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/natuur-milieu/klimaat-energie/ Tekst: Fred Ootjers

DRENTSE ENERGIE oRGANISATIE

De energiefinancier van Drenthe Drie voorbeelden van projecten die succesvol konden worden gerealiseerd dankzij de Energie Lening Drenthe:

De provincie Drenthe maakt serieus werk van haar streven naar het behalen van haar energiedoelstellingen. Met de oprichting in 2011 van de onafhankelijke Drentse Energie organisatie financiert ze grote en kleine initiatieven die de overgang naar een duurzame energie versnellen en tegelijk de economische ontwikkeling van de provincie een extra push geven.

Rijwielhandel Arno Jager in Assen maakte dit voorjaar zijn winkel energieneutraal: Arno: ”Alle armaturen zijn vervangen door energiezuinige LED verlichting. Hiermee besparen we 50% op onze energierekening voor wat betreft elektriciteit. Bovendien zorgt de nieuwe LED verlichting ervoor dat de fietsen in de showroom op een prima manier worden uitgelicht.

De resterende 50% van onze elektriciteitsvraag wekken we duurzaam op met zonnepanelen op het dak van ons bedrijf. Zo besparen we flink wat kosten en voeren we een meer duurzame bedrijfsvoering. Twee vliegen in één klap!”

Guido Hoek is directeur van de Drentse Energie Organisatie en vanaf het begin betrokken geweest bij de oprichting ervan. Wat is de Drentse Energie Organisatie?

“Kort maar krachtig: wij zijn de energiefinancier van de provincie Drenthe. De Drentse Energie Organisatie is voor de provincie Drenthe de aanjager en accelerator in de overgang naar een duurzame energie-economie. Bedrijven en instellingen – dus géén particulieren – die op welke manier dan ook energie willen besparen of de overstap naar alternatieve energiebronnen willen maken maar daar geen of onvoldoende financiering voor krijgen, kunnen bij ons een aanvraag voor een lening indienen. In aanvang richtten we ons alleen op grote projecten als biovergisters, grootschalige zonnepanelenprojecten of het aanleggen van een warmtenet, maar met de introductie van de Energie Lening Drenthe komen ook kleinere initiatiefnemers in aanmerking voor financiering.”

Wat behelst die Energie Lening Drenthe?

“Iedereen met een Kamer van Koophandel-nummer kan gebruik maken van de lening. Dus niet alleen bedrijven, maar ook stichtingen, verenigingen, coöpera-

Guido Hoek: 'Iedereen met een Kamer van Koophandel-nummer kan gebruik maken van de Energie Lening Drenthe'. Foto: Hans Banus. ties of welke andere rechtsvorm dan ook.

De Energie Lening Drenthe is bedoeld om de drempel voor de aanschaf van bijvoorbeeld zonnepanelen, isolerende beglazing of een energiezuinig ledverlichtingssysteem te verlagen. Investeringen waar de banken in de regel om uiteenlopende redenen geen kredieten voor verschaffen, maar waarvoor de initiatiefnemer dus bij ons terecht kan.”

De Energie Lening Drenthe is op 1 november 2013 gestart. Hoe groot is de belangstelling?

“Bijzonder groot. Het aantrekkelijke is namelijk dat de aanvraagprocedure heel eenvoudig is. Die kan via de website energieleningdrenthe.nl worden gedaan en wanneer aan alle voorwaarden is voldaan, is de aanvrager binnen vijf dagen gefinancierd. Op basis van de eindfactuur voor de uitvoering van het project,

wordt het bedrag vervolgens eveneens binnen vijf dagen overgemaakt. Op dit moment zijn er al ruim twintig projecten gefinancierd, waarbij drie bedrijven dankzij de investeringen energieneutraal opereren. Een bijkomend positief effect is bovendien dat ruim negentig procent van de aanbesteding van de projecten wordt gegund aan bedrijven in Drenthe.

Waarmee de Energie Lening Drenthe dus niet alleen een stimulans is voor de Drentse energietransitie, maar ook voor de Drentse economie!”

Drentse Energie organisatie Westerbrink 1, Assen (0592) 36 58 88 www.drentseenergieorganisatie.nl www.energieleningdrenthe.nl Tekst: Fred Ootjers

Garage De Hefbrug in Hoogeveen streeft ook naar een energieneutrale bedrijfsvoering. Door middel van het plaatsen van 70 zonnepanelen wekt men 17.500 KWh per jaar op. Genoeg om het eigen energieverbruik af te dekken. De familie Wiebing brengt zo de bedrijfskosten omlaag en creëert daarmee een betere concurrentiepositie in de markt.

DNN in Emmen is sinds begin 2014 in een nieuw bedrijfspand gehuisvest. In dit pand laat men zien welke mogelijkheden staalframeconstructie in combinatie met installatietechniek biedt. “Ons nieuwe pand beschikt naast uiteraard extra isolatie, over een WTW-installatie (warmte terugwinning), energiezuinige verlichting, bewegingssensoren en er zijn zonnepanelen geïnstalleerd”, aldus directeur Gerrit Kerkdijk. ”Met ongeveer 10 kWp aan zonnepanelen produceren we voldoende zonnestroom voor onze eigen elektriciteitsbehoefte. Als bedrijf ervaren we nu zelf hoe deze technieken werken. Met die ervaring behouden we een voorsprong in de markt”.

Energie special NooRDERPooRT EEMSDoLLARD

De wind in de rug

Het Gemini windmolenpark in de Waddenzee gaat in volledig operationele staat een totaal vermogen aan duurzame energie leveren van 600 MegaWatt. In het Energie Akkoord is vastgelegd dat in 2020 14% van alle energie duurzaam moet zijn opgewekt, waarvan uit windenergie een rendement gehaald moet worden van 6.000 MegaWatt, het tienvoudige dus van wat Gemini gaat leveren. cijfers die aantonen dat windenergie in de komende jaren big business zal zijn, ook en juist in Noord-Nederland. Noorderpoort Eemsdollard Energy & Maritime speelt in op de te verwachten vraag naar vakmensen met een aantal nieuwe cursussen die zich specifiek richten op de windenergie.

In de hal van het Loodskottergebouw – onderdeel van Noorderpoort Eemsdollard en specifiek ingericht voor windonderwijs – staat een opengewerkte windturbine opgesteld. Een indrukwekkend stuk techniek en van een complexiteit waar je geen vermoeden van hebt als je het in gesloten toestand op tientallen meters hoogte in het hart van een windturbine ziet. Links en rechts zijn in liggende toestand een aantal rotorbladen weggezet, die – hoewel ze relatief ‘klein’ zijn - imponeren door hun afmetingen.

Enorme kans “Energiewinning uit wind is volop in ontwikkeling en concentreert zich voor Noord-Nederland in de Eemsdeltaregio”, aldus Ron van Helvoirt, projectdirecteur Eemsdollard Energy & Maritime. “Voor het mbo ligt er een enorme kans in windenergie en we hebben al in een vroeg stadium samenwerking met partners gezocht om een aantal specifieke en gecertificeerde opleidingen te ontwikkelen. Met steun van de overheid en met de participatie van windenergie-gerelateerde bedrijven als Nordex, NNOW, MTC International, IVM en Quercus zijn er vijf masterclasses opgezet die het afgelopen studiejaar als pilot hebben gefungeerd.”

Doelgroepen “De opleidingen zijn op een brede doelgroep gericht”, vertelt Rik de Jong, coördinator wind energy training programme. “Voor studenten die bin-

Ron van Helvoirt, projectdirecteur Eemsdollard Energy & Maritime (l) en Rik de Jong, coördinator wind energy training programme. Foto: Sietze Haak.

nenkort een opleiding beginnen aan Noorderpoort Eemsdollard Energy & Maritime, voor bedrijven uit de regio die hun mensen willen bijscholen maar ook voor groepen of individuen die – uit eigen beweging of daartoe aangemoedigd - zich willen laten om- of bijscholen. De start van de masterclasses was op 7 mei dit jaar en we hadden voorzichtig ingezet op tussen de tien en twintig aanmeldingen. Dat werden er direct al vijftig, waarvan een aantal afkomstig was van Aldel.”

ook heel divers: van student tot senior.

Een leuke anekdote is dat een van die jonge studenten – toen hij die senioren gedreven met de lesstof bezig zag - vertwijfeld uitriep: ‘Komen wij als jonkies straks nog wel aan de bak?!’ We konden hem gerust stellen: dat komt hij. We zijn nog niet zover dat we al baangaranties kunnen afgeven bij de start van de opleidingen, maar als alle ontwikkelingen naar verwachting doorzetten komt die baangarantie er wel.”

Van student tot senior Van Helvoirt: “De leeftijdsopbouw was

opleidingen De vliegende start van de windenergie-

De uitreiking op 4 juni dit jaar van het certificaat voor de masterclass GWO Basic Safety Training aan de eerste groep cursisten. Foto: Heidi Jonker.

opleidingen van Noorderpoort Eemsdollard Energy & Maritime liet het stadium van ‘pilot’ direct achter zich en in nauwe samenwerking weer met de betrokken partijen, is er een gecertificeerde opleiding samengesteld waarin alle aspecten van de windenergie aan de orde komen.

Het Wind Energy Training Programme leidt op tot offshore / onshore windturbinetechnicus en behandelt de techniek van de windturbine, vanaf de rotor tot aan levering van elektriciteit aan het net.

Maar ook zaken als aerodynamica, fundatietechnieken en alle voorkomende onderhoudswerkzaamheden aan de complete turbine komen aan bod. Health & Safety gaat onder andere in op het werken en redden op grote hoogte, brandbestrijding en EHBO en bij de cursus Specific Offshore Operations komt het maritieme aspect van de offshore windturbines aan de orde (onder andere maritieme communicatievaardigheden, Helicopter Underwater Escape Training, overleven op zee en de overstapprocedure van boot naar turbine).

AoT Noord Noorderpoort Eemsdollard Energy & Maritime heeft met haar windenergieopleidingen – onderdeel van de MyTec opleidingen - de ambitie om in de regio Eems-Delta de verbindende schakel te zijn tussen alle windenergiegerelateerde bedrijvigheid. MyTec leidt op tot vakmensen met brede én specifieke kennis van techniek in de werktuigbouwkunde, elektrotechniek en operationele techniek, en nu dus ook in de windenergie.

De Jong: “We sluiten daarmee perfect aan op de ambitie van de stichting support AOT Noord (Allround Operationeel Technicus), een samenwerkingsverband van toonaangevende bedrijven in de regio. De opleiding tot windturbinetechnicus beantwoordt aan de visie om door

middel van kwaliteitsonderwijs mensen op te leiden tot topvaklieden en ze te behouden voor de regio.”

Uitvalsbasis Na de oplevering van Gemini in 2017 zal er naar verwachting werk zijn voor ongeveer 120 mensen voor het onderhoud aan de windturbines. Van Helvoirt: “Geen spectaculair aantal, maar het blijft niet bij dat ene windmolenpark. Naar verwachting zullen er nog honderden turbines bij komen en ook de Duitsers zitten niet stil. Als we het hier in de regio met z’n allen goed doen en slim aanpakken, kan de Eemshaven dé uitvalsbasis worden van al die windenergieactiviteiten.

De windenergie-opleidingen zoals die ná de zomervakantie echt van start gaan zijn dan ook niet specifiek gericht op de windturbines zoals die voor de Nederlandse kust gebouwd zijn en nog gaan worden, maar je kunt er over de hele wereld mee terecht. Overal waar maar windturbines staan, offshore zowel als onshore.”

Noorderpoort Eemsdollard Energy & Maritime Loodskottergebouw Handelskade West 8, Delfzijl http://tki-windopzee.nl/page/roc-noorderpoort Tekst: Fred Ootjers

Energie special TEBoDIN

Ontwerpers in energie De roots van de onderneming liggen in de na-oorlogse jaren, de tijd van de wederopbouw. De jaren waarin de ene na de andere fabriek uit haar as verrees of de expansie om méér fabrieken vroeg. En nog altijd is de corebusiness van Tebodin het ontwerpen van fabrieken.

Gevraagd naar waar de naam Tebodin voor staat weet Willem de Vries, business development manager Energie van het Tebodin-kantoor in Groningen, te vertellen dat het komt van Technisch Bureau voor de Ontwikkeling van de Industrie. “Ze zijn destijds wat creatief geweest in het samenvoegen van de beginletters – het was een afkorting die gebruikt werd in telegrammen -, maar de naam Tebodin werd al snel een begrip in her-industrialiserend Nederland. Sinds april 2012 is het een volle dochter van Bilfinger SE, een onderneming, die op wereldniveau industriële engineering en services levert.”

Always close Vanuit bijna vijftig lokale kantoren verspreid over West-Europa, Centraal-Europa, Oost-Europa, het Midden-Oosten, Azië en Afrika werkt Tebodin met 4900 medewerkers aan grote en kleine projecten. In Nederland heeft Tebodin negen kantoren, strategisch verspreid over het land om de klant zo optimaal mogelijk van dienst te zijn. ‘Dicht bij de klant zitten is een van de pijlers van de onderneming”, aldus Hilde van der PloegKlapwijk, marketing manager in Groningen. “Strategie is dat we voor een project eerst een projectkantoor plaatsen. Krijgen we – waar ook ter wereld - meer klanten uit de betreffende regio, dan wordt een vast kantoor ingericht, waar altijd lokale mensen aan het werk gaan.

Niet voor niets dat ‘always close’ het catchword is van Tebodin.”

Multidisciplinair Als multidisciplinair bureau is Tebodin actief in de sectoren industrie, gezondheid en voeding, olie en gas, chemie, infrastructuur, vastgoed en energie en

ELIZE ENERGIE

Voorsprong in alternatieve energie Nog zes jaar te gaan tot 2020. Ten opzichte van 1998 dient er in dat jaar een reductie van de co2 uitstoot te zijn van 30% en een aandeel van duurzame energie van 20%.

Deze doelstellingen bieden veel uitdagingen en mogelijkheden voor Elize Energie, een anderhalf jaar jong bedrijf en dochteronderneming van Koninklijke Oosterhof Holman gevestigd in het Groningse Grijpskerk. “Er komt steeds meer vraag naar duurzame energie,” vertelt Aletta Zwart, spin in het web van Elize Energie. “Richtlijnen van de overheid zijn daar voor een deel verantwoordelijk voor, maar ook gaan consumenten zélf steeds bewuster nadenken over energie.

Vrijwel iedereen weet inmiddels dat de voorraad fossiele brandstoffen niet onuitputtelijk is en we moeten uitzien naar alternatieven.”

Elize Energie kijkt met een frisse blik naar de toekomst. “Er ligt op energiegebied nog een wereld open om te ontdekken en te ontwikkelen. Er zijn legio kansen die nog niet optimaal benut zijn.

De markt voor duurzame energie is relatief jong en vraagt voortdurend om nieuwe inzichten.”

Elize Energie biedt in alternatieve energiebronnen uitstekende oplossingen. Gebruikmakend van ruim honderd jaar kennis en kunde van Oosterhof Holman en aangevuld met een gezonde dosis innovatieve geest, levert Elize Energie zon-

nepanelen, maar ook zonneweides en zonneboilers voor hoofdzakelijk de agrarische en zakelijke markt. “Maar we doen niet alleen de levering van de installaties.

Met een team installateurs in eigen dienst en één vast aanspreekpunt, zorgen we er voor dat de klant vanaf de offerte tot en met de nazorg optimaal wordt begeleid. Daarnaast proberen we continu te blijven innoveren, zodat we nét iets extra kunnen bieden” Het aanbod aan leveranciers van zonnepanelen is groot, beaamt Aletta.

“Daarom is het van doorslaggevend belang je in de markt te onderscheiden. De uitstekende reputatie van ons moederbedrijf Oosterhof Holman draagt daar haar steentje aan bij. Maar ook de knowhow bij onze medewerkers en het nauwe contact met onze producenten in het buitenland, zijn onderscheidende factoren van Elize Energie. Hierdoor kunnen wij volledige garantie bieden op de door ons geïnstalleerde producten. Op Elize Energie kun je dus als klant volledig bouwen!”

Elize Energie Kievitsweg 13, Grijpskerk (0594) 283 590 www.elize.nl Tekst: Miriam Nooi

milieu. De Vries: “Afhankelijk van de markt om ons heen, specialiseren we ons met specifieke expertise. Voor het Noorden betekent het dat we in al deze markten actief zijn met het ontwerpen van technische installaties. Zo hebben we onder andere fabrieken ontwikkeld voor Zeolyst in Delfzijl, kiss skids– dat zijn mobiele productieinstallaties – voor NAM, en het compressorstation bij Scheemda in opdracht van Gasunie. Verder hebben we onder andere een ondersteunende adviseringsrol gehad bij de bouw van de energiecentrale in de Eemshaven.”

Integratie Tebodin biedt als diensten Consultancy, Ontwerp & Engineering, Projectmanagement, Inkoop en Constructiemanagement. Van der Ploeg-Klapwijk: “Het unieke van onze aanpak zit in de integratie van de verschillende diensten. Kijken we bijvoorbeeld naar de energiemarkt, dan is de vraag actueel hoe we die met z’n allen kunnen optimaliseren. De vraag is niet ‘Waar staan we nu met de energie?’, maar ‘Waar gaat het naar toe met de energie?’. De ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op – zeker waar het de groei van de alternatieve energiebronnen betreft – en daar spelen we als advies- en ingenieursbureau voortdurend op in met innovatieve concepten.” Een van deze concepten zijn smart grids waarbij wij onze kennis van gas, processen, balancering en pijpleidingen combineren. Een ander concept is om warmte uit zonne-energie op te slaan om deze beschikbaar te hebben over de seizoenen heen.”

Willem de Vries, business development manager Energie en Hilde van der PloegKlapwijk, marketing manager. Foto: Hans Banus.

Synergie “De integratie van de verschillende diensten van Tebodin creëert een synergie waarmee we ons onderscheiden”, aldus De Vries. “We beheersen van elk project het totale proces, vanaf de eerste oriënterende gesprekken tot en met de oplevering van de installatie.

De opdrachtgever heeft met Tebodin slechts één aanspreekpunt, wat een efficiënte en transparante werkwijze garandeert. Bovendien hebben we als lokale onderneming een groot internationaal kennisnetwerk achter ons staan. Dus waar nodig kunnen we onze kennis aanvullen met de knowhow en ervaring van andere Tebodin kantoren en andere Bilfinger bedrijven, zoals Sunfire met hun expertise van power-to-gas installaties.

Bij het Tebodin kantoor in Groningen werken 140 mensen, vooral Hbo en universitair niveau. Afgelopen jaar zijn twintig nieuwe werknemers aangenomen, een groei die volgens De Vries structureel is. “Met name door de energiemarkt die in al haar facetten explosief groeit.

Het is echt booming business. De vraag is dan ook niet of er werk in te vinden is, maar veeleer ‘Waar halen we de geschikte mensen vandaan? Dat is – naast het genereren van opdrachten – de belangrijkste uitdaging waar we voor staan.’ www.tebodin.com www.bilfinger.com Tekst: Fred Ootjers

SIMoN DE HAAS

Gratis energie met de Intech-Energy boiler Het principe om water in een boiler te verwarmen met energie die opgewekt is door zonnepanelen, is niet nieuw. Revolutionair echter is de Intech-Energy boiler waarbij de zonnepanelen rechtstreeks worden aangesloten op het verwarmingselement van de boiler. Wat in vergelijking met een conventionele zonneboiler een rendement oplevert van tenminste zestig procent.

Technische groothandel Simon de Haas – met sanitair toonzalen in Groningen en Zwolle – is voor Nederland exclusief dealer van dit unieke in Zwitserland ontwikkelde concept.

ter door naar de electra-installatie. Het systeem blijft dus energie produceren!”

Door het water in de boiler rechtsreeks te verwarmen met behulp van zonnepanelen, gaat er geen duurzame energie verloren en wordt ze voor de volle honderd procent benut. Het water uit het buffervat stroomt direct in het leidingstelsel van de CV-ketel, die niet ingeschakeld hoeft te worden wat het gasverbruik aanzienlijk vermindert. “Het komt er dus op neer dat je over een gratis energiebuffer kunt beschikken, waarmee de verwarmingsinstallatie wordt ondersteund of het hele huis verwarmd kan worden, inclusief de warmwatertappunten.”

tweeduizend liter. “Ze zijn daarmee ook interessant voor bijvoorbeeld veehouders. Die hebben voor de spoeling van de melktanks veel warm water nodig, beschikken vaak al over een overcapaciteit aan zonnepanelen en kunnen met het installeren van een Intech-Energy boiler een nóg hoger rendement halen. Gunstig voor de portemonnee en goed voor het milieu!”

Simon de Haas Stavangerweg 14, Groningen (050) 549 18 90 Hoekerweg 7, Zwolle (038) 422 11 55 www.simondehaas.nl

Bij de conventionele zonneboilers zijn de collectoren aangesloten op een buizenstelsel met daarin een vloeistof. Met de opgevangen zonne-energie verwarmt de zonnecollector de vloeistof. De vloeistof transporteert de warmte door het buizenstelsel naar de boiler met leidingwater. De boiler wordt vervolgens aangesloten op een CV-ketel, die het water uit het voorraadvat zo nodig naverwarmt. Albert van der Wal: “Nadeel van dit systeem is dat er energie verloren gaat bij het verwarmen van de vloeistof in het buizenstelsel, nog los gezien van het feit dat die laatste onderhoud – en dus onkosten – met zich meebrengt. Bovendien stopt het conventionele systeem rond de middag met produceren als de boiler warm is. De Intech-Energy of P.V. boiler schakelt de opgewekte stroom ech-

De Intech-Energy boilers zijn leverbaar vanaf 125 liter tot een maximale inhoud van duizend liter en binnenkort zelfs tot

Tekst: Fred Ootjers

Albert van der Wal: “Gratis douchen of je huis verwarmen: wie wil dat nu niet?'

Foto: Hans Banus.

Energie special TARGET HoLDING

Meten = weten = met Big Data besparen + verdienen De energieprijzen zijn de afgelopen jaren fors gestegen en drukken zwaar op het budget van de consument. Aan de stijging van de tarieven lijkt geen einde te komen en die consument kan er ook geen enkele invloed op uitoefenen. Als het aan Target Holding ligt, komt aan die ongebreidelde prijsstijging een eind. Met inzet van grootschalige data intelligentie (Big Data) en onder het motto 'meten is weten', biedt Target Holding de mogelijkheid dat de consument meer grip krijgt op de elementaire basisvoorzieningen gas en elektra.

De energietransitie -de geleidelijke overstap van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen- is een belangrijke oorzaak van een data-explosie op de energiemarkt. Gert-Jan van Dijk, directeur Target Holding: “Vroeger was er in het energienet alleen sprake van éénrichtingsverkeer: die van de leverancier naar de consument. Simpel. Met de overgang naar een duurzame energievoorziening, wordt de consument echter ook steeds meer producent. Denk maar aan de energie die wordt opgewekt met bijvoorbeeld windmolens of zonnepanelen.

Door heel Nederland zie je energiecoöperaties ontstaan waarmee particulieren onafhankelijk willen en kunnen worden van de conventionele leveranciers. Om deze processen adequaat te kunnen ondersteunen, heb je data nodig. Véél data.

Big Data. Die data wordt beschikbaar met de introductie van digitale meters en groeit met de dag, maar het probleem is dat veel particulieren en coöperaties niet weten wat ermee te doen, omdat ze niet over de specifieke expertise beschikken.

gemeten wordt, is feitelijk het eigendom van de consument. Ze mag dus niet zomaar worden gebruikt door de energieleverancier, maar die zal daar op de een of andere manier een vergoeding voor moeten geven. Bijvoorbeeld in de vorm van een reductie op de tarieven. Waaruit maar weer blijkt dat meten niet alleen weten is, maar dat dat weten ook aanzienlijke financiële voordelen voor de consument kan opleveren!”

Target Holding in Groningen biedt oplossingen voor opslag, analyse, verwerking, archiveren en zoeken van grootschalige data intelligentie (Big Data). Ze beschikt over een exclusieve kennisvoorsprong, waarmee onder andere in Noord Nederland economisch rendabele activiteiten worden gestart.

Target Holding stelt haar gespecialiseerde kennis daartoe beschikbaar en weet die data met behulp van patroonherkenning en machine-learning te vertalen in levensvatbare markttoepassingen. Het doel van de coöperatie -grip krijgen en houden op de energieprijs- heeft daardoor een reële kans van om bereikt te worden.”

Nederland kent zo'n zes miljoen huishoudens, waarvan het grootste deel de energie nog altijd geleverd krijgt van de traditionele aanbieders. Veel van die huishoudens beschikken inmiddels over een digitale meter, maar nog lang niet allemaal: het streven is dat in 2020 iedereen over een digitale meter beschikt. Al die huishoudens leveren een enorme hoeveelheid data op, die door Target Holding -in combinatie met data van andere bronnen zoals het weer- winstgevend kan worden gemaakt, daar waar het bijvoorbeeld besparingen betreft. “Zo kunnen we heel nauwkeurig voorspellingen doen over pieken in het energieverbruik en -om maar iets te noemengebruikers stimuleren om niet allemaal tegelijk om zes uur 's avonds de auto aan het stroom te zetten. En wat ook interessant is: de data die bij de mensen thuis

www.target-holding.nl

Gert-Jan van Dijk: 'Met de overgang naar een duurzame energievoorziening wordt de consument steeds meer producent'.

LITEcAD

Litecad brengt toegevoegde waarde in de olie- en gasindustrie Al meer dan 20 jaar detacheert Litecad (Energy) in Hoogeveen technisch personeel (MBo+, HBo, Wo) naar eindgebruikers (o.a. Gasunie, NAM en Vermillion) en ingenieursbureaus in de olie- en gasindustrie, met name in het noorden en oosten van ons land. De werkzaamheden zijn divers en dat vergt van de medewerkers een groot aanpassingsvermogen. Niet voor niets zegt directeur Arjan Poppema wel eens:” De enige constante factor binnen ons bedrijf is de verandering.”

De bijna 200 technische medewerkers van Litecad zijn voor het overgrote deel in vaste dienst van het bedrijf. Een bewuste keuze, zo maakt Poppema duidelijk. “De mensen zijn ons product en door de regelmatig veranderende vraag vanuit de markt en de diverse werkzaamhe-

den, moeten onze medewerkers regelmatig worden bijgeschoold. Wij zijn een continue lerende organisatie. Wat gebeurt er in de markt, welke gevolgen heeft dit en hoe kunnen we daar op inspelen, zijn vragen die we ons vrijwel dagelijks stellen.” opleiding Om inhoud te geven aan die lerende organisatie heeft Litecad een samenwerkingsverband met de Hogeschool Utrecht. “We hebben een aantal postHBO opleidingen van hen geadopteerd en afgestemd op onze dagelijkse praktijk”, geeft Poppema aan. “Uiteraard in overleg met de HBO Accreditatieraad, anders zouden de opleidingen geen waarde hebben. Docenten komen regelmatig naar onze vestiging in Hoogeveen om les te geven. Overigens niet alleen aan onze medewerkers, maar ook aan personeel dat bij onze opdrachtgevers

werkzaam is. Hierdoor zijn we in staat om prima aan te sluiten op wat de markt vraagt.”

De laatste jaren heeft Litecad een sterke groei doorgemaakt. Volgens de directeur zit de kracht van het bedrijf in het feit dat het dicht bij klanten en projecten staat, gedreven en duidelijk is. Daarnaast noemt Poppema de verbondenheid van de medewerkers. “Litecad begon in de jaren tachtig als een familiebedrijf en die uitstraling en die aanpak vindt je nog altijd terug. We moeten allemaal werken, maar organiseren ook veel activiteiten daar omheen. Zo willen we het nuttige met het aangename combineren en daardoor ontstaat verbondenheid en betrokkenheid bij onze organisatie.”

Manier van werken Opvallend is dat Litecad nooit vacatures plaatst, terwijl de roep om nieuwe medewerkers onverminderd groot is. Poppema:” Wij werven nieuwe mensen vooral via via, je moet wel passen binnen deze organisatie en bij onze opdrachtgevers. Dat vraagt om een bepaalde manier van werken, wat vandaag op de ene manier gebeurt, kan morgen wel weer anders zijn.

Verder is een woord een woord en staat veiligheid in alles voorop. Bovendien moet je redelijk zelfstandig kunnen werken, hoewel het steeds vaker voorkomt dat we ook teams van medewerkers detacheren.”

Litecad biedt veel mogelijkheden voor HBO-schoolverlaters en heeft ook afstudeer stageplekken. Wat verder opvalt is het hoge percentage vrouwen die in de technische functies werkzaam zijn. “Een gevolg van ons techniek-op-hakken beleid”, geeft Poppema aan.

Het aanbod van werk is geen probleem, dat is er in ruime mate. Poppema:” In de afgelopen jaren is de focus gericht geweest op bestaande installaties. Hoe kunnen we die optimaliseren en nog veiliger maken. Maar, nu de crisistijd voorbij is, zien we dat bedrijven weer verder kijken.” Als voorbeeld noemt Poppema het beleid rondom storingen. “Voorheen hoefde een storing alleen maar te worden opgelost, maar we mogen nu ook weer kijken naar waar ze vandaan komen. Dat is, net zoals bij al onze andere werk-

zaamheden, een uitdaging die wij graag aan gaan.”

Litecad Hoofdstraat 5 Hoogeveen T: 0528-220 021 I: www.litecad.nl E: info@litecad.nl

Energie special STORK TECHNICAL SERVICES

Diversiteit als kracht

In de afgelopen decennia is Stork Technical Services een vooraanstaande speler geworden in het uitvoeren van onderhoud aan bouwen, onderhouden en optimaliseren van technische installaties in de olie- en gasindustrie en energiecentrales. Dat blijft voorlopig nog wel zo, maar de markt is aan het veranderen en daar wil Stork Technical Services vroegtijdig op inspelen.

“Qua techniek zal die transitie voor ons niet zoveel veranderingen met zich meebrengen”, zegt Eric Aarts, director operations. “Maar, het werk wordt wel anders, we zien daarin echter meer uitdagingen dan moeilijkheden.”

“Wij zijn niet actief betrokken bij de ontwikkeling van mogelijkheden voor duurzame energie, maar als er gebouwd wordt en er is onderhoud nodig, dan komt Stork in beeld. Wij zorgen ervoor dat installaties datgene doen wat de klant er van verwacht. Daarnaast voeren we onderhoud uit, zodat de installaties in

bij Norg.”

De regelgeving ten aanzien van bijvoorbeeld emissies en geluid verandert regelmatig. “Daar spelen wij op in, door vroegtijdig met oplossingen te komen om de installaties aan die nieuwe eisen te laten voldoen. Uiteraard speelt veiligheid daarbij, trouwens overal waar we werken, een belangrijke rol.”

Eric Aarts een uitstekende conditie blijven.”

Veiligheid Ook is Stork nauw betrokken bij de herbouw van installaties. Aarts:” Een goed voorbeeld is het olieveld bij Schoonebeek, dat een paar jaar geleden weer in gebruik is genomen. En momenteel zijn we bezig bij de ondergrondse gasopslag

ODFJELL WELL SERVICES NETHERLANDS

Toonaangevend in veilig boren

Kwaliteit en veiligheid voor mens en milieu zijn in de olie-industrie belangrijke kernwaarden. Odfjell Well Services Netherlands, kort-

weg OWS, levert een groot aantal diensten aan de olie-, gas- en geothermische industrie, zodat genoemde kernwaarden voor diverse

In een vrijwel continue veranderende energiemarkt is Stork dus nadrukkelijk aanwezig. Dat doet het bedrijf al vele decennia lang. Mede dankzij een enorme verscheidenheid aan diensten. “Er zijn maar weinigen die zoveel in huis hebben als wij. Dat is onze meerwaarde in de markt Het feit dat we dankzij dit uitgebreide portfolio geïntegreerde totaaloplossingen kunnen aanbieden, is onze meerwaarde in de markt.”, besluit Aarts.

Stork Technical Services Euvelgunnerweg 12 Groningen T: 050-575 20 00 I: www.storktechnicalservices.com

opdrachtgevers daadwerkelijk waargemaakt worden. Niet voor niets wordt het bedrijf uit Coevorden toonaangevend genoemd in materiaal, manier van werken en veiligheid.

OWS houdt zich met 3 activiteiten bezig.

Het in elkaar zetten van productiepijpen, het verhuren van boorpijpen en allerlei accessoires en een afdeling die ervoor zorgt dat een boorput zo schoon mogelijk wordt opgeleverd, zodat de mantel-

Uw partner uit Hoogeveen op het gebied van zonnepanelen.

Kijk voor referenties op onze site.

Telefoon: +31(0)528-746012 Telefax: +31(0)84-8670998 Internet: http://redasolar.nl

buis, waarmee uiteindelijk het gas of de olie door naar boven komt, zo goed mogelijk naar beneden kan. “Bedenk dat een boring op land gemiddeld varieert tussen de duizend en vierduizend meter en op zee kan oplopen tot wel zesduizend meter”, zegt operations coördinator Marc Rakers.

Strikte normen “Alle productiepijpen, die uiteindelijk die afstand moeten overbruggen, hebben schroefdraad en dat zetten wij in elkaar, volgens strikte normen. We beginnen gemiddeld met een pijp van 30 inch en komen uiteindelijk uit op ongeveer 3,5 inch.” Overigens gebeurt dit werk vaak automatisch en op afstand via remote operated equipment. Immers, de risico’s voor de mens en milieu moeten tot een minimum worden beperkt.

Het bedrijf doet dit voor een groot aantal

opdrachtgevers, in alle delen van Europa. “Voor elke klant streven we naar het bereiken van optimale prestaties en willen we bijdragen aan voortdurende operationele verbeteringen.”

OWS staat wereldwijd bekend als het bedrijf dat de hoogste veiligheidseisen hanteert. “Boren brengt altijd risico’s met zich mee, maar die proberen wij zoveel mogelijk te beperken. Ondanks dat we niet de grootste zijn, weten opdrachtgevers ons mede daarom goed te vinden.”

Odfjell Well Services Netherlands Stephensonweg 18A Coevorden Tel: 0524-527 000 I: www.odfjelldrilling.com

ARENDS TECHNIEK

Superieur in zonnepanelen Geen handvol installateurs voor zonnepanelen, maar een landvol.

Duurzame energie is hot en iedereen probeert een graantje mee te pikken. Arends Techniek in 2e Exloërmond was al die nieuwkomers op de markt vóór en blijft zich onderscheiden door op geen enkele manier concessies te doen aan kwaliteit.

“Helaas laten veel mensen zich bij de aanschaf van zonnepanelen verleiden door de mooie beloften die ze worden gedaan”, weet Marjan Arends, algemeen directeur van Arends Techniek. “De panelen worden tegen onwaarschijnlijke stuntprijzen aangeboden, maar alle waarde is ook hier weer naar z'n geld. De praktijk laat zien dat die installaties niet alleen inferieur zijn van kwaliteit, maar dat het ook structureel aan de techniek mankeert en dat de

levensduur aanmerkelijk korter is dan een zonnepaneel van goede kwaliteit. Wat is dan de winst? Goedkoop blijkt weer eens duurkoop te zijn.”

Arends Techniek levert al complete topkwaliteit zonnepanelen-installaties vanaf zesduizend euro. Voor particulieren – de corebusiness van de onderneming – ligt de terugverdientijd tussen de zeven en acht jaar, voor bedrijven tussen de drie en zes jaar (afhankelijk van onder andere de Energie Investeringsaftrek). Gerekend vanaf het moment van de aanvraag tot en met de plaatsing van de panelen duurt een traject zes weken; de feitelijke montage neemt – afhankelijk van de grootte – gemiddeld slechts één dag in beslag.

Arends Techniek is lid van brancheorganisatie Holland Solar en zit in de afrondingsfase van de toekenning van

Zonnekeur, het Nederlandse keurmerk voor zonne-energie.

Het onderscheidend karakter van Arends Techniek wordt extra geïllustreerd door de toekenning in 2013 van de FD Gazelle Award, een prijs voor het snelst groeiend bedrijf van Nederland. Recent kwam daar een ereplaats voor Marjan Arends bij in The Next Women 100 competitie, de top 100 van meest succesvolle en ervaren vrouwelijke ondernemers in Nederland.

Arends Techniek Zuiderkijl 5, 2e Exloërmond (0599) 67 23 68 www.arendstechniek.nl Tekst: Miriam Nooi Marjan Arends: 'We doen onder geen beding concessies aan onze kwaliteit'.

Foto: Hans Banus.

Energie special VERMILIoN ENERGy

Groter worden in kleine velden Het van oorsprong canadese Vermilion Energy is sinds 2004 actief in Nederland en inmiddels uitgegroeid tot een volwassen gasproducent. De onderneming bevindt zich in een structurele en forse groei.

Vermilion Oil & Gas Netherlands BV is een dochteronderneming van het Canadese bedrijf Vermilion Energy Inc. In 2004 heeft Vermilion zich – door de overname van een aantal velden in Friesland, Drenthe en Noord-Holland - in Nederland gevestigd. Het hoofdkantoor staat in Harlingen, gelegen naast de daar gevestigde gasbehandelingsinstallatie voor het gas uit het Zuidwal gasveld onder de Waddenzee.

Groningen veld “Wereldwijd exploiteert Vermilion gasen olievelden in Canada, Frankrijk, Australië en Nederland”, aldus Fokke Jansma, woordvoerder van Vermilion.

“De bijzondere expertise van Vermilion ligt in het opsporen en in productie brengen van relatief kleinere olie- of gasreservoirs. In Nederland bevinden zich naast het bekende en zeer grote ‘Groningen veld’ een aanzienlijk aantal middelgrote en kleine olie- en gasreservoirs. Het beleid van de Nederlandse overheid is er op gericht om de aardgasproductie uit het ‘Groningen veld’ te ontzien door het stimuleren van de ontwikkeling van deze kleinere reservoirs. Mede hierdoor is het interessant voor Vermilion om in Nederland actief te zijn.”

productie in Nederland uit te breiden door het actief opsporen en ontwikkelen van nieuwe aardgasreservoirs. Sindsdien zijn in Noord Nederlandse een tiental (proef)boringen gedaan. “De ambitie van Vermilion voor de komende tien jaar is een gestage productiegroei te realiseren in Nederland. Die groei moet worden gerealiseerd door forse investeringen in opsporing en ontwikkeling van nieuwe reservoirs, maar ook door uitbreiding van het gebied waarbinnen Vermilion vergunning heeft voor haar activiteiten.” overname Een haalbare doelstelling: de resultaten zijn tot op heden zonder meer zeer bevredigend te noemen. “Tot op heden heeft Vermilion in Nederland een productiegroei kunnen realiseren. Afgelopen jaar zijn meerdere vergunningsgebieden met daarin producerende velden overgenomen en beschikt het bedrijf daarmee nu ook over velden in Zuid-Holland en Noord-Brabant. Hiermee is het gebied

waarbinnen Vermilion vergunning heeft om olie en gas op te sporen en te produceren sinds 2004 meer dan verdubbeld.”

Participatie Hoewel de core business van Vermilion ligt in het opsporen en exploiteren van aardgas, staat ze open voor initiatieven en samenwerking in de transitie naar verduurzaming van de energievoorziening. “We sluiten niets en niemand uit.

Waar er mogelijkheden zijn tot integratie, zullen we ons zeker serieus inzetten om mogelijkheden te benoemen en indien haalbaar hierin te participeren. De focus ligt echter op onze core business.

Dat is de basis die nodig is om ook in deze nieuwe rol te kunnen meespelen."

Groei De groei van de onderneming laat zich niet alleen zien in de gestage uitbreiding van het hoofdkantoor in Harlingen, maar ook in de groei van het personeelsbestand. Met ruim honderd arbeidsplaat-

sen is Vermilion een van de grotere werkgevers in de regio Harlingen. Er is vooral vraag naar professionals in de industrie.

“Met onze activiteiten in Nederland heb je heel wat gekwalificeerde mensen nodig. Voor een groot deel vinden we die in Noord Nederland, maar we zijn ook voor een deel afhankelijk van specialisten uit andere landen. De uitdaging is: hoe krijg je kandidaten zover dat ze kiezen voor een baan in Harlingen en niet aan het werk gaan bij collega’s elders in de wereld? Wat kunnen we ze als Vermilion méér bieden?”

kunnen realiseren. In Nederland hebben we in dat verband in 2014 voor het eerst de status ‘Great Place To Work’ gekregen, een kwalificatie die de vestigingen in Canada en Frankrijk al jaren hebben.

Een betere aanbeveling als werkgever kun je haast niet krijgen!”

www.vermilionenergy.com Great Place To Work “Om te beginnen natuurlijk al het mooie van de provincie”, lacht de geboren en getogen Fries Fokke Jansma. “Verder kennen we uiteraard goede arbeidsvoorwaarden die horen bij de internationale ambitie van Vermilion, zoals standaard een vast contract. Vermilion ziet haar werknemers als één van de belangrijkste pijlers van het bedrijf om haar ambitie te

Ambitie In de eerste ‘Hollandse‘ jaren lag de focus van het bedrijf op het optimaliseren van de productie uit de overgenomen velden. Vanaf 2008 is een programma gestart om de bestaande

Tekst: Fred Ootjers

EEW ENERGy FRoM WASTE

EEW-centrale levert bijdrage aan milieu en klimaat Energie uit afval winnen is niet nieuw. Maar, de manier waarop dit bij EEW Energy from Waste Delfzijl gebeurt, mag rustig vooruitstrevend worden genoemd. “We beschikken over één van de schoonste en meest efficiënte en effectieve verbrandingsovens in Europa”, zegt directeur Horst Bieber.

Niet alleen wordt afval omgezet in stoom en stroom, dat door omliggende bedrijven wordt gebruikt, ook de reststoffen worden volledig hergebruikt, zodat aan het einde van de cyclus echt niets over blijft.

EEW is een onderneming die in Duitsland over 16 fabrieken beschikt en waar al sinds 30 jaar energie uit afval wordt gewonnen. De EEW-centrale in Delfzijl, de eerste buitenlandse vestiging voor EEW, werd in 2010 in gebruik genomen, vergde een investering van 161 miljoen euro en beschikt over 2 verbrandingslijnen. De centrale heeft een capaciteit van maximaal 384.000 ton, 56% van de energie die wordt opgewekt is groen.

Gemeenten Gezien het feit dat een gemiddeld gezin circa 800 kilo afval per jaar produceert, kan het afval van ongeveer 500.000 gezinnen in de EEW-centrale worden verbrand. Dat aantal wordt momenteel niet gehaald. “Veel gemeenten zitten aan con-

In 2013 ontving EEW Delfzijl de Performance Award 2013 voor arbeidsprestaties, waarmee het werd gekozen tot de beste fabriek binnen EEW. “Daar zijn we hartstikke trots op”, aldus Bieber en Oost.

werking, zoals wij hier toepassen, is een dragende steunpilaar in een moderne en duurzame afvalverwijderingsindustrie en levert een belangrijke bijdrage aan de milieu- en klimaatbescherming.”

tracten vast”, geeft productieleider Henk Oost aan. “We streven er echter naar zoveel mogelijk gemeenten uit de omgeving aan ons te binden, omdat daarmee ook het transport van het afval tot een minimum kan worden beperkt.”

Afval dat overigens over de weg, spoor en het water wordt aangevoerd. Bieber:” Om onze capaciteit toch te kunnen halen, doen we ook zaken met buitenlandse partijen, vooral uit Engeland. Dat wordt per schip aangeleverd.”

Strengste eisen EEW doet geen enkele concessie aan het milieu. “We voldoen aan de strengste eisen die er in Nederland gelden en gaan daarin zelfs verder dan in Duitsland”, geeft Bieber aan. “Dat begint al bij de verbranding in de ketel, waar eventueel aanwezige schadelijke stoffen volledig vernietigd worden. Vervolgens worden de rookgassen aan de daarop aansluitende vijftrappige rookgasreiniging onderworpen, waardoor schadelijke stoffen tot een minimum worden herleid. Het rookgas verlaat uiteindelijk de installatie

via de beide 70 meter hoge schoorstenen.” “Dit gas is niet meer vervuilend dan wat er bij mensen thuis uit het rookkanaal van de CV-ketel komt”, voegt Oost er aan toe.

Steunpilaar “Deze fabriek dient als voorbeeld richting toekomst”, zegt Bieber. “Er is in Europa immers nog genoeg te doen. Met name in de zuidelijke landen, maar ook in Oost-Europa zijn de mogelijkheden van dit type verbrandingsovens nog lang niet doorgedrongen. Thermische afvalver-

EEW Energy from Waste Delfzijl B.V. O 38 Delfzijl T: 0596-674 211 I: www.eew-energyfromwaste.com

Energie special RoPE AccESS NooRD

BAKKER GRoEP coEVoRDEN B.V.

Van schrootverwerker tot Hoog-werkers first class Service Provider in energie

Er gaat binnen het bedrijf de legende dat een letterlijke confrontatie (lees: botsing) op een kruispunt ergens in Schoonebeek destijds tussen schroothandelaar 'opa' Bakker en iemand van de NAM, het begin was van de samenwerking tussen beide bedrijven.

Een samenwerking die er toe heeft geleid dat de Bakker Groep coevorden is uitgegroeid tot een onderneming die producten en diensten biedt aan opdrachtgevers die voornamelijk actief zijn in de verschillende sectoren binnen de olie-, gas- en geothermie-industrie.

De aanwezigheid van de Bakker Groep in Coevorden laat zich historisch verklaren door de oliewinning in de regio. Frans Hagel, managing director: “Het is geen common knowledge, maar de regio ZuidOost Drenthe heeft ná Aberdeen in

Schotland de tweede grootste concentratie van olie- en gas gerelateerde bedrijven. Wij zitten hier met ons bedrijf op een locatie van ruim 200.000 vierkante meter bedrijfsterrein, waar de Hulteweg dwars doorheen loopt. Aan de ene kant van de weg is de One-Stop-Shop gelegen, aan de andere kant het kantoor, de verhuur, onderhoud en service afdeling Bakker Oilfield Supply.”

warehousing en well service assistance.

“In basis zijn we actief in de handel, service, verhuur en One-Shop-Stop. Bij de handel hebben we de hele wereld als klant. De service concentreert zich met name op Nederland met de ambitie om die uit te breiden naar Europa, het afzetgebied waarin we met de verhuur en One-Stop-Shop al een sterke positie hebben opgebouwd.”

Het is als beroep nog altijd een redelijk onbekend fenomeen, weet Dirk Jaeger, een van de twee eigenaren van Rope Access Noord in Groningen. En dat ondanks het feit dat het letterlijk en figuurlijk een hoog spectaculair gehalte heeft. En dat je de beoefenaars ervan in alle denkbare bedrijfssectoren kunt tegenkomen.

Het dienstenpakket van Bakker Groep Coevorden richt zich op de verkoop en verhuur van onder andere separatoren, geluidwerende wanden, well test equipment, degassers, flow control producten, pipe handling machines en het leveren van operators, tot dienstverlening en activiteiten als project-, en beheermanagement, onderhoud, testen, traceability, opslag van materiaal, reparatie van tubing, casing en drill pipes, het produceren van cross-overs, logistics,

Grote gerenommeerde internationale energiespelers en specialistische servicepartijen behoren tot de vaste klanten van Bakker Groep Coevorden waarbij er de laatste jaren ook sprake is van een toename van de vraag naar producten en diensten voor geothermie. Energie opgewekt uit geothermie -of aardwarmtewint meer en meer terrein als alternatief voor traditionele delfstoffen als aardgas en aardolie. “Als Bakker Groep zijn we op dit moment betrokken bij zeven geothermie projecten in Nederland. Daarnaast zijn we actief betrokken bij de herontwikkeling van het olieveld in Schoonebeek. We investeren voortdurend in de kennis van onze mensen en zijn met 160 werknemers een sterke en nog steeds groeiende regionale werkgever. Goede mensen vinden op alle niveau's blijft een voortdurende uitdaging, maar dankzij actieve samenwerking met adequate opleidingsinstituten in Emmen, Zwolle en Hoogeveen slagen we daar tot nu toe gelukkig goed in!”

We kennen ze natuurlijk vanuit de bergsport, de alpinisten die het beklimmen van een berg als uitdaging zien. Een discipline die al langere tijd ook een andere toepassing kent, namelijk het verrichten van allerhande werkzaamheden op plekken waar je met de conventionele apparatuur niet bij kunt. Jaeger: “Manbakjes en hoogwerkers zijn maar beperkt in hun bereik. Of je kunt niet bij de werkplek komen omdat de machine te zwaar is, waardoor je het risico loopt dat je een ondergronds leidingnet vernield. En praten we over onderhoud of reparatie aan de binnenzijde van bijvoorbeeld opslagtanks, dan kun je daar met geen kraan of welk ander hijsapparaat dan ook bij komen. Zo zijn er nog duizenden andere voorbeelden te bedenken waar je de klus alleen maar kunt klaren vanuit deze methode van werkpositionering, hangend aan een lijn.”

Bakker Groep coevorden B.V. De Hulteweg 10, Coevorden (0524) 599 666 www.bakkergroep.nl

DE INNoVATIESPoTTER / GGNI

Is ondernemen in de energiesector uw droom, dan zijn wij uw partners!

De energiemarkt is wereldwijd volop in ontwikkeling. Dit biedt ongekende mogelijkheden voor het vermarkten van nieuwe producten en diensten. In het Noorden zijn al tal van nieuwe bedrijven opgericht.

Global Gas Network Initiative en de Innovatiespotter zien nog veel meer mogelijkheden om energiegerelateerde bedrijven uit te laten groeien tot ondernemingen met internationale allure. De sleutels tot succes zijn kennis, toegang tot nieuwe markten en professionele business development partners.

Bedrijven als Gasunie, GasTerra en NAM stellen kennis op het gebied van gas en energie beschikbaar via Energy Valley en Energy Academy Europe.

Toegang verschaffen tot nieuwe markten is het expertisegebied van de Innovatiespotter en GGNI. GGNI doet dit wereldwijd, de Innovatiespotter vooral in Nederland. GGNI is opgezet om de Nederlandse energiekennis juist internationaal te promoten. Ondernemers Huub van Haelen en Volko de Jong hebben het

Veiligheid Een avontuurlijke baan, maar absoluut geen werk voor wie het alleen maar begonnen is om het verleggen van de eigen grenzen. “Veiligheid is de allerbelangrijkste factor in ons beroep. Mensen werken daarom ook nooit alleen, maar minimaal met z'n tweeën. Die tweede is stand-by als rescue-man en omgekeerd.

Daarnaast is hij ook de persoon die alle benodigde materialen aanreikt aan degene die met het eigenlijke karwei bezig is.”

Uitzonderlijk De disciplines die de mensen binnen Rope Access Noord verrichten zijn even divers als de bedrijfssectoren. Derk Battjes, mede-eigenaar: “ Nemen we de energiesector – en dan vooral de offshore – dan kom je alleen daar al een enorm aantal specialismen tegen. Wij hebben voor elk specialisme de juiste man in ons bestand staan om in te zetten – het zijn inderdaad overwegend mannen die dit werk doen – in de meest uiteenlopende technische beroepen. Lassers, schilders, monteurs, elektrotechnici: alle beroepen

door partners A.Hak, Iv-Oil & Gas, Ortec en Witteveen+Bos. Daar waar gas en duurzaamheid een rol spelen in de energiemix, zoals in Saoedi Arabië, inventariseert GGNI de kansen om met geïnteresseerde partijen markten te ontwikkelen.

V.l.n.r.: Ivo Lochtenberg, kwartiermaker Stichting Groningen Noord; Gea Vellinga, directeur Q-modus B.V.; Huub van Haelen, managing partner GGNI; Volko de Jong, managing partner GGNI; Abdullah I. Almojel, managing director Global Dimension for Education and Training. Foto: Hans Banus.

initiatief van onder andere de Gasunie overgenomen en uitgebouwd tot een in-

ternationale business development organisatie. Zij worden daarbij ondersteund

De Innovatiespotter van Q-modus helpt bij het ontwikkelen en vermarkten van producten en diensten. Het online informatiesysteem geeft toegang tot alle energie- én niet energiegerelateerde bedrijven in Nederland, inclusief de ketens, om partners en klanten te vinden.

Via een abonnement of maatwerkopdracht kan men van deze dienst gebruik maken.

GGNI en de Innovatiespotter zetten, samen met Energy Academy Europe en de RUG, hun kennis en netwerken in bij Energy VentureLab. Energy VentureLab

die je op de grond ook tegenkomt, maar nu uitgevoerd op grote hoogte en onder uitzonderlijk condities. Vanzelfsprekend zijn onze mensen specialist binnen hun vakgebied, maar zijn ze daarnaast ook IRATA-gecertificeerd. IRATA is een internationaal kwaliteitskeurmerk voor het uitvoeren van werkzaamheden op hoogte en wordt alleen toegekend aan getrainde personen en aan bedrijven die aan zeer strenge veiligheidseisen voldoen.”

Diepte Overigens werkt Rope Acces Noord niet alleen op hoogte, maar ook op diepte. Jaeger: “Dan kun je denken aan de monopile – windmolenpaal - van offshore windmolens. Die schachten vergen op gezette tijden inspectie en onderhoud en we dalen dan af tot dieptes van twintig meter. Door een ruimte die niet breder is dan een mangat, maar ook hier weer altijd onder toezicht van een mangatwacht.

Méér nog dan in veel andere beroepen kun je je bij werken op hoogte en diepte geen enkele fout veroorloven.”

Rope Access Noord info@ropeaccesnoord.nl www.ropeaccesnoord.nl Tekst: Fred Ootjers

is onderdeel van VentureLab Noord-Nederland, een business accelerator voor (startende) ondernemers. In dit topprogramma werken ondernemers in een uniek ecosysteem aan de groei van hun bedrijf. Deelnemende bedrijven groeien na een jaar gemiddeld met maar liefst 10 fte.

Meer informatie en aanmelden voor deelname via Gea Vellinga, operationeel verantwoordelijk voor VentureLab Noord-Nederland: (050) 313 48 98 / g.vellinga@venturelabnoordnederland.com. www.ggni.nl www.innovatiespotter.nl www.venturelabnoordnederland.com/energy-venturelab

Energie special VENKo ScHILDERWERKEN

Specialisten in grootschalige metaalconservering

Je staat er niet bij stil, tot je ze opeens door de hoogspanningsmasten ziet klauteren: de schilders bewapend met kwast en hogedrukspuit. En je beseft: maar natuurlijk, die stalen kolossen vragen op gezette tijden óók om een nieuwe lik verf. Gerede kans dat die schilders bedrijfskleding dragen met de naam ‘Venko Schilderwerken’ op hun rug: de specialisten uit Hoogeveen in grootschalige metaalconservering.

exploitant van het platform zelf achter allerlei contractors aan moet; in ons concept regelen wij dat. We komen dan ook niet met drie of vier man naar het karwei, maar met een ploeg van tachtig, waarvoor een apart accomodatieplatform naast het platform wordt geplaatst.

Een ‘wooneiland’ waar onze mensen voor de duur van de werkzaamheden in wisselende ploegen verblijven. Een innovatief concept, dat onder andere heeft geresulteerd in de totaalaanpak van die vijfendertig platforms voor Shell.”

Nog een jaar te gaan en Venko –niet te verwarren met het dropjesmerk…- viert haar veertigjarig bestaan. In 1975 bescheiden begonnen met een handvol mensen is het bedrijf door de jaren heen uitgegroeid tot een onderneming met 450 professionals en met diverse vestigingen in heel Nederland, een dependance in België en één in Engeland.

Gerrit Ekkel, business unit manager: “De corebusiness destijds was het onderhoud van hoogspanningsmasten. Dat maakt nog altijd een belangrijk deel uit van de werkzaamheden van Venko, maar daar zijn geleidelijk aan andere marktsegmenten zoals infra, industrie, marine en niet te vergeten offshore bijgekomen. Om een idee te geven van wat we op dit moment onder andere in opdracht hebben: de totale renovatie van circa tachtig hoogspanningsmasten op onder andere de hoogspanningslijn tussen Zwolle en Ens en het traject tussen Zwolle en Hengelo, en voor wat betreft de offshore zijn we met schilderonderhoud bezig aan twee grote en zo’n acht kleinere platforms op de Noordzee. De twee grote – waarvan één van de Shell- maken onderdeel uit van een raamcontract voor

Visie Venko is in de afgelopen vier decennia meegegaan op de golven van de groei van de totale energiesector. Barth: “Er zijn méér hoogspanningsmasten en olie- en gasplatforms bijgekomen en de bestaande installaties vergen voortdurend onderhoud. Relatief nieuw voor ons zijn de conserveringswerkzaamheden aan windmolens. We doen al schilderonderhoud aan molens van het Amaliapark voor de kust van IJmuiden en we hebben recent op verzoek een presentatie gehouden voor het te bouwen windmolenpark Gemini in de Waddenzee. Als Venko houden we echter vast aan de visie van een geleidelijke groei. Een visie waarin kwaliteit boven kwantiteit wordt verkozen en waarmee we ons sinds 1975 in de onstuimige markt die ‘energie’ heet altijd hebben onderscheiden.”

de totale renovatie van meer dan vijfendertig platforms in de komende vier jaar.”

Totaalconcept Naast Shell/NAM heeft Venko andere grote opdrachtgevers als Total, Gaz de France, Gasunie en Tennet en voert ze al sinds de oprichting van het bedrijf metaalconserveringswerkzaamheden uit voor Rijkswaterstaat. “Duurzaamheid is een van de kenmerken van Venko”, aldus project manager Jørgen Barth. “Wat is conserveren ter voorkoming van corrosie anders dan werken aan duurzaamheid, nietwaar? Het is het wezen van

onze business. Inherent daaraan werken we echter ook aan duurzaamheid in relaties. Er zijn binnen onze branche natuurlijk meerdere spelers, waar we ons graag van willen onderscheiden. Dat doen we door met de beste mensen, materialen en producten te werken, door een flexibele werkhouding –improviseren wanneer de situatie daar om vraagt en toelaat- en door voortdurend alert te zijn op en met innovaties.Waar we ons als Venko daarnaast in het bijzonder in onderscheiden, is ‘het wegnemen van de buikpijn bij de opdrachtgever’. Wij bieden een totaalconcept aan waarmee de klant alle zorg uit handen wordt geno-

men voor wat betreft de metaalconservering en eventueel bijkomende werkzaamheden van zijn installaties.”

Basis Als voorbeeld haalt Ekkel het onderhoud aan van een productieplatform. “De basis van het schilderwerk is en blijft de schilder. Voor klein onderhoud aan een platform volstaan drie of vier schilders, maar we bieden daarnaast een concept aan waarin in één keer het gehele platform wordt aangepakt. We nemen dan alle relevante werkzaamheden op ons, waaronder bijvoorbeeld het steiger- en isolatiewerk. Nu is het vaak nog zo dat de

VENKo Schilderwerken www.venko.nl

Tekst: Fred Ootjers

VIcoMA ENGINEERING

Veelzijdig in engineering vervangen van besturingspanelen tot het uitbreiden en moderniseren van installaties.”

Ze vierden in 2012 als familiebedrijf -in de branche op zich al uniek- hun vijftigjarig bestaan.

Vicoma Engineering is als ingenieursbureau sinds 1962 actief in de wereld van technische installaties en biedt vanuit zeven vestigingen in Nederland -met Groningen als meest noordelijke- aanvullende technische expertise, van detail-engineering tot en met het gehele projectmanagement.

De oorsprong van Vicoma ligt in de piping, maar in de achterliggende vijf decennia heeft de onderneming een zeer ruime en gedegen ervaring opgedaan in het ontwerpen van complete processsystemen. In de chemische en petrochemische industrie, maar ook bij opdrachtgevers in de offshore, papier- en voedingsmiddelenindustrie. Koos Bos, Manager Groningen Vicoma: “Elke dag realiseren we innovatieve oplossingen voor productieprocessen en opslag- en transportsystemen. Het werkterrein is breed: we zitten zowel in de nieuwbouw -greenfield- als in de vervanging en onderhoud -brownfield-, we participeren in gecompliceerde en uitgebreide opdrachten, maar ook in het verhelpen van relatief eenvoudige problemen. En we zijn als partner vanaf het eerste advies tot en met de definitieve oplevering nauw bij elk project betrokken. Onze projectmanager fungeert daarbinnen als een verlengstuk van de opdrachtgever en neemt alle zorg en verantwoordelijkheid uit handen, zodat die laatste zich op zijn eigenlijke corebusiness kan concentreren.”

Unieke positie De status van familie-onderneming maakt dat Vicoma volkomen onafhankelijk in de markt kan opereren. Bos: “We maken geen onderdeel uit van een grote nationale of internationale holding, wat ons een unieke positie geeft. Binnen het bedrijf zelf vertaalt zich dat door een grote mate van betrokkenheid van de werknemers. Er is vrijwel geen verloop en onze klanten krijgen altijd te maken met dezelfde vertrouwde mensen. Continuïteit wordt door Vicoma als credo hoog in het vaandel gedragen, ook en juist ten aanzien van de opdrachtgever. We zetten in op een duurzame relatie die -behalve

Koos Bos (l), Manager Groningen Vicoma en Wim Vitters, Manager Electrical & Instrumentation. Foto: Hans Banus

Expansie energie Een verder expansie van Vicoma wordt sinds 2006 gezocht en gevonden in de energiesector. Wim Vitters, Manager Electrical & Instrumentation: “We zijn de focus meer en meer gaan leggen op het ontwerpen van processystemen voor de aan de energie gerelateerde industrie.

Inmiddels hebben we met onder andere

GDF Suez, Eneco, Tennet, Gasunie en Enexis een paar grote opdrachtgevers in portefeuille, waarvoor we de engineering verzorgen. Dat kan zijn het ontwerpen van een geheel nieuwe procesinstallatie, maar ook het aanpassen van bestaande systemen aan veranderende omstandigheden. Zo verrichten we voor de Gasunie multidisciplinaire projecten, van het

op het leveren van een uitstekende technische expertise- gebaseerd is op vertrouwen en een persoonlijke betrokkenheid. Bij elk project, groot of klein, wil Vicoma de partner zijn die denkt en werkt naar het gegeven dat het leveren van toegevoegde waarde geen extra is, maar een eerste vereiste.”

Vicoma Engineering Van Elmptstraat 16.13, Groningen (050) 312 04 99 www.vicoma.nl Tekst: Fred Ootjers

Energie special RoyAL HASKoNINGDHV

Werken aan concrete oplossingen voor een duurzamere maatschappij op dit moment staan we in onze samenleving voor uiteenlopende uitdagingen op gebied van de energievoorziening, grondstoffen, afval, luchtkwaliteit, gezondheid, veiligheid en ruimtelijke ordening.

Royal HaskoningDHV werkt daarom samen met partners aan concrete duurzame oplossingen.

Zij brengt als onafhankelijk ingenieurs- en adviesbureau de benodigde partijen met hun specifieke kennis bij elkaar, en voegt daar haar eigen expertise aan toe. Zodoende komt zij tot nieuwe concepten en oplossingen voor zowel de opdrachtgever als omgeving.

Royal HaskoningDHV heeft kantoren over de hele wereld, met een sterke basis in Nederland. Het bureau richt zich op negen verschillende werkvelden, waaronder Planning & Strategy, Infrastructure, Buildings en Industry, Energy & Mining. “In Noord-Nederland zitten met name experts op het gebied van stedelijke en regionale gebiedsontwikkeling, gebouwen, infrastructuur, industrie en energie”, vertelt Ronald Eenkhoorn, senior adviseur Energie-infrastructuur & Duurzame Mobiliteit. “Sleutelbegrippen binnen de aanpak van ons bureau zijn kennis en ervaring in de regio, het delen van kennis en een krachtige samenwerking met partners in de regio. Uit het samenbrengen van die verschillende factoren formuleren wij – aangevuld met onze eigen kennis - een advies, dat al veelvuldig heeft geleid tot innovatieve oplossingen en effectieve werkmethodes

Sandra Bos, adviseur Energie & Milieu en Ronald Eenkhoorn, senior adviseur Energie-infrastructuur & Duurzame Mobiliteit. Foto: Hans Banus. en technieken.”

Drachtsterweg Zo is Royal HaskoningDHV het adviesbureau voor het project ‘Duurzame Drachtsterweg’ in Leeuwarden, een groot en gecompliceerd infrastructureel werk waaronder de aanleg van een tunnel en aquaduct. Sandra Bos, adviseur Energie & Milieu: “De opdracht van de gemeente Leeuwarden was om alle energie die straks nodig is voor het beheer van de weg, zelf op te wekken. Door de aanleg van een nabijgelegen zonnepanelenpark zal dat beheer na oplevering van het bouwwerk energieneutraal zijn en komt

alle benodigde energie voor verlichting en pompen en installaties via PV-cellen op het net. Daarnaast hebben we ook een adviserende rol bij de aanleg van de Haak om Leeuwarden, waar een drietal zonnepanelenparken worden aangelegd.

We adviseren over hoe het viertal PVprojecten in de markt gezet kan worden.

Voor het Noorden zijn deze projecten bijzonder, maar ook landelijk trekken ze de aandacht van partijen die zich op welke manier dan ook bezig houden met de energietransitie. Niet zonder trots vermelden we dan ook graag dat we genomineerd waren voor de “HIER Energie

Nul prijs”, waarmee we goed scoorden.

(De eerste prijs ging echter naar onze collega’s van de Weg van de Toekomst).”

Gebieden Energieneutraal (GEN) Een ander project waarbij Royal HaskoningDHV als mede-initiatiefnemer is betrokken, is GEN (Gebieden Energie Neutraal). Bos: “We werken daarin samen met marktpartijen als BAM en Eneco en met kennisinstellingen als TNO. De inzet is om de energietransitie in de bestaande gebouwde omgeving te versnellen. Onder die gebouwde omgeving worden met name woningen,kantoren, scholen, winkels en maatschappelijk vastgoed gerekend. Van groot belang vinden we in GEN de participatie van zoveel mogelijk stakeholders: de gemeente, corporaties, bewoners en gebruikers. Op dit moment zitten we in de implementatiefase van de gebiedsgerichte benadering. Afgelopen jaar is in Apeldoorn bijvoorbeeld door zo’n 20 partijen hard samengewerkt in het streven de wijk Kerschoten energieneutraal te krijgen. De techniek, de financiën, en participatie en samenwerking, het komt allemaal evenwichtig aan bod. Op dit moment bereiden we op verschillende plaatsen in Nederland driedaagse werksessies voor om onze kennis te delen en om gemeenten en burgers op gang te helpen naar een energieneutrale wijk, met lagere woonlasten en huizen met meer comfort.

Ook in het Noorden is serieuze belangstelling voor de gebiedsgerichte aanpak van GEN.” Power to Gas Door de toenemende inzet van duurzame energiebronnen (wind en zon) ontstaat er een steeds sterker fluctuerend aanbod van elektriciteit, die niet altijd gelijke tred houdt met de vraag. De wind waait niet altijd en de zon schijnt niet altijd wanneer elektriciteit ook daadwerkelijk nodig is, waardoor er tijdelijke tekorten

of overschotten ontstaan. Hierdoor neemt de behoefte aan grootschalige elektriciteitsopslag sterk toe. Power to Gas (het omzetten van elektriciteit in gas) biedt daarvoor een oplossing. In samenwerking met het Duitse iNTiS heeft Royal HaskoningDHV in 2013 een studie uitgevoerd naar de mogelijkheden van grootschalige en kleinschalige Power to Gas toepassingen, in Noord-Nederland en Duitsland. Eenkhoorn: “In opdracht van de Provincie Groningen en Energy Valley hebben we vervolgens een Roadmap Power to Gas opgesteld. Hierin zijn de stappen beschreven die moeten worden ondernomen om Power to Gas te realiseren in Noord-Nederland. Recent is bekend gemaakt dat in Delfzijl binnen twee jaar de eerste grootschalige Power to Gas-installatie gebouwd zal gaan worden van maar liefst 12 Megawatt. Tijdens het tweedaagse werkbezoek in mei dit jaar van Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima aan Noord-Duitsland, ondertekenden een aantal Nederlandse en Duitse bedrijven en de provincie Drenthe een Letter of Intent voor de bouw van een Power to Gas-fabriek op het Energie Transitie Park bij Attero in Wijster. Innovatieve en duurzame oplossingen waarin wij als Royal HaskoningDHV voor onszelf een belangrijke rol zien weggelegd.”

Royal HaskoningDHV Chopinlaan 12, Groningen (088) 348 53 00 www.royalhaskoningdhv.com Tekst: Fred Ootjers

Energie special

AARTEN ENERGy SoLUTIoNS

Samenwerking is sleutel tot energietransitie volgens AES

Als het om duurzaamheid gaat, is samenwerken het sleutelwoord.

Dit stellen Thijs en Roel Aarten van Aarten Energy Solutions (AES). Zij dragen bij aan het creëren van maatschappelijk draagvlak in de Nederlandse energietransitie.

Fossiele brandstoffen raken op, het klimaat verandert, de vraag naar energie neemt toe, de wereldbevolking groeit en dat terwijl er in de toekomst niet voor iedereen voldoende voedsel en water is.

Enkele uitdagingen waar de wereld haar tanden in mag zetten. Er zijn verschillende oplossingen voor het energievraagstuk. Energiebesparing is het voornaamste, maar ook nieuwe energiesystemen zoals zon- en windenergie zijn belangrijk. Daarnaast zijn nieuwe technieken met betrekking tot de opvang van CO2 relevant. Maar minstens zo noodzakelijk is dat er een gedragsverandering bij de bevolking tot stand moet komen met betrekking tot energiegebruik. Om dat te bereiken, moet je ze wel optimaal informeren over, en betrekken bij de transitieplannen.

En daar valt nog veel in te winnen, stellen Roel en Thijs Aarten. Thijs Aarten is oprichter van Aarten Wind Solutions (AWS) en Aarten Management & Consultancy (AMC), die samen AES vormen.

Hij heeft 33 jaar werkervaring in de ener-

giesector. Onder andere Shell, Pakhoek, Vopak en KEMA pronken op zijn cv. Hij heeft in verschillende landen gewerkt en weet dus wat voor trends er elders in de wereld spelen. AWS medeoprichter Roel begon zijn loopbaan in de Eemshaven en richt zich ook op consultancy en projectmanagement in de energiesector.

voorbeeld op het gebied van geluid door turbines. Daar gaat dit platform onafhankelijke antwoorden op geven, waaronder eventuele minderheidsstandpunten. Deze deelt het platform vervolgens met de maatschappij zodat zij een beter beeld krijgen van het hoe, wat en waarom. En het platform nodigt uit voor dialoog.’

Roel: ‘Er zullen in de toekomst enorm veel veranderingen plaatsvinden. Hoe het er qua energievoorziening over 30, 40 jaar precies uitziet, is lastig te zeggen, maar hernieuwbare energie door wind, zon, water, biomassa et cetera gaat een essentiële plaats innemen. Dit creëert veel werkgelegenheid om alle duurzaamheidsprojecten uit te voeren. Maar ook huiselijk gemak doordat in huis meer wordt geautomatiseerd om energieverbruik te minimaliseren.’

Thijs is ook betrokken bij het Nationaal Kennisplatform Laadinfrastructuur (i/o). Dit platform gaat over de publiek toegankelijke laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen in Nederland. Ook binnen dit platform participeren de vijf O’s.

‘De key is samenwerking’, benadrukken Roel en Thijs. ‘Transitie vereist natuurlijk visie, leiderschap, pragmatisme en passie, maar vooral samenwerken. Want het is niet alleen de overheid die de genoemde problemen moet oplossen, iedereen heeft die verantwoordelijkheid.’

Dit soort grootschalige veranderingen vragen om draagkracht. De huidige discussie over windmolens op land laat zien dat die draagkracht er niet altijd is. Een kennisplatform zal hiervoor een positieve bijdrage leveren. Thijs: ‘Dit jaar start het onafhankelijke kennisplatform windenergie. In eerste instantie als pilot. Binnen dit platform brengen we de vijf O’s bijeen: omwonenden en organisaties, ondernemers, overheden van lokaal tot landelijk, onderzoek en onderwijs. Er leven veel vragen in de maatschappij – bij-

www.aarten-es.nl

NHL HoGEScHooL

Kenniscentrum Duurzame Energie

Volgens de meest recente berekeningen van de Rijksdienst voor ondernemend Nederland kampt een op de vier ondernemers in de windenergiesector met het probleem van het vinden van geschikt personeel. Naar verwachting zal er met name op het gebied van ontwerp, onderzoek en consultancy de komende tien jaar een verdrievoudiging van het aantal banen plaats vinden, een ontwikkeling waar NHL Hogeschool in Leeuwarden adequaat op anticipeert met een Kenniscentrum Duurzame Energie.

“Als NHL Hogeschool dienen we een tweeledig doel: het bieden van onderwijs aan studenten en het verrichten van toegepast onderzoek voor bedrijven”, vertelt Woud van Woudenberg, project manager. “Vóór alles zijn we echter een ken-

nisinstituut waar studenten worden opgeleid voor de beroepspraktijk. Daarin verschilt het HBO-onderwijs wezenlijk van het WO-onderwijs: als NHL zijn we vooral gericht op het toepassen en verder verfijnen van kennis en minder op het ontwikkelen ervan. In de praktijk ligt dat echter een stuk genuanceerder en zijn er tal van overlappingen en kruisbestuivingen. Feit blijft dat het onderwijs dat aan de NHL wordt gegeven sterk vraaggericht is en dat we vanuit die opstelling nauwe contacten onderhouden met het bedrijfsleven.”

Versterken “In de ontwikkeling van het Kenniscentrum Duurzame Energie heeft de overheid middels subsidie van de provincie Fryslân, de gemeente Leeuwarden, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) een financiële en het NHL alsook het bedrijfsleven vooral een in-

Studenten bezig met de ontwikkeling van een windmolen-concept in het kader van een internationaal windenergie-contest, een initiatief van NHL.

houdelijke bijdrage geleverd”, aldus Tjerk Jansma, project manager Hot Spots Duurzame Energie. “Onderwijs en bedrijfsleven kunnen elkaar op een positieve en constructieve manier beïnvloeden en versterken. Als NHL profiteren we van de kennis van het bedrijfsleven onder meer door de verschillende lectoraten die verbonden zijn aan het Kenniscentrum Duurzame Energie. Verzorgd door ervaren veelal hoger opgeleide mensen die een grote expertise in de praktijk hebben opgebouwd.”

Lectoraten De lectoraten verbonden aan het Kenniscentrum Duurzame Energie ressorteren onder het Instituut Techniek van de NHL, voorheen de HTS en maken onderdeel uit van de reguliere opleidingen.

Achtereenvolgens zijn er de lectoraten Zonnestroom & Vervoer, Windenergie, Maritieme Innovatieve Techniek, Computer Vision en – in ontwikkeling - Duurzaam Renoveren. Van Woudenberg: “Elke discipline kent natuurlijk zijn eigen programma’s en prioriteiten, maar de kracht van het Kenniscentrum Duurzame Energie schuilt ook in de crossovers tussen de verschillende kennisgebieden. De disciplines worden op die manier gekoppeld, waarmee ze ook in dat opzicht goed aansluiten op de beroepspraktijk.”

Afstudeerrichting Bij de NHL wordt aan studenten die de opleidingen Werktuigbouwkunde, Elektrotechniek en Informatica volgen, al vanaf september 2011 de mogelijkheid gegeven als afstudeerrichting Offshore Windenergie te kiezen. In maart 2013 nam student Bram Zijlstra als eerste in Nederland zijn bachelordiploma Offshore Windenergie in ontvangst, op een onderzoek naar de toepassing van gietstalen knooppunten in zogenaamde ‘jac-

Tjerk Jansma (l), project manager Hot Spots Duurzame Energie en Woud van Woudenberg, project manager Kenniscentrum Duurzame Energie in gesprek met een student in het lab van Duurzame Energie. ket-fundaties’ voor offshore windturbines. Voor de ontwikkeling van de afstudeerrichting kreeg het NHL via de Maritieme Campus Nederland ondersteuning van de Gemeente Den Helder, de Provincie Noord-Holland, het Rijk en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Die laatste heeft als intentie om de regionale werkgelegenheid voor het gebied te behouden, onder andere door duurzaam te investeren in het onderwijs.

Synergie “Samenwerking is cruciaal om de kennis voor de regio niet alleen te behouden, maar ook en vooral op een hoger plan te brengen”, aldus Jansma. “Dat betreft dus ook de samenwerking met de andere hogescholen in Noord-Nederland, zoals VHL, Stenden en de Hanze Hogeschool in Groningen. Ook hier zijn er overlappingen en cross-overs met opleidingen die wij als NHL verzorgen. Denk bijvoorbeeld aan duurzaam varen met LNG (vloeibaar aardgas) waarin aan de Hanze Hogeschool wordt onderwezen, wat raakvlakken heeft met het lectoraat Maritieme Innovatieve Techniek van NHL. Met behoud van ieders eigen belangen

creëert de samenwerking een synergie, waarmee we ons als noordelijke onderwijsinstellingen kunnen onderscheiden.”

Kansen Van Woudenberg: “Kijken we nog eens naar de cijfers van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, dan lezen we dat er in 2012 alleen al in de windenergiesector ruim drie miljard euro omging.

Nederland heeft voor de toekomst flink ingezet op de windenergie: over ongeveer tien jaar moet 4 procent van alle energie in Nederland afkomstig zijn van windenergie. Nu is dat 0,5 procent. Maar ook in het buitenland liggen er volop kansen.

Nederland heeft een uitstekende naam op het gebied van windenergie, dankzij een rijke ervaring, flexibiliteit en kwaliteit. Noord-Nederland speelt binnen die transitie naar duurzame energiebronnen een onderscheidende rol, iets waar we als NHL een belangrijke bijdrage aan leveren en willen blijven leveren.” www.nhl.nl/hsde Tekst: Fred Ootjers

Energie special VIRo

VIRO groeit in Groningen VIRo is vorig jaar neergestreken in Groningen. Het projectmanagement- en engineeringbureau richt zich er voornamelijk op machinebouw en plant design. ook ziet het innovatieve bedrijf volop kansen.

Als je een klant goed wilt bedienen, moet je zo dicht mogelijk tegen hem aankruipen. Dat is de filosofie van VIRO Aangezien het bedrijf, met hoofdkantoor in Hengelo, al diensten aanbood aan Groningse bedrijven, kon de opening van een vestiging in het noorden niet uitblijven.

Het is de zesde locatie van VIRO in Nederland. De overige zijn te vinden in Arnhem, Schiedam, Echt, en Helmond.

Daarnaast heeft het bedrijf drie vestigingen in Duitsland en één in Oostenrijk.

Elke vestiging heeft zijn eigen specialisme en klantenkring. Groningen richt zich bijvoorbeeld vooral op machinebouw en plant design en Schiedam op offshore en zware machinebouw. Maar onderlinge samenwerking vindt steeds vaker plaats. Die samenwerking is de kracht van het bedrijf, vertelt Vestigingsleider Roel Tang. ‘Momenteel werken we bijvoorbeeld met drie vestigingen aan een offshoreproject. We zoeken ook samenwerking met andere bedrijven die complementair zijn aan ons.’

naam staan. Momenteel is het bedrijf aan de slag voor een onderneming dat door vergisting van afval groen gas produceert. De opdracht voor VIRO is om het ontwikkelde proces te optimaliseren en de huidige productie capaciteit te vergroten. Een uniek systeem in de wereld.

Een ander innovatief project waar VIRO in een samenwerkingsverband aan werkt is het Oosterschelde project. Men wil door middel van getijde stroming en golfslag elektrische energie winnen. Men verwacht dat de vergunningen en financiering begin september rond zijn en dan te kunnen starten met de detailengineering en de realisatie van het project. Een volgende stap zou kunnen zijn dat deze wave-rotoren bijvoorbeeld opgesteld worden bij windmolens op de Noordzee.

In feite zijn er maar weinig projecten waar VIRO geen raad mee weet. Tang: ‘Dit bedrijf begon ooit als tekenbureau, maar inmiddels kunnen we vrijwel elk project van begin tot eind uitvoeren.’ De vestiging in Groningen wacht dan ook een goede toekomst.

Het zijn niet de minste projecten waar VIRO zijn tanden in zet. Zo heeft het bedrijf in opdracht van Akzo Nobel en Thomassen in het verleden aan Delesto gewerkt, de grote warmtekrachtcentrale op het Chemie Park Delfzijl. Andere grote projecten waar men in opdracht van Akzo Nobel heeft gewerkt waren onder andere de nieuwe Chloor fabriek in Delfzijl, aan uitbreidingen van de zoutfabriek en aan projecten voor Teijin.

Voor Veolia MPP Systems heeft men in

opdracht van Shell meegewerkt aan een module voor een drijvende productie LNG-installatie genaamd “Prelude”.

Deze module is in Uithuizen bij de firma PMF vorige jaar gebouwd. Momenteel is men een soort gelijke module aan het bouwen bij PMF, dit project moet het eind van dit jaar begin 2015 worden gerealiseerd. Ook voor partijen als de NAM en GasUnie zetten de medewerkers van VIRO hun kennis en kunde in.

VIRO heeft meerdere innovaties op haar

Nu werken er nog tien mensen, maar over enkele jaren zullen dit er rond de vijftig zijn. www.viro.nl

ProStruct is een nationaal en internationaal opererend personeelsbemiddelingsbureau. Wij zijn gespecialiseerd in het bemiddelen van technische specialisten in de Bouw, Technische en Energy sector.

In relatie tot de ontwikkeling in de Offshore Wind Energy zijn wij opzoek naar: - Senior Engineers Subsea Cable Installation - Electrical Engineer - Projectmanager

BALANcE PoINT coNTRoL

www.prostruct.nl - 0031 528-851344 - info@prostruct.nl

Balance Point Control innoveert continu Van de Noordzee tot Argentinië en van Australië tot de Afrika: de medewerkers Balance Point control (BPc) vliegen overal naartoe. Het geeft al aan dat dit bedrijf iets kan wat maar weinig andere bedrijven in de wereld kunnen.

Balance Point Control is in 1999 opgericht door Lammert de Wit en Sigo Tjeerdsma begon met twee personeelsleden. Inmiddels werken er ongeveer 130 tot 150 personen voor dit bedrijf dat wereldwijd opereert. ‘Wij onderhouden en repareren olie-, gas- en zoutputten.’ Aan het woord is Stefan von der Heide, hoofd engineering. ‘Een gasput bijvoorbeeld is kilometers diep. Het gat is ongeveer 25

tot 30 centimeter in doorsnee. In die buis lopen allermaal buizen richting het reservaat waar het gas is. De mantelbuis zorgt ervoor dat het gat niet instort en kleinere buizen brengen het gas naar boven.’

De expertise van Blance Point Control op put controle gebied is groot. ‘Onze kracht is dat we putten kunnen repareren terwijl deze onder druk staan. Met andere woorden: wij kunnen de verbuizing in en uit een put halen terwijl er bijvoorbeel 300 bar op staat. Op dit moment zijn de voorbereidingen gaande voor een operatie op een put met 1000 Bar. Ongeveer 550 keer de druk van een autoband.

Hiervoor gebruiken we speciale klem in-

richtingen om de buis vast te houden, en speciale afdichtingen om de druk in de put te houden.

Om deze operaties veilig te kunnen uitvoeren gebruiken we de Hydraulic Workover Units. Plat gezegd een hydraulische boortoren. Deze units worden in eigen huis ontwikkeld maar door derden voor ons gebouwd. De continue innovaties, stricte procedures, strenge certificering en, het allerbelangrijkste, goed gemotiveerd personeel, heeft ervoor gezorgd dat we marktleider in deze branche zijn geworden.’

Regelmatig wordt BPC gevraagd om te helpen bij calamiteiten, wanneer een put niet meer onder controle is. ‘Wij assisteren dan onze klanten met het opstellen van een plan van aanpak.

En dan wordt onze machine vaak ingevlogen. In sommige gevallen huren we vrachtvliegtuigen in om zo snel mogelijk ter plaatste te zijn. Dan vliegen we 500 ton materiaal naar waar dan ook ter wereld.

Daarnaast zijn we actief op reguliere putten die niet onder druk staan. Dan zijn de werkzaamheden anders maar niet minder uitdagend. Ook zijn we momenteel druk doende met het opruimen van oude uitgeproduceerde putten. Onze machines in een wat uitgeklede vorm zijn hier uitermate geschikt voor. Vanuit onze vestiging in Celle Duitsland hebben we nog een aparte afdeling die allerelei werkzaamheden in putten kan uitvoeren met een kabel. Een kabel van ongeveer 6000 meter lengte wordt gebruikt om metingen te verrichten, zoals tempera-

Professionals in oil, gas and power projects

STAR is dé specialist in de regio op het gebied van projectmanagement, consultancy én detachering binnen de energiesector. En wel met de volgende disciplines: Engineering, Project coordination, Construction & Maintenance, Safety & Environmental en Marine & Offshore.

Met een duidelijke focus op de markt en bewezen kwaliteit is STAR een betrouwbare partner voor gerenommeerde opdrachtgevers en de beste professionals. Met vestigingen in Nederland, België en Duitsland dragen dagelijks meer dan 1.200 STAR professionals actief bij aan het succes van nationale en internationale projecten van onze opdrachtgevers.

Wil je werken binnen de olie, gas en power industrie en heb je een technische opleiding? Kijk op www.starpowerpeople.com. Of neem contact op via groningen@starpowerpeople.com of 088 8081 501.

tuur, wanddiktes van de verbuizing.

Maar hij wordt ook gebruikt om stukken buis af te snijden in de put, mocht dat mogelijk zijn.’

uur per dag staan wij paraat. Maar je komt overal: de Noordzee, Australië, Thailand, Argentinie. Het is een spectaculair bedrijf.’

Volgens Von der Heide kan het werk soms pittig zijn. ‘Bijvoorbeeld doordat je onder tijdsdruk moet werken. Of omdat het fysiek heel zwaar is. Vierentwintig

www.bpc.nl

Energie special

DRAKA PRySMIAN

Bekabelen in het Noorden

Draka Prysmian ontwikkelt producten voor duurzame toepassingen zoals laadkabels voor elektrische voertuigen en kabels voor gebruik in windmolens, zonnepanelen, energiezuinige LEDverlichting. Er is zelfs een rekenmodule (Eco Advies) ontwikkeld om installatiebedrijven te adviseren over energiezuinige kabels.

Met de merken Draka en Prysmian is de Prysmian Group in de Benelux actief op de markt van energieopwekking tot de eindgebruiker.

ducent met twee van haar zes fabrieken in het noorden: in Emmen en Delfzijl. In Emmen wordt vooral kunststofkabel, VD draad en rubberen kabels geproduceerd; in Delfzijl staat de telecom kabelfabriek.

Veel glasvezel- en coaxkabels voor de Europese markt komen uit deze fabriek.

Een voorbeeld van energieopwekking is het Windpark Delfzijl Noord. Dit windmolenpark gaat bestaan uit 19 windtur-

bines. Samen zullen ze jaarlijks ruim 175 miljoen kWh leveren. Dat is vergelijkbaar met het stroomverbruik op jaarbasis van ruim 50.000 huishoudens. Via opdrachtgever Eneco–VisserSmit Hanab levert Draka Prysmian verschillende soorten kabels; laag- middenspanning, data en signaalkabels. Een ander project in het noorden waar Draka Prysmian de kabel voor levert is de melkpoederfabriek van Fronterra langs de A7 bij Heereveen.

De laagspanningskabels zorgen voor de energievoorziening in het pand.

Bij het ontwerp van nieuwe kabels zoeken de specialisten continu naar mogelijkheden om het gebruik van grondstoffen te beperken, zoals koper en isolatiemateriaal. Er wordt binnen de fabrieken van Draka Prysmian zoveel mogelijk gerecycled, gescheiden afval

Kabel is een belangrijk onderdeel voor energieopwekking en -verspreiding. Zonder kabel zou geen windmolenpark kunnen draaien of geen nieuwbouwproject aangesloten zijn op de energievoorziening. Draka Prysmian is een kabelpro-

IcU / coMFoRT PARTNERS

De schone service van een oplaadpaal

Het is een onweerlegbaar feit: de auto is een van de grootste boosdoeners waar het gaat om de luchtvervuiling. centra van grote steden worden zoetjesaan onleefbaar vanwege de milieuoverlast, maar vooralsnog neemt het autobezit alleen maar toe. Eigenlijk is er voor het moment maar één oplossing: de elektrische of hybride auto. Probleem is echter dat het aantal oplaadpunten ver achter blijft bij de vraag. Een tekort waar IcU charging Equipment en comfort Partners elkaar hebben gevonden in het zoeken en vinden van een oplossing.

Op dit moment rijden er in Nederland ruim 35.000 elektrische en plug-in hybride auto’s. Henk Meijer van Comfort Partners: “Op het totale autobezit is dat natuurlijk maar weinig, maar de opmars zet gestaag door. Die groei kent één belangrijke oorzaak: de Europese wetgeving die bepaalt dat in 2021 een

aanzienlijk percentage van de dan gefabriceerde auto’s CO2 vrij moet zijn. Op dit moment is er maar één type brandstof die dat kan garanderen: elektriciteit.

Als uitvloeisel van de Europese wetgeving hebben landelijke en lokale overheden allerlei subsidies en belastingvoordelen in het leven geroepen om de autogebruikers te motiveren over te stappen op een elektrische of hybride auto.

Een auto die rijdt op elektriciteit, rijdt 100% schoon. Bovendien is ze ook nog eens veel stiller en zet ze onwillekeurig aan tot een beheerster –en dus veiligerrijgedrag.”

den optreedt en in de gebieden daarbuiten is het vaak echt zoeken naar een oplaadpaal. Mondjesmaat verschijnen ze nu bij tankstations lang de snelwegen, zij het dan als snellaadpunt. Vijftien, twintig minuutjes wachten en je kunt weer verder.”

ingezameld en energiereductiemaatregelen doorgevoerd. De vestigingen zijn bovendien overgestapt op groene stroom.

www.draka.nl

Subsidie Privé hebben veel bezitters van een elektrische of hybride auto een oplaadpunt aan huis, maar lang niet iedereen. Net als veel andere gemeentes in Nederland heeft ook Groningen een tijdelijke subsidie ingesteld om meer laadpunten geplaatst te krijgen. “We hebben het dan over openbare én privé laadpunten”, aldus Meijer. “De hoogte van het bedrag hangt af van hoe het laadpunt gebruikt gaat worden. Bij openbaar gebruik kan dus iedereen met een E laadpas -een tankpas voor elektrische auto’s- zijn of haar auto opladen, waarna de verbruikte kWh’s automatisch wordt verrekend.”

Unieke service “Voor bedrijven is zo’n laadpunt een prachtige kans om een unieke service te bieden. Voor de eigen werknemers die elektrisch rijden, maar ook en juist voor relaties die het bedrijf bezoeken. Terwijl de klant op bezoek is, wordt de auto opgeladen en zit er weer voldoende stroom in de accu voor de volgende actieradius.

En wat dacht je van hotels en restaurants? Die kunnen straks niet meer zonder oplaadpalen. Er zijn nu al genoeg mensen die hun keuze laten afhangen van het wel of niet aanwezig zijn van oplaadpunten.”

Tekort Het probleem is echter –zoals gezegdhet tekort aan laadpunten. Richard Jongsma van ICU: “Ter illustratie: in Amsterdam kon je een jaar geleden naar een van de laadpunten rijden en direct aankoppelen. Een jaar later is het aantal elektrische auto’s zodanig toegenomen, dat je in een lange rij wachtenden moet aansluiten. Een verschijnsel dat in alle ste-

Duitsland De explosieve vraag naar oplaadpunten komt voor ICU in toenemende mate ook uit Duitsland. Jongsma: “De oorzaak dat het daar wat langer heeft geduurd, is omdat er geen elektrische of hybride auto’s van eigen makelij waren. Maar Volkswagen en Audi komen eind dit jaar met elektrische auto’s en bij BMW zijn ze met de ontwikkeling ervan in een vergevorderd stadium. En dus moeten er nu ineens overal laadpalen komen. We worden echt plat gebeld!”

ICU is de ontwikkelaar en fabrikant van de oplaadpunten, Comfort Partners plaatst en onderhoudt de installaties. In samenwerking met partner The New Motion is het mogelijk om de kosten van de gebruikte energie automatisch af te rekenen met de gebruikers.

Voor meer info (ook over de diverse subsidiemogelijkheden van de gemeente Groningen): comfort Partners Rouaanstraat 33, Groningen (050) 317 11 70 www.comfort-partners.nl Tekst: Fred Ootjers

GEMEENTE ASSEN

Assen heeft succes met buurtaanpak duurzaamheid

Inwoners, maatschappelijke organisaties en gemeente vinden elkaar steeds beter in buurtinitiatieven om gezamenlijk woningisolatie aan te pakken of energie op te wekken.

Inwoners in verschillende buurten zoals de Amelterhout en Assen oud Zuid kochten de afgelopen paar jaar al gezamenlijk zonnepanelen of besteedden de isolatie van hun woningen aan. En op dit moment lopen er meerdere initiatieven in de wijk Lariks

‘Het initiatief komt van de inwoners. Als gemeente sluiten we daarbij aan’, zegt wethouder duurzaamheid Harmke Vlieg.

‘Dat past uitstekend bij de nieuwe rol van de overheid zoals wij die zien. Wij helpen het initiatief mogelijk maken door bijvoorbeeld een zaaltje beschikbaar te stellen of te helpen bij de werving van buurtgenoten. Verandering die vanuit de inwoners komt is veel krachtiger. Je laat je waarschijnlijk eerder overtuigen door je buurman die een lagere energierekening heeft dan door een folder.’

De buurtaanpak van duurzaamheid is om meerdere redenen succesvol. Door

gezamenlijk met duurzaamheid aan de slag te gaan kun je kennis delen en kosten besparen. Wanneer je voor dertig huizen in één keer zonnepanelen aanschaft kun je vaak interessante kortingen krijgen. De gezamenlijke aanpak heeft ook een positief effect op de leefbaarheid

van de wijk. Bewoners leren elkaar kennen en pakken vervolgens ook andere zaken in hun directe omgeving op.

Lariks is een wat oudere wijk in Assen.

Huizen zijn vaak wat minder goed geïsoleerd waardoor isoleren al snel een flink

rendement heeft. Twee collectieven van inwoners trekken hier de kar. Eén initiatief is vooral gericht op woningisolatie.

Dat begint met een energieadvies, dat door subsidie van de gemeente nagenoeg gratis is. Met dit advies weten inwoners welke investeringen het meeste rende-

ment hebben. Inmiddels hebben veel mensen een advies aangevraagd. Het andere collectief ‘Wat piekt’ is bedoeld voor de gezamenlijke inkoop van zonnepanelen. Niet alleen voor huizenbezitters maar ook voor huurders. Zij kunnen investeren in panelen op maatschappelijke gebouwen.

‘Als gemeente hebben we samen met de bewonerscollectieven en de milieufederatie een energiemarkt georganiseerd’, aldus wethouder Vlieg. ‘Daar kwamen veel bewoners op af. Verder bieden we nu het project stroomversnelling aan in de wijk. Dan heb je na een renovatie een volledig energieneutrale woning. Inmiddels hebben al 15 bewoners hiervoor belangstelling getoond. Een positief resultaat, waaraan je ziet dat onze buurtaanpak werkt.’

Alle Assenaren met een huis van voor 1995 kunnen subsidie voor een energieadvies aanvragen. Ga daarvoor naar www.assen.nl/energieloket.

Energie special WELL SERVIcES GRoUP

Topspeler in nichemarkt Ze beheersen met hun dienstverlening maar liefst tachtig procent van de Nederlandse offshoremarkt, maar de gemiddelde Nederlander heeft waarschijnlijk nooit van ze gehoord. Well Services Group in Emmen bestaat nog maar sinds 2005, maar heeft zich in amper een decennium ontwikkeld tot een topspeler in een nichemarkt.

Well Services Groep is de moedermaatschappij waaronder drie werkmaatschappijen vallen: Coil Services, Pipeline & Nitrogen Services (PNS) en Slick Line Services (SLS). Aan de basis van de onderneming lag Coil Services, opgericht in maart 2005 met als doel een fullservicebedrijf te zijn dat in staat is om kwaliteit, innovatie en flexibiliteit met elkaar te combineren en daarnaast snel te kunnen inspelen op behoeften van klanten. De oprichters Geert Prins, Willem Briek en Koos Frieling hadden op dat moment elk

meer dan twintig jaar ervaring in de olieindustrie en verenigden hun krachten in een business die –op het eerste gezicht misschien wat merkwaardig- perfect past binnen het industriële profiel van de regio Emmen-Coevorden. Mick Modderman, manager sales & marketing: “Ook hier is het voor de niet-insider misschien vreemd dat een olie- en gasgerelateerde onderneming zich in Emmen vestigt.

Maar deze regio is na het Schotse Aberdeen de tweede olie- en gasservice gerelateerde regio van Europa. Je vindt hier heel veel bedrijven die je waarschijnlijk eerder in Rotterdam zou verwachten, maar hier niet alleen hun roots hebben maar ook hier zijn gebleven. Of –zoals onder andere met Well Services Groep is gebeurd- over de hele wereld zijn uitgewaaierd. De oorzaak ligt natuurlijk in de olie-industrie van Schoonebeek, een vondst destijds die tot op de dag van vandaag voor veel werkgelegenheid in de regio zorgt.”

Slickline Een rondleiding door de bedrijfshallen en over het enorme buitenterrein van de Well Services Group toont de bezoeker enorme haspels met kilometers stalen leidingbuizen waarvan je niet had gedacht dat die zich konden laten oprollen, containerunits vol gecompliceerde meeten testapparatuur die zó van de vrachtwagen op een schip en vervolgens op een boorplatform geplaatst kunnen worden, opslagtanks vol stikstof bedoeld voor de reiniging van onder andere boorputten en gasleidingen, een machine die kilometers staaldraad in een boorput kan laten afzakken waarna de proces operator met de grootst mogelijke precisie afsluiters die zich ver onder het aardoppervlak bevinden kan openen dan wel afsluiten en speciale afdelingen waar alle equipment na gebruik wordt gereinigd en getest en van de door zeewater ontstane corrosie wordt ontdaan. coiled tubing Michael Dufrasnes, general manager Europe: “Onze corebusiness is de coiled tubing, slickline, pipeline & nitrogen service. Bij die eerste hebben we het kort gezegd over het schoonspoelen van een boorput. Als een olie- of gasveld wat lan-

DEN HARToGH LIQUID LoGISTIcS

Sterke schakel in de chemieketen

Den Hartogh Liquid Logistics is actief in het bulktransport van vloeibare chemicaliën en gassen.

Tussen 1995 en 2010 steeg de omzet van het internationale transportbedrijf van twintig miljoen naar tweehonderd miljoen euro, een groei die gestaag doorzet. Inmiddels zijn er - als uitvloeisel van de sterke expansieambitie - naast locaties in Nederland en Europa ook professionele teams actief vanuit vestigingen in Houston, Dubai en Singapore.

“Dankzij de schaalgrootte en uitgebreide geografische spreiding van Den Hartogh Liquid Logistics zijn we in staat een onderscheidende service te bieden aan onze klanten in de (petro)chemische markt”, aldus commercial director Jacco van

Holten. “De missie van Den Hartogh Liquid Logistics richt zich op een voortdurende aanpassing van de services en de strategieën aan de telkens veranderende behoeften en eisen die de markt stelt.

Inzet is het leveren van de afgesproken uitmuntende service tegen de laagste kosten voor onze klanten. Een visie en werkwijze die goed aanslaat in Europa, juist in een tijd waarin de chemische in-

dustrie met stagnatie in de groei kampt.

Besparingen in de logistieke keten door samen met de opdrachtgever aan innovatieve oplossingen te werken, worden door onze klanten zeer op prijs gesteld.”

Hoogste veiligheidsstandaarden Een groot deel van de chemicaliën wordt door Den Hartogh Liquid Logistics vervoerd per wegtransport, rail, ferries en zeeschepen. Voor wat betreft het vervoer over de weg valt deze onder de ADR-wetgeving voor gevaarlijke stoffen; voor het transport over binnen- en buitenwater, spoor en door de lucht gelden andere wetgevingen. Van Holten: “Dienstverleners in de logistiek van chemische stoffen over de weg dienen in alle factoren van hun organisatie te voldoen aan de hoogste veiligheidsstandaarden. De tanks en containers die voor de transporten worden gebruikt zijn dusdanig ontworpen dat zelfs bij incidenten de chemicaliën zelden tot nooit naar buiten kunnen lekken. Al onze trucks zijn uitgerust met state-of-art veiligheidsvoorzieningen zoals ESP en lane crossing signal systems. De chauffeurs zijn op specifieke kwaliteiten geselecteerd en zeer goed getraind in defensief rijgedrag en het herkennen van risico’s onderweg. Moderne communicatiesystemen en satelliet-tracking zorgen er daarnaast voor dat de chauffeur tijdens het rijden niet wordt afgeleid in zijn concentratie.”

ger in productie is, kunnen er verontreinigingen als zand, zout of kwik in de put komen. Die verontreinigingen kunnen de put verstoppen. We spoelen zulke putten schoon met behulp van een flexibele stalen buis, zodat het gas of de olie weer vrij kan stromen. Maar we gebruiken coiled tubing ook om het gesteente waarin het gas of de olie zit, schoon te spoelen. Dat gesteente kan verontreinigd zijn, waardoor het gas niet goed kan stromen. En natuurlijk passen we coiled tubing toe bij nieuwe putten. Als die worden opgeleverd, zitten ze vol water. We pompen dit water eruit met de coiled tubing-techniek en stikstof.”

Pipeline & nitrogen “Bij pipeline & nitrogen bieden we service bij de aanleg en het onderhoud van leidingen door het gehele proces. We leggen het dus niet aan, maar doen wel allerlei testen en metingen voordat de installatie in gebruik wordt genomen. En ook bij calamiteiten en storingen worden we er direct bij geroepen. Zestig procent van ons werk bestaat zelfs uit ad hoc opdrachten, om maar een idee te geven.

Denk bijvoorbeeld aan een lek in een hoofdleiding voor gas. Voordat je daar met een lasbrander bij kunt, zul je toch eerst het aanwezige gas moeten verwijderen. En na de reparatie –als er zuur-

stof in de leiding is gekomen- moet die er ook eerst weer uit voordat het gas er doorheen kan. Precisiewerk dat om een grote expertise en ervaring vraagt, competenties waarover Well Services in ruime mate beschikt. Met een hoofdkantoor in Emmen en vestigingen in Engeland, Rusland, Saudi-Arabië en Singapore en met een bedrijf dat nog steeds groeit, laten we zien dat de spreekwoordelijke Drentse bescheidenheid wel degelijk een rol op wereldschaal kan spelen!”

Well Services Group Phileas Froggstraat 65, Emmen (0591) 668 155 www.coilservices.nl Tekst: Fred Ootjers

REDWAVE

Top profs in energie Je komt de professionals van Redwave overal tegen in de olie- en gasindustrie. onshore zowel als offshore, in binnen- en buitenland en met als nieuwste loot aan de inmiddels vijfentwintig jaar jonge stam van het detacheringbureau tref je de vakmensen van Redwave ook steeds vaker aan in de offshore windenergie.

Redwave is gespecialiseerd in het detacheren van professionals op het gebied van construction & maintenance, drilling, production en medical services.

Klaas Haak, area manager Groningen: “Kort en krachtig hanteren we de vuistregel dat we mensen leveren vanaf het ontwerp van een installatie tot en met het onderhoud na de oplevering. Inzet bij alle opdrachten is om een duurzame, lange termijn relatie op te bouwen met de klant. Dat doen we vanzelfsprekend door het kwaliteitsniveau van onze dienstverlening op een hoog peil te houden. Redwave beschikt over alle certificaten met betrekking tot wet- en regelgeving die binnen de branche vereist zijn en het personeel is minimaal Mbo+ geschoold. Bovendien wordt de kennis van onze medewerkers tussentijds voortdurend up to date gehouden, waarbij we vaak zelf de opleidingen verzorgen. De energiemarkt is op alle fronten volop in beweging en als Redwave anticiperen we snel en adequaat op de veranderende behoeften.”

Vertrouwen Het effect van de factor ‘duurzaamheid’ in de visie van Redwave vertaalt zich onder andere in de vaak lange relaties die

een grote groep klanten onderhoudt met het detacheringsbureau. “We bestaan goed en wel vijfentwintig jaar, maar veel opdrachtgevers hebben we bijna vanaf dag één al als klant. Dat zegt wel iets over het vertrouwen dat men in ons stelt. Hetzelfde geldt ook voor onze mensen: we hebben met de regelmaat van de klok wel een jubileum te vieren van een medewerker die vijfentwintig, twintig of vijftien jaar –of korter- voor Redwave werkt.

Het verloop is heel gering, iets wat in deze tak van industrie niet vanzelfsprekend is.”

Windenergie De professionals van Redwave vinden emplooi in alle mogelijke technische disciplines die bij de olie- en gasindustrie komen kijken, maar weten die net zo soepel toe te passen op de offshore windenergie. “Op heel veel punten zijn er –naast natuurlijk de grote verschillen- overlappingen. De windenergie gaat –zeker in het noordeneen steeds belangrijker rol spelen en wij hebben in de Eemshaven al wat mensen van ons aan het werk. Voorlopig nog vooral op de schepen voor transport van onderdelen naar de offshore windmolens, maar op korte en middellange termijn zal er naar verwachting een grote vraag zijn naar gespecialiseerde professionals. Als Redwave staan we klaar om die uitdaging aan te gaan!”

Redwave Westerhaven 13-3, Groningen (05) 317 55 73 www.redwave.nl Tekst: Fred Ootjers

www.denhartogh.com Tekst: Miriam Nooi

Kerncijfers: Aantal tankcontainers: Aantal roadbarrels: Aantal trucks (eigen) Aantal werknemers Aantal vestigingen wereldwijd Aantal klanten

6.000 (groeit met ongeveer 1.000 TC’s per jaar) 400 550 1.100 30 vestigingen in 17 landen over de wereld verspreid >750 klanten, waaronder > 50% van de ICIS top 100 (petro) chemiebedrijven

Klaas Haak: 'We leveren mensen vanaf het ontwerp van een installatie tot en met het onderhoud na de oplevering.' Foto: Sietze Haak.