Energie Special

D it is e e n b ij l a ge va n l a n D e s u itge v e r s . D e in h ou D va lt n ie t on D e r D e v e r a n twoor D e l ij k h e iD va n n D C m e D ia gr oe p

Energie special

Een nieuw energiesysteem Nederland is een klein land met relatief weinig eigen energiebronnen. Tegen de achtergrond van een slinkende aardgasvoorraad krijgt de discussie over de noodzakelijke energietransitie eindelijk voldoende aandacht. Het noorden van Nederland beschikt vanwege de aardgasindustrie over veel kennis en heeft daarmee een belangrijke rol. Projecten als Hoogkerk PowerMatchingCity en de samenwerking in Energy Valley zijn uniek voor Nederland en leggen belangrijke bouwstenen voor een héél nieuw energiesysteem.

In het energiesysteem van de toekomst zijn de klanten van nu zowel producent als consument van energie. We zien nu al het gebruik van zonnepanelen sterk groeien. Steeds meer huishoudens leveren overtollige energie aan hun energieleverancier. Ook de weerstand tegen windmolens neemt af, zeker nu steeds meer burgers zelf deelnemen in windmolencoöperaties. Dat zijn goede ontwikkelingen. Maar de energietransitie gaat niet alleen over alternatieven voor aardgas en verduurzaming. Het gaat ook over de wijze waarop elektriciteitsnetwerk geschikt wordt gemaakt om al

die verschillenden energiebronnen optimaal aan elkaar te koppelen. Want het energiesysteem van de toekomst moet ook betaalbaar blijven en zorgen voor constante beschikbaarheid, ook als er even geen wind of zon is. Daarvoor is innovatie nodig. Veel innovatie.

Als ‘ boegbeeld’ van de innovatie-inspanningen in de energiesector ben ik blij met alle aandacht die er voor de energietransitie is. Want de transitie raakt ons allemaal. En sterker: iedereen zal er aan moeten bijdragen. De initiatieven en ontwikkelingen in deze special van de Leeuwarder Courant zijn allen belangrijk. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor andere landen.

Want het mes snijdt aan twee kanten.

Wereldwijd liggen er enorme energievraagstukken waar de innovaties die wij hier ontwikkelen een oplossing kunnen bieden. Investeren in onze eigen energietransitie is daarom ook een investering in de economische ontwikkeling van ons land, of van regio’s zoals de noordelijke provincies. manon Janssen Boegbeeld Topsector Energie

W1con Energy

Oplossing voor problemen aardgasveld binnen handbereik Er komt meer gas uit de grond, het aantal aardbevingen wordt gereduceerd en het Slochterenveld wordt tegelijkertijd gereed gemaakt voor een duurzame toekomst. Ziedaar de plannen die een aantal bedrijven en wetenschappers heeft met het grootste aardgasveld van West-Europa.

Woordvoerder Gerrit Wigger van W1CON Energy is al jarenlang actief met het consulteren en adviseren van bedrijven die actief zijn in de olie- en gaswinning en geothermie. “Feitelijk houden we ons bezig met alles wat met energie te maken heeft, van particulier tot grootbedrijf en dat doen we ook internationaal.”

Daarnaast heeft Wigger zijn kennis en ervaring in bijna 30 jaar opgedaan ls werknemer bij de NAM, met name in het Groningen gasveld.

Dat adviseren gebeurt op basis van de zogenaamde trias energetica. “Dat houdt in dat we streven naar het beperken van de energievraag, het inzetten van duurzame energiebronnen en de inzet van efficiënte technieken bij gebruik van fossiele brandstoffen”, maakt hij duidelijk.

Plannen Een nieuw consortium, waarin diverse bedrijven en wetenschappers zijn vertegenwoordigd, heeft plannen ontwikkeld voor het Slochterenveld, dat de laatste tijd voor zoveel problemen zorgt. “Deze plannen maken het mogelijk dat we meer gas uit het veld kunnen halen dan tot nu toe werd aangenomen, en dan praat je over 300 miljard kuub, dat tegelijkertijd

aardbevingen sterk gereduceerd worden en dat de bodemdaling tot staan kan worden gebracht.”

“Dit doen we middels een technologie die elders reeds bewezen is”, gaat Wigger verder, “maar die we aanpassen aan de situatie in Groningen. We gaan het veld namelijk op druk houden, waarmee je een hoop problemen kunt voorkomen.

Bovendien vergt onze oplossing minder hoge investeringen om het resterende gas uit de bodem te halen.”

Volgens Wigger is er dan ook sprake van een win-win-win situatie. “Zowel de bevolking en het bedrijfsleven, als het milieu en de overheid profiteren hiervan.

Onze plannen leiden tot een veilige situatie en meer werkgelegenheid, gericht op een duurzame toekomst.”

W1con Energy Steenbakkersweg 5 7843 RM Erm www.w1con.com

Colofon Een uitgave gemaakt door Landes Uitgevers BV, gedistribueerd door NDC Mediagroep.

Redactie Alfred Lehmann | Fred Ootjers | Martine van der Linden | Henk Poker Fotografie Hans Banus | Simon van der Woude Uitgavemanagement Andries Jacké: 06-344 366 33 Siebrand Osinga: 06-44 911 263

ARnold + SiEdSmA

Het 'kantoor om de hoek' met een internationale expertise

Het lijkt onwaarschijnlijk maar toch komt het nog altijd voor dat een uitvinder na de jubelkreet 'Eureka!' verzuimt zijn uitvinding juridisch te laten vastleggen. met het risico dat een concurrent met de nieuwe vinding aan de haal gaat en de bedenker ervan zijn investeringen in rook ziet opgaan.

Merken- en octrooibureau Arnold + Siedsma is al sinds 1920 specialist in de juridische bescherming van intellectuele eigendomsrechten. Pim Lubberdink, octrooigemachtigde bij de vestiging in Leeuwarden: “Het basisprincipe van het juridisch vastleggen van een idee, creatie of vinding is dat het de bescherming waarborgt van de exclusieve rechten van het 'Eureka-moment'. Het geeft de bedenker een monopoliepositie binnen zijn of haar branche en compenseert de gedane investeringen. Innovatief onderzoek kan vaak jaren duren en vergt niet zelden tonnen of zelfs miljoenen euro's aan onderzoekskosten. Het is dan wel heel zuur als je -door geen eigendomsrecht te laten claimen- de concurrent de vruchten ziet plukken van jouw vinding.”

Booming business Arnold + Siedsma is actief in belangrijke innovatieve sectoren zoals de biotechnologie, farmacie, halfgeleiderindustrie, sensortechnologie, ICT en de lucht- en ruimtevaart. Booming business de laatste jaren is ook de energiesector. Gerwald Verdijck, eveneens octrooigemachtigde

bij de vestiging in Leeuwarden: “In het merendeel van de aanvragen die bij ons binnen komen, passeert in enige context wel het woord 'energie'. De sector is in een stroomversnelling geraakt en inherent daaraan vinden er talloze innovaties plaats. Bij de gas- en oliewinning zelf, zoals in boorinstallaties en productieprocessen, maar ook in de zoektocht naar nieuwe locaties. Een geheel nieuwe markt is bovendien de energiewinning uit alternatieve bronnen zoals wind, zon, aardwarmte, afvalstoffen of het samenbrengen van zoet en zout water. De ideeën en vindingen volgen elkaar in hoog tempo op, wat eigen is aan een relatief onontgonnen gebied. Onze opdrachtgevers weten dat de bescherming van hun innovaties bij ons in goede en vertrouwde handen is. We werken veel met lange termijn relaties en hebben zowel het MKB als multinationals als klanten.”

Fysieke aanwezigheid De brede expertise van Arnold + Siedsma vertaalt zich fysiek in de vestigingen van acht kantoren in Nederland, twee in België en één in Duitsland. Lubberdink: “We zitten voor onze klanten spreekwoordelijk 'om de hoek', iets wat zeer op prijs wordt gesteld. Juist omdat we inzetten op langetermijnrelaties, is de fysieke aanwezigheid belangrijk. We komen regelmatig kijken naar proefopstellingen en praten niet alleen met de directeur, maar juist ook met de mensen die aan een innovatie werken. Elk kantoor van

Het team van Arnold + Siedsma in Leeuwarden. Foto: Simon van de Woude.

ons heeft zijn eigen specialisten met een technische achtergrond aangevuld met een juridische component, die bij voorkomende gevallen eenvoudig en effectief kunnen worden ingezet op andere kantoren. Voor de klant betekent het dus dat

hij de voordelen geniet van de kleinschaligheid en het persoonlijke van een merken- en octrooibureau dicht in de buurt, gecombineerd met de expertise van een groot, internationaal opererend kantoor.”

Arnold + Siedsma Willemskade 26, Leeuwarden (058) 212 43 66 www.arnold-siedsma.nl Tekst: Fred Ootjers

Energie special WATERScHoon

Pionieren in Súdwest-Fryslân met het project Waterschoon in Sneek steken drie Friese partijen hun nek uit in het zoeken naar nieuwe mogelijkheden om te komen tot een duurzame energieeconomie. de gemeente SúdwestFryslân, Wetterskip Fryslân en Woningstichting de Wieren tonen - samen met het bedrijf desah - met het initiatief hun bereidheid om te investeren in de toekomst, waarbij Waterschoon een omslagpunt kan zijn in het proces naar energietransitie.

Het project Waterschoon behelst het implementeren van een geavanceerd sanitatiesysteem dat gebaseerd is op de gescheiden inzameling en behandeling van afvalwaterstromen van woningen.

Henk Heikema van der Kloet, directeur De Wieren: “Het systeem is voor het eerst op zeer bescheiden schaal beproefd in 2002. De echte toepassing kwam in beeld bij de realisering van de wijk Noorderhoek in Sneek, een ideaal uitgangspunt omdat we letterlijk vanuit het niets konden gaan aanleggen. Tot nu toe is het systeem in 62 woningen geïnstalleerd, na de zomer wordt dat uitgebreid tot 110, om uiteindelijk uit te groeien tot een totaal van ruim 200 woningen. Door middel van het sanitatiesysteem wordt het afvalwater van deze woningen schoongemaakt in een kleine lokale zuiveringsinstallatie. Het systeem kan bovendien energie opwekken uit afvalwater en meststoffen terugwinnen voor hergebruik. Doel is dus niet alleen om het energieverbruik bij afvalwaterzuivering terug te dringen, maar om er in de breedste zin een hoger rendement uit te halen.”

capaciteit “Het tegenstrijdige binnen het project Waterschoon is dat we als waterschap geen enkel probleem hebben met het verwerken van de huidige hoeveelheid afvalwater”, aldus Wietze de Haan, lid van het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân. “Sterker nog: de capaciteit is berekend op een structurele toename van afvalwater voor nog zeker de komende dertig jaar. De participatie van Wetterskip Fryslân in Waterschoon is dan ook gebaseerd op het principe van het nemen van verantwoordelijkheid voor volgende generaties en hoog in te zetten op het gebied van duurzaamheid. Waterschoon

Mirjam Bakker, wethouder gemeente SúdwestFryslân: 'We zijn er trots op dat we als gemeente participeren in het project, een pilot die in Nederland tot op heden niet is nagevolgd.'

biedt de partijen een uitgelezen kans om innovatieve en duurzame technologieën toe te passen met de aanleg van een nieuw sanitatiesysteem in de wijk. Op dit moment investeren we als waterschap in dit project, omdat we de durf hebben een stap te maken in een nieuw sanitatieconcept. De afweging in kosten is daarbij van belang, maar weegt naar mijn oordeel op tegen de resultaten van het onderzoek. Het sanitatiesysteem zoals dat nu functioneert wordt pas rendabel vanaf een aantal van vijfhonderd woningen.”

Heikema van der Kloet, directeur woningstichting De Wieren: 'Doel van Waterschoon is niet alleen om het energieverbruik bij afvalwaterzuivering terug te dringen, maar om er in de breedste zin een hoger rendement uit te halen.'

Wietze de Haan, lid dagelijks bestuur Wetterskip Fryslân: 'De participatie van Wetterskip Fryslân in Waterschoon is het nemen van verantwoordelijkheid voor volgende generaties en hoog in te zetten op het gebied van duurzaamheid.' Foto: Fotobureau Hoge Noorden.

Visie Mirjam Bakker, wethouder gemeente Súdwest-Fryslân met onder andere Duurzaamheid en Energie in haar portefeuille: “De gemeente Súdwest-Fryslân heeft het project Waterschoon vanaf het prille begin omarmd en met raad en daad en subsidies gesteund. Het initiatief sluit naadloos aan op onze visie inzake duurzame energie en we laten niet na de intenties van de woningstichting en het waterschap lof toe te juichen. We zijn er trots op dat we als gemeente participeren in het project, een pilot die in Nederland tot op heden niet is nagevolgd. Het project heeft de potentie om breed te worden uitgerold, zelfs tot over de landsgrenzen heen. Een van de belangrijkste doelstellingen van Waterschoon is namelijk het terugdringen van het gebruik van water, een aanpak die uitkomst kan bieden voor landen waar water een schaars artikel is.” co2 uitstoot Het aspect ‘energie’ wordt binnen Waterschoon op verschillende manieren uitgewerkt. Heikema van der Kloet: “De eerste winst in duurzaamheid zit in het verminderen van de CO2 uitstoot. Doordat de zuivering gedecentraliseerd is in de wijk zelf, zijn er geen pompen nodig die het afvalwater naar de grote zuiveringsinstallaties moeten brengen. En ook voor de zuivering zelf is geen energie nodig. De ‘zuivering aan huis’ scheelt hoe dan ook in de uitstoot van CO2. Misschien een beetje, maar alle beetjes helpen.”

Vergisting De Haan: “Uit het afvalwater worden reststoffen gewonnen die via vergisting

energie leveren. Energie voor met name een verzorgingstehuis in de wijk Noorderhoek. Dat wil niet zeggen dat de verbruikers voordeliger uit zijn met hun energiekosten.” Heikema van der Kloet vult aan: “De bewoners hebben de garantie op een prijs die niet meer is dan wat andere aanbieders vragen. De installaties kosten natuurlijk ook geld en dat is verdisconteerd in de energieprijs”. De Haan: “Voor de verbruiker geeft het de voldoening dat hij op een verantwoorde wijze bezig is met het milieu. Verder wordt ook de warmte van het grijze afvalwater –bijvoorbeeld van de douchevia warmteterugwining hergebruikt, wordt de aardwarmte benut en maakt een shredder onderdeel uit van de vergistingsinstallatie om energie te winnen uit groente- en fruitafval.”

Trendbreuk “De tot dusver behaalde resultaten met het project Waterschoon tonen aan dat de visie van de initiatiefnemers werkt”, besluit Bakker. “Elke noodzakelijke verandering vraagt om pioniers die hun grenzen durven te verleggen. Die bereid zijn vóór te investeren in kaptaal en menskracht om zo een trendbreuk op gang te brengen. Dat die trendbreuk onvermijdelijk is, wordt inmiddels door vrijwel niemand meer betwist. Dat een van de eerste stappen naar de omslag in de gemeente Súdwest-Fryslân wordt gezet, is natuurlijk een mooi wapenfeit…!” www.waterschoon.nl www.gemeentesudwestfryslan.nl www.wetterskipfryslan.nl www.dewieren.nl

Energie special

TUliP oil

Innovatief speler tussen olie- en gasreuzen

Tulip oil is een nederlands upstream (dat wil zeggen geen raffinage of verkoop aan de pomp) opsporings- en productiebedrijf dat zich toelegt op olie- en gaswinning in met name West-Europa. Het bedrijf werd in juli 2010 opgericht met als doel om nog niet ontwikkelde olie- en gasvelden te exploiteren. daarnaast houdt Tulip oil zich bezig met oude olie- en gasvelden die nog steeds waarde kunnen hebben voor een bedrijf met een technisch hoog ontwikkeld en innovatief managementteam. Roelof Platenkamp, mede-oprichter, chairman en huidig optredend cEo van Tulip oil over kleine en grote kleine gasvelden, succesvolle boringen en ambities in oman.

Tulip Oil is opgericht om in Nederland gas uit de zogenaamde 'kleine velden' te winnen. In relatie tot het grote Groningen-gasveld: hoe klein of hoe groot zijn die 'kleine velden'?

“Misschien een merkwaardig antwoord, maar binnen het kader van het jaren geleden ingezette overheidsbeleid is ieder gasveld dat kleiner is dan het 'Groningen-gasveld' een klein gasveld. Dat betekent feitelijk dus dat eigenlijk alle in Nederland werkzame olie- en gasondernemingen – afgezien van NAM met betrekking tot Groningen – zich bezig houden met kleine velden, ongeacht hoe groot of klein de onderneming en het gasveld zelf ook zijn. Tulip Oil is opgericht niet alleen omdat zij van mening was – en is – een bijdrage aan dat Nederlandse overheidsbeleid te kunnen leveren, maar ook om in het buitenland naar kansen te zoeken en haar strategie waar te maken. Als uitvloeisel van die strategie zijn we bijvoorbeeld actief met planontwikkeling in Oman, om daar al gevonden maar nog niet in productie genomen aardolie- of aardgasvoorkomens alsnog te gaan produceren.”

succesvolle boring gedaan naar aardolie in Stockstadt.”

Welke hebben tot nu toe rendabele resultaten opgeleverd en in welke orde van grootte praten we dan?

Roelof Platenkamp: 'Slank, snel en innovatief: dat trekt de aandacht.'

Welke missie heeft Tulip Oil zichzelf gesteld en binnen welke termijn en met welke strategie wil ze die gerealiseerd zien?

“Tulip Oil heeft zich bij haar oprichting de missie gesteld om – los van de vraag of het 'kleine' kleine velden of meer 'grote' kleine velden zijn - al bestaande en door anderen aangetoonde velden in productie te brengen. Met inzet van beperking van overhead, nieuwe en innovatieve technieken, een snelle besluitvorming, met inachtneming van strikte veiligheidsnormen en respect voor de omgeving, betrokken burgers, organisaties en alles binnen de wettelijke normen.”

De maatschappij is sinds 2010 actief en nog in datzelfde jaar verwerft ze een meerderheidsbelang in het Duitse bedrijf Rhein Petroleum. Waar zijn sindsdien in Nederland – gas – en Duitsland – olie – boringen gedaan?

“In 2012 is een succesvolle boring naar aardgas gedaan in Donkerbroek, gevolgd door een eveneens succesvolle boring naar aardgas in Hemrik. In Duitsland is in 2013 door Rhein Petroleum een

“Het is altijd lastig een voorspelling te geven over het succes van een olie- en/of gasproject, vooral gezien de relatief lange looptijd van projecten. Een periode waarin scenario’s met betrekking tot olieen gasprijzen soms aanzienlijk kunnen fluctueren. Het Donkerbroek/Hemrik project – de aanleg van pijpleidingen en het bouwen van een gasbehandelingsinstallatie in Hemrik waarbij het gaat om ongeveer 400 miljoen kubieke meter aardgas – zal in onze ogen rendabel zijn, maar tot op welke hoogte is niet echt voorspelbaar. En het is natuurlijk ook zo dat wij uit concurrentieoverwegingen het verlies of de winst op zo’n project – net als de groenteboer en slager om de hoek - niet publiekelijk bekend zullen maken....”.

De olie- en gaswinning – uit grote of kleine velden – staat haaks op de ontwikkeling van de transitie naar duurzame energiebronnen. Of in ieder geval lijkt ze daarmee in tegenspraak. Hoe verhouden de beide zienswijzen zich tot elkaar en zijn er wellicht toch raakvlakken en/of overlappingen?

“Wij denken dat die tegenspraak beperkt is. Niet alleen omdat wij in onze operaties ook duurzaam kunnen werken – bijvoorbeeld door bij de productie van olie en gas duurzame methoden toe te passen met als positief effect een beperking van CO2 uitstoot - maar ook omdat transitie naar duurzame energiebronnen langer duurt dan de aspiraties willen. Als Tulip Oil denken wij een bijdage te kunnen leveren aan de interim-periode die daarvoor vereist is.”

Tulip Oil is een piepjonge en relatief bescheiden speler tussen de gevestigde olie- en gaswinningsreuzen.

Niettemin wordt haar een plekje gegund. Bestaat er niet het risico dat ze – bij bewezen succes – wordt ingelijfd door de traditionele maatschappijen?

“Er is niets mis met het feit dat – wanneer Tulip Oil haar succes bewezen heeft - partijen interesse gaan tonen middels een poging tot overname van onze activiteiten. Het is aan de huidige of toekomstige aandeelhouders te bepalen of zij op zo’n poging willen ingaan. De aandeelhouders zien dat niet als een risico, maar als een door hen te bepalen keuze.”

Vroeg of laat: er komt een moment dat ook het gas in de kleine velden in Nederland op is. Wat voor toekomst rest er dan voor Tulip Oil? “Het is een feit dat het gas in de kleine velden – en ook in het Groningenveld – een keer op zal zijn. Het is tegen die achtergrond dat wij als Tulip Oil initiatieven hebben genomen om te kijken of er in het buitenland projecten kunnen worden aangepakt, zoals in Duitsland en Oman.”

“Gelukkig valt dat bij Tulip Oil mee. Dat komt mede omdat wij een heel duidelijk bedrijfsprofiel hebben afgegeven – slank, snel en innovatief: dat trekt de aandacht – , we op zoek zijn naar echte professionals en een goed inzicht hebben in de markt van die professionals. Als je op die basis een goed team kunt samenstellen – waarin we zijn geslaagd – mag je meer dan tevreden zijn. Dat verschaft ons echter niet de positie om de kwaliteit te laten verslappen. Die kwaliteit wordt namelijk sterk bepaald door het feit dat die professionals goede keuzes moeten kunnen maken bij het inhuren van andere bedrijven – de service contractors - die in alle uiteenlopende disciplines van de olie -en gasindustrie hun sporen hebben verdiend.” www.tulipoil.com Tekst: Fred Ootjers

Hoe moeilijk of makkelijk is het voor Tulip Oil om aan vakbekwaam personeel te komen?

Tulip is in Nederland houder (en operator) van de winningsvergunningen Donkerbroek, Donkerbroek-West, Akkrum-11, Marknesse en van de opsporingsvergunning Schagen, M10a/M11 en Terschelling-Noord. Offshore is Tulip operator van de blokken Q7/Q10a en non-operator in de blokken F6b en P14a. EBN B.V. heeft namens de Staat een 40% belang (kosten en opbrengsten) in al deze vergunningen. Tulip Oil werkt binnen haar activiteiten samen met Barclays Natural Resource Investments (BNRI), een onderdeel van Barclays Capital, de 'investment banking'-divisie van Barclays Bank PLC. In alle operaties van Tulip gelden strenge regels, niet alleen voor haar eigen werknemers, maar ook voor de contractors met betrekking tot gezondheid, veiligheid en milieu (HSE). Daaronder vallen ook de zeer strakke Life Saving Rules, regels die strikte nakoming eisen van veiligheidsnormen bij het uitvoeren van de feitelijke werkzaamheden.

Een belangrijke waarde voor Tulip Oil is dat zij bij het uitvoeren van het in Nederland geldende 'kleine velden beleid' rekening houdt met alle daarbij betrokken maatschappelijke belangen, in een sfeer van transparantie en overleg met alle betrokkenen.

Energie special VERmilion EnERGY

Groter worden in kleine velden Het van oorsprong canadese Vermilion Energy is sinds 2004 actief in nederland en inmiddels uitgegroeid tot een volwassen gasproducent. de onderneming bevindt zich in een structurele en forse groei.

Vermilion Oil & Gas Netherlands BV is een dochteronderneming van het Canadese bedrijf Vermilion Energy Inc. In 2004 heeft Vermilion zich – door de overname van een aantal velden in Friesland, Drenthe en Noord-Holland - in Nederland gevestigd. Het hoofdkantoor staat in Harlingen, gelegen naast de daar gevestigde gasbehandelingsinstallatie voor het gas uit het Zuidwal gasveld onder de Waddenzee.

Groningen veld “Wereldwijd exploiteert Vermilion gasen olievelden in Canada, Frankrijk, Australië en Nederland”, aldus Fokke Jansma, woordvoerder van Vermilion.

“De bijzondere expertise van Vermilion ligt in het opsporen en in productie brengen van relatief kleinere olie- of gasreservoirs. In Nederland bevinden zich naast het bekende en zeer grote ‘Groningen veld’ een aanzienlijk aantal middelgrote en kleine olie- en gasreservoirs. Het beleid van de Nederlandse overheid is er op gericht om de aardgasproductie uit het ‘Groningen veld’ te ontzien door het stimuleren van de ontwikkeling van deze kleinere reservoirs. Mede hierdoor is het interessant voor Vermilion om in Nederland actief te zijn.”

van het bedrijf op het optimaliseren van de productie uit de overgenomen velden.

Vanaf 2008 is een programma gestart om de bestaande productie in Nederland uit te breiden door het actief opsporen en ontwikkelen van nieuwe aardgasreservoirs. Sindsdien zijn in Noord Nederlandse een tiental (proef)boringen gedaan. “De ambitie van Vermilion voor de komende tien jaar is een gestage productiegroei te realiseren in Nederland.

Die groei moet worden gerealiseerd door forse investeringen in opsporing en ontwikkeling van nieuwe reservoirs, maar ook door uitbreiding van het gebied waarbinnen Vermilion vergunning heeft voor haar activiteiten.” overname Een haalbare doelstelling: de resultaten zijn tot op heden zonder meer zeer be-

vredigend te noemen. “Tot op heden heeft Vermilion in Nederland een productiegroei kunnen realiseren. Afgelopen jaar zijn meerdere vergunningsgebieden met daarin producerende velden overgenomen en beschikt het bedrijf daarmee nu ook over velden in Zuid-Holland en Noord-Brabant. Hiermee is het gebied waarbinnen Vermilion vergunning heeft om olie en gas op te sporen en te produceren sinds 2004 meer dan verdubbeld.”

Participatie Hoewel de core business van Vermilion ligt in het opsporen en exploiteren van aardgas, staat ze open voor initiatieven en samenwerking in de transitie naar verduurzaming van de energievoorziening. “We sluiten niets en niemand uit.

Waar er mogelijkheden zijn tot integratie, zullen we ons zeker serieus inzetten

om mogelijkheden te benoemen en indien haalbaar hierin te participeren. De focus ligt echter op onze core business.

Dat is de basis die nodig is om ook in deze nieuwe rol te kunnen meespelen."

Groei De groei van de onderneming laat zich niet alleen zien in de gestage uitbreiding van het hoofdkantoor in Harlingen, maar ook in de groei van het personeelsbestand. Met ruim honderd arbeidsplaatsen is Vermilion een van de grotere werkgevers in de regio Harlingen. Er is vooral vraag naar professionals in de industrie. “Met onze activiteiten in Nederland heb je heel wat gekwalificeerde mensen nodig. Voor een groot deel vinden we die in Noord Nederland, maar we zijn ook voor een deel afhankelijk van specialisten uit andere landen. De uitdaging is: hoe krijg je kandidaten zover dat ze kiezen voor een baan in Harlingen en niet aan het werk gaan bij collega’s elders in de wereld? Wat kunnen we ze als Vermilion méér bieden?”

getogen Fries Fokke Jansma. “Verder kennen we uiteraard goede arbeidsvoorwaarden die horen bij de internationale ambitie van Vermilion, zoals standaard een vast contract. Vermilion ziet haar werknemers als één van de belangrijkste pijlers van het bedrijf om haar ambitie te kunnen realiseren. In Nederland hebben we in dat verband in 2014 voor het eerst de status ‘Great Place To Work’ gekregen, een kwalificatie die de vestigingen in Canada en Frankrijk al jaren hebben.

Een betere aanbeveling als werkgever kun je haast niet krijgen!” www.vermilionenergy.com

Tekst: Fred Ootjers

Great Place To Work “Om te beginnen natuurlijk al het mooie van de provincie”, lacht de geboren en

Ambitie In de eerste ‘Hollandse‘ jaren lag de focus

PRAnGER-RoSiER inSTAllATiES

Partner in innovatieve installatietechniek Ze hebben als totaalinstallateur een traditie die tot tientallen jaren terug in de vorige eeuw gaat. En als innovatieve speler in de actuele en niet meer weg te denken markt van duurzame technieken, beschikken ze inmiddels over een expertise die ze onder andere een unieke plek verschaft in het project Powermatching city, Europa's grootste high tec proeftuin op het gebied van smart grids. Pranger-Rosier installaties: klein genoeg voor de montage van een enkele cv-ketel in een tussenwoning en groot genoeg voor het installeren van een complete warmte terugwininstallatie in een ziekenhuis.

Marc Mulder, commercieel directeur van Pranger-Rosier Installaties, weet zich nog de tijd te herinneren dat er ook in de branche sceptisch werd aangekeken tegen het begrip duurzaamheid. “Het deformeerde tot een containerbegrip waar je vrijblijvend alle kanten mee op kon.

‘Een hype’ dacht menigeen en ‘het zal zo’n vaart niet lopen met de energieprijzen’. Wel, de praktijk laat inmiddels zien dat de energieprijzen alleen maar zullen blijven stijgen en dat wat tot een hype werd gebagatelliseerd, bij ieder weldenkend mens voorgoed wortel heeft geschoten. Als we niet serieus iets gaan doen aan het duurzaam omgaan met energie, wordt die laatste op termijn – nog los gezien van de consequenties voor het milieu- onbetaalbaar.” duurzame techniek De eerste efficiencyslag die gemaakt kan worden is besparen op het gebruik van

energierekening, maar ook het binnenklimaat, de productiviteit van de medewerkers en het milieu varen er wel bij.

Het optimaal benutten van wind, zonlicht, aard- en luchtwarmte en biomassa en het meer rendement halen uit fossiele brandstoffen, zijn andere maatregelen die de energiekosten aanzienlijk kunnen drukken. De technieken worden steeds slimmer en geavanceerder, wat maakt dat de terugverdientijd ook steeds korter wordt. Interessant voor particulieren, maar ook en juist voor bedrijven.”

Waar beter te beginnen met het besef voor duurzame energie dan bij de kinderen? Pranger-Rosier doet veel in ondersteuning aan scholen, onder andere door het geven van gastlessen.

energie. Mulder: “Dat begint vaak bij het isoleren van de ‘schil’ van het object. We hebben het dan over dak-, wand- en vloerisolatie, wat al flink kan schelen in de energienota. De volgende stap die gezet kan worden is om met inzet van de duurzame techniek tot een zuiniger gebruik te komen. Denk bijvoorbeeld aan energiezuinige verlichting. Berekend is dat in utiliteitsgebouwen ongeveer 22% van de energie opgaat aan verlichting. Bij de huidige stand van de techniek kan daar gemakkelijk 30% tot 60% op bespaard worden. Duurzame installatietechniek heeft niet alleen een gunstig effect op de

Adviserende rol “We zien dat steeds meer bedrijven bezig gaan met het reduceren van hun energiekosten. Het besef breekt door dat er veel energie wordt ‘vermorst’, vooral bij productieprocessen. Daar valt een eerste grote besparing te realiseren, bijvoorbeeld door het hergebruik van water en warmte. De volgende stap is om de ener-

gie die nog wel benodigd is, duurzaam op te wekken, bijvoorbeeld met zonnepanelen, windmolens of aardwarmte, maar ook door het installeren van biovergisters die uit afvalstoffen kostbare energie kunnen genereren. Als Pranger-Rosier Installaties hebben we in die transitie naar het duurzaam gebruik van energie behalve een uitvoerende ook een adviserende rol. In de regel zijn we vanaf het eerste moment bij een project –of dat nu privé of zakelijk is- betrokken. We inventariseren de gebruiken, wensen en behoeften van de klant en zetten daar onze oplossingen tegenover. Het kan dan voorkomen dat we met andere, betere maatregelen komen - gestoeld op onze expertise en ervaring – die een nóg hoger rendement opleveren. Maatwerk energieadvies noemen we dat, iets dat vooral door het bedrijfsleven bijzonder wordt gewaardeerd. Een gunstiger rendement loopt in de industrie namelijk al gauw in een orde van grootte van enkele tot vele duizenden euro’s.”

Smart grids De innovaties in de techniek worden bij de R&D afdelingen van productfabrikanten gedaan, de innovatie van de installateur zit hem in de toepassingen en plaatsingen van de techniek. Een belangrijke ontwikkeling in dit verband is smart grids, slimme netwerken die de productie en het gebruik van energie op elkaar afstemmen. Mulder: “De toename van het gebruik van duurzame bronnen zet het elektriciteitsnet onder druk. Dat is namelijk vooral ingericht op een vaste levering van elektriciteit door bijvoorbeeld kolen-, gas- of kerncentrales. Het aanbod van wind- of zonne-energie ver-

andert voortdurend, omdat het bijvoorbeeld niet altijd even hard waait of de zon even niet schijnt. Slimme netwerken zorgen voor inpassing van duurzame bronnen en maken het net flexibeler. In Hoogkerk loopt sinds 2009 het project PowerMatching City, een demonstratieproject van een toekomstige energie-infrastructuur met 42 huishoudens. Die huishoudens beschikken over geavanceerde apparatuur die hun energievraag afstemt op de beschikbaarheid van zonne- en windenergie: als de zon begint te schijnen, gaat de wasmachine aan.

Niet eerder. Op deze manier wordt er optimaal gebruik gemaakt van de beschikbare duurzame energie en wordt het energienet afgestemd op een duurzame toekomst. Als Pranger- Rosier zijn we nauw betrokken bij het plaatsen en onderhoud van de installaties. Een opdracht die perfect matcht met onze visie van een verantwoord en doelmatig gebruik van energie, waarbij het milieu wordt ontzien en we – in de breedste zin van het begrip - niets hoeven in te leveren op het comfort.”

Pranger-Rosier installaties Beurtvaart 2, Dokkum (0519) 22 85 00 www.pranger-rosier.nl Tekst: Fred Ootjers

Energie special

dRAKA PRYSmiAn

Bekabelen in het Noorden draka Prysmian ontwikkelt producten voor duurzame toepassingen zoals laadkabels voor elektrische voertuigen en kabels voor gebruik in windmolens, zonnepanelen, energiezuinige lEdverlichting. Er is zelfs een rekenmodule (Eco Advies) ontwikkeld om installatiebedrijven te adviseren over energiezuinige kabels. met de merken draka en Prysmian is de Prysmian Group in de Benelux actief op de markt van energieopwekking tot de eindgebruiker.

Kabel is een belangrijk onderdeel voor energieopwekking en -verspreiding. Zon-

der kabel zou geen windmolenpark kunnen draaien of geen nieuwbouwproject aangesloten zijn op de energievoorziening. Draka Prysmian is een kabelproducent met twee van haar zes fabrieken in het noorden: in Emmen en Delfzijl. In Emmen wordt vooral kunststofkabel, VD draad en rubberen kabels geproduceerd; in Delfzijl staat de telecom kabelfabriek.

Veel glasvezel- en coaxkabels voor de Europese markt komen uit deze fabriek.

met het stroomverbruik op jaarbasis van ruim 50.000 huishoudens. Via opdrachtgever Eneco–VisserSmit Hanab levert Draka Prysmian verschillende soorten kabels; laag- middenspanning, data en signaalkabels. Een ander project in het noorden waar Draka Prysmian de kabel voor levert is de melkpoederfabriek van Fronterra langs de A7 bij Heereveen.

De laagspanningskabels zorgen voor de energievoorziening in het pand.

Een voorbeeld van energieopwekking is het Windpark Delfzijl Noord. Dit windmolenpark gaat bestaan uit 19 windturbines. Samen zullen ze jaarlijks ruim 175 miljoen kWh leveren. Dat is vergelijkbaar

Bij het ontwerp van nieuwe kabels zoeken de specialisten continu naar mogelijkheden om het gebruik van grondstoffen te beperken, zoals koper en isolatiemateriaal. Er wordt binnen de fa-

REdWAVE

Top profs in energie Je komt de professionals van Redwave overal tegen in de olie- en gasindustrie. onshore zowel als offshore, in binnen- en buitenland en met als nieuwste loot aan de inmiddels vijfentwintig jaar jonge stam van het detacheringbureau tref je de vakmensen van Redwave ook steeds vaker aan in de offshore windenergie.

Redwave is gespecialiseerd in het detacheren van professionals op het gebied van construction & maintenance, drilling, production en medical services.

Klaas Haak, area manager Groningen: “Kort en krachtig hanteren we de vuistregel dat we mensen leveren vanaf het ontwerp van een installatie tot en met het onderhoud na de oplevering. Inzet bij alle opdrachten is om een duurzame,

lange termijn relatie op te bouwen met de klant. Dat doen we vanzelfsprekend door het kwaliteitsniveau van onze dienstverlening op een hoog peil te houden. Redwave beschikt over alle certificaten met betrekking tot wet- en regelgeving die binnen de branche vereist zijn en het personeel is minimaal Mbo+ geschoold. Bovendien wordt de kennis van onze medewerkers tussentijds voortdurend up to date gehouden, waarbij we vaak zelf de opleidingen verzorgen. De energiemarkt is op alle fronten volop in beweging en als Redwave anticiperen we snel en adequaat op de veranderende behoeften.”

Vertrouwen Het effect van de factor ‘duurzaamheid’ in de visie van Redwave vertaalt zich onder andere in de vaak lange relaties die

brieken van Draka Prysmian zoveel mogelijk gerecycled, gescheiden afval ingezameld en energiereductiemaatregelen doorgevoerd. De vestigingen zijn boven-

dien overgestapt op groene stroom.

www.draka.nl

een grote groep klanten onderhoudt met het detacheringsbureau. “We bestaan goed en wel vijfentwintig jaar, maar veel opdrachtgevers hebben we bijna vanaf dag één al als klant. Dat zegt wel iets over het vertrouwen dat men in ons stelt. Hetzelfde geldt ook voor onze mensen: we hebben met de regelmaat van de klok wel een jubileum te vieren van een medewerker die vijfentwintig, twintig of vijftien jaar –of korter- voor Redwave werkt.

Het verloop is heel gering, iets wat in deze tak van industrie niet vanzelfsprekend is.”

Windenergie De professionals van Redwave vinden emplooi in alle mogelijke technische disciplines die bij de olie- en gasindustrie komen kijken, maar weten die net zo soepel toe te passen op de offshore windenergie. “Op heel veel punten zijn er –naast natuurlijk de grote verschillen- overlappingen. De windenergie gaat –zeker in het noordeneen steeds belangrijker rol spelen en wij hebben in de Eemshaven al wat mensen van ons aan het werk. Voorlopig nog

Klaas Haak: 'We leveren mensen vanaf het ontwerp van een installatie tot en met het onderhoud na de oplevering.' Foto: Sietze Haak. vooral op de schepen voor transport van onderdelen naar de offshore windmolens, maar op korte en middellange termijn zal er naar verwachting een grote vraag zijn naar gespecialiseerde professionals. Als Redwave staan we klaar om die uitdaging aan te gaan!”

Redwave Westerhaven 13-3, Groningen (05) 317 55 73 www.redwave.nl Tekst: Fred Ootjers

nHl HoGEScHool

Kenniscentrum Duurzame Energie

Volgens de meest recente berekeningen van de Rijksdienst voor ondernemend nederland kampt een op de vier ondernemers in de windenergiesector met het probleem van het vinden van geschikt personeel. naar verwachting zal er met name op het gebied van ontwerp, onderzoek en consultancy de komende tien jaar een verdrievoudiging van het aantal banen plaats vinden, een ontwikkeling waar nHl Hogeschool in leeuwarden adequaat op anticipeert met een Kenniscentrum duurzame Energie.

“Als NHL Hogeschool dienen we een tweeledig doel: het bieden van onderwijs

Studenten bezig met de ontwikkeling van een windmolen-concept in het kader van een internationaal windenergiecontest, een initiatief van NHL.

aan studenten en het verrichten van toegepast onderzoek voor bedrijven”, vertelt Woud van Woudenberg, project manager. “Vóór alles zijn we echter een kennisinstituut waar studenten worden opgeleid voor de beroepspraktijk. Daarin verschilt het HBO-onderwijs wezenlijk van het WO-onderwijs: als NHL zijn we vooral gericht op het toepassen en verder verfijnen van kennis en minder op het ontwikkelen ervan. In de praktijk ligt dat echter een stuk genuanceerder en zijn er tal van overlappingen en kruisbestuivingen. Feit blijft dat het onderwijs dat aan de NHL wordt gegeven sterk vraaggericht is en dat we vanuit die opstelling nauwe contacten onderhouden met het bedrijfsleven.”

Versterken “In de ontwikkeling van het Kenniscentrum Duurzame Energie heeft de overheid middels subsidie van de provincie Fryslân, de gemeente Leeuwarden, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) een financiële en het NHL alsook het bedrijfsleven vooral een inhoudelijke bijdrage geleverd”, aldus Tjerk Jansma, project manager Hot Spots Duurzame Energie. “Onderwijs en bedrijfsleven kunnen elkaar op een positieve en constructieve manier beïnvloeden en versterken. Als NHL profiteren we van de kennis van het bedrijfsleven onder meer door de verschillende lectoraten die verbonden zijn aan het Kenniscentrum Duurzame Energie. Verzorgd door ervaren veelal hoger opgeleide mensen die een grote expertise in de

praktijk hebben opgebouwd.” lectoraten De lectoraten verbonden aan het Kenniscentrum Duurzame Energie ressorteren onder het Instituut Techniek van de NHL, voorheen de HTS en maken onderdeel uit van de reguliere opleidingen.

Achtereenvolgens zijn er de lectoraten Zonnestroom & Vervoer, Windenergie, Maritieme Innovatieve Techniek, Computer Vision en – in ontwikkeling - Duurzaam Renoveren. Van Woudenberg: “Elke discipline kent natuurlijk zijn eigen programma’s en prioriteiten, maar de kracht van het Kenniscentrum Duurzame Energie schuilt ook in de crossovers tussen de verschillende kennisgebieden. De disciplines worden op die manier gekoppeld, waarmee ze ook in dat opzicht goed aansluiten op de beroepspraktijk.”

Afstudeerrichting Bij de NHL wordt aan studenten die de opleidingen Werktuigbouwkunde, Elektrotechniek en Informatica volgen, al vanaf september 2011 de mogelijkheid gegeven als afstudeerrichting Offshore Windenergie te kiezen. In maart 2013 nam student Bram Zijlstra als eerste in Nederland zijn bachelordiploma Offshore Windenergie in ontvangst, op een onderzoek naar de toepassing van gietstalen knooppunten in zogenaamde ‘jacket-fundaties’ voor offshore windturbines. Voor de ontwikkeling van de afstudeerrichting kreeg het NHL via de Maritieme Campus Nederland onder-

Tjerk Jansma (l), project manager Hot Spots Duurzame Energie en Woud van Woudenberg, project manager Kenniscentrum Duurzame Energie in gesprek met een student in het lab van Duurzame Energie. steuning van de Gemeente Den Helder, de Provincie Noord-Holland, het Rijk en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Die laatste heeft als intentie om de regionale werkgelegenheid voor het gebied te behouden, onder andere door duurzaam te investeren in het onderwijs.

Synergie “Samenwerking is cruciaal om de kennis voor de regio niet alleen te behouden, maar ook en vooral op een hoger plan te brengen”, aldus Jansma. “Dat betreft dus ook de samenwerking met de andere hogescholen in Noord-Nederland, zoals VHL, Stenden en de Hanze Hogeschool in Groningen. Ook hier zijn er overlappingen en cross-overs met opleidingen die wij als NHL verzorgen. Denk bijvoorbeeld aan duurzaam varen met LNG (vloeibaar aardgas) waarin aan de Hanze Hogeschool wordt onderwezen, wat raakvlakken heeft met het lectoraat Maritieme Innovatieve Techniek van NHL. Met behoud van ieders eigen belangen creëert de samenwerking een synergie,

waarmee we ons als noordelijke onderwijsinstellingen kunnen onderscheiden.”

Kansen Van Woudenberg: “Kijken we nog eens naar de cijfers van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, dan lezen we dat er in 2012 alleen al in de windenergiesector ruim drie miljard euro omging.

Nederland heeft voor de toekomst flink ingezet op de windenergie: over ongeveer tien jaar moet 4 procent van alle energie in Nederland afkomstig zijn van windenergie. Nu is dat 0,5 procent. Maar ook in het buitenland liggen er volop kansen.

Nederland heeft een uitstekende naam op het gebied van windenergie, dankzij een rijke ervaring, flexibiliteit en kwaliteit. Noord-Nederland speelt binnen die transitie naar duurzame energiebronnen een onderscheidende rol, iets waar we als NHL een belangrijke bijdrage aan leveren en willen blijven leveren.” www.nhl.nl/hsde Tekst: Fred Ootjers