High Tech en Innovatie Special

High Tech & Innovatie special

Voorwoord

ze persoonlijk advies over hoe ze hun leefstijl kunnen aanpassen en tot een gezond gewicht kunnen komen. Het is dus een heel slimme applicatie.” De website maakt het bovendien

De topsector

mogelijk om met andere mensen in contact te

High Tech Syste-

komen die ook proberen hun gewicht naar een

men en Mate-

gezond niveau te brengen.

rialen (HTSM) is een belang-

De virtuele operatiekamer (OK) is ook een

rijke motor en

innovatie van LIMIS. Dit is een online trai-

aanjager van

ningstool voor OK-assistenten en wordt in

de Nederlandse

samenwerking met Grendel Games ontwikkelt.

economie. Deze

OK-assistenten leren om te gaan met inge-

kennisinten-

wikkelde OK-apparatuur en in te spelen op

sieve topsector

reële situaties. Dit draagt bij aan een veilige

produceert een

OK-omgeving.

breed scala aan hoogwaardige eindproducten, halffabricaten, componenten en

Voor al haar innovaties werkt LIMIS samen

materialen. Nederlandse hightech bedrij-

Virtuele operatiekamer met virtuele hand

met een forse groep partners, waaronder MCL,

ven behoren in hun marktsegment tot de

“Het bruist bij LIMIS”

NHL, Universiteit Twente, Grendel Games, De

LIMIS groeit uit tot een belangrijk medisch innovatie- & kenniscentrum. Directeur Hessel Bouma: “Vanuit een behoefte ontwikkelen wij betekenisvolle medische innovaties.”

Ook buiten de operatiekamer wil LIMIS bijdra-

telt Bouma, die zelf jaren werkzaam is geweest

gen aan de gezondheid. Over enkele maanden

bij Philips. ,,Wij zitten sterk aan de business

lanceert het instituut een slimme website die

development-kant. De opbrengsten van onze

mensen met overgewicht helpt om hun gedrag

producten gebruiken we weer om te investeren

te veranderen en hun gewicht blijvend omlaag

in andere innovaties. Binnen LIMIS werken we

wereldtop en onderscheiden zich door hun technologische excellentie. Deze producten worden geëxporteerd over de hele wereld en bieden sleuteloplossingen voor de huidige grote maatschappelijke uitdagingen. Denk aan uitdagingen op het gebied van mobiliteit (verbeteren van verkeersveiligheid), gezondheid (intelligente zorgsystemen), duurzaamheid (zuinige auto’s en trucks) en

Friesland Zorgverzekeraar, Provincie Fryslân, Gemeente Leeuwarden, Olympus, Coolminds en bedrijven uit het MKB. ,,Een deel van onze medewerkers komt uit het bedrijfsleven”, ver-

alternatieve energiebronnen (zonnecellen

LIMIS begon ruim tien jaar geleden met het

te brengen. In dit programma is alle relevante

met een heel creatieve en enthousiaste ploeg

en elektrisch rijden). Nederland is hierin

trainen van chirurgen voor laparoscopische

kennis ingevoerd die bewegingsexperts, diëtis-

mensen. En dat merk je goed: het bruist hier

toonaangevend, zo ook in het noorden van

colon-ingrepen. Dit zijn operaties in de buik.

ten en psychologen hebben met betrekking tot

enorm!”

ons land, waar veel pareltjes te vinden zijn.

Voorheen werden dergelijke operaties via een

dit probleem.

Denk aan Philips Drachten, GEA Pro-

grote snee in de buik gedaan. Tegenwoordig

cess Engineering en Neways Electronics,

gaat dit minder rigoureus: er worden vier

,,Mensen kunnen zich thuis aanmelden op deze

waarvan in deze special mooie voorbeelden

kleine sneetjes in de buik gemaakt. In één snee

site. Na het invoeren van hun gegevens krijgen

te vinden zijn. Voor hightech bedrijven is

gaat een buis met licht, in een andere snee een

innovatie essentieel. De topsector neemt

camera en in de overige sneetjes de instrumen-

bijna de helft van de totale private R&D-uit-

ten waarmee de operatie wordt verricht. Via

gaven van ons land voor zijn rekening. Om

camerabeelden ziet de chirurg precies wat hij

onderscheidend te blijven moet meer geïn-

doet. Hessel Bouma: “We bieden ook al enkele

vesteerd worden in publiek en privaat on-

jaren trainingen aan operatieassistenten. Ook

derzoek. De topsector promoot dus ook dat

deze trainingen scoren erg hoog: gemiddeld

bedrijven en kennisinstellingen nog meer

8,4.”

www.limis.org

Door Martine van der Linden

met elkaar samenwerken. De unieke kracht van deze samenwerking tussen grote be-

Sinds een jaar of vier zet LIMIS eveneens hoog

drijven, mkb en kennisinstellingen bepaalt

in op het gebied van innovatie. Als onafhan-

de internationale concurrentiekracht van

kelijke instelling ontwikkelt het verschillende

HTSM in Nederland. De bedrijven hebben de

producten en diensten. Zo is LIMIS bezig met

ambitie om de exportwaarde ruimschoots te

onderzoek naar de mogelijkheden voor een

verdubbelen, naar een bedrag van 77 miljard

scanner die gaatjes in een darm na een hech-

euro in 2020. Onder het label ‘Holland High

ting kan detecteren. Er is na een darmoperatie

Tech – High Tech Solutions for Global Chal-

altijd kans dat de hechting gaat lekken, het-

lenges’ werken we collectief aan het berei-

geen een wereldwijd probleem is. Het probleem

ken van deze gezamenlijke doelstellingen.

is dat de gaatjes te klein zijn voor het oog en het lekken meestal enkele dagen na de operatie

Amandus Lundqvist

gebeurt. De scanner die LIMIS wil ontwikke-

Voorzitter topsector High Tech Systemen

len, inspecteert de darm gelijk na de operatie,

en Materialen

voordat de buik wordt dichtgemaakt.

www.hollandhightech.nl

Virtuele operatiekamer als online trainingstool

Smokkelaars kansloos dankzij bodyscanner ODSecurity Smokkelaars hebben geen schijn van kans wanneer ze gescand worden door een bodyscanner van ODSecurity. Verdachte objecten in of op het lichaam brengt de scanner duidelijk in beeld. Het Leeuwarder bedrijf is marktleider op het gebied van bodyscanners en vernieuwt continu om deze positie vast te houden.

vliegvelden in de UK. Dat heeft het probleem

schijnt de scan in het scherm. “We voeren

daar verholpen.”

het systeem in allerlei talen uit om het gebruik nog eenvoudiger te maken. Daar-

Inmiddels levert ODSecurity aan douanes

naast is ons nieuwste systeem compac-

in Azië, Latijns-Amerika, Europa, het Mid-

ter dan zijn twee voorgangers.”

den-Oosten en Australië. In januari heeft ODSecurity een verkoopkantoor in de USA

De toekomst van de bodyscanner is

geopend. Daarnaast blijkt het systeem zeer

florissant volgens Van Wingerden:

ODSecurity in Leeuwarden is één van de vier

bruikbaar in gevangenissen. “Onze nieuwste

“Wereldwijd zijn nu driehonderd

bedrijven in de wereld die zich heeft toege-

bodyscanners hebben de mogelijkheid om te

bodyscanners geïnstalleerd, waarvan

legd op het maken van bodyscanners. Jan

scannen én te screenen. Het verschil zit hem in

ongeveer honderd door ons. De

Steven van Wingerden staat aan het roer van

de dosis röntgen: die ligt bij scannen wat hoger

komende jaren zal het aantal

het bedrijf dat tien jaar geleden een vliegende

dan bij screenen. Screenen is daarmee erg ge-

geïnstalleerde systemen groeien

start maakte. “In Nederland hadden we toen

schikt voor gevangenissen, waar vaak dezelfde

naar 6000 apparaten. Wij willen

het probleem van bolletjesslikkers, maar in

mensen door de scanner moeten.”

hier een groot aandeel in hebben.

Engeland was dat probleem nog vele malen

Om dit voor elkaar te krijgen zullen we altijd

groter. In 2005 hebben we de eerste machine

Het systeem is letterlijk met één druk op de

op Heathrow geïnstalleerd en daarna op andere

knop te bedienen. Tien seconden later ver-

blijven vernieuwen.”

High Tech & Innovatie special

TÜV Rheinland: Best in tests

Je komt het TÜV Rheinland keurmerk tegen op bloeddrukmeters, detectiesystemen, transformers en zonnepanelen, maar ook op haardrogers, tegelsnijders, koffiemachines, liften, auto’s en mega-grote torenkranen. Wereldwijd dragen meer dan 110.000 verschillende producten het TÜV Rheinland keurmerk en het wordt door producenten dan ook als het ‘meest gewilde’ certificaat beschouwd.

Veel producten lijken op elkaar en vaak weet de eindconsument niet welke hij moet kiezen. Wie

TÜV Rheinland Nederland (Electronic Products

ontwikkeling van een product te betrekken.

kan als leek in een apparaat kijken om de kwa-

and Services/EPS), gevestigd in Leek, is een

Het gevoel van een researcher zegt vaak dat

liteit ervan te bepalen? “Het TÜV Rheinland

onafhankelijk en internationaal erkend geac-

het nieuwe ontwerp een succes kan worden,

keurmerk biedt consumenten een betrouwbare

crediteerd testlaboratorium dat zich toelegt op

maar het is jammer als de wettelijk gestelde

richtlijn in de wereldwijde ‘productwildernis’.

het onafhankelijk beoordelen van bedrijven,

technische eisen waaraan het product moet

Het geeft ze de garantie dat het product met

processen, en bedrijfsmiddelen. De beoorde-

voldoen niet of onvoldoende in het concept

betrekking tot kwaliteit, milieu, veiligheid en

TÜV Rheinland Nederland is onderdeel van

lingen lopen uiteen van kwaliteitsmanagement

zijn meegenomen. Hoe eerder we participe-

duurzaamheid uitvoerig is getest.”

de TÜV NORD Group, een wereldwijd ope-

en veiligheid tot actuele onderwerpen, als

ren in het ontwerp, hoe beter. We kunnen het

rerend netwerk met 500 locatie’s in ruim 61

duurzaamheid, het milieu en maatschappelijk

prototype dan testen, wat altijd beter is dan

landen, met ruim 17.000 deskundige mede-

verantwoord ondernemen.

wanneer de productie al is gestart. Met het

werkers. Begin 2012 opende TÜV Rheinland

keurmerk van TÜV Rheinland weet de op-

TÜV Rheinland Nederland B.V

Nederland in Leek een nieuw testlaborato-

Participeren

drachtgever zeker dat het product voldoet aan

Electronic Products and Services (EPS)

rium, dat gespecialiseerd is in het testen en

Patrick Booman, account manager TÜV Rhein-

de gestelde eisen.”

Eiberkamp 10, Leek

de certificeren van elektrische, elektroni-

(088) 888 7 888

sche en telecommunicatie producten.

land Leek: “Wij adviseren een ondernemer om TÜV Rheinland al in een vroeg stadium bij de

Productwildernis

www.tuv.com/nl

Arnold + Siedsma

Verdubbeling octrooiaanvragen in het Noorden Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies In 2012 is het aantal Nederlandse octrooiaanvragen in het Noorden verdubbeld ten opzichte van 2007.

Meer bedrijven zien de waarde van octrooien in en hoe deze strategisch in te zetten. Met de juiste bescherming kan je je idee in alle vrijheid tot een commercieel succes maken.

Octrooi en merkenbureau Arnold + Siedsma

eigendomsrechten voor klanten bescher-

ziet in het Noorden veel innovatieve

men.’

bedrijven die zich sterk weten te onder-

octrooipositie van de concurrent’ en beoor-

de hele Europese Unie. Het klinkt eenvoudiger,

delen het licentiecontract. Met deze gegevens

maar is dat in de praktijk niet. Strategie en ad-

kunnen wij bijvoorbeeld vaak een vele malen

visering worden dan nog belangrijker. Wij ge-

lagere licentievergoeding bedingen.’

ven hierover lezingen, bijvoorbeeld tijdens het afgelopen Benelux IP Congres op 26 april 2013.

Actueel zijn de ontwikkelingen rondom de in-

Ons advies: Laat je goed informeren, want met

voering van een systeem van Europese octrooi-

de juiste bescherming kan je je idee in alle vrijheid tot een commercieel succes maken.’

scheiden en het economisch gezien

‘Door te investeren en innoveren kun je je als

en per 1 april 2014. Verdijck en Lubberdink:

goed doen. Dr. Ir. Gerwald Verdijck,

bedrijf onderscheiden en voorsprong nemen

‘Nu moeten octrooien nog per land worden

octrooigemachtigde bij Arnold + Siedsma

in de markt. Het ondernemersklimaat wordt

aangevraagd, vanaf dan geldt een octrooi voor

in Leeuwarden vertelt: ‘In het Noorden

harder, er wordt sneller geprocedeerd en

worden we veelvuldig ingeschakeld door

klanten maken bewustere afwegingen ten

sectoren waar veel innovatie en research

aanzien van investeringen en aan te boren

and development (R&D) plaatsvindt. Dat zijn

markten. Gezien deze marktontwikkelingen

onder meer de machine- en apparatenbouw,

vragen klanten ons steeds vaker om stra-

agrobusiness, water- en sensortechnologie.

tegisch mee te denken. Dat helpt de on-

Opvallend ook is de groeiende onderlinge

dernemer goede keuzes te maken inzake de

samenwerking tussen deze sectoren.’

bescherming van ideeën, alsmede inzake een goede kosten-batenafweging. We zijn steeds

Strategisch meedenken

dichterbij de klant komen te zitten.’

Arnold + Siedsma bestaat 95 jaar in 2015 en telt kantoren in Nederland, Zwitserland,

Europees octrooi

Duitsland en België. Verdijck vertelt:

Collega octrooigemachtigde ir. Pim Lubber-

‘We zijn inzetbaar in alle branches. In totaal

dink haakt hierop in: ‘Het belang van ons

tellen we zo’n 100 medewerkers, waarvan

werk komt bijvoorbeeld naar voren wanneer

7 werkzaam zijn vanuit Leeuwarden. We zijn

je een samenwerking aangaat. Een helder oc-

gespecialiseerd in de juridische bescherming

trooi voorkomt dat de samenwerkingspartner

van intellectuele eigendomsrechten. Van het

er met het idee vandoor kan gaan. Ook kan

vastleggen van octrooien (ook wel patenten

de monopoliepositie die ontstaat door een

genoemd) tot en met de registratie en

octrooi de waarde van de vinding voor een te

bescherming van merken, modellen en

zoeken samenwerkingspartner vergroten.

andere intellectuele eigendomsrechten.

En dan zijn er nog de voorbeelden waarbij je

Bijzonder aan ons kantoor is dat we dicht bij

als ondernemer geconfronteerd kan worden

onze klanten zitten en daarnaast ook

met een octrooi van een concurrent en je

internationaal gevestigd zijn en samen-

een licentie wilt nemen, zodat je je idee of

werken met bureaus wereldwijd. Daardoor

vinding toch verder kunt ontwikkelen. Wij

kunnen we in ieder land de intellectuele

beantwoorden vragen als: ‘hoe sterk is de

www.arnoldsiedsma.nl

High Tech & Innovatie special

Innovatiecluster,

‘Parel die het Noorden op de kaart zet’ Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies Het Innovatiecluster Drachten bestaat uit acht High Tech - voornamelijk - Drachtster-bedrijven: BD Kiestra, Irmato, Neopost Technologies, Norma-IMS, Philips, SMST, Variass en sinds juni 2013 WhisperPower. Gezamenlijk tellen zij ruim 2700 medewerkers -van wie zo’n 860 productontwikkelaars. Zij investeren jaarlijks meer dan 100 miljoen euro in onderzoek en ontwikkeling en bieden veel groei- en carrièremogelijkheden.

Ties Zweers is Wethouder Economische Zaken in Drachten/Smallingerland en onder andere voorzitter van het Innovatiecluster.

Zweers vertelt: ‘Van de Noordelijke private R&D investeringen vindt 40% plaats in en vanuit Drachten. Er wordt hier enorm innovatief gewerkt op hoog niveau. Dat biedt veel groei- en carrière kansen.’

Vliegwiel voor Noord-Nederland ‘Binnen de drie Noordelijke provincies wordt jaarlijks zo’n 300 miljoen euro gespendeerd aan research en development (R&D). Daarvan vindt 100 miljoen euro plaats binnen het Innovatiecluster in onze gemeente’, aldus Zweers. ‘De werkgelegenheid in het Noorden is hier enorm mee gebaat. Het cluster vertegenwoordigt zo’n 10% van de arbeidsplaatsen in de gemeente. De bedrijven binnen het cluster leveren zeer diverse high tech oplossingen. Door te innoveren en efficiënter te produceren kun je de concurrentie met lage lonen landen aangaan. Zo kan Philips op basis van innovatieve ontwikkelingen con-

alles is ook onderdeel van de recent versche-

het Noorden. Door de wedstrijd jaarlijks te

telt Fellinger enthousiast. ‘De R&D investe-

currerend produceren in Drachten.’

nen Samenwerkingsagenda van Provincie en

organiseren en de samenwerking met onder-

ring van 100 miljoen euro per jaar binnen de

Gemeente.’

wijsinstellingen te intensiveren, blijven we

bedrijven in het cluster wordt helemaal uit

in nauw contact met het onderwijs en zien

eigen producten gegenereerd. Het cluster is

‘Als gemeente vervullen we een belangrijke rol inzake de PR rondom het cluster en

Boeien en binden

jongeren welke mogelijkheden en vele car-

er door en voor de bedrijven en wordt gerund

participeren we indien nodig in bepaalde

Piet Fellinger van het deelnemende bedrijf

rièrekansen onze bedrijven bieden. Tevens

door mensen met drukke banen. De inzet van

projecten, zoals de recent gehouden Uitvin-

Neopost vertelt: ‘Aan het Innovatiecluster

geven we gastcolleges en bieden stageplaat-

en waardering door gemeente en provincie

derswedstrijd. Tot 2020 ondersteunen we

nemen bedrijven deel die elkaar niet be-

sen. Dat alles past binnen onze doelstelling

is geweldig. Zij vormen een heel belangrij-

de ontwikkeling van het cluster met zo’n 8

concurreren en die allemaal bezig zijn op

boeien en binden.’

ke pijler op het gebied van communicatie

miljoen euro, de Provincie Fryslân partici-

heel verschillende high-tech vlakken. Van

peert met hetzelfde bedrag en de betrokken

systemen voor microbiologische laborato-

Innovatiehuis

www.icdrachten.nl waar onze bedrijvigheid

bedrijven investeren 16 miljoen euro. Bedoe-

ria tot hoogwaardige metaalbewerkingen,

Piet Fellinger: ‘Doordat we als cluster

zichtbaar wordt, we ontwikkelen stageplaat-

ling van het cluster is dat er relaties worden

elektrische systeemoplossingen, geavan-

middels ondernemerschap en innovatie aan

sen, maken vacatures zichtbaar en gaan

gezocht met andere innovatieve bedrijven en

ceerde post- en pakketverwerking en meer.

de weg timmeren worden we al benaderd

social media inzetten. Ook is het thema van

ontwikkelingen in het Noorden. We willen

Samenwerken en kennis delen vraagt om

door bedrijven die hier een vestiging willen

de Uitvinderswedstrijd voor volgend jaar

in Drachten de as en het vliegwiel vormen

een sfeer van vertrouwen. Daar moet je aan

openen om dichterbij het cluster te zitten.

bepaald: het maken van een gadget om stress

voor bedrijven in Noord-Nederland. Daarbij

werken en bouwen. Onze R&D afdelingen

Hoewel toetreden tot het cluster op dit

te verminderen. Kortom, allemaal ontwikke-

zoeken we aansluiting met het onderwijs van

zitten regelmatig om tafel en huren en lenen

moment nog niet direct eenvoudig is, zijn we

lingen waarin ons thema boeien en binden in

mbo tot en met universitair niveau en hopen

elkaars personeel. We worden professioneel

geen exclusieve club. We willen de huidige

optima forma naar voren komt. Het Innova-

we zelfs op het ontstaan van een campus. Dit

ondersteund door bureau Berenschot om de

samenwerking eerst verstevigen en zorgen

tiecluster is een parel die het Noorden nog

samenwerking vorm te geven en we hebben

dat de pijlers staan voordat we verder uit-

beter op de kaart gaat zetten.’

een intern ontwikkelprogramma. Eén van

breiden qua deelnemers. We spreken nu met

onze hoofdthema’s voor de eerste 2 jaar is:

de Ondernemersvereniging Drachten over

boeien en binden.’

een centrale plaats waar de deelnemende be-

en PR. In oktober lanceren we onze website

drijven zich presenteren. Een innovatiehuis Een groot behaald succes is de in juni van

waar zichtbaar is wat R&D teweegbrengt en

dit jaar georganiseerde Uitvinderswedstrijd.

wat hier geproduceerd wordt, en dat tevens

Hiervoor waren alle HBO onderwijsinstel-

een educatieve functie heeft. Ook starters-

lingen in Noord-Nederland uitgenodigd. De

begeleiding is onderwerp van gesprek. In

opdracht luidde: ‘Presenteer een technische

onze regio alleen al bevinden zich zo’n 2500

en vermarktbare uitvinding die een bijdrage

bedrijven die allemaal iets aan innovatie

vormt aan het langer zelfredzaam zijn van

doen. Het innovatiehuis wil zittende bedrij-

oudere en minder valide mensen’. Contact-

ven helpen meer te innoveren en ondersteu-

persoon voor de wedstrijd Wim Venema van

ning bieden hoe je dat aanpakt. We zijn in

Irmato vertelt: ‘De uitwerkingen zijn tijdens

een verkennende fase. Bureau Berenschot

een groots event gepresenteerd in de Lawei

verricht in deze onderzoek voor ons.’

in Drachten met als dagvoorziter Ruben van

der Meer van De Lama’s en een professio-

‘De inzet van betrokkenen is geweldig’, ver-

nele jury. Het was grandioos en het leverde heel goed toepasbare vindingen op. Van een ‘bed-opmaak hulptool’ tot en met een systeem dat trillingen bij Parkinson patiënten vermindert. De wedstrijd heeft een geweldig enthousiasme bij het HBO in Noord-Nederland los gemaakt. Enkele deelnemers hebben begeleiding van ons gevraagd voor Ties Zweers

verdere ontwikkeling. Ons doel is jongeren te boeien voor techniek en hen behouden voor

High Tech & Innovatie special

Astron: living lab voor ondernemend Noord-Nederland Wie weet dat diep verscholen in de bossen van Drenthe nabij Dwingeloo al decennialang een kennisinstituut zit -dat zelfs haar roots heeft liggen in diezelfde bossen- en op het gebied van radioastronomie eveneens al decennialang tot de top drie van de wereld behoort? Marco de Vos, managing director van Astron, over living lab, Lofar en technostarters. een internationaal gericht kennisinstituut en heeft nauwe contacten met het bedrijfsleven.

“Die samenwerking met het bedrijfsleven is er vanaf het begin van Astron -eerder opererend onder een andere naam- altijd geweest”, vertelt Marco de Vos. “Een samenwerking met marktpartijen in binnen- en buitenland, maar ook en juist met het MKB in Noord-Nederland.

Het Noorden kent namelijk traditioneel een grote maakindustrie. Alle technologieën die bij Astron worden ontwikkeld kennen een spinout naar het bedrijfsleven. Astron fungeert daarbij als een living lab, een proeftuin van nieuwe technologieën die nieuwe mogelijkheden biedt voor het MKB. In het actief benaderen van dat MKB worden we steeds beter, met als resultaat dat het mes aan beide kanten snijdt: wij leren wat massaproductie is, terwijl het

stations, geconcentreerd in het Noord-Oosten

als referentie ook nog eens heel goed in je

bedrijfsleven leert van onze kennisinnovatie.”

van Nederland, uitgebreid met acht stations

curriculum vitae!”

Astron Netherlands Institute for Radio Astro-

in Duitsland, Frankrijk, Zweden en Engeland.

nomy is het Nederlands instituut voor radioas-

Zo heeft het recent gerealiseerde Lofar-project

“Al vanaf de ontwerpfase van Lofar hebben

tronomie, een organisatie die zich bezighoudt

een positieve impuls gegeven aan het Noorde-

we de stakeholders bij het project betrokken.

met onderzoek en ontwikkeling op astrono-

lijke bedrijfsleven. Lofar is een radiotelescoop

Behalve het generen van werk voor bestaande

misch gebied. Astron consenteert zich spe-

die werkt met de laagste frequenties die vanaf

bedrijven, is Lofar daarnaast een living lab

cifiek op de ontwikkeling van instrumentatie

de aarde kunnen worden waargenomen. De te-

geweest voor zogenaamde technostarters. Ze

en faciliteiten voor de radioastronomie en het

lescoop is het vervolg op de telescoop bij Wes-

doen werkervaring op, vinden aansluiting bij

bouwen van de infrastructuur daarvoor. Het is

terbork en bestaat uit een netwerk van veertig

een netwerk en last but not least staat Astron

www.astron.nl

'Ik vind het fascinerend om dingen te laten reageren op de omgeving'

Annual report 2012

Ten tijde van het interview had hij twee sollicitaties lopen waarvan -met een aan zekerheid grenzend vertrouwen- er uiteindelijk één hem de baan gaat opleveren die hij ambieert. Voor Maarten Oostra (25) een voorlopig sluitstuk van een weg die ooit begon met Knex en Meccano en een nieuw begin na een succesvol afgeronde studie aan het Hanze Institute of Technology (HIT) in Assen.

ver. In het eerste jaar op het HIT wordt uitgegaan van een specifieke voorkennis, gebaseerd op het gegeven dat de meeste studenten van Havo of Vwo komen. En dus onder andere wiskunde op dat niveau hebben gehad. Dat had

het allemaal gehad. Na de basisschool en het

ik niet en de eerste maanden heb ik studiewe-

Vmbo heb ik in het Mbo de Elektronica met ICT

ken gedraaid van vaak wel meer dan vijftig uur.

opleiding gedaan. Mijn eerste stappen richting

Mede dankzij de kleinschaligheid van het HIT

de kennis van de ‘kleine’ elektronica en de

en het gemotiveerde docententeam is het mij

software die deze elektronica aanstuurt, zijn

gelukt de vereiste basiskennis op te vijzelen.

hier gezet. ”

Het resultaat was er naar: aan het einde van het eerste jaar had ik als een van de weinige

Maarten sloot zijn Mbo-opleiding met goed

eerstejaars mijn propedeuse op zak.”

gevolg af en had zich inmiddels aangemeld voor de tweede lichting studenten Advanced

Maarten deed zijn afstudeerproject bij Philips

Sensor Applications aan het Hanze Institute of

in Drachten waarvoor hij een lichtsensor ont-

Technology, studiejaar 2009-2010. “Die oplei-

wikkelde. “Veel meer mag ik er niet over ver-

ding bestond nog maar net, maar sloot perfect

tellen. Bedrijfsgeheim. Jammer genoeg helpt

aan op mijn passie voor sensoren. Ik vind het

zo'n afstudeerproject je in deze economisch

fascinerend om dingen te laten reageren op

moeilijke tijden niet altijd meer om een voet

de omgeving. Juist die brede mix van soft- en

tussen de deur van het bedrijf te krijgen. Ik heb

hardware in de opleiding sprak mij aan. De

nu wel een concrete sollicitatie lopen bij een

Hanze Institute of Technology

sensor als hardware met de slimheid van de

bedrijf dat hard- en software ontwikkelt. Pre-

Het HIT maakt deel uit van Hanzehoge-

software. De opleiding omvat een aantal vaste

cies wat ik wil. Het is business to business en ik

school Groningen is een internationale

vakken die je moet volgen om echt goed te

ben bij het hele ontwikkelingsproces, van voor

bachelor (HBO) opleiding op het gebied

begrijpen wat de sensor waarneemt. Daarnaast

naar achter, betrokken. De relatief lange weg

van Advanced Sensor Applications.

is het programma sterk gericht op projectwerk.

die ik ben gegaan en de diversiteit in techniek

Deze Honours Bachelor is een bijzonde-

In die laatste heb je een grote keuzevrijheid,

die ik mij onderweg heb eigen gemaakt, maakt

re Elektrotechniek-opleiding, met een

wat je de mogelijkheid biedt om jezelf te profi-

dat ik op een hoog niveau breed inzetbaar ben.

specialisatie in sensortechniek. Studenten

leren met je sterkste kwaliteiten.”

Sensortechnologie is een groeiende markt met

zijn afkomstig uit de hele wereld en lopen

De passie voor techniek is hem niet met de

Een mogelijkheid die Maarten ten volle heeft

veel potentie. Je ziet het overal terugkomen.

stage bij onder andere Philips, Astron,

paplepel ingegoten, maar zat er al van nature

benut. “De weg die ik naar het Hbo ben gegaan

Nu alleen die baan nog...”

Nam, Asml, Umcg, Port of Amsterdam en

in bij Maarten. “Knex, Meccano, bouwdo-

is niet de meest gebruikelijke. Vooral de aan-

zen met van die 4,5 volt batterijen: ik heb

sluiting van Mbo op Hbo is haast een brug te

Holst Centre. hanze.nl/asa

High Tech & Innovatie special

Ontwikkeling richting kenniseconomie Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies Noord-Nederland is er de afgelopen jaren in geslaagd sterke clusters te ontwikkelen op het gebied van haar vijf economische speerpunten: energie, watertechnologie, sensortechnologie, agribusiness en ‘healthy ageing’. Ook op het gebied van high tech gaan de ontwikkelingen snel en is er een tendens richting een kenniseconomie.

Henk Deinum, Wethouder Economische Zaken

ven van medicijnen via medicijnenrobots. Voor

in Leeuwarden, ziet een tendens dat bedrijven en

bijvoorbeeld ziekenhuizen waar doosjes met me-

kennisinstellingen steeds verder samenwerken

dicatie los ingevoerd worden en er gesorteerd en

om nieuwe innovaties te ontwikkelen. ‘Ook op

op naam gesteld uit komen en voor herhaalm-

het gebied van high tech timmeren we goed aan

edicatie (80% van de recepten valt hieronder)

de weg. Eerst al de Wateralliantie, nu volgen

bij de apotheek. Hierbij krijgt de patiënt op zijn

de Dairy Chain en Innovatiecluster Drachten.

mobiele telefoon of per mail bericht dat hij zijn

Mooie voorbeelden waarin high tech bedrij-

medicijnen kan komen afhalen middels een

ven in de gehele regio hun krachten en kennis

codenummer. De machine is in principe 24/7

kunnen bundelen. Door deze ontwikkeling wordt

bereikbaar en maakt wachten overbodig.’

bovendien de focus verlegd, van een maakeconomie waar het Noorden van oudsher sterk in is

‘We tellen 33 medewerkers en werken hoofdza-

naar een kenniseconomie. Een koerswijziging

kelijk business to business. Onze klanten komen

die onontbeerlijk is voor economische groei

doorgaans van buiten Friesland, behalve waar

en het binden van hoger opgeleiden. Vanuit de

het de agrobusiness betreft. In 2004 hebben we

gemeente Leeuwarden ondersteunen we deze

nieuwbouw gepleegd aan de Anne Wadmanwei

tendens. Een voorbeeld is A7Westergo waarin

in Leeuwarden. De voorwaarden en vergun-

provincie en grotere gemeenten middelen be-

ningen vergden veel inspanningen van zowel

schikbaar stelden voor innovatieve ontwikkelin-

onze kant als die van de gemeente. De contac-

gen die zonder steun niet van de grond zouden

ten waren en zijn plezierig en er is sprake van

komen.’

goede bereikbaarheid. Belangrijk want een goed

Henk Deinum, Wethouder Economische Zaken gemeente Leeuwarden

vestigingsklimaat is van groot belang voor het Wim Huizinga is adviseur Economische Zaken

bedrijfsleven.’

bij de gemeente Leeuwarden en zegt: ‘We besteden veel aandacht aan relatiebeheer. Zo

Fiber-Line; uitbreiden naar Azië

regelen we maandelijks netwerkbijeenkomsten

Ook Fiber-Line in Leeuwarden is zo’n uniek

voor ondernemers. Eén van mijn taken is het

voorbeeld. Directeur Arjan van der Veen: ‘Wij

in contact brengen van ondernemers met voor

zijn specialist in high tech garens (fibers) die

hen relevante personen. Begin november is de

sterker en lichter zijn dan staal. We voegen aan

gemeente Leeuwarden bijvoorbeeld gastheer

deze door ons ingekochte garens waarde toe door

voor een watertechnologie delegatie uit Canada

twijnen (in elkaar draaien van meerdere draden),

en kijken we actief welke Friese bedrijven hierbij

wikkelen en onze hoofdspecialiteit het aanbren-

kunnen aanhaken. Gevraagd naar wat hij bijzon-

gen van coatings. Onze afzetmarkt is hoofdza-

der vindt, noemt Huizinga de ontwikkeling van

kelijk de glasvezelkabelindustrie en daarnaast

high tech bedrijven in de gemeente Leeuwarden,

de olie- en gasindustrie en overige toepassingen

voor het grote publiek vaak onbekend. ‘Ook

zoals composieten.’

daarin spelen we als gemeente vaak een rol.’

‘In 2000 ben ik voor de Amerikaanse Fiber-Line

Sjoert Zuidhof, Wilee Techniek

Wilee techniek; wereldwijd één van de circa 15

Group in Leeuwarden gestart met de verkoop

spelers

in Europa. Dat ging zo goed dat we in 2005 een

ECM Technologies; elektrochemische

methoden is bij te houden. Ons werk is heel spe-

Wilee Techniek is zo’n voorbeeld van een bij-

pand hebben betrokken en van warehousing

processen

cifiek en wordt niet op scholen of universiteiten

zonder bedrijf gevestigd in Leeuwarden en actief

zijn overgestapt naar productie. Er zijn nu 25

Tot slot ECM Technologies waar directeur Hans-

gedoceerd. Wereldwijd zijn er slechts zo’n 3 à 4

binnen de high tech industrie. Directeur Sjoert

medewerkers in dienst en we draaien 5 dagen

Henk Wolters laat zien hoe zij elektrochemische

bedrijven actief met deze techniek.’ Wolters heeft

Zuidhof vertelt: ‘Wilee Techniek is actief op drie

per week 24 uur per dag in ploegendiensten.

processen ontwikkelen. ‘Middels stroom en che-

het bedrijf opgericht in 2003. ‘Vorig jaar heb ik

terreinen. Ten eerste ontwikkelen we produc-

We doen al zaken in heel Europa, Rusland, het

micaliën bewerken wij metalen op een innova-

50% van mijn aandeel verkocht aan een nieuwe

tie- en procesautomatisering voor de industrie

Midden Oosten en Zuid-Afrika. Sinds een jaar

tieve wijze. We werken weinig in Nederland maar

partner in de Verenigde Staten.

en zuivelindustrie, dat zijn voor ons enorme

zijn we ons aan het oriënteren op de Aziatische

hoofdzakelijk voor multinationals in de aeros-

Hiermee willen we een uitbreiding van de pro-

groeimarkten. Onze tweede tak van sport is het

markt. Bij de gemeente Leeuwarden heb ik in het

pace, automotive en medische industrie. Klanten

ductie en van het huidige personeelsbestand van

wereldwijd leveren van elektronica die treindeu-

verleden goede gesprekken gevoerd met Henk

vinden ons door onze naamsbekendheid en onze

8 tot zo’n 20 gekwalificeerde medewerkers mo-

ren veilig opent en sluit. Een zeer hoogwaardige

Deinum en Wim Huizinga. Huizinga gaf prima

hoge Google ranking. We zijn erg actief met bij-

gelijk maken. Actueel is dat we op aanvraag van

technologie die wij zelf ontwikkelen en waarin

netwerkcontacten af voor de internationale

voorbeeld webinars. Onze website is Engelstalig

Wetsus momenteel een heel bijzondere techniek

wereldwijd misschien zo’n 15 spelers actief zijn.

markt, onder andere bij het WTC Leeuwarden.

en komt binnenkort ook in het Chinees, Russisch

ontwikkelen voor de voedingsmiddelen- en me-

Onze omzet in deze besturingen bedraagt meer-

Nu we aan de vooravond staan van een mogelijke

en Japans online.’

dische industrie. De gemeente Leeuwarden tipte

dere miljoenen per jaar.’

bedrijfsvestiging in Azië zal ik me zeker weer tot

ons om hiervoor ondersteuning aan te vragen bij

hem wenden. Dergelijke internationale connec-

De ontwikkeling van geavanceerde materialen

het projectbureau A7Westergo. Een mooi voor-

‘Ten derde ontwikkelen we onder de naam Au-

ties kunnen het verschil maken voor het behalen

binnen de industrieën waarvoor wij werken gaat

beeld van een versterkende samenwerking tussen

topharma logistieke oplossingen voor het uitge-

van succes.’

zo snel dat deze niet meer door conventionele

overheid, onderwijs en bedrijfsleven.’

Hans-Henk Wolters, ECM Technologies

Arjan van der Veen, Fiber-Line International B.V.

High Tech & Innovatie special

BASF opent deuren Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies In 2010 consumeerden we als wereldbevolking al anderhalf maal de capaciteit aan grondstoffen die de aarde ons biedt. BASF opent deuren: zij kan door middel van oplossingen op basis van chemie antwoorden vinden. Op 5 oktober 2013 is hierover meer te zien en horen tijdens de open dag in Nijehaske.

Aan het woord is Paul Evers, Site Director

toepassingsgericht. Jaarlijks vraagt ons eigen

bij BASF in Nijehaske. ‘We lopen in op onze

patentbureau zo’n 1.200 patenten aan. We

resources. Met een wereldbevolking van zo’n 7

hebben bijvoorbeeld een onderlaag voor zwarte

miljard nu en verwachte groei naar 9 miljard in

autolak ontwikkeld die licht en warmte weer-

2050, wordt dit probleem steeds groter. Vanuit

kaatst zodat de auto vele malen minder energie

de chemie kunnen we antwoorden vinden voor

gebruikt via air conditioning.’

uitdagingen op het gebied van grondstoffen, milieu en klimaat, voedsel, drinkwater en

Dochtermaatschappij BASF Nederland telt 1.115

levenskwaliteit.’

medewerkers en heeft haar hoofdvestiging in Arnhem. Eén van de Nederlandse productie-

Eigen patentbureau

sites vinden we in Heerenveen (Nijehaske).

BASF is een Duits concern, opgericht in 1865

Evers vertelt: ‘In Nijehaske werken ongeveer

en telt 113.262 medewerkers. Het grootste mul-

240 medewerkers, waarvan een groot deel

tinationale chemieconcern wereldwijd is actief

in ploegendiensten. De site draait 365 dagen

binnen de segmenten Chemie, Kunststoffen,

per jaar 24 uur per dag. BASF maakt de smaak-

en beveiliging op onze site zijn high tech.

Performance Products (zoals pigmenten),

makers van de industrie, waar de industrie we-

Kritische technieken van onze productgroepen

Functional Solutions (zoals coatings), Gewas-

reldwijd niet zonder kan. In Nijehaske zijn dat

zijn gepatenteerd en kunnen we alleen hier in

bescherming en Olie en Gas. ‘De producten

enerzijds watergedragen polymeerproducten

Nijehaske uitvoeren. Dat betekent een enorme

die wij maken zijn grondstoffen of halffabri-

voor de inkt- en coatingindustrie. Zo’n 80%

uitdaging voor technici van mbo tot universi-

caten die op hun beurt weer gebruikt worden

van de watergedragen, en daardoor milieu-

tair niveau, waardoor we een heel aantrekke-

in de producten van onze klanten. We zoeken

en voedselveilige, polymeerproducten wordt

duurzame oplossingen op basis van vragen

gebruikt in inkten voor voedselverpakkingen.

vertalen naar ‘verbindingsstrategie’. Binnen

samen met opleidingsinstituten als de RUG,

uit de markt en werken enorm innovatief en

Onze tweede productgroep bestaat uit de addi-

Verbund-locaties zijn meerdere fabrieken

De Technische Universiteit Eindhoven en de

tieven, voor bijvoorbeeld de coatingindustrie

geclusterd, waarbij de reststof van de ene fa-

Hogere Laboratoriumschool Leeuwarden.

en de kunststoffenindustrie. Onze grootste

briek de grondstof is voor de volgende fabriek.

Op 5 oktober 2013 openen we onze deuren

groeimarkten bevinden zich in Azië en Afrika,

Ditzelfde principe wordt gehanteerd voor ken-

tijdens de Dag van de Chemie. Iedere belang-

80% van onze producten wordt verkocht buiten

nis en energie. ‘Ook de Site in Nijehaske past

stellende kan tijdens fascinerende rondleidin-

Nederland en een zeer groot deel zelfs buiten

binnen dit Verbund. De meeste grondstoffen

gen via een afgezette route alle werkprocessen

Europa.’

worden geleverd vanuit andere BASF productie

in de fabriek zien en horen hoe wij wereldwijd

sites. Zo bereiken we een hoge efficiency van

oplossingen bieden voor duurzaamheidsvraag-

Succes door Verbund-strategie

grondstoffen- en energiegebruik en kunnen we

stukken.’

De kracht van BASF ligt onder andere in de

uitermate duurzaam werken.’

zogenaamde ‘Verbund-strategie’, vrij te

‘Zowel de productietechniek als de besturing

lijke werkgever zijn in Friesland. We werken

www.basf.nl

FrieslandCampina

Investeren in innovatie Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies FrieslandCampina in Leeuwarden viert dit jaar haar 100-jarig jubileum. 100 jaar internationale handelsgeest vanuit Leeuwarden heeft mede aan de basis gestaan van het succes van zuivelconcern FrieslandCampina. De blik is op de toekomst gericht, de komende jaren wordt fors geïnvesteerd in de fabriek in Leeuwarden.

FrieslandCampina voorziet wereldwijd elke dag

in de naastgelegen eigen blikfabriek worden

circa 1 miljard mensen van zuivelproducten,

gemaakt. Genoeg om de wereld tweemaal te

rijk aan gezonde voedingsstoffen. Het concern

omspannen. De producten worden o.a. onder

telt vestigingen in 28 landen. Alle aandelen

de merknamen Black & White, Rainbow, Peak,

van het concern zijn in handen van Zuivel-

NoyNoy, Friesche Vlag en Dutch Lady afgezet in

coöperatie FrieslandCampina, waarbij ruim

Azië, het Midden-Oosten, Afrika, Griekenland

14.000 leden - melkveebedrijven in Nederland,

en Nederland.

Duitsland en België - zijn aangesloten.

Directeur Jarig Langhout

Vrachtwagen op biogas

is blij met de recente goedkeuring van een

proberen we uit onze directe omgeving jaarlijks

Jarig Langhout, Directeur van FrieslandCampi-

investering van 110 miljoen euro in nieuw- en

een aantal moeilijk plaatsbare werklozen een

Waardevolle voedingsstoffen

na Leeuwarden, vertelt: ‘Onze producten vind

verbouw in Leeuwarden. ‘We investeren fors in

kans te geven. Het werven van goed gekwali-

In Leeuwarden vinden we Europa’s grootste

je overal ter wereld terug. Ook bij mensen die

nieuwbouw en in vervangingen. Zowel in het

ficeerd personeel is, gezien de grote uitstroom

condensfabriek. Hier wordt 10% (een miljard

de waardevolle voedingsstoffen in zuivel hard

bereiden van de producten als in het verpakken

van medewerkers als gevolg van pensioen, een

liter) van de melk van de leden door 800 me-

nodig hebben maar het moeilijk kunnen beta-

ervan. Een moderne fabriek waarin klimaat-

van de grootste uitdagingen voor de komen-

dewerkers verwerkt tot EVAP (gecondenseerde

len. Speciaal voor deze doelgroep produceren

neutraal geproduceerd wordt en waarin met de

de jaren. Het vinden van juist gekwalificeerd

melk), SCM (gesuikerde gecondenseerde melk)

we kleine, betaalbare verpakkingen (sachets).

nieuwste technieken wordt gewerkt.

personeel is niet eenvoudig. Hiervoor moeten

en melkpoeders. Het gaat daarbij om wel meer

Van de totale productie in Leeuwarden komt

Hierbij staat duurzaamheid hoog in ons vaan-

we als voedingsmiddelensector ook zelf aan de

dan 100 verschillende recepturen. De afvullij-

3 à 4 % in de Nederlandse schappen, de rest

del, zo lopen er onderzoeken naar onder andere

slag; door te investeren in onderwijs en door te

nen verwerken jaarlijks 1 miljard blikken, die

wordt geëxporteerd. Elke week produceren we

het gebruik van zonne-energie en aardwarmte.

boeien en binden. Bij FrieslandCampina Leeu-

hier zo ’n 450 à 500 zeecontainers vol. Voor het

Ook hebben we al een aantal vrachtwagens

warden zijn we hier enorm mee bezig.’

vervoer per boot is een terminal gebouwd bij

die op biogas rijden, een ontwikkeling die we

het van Harinxmakanaal in Leeuwarden. Het

toejuichen. Met de fabrieksuitbreiding leveren

‘Vrij Baan’ project waarbij de bereikbaarheid

we tevens een mooie bijdrage aan de verdere

van Leeuwarden wordt verbeterd en aquaduc-

versterking van de Nederlandse exportposi-

ten worden aangelegd is voor onze logistiek

tie voor zuivelproducten en aan de regionale

dus heel belangrijk.’

werkgelegenheid.’

Grote investeringen en gekwalificeerd

Langhout: ‘Ook in onze personeelsoplossingen

personeel

zijn we innovatief. We werken samen met op-

Gerrit Miedema, Manager Technology &

leidingsinstituten en hebben eigen leer-werk-

Projects bij FrieslandCampina Leeuwarden,

en young potential-programma’s. Voorts

Moderne operator room in de fabriek

www.frieslandcampina.com

Nieuwbouw in Leeuwarden

High Tech & Innovatie special

‘De vraag kan ons niet gek genoeg zijn’ Hobma: “Op vergelijkbare wijze werken wij

in gezamenlijkheid naar een oplossing toe.

samen met onder andere Groningen Seaports

Afhankelijk van de aard van het probleem

en het Dierenpark Emmen en zijn we op dit

schakelen we de deskundigheid van relevan-

moment betrokken bij het nieuwe Infoversum

te faculteiten van de RUG in. Maar het werkt

dat in april 2014 in Groningen haar deuren

ook andersom: technisch en organisatorisch

opent voor het publiek. Stuk voor stuk mooie

wordt het voor de RUG steeds eenvoudiger

voorbeelden van een efficiënte en verrassende

en aantrekkelijker om diensten of delen

samenwerking tussen wetenschap en bedrijfs-

daarvan af te nemen uit de markt. Zowel bij

leven!”

bestaande diensten als grote ICT-projecten wordt steeds meer de afweging gemaakt

e-Learning

of het misschien rendabeler is om dit te

Ook op het terrein van onderwijs speelt ICT een

delegeren naar daarin gespecialiseerde

steeds grotere rol. “We begeleiden docenten

bedrijven.”

bij het verkennen van nieuwe technieken en ondersteunen die daarna in de ‘elektronische

“De Geodienst van het CIT is daar een

leeromgeving’ van de RUG”, aldus Wind.

goed voorbeeld van”, vertelt Wind. “In de

“Ervaringen die we graag delen met andere

Geodienst kiezen wij voor een slimme sa-

onderwijsinstellingen. We zijn ervan overtuigd

menwerking met partijen die elk hun eigen

dat het zogenaamde blended learning, de juiste

expertise in geografische informatietech-

mix van ‘klassiek’ onderwijs aangevuld met

nologie (GIS) hebben. Als CIT faciliteren wij

de meest moderne e-learning faciliteiten, het

een nieuw kennisnetwerk van marktpartijen,

Haije Wind (l) en Tjeerd Willem Hobma, respectievelijk technisch en algemeen directeur CIT.

hoogste rendement oplevert. Vooralsnog gaat

specialisten in de faculteit Ruimtelijke We-

(Foto: Gerhard Lugard)

er echter niets boven de ‘Groninger experien-

tenschappen en bij overheden in de noor-

ce’ van een studie aan de RUG!”

delijke provincies. Doel is om samen méér

Het markante gebouw van het Donald Smits Centrum voor Informatie Technologie (CIT) op het Zernikecomplex heeft al snel na haar totstandkoming in 2002 in de volksmond de naam ‘de aardappel’ gekregen. Met wat meer verbeelding kun je er echter ook de vorm van het menselijk brein in zien. Een vergelijking die meer recht doet aan het wezen van het CIT. Met het aanbod van kwalitatief hoogwaardig

en interactieve 3D-visualisaties te maken. Het

onderwijs en onderzoek binnen een interna-

tot voor kort grootste touchscreen ter wereld

tionale context, behoort de Rijksuniversiteit

staat hier in de Zernikeborg. We gaan met

Groningen inmiddels tot de top-100 van beste

deze faciliteit echter nadrukkelijk niet op de

universiteiten wereldwijd. Dit topniveau is

stoel van ondernemers in die branche zitten.

alleen mogelijk als docenten, studenten en

Daar waar bijvoorbeeld een architect bij het

onderzoekers gebruik kunnen maken van in-

visualiseren van een ontwerp tegen de grenzen

noverende en concurrerende voorzieningen op

van zijn datacapaciteit aanloopt, zijn bij ons de

het gebied van ICT. Samenwerken aan steeds

mogelijkheden in principe onbeperkt. Wat ons

betere ICT voor Onderwijs en Onderzoek is dan

betreft kan de vraag niet gek genoeg zijn, of wij

ook de missie van het instituut.

hebben er een oplossing voor.”

Innoveren met ICT

Virtual Reality-theater

“En daar horen nog twee O’s bij”, aldus Tjeerd

De Virtual Reality-faciliteiten van het CIT

Willem Hobma, algemeen directeur van het

bestaan uit een vierzijdige Reality Cube en een

CIT. “Namelijk de O van ondernemers in

tien meter breed cilindervormig Virtual Reali-

Noord-Nederland, en de O van de interne Or-

ty-theater met een mega multi-touchscreen. De

ganisatie van de RUG. Er is een duidelijke trend

kromming van het scherm verhoogt het gevoel

merkbaar dat meer en meer ICT-diensten die

van aanwezigheid in de virtuele omgeving. “Be-

het CIT verzorgt, ook de innovatiekracht van

halve natuurlijk de afmetingen en de real-life

bedrijven kunnen versterken. Het CIT speelt al

beleving is het bijzondere van dit systeem dat

jaren in op die trend en is er zelfs deels verant-

het interactief is waardoor je echt met je data

woordelijk voor. Samenwerking met marktpar-

kunt werken”, vertelt Wind. “Zo is het destijds

tijen als het noordelijke MKB en de industrie

ingezet bij de inrichting van het nieuwe gebouw

is al jarenlang een geïntegreerd onderdeel van

van Menzis in Groningen. Het kantoorpersoneel

het beleid van CIT. Een uitnodiging die wij

kon toen op een schaal van 1:1 virtueel bij ons

nadrukkelijk communiceren naar mogelijke

door de lege kantoorruimtes lopen en die naar

partners.”

eigen inzicht meehelpen invullen. Meubilair liet

impact te hebben.”

Samenwerking In de praktijk betekent het dat bedrijven en

www.rug.nl/cit

kennisinstellingen met hun ICT-uitdagin-

www.rug.nl/cit/hpcv/nieuws/touchscreen1

gen bij het CIT komen. Hobma: “Wij stellen

Volg ons op Twitter via @CIT_RUG

een deskundig team samen en werken dan

zich eenvoudig oppakken en elders plaatsen en Big Data (Astron en Target)

pas toen alles tot ieders tevredenheid een plek

Alle universitaire ICT-mogelijkheden beginnen

had gekregen, is met de daadwerkelijke inrich-

en eindigen in de beide rekenhallen van het CIT

ting van de kantoren begonnen.”

Een gang in een van de rekenhallen van het CIT (Foto: CIT)

die enorme hoeveelheden data kunnen verwerken. “Alle data van de 30.000 studenten en 8.000 medewerkers van de RUG bijvoorbeeld, maar een apart cluster is exclusief in gebruik voor Astron uit Dwingeloo”, weet Haije Wind, technisch directeur van het CIT. “De IBM Blue Gene-supercomputer verwerkt samen met enkele grote computerclusters alle gegevens die binnenkomen van de Lofar-telescoop van Astron. Een representatief voorbeeld van een succesvol partnership. In het Big Data-project Target werkt CIT samen met het bedrijfsleven en onderzoekers vanuit verschillende disciplines aan nieuwe Big Data-toepassingen.”

3D-visualisaties Ten behoeve van de inzet van ICT in het wetenschappelijk onderzoek heeft de RUG de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in hoogwaardige visualisatiefaciliteiten. Behalve voor wetenschappelijke doeleinden worden de 3D-visualisaties ook ingezet voor het (lokale) bedrijfsleven. Hobma: “Met onze visualisatie-experts zijn wij bijvoorbeeld in staat zeer innovatieve

Het multi-touchscreen in het Virtual Reality-theater (Foto: CIT)

High Tech & Innovatie special

Innovatie in scheepvaart op volle kracht vooruit

Warnier Metaal

‘Oneindige verspaningsmogelijkheden’ Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies

te schaffen en een robot voor het vullen in de avonduren, hebben we onze bewerkingsmogelijkheden en capaciteit vergroot.

In Friesland vind je parels van bedrijven. Warnier Metaal in IJlst is zo’n prachtig voorbeeld. Hilbrand Pierik nam het bedrijf in 2006 over en staat wegens groei aan de vooravond van nieuwbouw op bedrijventerrein de Woudfennen in Joure.

Scherp blijven ‘We investeren veel in personeel. Zowel het werk met de machines als het vereiste denkwerk zit hier tegen HBO niveau aan. Het werk is heel divers, mede door de mogelijkheden van

De bevlogenheid van Pierik werkt aanstekelijk.

onze machines en ons vakmanschap. Naast

Innovatie in de scheepvaart is aan de orde

dat organismen die bijvoorbeeld in Amerikaanse

‘De omgang met klanten, het continue beden-

iedere machine staat een werkstation met 3D

van de dag. Is het niet met als doel om het

wateren leven in Europese zeeën belanden. Waar-

ken van nieuwe toepassingen, bewerkingsme-

tekenprogramma zodat we snel en efficiënt

milieu minder te belasten, dan wel om effi-

schijnlijk komt volgend jaar een Ballast Water

thodes, de inzet van nieuwe machines en het

kunnen programmeren. We moeten innovatief

ciënter te werken. Damen Shipyards Bergum

Treatment-systeem in de Eemshaven.

betrekken van het personeel in alles, is voor

denken om de orderstroom aan te kunnen. Dat

mij een ideale ondernemersmix.’

daagt ons uit, maakt ons scherp en daardoor

in Burgum draagt er de nodige steentjes aan bij.

Damen zet bovendien hoog in op efficiëntie in

blijven we ons ontwikkelen. Volgend jaar gaan

de scheepvaart. Het bedrijf maakt schepen die

Maatwerk in verspaning

we nieuw bouwen in Joure. Een bewuste keuze

In de scheepvaart staan milieuvriendelijke

specifieke functies hebben. Door die op de juiste

Warnier Metaal levert -met 17 fte- precisie on-

vanwege de uitstraling en centrale ligging van

brandstoffen hoog in het vaandel. Vloeibaar

manier in te zetten, kan soms wel dagen aan tijd

derdelen van diverse metalen en kunststoffen.

het industrieterrein. Dat dit mogelijk is hebben

aardgas, oftewel LNG, is op dit moment de

worden bespaard. ,,In plaats van werken met

‘We maken onderdelen tot op 0.01 mm nauw-

we hier echt met elkaar bereikt, dat is mooi.’

schoonste brandstof voor schepen. Directeur van

één schip die onderdelen van een windmolen

keurig. Onze groeimarkt is nu de zuivelsector

Damen Shipyards Bergum, Richard Nugteren:

vervoert naar een windmolenpark, daar blijft tot

maar we leveren breed; van machinebouw en

,,Wij hebben schepen ontwikkeld die volledig

de windmolen is geïnstalleerd en dan weer terug

de openbaarvervoersector tot de voedings- en

op deze brandstof varen. Daarnaast hebben we

vaart voor een nieuwe windmolen, kun je ook

laboratoriumindustrie. Klantspecifieke high

schepen die LNG vanuit het LNG-importterminal

werken met twee schepen: een voor het trans-

tech onderdelen, van prototypes tot kleine en

in Rotterdam kunnen vervoeren naar bijvoor-

port en de ander voor het installeren.”

middelgrote series.’

meer LNG-stations, hoe meer schepen op deze

Dit is slechts een greep uit alle mogelijkheden

‘Door te investeren wekken we vertrouwen bij

brandstof zullen varen.”

die Damen Shipyards Bergum ziet om te ver-

klanten en groeien we tegen de recessie in’,

nieuwen. Dagelijks nemen vijf medewerkers

aldus Pierik. ‘Zo hebben we de afgelopen 3 jaar

Ondertussen richt de scheepsbouwer zich ook op

de tijd om innovaties te bedenken en uit te

onder andere een 5-assig bewerkingscentrum

het zogeheten Ballast Water Treatment-systeem.

werken. ,,Wij zijn goed in R&D. We delen onze

van Mazak aangeschaft waarmee we meerdere

Het zuivert het ballastwater waarmee lege schepen

kennis bovendien door mee te draaien in joint

vlakken tegelijk in gebogen vormen kun-

zich vol laten lopen in de ene oceaan, en dat ze lo-

research programma’s. We vinden het enorm

nen bewerken. Deze machine is vrij uniek in

zen in de andere. Het systeem voorkomt zodoende

belangrijk om te blijven innoveren.”

Friesland. Door jaarlijks nieuwe machines aan

www.warniermetaal.nl

beeld Noord-Nederland. Belangrijk, want hoe

Passion to create De Senseo, het vijf liter tapvat van Heineken, de scheerapparaten van Philips. We kennen ze allemaal, maar wie weet dat Pezy Product Innovation uit Groningen substantiële bijdrages heeft geleverd aan de ontwikkeling van deze producten?

Ze grossieren in de toekenningen in Red Dot

A ‘ ls we een opdracht aannemen, willen we het goed doen'

Sterke groei door booming zuivelindustrie De internationale GEA Group is een van de grootste leveranciers voor de productie van ‘liquid food’ en poederproducten. In Nederland opereert GEA Process Engineering Benelux (GEA PBNL) vanuit Deventer.

Naast het ontwerpen, installeren en onderhouden van complete projecten levert GEA PBNL ook componenten.

Awards voor hun producten. “Dat is telkens weer een fantastisch moment”, vertelt Arjan Fennema, samen met Jan Hoekstra business leader van de Pezy-vestiging in Groningen. “Maar als nuchtere Groningers stijgen dit soort succesjes ons niet naar het hoofd. Het is een erkenning voor wat we hier doen, maar eerst en vooral stellen we onze capaciteiten en faciliteiten in het bieden van opti-

Je vindt onze producten en oplossingen bij onder

ontwerp als in de uitvoering is onze opdracht voor

maal geïntegreerde oplossingen op het gebied van

meer chemische bedrijven, de drankenindustrie en

CSK geslaagd.”

productontwerp en –ontwikkeling, ten dienste van

in de zuivelindustrie. Sales Manager Niels van der

onze opdrachtgevers.”

Neut: “De zuivelindustrie is ‘booming business’ en

Nederlandse markt

veel zuivelbedrijven expanderen,” legt hij uit. “Niet

Vreugdenhil in Gorinchem, waar men melk tot

De lijst van opdrachtgevers is indrukwekkend:

alle bedrijven kunnen de grootte van dergelijke

poeder verwerkt en verpakt, heeft bij GEA PBNL een

Philips, Tom Tom, Samsonite, Océ, Heineken,Wa-

projecten aan, maar onze kennis en ervaring stelt

opdracht geplaatst voor een nieuwe verwerkings-

vin, maar ook relatief kleine noordelijke onderne-

ons in staat om samen met onze klanten de grootste

oplossing van rauwe melk tot verpakt poeder. “En

opdrachten met succes te volbrengen.”

momenteel zitten we volop in enkele aanbieding-

mingen als Victron, Dacom, Astron, Frits Jurgens, Limis en Wood & Washi. Ook de eigen roots van

Jan Hoekstra(l) en Arjan Fennema met

Pezy zelf liggen in het Noorden. Het was namelijk

Nintendo Wii controllers, een trainingstool

Prachtige fabriek voor CSK

ontwikkelingen in de zuivelindustrie groeit onze

in 1995 dat de gebroeders Pezy in Groningen met

ontwikkeld voor chirurgen, in opdracht

GEA PBNL treedt op als partner tijdens het gehele

organisatie snel. Een groei die we aankunnen met de

hun bedrijf in productontwerp en –ontwikkeling

van Limis.

traject; van aanvraag tot inbedrijfname. “Hierin

steun van collega’s en expertise uit de GEA Group.

begonnen. Inmiddels zijn er ook vestigingen in

strajecten voor grote zuivelfabrieken. Door o.a. de

schuilt onze kracht,” vervolgt Niels van der Neut.

Eindhoven en Singapore en vinden de innovatieve

baar en succesvol product. Noem het onze 'passion

“We werken op basis van gelijkheid met onze

Flexibel en pragmatisch

producten hun weg over de hele wereld.

to create'!”

opdrachtgevers. Onze engineers zijn vanaf het

We zien wat er op ons afkomt en worden niet verrast

begin betrokken bij ieder project, waardoor we snel

door projecten. Een werkwijze van GEA is ‘think

“Een van de dingen waar we heel sterk in zijn is

Pezy Product Innovation

en efficiënt werken. Of het gaat om een compo-

global, act local’ en dat is wat we doen. Onze wereld-

het systematisch verminderen van risico’s en

Narvikweg 5-5, Groningen

nent of een nieuwe fabriek, we staan altijd naast

wijde kennis vertalen we met een lokaal team naar

onzekerheden”, aldus Jan Hoekstra. “Onze op-

Tel.: 050 - 318 96 00

onze opdrachtgevers om tot de beste oplossing te

onze opdrachtgevers.” Procesontwerp is mensen-

drachtgevers richten zich vooral op het vervaar-

www.pezy.com

komen.” Voor de Leeuwarder vestiging van CSK

werk” , volgens Niels van der Neut. “Het is zeker

digen van consumenten-producten, industriële

Food Enrichment, die hulpstoffen voor de zuive-

geen copy paste. Alles wat we doen is maatwerk.

apparaten en functionele verpakkingen. In de

lindustrie produceert, startte GEA PBNL vier jaar

We adviseren, ontwerpen en stellen ons flexibel en

meeste gevallen is er over een nieuw te ontwik-

geleden met de engineering van een nieuwe fabriek.

pragmatisch op. Daarbij hebben we een heel duide-

kelen product geen of slechts een vaag idee. Met

“Deze leveren we nu op, het is echt een prachtige

lijke focus; als we een opdracht aannemen, willen

inzet van onze consultants, project managers,

fabriek geworden. Een proceslijn is afhankelijk

we het goed doen!”

ontwerpers, ontwikkelaars en engineers skippen

van zijn componenten en die zijn bij ons top-class.

we razendsnel de risico’s en onmogelijkheden

Daarnaast zijn we sterk in een goede afwerking,

GEA Process Engineering Benelux

om alle tijd en aandacht te kunnen geven aan het

er wordt bijvoorbeeld keurig gelast. Zowel in het

Munsterstraat 5, 7418 EV Deventer | www.gea.com

realiseren van een aansprekend, goed produceer-

De borstpomp van Avent

High Tech & Innovatie special

Oplossingen voor echte problemen High-tech oplossingen bieden voor maatschappelijk relevante problemen. Dat was het doel van Gerrit Baarda en Ed van den Brand toen zij in 2002 ZiuZ startten. Het Gorredijker bedrijf is gespecialiseerd in visuele intelligentie en is een belangrijke partner voor justitie en de farmaceutische markt.

niet strafbare feiten. In hoog tempo analyseert

tend gewerkt met veiligheidsgeclassificeerde

dit systeem in beslag genomen materiaal.

materialen. En niemand binnen ZiuZ krijgt

Baarda: ,,We hebben daarnaast een systeem

de te analyseren beelden te zien. ,,We trainen

ontwikkeld dat crimineel gedrag herkent.

mensen van bijvoorbeeld de recherche om

Het gaat goed met ZiuZ. Vorig jaar verhuisde

Australië. En het einde van de groei is nog niet

Verdekt opgestelde camera's houden ver-

ons apparatuur te gebruiken en we hebben

het bedrijf naar een groter pand aan de Stati-

in zicht.

dachte personen in de gaten en signaleren het

zodoende geen beeldopnames in ons pand.”

wanneer iemand van plan lijkt te zijn om een

Momenteel is ZiuZ bezig met het ontwikkelen

onsweg in Gorredijk. Op deze nieuwe locatie is ZiuZ inmiddels ook weer een beetje uit het jasje

Het succes van ZiuZ is volgens Baarda te

strafbaar feit te plegen. Dit systeem leent zich

van een observatiecamera die HD-beelden kan

gegroeid. Het afgelopen jaar heeft directeur

danken aan het feit het oplossingen biedt voor

daarmee prima voor terrorismebestrijding.”

opnemen bij nacht. Daarmee levert het bedrijf

Gerrit Baarda tien nieuwe medewerkers ver-

échte problemen. Zoals kinderporno. ZiuZ

welkomd, wat het totaal op 36 zet. Zij bedienen

heeft een techniek ontwikkeld die kinderporno

Daarom zijn de meeste medewerkers van ZiuZ

klanten in negen Europese landen, Amerika en

in video's en op foto's kan onderscheiden van

gescreend door de AIVD. Er wordt uitslui-

opnieuw een belangrijke bijdrage aan de maatschappelijke veiligheid.

ZiuZ is ook actief op een heel ander vlak: de farmaceutische industrie. Baarda en zijn collega’s ontdekten jaren geleden dat er in de pillendistributie veel fouten worden gemaakt. ,,Mensen die op een dag meerdere medicijnen moeten innemen, krijgen de pillen aangeleverd in een zakje. Op elk zakje staat op welke dag en welk moment de pillen moeten worden ingenomen. Wij hebben een machine ontwikkeld die middels beeldherkenning het aantal pillen, als ook de soort pillen controleert en deze gegevens rapporteert. Klopt er iets niet, dan kan er tijdig worden ingegrepen.” Baarda vertelt dat de pillenmachines de hele wereld over gaan. ,,We hebben er al meer dan honderd van verkocht.”

Het zijn serieuze zaken waar het ZiuZ-team zich dagelijks mee bezighoudt. Toch is de sfeer op het kantoor ontspannen en gemoedelijk.

Baarda legt uit dat hij het belangrijk vindt dat het team gezamenlijk luncht en koffiedrinkt. ,,Zodat ze even van hun werkplek af komen en met elkaar kunnen babbelen. Het zijn vooral rustmomenten, maar soms kan een praatje met collega's weer leiden tot nieuwe ideeën.”

Neways Leeuwarden

‘Vooroplopen in industriële en professionele elektronica’ Tekst: Roeline Kuiper, Rotenco Communicatie & Organisatieadvies

korte ‘time to market’. Het idee van de klant moet gister al uitgewerkt zijn. Vroeger sprak je

Neways Leeuwarden is een onderdeel van het beursgenoteerde Neways Electronics International N.V. in Son. Het bedrijf opereert internationaal en is leverancier van industriële en professionele elektronica. In Leeuwarden heerst een heldere visie op inspelen op marktontwikkelingen, gecombineerd met innovatieve oplossingen.

over jaren wanneer het over productontwikkeling ging, nu zijn het slechts maanden. Dat betekent dat van ons een grote flexibiliteit wordt gevraagd. Ook tijdens het produceren omdat dan soms nog wijzigingen nodig zijn. Tot slot

Managing Director bij Neways Leeuwarden,

de klant. We ontwikkelen klantspecifieke

willen klanten zelf geen voorraden aanhouden

Michel Postma, vertelt: ‘We ontwikkelen,

producten. Van printplaten voor defensie -

maar wensen wel korte levertijden. Daar zit

produceren en assembleren een brede ran-

een belangrijke klant voor Leeuwarden - tot

voor ons een uitdaging. Wij maken afspraken

ge aan producten. Van printplaten, (micro-)

niveaubewaking in tanks bij raffinaderijen,

met de klant hoe we deze wensen kunnen inre-

elektronica en kabeloplossingen tot complete

wisselverwarming voor het spoor, taxi board-

gelen en zoeken een optimale klantspecifieke

box-built producten en systemen. Ook service,

computers en besturingsunits van schepen.

oplossing qua logistiek.’

reparatie en product life cycle management zijn

Onze elektronica biedt tevens oplossingen voor

onderdeel van ons integrale dienstenpakket

de groeiende behoefte aan data-analyse. Klan-

‘Gezien de geschetste marktontwikkelingen ligt

vanuit Leeuwarden.’

ten hebben een idee waarbij wij vroegtijdig aan-

onze focus op het zo slim mogelijk inrichten

schuiven voor de verdere uitwerking. Dan start

van processen’, aldus Postma. ‘We creëren toe-

Maatspecifieke producten en data-analyse

het proces met onze ontwikkelaars, ontstaat

gevoegde waarde en werken in het hogere seg-

Neways telt 13 werkmaatschappijen: 2 in res-

een technisch concept en maken we de eerste

ment. Onze focus ligt vooral bij het maken van

pectievelijk Duitsland, Slowakije en China en 7

series. Deze ontwikkeling krijgt steeds meer

prototypen, 0-series en complexere producten.

in Nederland, alsmede een verkoopkantoor in

gewicht binnen een steeds groter wordend

Massaproductie besteden we uit naar bijvoor-

Singapore. Producten van Neways worden on-

aantal branches.’

beeld onze low-cost productie-unit in Slowakije

der meer toegepast in de industriële automati-

of zelfs China. Tot slot is vermeldenswaard dat

sering, de luchtvaart, de automotive-industrie,

Slim inrichten van processen

we veel samenwerken met kennisinstituten

de medische industrie, defensie, halfgeleider-

‘De markt laat zich op drieërlei wijze typeren.

in heel Nederland en stageplaatsen bieden.

en telecommunicatie-industrie. Leeuwarden

Ten eerste besteden klanten een deel of de

Bijzonder is ook de maatwerkopleiding die we

telt 90 fte aan arbeidsplaatsen en is een one

volledige ontwikkeling van een product steeds

samen met het ROC Friesland College hebben

stop provider. Dat betekent één voordeur voor

vaker uit. Dat heeft er toe geleid dat binnen ons

gemaakt voor onze operators, voor zowel de

de klant. ‘Zijn er diensten nodig van andere Ne-

concern inmiddels 180 productontwikkelaars

basis als gevorderde elektronica. Je wint in de

ways werkmaatschappijen terwijl je klant bent

werkzaam zijn, we een steeds nauwere klan-

markt als je op alle vlakken voorop loopt.’

in Leeuwarden, dan regelen wij dat voor je.’

trelatie opbouwen en eerder met de klant in

‘Onze kernactiviteit is het ontzorgen van

gesprek zijn. Ten tweede is er de wens van een

www.neways-leeuwarden.nl

High Tech & Innovatie special

Op pad met de puttendokters Fotografie: Persbureau Noordoost.nl Hoe leger een gasveld raakt, hoe moeilijker het is om ook het laatste restje gas te winnen. De nam ontwikkelt allerlei technieken om de productie van die velden op peil te houden. Water- en zeepinjectie zijn twee van die technieken. Een speciale truck toert langs haperende gasvelden en houdt ze aan de praat.

“We zijn net dokters. Als een veld een beetje ziek is, proberen wij het weer beter te maken.”

Uit het binnenste van de truck klinkt het re-

Alleen vrijdag is rustdag voor onderhoud. Op

gelmatige geklop van een pomp. In een kleine

het NAM-hoofdkantoor in Assen legt Michiel

cabine helemaal achterin de truck bedient

de Kroon uit dat de truck één van de gereed-

chauffeur Rik een controlepaneel. “We pompen

schappen is die de NAM heeft ontwikkeld om

momenteel zo’n 35 liter water per minuut de

de levensduur van kleine gasvelden te ver-

put in”, zegt hij boven het geklop uit. Hij wijst

lengen. Of het nu gaat om ‘ontwateren’ van

op het paneel met touchscreen, meters en

verdronken putten, of andere technieken die

knoppen. Een teller geeft 140 bar aan. “Je moet

het mogelijk maken de laatste restjes gas uit

door de druk van de put heen pompen om het

een veld te produceren bij de NAM staat de zorg

water binnen te krijgen.” Even daarvoor heeft

voor kleine velden bovenaan op de agenda. De

Rik de grijze vrachtwagen achteruit gestoken,

Kroon is leider van het team dat met die taak

tot op een meter of vijf van een gasput. Een

is belast: Well, Reservoir & Facilities Ma-

‘well head’ in jargon, met daarbovenop een

nagement. Dat team bestaat uit mensen met

van het gas dermate laag, dat zo’n put feitelijk

ze maar.” Dat al deze inspanningen hun vruch-

‘kerstboom’ aan afsluiters die met grote wielen

verschillende disciplines, van verschillende

verdrinkt in het water - en, afhankelijk van de

ten afwerpen, blijkt bijvoorbeeld uit het effect

worden bediend.

afdelingen. Ze werken allemaal samen om het

druk, ook nog aardgascondensaat - dat zich in

van de zeepinjectietechniek. In 2003 begon de

hele productieproces – van reservoir tot de ver-

de put ophoopt.”

NAM ermee op experimentele basis.

Dat is precies wat er gebeurt in een toenemend

In de loop der jaren bleek dat sommige putten

aantal kleine velden in Nederland. Dat betekent

zo goed op de periodieke behandeling met een

Met 24 slagen aan een wiel heeft operator Lolke

koop van het gas – zo efficient mogelijk te laten

ervoor gezorgd dat de put is ingesloten. Het is

verlopen, tegen de laagst mogelijke kosten.

een van de vele veiligheidsmaatregelen die genomen worden om de klus zonder ongelukken

“Je kunt ons eigenlijk wel met dokters ver-

dat ongeveer 10 procent gas uit die velden niet

zeeptruck reageerden, dat de NAM permanente

te klaren. Daarna heeft hij vanuit de truck een

gelijken”, merkt De Kroon op. “Als een veld

gewonnen wordt, tenzij je een handje helpt.

zeepinstallaties ontwikkelde. Daar zijn nu 27

slang uitgerold en aangesloten op de kerst-

minder produceert, is het een beetje ziek; dan

Een complicerende factor daarbij is dat ieder

putten mee uitgerust, waarvan twee offshore,

boom. En is de operatie begonnen.dit zijn de

proberen wij het weer beter te maken.” Het

veld zijn eigen specifieke eigenschappen heeft.

en hun aantal groeit nog steeds. Sinds 2003 is

mannen van Well Services van de Nederlandse

klinkt misschien vreemd: dat de NAM zoveel

Afhankelijk van de druk en temperatuur in het

de extra opbrengst door zeepinjectie ruim 1,2

Aardolie Maatschappij (NAM).

energie steekt in het openhouden van kleinere

reservoir en aan het maaiveld, de diameter

miljard kubieke meter gas. de vraag moet ge-

gasvelden, terwijl er nog zoveel gas zit in het

van de opvoerbuis, de verhouding van con-

steld of je zomaar zeep in de grond kan pompen

Oranje overalls, witte helmen, veiligheidsbril-

schier onuitputtelijke Groningen-gasveld.

densaat en water dat met het gas wordt mee

zonder het milieu schade toe te brengen. En

len, vuile handschoenen. Vandaag zijn ze op

Maar zo eenvoudig ligt het niet. “Onze focus

geproduceerd, zal de ene put sneller stilvallen

hoe zit het eigenlijk met drinkwater? Bestaat

Vries 4, een productie- en behandelingslocatie

op de kleinere velden vloeit voort uit het zo-

dan de andere. Flexibel reageren is het enige

niet het risico dat er schuimend zeepsop uit de

midden in de weilanden, gelegen op een paar

geheten Kleine Velden Beleid dat de overheid

antwoord op het grillige gedrag van de kleine

kraan van Hollandse huishoudens komt? Daar

kilometer van het Drentse dorp Vries. Een van

sinds de oliecrisis in de jaren zeventig is gaan

velden, beseffen ze bij de NAM. De maatschap-

is geen sprake van, stelt De Kroon beslist. “Het

de drie putten op dat veld is stilgelegd omdat er

voeren”, aldus De Kroon. “Tot de oliecrisis

pij heeft in de loop van de jaren daarom een

grondwater bestemd voor consumptie komt

de laatste dagen minder gas uit werd geprodu-

werd de gas-kraan van het Groningen-gasveld

‘gereedschapskist’ samengesteld om velden te

niet in aanraking met het formatiewater dat in

ceerd. En dan moet je Well Services bellen. Wel-

bij wijze van spreken gewoon opengezet. Na

ontwateren.

de gasvelden zit”, legt hij uit. “We injecteren de

lextender, staat er in grote letters op de zijkant

die tijd werden met voorrang de kleine velden

van de vrachtwagen. Met de truck komen ze de

in ontwikkeling genomen. Nog steeds is het

In de verenigde Staten weten ze al veel langer

waar helemaal geen verbinding is met drinkwa-

put een waterbehandeling geven: water soak in

beleid erop gericht daar zo lang mogelijk maxi-

hoe je verdronken putten kunt behandelen. In

terreservoirs. Als een put weer gaat produceren,

jargon. Dat is een injectie van een grote hoe-

maal rendement uit te halen, om het grote

Nederland is het pas de laatste vijf tot acht jaar

komt de zeep weer omhoog, met water en con-

veelheid zout water om de productiebuis naar

Groningen-gasveld als strategische voorraad

aan de orde en bovendien zijn de Nederlandse

densaat. Het gas wordt gereinigd van condens-

het gasveld, op drie kilometer diepte, door te

te bewaren.” Met de exploitatieconcessies

putomstandigheden en wet- en regelgeving

aat en water. Het water met zeepresten wordt

spoelen. Daartoe vervoert de truck twee water-

in de hand zal de NAM (50 procent Shell, 50

dermate anders dan in de VS, dat er nieuwe

verwerkt op milieuverantwoorde wijze.” Terug

tanks van elk vijfduizend liter. Jan Lykelema, bij

procent ExxonMobil) er alles aan doen om het

oplossingen ontwikkeld moesten worden.

naar de mannen van de Wellextender. Geeste-

Operation Services verantwoordelijk voor plan-

gas uit kleine velden te winnen, zolang dat

Vooral de laatste jaren hebben technische

lijk vader van de zeeptruck Ralf Bolley werkte

ning, geeft uitleg terwijl de truck zijn werk doet.

technisch mogelijk en economisch rendabel is,

innovaties ervoor gezorgd dat gas uit kleine

vijf jaar lang met een oudere versie. “Die had

“We vermoeden dat zoutkristallen zich aan de

aldus De Kroon.

velden rendabel gewonnen kan blijven worden.

niet voldoende capaciteit voor de injectiejobs:

NAM past deze nieuwe technieken eerst toe op

een kuubje schuim, tweeënhalf kuub water,

“Dat is goed voor de NAM, en goed voor de

landputten vanwege de lagere kosten. Wanneer

meer niet. We moesten tankwagens van derden

Dan neemt de gasstroom af. Door er water in

BV Nederland.” De NAM produceert jaarlijks

de technieken succesvol zijn worden ze ook

inhuren, en we waren afhankelijk van perso-

te pompen, lost het zout aan de randen op en

zo’n 60 miljard kuub gas, en neemt daarmee

offshore toegepast.

neel op de gaslocaties die we bezochten. Op een

kan de put weer produceren.” Het is één van

circa driekwart van de Nederlandse gaspro-

de twee technieken die de truck in huis heeft.

ductie voor zijn rekening.van de proBlemen

De nam speelt volgens De Kroon een voortrek-

besparen is het makkelijker als we één wagen

Want behalve het doorspoelen van productie-

waarmee kleine gasvelden te maken kunnen

kersrol bij de ontwikkeling van die technieken.

hebben die alles kan doen.”Insourcen, noemen

buizen wordt de Wellextender ingezet voor het

krijgen, is ‘verdrinking’ van de put een van de

“De reputatie van Shell als meest innova-

ze dat bij de NAM. Alles in één hand houden.

ontwateren door zeepinjectie van ‘verdronken’

meest voorkomende. Liquid loading, heet dat

tieve en competitieve energiemaatschappij

De organisatie werd zo aangepast, dat de lijnen

putten. ‘Zeeptruck’, zo noemen ze de wagen

verdrinken in vaktaal. Dat gaat zo: de natuur-

ter wereld kunnen we met deze technieken

tussen de productievelden en Well Services zo

ook wel bij Well Services naast de grote bevat

lijke druk die in een veld aanwezig is neemt

waarmaken.” Om marktpartijen te prikkelen

kort mogelijk zijn. De grootste efficiencywinst

de truck nog twee kleinere tanks van elk 250

meer af naarmate een veld opraakt. Dat proces

met creatieve oplossingen te komen, organi-

zit volgens Bolley in het personeel. “Vroeger

liter voor de speciaal ontwikkelde zeep. “Met

verloopt bij kleine velden sneller dan bij grote.

seert de NAM jaarlijks het Gas Well Deliquifi-

had je op elke locatie een mannetje nodig.

de truck doen we zogeheten batch foams”,

Bij gaswinning komt meestal ook water vrij,

cation-congres voor Europese gasoperators en

Nu doen we hetzelfde werk binnen één team.

vervolgt Lykelema. “Dan injecteren we zeep in

dat zich in de productiebuis ophoopt. Onder

leveranciers. Dat congres is speciaal gericht op

De mannen op de truck opereren zelfstandig,

een put, zo’n vijftig tot zeventig liter per keer.

normale omstandigheden drukt het gas het

de ontwikkeling van ontwateringstechnieken.

hebben alle vergunningen op zak en hebben

En nog eens een halve kuub water om de zeep

water mee omhoog. Maar als de gasdruk te laag

De Kroon: “Zo kunnen we samen met andere

toegang tot elke locatie.”

beneden te krijgen. Als de gasdruk van een veld

wordt, lukt dat niet meer. Dan valt een put stil.

operators voldoende vraag creëren en leveran-

afneemt, kan er een moment komen dat de

De Kroon: “Het is een simpel fysisch verhaal.

ciers een wortel voor houden door te zeggen: dit

Ze lijken soms wel de ambulancebroeders van

tegendruk van het water zo hoog wordt, dat het

Als je er niks aan doet, wordt de opvoersnelheid

zijn de technieken die we nodig hebben. Lever

Well Services. Omdat de lijnen zo kort zijn,

rand van de productiepijp hebben afgezet.

zeep direct in de put op drie kilometer diepte,

gegeven moment zei ik: jongens, om kosten te

gas er niet meer uit kan. De zeep laat het water

kunnen ze heel snel ter plaatse zijn als een put

schuimen, waardoor de tegendruk afneemt

‘ziektverschijnselen’ vertoont. Jan Lykelema:

en het gas weer gaat stromen.” Zo toert de

“Soms krijg je een telefoontje van een program-

Wellextender dagelijks van veld naar veld in

mer op een productieveld: ik zit hier met een

Drenthe, Groningen en Friesland om soms wel

storing, die en die put gaat uitvallen. Als het in

vijf injectiejobs per dag uit te voeren.

de planning past, ondernemen we direct actie met de truck.” Ralf Bolley: “Als we onderweg

Gloednieuw is hij, in december 2011 opgeleverd

zijn en we worden gebeld, dan gaan we kijken.”

door een Duitse firma en sinds januari van dit jaar in gebruik. En nu rijdt hij duizend kilome-

Op vries 4 zijn chauffeur Rik en operator Lolke

ter per week om vastgelopen putten weer vlot

na een kleine driekwartier klaar met hun in-

te trekken. Ze doen er routinematig dertig per

greep. Ze ontkoppelen de slang, rollen hem in

maand, water- en zeepinjectie gecombineerd.

en gaan op pad naar de volgende patiënt.

High Tech & Innovatie special

Techniekgebouw ROC Friese Poort uniek in Noord-Nederland Als een van de weinige ROC's in Noord-Nederland heeft ROC Friese Poort in Drachten een speciaal gebouw voor technische opleidingen. Niemand minder dan André Kuipers opent het splinternieuwe complex op 7 november.

Techniek is mooi en mag meer aandacht

Voor ROC Friese Poort is november de Maand

krijgen. Het techniekgebouw van ROC Friese

van de Techniek. De school organiseert dan

Poort straalt deze boodschap uit. De vele

kennismakingsdagen voor jongeren van het

ramen in het gebouw nodigen uit om te kijken

vmbo om te laten zien wat er in de techniek

wat er binnen de verschillende praktijkruimtes

zoal mogelijk is. Zo komen 3 vmbo-studenten

gebeurt. Achter werktafels en uiteenlopende

van verschillende scholen naar Drachten om

machines bouwen studenten aan hun toe-

daar een technische opdracht uit te oefenen.

komst binnen de elektrotechniek, werktuig-

Voor 4 vmbo organiseert de school voorlich-

bouwkunde, installatietechniek of een van de

tingsavonden voor jongeren en hun ouders.

andere technische takken. “In Noord-Neder-

“In de techniek is momenteel heel veel werk.

land zijn wij de best geoutilleerde school voor

En in de toekomst zal er alleen maar meer

techniekopleidingen”, stelt opleidingsmana-

werk zijn vanwege de vergrijzing. We merken

ger Henk de Vries.

echter nog geen enorme groei qua aanmeldingen.” En dat vinden de heren jammer. Niet

De Vries legt uit dat studenten uit heel

alleen vanwege het feit dat de techniek veel

Noord-Nederland naar Drachten komen voor

kansen biedt voor toekomstige technici, maar

een opleiding in de techniek: vanaf de Duitse

ook omdat de techniek een dynamische bran-

grens tot het IJsselmeer en ook vanuit Zwolle

che is waarin zoveel mooie dingen gebeuren.

en omgeving. ROC Friese Poort werkt nauw

De Vries en Kort zijn dan ook erg gedreven om

samen met het bedrijfsleven. Klaas Kort,

jong en oud de charmes van technische beroe-

eveneens opleidingsmanager, legt uit dat ROC

pen te laten zien.

Friese Poort veel contacten heeft met bedrijven in de regio, zoals Philips en Kiestra. Bij

Beide heren geven aan blij te zijn dat ROC

die bedrijven krijgen de studenten kans om

Friese Poort wilde investeren in een gebouw

praktijkervaring op te doen. Daarnaast staan er

puur voor techniek. En ook in goed materiaal.

af en toe ook mensen uit het bedrijfsleven voor

De school beschikt nu bijvoorbeeld over een

de klas. “Maar medewerkers van de bedrijven

3D Meetmachine die zelfs incidenteel wordt

volgen ook opleidingen bij ons om nog beter te

gebruikt door bedrijven uit de regio. “Wat we

worden in hun vak. Het contact met bedrijven

hier hebben, is echt iets om trots op te zijn.”

is verder belangrijk om de ontwikkelingen binnen de branche goed te kunnen volgen.”

Non-stop innovatie bij Eurofins Eurofins Food Testing in Heerenveen is wereldwijd marktleider op het gebied van voedselanalyses.

Het bedrijf voert belangrijk onderzoek uit voor de voedingsmiddelenindustrie waaronder de grotere multinationals, voor de retail, als ook voor restaurants en cateringbedrijven.

getest voor ze daadwerkelijk worden toegepast.

goede van de snelheid waarmee we rapporteren

Daarnaast komt minimaal eens per jaar de

aan onze klanten.”

Raad van Accreditatie op bezoek om te kijken of de methoden kloppen. “De basis van wat wij

Op 15 november houdt Eurofins een

Eurofins is een internationaal opererend

De vestiging in Heerenveen beschikt over een

doen is kwaliteit. Wij leveren getallen en die

conferentie over de ontwikkeling van

bedrijf met het hoofdkantoor in Brussel. Onder

microbiologisch laboratorium waar monsters

moeten juist zijn.”

koolhydratenanalyse. Verschillende (interna-

het bedrijf vallen 180 laboratoria, verspreid

van voedingsmiddelen worden onderzocht.

over 35 landen. Elk laboratorium is actief op

Pas nadat de producent het resultaat van het

Binnenkort voert Eurofins een nieuw intern

achtergronden zullen ingaan op de vraag

een specifiek vlak zoals milieu, geneesmidde-

onderzoek heeft ontvangen, kan het product de

IT-systeem in dat het bedrijf zelf heeft ont-

hoe belangrijk deze ontwikkeling is. De con-

len en forensisch onderzoek. In Heerenveen

markt op. “Het is belangrijk dat het analyseren

wikkeld. Vanaf dan werken alle vestigingen

ferentie vindt plaats in het Pakhuis de Zwijger

ligt de focus op voedsel. De onderzoekers daar

en doorgeven van de resultaten gegarandeerd

met hetzelfde systeem. “Dankzij dit systeem

in Amsterdam. Belangstellenden kunnen zich

kijken wat voor stoffen, zowel goede als slech-

snel gebeurt”, weet Tilman. “Bijvoorbeeld bij

kunnen we makkelijker data uitwisselen tussen

aanmelden via carbohydratesymposium@

te, er in bepaalde producten of grondstoffen

Salmonella-onderzoek. We doen hier nu twee

de laboratoria. Het aantal handmatige acties

eurofins.com.

zitten.

dagen over. Maar volgend jaar gaan we werken

neemt daarmee af. Ook dit komt weer ten

tionale) wetenschappers met uiteenlopende

met nieuwe PCR-machines waarmee de techEurofins Heerenveen is zodoende een belang-

nische doorlooptijd fors wordt versneld. Dan

rijke partner voor bedrijven in de voedings-

zijn resultaten binnen 24 uur beschikbaar.”

middelenindustrie, maar ook voor restaurants en cateringbedrijven. Van grondstof tot eind-

In Heerenveen is ook een algemeen chemisch

product: alles krijgen de analisten in handen.

lab voor nutritionele analyses. Hier wordt ge-

Accountmanager Linda Tilman vertelt dat de

keken hoeveel vetten, eiwitten, koolhydraten

specialisten van Eurofins onder andere onder-

en andere voedingsstoffen er zitten in produc-

zoeken of er schadelijke stoffen in een bepaald

ten die je bijvoorbeeld in de supermarkt kunt

product zitten, zoals Legionella (in water) en

kopen. Daarnaast heeft Eurofins Heerenveen

Salmonella. Maar we onderzoeken ook welke

een Koolhydraten Competence Center. Hier

goede stoffen, oftewel nutriënten, erin zitten

analyseren de medewerkers heel specifieke

en hoe veel.

koolhydraten voor de voedingsmiddelenindustrie. “De know-how van dit onderzoek is heel specialistisch. We zijn marktleider in Europa.”

Voor koolhydratenanalyses schaft Eurofins ook speciale machines aan waardoor een snellere levertijd van de resultaten een feit is.

Omdat innoveren bij alle 180 laboratoria van Eurofins belangrijk is, komen er constant nieuwe technieken bij. “Wij ontwikkelen vervolgens methoden bij deze machines die zijn afgestemd op een specifiek product.” Die methoden worden binnen Eurofins uitgebreid

Linda Talman in een van de laboratoria van Eurofins

High Tech & Innovatie special

Specialist in enkelstukswerk en kleine series

Succes in dynamische energiewereld

Specialiteit van Fijnmechanische Techniek Drachten (FTD) is het vervaardigen van enkelstuks en kleine series onderdelen voor diverse sectoren in de industrie. Kernbegrippen: vakkennis, flexibiliteit, kwaliteit en service.

Innovatie staat bij Tieto boven alles. Bij dit Noord-Europees ICT-bedrijf, met vestigingen over de gehele wereld, wordt continu geïnnoveerd en geïnvesteerd.

apparaat betrokken. Er wordt dan een beroep gedaan op onze kennis over maakbaarheid. Daarmee ondersteunen we de betrokken engineer(s) bij de keuze voor materialen, toleranties en eventuele oppervlaktebehandelingen. Wij proberen dan, vanuit onze expertise, in constructief overleg te adviseren

Bij Tieto in Groningen ligt de focus op Energy

In de fabriek van FTD aan de Nipkowlaan in

over de mogelijkheden en onmogelijkheden van

Components, een volledig geïntegreerd soft-

Drachten valt direct de professionele en moderne

een ontwerp. Om uiteindelijk te komen tot een

waresysteem dat wereldwijd gebruikt wordt bij

uitstraling van de productieomgeving op. “Binnen

functioneel prototype of onderdeel, dat vervolgens

de leidende gas(transport) en olieproduceren-

de fijnmechanische industrie werkt men over het

in productie kan worden genomen tegen mogelijk

de bedrijven ten behoeve van het managen van

algemeen met geavanceerde machines en cad/cam

lagere kosten.”

gastransport, LNG, de productie van olie en gas

systemen, zo ook bij ons. Hiermee kunnen hoog-

en de commerciële en financiële afhandelingen

waardige producten gerealiseerd worden, die een

Het vervaardigen van enkelstuks delen vereist een

hoge concentratie van onze vakmensen vereisen.

grote vakbekwaamheid en betrokkenheid van de

hiervan.

Wij vinden het dan ook belangrijk dat onze vak-

werknemers van FTD. “Onze vakmensen worden

Dick van Eldik is in de rol van country manager

mensen in een omgeving werken die dat mogelijk

regelmatig uitgedaagd door de grote variatie in

Nederland verantwoordelijk voor de dienst-

maakt”, zegt Johan de Vries, eigenaar van FTD.

producten die gefabriceerd moeten worden, vaak

verlening en implementaties van projecten

substantieel lagere kosten hun operaties

“Wij maken, zoals gezegd, in hoofdzaak enkelstuks

meerdere keren per dag. Zo moet er bijvoorbeeld

voor klanten over de hele wereld. De Groning-

te managen, flexibel en sneller te kunnen

en kleine series onderdelen die vaak nauwkeurig

omgeschakeld worden van een kunststof- naar

se vestiging heeft in de afgelopen negen jaar

reageren op markt veranderingen en

getolereerd zijn.

een aluminium onderdeel, en daarop volgend een

unieke en hoogwaardige expertise opgebouwd

richting overheden aantoonbaar en volledig

Onze opdrachten komen met betrekking tot proto

titanium onderdeel. Dit vereist voor ieder mate-

op het gebied van gastransport, LNG termi-

controleerbaar inzicht te geven in de

onderdelen vaak van research & design afdelingen.

riaal een andere aanpak. Daarom investeren wij

nals, ondergronds gasopslagen, complexe

bedrijfsvoering.

Daarnaast worden structureel spare parts besteld

veel in de opleiding van onze werknemers om dit

olie- of gassales, allocatieprocessen en hoog

voor bestaande productielijnen en onderdelen die

vakmanschap op een hoog niveau te krijgen en te

frequent geautomatiseerd berichten verkeer

“Een vestiging in Groningen met Gronin-

in allerlei nieuwe apparaten en machines worden

behouden”.

tussen energie bedrijven.

gers, Friezen en Drenten die over de hele

hele land. In het noorden zijn dat ondernemingen

“Binnen FTD werken we met een sterke focus op de

Bij de grote GasTransport-organisaties in

bale energiewereld is heel bijzonder”, zegt

zoals Philips Drachten, Neopost Technologies, BD

kernbegrippen vakkennis, flexibiliteit, kwaliteit en

bijvoorbeeld Australië, Amerika en Europa zijn

Van Eldik. “En hoewel er veel gereisd moet

Kiestra, en Photonis Netherlands”. De door FTD

service met als doel optimale klanttevredenheid.

en worden momenteel succesvol projecten

worden, is en blijft het vestigingsklimaat

gefabriceerde onderdelen vinden hun toepassing in

Dat dit vaak resulteert in lange termijnrelaties blijkt

uitgevoerd door Tieto. En daarnaast zijn de

en zeker ook de arbeidsmarkt van doorslag

diverse sectoren waaronder de medische industrie,

uit het feit dat we met de meeste opdrachtgevers

medewerkers vanuit Groningen ook actief in

gevende betekenis om vanuit Groningen te

(high-tech) machinebouw, en voedingsmiddelen-

reeds jarenlang zaken doen. En daar zijn we best

bijvoorbeeld Egypte, Kazachstan, Denemar-

blijven werken. Momenteel wordt er gewerkt

industrie. “Deze spreiding in sectoren heeft er de

trots op”

ken, Indonesië, Indië, Canada, Spanje, Rus-

aan verdere uitbreiding van de vestiging.”

land, Duitsland en uiteraard ook Nederland.

Maar Van Eldik heeft nog wel wat wensen.

wereld succesvol zijn in de dynamische glo-

ingebouwd. We werken voor bedrijven door het

afgelopen jaren voor gezorgd dat het werkaanbod behoorlijk stabiel is”.

Dick van Eldik

,,Dat schitterende Gastransport bedrijf in

FTD BV Nipkowlaan 24, 9207JA, Drachten

Het product Energy Components geeft

Groningen: daar zouden we graag ook een

“Met enige regelmaat worden we al in het voor-

(0512) 53 14 89

GasTransport- en olie producerende

steentje willen bijdragen aan de realisatie van

traject van het ontwikkelen van een machine of

www.ftd-bv.nl

organisaties de mogelijkheid om tegen

hun doelstellingen.”

Heerenveen als landelijk voorbeeldproject

Biometrische identificatie Projectbureau A7Westergo initieert samenwerkingsprojecten in Friesland en is samen met Provincie Fryslân, Kamer vanKoophandel, de NOM en Syntens partner in het Ondernemersplein Fan Fryslân.

Momenteel ondersteunt zij een baanbrekend project inzake het anoniem controleren met behulp van vingerafdrukken.

‘Met hulp van A7Westergo kunnen bedrijven

Bij de gebruikelijke identificatie- en authen-

innovatieve ideeën daadwerkelijk realiseren en

ticatiemethoden zoals een rijbewijs, paspoort,

kan de werkgelegenheid in de A7- en Wes-

inlog en pinpas worden veel persoonlijke

tergozone toenemen’, aldus projectmanager

gegevens als naam en adres prijsgegeven en

Age Knol.‘Recent stelden wij als projectbureau

gekoppeld aan het document. Dergelijke sys-

bijna € 200.000,- subsidie beschikbaar aan het

temen zijn gevoelig voor misbruik. Bovendien

bedrijf Tele-ID uit Heerenveen voor een uniek

registreren zij ‘sporen’ van het gedrag van

authenticatiesysteem. Een speciale sensor

personen. Onze oplossing bestaat uit een pas

leest vingerafdrukken en kan anoniem contro-

met vingerafdruk’, aldus Gijzen. ‘Op de mi-

leren of iemand bijvoorbeeld de juiste leeftijd

croprocessor van de pas wordt een persoons-

heeft voor alcohol aankoop.’

gebonden biometrisch kenmerk in ons geval een vingerafdruk gecodeerd opgeslagen met

Age Knol en Henk Gijzen

Misbruik van privacy gegevens

behulp van een geheime sleutel. Op deze ma-

Er is landelijke interesse voor de toepassing,

nier wordt de pas gepersonaliseerd. Misbruik

waarmee een investering van zo’n € 520.000,-

kan niet plaatsvinden doordat het biometrisch

aanschaf bij supermarkten, slijterijen, horeca

Belangrijk platform

is gemoeid. Henk Gijzen van Tele-ID is blij met

persoonskenmerk de pas niet verlaat. Door je

en sportkantines. Ook de politiek en partijen

Gijzen is erg blij met A7Westergo als platform

de ontvangen steun. ‘Heerenveen het kampt

vingerafdruk door een scan te laten lezen kun

als het casino, de game- en filmindustrie tonen

om innovaties binnen het MKB te stimuleren.

zoals andere plaatsen met overlast van jonge-

je bewijzen dat jij bij de pashoort, zonder dat

landelijk belangstelling.’

‘Zonder hen zou dit project niet van de grond

ren in het centrum en op straat. Hierbij speelt

ergens een privacy spoor nagelaten wordt.’

alcohol een rol. Partijen waren het eens over

zijn gekomen. Bovendien zijn ze een geweldige Eenmaal in de zes weken komt een stuurgroep

partner met een groot kennisnetwerk, die zij aan

een oplossing, maar niemand wilde of kon de

Landelijke belangstelling

bijeen die de besluiten neemt. Drie werkgroe-

zij met ons optrekt om het project tot een succes

financiering op zich nemen. Vorig jaar zomer

‘We gebruiken het systeem sinds begin 2013

penwerken aan de ict, procesinrichting, voor-

te maken.’ Ook Age Knol van het projectbureau

werd ik via de gemeente getipt over project-

bij‘Mijn Digitale Poli’ van ziekenhuis deTjon-

lichtingen preventie. De gemaakte uren

is enthousiast. ‘Het scannen werkt eenvoudig

bureau A7Westergo dat innovaties binnen het

gerschans in Heerenveen. Patiënten kunnen

voeren ze opbinnen het project dat met

en laagdrempelig. Bedrijven betalen straks naar

MKB stimuleert. Zij maakten dit project mede

inloggen met de zelfzorgpas zonder achterla-

€ 200.000,- is gesubsidieerd door A7Westergo

verwachting ongeveer € 45,- per maand voor

mogelijk. Samen met de gemeente, Nuchtere

ting van persoonsgegevens, terwijl 100% zeker

en waarin de partners € 320.000,- bijdragen.

een scanner. Dat weegt ruimschoots op tegen de

Fries, de lokale supermarkten en slijterijen, de

is dat de juiste patiënt inzage krijgt in het juiste

Eind september start op vijf locaties (super-

kosten van boetes bij geconstateerde overtre-

Heerenveense jongerenraad en branchever-

dossier.De Noordelijke Hogeschool Nederland

markten, horeca en slijterijen) een proef met

dingen. De gemeente financiert de passen voor

enigingen zoals Koninklijke Horeca Nederland,

doet nu onderzoek naar de gebruikersvriende-

een groep van 150-200 jongeren. Na 1 januari

de jeugd. Heerenveen is een landelijk voorbeeld-

richten we ons nu naast handhaving ook op

lijkheid. De eerste reacties zijn zeer enthousi-

2014 moet het project gemeentebreed worden

project en wil hiermee bijdrage leveren aan het

voorlichting en preventie.Deze totaal aanpak

ast. Ons systeem is breed toepasbaar: zoals in

uitgerold. ‘We zijn bovendien al vergaand in

oplossen van een maatschappelijk probleem.’

is cruciaal.’ Tele-ID levert sinds 2009 gepa-

de zorg, als vervanger van de collegekaart en

gesprek met fabrikanten om onze technologie-

tenteerde anonieme authenticatie technologie.

voor leeftijdscontrole bij alcohol- en tabaks

ook toe te passen in smartphones.’

www.a7westergo.nl