Water Special

Water special Voorwoord

Noardburgum de slimme waterput van Vitens openen. Het is een ‚slimme put’ omdat het stijgende zoute water in ons grondwater geen effect heeft op deze waterzuiveringsmethode. In Zeeland wordt gekeken naar de mogelijkheid om energie uit het getij op te wekken, waarvoor al proeven bij Den Oever in de Afsluitdijk worden gedaan. En dit zijn enkel voorbeelden uit de Watertechnologie en de Deltatechnologie die wereldwijde potentie hebben!

Water het blauwe goud Wateruitdagingen om de welvaart in de wereld te verhogen en bovendien de toegevoegde waarde van de Nederlandse export te verdubbelen, dat is hetgeen waar Topsector Water aan werkt. Nederland is sterk in de Delta-, Water- en Maritieme sector en dat willen we graag zo houden en verder uitbreiden.

Onlangs heeft Koning Willem Alexander op de Afsluitdijk de ‚Blue Energy’ pilot geopend. De installatie maakt elektriciteit door gebruik te maken van

het ladingsverschil tussen deeltjes in zoet en zout water. In de toekomst moet ‚Blue Energy’ alle huishoudens in Friesland, Groningen en Drenthe van energie voldoen. In oktober mocht ik in

Een goed ondernemingsklimaat scheppen door ondernemers, kennisinstellingen en overheid te koppelen is van groot belang om innovaties sneller tot toepassingen bij bedrijven te krijgen.

Zo willen we snelle maatschappelijke

en economische ontwikkelingen vooblijven. Nederland zal zich moeten toespitsen op een aantal niche markten.

Het noorden van Nederland kent een grote water HUB. In samenwerking met UNESCO-IHE in Delft en de universiteiten van Delft, Wageningen en Twente ontstaan er ontzettend mooie oplossingen voor wereldwijde waterproblemen. Nederland heeft een sterk onderscheidend vermogen op het gebied van duurzaamheid volgens recent onderzoek van de WUR. Naast onze kwaliteit en doe-mentaliteit bieden wij de wereld innovatieve oplossingen voor grote uitdagingen. Water Werkt!

Colofon Een uitgave gemaakt door Landes Uitgevers BV, gedistribueerd door NDC Mediagroep.

Redactie Fred Ootjers Henk Poker Fotografie Simon van der Woude Uitgavemanagement Andries Jacké Siebrand Osinga

Hans Huis in 't Veld Boegbeeld Topsector Water

WATERCAMPUS

WaterCampus zet Noord-Nederland op de wereldkaart “In de afgelopen tien à twaalf jaar is hier een watertechnologiecluster ontstaan die zowel regionaal, landelijk als internationaal de aandacht trekt.

WaterCampus Leeuwarden vormt daarvan het fysieke knooppunt.” Dat zegt Hein Molenkamp van Water Alliance, de organisatie die overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven op het gebied van innovatieve en duurzame watertechnologie samenbrengt, stimuleert, inspireert en faciliteert.

Nederland is een waterland bij uitstek.

Toen de Rijksoverheid de Topsector Water benoemde als één van de speerpunten die een belangrijke bijdrage kan leveren aan de Nederlandse economie, was het bijna logisch dat de WaterCampus, waar onderzoeksinstituut Wetsus al zat, zich verder ging ontwikkelen in Leeuwarden. “We zijn in deze regio op allerlei terreinen bezig met watertechnologie”, geeft Molenkamp aan. “En we kunnen ons daarmee onderscheiden, omdat zowel wetenschap, onderwijs, toegepast onderzoek als bedrijfsleven de

krachten hebben gebundeld. Vele nieuwe bedrijven ontstaan hier op deze manier en bestaande bedrijven versterken hun marktpositie door samenwerking op diverse terreinen.”

MKB “Watertechnologiebedrijven zijn actief in allerlei niches”, gaat Molenkamp verder.

“Opvallend aspect is dat in Nederland vooral het MKB zich hierin onderscheidt.

Onze regio kent vele hooggespecialiseerde MKB bedrijven, van jonge starters tot gerespecteerde en ervaren bedrijven.”

Als voorbeeld noemt hij het bedrijf Paques in Balk, dat zich heeft gespecialiseerd in het zuiveren van industrieel afvalwater van onder andere bierbrouwerijen, papierindustrie en voedingsmiddelenindustrie. “Aanvankelijk was men alleen in Nederland actief, maar inmiddels gaat de technologie de hele wereld over, een marktleider op haar gebied. Het mooie van exporterende bedrijven in onze sector is dat je niet alleen watertechnologiekennis exporteert, maar dat er ook een groeiende maakindustrie ontstaat en dat is goed voor de lokale werkgelegenheid. Ook toeleverende bedrijven profiteren hiervan. Dat is precies de bedrijvigheid die we met elkaar proberen te creëren.”

Innovatie eco structuur De kracht van de WaterCampus in Leeuwarden zit hem in het feit dat een complete innovatieketen beschikbaar is, om bedrijven te helpen hun ontwikkelingen te versnellen, van idee tot export. “Er zijn allerlei faciliteiten gecreëerd waar bedrijven slim op in kunnen haken, van laboratoria, een waterapplicatiecentrum tot een vijftal demosites. Alles om nieuwe technologieën te testen, op te schalen en te tonen aan de wereld”, geeft Molenkamp aan. “En dat begint steeds meer op te vallen, wereldwijd, want zo’n complete innovatie eco structuur vindt je nergens

anders. Hier bevindt zich een innovatieve en exportgerichte omgeving, waarin wetenschap, kennisinstellingen, overheden en bedrijfsleven elkaar versterken.

De partners Wetsus, Centre of Expertise Water Technology en Water Alliance vervullen hierin een belangrijke rol. De WaterCampus biedt bedrijven een platform om hun idee om te zetten in een product, waarmee ze de wereldmarkt op kunnen gaan. Dat maakt onze positie uniek.

Steeds meer internationale en nationale bedrijven vestigen zich op de WaterCampus.”

Molenkamp:” We kijken voortdurend naar de mogelijkheden om bedrijven te helpen. Zo hebben we een minister uit Canada op bezoek gehad, die erg geïnte-

resseerd was in de ontwikkelingen op de WaterCampus. We hebben tijdens haar bezoek een aantal bedrijven hun oplossingen laten presenteren. Vervolgens zijn we op hun uitnodiging met vier bedrijven naar een beurs in Canada gegaan en drie van de vier bedrijven doen nu inmiddels voor het eerst zaken in Canada.

Zo snel kan het gaan.”

Groeipotentie Kortom, het vliegwiel komt op gang, vindt Molenkamp. “Watertechnologie heeft zich in de afgelopen jaren nadrukkelijk in Noord-Nederland geworteld. En heel Nederland sluit daar nu op aan, omdat we hier over de kennis en kunde beschikken en er verbindingen kunnen worden gelegd.” Op termijn, lees in het jaar 2020, moeten in Noord-Nederland 2.000 kenniswerkers in de watertechnologie actief zijn. Er is inmiddels ook een volledige leerlijn ontstaan, gericht op watertechnologie. Dat gaat van MBO, via HBO naar WO. Naast de Potmarge, in het groene hart van Leeuwarden, wordt op dit moment de laatste hand gelegd aan de uitbreiding van de WaterCampus. Hier komt 6.700 m2 extra ruimte voor kantoorfaciliteiten, laboratorium, en vergaderruimtes. De hoofdbewoner van dit duurzame gebouw wordt Wetsus, zij verwachten begin 2015 hier naartoe te verhuizen. Momenteel zijn er aan de WaterCampus activiteiten

ruim 150 bedrijven betrokken, als lid van Wetsus en/of Water Alliance.

Ambitieus “Hoeveel arbeidsplaatsen dit in het MKB oplevert, durf ik niet te zeggen. Feit is dat het MKB goed aanhaakt op de mogelijkheden die watertechnologie hen biedt en dan heb ik het ook over de maakindustrie, toeleverende industrie, sensor ontwikkelaars, etcetera. Uit recent onderzoek blijkt dat bedrijven uit onze sector erg ambitieus zijn en een behoorlijke groei doormaken. En 80 procent van deze bedrijven doet aan export. Zolang water, met name schoon water, een probleem blijft in de wereld, biedt deze sector Noord-Nederland ongekende mogelijkheden.”

Uw bedrijf op de WaterCampus Leeuwarden?

Uitbreiding WaterCampus Leeuwarden opent in 2015. De nieuwbouw zit al bijna vol. We willen daarna graag verder uitbreiden. Organisaties kunnen zich ook vestigen in de Johannes de Doper Science Center, direct naast de nieuwbouw. Deze voormalige kerk is omgebouwd tot een modern bedrijfsverzamelgebouw met kantoorruimte en vergaderfaciliteiten.

Interesse? Informeer bij de gemeente Leeuwarden (Evelien Walstra, 14 058) naar de mogelijkheden.

Hét fysieke knooppunt van

de watertechnologie

Water special

Blue Energy REDstack BV is op 19 mei 2005 opgericht als spin-off bedrijf van het watertechnologie-instituut Wetsus.

De naam REDstack is een samenstel van RED (Reverse Electro Dialyse (omgekeerde elektrodialyse)) en “stack”, de Engelse benaming voor stapeling. REDstack heeft als doel deze RED-technologie te gaan vermarkten.

Wetsus startte in 2005 het thema ‘Blue Energy’. Doel was het op termijn via een bedrijf naar de markt brengen van het proces van opwekken van energie uit zoet en zout water. Al snel werd duidelijk dat deze methode van energiewinning kansrijk was en daarom werd REDstack opgericht.

Aandeelhouders waren toen W&F Magneto BV en Harlingen Holding Industries Innovations BV. REDstack nam deel aan enkele innovatieprojecten, waar de RED technologie werd onderzocht en toegepast.

klein jaar in beslag.

Medio 2014 is een aanvang gemaakt met het onderzoek, dat wordt uitgevoerd, tezamen met de projectpartners FujiFilm Manufacturing Europe en Wetsus.

Wetsus richt zich op het toegepast wetenschappelijk onderzoek, onder andere om mogelijke bottlenecks te kunnen overwinnen. Fujifilm zorgt voor de research, productie en levering van de membranen. REDstack ontwerpt en bouwt de behuizingen en assembleert de stacks. REDstack is lead-partner, regelt tevens de operaties van de proefinstallatie en stuurt het onderzoek.

Wat is Blue Energy en wat kan het voor Nederland betekenen Blue Energy is energie die gewonnen wordt uit het verschil in zoutconcentratie van waterstromen. Dat kunnen zoete en zoute waterstromen zijn, bijvoorbeeld een rivier die in zee uitstroomt, maar ook zout water en geconcentreerder zout water (in industriële processen).

De drijvende kracht van deze energiewinning is de natuur die dit zout-concentratieverschil teniet wil doen. De RED-technologie maakt daar gebruik van door het toepassen van twee typen ion-selectieve membranen. Het ene type membraan laat positief geladen deeltjes (Na⁺ ionen) door, het andere de negatief geladen deeltjes (Cl¯ ionen). Door het transport van ionen ontstaat een potentiaalverschil, dat benut kan worden voor het produceren van elektriciteit.

Met de technologie kan overal ter wereld, waar een zoete en een zoute waterstroom bijeen komen of worden gebracht, Blue Energy worden geoogst. Hoe groter het verschil in concentratie, hoe meer energie kan worden gewonnen.

Blue Energy staat voor het winnen van energie zonder CO₂ productie, zonder schoorstenen en met brak water (gemengd zoet en zout water) als retourstroom. De hoeveelheid te winnen Blue Energy is voorspelbaar (de waterstromen) en behoeft geen back-up capaciteit. Anders gezegd: Blue Energy is een basislast energieproductie. Dat alles is echt duurzaam en draagt bij aan de duurzaamheidsdoelen van het overheidsbeleid.

Overheden willen een grotere onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen en een bredere energiemix. Daarom worden nieuwe vormen van duurzame energie ook door de overheid gestimuleerd. In dit geval door de Provincie Fryslân, het Sa-

In 2012 is Harlingen Holding als aandeelhouder uitgetreden en zijn twee nieuwe aandeelhouders toegetreden: A-Hak Blue Energy BV (onderdeel van A-Hak BV) en Alliander Participaties BV (onderdeel van Alliander BV). Daarmee kwam de financiering rond van het project “Ontwikkeling Blue Energy op de Afsluitdijk” en is gestart met de detailengineering en definitieve vergunningverlening. De bouw van de proefinstallatie startte medio 2013 en nam een

Koning stelt proefinstallatie Blue Energy op de Afsluitdijk in gebruik Officiële opening met Koning Willem-Alexander en Rik Siebers, directeur REDStack

“Leidingbrug over de A7 voor transport van zout en brak water”

menwerkingsverband Noord-Nederland en het Ministerie van Economische Zaken. Dit biedt ruimte voor nieuwe, innovatieve vormen van energiewinning.

Blue Energy is daarvan een kansrijk voorbeeld.

De Blue Energy technologie is bovendien een bijzonder kansrijk exportproduct.

Wereldwijd ligt er voor Blue Energy een potentie van zo’n 4-5 % van de totale wereldwijde energiebehoefte. In Nederland zijn er enkele locaties waar Blue Energy kan worden toegepast: op de Afsluitdijk en in Zuid-Holland/Zeeland, naast industriële mogelijkheden.

De techniek kan worden geëxporteerd naar het buitenland en levert daarmee een positieve bijdrage aan de kennispositie van de noordelijke provincies en Nederland als geheel. Ook biedt het (potentieel aanzienlijke) werkgelegenheid op meerdere fronten, waaronder hoogwaardige maak-industrie en export.

Blue Energy op de Afsluitdijk De REDstack proefinstallatie op de Afsluitdijk gebruikt 200 m³/h water uit de Waddenzee en 200 m³/h uit het IJsselmeer en is de eerste Blue Energy installatie waarmee op redelijk forse testschaal (tot 50 kW) èn met echt zoet en zout praktijkwater de gehele keten: inname – voorzuivering – energieopwekking – retourwater - stroomlevering aan het net – wordt onderzocht. Het is de eerste RED installatie ter wereld, werkend op zoet en zout oppervlaktewater en de grootste installatie wereldwijd die energie wint uit zoet en zout water.

In de proefinstallatie, die nu op de Afsluitdijk operationeel is, worden in een uitgebreid onderzoekprogramma alle procesvariabelen onderzocht en getest.

Doel daarvan is om alle relevante procesvariabelen zodanig te combineren en te dimensioneren, dat een goede energieopbrengst ontstaat, die in de markt succesvol kan worden.

Zijne Majesteit Koning WillemAlexander stelde woensdagmiddag 26 november 2014 de Blue Energy proefinstallatie op de Afsluitdijk in gebruik. Het is wereldwijd de eerste proefinstallatie waarin de winning van energie uit zout en zoet water in de praktijk wordt getest.

In deze proefinstallatie wordt op forse testschaal (50 kW), de gehele keten van inname – voorzuivering – energieopwekking – stroomlevering aan het net, onderzocht.

Deze proefinstallatie wordt benut voor een gezamenlijk project van FUJIFILM, Wetsus en REDstack.

In dit project wordt met Reverse Elektrodialyse (RED) technologie Blue Energy gewonnen uit het verschil in zoutconcentratie tussen zout en zoet water. Door het zoute en zoete water langs membranen te voeren ontstaat er een spanningsverschil dat wordt omgezet in elektrische energie.

Blue Energy is een duurzame technologie waarmee 24 uur per dag, CO2 vrij energie kan worden opgewekt. Wanneer de proeven succesvol zijn is opschaling naar een demonstratie-installatie het volgende doel.

Blue Energy kan een forse bijdrage leveren aan de verduurzaming van de economie en hoogwaardige werkgelegenheid van (Noord-) Nederland.

Innamepunt voor zoet IJsselmeerwater Verdere ontwikkelingen De komende tijd wordt de RED-technologie in het onderzoekprogramma getest, verder on-derzocht en verbeterd. Getracht wordt om ook de dimensie omgevingseffecten (op bijvoorbeeld organismen) in het onderzoek te betrekken.

Bij een positief resultaat kan de volgende fase van het project van start gaan. Op dit moment wordt reeds nagedacht over de volgende fasen van het onderzoek en de financiering daarvan.

Dan wordt ook een opschaling voorzien en wordt een demonstratie installatie ontworpen die, gebaseerd op alle kennis en inzichten, een nader te bepalen vermogen krijgt van zo’n 1 – 2 MW. Dit komt neer op een opschaling met een factor 20 tot 40.

In de toekomst kan op de Afsluitdijk een productielocatie ontstaan met een operationeel producerende Blue Energy centrale. In potentie kunnen daarmee alle huishoudens van de drie Noordelijke provincies voorzien worden van energie.

Daarmee kan een stevige ondersteuning worden gegeven aan het beleid om de Afsluitdijk energieneutraal, wellicht zelfs energie producerend te maken.

Water special nele toepassing: de WISP. Dit ‘pistool’ meet met spectrometers heel nauwkeurig de kleur van het water. Algen, blauwalgen en troebelheid kunnen met de WISP snel en betrouwbaar gemeten worden. Ideaal voor waterschappen met hun tijdrovende en dure laboratoriumanalyses.

“De buienrader van waterkwaliteit” Naam: Stefan van der Molen Bedrijf: BlueLeg Monitor Functie: Process engineer Plaats: Sneek

“Het werkt simpel. Je vult een doosje, de iQWtr-container, met water en maakt daar via de app een foto van. De iQWtrapp bepaalt vervolgens de waterkwaliteit aan de hand van de kleur.

“Mijn naam is Van der Molen, Stefan van der Molen. Namens BlueLeg Monitor (BLM) heb ik de Water Alliance Innovatieprijs 2014 ontvangen voor onze iQWtr. Met de iQWtr-container en iQWtr-app kan iedereen heel eenvoudig de waterkwaliteit meten van bijvoorbeeld sloten en meren.

Door alle resultaten online te bundelen, krijg je een ‘buienradar’ van waterkwaliteit.

De app heeft veel handige toepassingen. Je ziet bijvoorbeeld meteen in welke plas je beter niet kunt zwemmen of duiken omdat het water troebel is. Zelf vis ik graag op snoek; die houdt van helder water.

Met de iQWtr-app weet ik waar ik moet zijn.”

BLM had al een vergelijkbare, professio-

Commercieel is de WISP zeer interessant. Sinds 2013 werkt BLM in Canada samen met de grootste zalmkweker ter wereld. Die wil real time de algenconcentraties monitoren en snel handelen bij een giftige soort. Ook baggerbedrijven vormen een mogelijke markt, doordat zij het effect van hun werkzaamheden moeten bijhouden. iQWtr en de WISP zijn unieke instrumenten. Ik vind het te gek dat ik bij deze innovatieve technieken betrokken ben! Als kind was ik al met oppervlaktewater bezig.

Het zit in de familie: mijn vader werkt bij een waterschap en met mijn opa ging ik vaak vissen. Ik ben ook trots dat ik in Leeuwarden woon.

Ik merk dat de internationale waterwereld naar mijn stad kijkt.

Het is met recht de waterhoofdstad van Europa!”

Tekst: Casper Ferwerda

“Legionellavrij dankzij zilver en koper” Naam: Leo de Zeeuw Bedrijf: Holland Water Functie: Director Commercial Operations Plaats: Drachten/Driebergen “De aandacht voor legionella in Nederland is de afgelopen jaren flink toegenomen. Zeker na 1999.

Toen overleden 32 mensen aan de bacterie na een bezoek aan de Westfriese Flora in Bovenkarspel.

De inspecties zijn steeds strenger geworden. Toch komt legionella nog voor.

Zoals in ziekenhuizen, verzorgingshuizen, hotels, campings en pretparken. Je vindt de bacterie vooral in dode hoeken van leidingen of stilstaand water. Helaas rust er nog steeds een taboe op legionella. Vaak verzwijgt men het als de bacterie wordt aangetroffen.”

foto Heleen Haijtema

“Schoon water is altijd belangrijk” Naam: Renze Westra Bedrijf: Westra Roestvaststaalindustrie/Wafilin Systems Functie: Directeur Plaats: Elahuizen

waterfiltratie op mijn pad. Ik sprak regelmatig klanten met afvalwaterstroomproblemen. Daar lagen dus kansen. Ik

“In 2015 bestaat Westra Roestvaststaalindustrie alweer negentig jaar. Westra begon als smederij, opgericht door pake Rinse. Ik kwam in 1992 bij het bedrijf. Na vijf jaar nam ik het roer over van mijn vader. Ik was toen pas 27.

besefte zelf ook dat schoon water altijd belangrijk is.

Ik haalde veel kennis in huis door Harry van Dalfsen (rechts op de foto) aan te trekken. Harry zit inmiddels al ruim dertig jaar in het filtratievak. Het is zijn grote passie. Wij besloten om membraanfiltratie te gaan toepassen in de voedingsmiddelen- en proceswaterindustrie. In 2012 hebben wij hiervoor een nieuwe onderneming opgericht: Wafilin Systems. Met veel kennis en kunde ondersteunen Harry en ik onze klanten. Bijvoorbeeld als het gaat om het testen van applicaties, de begeleiding van pilotprojecten, consultancy en het ontwerpen en maken van complete filterinstallaties.

Vanaf de jaren zestig lag bij ons de focus op het roestvaststaal (RVS). De voedingsmiddelenindustrie, slachterijen, zuivelfabrieken en de petrochemie werden grote klanten. Maar 2009 was een erg moeilijk jaar door de crisis. Er moest toen iets gebeuren.” foto Heleen Haijtema

“Zoekend naar nieuwe markten kwam

Wafilin heeft in een paar jaar tijd uiteenlopende, nieuwe klanten gekregen. Wij reinigen bijvoorbeeld pekelwater voor zuivelfabrieken, halen medicijnresten uit afvalstro-

“Holland Water bestrijdt en elimineert al ruim tien jaar legionella met het in eigen huis ontwikkelde Bifipro-syteem. Als water een gebouw binnengaat, komt het eerst langs de Bifipro. Het systeem berekent hoeveel stroom op de elektrodes gezet dient te worden. In elke liter water moet ongeveer 400 microgram koper en 40 microgram zilver terechtkomen om legionella te bestrijden.

Met het Centre of Expertise Water Technology (CEW) in Leeuwarden hebben we een sensor ontwikkeld om de zilveren koperconcentraties nauwkeurig en realtime te monitoren.

Daarmee zijn dure, tijdrovende monsters straks verleden tijd.

Drinkwater is heilig in Nederland - en terecht. De politiek dacht aanvankelijk dat zilver en koper in het water schadelijk konden zijn voor mens en milieu. Uit onafhankelijk onderzoek bleek dit niet het geval. Vergeleken met concurrenten is de Bifipro dus betrouwbaarder, milieuvriendelijker en efficiënter.

De legionellawereld is vrij conservatief.

Onze grote kracht is innovatie. Holland Water blijft doorontwikkelen. Wij zijn hierdoor niet alleen marktleider op basis van het aantal geplaatste systemen - ongeveer 200 in Nederland - maar ook qua techniek.

Inmiddels zit Holland Water ook in België en Italië. Daar komen snel meer landen bij. Elk land heeft een andere wetgeving; wij moeten overal weer de werking van de Bifipro aantonen. Ik doe het graag. Mijn drive is om de wereld te verbeteren.”

Tekst: Casper Ferwerda

foto Heleen Haijtema

men van ziekenhuizen en filtreren alcohol uit bier. Hiervoor gebruiken wij onder andere een testruimte in het Waterapplicatiecentrum (WAC) in Leeuwarden.

Daarnaast hebben wij samenwerking gezocht met verschillende partners op de WaterCampus Leeuwarden, zoals

Wetsus, Van Hall Larenstein, het Center of Expertise Water Technology (CEW) en foto Heleen Haijtema Water Alliance. Dit sluit goed aan bij mijn visie: samen oplossingen bedenken die commercieel haalbaar zijn. Als je alles geheim houdt, komt de wereld immers niet verder.”

Tekst: Casper Ferwerda

“Wij zoeken problemen voor onze oplossing” foto Heleen Haijtema

Naam: Sybrand Metz, HansHenk Wolters Bedrijf: Metalmembranes Functie: Technisch directeur (Sybrand), Dagelijks bestuur (Hans-Henk) Plaats: Leeuwarden Sybrand (rechts op de foto): “Ik ken Hans-Henk al sinds 1992. We volgden in Leeuwarden de studie chemische technologie. Samen ontwikkelen we nu metalen membranen met heel kleine poriën. Ze zijn slechts een halve micron groot.

Hiervoor passen we elektrochemie toe. Onze membranen zijn veel robuuster en energiezuiniger dan de gebruikelijke varianten. Er gaat bovendien tien keer zoveel vloeistof doorheen.”

Hans-Henk: “Nadat wij onze uitvinding hadden gepatenteerd, begonnen we in 2009 met Metalmembranes.

Het was eerst een vrijdagmiddagactiviteit naast onze andere baan: ik ben ook directeur van ECM Technologies in Leeuwarden, Sybrand is onderzoeker bij Wetsus.

Dankzij subsidies konden wij ons bedrijf en de techniek verder ontwikkelen.”

Onze vondst is nog maar het topje van de ijsberg. Toch denken wijal commercieel.

Net als bij onze membranen is de werkwijze niet conventioneel. Wij hebben al een oplossing en moeten nu zoeken naar problemen - normaal is het andersom. De

klant met een probleem moet ons natuurlijk ook snel vinden. Vooral inter-

netmarketing is belangrijk. Wij investeren daarom veel in onze website, waarop ook 3D-animaties komen.”

Sybrand: “Metalmembranes wil de komende jaren met klanten prototypes en eindproducten ontwikkelen. Via onze andere baan hebben Hans-Henk en ik al contacten. Wij gaan nu verder de nichemarkten afzoeken. Ik denk aan de medische hoek en sectoren waar analysetechnieken en fijne filtratie worden toegepast.

foto Heleen Haijtema

Voor innovaties zoals onze metalen membranen is het goed om verschillende disciplines bij elkaar te zetten.

Dat gebeurt bij Wetsus. Van-

uit allerlei invalshoeken pakken ze daar problemen aan. Kennis wordt daadwerkelijk toegepast. Het aantal innovatieve watertechnologiebedrijven in Leeuwarden groeit. Daar gaat veel uitkomen. Zelf vind ik de processen om water te ontzilten nu erg gaaf.”

Hans-Henk: “Fryslân en Leeuwarden staan op de waterkaart. Als ik met mijn contacten in het werkveld spreek, vermeld ik altijd dat wij opereren vanuit Leeuwarden. Dan voel ik mij trots.”

Tekst: Casper Ferwerda

Water special VAN HALL LARENSTEIN START LECTORAAT SUSTAINABLE WATER SYSTEMS

Lector Paul van Eijk bruist van de ideeën Onderzoek doen naar vernieuwende concepten en systemen om op een duurzamere manier met water om te gaan, waarbij met name de toepassing in de praktijk een essentiële rol speelt. Dat is de opdracht waarmee lector Paul van Eijk zich de komende 4 jaar gaat bezighouden. Volgens Van Eijk biedt NoordNederland en met name Friesland daarvoor uitstekende kansen. “Het blauwe goud ligt hier al, dat moeten we gaan verzilveren.”

voorbeeld lijkt in ons land vanzelfsprekend, maar schijn bedriegt, geeft Van Eijk aan. “In 2027 voldoet slechts 5 tot 40% van het aantal oppervlaktewateren aan alle eisen die door de EU worden gesteld.” Kortom, die vanzelfsprekendheid is er helemaal niet. “Mijn missie is om techniek, ruimte en maatschappij, lees gebruikers of de inwoners, aan elkaar te verbinden. Met name op het gebied van de sociale innovatie kunnen we nog veel meer winst behalen.”

Missie Hoe ga je om met water in een wereld waar de bevolking groeit en klimaatverandering optreedt, is een vraag die Van Eijk zich vrijwel dagelijks stelt. De aanwezigheid van schoon drinkwater bij-

Kennis Noord-Nederland biedt daarvoor voldoende kansen, vindt Van Eijk, en ook overheden kunnen bruggen slaan tussen waterinnovaties enerzijds en de samenleving anderzijds. Men zou meer gebruik

kunnen maken van de waterkennis en kunde bij Van Hall Larenstein, door bijvoorbeeld afstudeeropdrachten te formuleren, waar onze studenten hun kennis en visie in kwijt kunnen.”

Want, dat er veel te doen is, staat voor Van Eijk buiten kijf. Bijvoorbeeld door bij piekbuien het overtollig regenwater op te slaan, wat later weer gebruikt kan worden. Of een klimaatkanaal realiseren, waarin allerlei proeven kunnen worden gedaan, of aansluiten op Leeuwarden als Culturele hoofdstad 2018. “Water zit immers in het DNA van onze cultuur, daar moeten we trots op zijn. Daar hoop ik invulling aan te kunnen geven, samen met overheden, ondernemers, onderzoek, onderwijs en de inwoners van Noord-Nederland.”

Het Waterapplicatiecentrum is onderdeel van de innovatieketen “Het Waterapplicatiecentrum (WAC) is een volledig ingericht centrum waarin bedrijven, kennisinstellingen en overige organisaties experimenten op het gebied van watertechnologie kunnen laten uitvoeren.” Kort schetst lector Watertechnologie Luewton Agostinho de functie van het WAC. Het gesprek vindt plaats in het onderzoekscentrum op de WaterCampus in Leeuwarden. Trots laat Agostinho de verschillende proefopstellingen zien, waar diverse onderzoeken voor wereldwijde opdrachtgevers worden uitgevoerd. Agostinho, lector Watertechnologie bij NHL Hogeschool en Life Sciences & Technology, reist dan ook regelmatig naar allerlei plekken in de wereld.

“Bedrijven en organisaties die een probleem met water hebben en zelf geen ruimte hebben voor onderzoek, brengen deze graag onder bij de WaterCampus, waar we vervolgens op zoek gaan naar een

oplossing.”

HBO studenten krijgen op deze manier de mogelijkheid om met echte onderzoeken te werken. Onderzoek waarbij ook leraren en andere wetenschappers betrokken worden. Daarmee krijgt het onderzoek binnen de opleiding meer betekenis.

Opstelling Zo lopen we langs een opstelling waar een Amerikaans bedrijf onderzoek laat

doen naar desinfectie van water via hoge temperaturen. Studenten (ook buitenlandse), docenten en specialisten werken daar aan mee. Even verderop staat een opstelling voor een bedrijf uit Bangladesh. Agostinho:” Groot probleem daar is dat er teveel arsenicum in het grondwater zit. Wij proberen dat met de toevoeging van verschillende hoeveelheden ijzerdeeltjes terug te dringen. Waarbij we ook naar een oplossing zoeken die gemakkelijk is toe te passen en goedkoop is.”

Luewton Agostinho

Het zijn maar twee voorbeelden van de vele opstellingen.

“Bedrijven en organisaties komen graag deze kant op, omdat we hier beschikken over de hele keten van onderzoek en bovendien onderwijs op alle niveaus voor handen is”, geeft Agostinho aan. “WaterCampus Leeuwarden heeft daarmee een unieke positie in de markt en dat werkt. En het WAC biedt de fysieke invulling aan die innovatieketen.”

MBO LIFE SCIENCES

Investeren in de samenleving Tijdens de meest recent gehouden Open Dag van mbo Life Sciences Nordwin College/Friesland College was het weer een drukte van belang. Met misschien wel als meest opvallend aspect dat het de adspirant-studenten meer ging om het feit dat ze met hun opleiding iets willen betekenen voor de samenleving, in plaats van het -vaak door de ouders gehanteerde- argument dat de opleiding eerst en vooral een arbeidsperspectief moet bieden.

"Overigens kunnen die ouders wat dat laatste betreft, gerust zijn", lacht Marcel van der Horst, directeur mbo Life Sciences. "De kans dat hun zoon of dochter na afloop van de studie aan het werk komt, is bijzonder groot. Ook en juist in de regio Noord-Nederland, waar de foodsector en de watersector sterk in de lift zitten. Beide bedrijfstakken zitten te springen om adequaat geschoolde chemici."

De sector Chemie aan het Nordwin College/Friesland College biedt twee vierjarige opleidingen: chemisch-fysisch

analist (niveau 4) en allround laborant (niveau 3).

Rick de Groot, docent Chemie: "Studenten van de eerste opleiding kunnen met hun diploma letterlijk alle kanten op, terwijl de allround laborant specifiek wordt opgeleid voor een functie binnen de voedingsmiddelenindustrie. De studenten komen uit heel Noord-Nederland, maar ook uit de Noord-Oost Polder en Noord-Holland."

"We onderscheiden ons onder andere door het feit dat we over veel en geavanceerde labfaciliteiten beschikken, dat er een intensieve samenwerking is met het hbo, dat we uitstekende relaties onderhouden met het bedrijfsleven en dat de docenten jarenlang praktijk-

SPAANS BABCOCK

De visvriendelijke vijzelbouwer Bij de entree van het nieuwe kantorengebouw van Spaans Babcock, gelegen net even buiten het pittoreske Balk, staat als een kunstwerk een vijzel van ongeveer anderhalve meter rechtop op een sokkel geplaatst. In een van de bedrijfshallen wordt de laatste hand gelegd aan een mega groot exemplaar dat door z'n omvang haast surrealistisch aandoet. De bestemming is Engeland, een van de tachtig landen waar de installaties van het Friese bedrijf bij zo'n dertigduizend klanten jaar na jaar feilloos en vertrouwd hun werk doen.

"Er draait bijvoorbeeld altijd nog een vijzel van Spaans Babcock in een van de molens aan de Kinderdijk, die sinds 1997 op de Werelderfgoed van UNESCO staan", weet Tonnie Eijt, managing director van Spaans Babcock. "Het bedrijf is in 1897 door de familie Spaans in Hoofddorp opgericht als een machinefabriek, maar geleidelijk aan werd overgeschakeld op het maken van producten.

Corebusiness is de vervaardiging van de vijzelpompen en vijzelgeneratoren waarin we zelfs de grootse producent ter wereld zijn. Verder worden er bij andere vestigingen van Spaans Babcock ook beluchters, fijnroosters en vijzelgeneratoren gemaakt."

Het principe van de vijzel kent een traditie die al terug gaat tot de uitvinding van Archimedes (287-212 v.Chr.) en bekend

staat als 'de schroef van Archimedes'.

Een relatief nieuwe toepassing is even eenvoudig als geniaal. Tonnie: "Door de beweging van de vijzel om te draaien neerwaarts dus- kan ze gebruikt wordt om duurzame energie op te wekken. De Spaans Hydro Vijzel generator functioneert al bij een verval van tussen de één en twee meter. Dat maakt ze als kleine of grote krachtcentrale interessant voor energiebedrijven, industrie en privé-ondernemingen, maar ook voor particulieren. Juist uit die laatste categorie krijgen we steeds meer opdrachten."

Het milieuvriendelijke aspect van de Spaans Hydro Power wordt onderstreept door het gegeven dat de vijzel visvriendelijk is. "Als je zo'n pomp in een kabbelend beekje plaatst vol met vis, wil je natuurlijk niet dat ze als een gehaktmolen gaat fungeren. In eigen beheer hebben we het systeem zó door ontwikkeld dat wanneer een vis er aan de ene kant in zwemt, ze eenvoudig 'mee lift' door de vijzel heen en er aan de andere kant ongeschonden weer uitkomt. Een extra voordeel, bovenop het feit dat -afhankelijk van de subsidies- de investering zich tussen de vier en acht jaar terug verdient."

Spaans Babcock Meerweg 26, Balk T (0514) 60 82 82 I spaansbabcock.com Tekst: Fred Ootjers

Vijzel Generator voor de wild water baan Olypimshe Spelen in Teeside (G.B.)

ervaring hebben opgedaan in het werkveld."

Van der Horst: "Over die doorstroom en het bedrijfsleven een paar cijfers: 80% van de chemici die bij FrieslandCampina werkt is bij ons opgeleid en 70% van de studenten die na het behalen van hun mbo-diploma doorstroomt naar het hbo, rondt die studie succesvol af. Landelijk

ligt dat cijfer op 50%. Stuk voor stuk feiten en cijfers die laten zien dat de chemie-opleidingen van mbo Life Sciences zowel bij de studenten, de docenten én het bedrijfsleven uitstekend staan aangeschreven!" www.mbolifesciences.nl Tekst: Fred Ootjers

Water special PAQUES

De onbegrensde mogelijkheden van biotechnologie Tijdens het interview toont Joost Pâques, managing director Paques Europe, een potje dat voor ruim de helft gevuld is met iets wat op het eerste gezicht op zandkorrels lijkt, ondergedompeld in een oplossing van alcohol. "Dit zijn eigenlijk de échte werkers bij Paques", lacht Joost. "Miljarden en miljarden bacteriën die met behulp van de door ons ontwikkelde en vervaardigde installaties uit restwater bruikbare grondstoffen halen. We zijn dan ook eigenlijk een leverancier van grondstoffen, wat wezenlijk iets anders is dan alleen een afvalwaterverwerkingsbedrijf."

De roots van het bedrijf in Balk liggen onder andere in het bouwen van installaties waarmee met behulp van biotechnologie afvalwater werd gezuiverd.

Decennia geleden werd het afval in de vorm van slib gedumpt, maar de roep om duurzaamheid zette Paques er toe aan naar innovatieve oplossingen te zoeken voor hergebruik van het afval. "In dat innovatieproces vervullen we een voortrekkersrol en zijn we wereldwijd een van de marktleiders in het ontwikkelen van anaërobe zuiveringsinstallaties. We beschikken over een eigen laboratorium en proefhal, waar processen worden ontwikkeld en voor commercieel gebruik getest en opgeschaald. Dit gebeurt vaak in samenwerking met universiteiten, onder andere die van Wageningen en Delft en industriële partners als Shell, IHI en TNO" Paques ondersteunt bedrijven, instellingen en overheden bij het verbeteren van hun water- en energiebalans en het terugwinnen van waardevolle grondstof-

fen. Het bedrijf ontwikkelt daartoe nieuwe technologieën en past deze actief toe in groene energieprojecten. Joost: "We geloven in de kracht van de natuur om te produceren. Met ons brede en geavanceerde aanbod van zuiveringstechnieken lossen we industriële problemen op. De toegevoegde waarde van het zuiveringsproces staat daarbij centraal, zoals hergebruik van water, het genereren van energie zoals biogas bij het omzetten van vervuilde componenten en het

terugwinnen van waardevolle stoffen uit het restwater. Zo wordt een brug geslagen tussen verantwoordelijkheid voor het milieu en economische vooruitgang."

De technologieën van Paques worden over de hele wereld in uiteenlopende branches toegepast. Van waterleidingbedrijven, mijnindustrie, metaalindustrie, (petro-)chemie en fermentatie industrie, tot de farmaceutische industrie. Het sterkst is Paques vertegenwoordigd bij bierbrouwerijen, in de papiersector en in de voedingsmiddelenindustrie.

Een succesvolle innovatie van Paques is de THIOPAQ® bioreactor voor de biologische verwijdering van zwavel uit proceswater.

Verder worden in toenemende mate THIOPAQ® biologische ontzwavelingssystemen toegepast op biogas afkomstig uit diverse bronnen, bijvoorbeeld waterzuiveringen, maar ook vergistingsprojecten en stortplaatsen. De technologie leent zich daarnaast uitermate goed voor projecten waarin biogas wordt omgezet naar aardgas. Verschillende Nederlandse Joost Pâques: Wij ondersteunen bedrijven, instellingen en bedrijven maken geoverheden bij het verbeteren van hun water- en energieba- bruik van biogas uit lans en het terugwinnen van waardevolle grondstoffen' door Paques gele-

verde waterzuiveringsinstallaties, zoals de brouwerij van Grolsch in Boekelo.

Sinds de introductie van de eerste BIOPAQ®-reactor van Paques in 1982 heeft de nauwe samenwerking met haar partners geleid tot een uitgebreid productassortiment voor een geïntegreerde behandeling van water en gas. Alle systemen worden volgens de specifieke behoeften van de klant ontworpen en geïnstalleerd en in bestaande behandelingssystemen geïntegreerd of als standalone-oplossingen gebruikt. Inmiddels heeft Paques naast de vestiging in Balk ook een vestiging in Shanghai met tweehonderd werknemers en verder in onder andere Brazilië, India, Canada en de Verenigde Staten. Joost: "Onze ambitie is om onze aanwezigheid gestaag uit te

breiden. De mogelijkheden van biotechnologie zijn wat ons betreft letterlijk en figuurlijk onbegrensd!"

Paques B.V. T. de Boerstraat 24, Balk T (0514) 60 86 72 I www.paques.nl Tekst: Fred Ootjers

NORTH WATER

North Water expert in waterbehandeling en afvalwaterzuivering “Wij bieden op het gebied van waterbehandeling en afvalwaterzuivering maatwerk aan de industrie.”

Dat zegt Piet de Boks van North Water, een joint venture van Waterbedrijf Groningen en Evides Industriewater. Deze bedrijven hebben hun expertise en ervaring op het gebied van water gebundeld.

Toepassingen De ontwikkelingen rondom water staan volgens De Boks niet stil, integendeel.

“De technologie biedt ons de kans om in de toekomst nog veel meer toepassingen

met water uit te voeren. Daarbij zoekt North Water altijd naar een lokale oplossing. En we streven ook nadrukkelijk naar samenwerking met bedrijven of een cluster van bedrijven, juist omdat je met

Talloze bedrijven zijn namelijk op zoek naar maatwerk in water. Denk bijvoorbeeld aan ruw oppervlaktewater, gefiltreerd oppervlaktewater, vergaand ontzout oppervlakte water (demiwater), enzovoort. North Water zorgt daar voor.

“Onze missie is het leveren van water op maat aan de industrie”, zegt De Boks.

“Dat doen we niet alleen bij individuele bedrijven, we zoeken ook naar gebiedsgerichte oplossingen.”

Win-win situatie Als voorbeeld noemt hij het industrieterrein Oosterhorn, waar circa 30 bedrijven hun zout industrieel afvalwater integraal laten zuiveren. De Boks:” Dat is beter voor het milieu, het scheelt in de kosten en de betreffende bedrijven hoeven zich niet druk te maken over hun afvalwater.

North Water ontzorgt; water en afvalwater is ons probleem en onze uitdaging.”

North Water verzorgt het ontwerp, de bouw en het beheer van de installaties en desgewenst ook de financiering. “Water, en zeker de investering in bijvoorbeeld een installatie, behoort niet tot de core business van een bedrijf, dat nemen wij uit handen, waarbij we streven naar een win-win situatie.”

‘Creëren toegevoegde waarde door gebiedsgerichte oplossingen voor water’

elkaar tot de beste oplossing komt. Het ontwikkelen van een toekomstbestendige watervoorziening in de Eemshaven is hier een goed voorbeeld van.”

www.northwater.nl

Water special ISS TANKS

Opslagtanks van ISS Tanks gaan de hele wereld over ISS Tanks in Drachten is specialist in de engineering, levering en installatie van prefab stalen opslagtanks en diverse soorten afdeksystemen. Daarnaast levert het bedrijf talloze componenten, zoals foliebassins, liners en opslagzakken. Service staat bij ISS tanks hoog in het vaandel, zowel voor, tijdens als na de opdracht.

tanks werken, bouwen we de gehele tank ter plaatse op�, zegt Bernd van der Molen. “Dat scheelt ook in de transportkosten�, vult Rijpkema aan. “Je vervoert namelijk geen lucht, onze opslagtanks worden in containers getransporteerd.�

Bij ISS Tanks weten ze waar ze het over hebben. Niet voor niets weten klanten van over de hele wereld het Drachtster bedrijf te vinden. “Vooral door mond tot mond reclame�, denkt Rijpkema. “Onze aanpak, manier van werken en kwaliteit doen de rest.�

“Het liefst worden wij in een zo vroeg mogelijk stadium bij een plan betrokken�, geeft Douwe Rijpkema aan. “Een technoloog bijvoorbeeld heeft nog wel eens bepaalde afmetingen in zijn hoofd waaraan een opslagtank moet voldoen.

Wij kijken er meestal net even anders tegenaan, zonder het resultaat of het doel van de opdrachtgever geweld aan te doen. Maar, onze oplossing zorgt meestal wel voor lagere investeringskosten.�

www.isstanks.nl

Niet voor niets raden diverse opdrachtgevers ISS Tanks bij hun collega’s aan.

Die opdrachtgevers zijn er in alle soorten en maten. Van MKB- bedrijven tot en met multinationals als Coca Cola en Arcelor Mittal.

Prefab De opslagtanks en de afdeksystemen van ISS worden voor de opslag van diverse vloeistoffen en vaste stoffen gebruikt.

Denk bijvoorbeeld aan proceswater, afvalwater, slibwater, maar ook vergisting. “Omdat wij vooral met prefab stalen

Wetterskip Fryslân

Micha van Akkeren, algemeen directeur Wetterskip Fryslân

Samen met onderwijs werken aan innovatieve oplossingen in de watersector ‘Fryslân is de waterprovincie van Nederland en Leeuwarden de ‘Capital of watertechnology’. Als bedrijf in de watersector of als student met interesse voor water, zit je hier gebeiteld.’ Dat zegt Micha van Akkeren, algemeen directeur van Wetterskip Fryslân.

Het hoofdkantoor van het in oppervlakte grootste waterschap van Nederland is gehuisvest in de Friese hoofdstad.

Wetterskip Fryslân zorgt iedere dag voor schoon water en droge voeten in Fryslân en het Groninger Westerkwartier. Met 1000 gemalen zorgt het waterschap ervoor dat natuurgebieden en landbouwgronden een goed waterpeil hebben. Het waterschap legt dijken en keringen aan om wateroverlast en overstromingen te voorkomen. En het waterschap zuivert jaarlijks ruim 80 miljoen kubieke meter afvalwater van huishoudens en bedrijven, voordat dit weer op het oppervlaktewater wordt geloosd.

Innovatiekracht ‘Dit werk vraagt veel deskundigheid. Niet alleen in de uitvoering, maar ook om de kosten voor burgers beheersbaar te houden.’ aldus Van Akkeren. ‘Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt. Er komen meer periodes van droogte, of juist van veel neerslag. Dat vereist nieuwe oplossingen en forse investeringen in het waterbeheer.

We onderzoeken daarom permanent hoe RQV ZHUN HIÂżFLsQWHU VOLPPHU HQ JRHGNRSHU kan. Ook kijken we bijvoorbeeld naar nieuwe technieken om het afvalwater nog beter te zuiveren. Al deze opgaven vereisen

innovatiekracht. Die is in Fryslân volop aanwezig.’ Samenwerking ‘Overheden, bedrijven en opleidingen werken hier samen aan innovatieve oplossingen voor de watersector. Met de Watercampus Leeuwarden en instituten als Wetsus, Centre of Expertise Water Technology (CEW), NHL Hogeschool en het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV Water) is er veel kennis voorhanden.

Als waterschap besteden we opdrachten uit DDQ GH]H RSOHLGLQJHQ 0DDU ]LM SURÂżWHUHQ ook van onze deskundigheid. Ervaren medewerkers van Wetterskip Fryslân verzorgen bijvoorbeeld gastlessen.’ Topsector Water Van Akkeren is lid van de Topsector Water; een samenwerking van de overheid, bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen om de Nederlandse watersector nationaal en internationaal te blijven stimuleren. ‘De watersector is uniek! Nederland loopt wereldwijd voorop als het gaat om toepassingen in de watersector. Daar liggen

ook economisch grote kansen. Daarom is de watersector op zoek naar nieuwe talenten, veel nieuwe talenten. Er lopen meerdere programma’s om jongeren te enthousiasmeren en kennis te laten maken met de watersector.’ Wetterskip Fryslân stelt zelf enkele studiebeurzen beschikbaar aan ambitieuze

studenten die een watergerelateerde opleiding volgen.

9DQ $NNHUHQ Âľ:LM OHYHUHQ HHQ ÂżQDQFLsOH bijdrage aan hun studie en de studenten leveren een bijdrage aan onze projecten.

Zo laten we ze kennismaken met het prachtige en gevarieerde werk bij Wetterskip Fryslân.’

Water special TOCARDO EN HAAR PARTNERS HALEN ENERGIE UIT WATER

‘Het voordeel is dat je exact de hoeveelheid geleverde energie kunt voorspellen’

“Wat wij doen is in feite het produceren van windmolens waarmee onder water stroom kan worden opgewekt. We zijn fabrikant van getijden turbines, die op bijna alle plekken waar zich stromend water bevindt, kunnen worden ingezet.”

Dat zegt Hans van Breugel, directeur en één van de oprichters van Tocardo International BV in Den Oever.

Tocardo fabriceert getijden turbines voor verschillende toepassingen. “We maken een kleine turbine die in rivieren kan worden geplaatst”, geeft Van Breugel aan. “Op dit moment ligt de focus op de Himalaya, waar deze turbines uitermate geschikt zijn voor de lokale energievoorziening. Niet alleen in Nepal, maar ook in landen als Pakistan, India en Myanmar is men zeer geïnteresseerd in de mogelijkheden. Als de testen in Nepal slagen, en daar ziet het naar uit, kunnen we deze techniek overal in de wereld in rivieren toepassen.”

Energiedijken Een tweede soort getijden turbine wordt op dit moment getest op de Afsluitdijk.

Van Breugel:” We noemen dit de zogenaamde near-shoreturbine, die wordt toegepast in dijken, bij bruggen en in de stroomgaten tussen eilanden. Nederland is erg actief om van bestaande dijken energiedijken te maken. Ons land is daarom een mooie thuismarkt om te testen en toe te passen. En omdat er wereldwijd vele delta’s zijn, heeft de near-shoreturbine een enorme potentie.”

Overigens ontwikkelt Tocardo deze getijden turbine in samenwerking met

diverse deltatechnologiebedrijven, zoals Antea, Bluewater, van Oord, Strukton en de kennisinstellingen als ECN, Deltares, NIOZ, etc.

Als laatste noemt Van Breugel de offshore getijden turbine. “Dit kun je vergelijken met de windturbineparken op zee en dan praat je dus over parken van 100 megawatt plus. In de eerste twee sectoren zijn we al volop actief. De offshore bevindt zich nog in de researchfase, waarvoor we in het Marsdiep, samen met de partners, een proefopstelling gaan installeren. En daarin zijn we niet de enige.

Meer bedrijven zijn elders offshore aan het testen, maar dit zijn vooral bedrijven die zich alleen op offshoretoepassing richten.”

Nieuwe generatie Tocardo en haar partners zijn volop bezig met het verzamelen van data, bijvoorbeeld over omgevingseffecten, vervuiling van de turbines, past de opgewekte stroom op het net, veiligheid- en onderhoudsaspecten, enzovoort. “Onze testturbine op de Afsluitdijk draait nu zo’n zes jaar en doet dat probleemloos”, geeft Van Breugel aan. “Een volgende stap is het plaatsen van drie turbines bij Den Oever, een nieuwe generatie turbines die zwaar getest gaan worden op trillingen, bladontwerp, duurzaamheid en opbrengst. De resultaten van de research in Den Oever zal worden verwerkt in een pilotplant van 2 MW in Kornwerderzand, waarbij we verder antwoorden willen krijgen op onderzoeksvragen rondom veiligheid, optimalisatie en integratie in het energiedijkenconcept. De vergunningen en financiële ondersteuning zijn aangevraagd en de pilot wordt onderdeel van

‘de nieuwe Afsluitdijk’. Het project wordt ondersteund door de provincies Friesland en Noord-Holland, Rijkswaterstaat, gemeentes, Waddenfonds en milieuorganisaties. We hebben Nederlandse pilots nodig, om het product later wereldwijd uit te kunnen rollen.”

Volgens Van Breugel heeft het opwekken van energie uit water, waaronder getijdenstroming, een groot voordeel. “Alle duurzame energiesystemen zijn belangrijk, maar energie uit water heeft het grote voordeel dat het voorspelbaar is.

Voor de twintig jaar dat een getijdenturbine meegaat, kunnen wij per dag voorspellen hoeveel energie wordt geproduceerd, dat is uniek.”

Tocardo ondertussen heeft een voorsprong in de markt opgebouwd. “Er zijn absoluut meer partijen actief, maar we zijn één van de weinige die voor demonstraties projectenturbines kan leveren.

Dat doen we nu bijvoorbeeld in Engeland, Canada en Japan. Dus ja, we hebben een voorsprong in de markt en er liggen heel veel mogelijkheden voor toepassing. Niet voor niets is de belangstel-

ling voor onze oplossingen wereldwijd erg groot.”

Tocardo International BV Sluiskolkkade 2 Den Oever T: 0227-726 200 I: www.tocardo.com

Hét fysieke knooppunt van

de watertechnologie

MAAK KANS OP EEN VAN

STUDIEBEURS

WETTERSKIP FRYSLÂN EN KRIJG JE

COLLEGEGELD VERGOED Ben jij derde- of vierdejaars student MBO, HBO of WO Master en volg je een opleiding op het gebied van watertechnologie?

Wetterskip Fryslân stelt voor studiejaar 2014/2015 zes aantrekkelijke studiebeurzen van de Topsector Water beschikbaar.

Internationale samenwerking De internationale samenwerking op WaterCampus Leeuwarden leidt tot kennis, talent en ondernemerschap.

Op die manier wordt bijgedragen aan het oplossen van de wereldwaterproblematiek.

Belangstelling voor samenwerking, ondersteuning, onderwijs, onderzoek (faciliteiten), business development of vestiging op WaterCampus Leeuwarden?

Bezoek ons op www.watercampus.nl

Uitbreiding WaterCampus Leeuwarden opent in 2015

Meld je vóór 1 januari 2015 aan! www.wetterskipfryslan.nl/studiebeurs Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.

Binnenvaart Havenlogistiek Maritieme Techniek

Ocean Technology Scheeps- jachtbouw Zeevaart

vmbo - mbo - hbo

OPEN DAGEN 07 FEBRUARI

Amsterdam - hbo - Zeevaart Weesperzijde 190 (020) 599 5422

IJmuiden - mbo - Binnenvaart Havenlogistiek, Zeevaart Kanaalstraat 7 (023) 530 29 00

24 EN 25 JANUARI Sneek - mbo Scheeps- en jachtbouw Harste 4-6 (0515) 48 16 00

30 JANUARI Delfzijl - mbo - Zeevaart Duurswoldlaan 2a (0596) 61 02 19

13 EN 14 FEBRUARI IJmuiden - vmbo Binnenvaart, Havenlogistiek Briniostraat 10 (0255) 54 69 00

14 FEBRUARI

06 EN 07 FEBRUARI

Leeuwarden - hbo Maritieme Techniek Rengerslaan 10 (058) 251 1888

Harlingen - vmbo - mbo Binnenvaart Havenlogistiek, Zeevaart Almenumerweg 1 (0517) 41 23 00

West-Terschelling - hbo Zeevaart, Ocean Technology Dellewal 8 (0562) 44 66 00

7 MAART

MEER WETEN? Kijk op maritiemeacademieholland.nl

water vergroot je wereld

maritiemeacademieholland.nl

17 JANUARI