Tuinen van Eden, herfst/winter 2012/2013

Grassen in de hoofdrol...

1

XXX

EDEN

plant in de kijker

De

u lt i e m e

pa s s i e v a n

Lianne

Pot: pr airie tuinen Tekst en foto’s: Julia Voskuil

In De Wilp is het allemaal begonnen. Hier sloeg Lianne Pot in 1994 aan het tuinieren en ontdekte de schoonheid van wuivende grassen.

“Met twee jonge kinderen hadden we de stad Leeuwarden verruild voor het platteland. Niet te ver van de stad, want daar hadden mijn man en ik ons werk. In dit Groningse dorp, net over de provinciegrens met Friesland, vonden we rust en ruimte. Bij de aanleg van onze tuin raakte ik al gauw in de ban van siergrassen. Ik volgde een vakopleiding en droomde van een eigen kwekerij en tuinen ontwerpen.” In 2000 was het zo ver, ‘Lianne’s Siergrassen’ ging van start.

Sinds dat jaar is er veel gebeurd. Al tijdens haar opleiding tot ‘zelfstandig beroepsbeoefenaar Klein Groen’ in Frederiksoord begon ze met het kweken van siergrassen en stelde ze de siergrassentuin bij de woning open. Ook de eerste ontwerpen vonden hun weg naar tuineigenaren. In 2006 had Lianne zó veel soorten en cultivars verzameld, dat de Koninklijke Vereniging voor Boskoopse Culturen haar het predicaat ‘Nederlandse Plantencollectie (NPC) - Siergrassen’ verleende. De grassenfamilie (Poaceae) is ingesteld op windbestuiving en daar hebben de sierlijke bloeiwijzen alles mee te maken. Uit de liefde voor siergrassen volgde na korte tijd haar ultieme passie, prairietuinen.

“In 2007 bezocht ik Hermannshof van Cassian Schmidt in Weinheim (D, bij Heidelberg) en diverse tuinen in Hannover.

Daar ontstonden ideeën voor een prairietuin en de eerste combinaties met vaste planten maakte ik midden in de siergrassentuin. Niet alleen was ik getroffen door de schoonheid van prairiebeplantingen en de schijnbare eenvoud ervan,

2 maar ook door de achterliggende gedachte: duurzaamheid.

Want zo’n zorgvuldig samengestelde plantengemeenschap is niet alleen kleurrijk, maar heeft daarbij weinig last van onkruid en vraagt geen mest of extra water. Ecologisch, duurzaam, onderhoudsvriendelijk en… het hele jaar mooi!

In 2008 bezochten we als vakantie met ons gezin diverse authentieke prairies in Noord-Amerika. Toen was ik gelijk verkocht. Dit sfeerbeeld vertalen naar een tuinconcept voor West-Europese omstandigheden zou mijn ultieme passie worden. Samen met een ‘teacher’ bezocht ik diverse gebieden in Noord-Amerika om daar de oorspronkelijke prairies te bekijken en te bestuderen. Ik wilde er achter komen hoe grassen en prairieplanten in hun oorspronkelijk groeigebied met elkaar leven, welke prairiegrassen waar groeien en hoe ze zich gedragen in combinatie met andere planten. Om een vergelijkbaar sfeerbeeld te kunnen oproepen, zouden voor het West-Europese klimaat geschikte soorten siergrassen en prairieplanten bij elkaar moeten worden gezocht.” Lianne popelde om de opgedane inspiratie te kunnen omzetten in een tuinplan.

Foto’s 1 In een prairietuin spelen (sier)grassen de hoofdrol. Het sortiment is groot en gevarieerd, met karakteristieke vormen zoals ‘Carex muskingumensis’, die in de oorspronkelijke (vochtige) prairie voorkomt. De cultivar ‘Little Midge’ blijft lager.

2 Tijdens het aanleggen van de tuin bij de woning raakte Lianne Pot al snel in de ban van wuivende (sier)grassen.

EDEN

31

1

Prairietuin Dat werd realiteit toen grond kon worden bijgekocht voor een 3500 m2 grote prairietuin. Ze maakte een ontwerp met grote vakken voor grassen en vaste planten, doorsneden met slingerende paden om de plantencombinaties van nabij te kunnen bekijken. Per vak stelde ze verschillende mogelijkheden van prairiebeplanting samen. Samenstellingen voor kleine tuinen, combinaties op kleur, de ‘echte’ prairie, een middelgras prairie, hooggras prairies met kleuren per seizoen, borderachtige prairiebeplantingen en combinaties met bijzondere grassen. Drie specialisten werkten mee aan de beplantingsplannen: Michael King, Jan Spruyt, Patricia Stols en kwekerij Lageschaar. In 2009 ging een uitgelezen sortiment siergrassen en vaste planten de grond in. Circa 12.000 stuks, met uiteenlopende vormen en bloeitijden door het hele groeiseizoen heen. Ook een- en tweejarige planten en bol- en knolgewassen zijn geschikt en aantrekkelijk om de seizoenen te verlengen. Er ontwikkelden zich in korte tijd aantrekkelijke combinaties.

Nu, vier jaar later, is de prairietuin gestabiliseerd en worden alle onderdelen elk jaar mooier doordat soorten zich vermeerderen en spontaan uitzaaien zoals Perovskia.

De prairietuin is geworden zoals ze had gehoopt: fleurig vanaf het vroege voorjaar tot diep in de winter, een constant wisselende beleving. Een breed scala aan mogelijkheden wordt getoond: in groepen of ‘drifts’, op kleur en op hoogte.

Om onkruid te onderdrukken en uitdroging van de grond te

32

EDEN

voorkomen is een 9 centimeter dikke laag lava aangebracht.

Minimaal onderhoud is immers een belangrijk uitgangspunt van prairietuinen.

“Bij de aanleg van een prairietuin werkt dit systeem, niet bij individuele planten. In mijn prairietuin heb ik ook hoogteverschil aangebracht, waardoor de belevingswaarde heeft gewonnen. Van de vroege lente tot diep in de winter heeft de prairietuin sierwaarde. Alle planten passen in de verschillende concepten die ik voor een prairietuin heb uitgewerkt. Het aantrekkelijke van zo’n mixbeplanting is dat de structuur lang behouden blijft en dat met een goed beheer een zeker evenwicht kan worden bereikt.

4

2 3 5 De groeiomstandigheden van de zogenoemde middelgras prairie en de hooggras prairie in staten zoals Missouri, South Dakota, Nebraska, Wisconsin en Kansas lenen zich om een vertaalslag te maken voor het West-Europese klimaat.

De plantengemeenschappen zijn sterk en ingesteld op vrij rijke grond, een winderig klimaat met lage temperaturen in de winter en hoge in de zomer. Een tuinsituatie vraagt extra kleur en het is dus de kunst om de juiste siergrassen te combineren met sterke, kleurrijke vaste planten om zo het sfeerbeeld van een prairie op te roepen. Het concept ‘Amerikaanse prairie’ dat als voorbeeld bij dit artikel staat, komt het meest overeen met de natuurlijke situatie. De gevarieerde plantencombinaties zijn voor wilde bijen en hommels een belangrijke voedselbron. Ook vlinders vinden hun tafeltje gedekt.”

Foto’s 1 Een prairietuin wordt kleurrijker naarmate de zomer vordert (voorgrond v.l.n.r.

Sedum ‘Matrona’, Imperata cylindrica ‘Red Baron’ en een zaailing van Rudbeckia hirta ‘Autumn Colors’).

2 Het sortiment Aster biedt veel mogelijkheden voor mooie combinaties zoals Aster ‘Coombe Fishacre’ met de Oost-Aziatische grassoort Calamagrostis brachytricha, 80 à 120 cm hoog.

3 Ook in het stadium van uitbloei blijft de prairietuin kleur bekennen (voorgrond: Liatris spicata, er achter het rechtopgaande gras Panicum virgatum ‘Heavy Metal’).

4 Kleurrijke blikvangers in zomer en herfst, Rudbeckia fulgida var. deamii en Miscanthus sinensis ‘Ferner Osten’ .

5 In de voorzomer zijn de grassen nog laag en zorgen vaste planten zoals lupine (Lupinus ‘My Castle’) en vroeg bloeiende tuingeraniums (Geranium ‘Sandrine’ ) voor kleur. Ook sterke bolgewassen die verwilderen (zoals Ornithogalum pyramidale) dragen in mei en juni hun steentje bij.

EDEN

XXX

Foto’s 1 Langs een rand van de prairietuin is de 9 cm dikke afdeklaag van lava nog zichtbaar, die onkruidgroei beperkt en uitdroging van de grond tegen gaat. Op de voorgrond Luzula pilosa ‘Igle’, er achter Calamagrostis brachytricha.

2 De Nederlandse Plantencollectie – Siergrassen geeft een overzichtelijk beeld van het rijke sortiment grassen voor de tuin.

3 Gaura lindheimeri ‘Whirling Butterflies’, als soort inheems in Noord-Amerika, heeft een lange bloeitijd en combineert goed met het prairiegras Sporobulus heterolepis op de voorgrond.

1

2

Siergrassentuin De Siergrassentuin dichtbij het huis is als eerste aangelegd.

Lianne: “Gras om over te lopen kent iedereen en bijna iedere tuin heeft wel een (klein) gazon. Maar bloeiend gras, het spelen van de wind door de sierlijke halmen, dát gras is ánder gras! Grassen zijn luchtig en los, bewegen bij ieder zuchtje wind en houden tot laat in het seizoen hun aantrekkelijkheid. Ze zijn aaibaar, onderhoudsvriendelijk en hebben prachtige wintersilhouetten. Er zijn enorm veel vormen en kleuren, alle schakeringen groen, geel en bruin.

Ze hebben talrijke hoogten, er zijn voor- en najaarsbloeiers, grassen voor vochtige grond en droogte. Vanwege vorm en uitstraling blijken siergrassen verrassend goed toepasbaar in tuinen en zijn ze geschikt voor vele doeleinden.” Waar in haar prairietuin ruimte en weidsheid overheersen, is de siergrassentuin vooral intiem. Er zijn mooie combinaties gemaakt, want juist met bloeiende vaste planten komen siergrassen optimaal tot hun recht.

XXX

EDEN

Onderhoud - TIPS VAN JAN SPRUYT Na de aanleg heeft een prairietuin beperkt onderhoud nodig. Het is belangrijk dat dit goed gebeurt en op het juiste moment. Bij gebruik van voorjaarsbloeiende bloembollen is voor in de maand het beste tijd, zonder bollen kan het ook eind februari.

Februari: maaien en maaisel afvoeren, maar eerst (grote) onkruidplanten wieden. Onkruid met penwortel (paardenbloem) zorgvuldig uitsteken. Wortelonkruiden zoals zevenblad, klein hoefblad, haagwinde en kweekgras zo goed mogelijk uitrieken, daarna de afdeklaag herstellen.

Na 2-3 jaar kunnen sommige soorten prairieplanten zich plaatselijk sterk hebben uitgezaaid, zodat wat dunnen nodig is.

Mesten is niet nodig, hooguit om de twee jaar een lichte kalkgift.

Maart: een maandelijkse controle op onkruid is vanaf maart nodig, zeker bij een jonge aanleg. Regelmatig bijhouden geeft het minste werk.

Augustus: als de prairietuin in bloei komt, kan bij sommige soorten enige steun nodig zijn of is terugknippen gewenst.

Een wat oudere prairiebeplanting bestaat doorgaans uit steviger planten dan een jonge aanleg, doordat de grond door de jaren heen minder voedselrijk wordt.

Nederlandse Planten Collectie Siergrassen Naast de Siergrassentuin ligt de Collectietuin (zie plattegrond op laatste pagina), met individueel uitgeplante siergrassen. De collectie omvat circa 350 soorten en cultivars, allemaal correct benaamd. Voor tuinliefhebbers is dit een interessant onderdeel, want anders dan in pot, zijn planten in de vollegrond goed op hun eigenschappen te beoordelen. Als de grassen in augustus - september zijn volgroeid, valt de enorme verscheidenheid pas goed op.

Naast meer dan manshoge soorten en cultivars van Miscanthus, zijn er lage en compacte vormen zoals Luzula pilosa ‘Igle’ die een groene bol vormt.

Amerikaanse prairie Dit tuinconcept (nr. 14) staat het meest dichtbij de prairie in Noord-Amerika. Bijna alle planten zijn te vinden in de oorspronkelijke prairie, alleen de verhouding prairiegrassen en andere prairieplanten is aangepast voor een optimaal effect. Het concept is in de prairietuin van Lianne Pot in natura te zien. Dit concept (en andere concepten, zie website prairietuin) is kant-en-klaar aan te schaffen voor € 238,-.

Voor 10 m² worden de benodigde planten geleverd (13 soorten, in de juiste aantallen), met beplantingsschema.

Concept 14 bevat onderstaande vaste soorten, bloemplanten en siergrassen (in volgorde getoond onderaan de pagina, van links naar rechts).

Vaste planten: bloemkleur Liatris pycnostachia paarsviolet Asclepias tuberosa oranje Monarda fistulosa violetblauw Pycnanthemum pilosum wit Amsonia hubrechtii lichtblauw Echinacea purpurea roodpaars Helianthus occidentalis lichtgeel Ratibida pinnata geel Aster azureus blauw

3

Concepten en plantenverkoop Het concept van de prairietuin kan ook op kleinere schaal worden toegepast. Om tuinliefhebbers op weg te helpen, heeft Lianne enkele voorbeelden uitgewerkt voor 10 m².

Daar kunnen tuineigenaren direct mee aan de slag. Het is de kunst om een mooie mix te maken met goede verhoudingen, aantallen en interessante planten zoals Vernonia. Uitgesproken effectplanten zijn bijvoorbeeld Monarda en Echinacea.

De kwekerij biedt zodoende niet alleen een keur aan siergrassen, er zijn ook bloeiende vaste planten te koop die passen bij het beoogde beeld. Vaste planten zoals genoemde soorten maar ook bijvoorbeeld Pygnanthemum, Liatris, Amorpha, Helianthus en Aster. Aparte soorten zoals Ratibida worden elders niet of nauwelijks aangeboden.

In dit artikel wordt het concept ‘Amerikaanse prairie’ als voorbeeld getoond, één van de 11 tuinconcepten. In 2012 is nog een concept voor halfschaduw toegevoegd.

Tuinliefhebbers kunnen een concept bestellen en dit als pakket toegezonden krijgen. o

Grassen: Sporobolus heterolepis Panicum virgatum Sorghastrum nutans Andropogon gerardii

hoogte bloeimaand 80 cm 7,8,9 50 cm 7,8,9 90 cm 7,8 70 cm 6,7,8,9 60 cm 6,7 80 cm 7,8,9 120 cm 8,9 120 cm 7,8,9 100 cm 8,9,10

groengrijs 75 cm groenbruin 100 cm groenbruin 200 cm blauwgrijs 200 cm

Bijpassende bollen (niet meegeleverd) Allium cernuum roodpaars 25-50 cm

7,8,9 7,8,9,10 8,9,10 8,9,10 5,6,7,8

Elke grond geschikt (te maken) Prairies komen voor in de volle zon, op (zeer) natte, vochtige, droge en zeer droge grond. De planten uit de hooggras prairie zijn uitermate geschikt voor toepassing in Europa op vruchtbare, vochthoudende grond, klei of leem dus. De soorten uit de laaggras prairie zijn geschikt voor armere gronden. Alle grondsoorten zijn dus in principe geschikt voor een prairietuin. De meeste prairieplanten gedijen op open, maar voedselrijke bodems en vochthoudende grond.

Om met succes een prairietuin te maken is het van belang dat de bodem een goede structuur heeft en goede drainering of afwatering. Lemige zandbodem of zandgrond met leem is ideaal. Ook zwaardere kleigrond is geschikt als wordt voorkomen dat te veel water blijft staan.

Menging met grof zand of steenslag en compost is aan te raden. Arme zandgrond kan met organisch materiaal zoals compost worden ‘verbeterd’ . Een prairietuin mag wel wat kalkrijk zijn, een pH-waarde tussen 5,5 en 7 is ideaal.

Amerikaanse prairie 14

1

2 Foto’s 1 De Collectietuin en de Siergrassentuin bij de woning sluiten op elkaar aan, maar zijn gescheiden door een rijk begroeide pergola en een hoge haag.

2, 3 In de prairietuin zijn de verschillende plantconcepten uitgewerkt te zien, met ludieke aanduidingen bij de paden.

Andere bezoektuinen - Vaste plantenkwekerij Jan Spruyt-Van der Jeugd: www.vasteplant.be - Hermannshof, Cassian Schmidt: www.sichtungsgarten-hermannshof.de

36

EDEN

3 Lianne’s Siergrassen Jan Gosseswijk 3, NL-9367 TE De Wilp (provincie Groningen) + 31 (0)594 644263 info@siergras.nl www.siergras.nl - www.prairietuin.nl Voor tuiniers en vakmensen: dagcursus en lezingen, op locatie of elders/beplantingsplannen Open: Kwekerij, Siergrassentuin en Prairietuin 21 maart – 1 november 2012 (donderdag, vrijdag, zaterdag, 9-17u) Prairietuin 1 mei - 1 november 2012 € 3,50 per persoon (geen honden)