www.sikhshahadat.com
SrDWjlI
is`K Shwdq
‘is`K Shwdq’ dy bwnI sMpwdk
RNI No. PUNPUN/2000/876 Postal Registration No. PB/0202/2007
s. qyjw isMG jo 10 mwrc 2003
swl 8, AM k 1
sMpwdk hrijMdr isMG
ƒ Akwl clwxw kr gey sn[
sih-sMpwdk syvk isMG
‘is` K Shwdq tr` s t’ hmy S w
aunHW dI vfmu`lI syvw dw Adwrw irxI rhy g w[ aunHW dI cOQI brsI ’qy ‘is`K
srkUlySn mYnyjr blivMdr isMG
Shwdq’ Bwv iBM n I SrDWjlI
98141-24980
Byt krdw hY[
kwƒnI slwhkwr sqnwm isMG AYfvokyt
AMdrly vrikAW ’qy .....
pMjwb ’c coxW 4 kOx ij`iqAw
mYnyjr: vpwrk mwmly mihMdr isMG soFI
pqw: 25, Second Floor, Surya Shopping Arcade, National Road, Ghumar Mandi, Ludhiana (Pb.) 141003 Tel: 0161-2404474 Fax: 91-161-3011030 email: - sikhshahadat@rediffmail.com sikhshahadat@yahoo.com
AmrjIq isMG
15
smJOqw AYkspRYs ivc Dmwky cuPyry PYlI dihSq ----------Avqwr isMG
is` K Shwdq dy cMdy dyS swlwnw
120 ru:
50 fwlr ($) / 30 pONf
pMj swl
500 ru:
225 fwlr ($) / 140 pONf
jIvn Br
2500 ru:
1300 fwlr ($) / 800 pONf
srpRsq
22
ivdyS
15000 ru: 4000 fwlr ($) / 2500 pONf
cMdw mnIAwrfr/ frwPt rwhIN “is`K Shwdq tr`st” dy nW ’qy hyT ilKy pqy ’qy ByijAw jwvy[
Sikh Shahadat,
25, IInd Floor, Surya Shopping Arcade, National Road, Ghumar Mandi, Ludhiana-141003 sB h`k rwKvyN hn vwd-ivvwd isrP luiDAwxw kort ivc hI inptwey jwxgy[ sMpwdk, pRkwSk, Cwpk hrijMdr isMG ny is`K Shwdq tr`st (rij:) vwsqy rotrI ipMRtrz, kot AwlmgIr qoN Cpvw ky 25, dUjI mMizl, SUrXw SwipMg Awrkyf, Gumwr mMfI, luiDAwxw qoN pRkwiSq kIqw[
^wlsweI jwho - jlwl dw pR q Ik ho l w-mh` l w gurbKS isMG ^wlsw 2 6 10 14 18 19 25 28 30 35 45 47
sMpwdkI hrijMdr isMG nvIN srkwr Aqy is`KW dy msly keI svwl KVy krdI qIjI ivSv pMjwbI kwnPrMs nypry cVHI XwsIn milk hiqAwrI mSIn ivc bdl gey hn nIm POjI dl pwiksqwn dw drd kI hrbyAMq isMG ny jwAlI srtIiPkyt dy ky SRomxI kmytI dI nOkrI leI? fw. hrpwl isMG pMnU twskI-4 nirM d rpwl gurU GrW leI jwrI kIqw pYsw kOx Kw igAw? Ku S hwl lwlI is`K ieiqhws qy ivrwsq dw aujwVw fw. rxjIq isM G lokrwj dw glw ies dy rwiKAW hI GuitAw hrijMdr isMG iklHw rweypur dIAW KyfW p`qry snyhIAW dy
is`K Shwdq [ 1 [ mwrc, 2007
ijs no bKsy isPiq swlwh] nwnk pwiqswhI pwiqswhu]
sMpwdkI
pMQk iDrW inrwS nw hox Awqm cInx krn pMQ mu`idAW ƒ ivswr cu`ky SRomxI AkwlI dl qoN bdzn hoey lokW ny s. ismrnjIq isMG mwn dI AgvweI hyTly SRomxI AkwlI dl AMimRqsr ƒ pMjwb dI iek qIjI iDr vjoN icqivAw sI[ SRomxI AkwlI dl AMimRqsr ny Awpxy iv`q Anuswr coxW qoN pihlW vI pRkwS isMG bwdl dIAW is`K pMQ dI mwniskqw ƒ Fwh lwaux vwlIAW AwphudrIAW kwrvweIAW dw ivroD kIqw Aqy coxW ivc vI aus ƒ t`kr dyx dy Xqn kIqy[ cox nqIijAW ny mwlvy ivc ijs qrHW dI siQqI pYdw kIqI hY, aus dy m`dynzr ieh nhIN AwiKAw jw skdw hY ik is`K pMQ dw swrw ih`sw hI ivkwaU bx igAw hY[ mwlvw bYlt dy sucyq Aqy pMQk drd ƒ pRxwey hoey is`KW ny AkwlI dl dIAW AwphudrIAW kwrvweIAW iKlwP ijs qrHW Awpxy roh dw mujwhrw kIqw hY Aqy ijs qrHW sqy hoey is`KW ny pMQk mu`idAW au~qy is`K ivroDI stYNf lYx kwrn pRkwS isMG bwdl ƒ hrwaux dy mnSy nwl kWgrs vrgI aus pwrtI ƒ votW pwaux dw A`k c`ibAw hY, ijs dw ieiqhws hI is`KW nwl vYr kmwaux dw irhw hY qW ies qoN ieh AMdwzw sihjy hI lwieAw jw skdw hY ik is`K pMQ dy tkswlI Aqy sucyq ih`isAW ivcoN pMQ dy ivcwrDwrk AwDwr ƒ l`g rhy Kory dI cIs hwly mu`kI nhIN hY[ is`K pMQ dy gihr gMBIr mu`idAW ƒ iqlWjlI dyx dI jo kvwied pRkwS isMG bwdl ny AwrMB kIqI sI, jy auh iek isAwxy Aqy sucyq lIfr vjoN iehnW cox nqIijAW ƒ dyKxw cwhuMdy hn qW auhnW ƒ mwlvw p`tI dy nqIijAW dw s`c A`KW KolH ky pVHnw cwhIdw hY[ SRomxI AkwlI dl AMimRqsr dI cox rxnIqI ƒ GVn vwly rwjsI mwihrW ny ies g`l bwry pihlW hI BWp ilAw sI ik pRkwS isMG bwdl iKlwP is`K Shwdq [ 2 [ mwrc, 2007
hy nwnk! ijs mnu`K ƒ Akwl purK AwpxI is&q-slwh bKSdw hY, auh pwqSwh bx jWdw hY[ is&q-slwh hI sB qoN au~cI dwq hY[ Aijhw mnu`K hI sRySt hY, AmIr hY qy mhwn hY[ pYdw hoeI nPrq dI vot Swied SRomxI AkwlI dl AMimRqsr ƒ nw pY ky kWgrs pwrtI ƒ pY skdI hY, ikauNik pMQk Dwrw nwl juVI hoeI iDr ies vyly hwr jW ij`q dI sMBwvnw vwly aumIdvwrW dy h`k ivc jW ivroD ivc BugqI hY[ ies leI SRomxI AkwlI dl AMimRqsr dy Awm vrkrW ƒ ies g`loN inrwS hox dI loV nhIN hY ik auhnW ƒ votW G`t peIAW hn, blik ies iDr ny iek qrHW nwl AwpxI Awvwz Awvwm qk phuMcwaux ivc sPlqw hwsl kIqI hY ik pMQk mu`idAW qoN pwsw v`t ky SRomxI AkwlI dl is`KW ivc Awpxw AwDwr bxw ky nhIN c`l skygw[ pRkwS isMG bwdl leI vI ies vyly nvyN mwhOl ivc srkwr clwauxI koeI sOKw kwrj nhIN hovygw, ikauNik ij`q dy nSy ivc cUr hoeIAW ihMdU jmwqW ƒ pMjwb iek vwr iPr AwpxI ivcwrDwrk pRXogSwlw vloN Ku`lHw iml igAw hY[ pMj swlW qk Awr.AYs.AYs. dy jo lIfr fr fr ky pMjwb ivc kdm r`Kdy sn, hux iek vwr iPr is`KW ƒ jlIl krn Aqy is`KW ƒ ihMdUAW dw AMg d`sx dIAW lgwqwr SrwrqW krn dw Xqn krngy[ pMjwb auhnW ƒ iek vwr iPr iek Aijhy morcy vjoN iml igAw hY, ijs ƒ ik auh iPrkU pwVw pwaux leI Aqy AwpxI rwjnIqk hvs dIAW rotIAW sykx leI vrq skdy hn[ ho skdw hY ik Awaux vwly idnW ivc rwjnIqk ij`q dy nSy ADIn ihMdU mMdrW ivc gurU gRMQ swihb dy srUp iljw ky is`KW ƒ qMg kIqw jwvy, jlsy jlUsW dy rUp ivc Dwrimk qOr ’qy is`KW dw mzwk aufwaux dIAW kwrvweIAW kIqIAW jwx Aqy ihMdU sMsQwvW iek vwr iPr is`K ivroDI fyry vwilAW qoN vD ky pMjwb ivc AwpxIAW kwrvweIAW AwrMB kr dyx[ pRkwS isMG bwdl dI AgvweI hyTlI srkwr ADIn pMjwb ivc iPr iek nvW iPrkU Dm`cV pwaux dIAW kwrvweIAW ho skdIAW hn[ SRomxI AkwlI dl AMimRqsr Aqy KwVkU ivcwrDwrw nwl juVIAW iDrW leI rwjnIqk Aqy ivcwrDwrk qOr ’qy Biv`K nvIAW cuxOqIAW lY ky Awvygw[ nvyN hwkm ivcwrDwrk qOr ’qy is`KW leI nvIN cuxOqI lY ky Awauxgy[ ies smyN dOrwn is`KW dy ihMdUAW ivcoN pYdw hox dIAW khwxIAW mIfIAw dw iSMgwr bxngIAW Aqy v`Kry ivcwr r`Kx vwly is`K nyqwvW dI byie`zqI hor v`fy rUp ivc hovygI[ pMQk iDrW ƒ Agly pMj swlW dOrwn iek nvIN iksm dI cuxOqI dw swhmxw krnw pvygw[ jy ieh iDr pMQk nukqw nzr qoN hr soJIvwn Aqy hmiKAwl pwrtI ƒ nwl lY ky ihMdU sMsQwvW dIAW SorIlIAW kwrvweIAW iKlwP iek lihr bx ky KVHI rhygI qW aus dw rwjnIqk Biv`K vI kuJ swzgwr ho skygw[ jy ieh iDr iblkul KwmoS ho ky bYT geI qW pMjwb dy rwjnIqk idRS qoN ies dI sP lpytI jwvygI[ SRomxI AkwlI dl AMimRqsr dy jQybMdk FWcy nwl juVy hoey swry suihrd s`jx ieh jwxdy hn ik jQybMdk qOr ’qy pwrtI ivc nvIN rUh PUkx leI hwly bhuq kuJ krn dI loV hY[ pwrtI ƒ iek iDr vjoN swhmxy KVHI krn leI hwly pwrtI ƒ hyT qoN lY ky auprlI p`Dr qk jIvMq krn leI lIfriSp ƒ v`fy Xqn krny pYxgy[ rwjnIqk lVweI hr idn iek nvIN lVweI vjoN auBr ky swhmxy AwauNdI hY[ rwjnIqk lIfr ƒ hr roz nvIN lVweI lVnI pYNdI hY[ hr nvIN lVweI ivc jy SRomxI AkwlI dl AMimRqsr Aqy hor pMQk iDrW dw Awpxw ivcwr jnqw ivc nhIN jWdw qW ieh smiJAw jwvygw ik AsIN morcy qoN ip`Cy ht gey hW[ lVweI ƒ lgwqwr kwiem r`Kx leI Aqy ies ivc vVy rihx leI jy suKbIr bwdl Aqy ieQoN qk ik pRkwS isMG bwdl vrgw hoCwpx nw vI ilAwxw hovy qW vI ies iDr dI lIfriSp ƒ bhuq suihrd Aqy sUJ-bUJ Bry FMg nwl nvyN hwkmW vloN pYdw kIqIAW jwx vwlIAW nvIAW cuxOqIAW dw twkrw krnw pvygw[ ieho hI ies iDr ƒ ijMdw r`Kx dw v`fw vsIlw swbq hovygI[ 0 is`K Shwdq [ 3 [ mwrc, 2007
pMjwb ’c coxW kOx ij`iqAw
ivDwn sBw dIAW coxW ivc aumIdvwrW dI ij`q-hwr bwry A^bwr nvIs qy rwjnIqI dy jwxkwr Awpxy-Awpxy ikAwPy lw rhy hn, ik pMjwb ivcoN AslI kOx ij`iqAw hY[ coxW dy nqIjy is`D krdy hn ihMdUvwdI qwkqW ij`q geIAW hn AkwlIAW smyq pMQk iDrW hwr geIAW hn[ is`KW vloN AwpxI duSmx jmwq kWgrs ƒ vot pwaux leI mjbUr hoxw is`D krdw hY ik pMQk iDrW ƒ vI AwpxIAW nIqIAW Aqy pYNqiVAW dw irivaU krnw pvygw[ ipCly 15 swlW qoN mYdwn ivc hox dy bwvjUd pMQ ƒ AwpxI g`l smJwaux ivc kwmXwb nw hoxw ies bwry gihr gMBIr ho ky ivcwrn dI loV hY[ BwvyN SRomxI AkwlI dl AMimRqsr leI ieh mwx vwlI g`l hY ik hvw dy ru`K dy ault c`lidAW vI cox mYdwn ivc KVHy rihx dw hONslw krnw v`fI g`l huMdI hY[ pMQk iDrW ƒ inrwS hox dI loV nhIN sgoN siQqI dw shI ivSlySx krky Biv`K v`l kdm vDwaux dI loV hY[ pwrtI vrkrW, AwgUAW qy hmdrdW ƒ hwlwqW dy bdqr hox dw Jorw nhIN krnw cwhIdw Aqy nw hI ‘ivcwry’ bxn dI loV hY[ SRomxI AkwlI dl AMimRqsr dI isDWqk soc dy pihrydwr bx ky ies soc ’qy TokvW pihrw dyxw cwhIdw hY pr Awpxy Awp ƒ, AwpxIAW nIqIAW ƒ Aqy jQybMd FWcy ƒ Awqm cInx krn dI loV hY[ AmrjIq isMG 13 PrvrI ƒ pMjwb ivDwn sBw dy nvyN numwieMdy cuxn leI hoeIAW coxW ivc pRkwS isMG bwdl dI AgvweI hyTly AkwlI dl ny AwpxI sihXogI pwrtI BwrqI jnqw pwrtI nwl iml ky bhumq hwsl kr ilAw hY[ ipCly pMj swlW qoN s`qw qoN bwhr rihx dy bwvjUd pRkwS isMG bwdl Aqy aus dy sihXogIAW ny ieiqhws dI sB qoN guMJldwr Aqy KrcIlI cox muihMm ivc ijs qrHW ij`q pRwpq kIqI hY, auys qoN jmhUrI kdrW kImqW dy kwiedy Anuswr qW jIA AwieAW hI kihxw bxdw hY[ ienHW coxW ivc bySk ` dovW v`fIAW iDrW ny jmhUrIAq dIAW jVHW pu`tx ivc koeI ksr bwkI nhIN C`fI, pr ies dy bwvjUd vI zmhUrI FMg nwl hoeIAW coxW qoN bwAd Awey nqIijAW ƒ v`fy sMdrB ivc dyiKAW jI AwieAW kihxw bxdw hY[ kYptn AmirMdr isMG ny iek AijhI pwrtI dw muKI huMidAW hoieAW, ijs dI ik pMjwb nwl duSmxI kmwaux dI rvwieq rhI hY, pMjwb leI Aqy Kws krky pMjwb dI ikswnI leI ijMnw ku ho sikAw, Awpxy iv`q Anuswr kMm kIqw[ pMjwb dy nyVly AqIq nwl juVy hoey kuJ
Aihm mu`dy ijnHW dw sbMD is`K pMQ dI hoxI nwl gMBIr FMg nwl juiVAw hoieAw sI, ƒ jdoN pMQ dI Awvwz khwaux vwly lokW ny iqlWjlI dy id`qI sI, aunHW mu ` i dAW ƒ kY p tn AmirMdr isMG ny AwpxI rxnIqk Aqy rwjnIqk so c dw ih`sw bxwieAw sI[ kWgrs pwrtI ivc rihM i dAW au n H W dy duAwly ijs qrHW dw Gyrw vilAw hoieAw sI Aqy iek pwrtI dy pR b M D dIAW jo sImqwvW sn, aunWH ƒ aulMGx qoN ibnW hI kY p tn AmirM d r isMG ny jo kuJ krn dw Xqn kIqw, aus
ny iek vwr qW hr socvwn is`K dy mn ivc ieh g`l pYdw zrUr kr id`qI sI ik kYptn kWgrs pwrtI ivc huMdw hoieAw vI, AkwlIAW dy mu`idAW ƒ h`l krn leI XqnSIl hY[ jdoN kYptn AmirMdr isMG kWgrs pwrtI dy muKI vjoN pMjwb ivc ivcrn l`gy sn, aus vyly aunHW dIAW pihlIAW qkrIrW Aqy pihly kdmW qoN qRihMidAW hI byAMq isMG DVHy dI pRm`uK nyqw bIbI rijMdr kOr B`Tl ny bhuq hI sp`St SbdW ivc kYptn AmirMdr isMG ƒ ieh icqwvnI id` q I sI ik “au h kWgrs dw DwrimkIkrn nw kry[” ies icqwvnI dw sp`St mqlb sI ik kWgrs is`KW dI pwrtI nhIN hY Aqy ies dw Awpxw iek ieiqhws hY[” Swied auh ieiqhws pMjwb nwl ivqkrw krn, pMjwb nwl Droh kmwaux Aqy pMjwb dy h`kW leI lVdy lokW ƒ kql krn dw ieiqhws sI[ pr kYptn AmirMdr isMG ny ipCly pMj swlW dOrwn ijs qrHW Dwrimk is`K mu`idAW ƒ CoihAw Aqy ijs qrHW aunHW ny AkwlIAW dy rvwieqI vot bYNk pMjwb dI ikswnI dy mn ivc AwpxI QW bxweI, ieh kWgrs pwrtI dy AkwlIkrn dw iek nvW qzrbw sI[
dUjy pwsy pRkwS isMG bwdl Dwrimk is`K sMsQwvW Aqy rwjnIqI dy is`K mMc auqy kwbz huMdw hoieAw vI lgwqwr is`KW dy ih`qW qoN mUMh moVn dIAW sucyq kwrvweIAW krdw irhw hY[ pRkwS isMG bwdl ny is`KW dI kOmI pwrtI AkwlI dl dw pRDwn huMidAW kdy vI iksy ƒ ieh sp`St nhIN hox id`qw ik auh is`KW dI pwrtI dw pRDwn hY[ pRkwS isMG bwdl dIAW sm`c u IAW kwrvweIAW pMjwb dI ihMdU jnqw ƒ KuS krn vwlIAW Aqy Kws krky ihM d U A W dy BVkwaU iPrikAW bIbI jgIr kOr dI hwr aus ’qy l`gy AwpxI ivc AwpxI QW pu`qrI dy kql dy doS dI szw votrW ny ausƒ votW bxwaux vwlIAW hn[ dI kcihrI ivc dy id`qI hY[ dUjy pwsy s. bwdl is`K pMQ dI hoxI nwl ny is`KW dIAW ShIdIAW nwl hoNd ivc Awey SRomxI AkwlI dl dw pMjwbIkrn jW kih lvo ihMdUkrn sbMDq mu`idAW v`l aus ny hmySw ip`T moV krky ihMdU votW ƒ Awpxy nwl joV ky pMjwb dw ky r`KI hY[ pMjwb dI rwj qW hiQAw ilAw hY pr s. bwdl kdy vI is`KW dI BlweI leI koeI kMm krnw qW dUr soc rwjnIqk guMJlW dw vI nhIN skdw ikauNik s`qw dI for bIjypI dy h`Q iek bhuq hI sp`St rihxI hY[ bIjypI AwpxI mrzI nwl nIqIAW gur pRkwS isMG bwdl lwgU krvweygI[ ny bhuq dyr pihlW
is`K Shwdq [ 4 [ mwrc, 2007
bu`J ilAw sI[ pMjwb dy rwjnIqk hwlwq Aqy coxW dI jMg ivc ijhVw q`q sB qoN mh`qvpUrn is`D huMdw hY, auh pMjwb dw ihMdU vot bYNk hY[ kWgrs pwrtI dy swry DunMqrW dIAW v`fIAW rwjnIqk kvwiedW dy bwvjUd pRkwS isMG bwdl ieh g`l bhuq cMgI qrHW jwxdy hn ik pMjwb dI ihMdUAW dI vot hmySw hI PYslwkuMn is`D huMdI hY Aqy ies vot bYNk ƒ hmySw hI Aqy hr mwVI hwlq ivc Awpxy nwl r`Kx leI pRkwS isMG bwdl ny koiSS hI nhIN kIqI, blik Aijhw kridAW aunHW ny gurcrn isMG tOhVw vrgy pMQk m`s vwly tkswlI AkwlI lIfrW ƒ vI nwrwz krn leI koeI AOK mihsUs nw kIqI[ is`KW dIAW ShIdIAW nwl hoNd ivc AweI Som R xI AkwlI dl pwrtI dw ‘pMjwbIkrn’ jw kih lvo ik ‘ihMdUkrn’ krnw, Kwlsw pMQ dy ieiqhwsk gurDwmW dI sWB sMBwl Aqy is`K ieiqhws leI Koj kwrj krn dI izMmyvwr sMsQw SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmyytI ƒ iek bhuq hI mhIn Aqy sucq y FMg nwl Awr.AYs.AYs. dI iek SwKw ivc qbdIl krn dy Xqn pRkwS isMG bwdl dI rwjnIqI dw kyNdr rhy hn[ auh is`KW dIAW votW dy iek ih`sy dI kImq Adw krky hI ihMdU votW ƒ Awpxy nwloN qoVn dI zihmq nhIN auTw skdy[ Aijhw krn leI aunHW ƒ pMjwb dy mu`idAW jW is`KW nwl sbMDq mMgW ƒ cwhy r`dI dI tokrI ivc hI ikauN nw su`txw pvy[ pMjwb dy cox ieiqhws dw idRS ipCly lgBg 20 swlW qoN ieh gUMjvW hokw idMdw Aw irhw hY ik pMjwb dI SihrI ihMdU vot pMjwb dy rwjnIqk mMc ’qy mh`qvpUrn ih`sw pwauNdI Aw rhI hY[ 1992 dIAW ivDwn sBw coxW jdoN pRmK `u is`K pwrtIAW ny bweIkwt krky nw lVIAW, audoN ihMdU vot dy shwry byAMq isMG dI srkwr pMj swlW qk pMjwb ivc rwj krdI rhI[ 1997 dIAW coxW ivc iek pwsy qW KwVkU is`K lihr dy smyN dOrwn styt dy zbr ƒ sih cu`ky is`K pMQ dy kwPly ivc styt Aqy kWgrs ivru`D gu`sw sI,dUjy pwsy pRkwS isMG bwdl ny Awpxy Awp ƒ bhuq hI huiSAwrI nwl ihMdUAW dy hmdrd vjoN pyS krky auh coxW ij`q leIAW sn[ sMn 2002 dIAW coxW ivc ihMdU vot bYNk kWgrs v`l aulirAw ijs dw KimAwzw AkwlI Bwjpw g`TjoV ƒ sihx krnw ipAw[ 2002 dIAW coxW ivc BwrqI jnqw pwrtI ƒ isrP 3 sItW hI nsIb hoeIAW[ ies dy v`fy-v`fy lIfr SihrI KyqrW ivcoN mwq Kw gey, ijs dy sdky kWgrs pwrtI ƒ s`qw nsIb hoeI[ hux 2007 dIAW coxW ivc iek vwr iPr ihMdU votW ny PYslwkuMn BUimkw Adw kIqI hY[ ihMdU vot
v`fI p`Dr ’qy pRkwS isMG bwdl Aqy BwrqI jnqw pwrtI dy h`k ivc peI hY, jdoN ik is`KW dw v`fw bYNk jy kWgrs v`l nhIN qW G`to G`t kYptn AmirMdr isMG dI SKsIAq v`l zrUr aulirAw hY[ mwlvw bYlt dy ikswnW vloN pRkwS isM G bwdl dIAW pM Q ivro D I kwrvweIAW kwrn v`fy gu`sy dw pRgtwvw kridAW AkwlI dl dy iKlwP Awpxy vot dI vrqoN kIqI geI[ iesdy bwvjUd vI ihMdU vot bYNk ny iek vwr iPr pRkwS isMG bwdl ƒ shwrw id`qw hY Aqy auh Awpxy Dunq M r swQIAW dIAW v`fIAW hwrW dy m`dynzr vI pMjwb ivc srkwr bxwaux ivc kwmXwb ho igAw hY[
bIbI rijMdr kOr B`Tl ny kYptn AmirMdr isMG dy mu`K mMqrI bxn ’qy SurUAwq ivc pUrw SrIkpuxw kIqw ikauNik ausƒ kYptn AmirMdr isMG dIAW nIqIAW mnjUr nhIN sn[ pr bwAd ivc ausƒ Awpxy kys dI mjbUrI krky kYptn AmirMdr isMG dI hW ivc hW imlwauxI peI[ Swied bIbI B`Tl vloN QoVHIAW ijhIAW votW ’qy ij`qxw kYptn AmirMdr isMG dI myhrbwnI hI hY, nhIN qW aus dw vI dUloN vwlw hSr qYA sI[
pMjwb dI rwjnIqI ny ipCly 10 swlW qoN jW G`to G`t ipCly 5 swlW qoN iek nvIN iksm dI krvt leI hY[ pMjwb dw ihMdU vrg jo rwjnIqk qOr ’qy iblkul sucyq vI nhIN hY Aqy Awm swDwrn mzdUrI vgYrw krky Awpxw guzwrw clw irhw hY, aus leI vI pRkwS isMG bwdl pMjwb dw vwhd lIfr bx igAw hY[ dUjy pwsy pRkwS isMG bwdl vloN is`K pMQ dy Dwrimk mui` dAW nwl kIqI jw rhI v`fI CyVCwV Aqy Droh vrgI kwrvweI kwrn is`KW dy iek vrg ivc kYptn AmirMdr isMG pRqI siqkwr pYdw hoieAw hY[ rwjnIqk qOr ’qy pMjwb dI is`K Aqy ihMdU mwniskqw dy mn ivc AweI ieh qbdIlI kwPI AcMBy vwlI Aqy gihr gMBIr AwKI jw skdI hY[ siQqI dw ieh dvMd smwj ivigAwnIAW Aqy rwjnIqI Swsqr dy ividAwrQIAW leI kwPI rOick bx igAw hY ik iek is`K pwrtI dy muKI dI hmwieq leI hyTly p`Dr qk dw ihMdU vrg qqpr hY Aqy pMjwb leI hmySw hI duSmxI Aqy lu`tmwr dw sunyhw lY ky kWgrs pwrtI dy muKI leI is`KW dy mn ivc iek nrm goSw pYdw hoieAw hY[ brhwl pRkwS isMG bwdl ny AwpxI rwjnIqk au~qmqw dw muzwhrw kridAW pMjwb ivc Awpxy pYr iPr jmW ley hn[ ies vwr auhnW dI ieh ij`q BwrqI jnqw pwrtI vloN ij`qIAW 19 sItW kwrn nsIb hoeI hY[ iehnW coxW ivc AkwlI pwrtI dIAW v`fIAW qopW ƒ ijMnI nmoSI BrI hwr dw swhmxw krnw ipAw hY, Swied ies dw ikAws AkwlIAW ny vI nhIN sI kIqw[ jQydwr qoqw isMG, gurdyv isMG is`K Shwdq [ 5 [ mwrc, 2007
bwdl, jgdIS isMG grcw, bIbI jgIr kOr, syvw isMG syKvW, Bwg isMG m`lw Aqy surjIq isMG r`KVy vrgIAW AkwlI dl dIAW DunMqr qopW ny ijs qrHW hwrW ƒ gl nwl lwieAw hY, auh pMjwb dy rwjnIqk mwhOl ivc bhuq hI idlcsp ivSw bx geIAW hn[ BwrqI jnqw pwrtI dIAW 19 sItW ny pRkwS isMG bwdl leI iek AijhI rwjnIqk mzbUrI KVHI kr id`qI hY jo Agly pMj swlW dOrwn hmySw hI pRkwS isMG bwdl ƒ rwjnIqk PYsly lYx smyN bhuq hI swvDwnI vrqx dw sunh y w idMdI rhygI[ vYsy qW pRkwS isMG bwdl dI ijho ijhI iPqrq hY, aus iPqrq qihq auh hmySw hI ihMdU nyqwvW Aqy Kws krky jnsMGIAW dIAW KuSnUdI hwsl krn dy Xqn ivc rihMdw hY, pr ies vwr AkwlIAW dw Xog bhumq nw hox kwrn pRkwS isMG bwdl leI vI siQqI v`KrI ho skdI hY[ kuJ pwisAW qoN ieh knsoAW vI Aw rhIAW hn ik AkwlI dl dy v`fy lIfrW dI hwr ’qy pRkwS isMG bwdl dy pirvwr ivc v`fI KuSI mnweI jw rhI hY ikauNik iehnW hwrW ny suKbIr isMG bwdl dy muK mMqrI bxn dy rwh ivcoN swry kMfy cug id`qy hn[ iek swl qk mu`K mMqrI rihx qoN bwAd jy pRkwS isMG bwdl suKbIr isMG bwdl ƒ rwj dI vwgfor sMBwlxI cwhuxgy qW auhnW leI iksy v`fI cuxq O I dI sMBwvnw hux nhIN rhI[ 0
nvIN srkwr Aqy is`KW dy msly
pRkwS isMG bwdl ny iksy nw iksy FMg nwl sItW qW ij`q leIAW hn, pr hux jy auh AwpxI aumr dy AwKrI smyN pMjwb leI Awpxy mn ivc eImwndwrI nhIN ilAwauNdy qW rwjnIqI dy ieiqhws ivc auhnW dw nW ies g`loN qW Xwd kIqw jWdw rhygw ik auh cwr vwr pMjwb dy muK mMqrI bxy, pr ies nukqwnzr qoN auhnW ƒ koeI vI Xwd nhIN krygw ik auhnW ny AwpxI DrqI dy lokW dy drd ƒ Awpxw drd smJidAW hoieAW gurU swihbW vloN drswey mwrg ’qy c`lidAW hoieAW dieAw Aqy kruxw dy Bwv AwpxI mwniskqw ivc ilAWdy sn Aqy Awpxw sB kuJ kurbwn krky AwpxI mW DrqI ƒ bcwaux dw qh`eIAw kIqw sI[ dovyN bdl Aqy dovyN sMBwvnwvW pRkwS isMG bwdl dy ivhVy ivc KVHIAW hn[ hrijMdr isMG pMjwb dI s`qw au~qy iek vwr iPr SRomxI AkwlI dl Aqy BwrqI jnqw pwrtI dy gTjoV dw kbzw ho igAw hY[ Agly kuJ idnW ivc pRkwS isMG bwdl iek vwr iPr pMjwb dy mu`K mMqrI bx jwxgy[ BwrqI jnqw pwrtI ƒ imlIAW 20 sItW kwrn bhumq ivc Awey AkwlI-Bwjpw g`TjoV ƒ srkwr bxwaux Aqy srkwr clwaux leI iksy v`fI rwjnIqk ivroD dw swhmxw nhIN krnw pvygw[ kYptn AmirMdr isMG vloN v`fy Xqn krn dy bwvjUd Aqy iehnW XqnW ƒ mwlvw bYlt ivc v`fw huMgwrw imlx dy bwvjUd vI auh muV qoN AwpxI srkwr bcwaux ivc kwmXwb nw ho sky[ SRomxI AkwlI dl Aqy BwrqI jnqw pwrtI ny ipCly pMj swlW qoN s`qw qoN dUr rih ky Swied bhuq kuJ is`iKAw hovygw jW ho skdw hY ik kuJ vI nw is`iKAw hov[y 1997 ivc jdoN styt dy jbr dI BMnI hoeI is`K jnqw ny SRomxI AkwlI dl ƒ v`fy p`Dr ’qy votW pw ky ijqwieAw sI, aus vyly pMjwbIAW Aqy Kws krky is`KW dy mn ivc ieh aumId sI ik pRkwS isMG bwdl pMjwbIAW pRqI Aqy is`KW pRqI AwpxI suihrdqw dw muzwhrw kridAW hoieAW auhnW pMjwb dIAW mMgW v`l iDAwn dyxgy ijhnW dy AwDwr ’qy pMjwb ivc SRm o xI AkwlI dl ny DrmXuD ` morcw lwieAw sI Aqy ijs morcy ƒ kuclx dy id`lI dy hwkmW dy GtIAw qOr qrIikAW dy ivroD ivc pMjwb ivc KwVkU is`K lihr pYdw hoeI Aqy ies lihr dOrwn dohIN pwsIN lgBg iek l`K jwnW dw kImqI nukswn hoieAw[ ies qoN ibnW smu`cw pMjwb ijs qrHW zulm dI hnyrI ivcoN lMiGAw Aqy ijho ijhy zKm aus ny Awpxy ipMfy au~qy hMFwey, 1997 ivc is`KW ny iehnW msilAW dy h`l Aqy auhnW mu`idAW ƒ sMboiDq hox dI izMmyvwrI Awied krn leI pRkwS isMG
dIAW golIAW ƒ AwpxIAW CwqIAW ’qy sihAw[ pMjwb ƒ rwjnIqk qOr ’qy aus dy h`k idvwaux leI AkwlI dl ny iek sMGrS kIqw sI Aqy auh mMgW v`fy kqlyAwm dy bwvjUd vI auQy hI AtkIAW peIAW hn[ s. pRkwS isMG bwdl ƒ ieh g`l cyqy r`KxI cwhIdI hY ik pMjwb dy lokW pRqI auhnW dI koeI izMmyvwrI hY[ is`K msilAW qoN ibnW pMjwb ivc iv`idAw dw FWcw, ishq mihkmw Aqy lokW dI smwijk sur`iKAw dw smu`cw FWcw kwPI ivgiVAw hoieAw hY[ ieh nhIN ik ieh FWcw ipCly pMj swlW dOrwn hI ivgiVAw hY, blik ipCly 20-25 swlW ivc ieh iesy qrHW hI c`l irhw hY[ grIbW dy b`cy cMgI ividAw qoN vWJy rih rhy hn, ikswnI KudkuSIAW qk phuc M geI hY[ pMjwb dy ikswn ƒ ies vyly cOvI GMty
bwdl ƒ votW pw ky rwj dw muK ` mMqrI bxwieAw sI[ pr 1997 ivc s`qw sMBwlidAW hI pRkwS isMG bwdl ny AwpxI jho ijhI ie`Cw SkqI dw pR g twvw kIqw Aqy AwpxI 1997 ivc AkwlI srkwr vyly SKsIAq dy ijs luky hoey AOgx u s. bwdl ny BweI gurdyv isMG ƒ swhmxy ilAWdw, aus ny jy kwauNky kql kys dI pVqwl cwplUs is`KW ƒ nhIN qW G`to krwaux dw vwAdw kIqw sI[ G`t suihrd is`KW ƒ bhuq duKI bwdl srkwr ny BweI kwauNky dy kql dI pVqwl dw juMmw kIqw[ au~c puils APsr ƒ sONipAw pMjwb ivc do dhwikAW sI[ pVqwl qoN bwAd BweI qk vwpry kqlyAwm dI AdwlqI kwauNky dy kql leI keI puils jWc krwaux dw SRomxI AkwlI APsrW ƒ juMmyvwr TihrwieAw dl dy cox mYnIPYsto dw vwAdw igAw pr AfvwnI dy kihx AkwlI dl vloN hI PUkW mwr ky ’qy s. bwdl ny BweI kwauNky aufw id`qw igAw[ ShId BweI dy kql kys dy doSI APsrW vwlI Pwiel ƒ bwhr nhIN gurdyv isMG kwauNky dy kql kys Awau x id` q w[ hu x du b wrw dI jWc jo ik iek sInIAr AkwlI srkwr Awaux ’qy s. puils APsr vloN kIqI geI bwdl ƒ doSI APsrW iKlwP sI Aqy ijs irport ivc BweI kwrvweI krky szwvW dyxIAW swihb dy kql leI ku J cwhIdIAW hn[ sInIAr puils APsrW ƒ doSI ibjlI cwhIdI hY Aqy aus ƒ AwpxIAW PslW TihrwieAw igAw sI, pMQk srkwr dIAW dw cMgw BwA cwhIdw hY Aqy srkwr vloN clweI PweIlW dy Byt ho geI[ pRkwS isMG bwdl aus jwx vwlI koeI AijhI Xojnw cwhIdI hY ijs AkwlI pwrtI dy muKI hn ijs ny pMjwb dIAW qihq auh PlW qy sbzIAW ƒ ivdySW ƒ Byj ky rwjsI mMgW leI DrmXu`D morcw lwieAw sI[ coKI kmweI kr sky[ pMjwb sMbMDI nIqIAW bySk ` cox kimSn kol Awpxy Awp ƒ suri` KAq GVn vwlI kyNdrI APsrSwhI Aqy pMjwb dI r`Kx leI pRkwS isMG bwdl ny qknIkI qOr srmweydwrI ijs dw pRkwS isMG bwdl vI ’qy ieh ilK ky id`qw hY ik AkwlI dl is`K ih`sw hn, dI hmySw hI ieh koiSS rhI hY ik pwrtI nhIN, blik pMjwbI pwrtI hY, pr ies pMjwb dI ikswnI ƒ iek qrHW nwl GisAwry dy bwvjUd ieh g`l A`KoN Ehly nhIN kIqI jw bxw ky r`iKAw jwvy ikauNik jdoN auh Kud pYrW skdI ik pRkwS isMG bwdl auhnW AkwlI isr ho gey qW iPr auh Kuddwr ho jwxgy[ moricAW dOrwn hI is`K lIfriSp ivc Awey sn, ijhnW moricAW dOrwn is`K pMQ ny pMjwb ibzins mYnyjmYNt dy ijhVy gur v`fIAW leI kuJ rwjsI, Dwrimk Aqy smwijk shUlqW kMpnIAW dy muKIAW ƒ isKwey jWdy hn, ik lYx leI v`fI igxqI ivc jylHW k`tIAW, sVkW vrkr ƒ hmySw vrkr hI rihx dyxw cwhIdw rokidAW ijhnW ny Awpxw Awp kurbwn kIqw hY, aus ƒ mwlk nhIN bxwauxw cwhIdw[ kyNdr Aqy SWqmeI sMGrS kridAW ijhnW ny puils dI ihMdU APsrSwhI Aqy pMjwb dI srmweydwrI is`K Shwdq [ 6 [ mwrc, 2007
Awm ikswnW bwry iblkul Aijhw hI socdy hn[ ieh dovNy iDrW hmy S W hI pM j wb dI ikswnI Aqy grIb vrg ƒ BIK dy lwirAW nwl hI sMquSt krvwauxw cwhuMdy hn[ ipCly 10 swlW dO r wn pM j wb dI AwriQkqw ivc v` f IAW qbdIlIAW vwprIAW hn[ iehnW qbdIlIAW dy m`dynzr pMjwb leI nvIN AwriQk nIqI Aqy qknIkI is`iKAw dy nvyN lWGy BMnx dI loV hY, qW ik byruzgwrW dI AMimRqsr qoN lY ky cMfIgVH qk l`gI hoeI lMmI lweIn ƒ iksy ruzgwr ’qy lwieAw jw sky Aqy aus ƒ niSAW ivc fub ` x qoN bcwieAw jw sky[ pRkwS isMG bwdl ny iksy nw iksy FMg nwl sItW qW ij`q leIAW hn, pr hux jy auh AwpxI aumr dy AwKrI smyN pMjwb leI Awpxy mn ivc eImwndwrI nhIN ilAwauNdy qW rwjnIqI dy ieiqhws ivc auhnW dw nW ies g`loN qW Xwd kIqw jWdw rhygw ik auh cwr vwr pMjwb dy muK mMqrI bxy, pr ies nukqwnzr qoN auhnW ƒ koeI vI Xwd nhIN krygw ik auhnW ny AwpxI DrqI dy lokW dy drd ƒ Awpxw drd smJidAW hoieAW gurU swihbW vloN drswey mwrg ’qy c`lidAW hoieAW dieAw Aqy kruxw dy Bwv AwpxI mwniskqw ivc ilAWdy sn Aqy Awpxw sB kuJ kurbwn krky AwpxI mW DrqI ƒ bcwaux dw qh`eIAw kIqw sI[ dovyN bdl Aqy dovyN sMBwvnwvW pRkwS isMG bwdl dy ivhVy ivc KVHIAW hn[ auhnW ny kMifAwlI Qor bxnw hY jW pMjwb dy ivhVy ivc iKiVAw hoieAw gulwb dw Pul ` , ieh PYslw auhnW dI soJI, smJ, eImwndwrI Aqy pRqIb`Dqw ’qy inrBr krdw hY[ 0
is`K vylw sMBwlx BwvyN is`K Bwrq ivc pRDwn mMqrI smyq v`fy AhuidAW ’qy ibrwjmwn hn, ies dy bwvjUd is`K BweIcwry dI dyS ivc siQqI smwijk Aqy rwjsI qOr ’qy bhuq kmzor hY[ is`K BweIcwrw AwzwdI dy 60 swlW bwAd vI dyS dI mu`K Dwrw nwl nhIN juV sikAw[ is`K BweIcwry ny dyS ƒ Awzwd krwaux Aqy dyS dI auswrI dy Kyqr ivc sB qoN Aihm BUimkw inBweI hY[ ieh iek kOVw s`c hY AwzwdI ip`CoN is`KW nwl keI KyqrW ivc r`j ky ivqkrw kIqw igAw[ keI vwr is`KW ƒ dyS dy dUsry drjy dy nwgirk hox dw Aihsw qk krnw ipAw[ Aijhw ies leI vwpirAw ikauNik Bwrq dI kOmI lIfriSp dw nzrIAw hmySw iPrkU Aqy p`KpwqI irhw[ ieh vqIrw hwly vI keI rUpW ivc ijauN dw iqauN kwiem hY[ is`K BweIcwry dy pRmu`K krm-sQwn pMjwb nwl bIqy smyN ivc kyNdr vloN kIqI geI izAwdqI ies vqIry dw hI ih`sw hY[ pMjwb ƒ isrP ies kwrn qr`kI dy brwbr mOky pRdwn nhIN kIqy gey ikauNik ies DrqI au~pr is`K vsy hoey hn[ srkwr dI hmySw ieh koiSS rhI hY ik pMjwb v`K-v`K KyqrW ivc pCV jwvy[ ieho kwrn hY ik ies smyN pMjwb bhuq swry KyqrW ivc dyS dy dUsry sUibAW qoN pCV igAw hY[ pMjwb dI KyqI AwriQkqw burI qrHW tu`t cu`kI hY[ pMjwb dy izAwdwqr ikswn is`K hn[ dyS dI kOmI lIfriSp dI hmySw ieh koiSS rhI hY ik pMjwb dw is`K ikswn kdy vI AwriQk p`KoN mzbUq nw hovy[ ies swizSI nIqI ƒ lwgU krn leI hI ikswnW ƒ kdy vI ijxsW dy shI BwA nhIN imly[ KyqI leI loVINdIAW vsqW, ijnHW ’c Kwd Aqy bIj Swml hn dIAW kImqW ’c lgwqwr vwDw kIqw igAw[ jykr pMjwb dI KyqIbwVI is`KW dI QW iksy hor Dwrimk iPrky dy ADIn huMdw qW Swied ieh hwlq nw huMdI[ is`K ikswnW dI AwriQk mMdhwlI leI kyNdr dw iPrkU Aqy p`KpwqI nzrIAw Kws qOr ’qy izMmyvwr hY[ kyNdr dy iPrkU Aqy ZYr brwbrI vwly vqIry kwrn pMjwb ’c 1960 qoN bwAd lgwqwr qxwA-pUrn Aqy ASWqI vwly rhy[ ies dy kwrn vI sp`St sn[ pihlW sUibAW dy gTn smyN pMjwb nwl ivqkrw kIqw igAw[ bwAd ivc jdoN pMjwbI sUby dw gTn kIqw igAw, qW jwx-bu`J ky pMjwbI boldy ielwky Aqy cMfIgVH ƒ ies qoN bwhr r`iKAw igAw[ pMjwb dy is`K Shwdq [ 7 [ mwrc, 2007
pwxIAW ƒ swry kwƒn Aqy irvwieqW iC`ky tMg ky muPq dy BwA dUjy rwjW ƒ dy id`qw igAw[ pMjwb dIAW px-ibjlI XojnwvW au~pr kyNdr ny kbzw kr ilAw[ ies dvYq kwrn hI pMjwb ivc 80ivAW dy smyN dOrwn is`K-lihr pYdw hoeI[ ies lihr dOrwn hzwrW dI igxqI ivc is`K nOjvwn kyNdrI sYnwvW vloN mwr id`qy gey[ l`KW pirvwrW ƒ ies smyN dOrwn aujwVy dw mUMh dyKxw ipAw[ is`K gurDwmW au~pr tYNk cwVHy gey[ BwrqI POjW ny 1984 dOrwn is`KW ƒ ijhVw ‘sbk isKwieAw’ ies dI pIVw hwly vI hr is`K mihsUs krdw hY[ qS`dd dy ies dOr kwrn is`K Bwrq ivc vsdy hox dy bwvjUd idlI qOr ’qy Bwrq nwl juV nhIN sky[ is`KW ’c bygwngI dw pRgtwvw is`K Aksr krdy rihMdy hn[ ieh g`l judw hY ik ipCly smyN ’c peI mwr kwrn is`KW dI Asl lIfriSp ibKr ky rih geI[ lIfriSp dy ies K`py ƒ FONgI isAwsqdwnW ny srkwrI mdd nwl Br ilAw[ FONgI isAwsqdwnW dI ieh jmwq is`KW dIAW BwvnwvW dw hmySw iqrskwr krdI rihMdI hY[ lIfriSp dI kmI dy bwvjUd is`KW dI svYmwx ijaUx dI qmMnw Aqy is`K pihcwx dI kwiemI dy supny dw AMq nhIN hoieAw[ Awm is`K hwly vI ies g`l leI AwsvMd hY ik iek idn zrUr Aijhw Awvygw jdoN is`K vI sMswr ivc isr auTw ky c`l skxgy[ hwlwq ieko ijhy nhIN rihMdy[ sMswr bdl irhw hY[ bdly sMswr ivc AwpxI hoNd Aqy svYmwx leI lV rhIAW kOmW leI sunihry idn prqx dI sMBwvnw bx rhI hY[ dhwikAW bwAd kSmIr dI AwzwdI leI Bwrq Aqy pwiksqwn dw nzrIAw nvW moV k`t irhw hY[ auh idn bhuq nyVy hn jdoN kSmIr dy lok AwpxI mrzI ƒ swkwr huMdw dyKxgy[ jykr kSmIr ƒ KudmuKiqAwrI jW AwpxI ijaUx dI AwzwdI iml skdI hY qW dUsrIAW kOmW leI AijhI siQqI dI klpnw kIqI jw skdI hY[ is`K BweIcwrw ies siQqI dw lwB qd hI lY skdw hY, jykr kOm dI lIfriSp siQqIAW ƒ smJ ky isAwsI srgrmI iv`F[y isAwsI lIfriSp qd hI ies rwh ’qy auqrygI jykr is`K Kud vylw sMBwlxgy[ votW dI rwjnIqI ivc Psy nyqwvW qoN AijhI Aws krnI QoVHI muSikl hY[ 0
smkwlI it`pxIAW co x W dy rM g qmwSy
hux jdoN nvIN srkwr hoNd ivc Aw rhI hY qW
nvIN srkwr dw pihlw kMm
srkwr dw sB qoN pihlw kwrj ieh hoxw cwhIdw hY ik auh krzy ivc fu`by Coty ikswnW dI swr lvy[ nvyN mMqrI mMfl dI pihlI mIitMg ivc hI ieh mslw ivcwirAw jwxw cwhIdw hY[ pMjwb srkwr leI ieh sB qoN Aihm Aqy POrI kwrj hY[ ies msly dI gMBIrqw ies g`l qoN lweI jw skdI hY ik pMjwb ivc KyqI dy DMdy nwl juVy kul 14.5 l`K ikswn pirvwrW ivcoN 72 PIsdI pirvwrW kol 5 eykV qoN G`t zmIn dI mwlkI rih geI hY[ G`t zmIn kwrn Coty ikswn mzdUrW Aqy dilqW qoN bdqr izMdgI ibqw rhy hn[ SwhUkwrW Aqy bYNkW dy krzy kwrn aunHW dw ijaUxw muhwl ho cu`kw hY[
’k`Ty bih ky PYslw kr lYx... niSAW iKlwP qy auswrU kdrW kImqW dI mudeI iDr AYqkIN votW ivc dovyN v`fIAW pwrtIAW vloN nSy vMfx kwrn Awpxy Awp ƒ T`igAw mihsUs kr rhI hY ikauNik keI smwijk sMsQwvW ny kdy supny ivc vI nhIN sI soicAw ik rwjsI lok AYfI CyqI Qu`k ky Awp hI c`t lYxgy[ gurU nwnk cYrItybl sMsQw mulWpur-dwKw iek AijhI sMsQw hY ijs dy bwnI svrgI fw. gurmyl isMG idEl dy XqnW sdkw niSAW iKlwP lokW ƒ jwgrUk krnw niSAW dI igRPq ivc Awey nOjvwnW leI mYfIkl kYNp lwauxy, grIb b`icAW ƒ muPq is`iKAw dyxI Aqy is`KI AsUlW ’qy pihrw idMidAW mnu`Kqw dy Bly leI lgwqwr koiSSW ivc jutI hoeI hY[ ip`Cy ijhy fw. gurmyl isMG dy sdIvI ivCoVy qoN bwAd aunHW dy nOjvwn spu`qr fw. AmrdIp isMG idEl aunHW dy pd-icnHW ’qy cl rhy hn[ aunHW dw fwktrI ik`qw BwvyN ruJyvyN BrpUr hY pr smwj dy Bly leI aunHW ny Awpxy in`jI ruJyvyN vI sMsQw ƒ smripq kIqy hoey hn[ niSAW iKlwP gurU nwnk cYrItybl sMsQw iek qrHW nwl lihr bxn l`gI hoeI hY[ hryk mhIny ipMfW ivcoN niSAW ivc fu`by nOjvwnW ƒ ipAwr nwl hspqwl ilAw ky AwpxI ingrwnI ivc r`K ky duAweI id`qI jWdI hY[ aunHW dy XqnW nwl bhuq swry nOjvwn niSAW ƒ C`f cu`ky hn[ ivDwn sBw coxW ivc vMfy gey niSAW qoN duKI hoey fw. idEl ny it`pxI kIqI ik rwjsI pwrtIAW ƒ ’k`Ty bih ky PYslw kr lYxw cwhIdw hY ik nSy ik`Qy-ik`Qy, kIhƒ vMfxy hn qW jo votr donW aumIdvwrW qoN nSy nw lY skx G`to G`t aumIdvwrW ƒ pqw hovygw ik aus dy votr ikhVy-ikhVy hn[ audwsInqw dI h`d ies qoN v`fI ikhVI ho skdI hY[ lokqMqr dw ieh ikhVw rUp hY ij`Qy SryAwm pRSwsn dy n`k hyT niSAW dw dirAw pUry auPwn ’qy vigAw[ r`b hI jwxy[
AwriQk sMkt ivc Psy ieh Coty ikswn hI KudkuSIAW v`l vD rhy hn[ krzy hyT Psy ieh ikswn jykr AwpxI smu`cI jwiedwd vyc dyx qd vI auh krzy qoN mukqI nhIN pw skdy[ Aijhy pirvwrW dI swr lYxw nvIN srkwr dI pihlI qrjIh hoxI cwhIdI hY[ CotI ikswnI dI lu`t mwr leI mu`K qOr ’qy bYNkW Aqy in`jI SwhUkwr izMmyvwr hn[ AwriQk lwcwrI kwrn Coty ikswn cwhux dy bwvjUd vI aunHW dy cuMgl ivcoN nhIN inkl sky[ Coty ikswnW dI lu`t mwr krn vwly SwhUkwr Aqy AwVHqIey AmIr ho gey jdoNik ikswn rotI qoN Awqr hn[ AwVHqIey Coty ikswnW ƒ 24 PIsdI slwnw dI dr nwl krzy idMdy hn, ijs ƒ moVnw iksy vI qrHW sMBv nhIN[ 24 PIsdI ivAwj nwl ds hzwr rupey dI mwmUlI rwSI 30 swl bwAd 90 l`K dy krIb bx jWdI hY[ izAwdwqr AwVHqIey ies qoN vI du`gxw ivAwj vsUldy hn[ Aijhy ikswnW ƒ ds hzwr rupey dy krzy dy bdly 30 swlW bwAd pOxy do kroV rupey dI rwSI Adw krnI pvygI[ Aijhy krzy kwrn hI Coty ikswn AwriQk qOr ’qy tu`t cu`ky hn[ KyqIbwVI XUnIvristI luiDAwxw vloN sMn 2003 dOrwn kIqy gey srvyKx dI irport ies g`l dw Kulwsw krdI hY ik pMjwb ivc 30 PIsdI AwVHqIAW ny AwVHq dy nwl nwl Aijhy DMdy vI SurU kr r`Ky hn, ijhVy krzdwr ikswnW dy isr ’qy hI clwey jWdy hn[ ies irport muqwbk hI 46 PIsdI AwVHqIey Psl dI KrIdoProKq dy nwl-nwl ikswnW ƒ Kwd, kItnwSk, ndInnwSk dvweIAW Aqy KyqI leI loVINdIAW hor vsqW vI vycdy hn[ Coty ikswnW ƒ mjbUrI ivc AwVHqIAW qoN hI v`K-v`K cIzW dI mihMgy mu`l KrId krnI pYNdI hY[ ies kwrn krzeI ikswn iek c`krivaU ivc Ps jWdy hn[ drimAwn drzy dIAW Anwj mMfIAW ivc 67 PIsdI Aqy CotIAW mMfIAW ivc 20 PIsdI AwVHqIAW ny kolf stor, pYtrol pMp, SYlr, lohy, k`pVy, kirAwnw, spyAr pwrts Aqy borW dy swmwn dIAW dukwnW KolH ky mMfIAW ivc AwpxI AzwrydwrI kwiem kr r`KI hY[ bwzwr ivc kmweI krn vwly ieh lok hI iek iPr s`qw dI dlwlI krdy hn[ SwhUkwrW dy dbdby kwrn koeI vI srkwr Coty ikswnW dy p`K ivc nhIN KVHdI[ ies kwrn hI ikswnW dy krizAW bwry ibl mOjUdw pMjwb ivDwn sBw ivc r`iKAw nhIN jw sikAw[ iksy vI pwrtI dI srkwr ny AwVHqIAw pRxwlI ƒ Kqm krn leI 1934 ivc bxy kwƒn ƒ soDx dI ihMmq nhIN jutweI[ ies dw iek kwrn ieh vI hY ik ikswnW dy ihqW dI rwKI krn vwlIAW iDrW Aqy jQybMdIAW iek mMc ’qy kMm krn leI iqAwr nhIN[ jykr Coty ikswnW dy ihqW dI rwKI koeI mzbUq iDr kr rhI huMdI, qW A`j ieh ikswn krzeI nw huMdy[ nvIN srkwr ƒ cwhIdw hY ik auh Coty ikswnW isr cVHy krizAW dI qurMq muAwPI dw AYlwn kry Aqy pMjwb KyqIbwVI krzw rwhq ibl ƒ pMjwb ivDwn sBw ivc ibnW iksy dyrI pws kIqw jwvy[ ies nwl Coty ikswnW ƒ v`fI rwhq imlygI Aqy auh ies sUby dy ivkws ivc bxdw Xogdwn pw skxgy[ srkwr ƒ cwhIdw hY ik auh gYr-kwƒnI qOr ’qy krzy dyx vwly SwhUkwrW iKlwP vI sKq kwrvweI kry[
is`K Shwdq [ 8 [ mwrc, 2007
isAwsI auqyjnw ’qy rok l`gy
votr dI KwmoSI
AwKr vkq Aw hI igAw hY jdoN pMjwb vwsIAW ny pMjwb dI iksmq dw PYslw krky Agly pMj swlW dy leI rwj-Bwg ’qy ibTwaux dw kr id`qw hY[ pMjwb ivDwn sBw dIAW coxW dOrwn isAwsI auqyjnw dy bwvjUd votW qoN pihlW jo kuJ vyiKAw igAw hY auh pMjwb leI A`QrU vhwaux vwlw hY lokW ny pUry TrMmy Aqy sihj qoN kMm ilAw[ ies smyN dOrwn pMjwb qy fwFw inrws krn vwlw hI hY[ ies qoN ielwvw jwgrUk pMjwb vwsIAW leI ivc ikDry vI koeI ihMsk Gtnw nhIN hoeI[ isAwsI nyqwvW vloN pYdw A`KW KolHx vwlw vI hY[ kIqy hwlwqW kwrn l`g ieMj l`g irhw sI ik ies vwr ivDwn sBw iek pwsy ivkws dIAW g`lW ho rhIAW sn dUjy pwsy votW leI, rupey, coxW ihMsk rUp lY lYxgIAW[ cox kimSn ƒ Swied ieh KdSw vI Awtw, srwb qy Bu`kI vMfy jw rhy sn[ Kws g`l ieh hY ik ijhVy PVy gey auh sI, ijs kwrn aus ny coxW ƒ SWqIpUrvk nypry cwVHn leI sur`iKAw dy sKq bMdobsq kIqy sn[ kimSn vloN cu`ky gey kdmW kwrn bynkwb ho gey ijhVy nhIN PVy gey aunHW ny votW leI hr qrHW dy hQkMfy isAwsI nyqwvW vloN pYdw kIqI geI BVkwht ihMsk rUp nhIN lY Apxwey[ rUhwnIAq dw rwjnIqI krn hoieAw Aqy sOdybwzIAW vI[ ijs qrHW skI[ ienHW coxW ny d`s id`qw hY ik pMjwb dy lok SWqI psMd Aqy mIfIAw ies sOdybwzI ivc Swml hoieAw aus ny ‘p`qrkwrqw’ dw ryp kIqw qy swrIAW mirAwdwvW BMg kIqIAW hn[ ies pUrI lVweI ivc PYslw suxwaux sdBwvnw dy rwKy hn[ vwlw votr iek dm SWq irhw[ pUry pMjwb ivc kuJ QwvW ’qy ieko pwrtI dy coxW dOrwn lokW ny ijs TrMmy nwl isAwsI nyqwvW Aqy pwrtIAW JMfy nhIN sgoN rly imly nzr Awey pr ijhVw lokqMqr dw jnwzw votW pYx qoN ƒ brdwSq kIqw aus leI aunHW dI pRSMsw krnI bxdI hY[ Awm lokW iek rwq pihlW nzr AwieAw auh vyKx vwlw sI[ Srwb qy Bu`kI dw dirAw ny isAwsI pwrtIAW dy bihkwvy ivc Aw ky ik`Dry vI kwƒn ƒ Awpxy vg irhw sI[ ipMfW dIAW AOrqW rwjsI pwrtIAW ƒ gwlHW k`F rhIAW sn[ h`Q ivc lYx dI koiSS nhIN kIqI[ coxW dy Amn-Amwn nwl hox qoN votrW dI KwmoSI qoN aumIdvwr prySwn idKy ies qoN AMdwzw lwieAw jw skdw ies g`l dI vI puStI ho geI hY ik isAwsI nyqwvW vloN cox ihMsw hY ik rwjsI AwgU Awpxw AwDwr Koh bYTy hn qy rwjsI pwrtIAW dy vwAidAW bwry pYdw kIqy gey KdSy pUrI qrHW rwjnIqI qoN pRyirq sn[ kuJ isAwsI nyqwvW ny qW coxW dOrwn lwhw lYx leI AwpxI jwn dy Kqry ny lokW ƒ inrwS kr id`qw hY[ bljIq isMG brwV
dI duhweI vI id`qI[ ijhVy nyqw Kud ƒ Kqry dI g`l kr rhy sn, aunHW ƒ coxW dOrwn Kroc qk nhIN AweI[ pMjwb dy lok jwxdy hn ik isAwsI nyqw Awpxy lwB leI kuJ vI kih skdy hn[ nyqwvW dy JUT kwrn hI hux lokW ny aunHW au~pr ivSvws krnw C`f id`qw hY[ jykr lokW dI lokqMqr ivc AwsQw bcI hoeI hY, qW aus dy hor kwrn hn[ isAwsI nyqwvW dw ivvhwr coxW dOrwn byh`d inrwSwjnk Aqy gYr siBAk irhw[
pr votr ny Awpxw mn bxw ilAw sI ik auh vot iks ƒ pwauxgy[ mwlvw, mwJw qy duAwbw ivc hvw dy ru`K dw koeI pqw nhIN sI l`g irhw ik votr kI krn jw irhw hY pr kuJ idlcsp njwry vI dyKx ƒ imly[ qIjI iDr ny BwvyN mzbUqI nwl iek ho ky cox nhIN lVI pr ibKry hoieAW dy bwvjUd BweI dljIq isMG ib`tU dw kihxw ik “AsIN rwjsI pwrtIAW dy iek aumIdvwr ijMnw Krc krky vI lVweI id`qI hY sImq swDnW dy bwvjUd AsIN lokW ivc AwpxI g`l phuMcwaux ivc sPl hoey hW[ eyhI swfI sPlqw rwjnIqI dy siBAwkrn leI pMjwb ƒ hwly hor pYNfw qih hY[” krnw pvygw[ rwjsI nyqwvW ƒ pMjwb dy lokW qoN ieh g`l is`Kx dI KMnw Sihr ivcoN Awty dIAW PVIAW borIAW, grIbI dw mzwk aufw loV hY ik ikvyN ivroDI ivcwrW vwly lokW nwl ivcrnw hY Aqy BVkwaU qoN BVkwaU hwlwqW dOrwn sMjm bxweI r`Kxw hY[ pMjwb dy lok ies rhIAW sn[ PVy jwx vwly ku`ty gey, pRSwsn, puils qy lokW ƒ pqw hY ik g`l leI s`cmu`c vDweI dy pwqr hn ik aunHW ny hr hwlwq ivc TrMHmy vMfx vwly kOx hn-Bwv swrIAW pwrtIAW hI hn, ies AKOqI lokqMqr ivc dw lV nhIN C`ifAw[ coxW dOrwn hwr-ij`q ƒ vkwr dw svwl ikhVw swP hY lok ieh sB jwxdy hn pr mzbUrI, svwrQ ny lokW dy mUMh bxwaux vwly nyqwvW ƒ cwhIdw hY ik auh A`gy qoN AijhI rwjsI bMd kr id`qy[ rxnIqI qoN qobw kr lYx, ijs nwl smwj AMdrlI sdBwvnw Kqry BwrqI lokqMqr dI ieh scweI KOPzdw krn vwlI hY ik rwjnIqIvwnW ivc pYNdI hovy[ coxW ’c hwr ij`q ƒ Kyf Bwvnw nwl lYxw byh`d zrUrI dI iemwndwrI nWh dy brwbr rih geI hY, rwjsI pwrtIAW iBRStwcwr dy hY[ coxW dOrwn jWglI ivvhwr, siBAw smwj leI v`fw Kqrw hY[ mu`dy dy rUp ƒ Kqm krn ivc sPl ho geIAW hn[ dUjy pwsy mkwrI dw iek isAwsI nyqwvW leI ieh vI zrUrI hY ik coxW dy nqIijAW ƒ Awm lokW vloN id`qy gey Pqvy ƒ isr-m`Qy pRvwn krn[ pMjwb dy lokW ny hor rUp vyKx ƒ imilAw[ AkwlI dl bwdl ny ihMdI A^bwrW ivc AmirMdr hmySw drusq isAwsI idSw ƒ qrjIh id`qI hY[ pMjwb dI BlweI isMG ƒ ‘AiqvwdIAW’ nwl XwrI pwaux vwlw d`s ky iek ihMdI A^bwr dI bwry ieQoN dy lokW qoN v`D hor koeI nhIN soc skdw[ isAwsI nyqwvW ^br ƒ ieSiqhwr bxw ky id`qw sI[ dUjy pwsy pMjwbI dy A^bwr ivc F`Ty leI ij`q-hwr qW in`jI lwB jW hwnI nwl juVI hoeI huMdI hY, pRMqU Awm Akwl q^q dI Poto dy ky kWgrs ƒ koisAw igAw sI[ ihMdUAW leI v`Kry lokW ny Awpxy ih`qW dI rwKI leI PYslw lYxw huMdw hY, ies leI aus iesiqhr, is`KW leI v`Kry ieSiqhwr[ PYsly dw siqkwr krnw bxdw hY[ cox nqIjy qoN bwAd pMjwb ’c kOx ij`iqAw ienHW votW ivc? nw AkwlI ij`qy nw hI kWgrs hwrI, nw SWqI Aqy sdBwvnw dy mwhOl ƒ bxweI r`Kx leI nyqwvW ƒ sihXog hI SRomxI AkwlI dl AMimRqsr ƒ imly G`t huMgwry dI g`l hY[ jy nqIijAW dI dyxw cwhIdw hY[ iksy ƒ vI ies g`l dI iejwzq nhIN id`qI jwxI g`l krIey qW sp`St hY ik ihMdUSwhI dI ij`q hoeI hY[ isAwxy lokW dw AwKxw cwhIdI ik auh in`jI lwB leI isAwsI auqyjnw pYdw krky sUby dy hY ik Bwjpw dI ij`q nwl is`K Drm Aqy is`K lokW ƒ ies dy Kqrnwk nqIjy hwlwq Krwb kry[ Bugqxy pY skdy hn[ 0 0 is`K Shwdq [ 9 [ mwrc, 2007
irport:
keI svwl KVy krdI qIjI ivSv pMjwbI kwnPrMs nypry cVHI
bwbw iblgw dy audGwtnI BwSx ny pYdw kIqw isDWqk vKryvW, mW bolI dI dSw bwry ivcwr-crcw jlMDr dy dyS Bgq Xwdgwr hwl ivKy 15 PrvrI qoN 18 PrvrI q`k cwr rozw qIjI ivSv pMjwbI kwnPrMs mOky v`fI igxqI ivc pMjwbI ivdvwnW Aqy pMjwbI ipAwirAW ny srgrmI nwl ih`sw ilAw[ sroiqAW dI hwzrI qy ivdvwnW dI iSrkq p`KNo kwnPrMs dy pRbD M kW ƒ cMgI s&lqw hwsl hoeI[ cwry idn pMjwbI jgq dy Al`g-Al`g KyqrW nwl sbMDq ivdvwnW ny kwnPrMs AMdr Ku`lH ky Awpxy ivcwr r`Ky Aqy sroiqAW ny pUrI idlcspI Aqy auqsukqw nwl ivdvwnW dy ivcwrW ƒ nw isrP suixAw sgoN Awpo AwpxI m`q muqwbk ivdvwnW dy nukqw nzr dI byilhwz nukqwcInI vI kIqI[ pRbD M kW leI pihlI bdSgnI audGwtnI BwSx mOky hoeI[ jdoN bzurg bwbw Bgq isMG iblgw ny Awpxy audGwtnI BwSx ivc kwnPrMs dy mUl ivSy Aqy Bwvnw ƒ hI mu`FoN hI r`d krwr dy id`qw[ ausny ikhw ik Bwrq AMdr-Al`g Al`g kOmW dI g`l krnI dyS dy lokW dy eykqw ivc qryVW pwauxw hY[ dyS Bgq ienklwbIAW ny AwzwdI dI jMg dOrwn jo kurbwnIAW kIqIAW
auh lokW dI eykqw auswrn leI kIqIAW ies krky Drm jW bolI dy ADwr qy kOmI vMfIAW pwauxIAW ShIdW dI kurbwnI nwl dgw kmwauxw hY[ bwby iblgy ƒ ieh khwaux leI hI lY ky AWdw sI ikauNik bwby iblgy dI bzurgI ijs aumr ivc hY hux auh AwpxI srIrk ikRAw vloN vI Asmr`Q hY[ bzurg hox krky aus ƒ iksy ny toikAw nhIN ausny auhI g`l AwKI ijhVy kwmryf 20 swl pihlW rtdy Aw rhy hn[ dyS dI eykqw bdly pMjwbI pvy F`Ty KUh ivc[ kwmryf bwby ny auh AwiKAw ijhVw kuJ kwmryf khwauxw cwhuMdy sn[ pMjwb vwsIAW ƒ Kws krky is`KW ƒ ieh kihxw sI pihlW eykqw AKMfqw dI l`q hyTW dI lMGo iPr pMjwbI bolI dy nW ’qy qmwSw idKwieAw jwvygw[ sUqrW Anuswr dyS Bgq Xwdgwr hwl kmytI dy mYYNbrW AMdr kwnPrMs ƒ lYY ky iq`Ky mqByd pYdw ho gey sn[ iek DVw dyS Bgq Xwdgwr hwl ƒ Aijhy pRogrwmW leI vrqx dI iejwzq dyx dy h`k ivc nhIN sI[ ies krky ies DVy ny bwbw iblgw ƒ ies g`l leI
aucycw iqAwr krky ByijAw sI ik audGwtnI BwSx ivc pRbMDkW dI soc ƒ byilhwz ho ky BMifAw jwvy pr kmytI AMdrlw iek DVw bwbw iblgw dI ies soc nwl sihmq nhIN sI[ ies soc dI numwieMdgI cYn isMG cYn krdy sn[ ijnHW ny 17 PrvrI ƒ kwnPrMs ƒ sMboDn kridAW bwbw iblgw dy ivcwrW nwl Ku`lHyAwm qoV ivCoVw kIqw Aqy ikhw ik bwbw iblgw v`loN pRgtwey gey ivcwr kmytI dI soc dI numwieMdgI nhIN sn krdy[ kwnPrMs dy pihly idn hI pMjwbI kOm dy isDWqk ADwr bwry iq`KI ivcwr crcw dyKx ƒ imlI[ pMjwbI kOm dy ivkws bwry ivdvwnW ny jo prcy pVHy aunHW bwry iq`Ky svwl KVHy kIqy gey[ iek mq ieh auBr swhmxy AwieAw ik pMjwb iek BUgoilk iekweI hY Aqy ieQy vsdy lok iek BwSweI BweIcwrw qW bxdy hn pr auh iek kOmI BweIcwry dIAW ivSySqweIAW pUrIAW nhIN krdy[ pMjwb dy lokW AMdr AihswsW qy jzibAW dI pUrn sWJ nhIN Aqy nW hI aunHW dIAW sDrW iek hn[ ieiqhws AMdr pMjwbI BweIcwry dy Al`g Al`g AMg Al`g Al`g msilAW qy bhuq hI v`Ko v`Kry pYNqVy lYNdy rhy hn[ ies krky pMjwbI BweIcwry ƒ pMjwbI kOm dw nW dyxw drusq nhIN bxdw[ iek sroqy ny pRbMDkW ƒM ieh svwl kIqw ik kI pMjwbI kOm dI Dwrnw vwly pRbMDk ieh d`sxgy ik auh pMjwbI kOm dI Kudmu^iqAwrI leI ikho ijhI j`do jihd clwauxI cwhuMdy hn Aqy auh BwrqI Aqy pwiksqwnI rwjW nwl Awpxw ikho ijhw sbMD icqwauNdy hn? ienHW mu`idAW qy iq`KI ivcwr crcw dyKx ƒ imlI[ pypr pVHHn vwly iksy vI ivdvwn kol auTwey gey svwlW dw koeI vI qs`lIbKS auqr nhIN sI[ ies krky sroiqAW ƒ kw&I inrwSqw vI hoeI[ iesy dOrwn kwnPrMs dy dUjy idn v`K v`K bulwirAW ny pMjwbI bolI qy siBAwcwr dy msly Aqy pMjwbI kOm dy pRsMg ivc ivcwr r`Ky[ auhnW ikhw ik pMjwbI bolI kdy vI ^qm nhIN ho skdI qy nw hI kdy pMjwbI kOm dy Kwqmy bwry soicAw jw skdw hY[ AwpxI zubwn qoN kqrwauxw gulwmI dI inSwnI hI ikhw jw skdw hY, jdoN ik hornW zubwnW is`KxIAW sB qoN v`fI isAwxp huMdI hY[ auhnW ikhw ik pMjwbI kOm dy siBAwcwr ƒ gurU nwnk dy PlsPy qoN Al`g krky nhIN dyiKAw jw skdw sgoN gurU nwnk dw PlsPw ies DrqI dy siBAwcwrk ivkws dw incoV hY[ auhnW ieh vI ikhw ik
“gulwm kOmW jW rwjnIqk qOr qy dbweIAW hoeIAW kOmW dI zubwn kdy vI qr`kI nhIN kr skdI” is`K Shwdq [ 10 [ mwrc, 2007
hr kOm dI siBAwcwrk qOr ’qy pCwx ivksq krnI cwhIdI hY[ bulwirAW ny ieh vI ikhw ik ivkws dy mwfl dy nW hyT pMjwb dy ipMfW ƒ aujwVn dI jo nvIN pRikirAw SurU hoeI hY, aus ny pMjwbI kOm leI nvyN ^qry KVHy kr id`qy hn[ pMjwbI XUnIvristI dy swbkw aup kulpqI qy AwriQk mwihr fw· AYs AYs jOhl ny ikhw ik lyKkW vloN AwpxIAW ilKqW ivc sMsikRq dy byh`d AOKy Sbd vwV id`qy jWdy hn, ijhnW dI pwTkW nwl koeI mwnisk sWJ vI nhIN huMdI, ijs krky pMjwbI ikqwbW AxivkIAW hI rih jWdIAW hn[ auhnW ikhw ik swfy kol pRBUs`qw hY, jubwn hY pr ieh swfI kmzorI hI khI jw skdI hY ik AsIN srkwrW aupr dbwA bxw ky AwpxI BwSw dI qr`kI leI k`K vI nhIN kr sky[ swƒ AwpxI kOmIAq aupr svYmwx nwl hI A`gy vDxw cwhIdw hY[ fw. drSn isMG ny smwgm dI pRDwngI kridAW ikhw ik koeI vI kOm iksy Gyry jW iK`qy dI muQwj nhIN huMdI blik hryk kOm AwpxI siBAwcwrk pCwx Aqy BwSw dy isr qy hI ijauNdI hY[ jykr iksy kOm kol AwpxI pRBUs`qw hovy qW aus leI byh`d lwhyvMd huMdI hY[ auhnW ieh vI zor dy ky ikhw ik iksy kOm bwry ieiqhws dIAW pweIAW glq lIhW ƒ qoVnw lwzmI hY[ swaUQ eySIAw irsrc ieMstIicaUt vloN iqAwr kIqy Koj p`qr 'lokW dw BwSweI AiDkwr Aqy ies msly dy kuJ pihlUAW dI Jlk ƒ bIbI kulbIr kOr ny pVHidAW d`isAw ik gulwm kOmW jW rwjnIqk qOr qy dbweIAW hoeIAW kOmW dI zubwn kdy vI qr`kI nhIN kr skdI[ auhnW pMjwbI bolI dy msly ƒ sMboDq huMidAW ikhw ik ieh pMjwbIAW dy ijaux dw h`k hY qy ieh koeI CotI ijhI g`l nhIN[ auhnW ikhw ik AwpxI bolI nwl hI pMjwbI kOm Aqy pMjwbI lokW dy ijaux dw h`k qslIm ho skdw hY[ fw· krnYl isMG iQMd ny Awpxy prcy 'pMjwbI BwSw qy siBAwcwr dy msly : pMjwbI kOm dy hvwly nwl ivc ikhw ik pMjwbI BwSw qy siBAwcwr nwl juVy msly aus smyN hI SurU ho gey sn jdoN AMgryzW ny pMjwb ƒ hiQAw ky Awpxy kbzy ivc kr ilAw sI[ fw· bldyv DwlIvwl ny ikhw ik pMjwbIAq dI qMd pMjwbI lokW ƒ iek dUjy nwl sMprk vDwaux leI pRyrdI hY[ auhnW Bwrq ivcly pMjwb dI g`l kridAW ikhw ik nv-bsqIvwd dIAW PytW nwl BwvyN ies dIAW cUlW vI ih`lx l`g peIAW hn pr AwpxI hsqI dy imt jwx dw qOKlw ies kdr ivAwpk nhIN irhw, ijs kdr pRvwsI Aqy pwiksqwnI pMjwb dy pRsMg ivc vyKx ƒ imldw hY[ ieMglYNf qoN pihlI vwr pMjwb AweI PYro milk ny nm A`KW nwl AwiKAw ik auh ies mMc qy A`j izMdgI c pihlI vwr pMjwbI bol rhI hY[ aus ny ikhw ik auh bySk jnmI kInIAw ivc hY pr auh
ies smyN ieMglYNf ivc rih rhI hY[ aus ny 1947 dy G`lUGwry dI 60vIN Xwd ivc Kyfy jw rhy nwtk 'aumrW lMGIAW p`bW Bwr bwry vI jwxkwrI id`qI[ fw· rOxkI rwm ny ikhw ik pMjwbI kOm dI auswrI dy nwl nwl hI jykr jwqI qy jmwqI msilAW ƒ h`l kIqw jw skygw qW hI sMswrIkrn dy ies dOr ivc pMjwbI kOm Awpxw isr aucw krky ijaux dy Xog hovygI[ kwnPrMs dOrwn fw· inrml isMG, fw·gurdyv isMG cMdI, suKpwl isMG iQMd, fw· inrdoS kOr Awid ny vI Awpxy ivcwr r`K[y ies qoN pihlW pihly idn pMjwbI bolI dy bzurg jrnYl pRo· pRIqm isMG ny Awpxy bhuq hI jzbwqI prcy ivc kwnPrMs ivc juVI sMgq nwl kuJ KrIAW g`lW kIqIAW[ auhnW kwnPrMs dy pRbMDkW ƒ izMdw ShId d`sidAW ie`QoN dy pMjwbI ipAwirAW Aqy srkwrW ƒ pMjwbI bolI dI rwKI nw krn dw imhxw mwridAW ikhw ik jdoN pMjwbI sUby dI mMg leI do dhwky lVn vwlI pwrtI ny Awpxy rwj AMdr swry skUlW ivc pihlI qoN AMgryzI BwSw lwgU dw Purmwn jwrI kIqw sI, qW aus dw pUrw ft ky ivroD nw kIqw jw sikAw, ijs dw is`tw A`j pMjwbI bolI dI ho rhI durdSw ’c inkilAw hY[ auhnW Awpxy BwSx ivc bVw sp`St ho ky ikhw ik AsIN AMgryzI jW iksy hor BwSw dy ivroDI nhIN hW, pr AsIN ieh nhIN cwhuMdy ik swfy b`cy dy idmwg qy pihly cwr swl pMjwbI dI QW jW pMjwbI dy nwl iksy hor BwSw dw boJ pw ky auhnW dy kudrqI ivkws ƒ roikAw jwvy[ fw· joigMdr isMG puAwr ny Awpxy pRDwngI BwSx ivc kwnPrMs dy pRbMDkW dw DMnvwd kridAW hoieAW cwr rozw kwnPrMs ivc Swml hoey smUh fYlIgytW ƒ Agly idn pUrI qrHW in`T ky ies gMBIr crcw ivc ih`sw lYx dI pRyrnw kIqI[ dupihr dy Kwxy qoN bwAd hwvrf XUnIvristI AmrIkw qoN ivSyS qOr qy kwnPrMs ivc ih`sw lYx Awey iPlwsPI dy pRo· fw· jspwl isMG dI pRDwngI hyT SurU hoey dUjy sYSn ivc 'kOm dw sMklp, bxqr Aqy ivkws qy pMjwbI kOm dy msilAW ƒ ivcwrn leI su`cw isMG dIpk, hrikSn isMG mihqw Aqy fw· rOxkI rwm dy prcy pVHy gey[ fw· rOxkI rwm ny Awpxy prcy 'cVHdy pMjwb ivc pMjwbI kOm dy jwqI Aqy jmwqI msilAW ivc pMjwbI kOm dy bhu DrmI Aqy bhu jwqI hkIkq ƒ pRvwn kridAW hoieAW ieh AnuBv kIqw ik is`K pMQ dI hoNNd ies kohV dIAW jVHW ^qm krky ij`Qy pMjwbI kOm ƒ iekmu`T krn leI sMGrSSIl sI, auQy ieh pUry ivSv leI vI mnu`KI BrwqrI dw sMdyS smoeI bYTw sI[ gurbwxI ivc Eq-proq sMdySW ƒ isrP is`K kOm dy ivrsy vjoN pyS krnw ies dIAW ivSwl h`dW ƒ iek h`d ivc sImq krnw hY[ gurU nwnk dw sMdyS isr& iek mzHb leI nw ho ky pUrI pMjwbI kOmIAq Aqy pUry ivSv leI hY[ 0
is`K Shwdq [ 11 [ mwrc, 2007
pMjwbI XUnIvristI dy swbkw aup kulpqI qy AwriQk mwihr fw· AYs AYs jOhl ny ikhw ik lyKkW vloN AwpxIAW ilKqW ivc sMsikRq dy byh`d AOKy Sbd vwV id`qy jWdy hn, ijhnW dI pwTkW nwl ko e I mwnisk sWJ vI nhIN hu M d I, ijs krky pMjwbI ikqwbW AxivkIAW hI rih jWdIAW hn[ auhnW ikhw ik swfy kol pRBUs`qw hY, jubwn hY pr ieh swfI kmzorI hI khI jw skdI hY ik AsIN srkwrW aupr dbwA bxw ky AwpxI BwSw dI qr`kI leI k`K vI nhIN kr sky[
pRqIkrm
qIjI pMjwbI kwnPrMs
is`K ivroDI swizS qW nhIN? dlbIr isMG p`qrkwr 18 PrvrI 2007 nUM dyS Bgq Xwdgwr hwl jlMDr pjwb ivc qIjI pMjwbI kOmWqrI kwnPrMs smwpq hoeI[ ies kwnPrMs ivc pMjwbI bolI, pMjwbI kOm Aqy pMjwbI drSn dy iviSAW ’qy ivcwr crcw hoeI[ ies lVI dIAW pihlIAW do kwnPrMsW kYnyfw ivc hoeIAW Aqy ies ivcwr vtWdry dy jnm dwqw sn kwmryf hridAwl bYNs ijhVy gdrI lihr nwl Bwvuk qOr ’qy juVy hoey sn[ AjIb g`l ieh hY ik gdrI lihr dy b`uDIjIvI kyNdr ivc lwlw hridAwl vI iesy nW dy ivAkqI sn ijnHW dw Xqn sI aus lihr ƒ ihtlr p`KI AMgryz ivroDI ru`K dyxw[ BwvyN gdrI bwibAW dI is`KI nwl vcnb`Dqw kysW suAwsW Aqy AMimRqDwrI dI p`Dr qweIN kwiem rhI[ sB qoN v`fI hYrwngI ieh ik ies kwnPrMs dw audGwtn krn vwly bwbw Bgq isMG iblgw kysW rihq qy is`KI ivroDI sn[ ies kwnPrMs dy pihly sYSn dI pMjwbI BwSw dI grwmr dy khy jWdy mwihr fw. juigMdr isMG puAwr ny kIqI[ auh iksy vyly Bwrq dI swieMs kWgrs dy pitAwly ivc hoey iejlws dy PMfW dI hyrwPyrI ivc kwnUMnI iSkMjy ivc vI Awey sn[ ies kwnPrMs dy AwKrI iejlws dy pRDwn vI purwxy vweIs cWslr fw. srdwrw isMG jOhl sn ijnHW ny pMjwb dI KyqIbwVI ivc iviBMnqw dw isDWq ies leI id`qw ikauNik pMjwb dw DrqI hyTlw pwxI fUMGw jw irhw sI[ ies dw doSI aunHW ny pMjwb dy Jonw bIjx vwly ikswnW nUM d`s ky ieh g`l A`Ko proKy kIqI ik Bwrq dI Bu`K imtwaux ivc pMjwb dy ikswn dw ikMnw Xogdwn irhw hY?
jO h l dy ies isDWq ip` C y AslI rwjnIiqk swizS ieh sI qy hY ik rweIpyrIAn AiDkwrW ADIn pMjwb dy Kohy hoey pwxI qy ibjlI dI byienswPI nUM ies Gotwly rwhIN Awm lokW dI iqrCI nzr qoN bcwieAw jw sky[ kwnPrMs dy iek iejlws dI pRDwngI krn vwly sn auGy BwSw ivigAwnI fw. pRym isMG ijnHW dI lgBg do drjn bolIAW aupr bolx Aqy aunHW dy ivkws Awid sMbMDI pUrI kmWf d`sI jWdI hY[ ienHW dI iek it`pxI sI ik is`K pMjwbI ieiqhws, kOm Aqy drSn dw AwrMB kyvl gurU nwnk qoN hI mMndy hn[ ienHW ny Awpxy BwSx ivc pUrw Xqn kIqw ik AmrIkw dI iek XUnIvristI ivc iPlwsPI dy poRPYsr fw. jspwl isMG dy pMjwbI drSn sMbMDI ilKy gey pypr dI pySkwrI ivc rihMdIAW aUxqweIAW dI ivAwiKAw kIqI jwvy[ pr sroiqAW vloN aunHW nUM vwr-vwr Gyry jwx kwrn Aqy aunHW dI auprokq it`pxI dw ieiqhwsk p`K prKidAW ieh g`l j`g zwhr ho geI ik pMjwb dI ies DrqI ivcoN lgBg 550 swl pihloN jMmI Aqy aupjI is`K ivcwrDwrw hI ieQoN dI pMjwbI bolI, pMjwbI BweIcwry Aqy pMjwbI drSn dI isrjk bxdI hY[ fw. jspwl isMG Aqy fw. pRym isMG ny ieh isDWq pyS kIqw ik ir`gvyd hI ies swry kuJ dw jnm dwqw sI Aqy ieh vI ik irgvyd dI bolI purwqn pMjwbI BwSw hI sI[ ieh swry kuJ ies qrHW dw pRBwv - C`f rhy sn ik ijvyN ienHW dohW nUM iksy sUKm Aqy dUr ivcrdI Aid`K SkqI vloN pMjwbI BwSw, pMjwbI kOm Aqy pMjwbI drSn dIAW jVW dw ihMdUqvI jVW nwl sumyl bxwaux leI G`ilAw hov[y Ajoky BwrqI - rwjnIiqk vwqwvrx ivc
ieh swbq kr id`qw jwvy ik is`K aunHW dI ivcwrDwrw Aqy siBAwcwr ihMdUqvI sMsikRqI dI hI dyx hn[ Ajoky BwrqI - rwjnIiqk vwqwvrx ivc Awr. AYs. AYs. Aqy Anyk hor ihMdUqvI sMsQwvW dI ieh AiqAMq loV hY ik ieh sQwpq kIqw jwvy ik is`K Aqy aunHW dw ieiqhws qy Biv`K ihMdU BweIcwry dI vlgx ivc hI AwauNdw hY[ d`isAw ieh igAw ik fw. krnYl isMG iQMd jo iksy vyly gurU nwnk XUnIvristI dy rijstrwr sn, pMjwbI Poklor dy ‘‘mwihr’’ vjoN pI.AYc.fI. ifgrI pRwpq krn krky ies swry pRXojn dy hridAwl bYNs qoN bwAd dUjy moFI hn[ g`l nUM A`gy qorn qoN pihlW iPr zor dy ky kihxw zrUrI hY ik ies lVI ivc ienHW swry AYktrW Aqy fwierYktrW dy mUl qy aunHW vloN im`Qy gey inSwny dI fUMGI GoK krn dI loV hY[ fw. jspwl vloN kwnPrMs dy swry sroqW nUM irgvyd dy igrd sImq krnw ieh Bu`lxw hY ik aus gRMQ dI hzwrW swlW dI AjokI aumr dy smyN ivc mwnvqw dIAW ikMnIAW pMgqIAW ieQy AweIAW, jo jMmIAW plIAW Aqy qur geIAW[ ieh gurU nwnk sn ijnHW ny ieQoN dy smucy ieiqhws Aqy drSn nUM gurmuKI il`pI ivc klmb`D kIqw Aqy jpujI swihb dy mUl q`q ‘¡... gurpRswd’’ rwhIN ibAwn krky gurbwxI dIAW Anyk prqW rwhIN BUq Aqy Biv`K dy ivcwrW dI AijhI isrjxw kIqI ik iek nvW p`Q Aqy kOm hoNd ivc Aw gey[ gurU Arjn dyv jI ny gurU gRMQ swihb dI sQwpnw rwhIN Bwrq Aqy pMjwb dy smu`cy mwnvI siBAwcwr ƒ gurmuKI ivc sMpwdq krky AijhI tkswlI dyx id`qI ijs dy Kur jwx dI nyVy dy AwauNdy smyN ivc koeI sMBwvnw nhIN[ Bwv gurmuKI ilpI ivc pMjwbI bolI nUM koeI Kqrw nhIN[ bolI dy ADwr ’qy pMjwbI kOm isrjx vwly ieh g`l ikauN Bu`l rhy hn ik pMjwb dI cIr PwV vyly iek kOm dI ieh ivcwrDwrw iek bMnH bx ky KVI ikauN nw rih skI? auh ikhVI nvIN kOm dI auswrI krnw cwhuMdy hn? gurU nwnk dI pMQk isrjxw qoN bwAd gurU goibMd isMG ny ^wlsy dI isrjxw kr ky pMjwb dI pIVHI dr
gurU Arjn dyv jI ny gurU gRMQ swihb dI sQwpnw rwhIN Bwrq Aqy pMjwb dy smu`cy mwnvI siBAwcwr ƒ gurmuKI ivc sMpwdq krky AijhI tkswlI dyx id`qI ijs dy Kur jwx dI nyVy dy AwauNdy smyN ivc koeI sMBwvnw nhIN[ Bwv gurmuKI ilpI ivc pMjwbI bolI nUM koeI Kqrw nhIN[ bolI dy ADwr ’qy pMjwbI kOm isrjx vwly ieh g`l ikauN Bu`l rhy hn ik pMjwb dI cIr PwV vyly iek kOm dI ieh ivcwrDwrw iek bMnH bx ky KVI ikauN nw rih skI? auh ikhVI nvIN kOm dI auswrI krnw cwhuMdy hn? gurU nwnk dI pMQk isrjxw qoN bwAd gurU goibMd isMG ny ^wlsy dI isrjxw kr ky pMjwb dI pIVHI dr pIVHI clI Aw rhI vsoN nUM iek sMGrSSIl auswrU Aqy nvyN s`iBAwcwr nwl bkqrbMd krky jo id`qw, ies qIjI kwnPrMs dy krqw aus qoN A`gy hor kI dy skdy hn[ is`K Shwdq [ 12 [ mwrc, 2007
pIVH I clI Aw rhI vso N nU M iek sMGrSSIl auswrU Aqy nvyN s`iBAwcwr nwl bkqrbMd krky jo id`qw, ies qIjI kwnPrMs dy krqw aus qoN A`gy hor kI dy skdy hn[ gurmuKI il`pI ivc pMjwbI BwSw jVH o N nhIN au K wVI jw skdI[ AslIAq qW ieh jwpdI hY ik Ajy qW gurU gRMQ swihb ny hI AwpxI cVHdI klw ivc duinAwvI drSn dy kyNdr vjoN auBrnw hY Aqy ies dy dUjIAW bolIAW ivc hoey aulQy pUrw kMm nhIN dyxgy qy KojIAW nUM vwr-vwr gurmuKI il`pI ivc hI ies nUM sMboDq hoxw peygw[ ies kwnPrMs dy krqw-Drqw ijnHW kuJ g`lW qoN frdy rhy jW swzSI-cu`p rwhIN pwsw v`tdy rhy, aunHW vl iDAwn dyxw zrUrI hY[ auh nukqy hn Agryz vloN Bwrq dw KihVw C`fx smyN id`qy gey PYfrl PwrmUly bwry, ijs ƒ kWgrs Aqy musilm lIg dI smu`cI hmwieq pRwpq sI, nUM iek`ly jvwhr lwl nihrU vloN r`d kr dyxw[ ies nwl ies dyS dI iPrkU vMf hoeI[ ijs kwrn pMjwb dI vI cIr PwV hoeI[ pMj l`K mOqW, pMj kroV lokW dw aujwVw, ArbW-KrbW dI jwiedwd dI brbwdI, ie`jqW dw rulxw Aqy iPr A`gy c`l ky ies pRWq dy Bwrq vwly ih`sy dI pMjwbI bolI nUM mwnqw nw imlxI, jo A`j qweIN jwrI hY, Aqy ies pMjwbI sUby ƒ bxwaux qoN ienkwr, jvwhr lwl dI DI vloN ies dy is`K vwrsW dy Dwrmk Aqy siBAwcwrk AsQwnW Aqy ivcwrDwrw dI brbwdI, Agy c`l ky aus dy muf M y rwjIv vloN iek ivauNqI hoeI swizS ADIn is`KW dI ku`l nws Aqy A`j qweIN 70 hzwr aunHW dIAW AxpCwqIAW lwSW dw ihswb nw dyxw Aqy ienHW swrIAW AmwnvI krqUqW ivc pMjwbI ihMdUAW dy AwgU bxy AwrIAw smwjI pRvwrW vloN lMmy smyN sihXogI Aqy A`j qweIN vI ies ivroDqw nUM cwlU r`Kxw Awid ies kwnPrMs dy iDAwn ivc ikauN nw Awey[ irgvyd dI kQw kridAW jd vkiqAW nUM cyqw krwieAw igAw ik qusIN gurU nwnk Aqy gurU goibMd isMG dy ivcwr dy ault ivcwr KVHy kr rhy ho qW ies dw aunHW pws koeI auqr nhIN sI[ isAwxy fw· pRym isMG dI auprokq it`pxI dy ijs ivc aunHW ikhw sI ik is`KW dw Bwxy ieiqhws gurU nwnk qoN hI SurU huMdw hY[
kSmIr ivc JUTy mukwbilAW dIAW Ku`lIAW prqW jgdIp isMG PrIdkot “srUAW vrgy sony vrgy, hIry pu`qr mwvW dy[ cwA ijnHW nMU imlx vwsqy, roNdy BYx BrwvW dy[ bu`Fy bwpU KVHy aufIkx, g`BrU pu`q jvwnW nMU[” bu`Fy ipau dy pu`q, pqnI munIrW dy pqI, pMj in`ky-in`ky b`icAW dy ipqw Abdul rihmwn pdrU ny hux kdy Gr nhIN prqxw[ 35 swlw ikrqI (qrKwx) Abdul rihmwn pdrU nMU aus dw pirvwr 8 dsMbr 2006 qoN aufIk irhw sI[ 23 jnvrI 2007 ƒ aus dy pirvwr ny AxmMny mn nwl puils kol aus dI gum M SudgI dI irport vI drz krvweI[ pr pdrU dI koeI Kbr nhIN AweI[ AwauxI vI ik`QoN sI, auh ivcwrw hux kbr ivcoN ikvyN boldw[ pirvwr nMU ^br AweI qW aus dI mOq dI[ sux ky auhnW dy pYrW hyToN zmIn iKsk geI[ auhnW leI ies qoN v`fw hor ikAwmq dw idn kI Aweygw[ ^br AweI ik dunIAW dy sB qoN v`fy lokqWqirk dyS dI mnu`KI AiDkwrW dI rKvwlI puils ny JUTw mukwblw pMjwb dI qrHW hux kSmIr ivc vI JUTy mukwbilAW dI khwxI Awey roz duhrweI jWdI hY bxwauNdy hoey Abdul rihmwn pdrU ƒ lSkr dw A`qvwdI idKw ky mwr id`qw[ ivcwry pdrU nMU qW Kud nMU pqw nhIN sI ik auh pwiksqwn dy Sihr mulqwn dw vsnIk hY, aus dw nwm AbU hwi&z hY qy auh lSkr ey qoiebw dw muzwihd hY[ puils ny pdrU nMU mwr ky AbU hwi&z dy isr dw svw l`K (125000) rupey dw ienwm vI pRwpq kr ilAw[ ie`Qy ieh vI d`sxw vwjb hovygw ik iek`ly Abdul rihmwn pdrU dw hI nhIN, ipCly 17 swlW ivc kSmIr ivc hzwrW JUTy puils mukwbly bxwey gey hn[ 18 julweI 2002 qoN lwpqw rPIk Aihmd dw vI JUTw mukwblw bxwieAw igAw hY[ rPIk dI bybs mW kurlw-kurlw ky kih rhI hY ik aus dy pu`q dIAW h`fIAW hI aus nMU dy idau[ ivcwrI mwqw nMU Swied nhIN pqw ik jdoN bwhmx nr-myD X`g krdy hn qW bMdy dy mws dy nwl nwl h`fIAW vI dyviqAW nMU cVHweIAW jWdIAW hn, mW, qyry rPIk dI vI, Bwrq dI eykqw qy AKMfqw nMU kwiem r`Kx leI kIqy jw rhy nr-myD X`g ivc ‘Bwrq mwqw’ nMU blI dy id`qI geI hY, qMU iehnW qoN h`fIAW dI vI Aws nw r`K, qy qyrw jy koeI hor pu`q hY qW aus nMU iehnW dI nzr qoN luko qy X`g ivc ByNt cVn qoN bcw[ “ie`k nhIN iek`lI ie`Qy l`KW mwvW rodIAW ny……” nzIr Aihmd diAW s`qW BYxW dy vYx sux ky p`Qr vI hMJU vhw rhy ny[ nzIr nMU 15 PrvrI 2006 nMU puils ny cu`k ky mwr id`qw sI, aus dw ksUr ik auh muslmwn sI qy muslmwn ’qy A`qvwdI hox dw S`k huMdw hY[ nzIr dw pUrw pirvwr ip`t-ip`t ky AKMf? Bwrq dw isAwpw kr irhw hY[ iehI hwl bnIhwl dy SOkq Aihmd, kokrnwg dy gulwm nbI smyq hzwrW pirvwrW dw hY[ pqw nhIN ikMny GrW dy icrwg Bwrq dI bMdy KwxI SWqI ny buJw id`qy ny[ Swied iehnW ƒ Brm hY ik lokW dy mUMh ivc sMgInW quMn ky SWqI ilAwdI jw skdI hY, pr ieh qUPwn qoN pihlW dI SWqI huMdI hY[ ijMnw icr qusIN iksy dy h`kW nMU n`p ky bYTy rhogy, aunI dyr auh cu`p nhIN rhygw[ Pyr BwvyN l`KW nOjvwn A`qvwdI kih ky dirAwvW nihrW dI ByNt cwVH idau qy BwvyN 25000 lwvwirs kih ky swV idau[ koeI nw koeI ‘KwlVw’ quhwfy kuPr qoN prdw cu`kdw hI rhygw, qy quhwfI v^qI SWqI dy mUMh ’qy qmwcw mwrdw rhygw[ 0
0 is`K Shwdq [ 13 [ mwrc, 2007
hiqAwrI mSIn ivc bdl gey hn nIm POjI dl jMmU qy kSmIr ivc ihMdusqwnI POjI jo vI glq kMm kr rhy hn aunHW dI mihmw nw gweI jwvy 1990 ivc aunHW ny pur-Amn pRdrSn krdy mujwhrwkwrIAW ’qy AMDwDuMd golIAW clweIAW ijs nwl keI mujwhrwkwrI mwry gey[
“myrw ivAkqIgq ivSvws hY ik srkwr dI AijhI SWqI pRikirAw, ijs dw koeI zmInI Asr nzr nhIN AwauNdw jMmU Aqy kSmIr dy lokW ƒ kdy vI ies g`l dy leI rwzI nhIN kr skygI ik auh SWqI pRikirAw nwl juVn[ jy kSmIrIAW dy KUn ƒ iesy kdr ssqw smiJAw jWdw irhw qW nqIjy hor vI frwvny hoxgy[” Xwisn milk jMmU Aqy kSmIr ivc ihMdusqwnI POjI jo vI glq kMm kr rhy hn aunHW dI mihmw nWh gweI jwvy[ mweIsUmW ivc Awpxy dPqr dy bwhr iek tYNt ivc bYT ky jd ieh Sbd mYN ilK irhw hW, qd myrIAW XwdW AqIq dy aus dOr ivc phuMc jWdIAW hn, jd 1989 ivc nvIN id`lI ny jMmU Aqy kSmIr dy rwjpwl dy qOr ’qy jgmohx ƒ sRIngr ByijAw sI, mYƒ Xwd AwauNdw hY ik jo pihlw Prmwn aus ny jwrI kIqw sI, auh sur`iKAw blW ƒ brbr SkqIAW dy bl nwl kSmIrIAW au~qy dmn dI Cut ` id`qI sI[ aunWH idnW ivc qYnwq jMmU kSmIr puils Aqy kyNdrI suri` KAw PorsW ny ies AwdyS dw pwlx krn ivc dyr nhIN lweI[ 21 jnvrI
kqlW dw ieh islislw bdsqUr c`ldw irhw Aqy id`lI ivc iksy ny ieh dyKx dI zihmq nhIN auTweI ik kSmIr ivc kI ho irhw hY[’ ies dI bjwey, ies smu`cy mwmly ƒ rwStrI ihq dy nWA qy gwieAw qy pRcwirAw igAw[ jd ik v`fI qdwd ivc bsqIAW jlw id`qIAW geIAW Aqy sYNkVy nOjvwn mwry gey, lyikn kSmIr qoN au~Tx vwlI Awvwz ƒ koeI sux hI nhIN sI irhw[ sopr o ivc sI.Awr.pI.AYP. duAwrw igRPqwr krn qoN bwAd btmwlU invwsI sYXd bswrq dy lwpqw hox dw mwmlw hovy jW iPr bI.AYs.AYP. duAwrw (ijhVI sI.Awr.pI. dI QW ’qy qYnwq kIqI sI) 24 mwrc 1990 ƒ igRPqwrI qoN bwAd do nOjvwnW muhMmd sdIk soPI Aqy musqwk swlw dI guMmSudgI dw mwmlw hovy, ieh ilst idn-b-idn lMbI huMdI geI hY[ soPI qy swlw dy bwry ivc srkwrI ibAwnW ivc eyhI ikhw igAw ik donoN ihrwsq ivcoN Prwr ho gey hn, hwlW ik kSmIrIAW ny ivroD pRdrSn kIqy pRMqU sB kuJ ivArQ igAw[ sB qoN Krwb dOr qW 1995 ivc AwieAw jdoN ihMdusqwn ny hiQAwr su`t cu`ky kuJ KwVkU gutW ƒ AwriQk mdd dyx dw PYslw kIqw, sQwink zubwn ivc ienHW ƒ ‘ieKvwnI’ nwm qoN jwixAw jWdw hY[ AwDuink dOr dy ieh nwjI qy cMgyz Kwn A`j vI BwrqI sur`iKAw blW dI sikaurtI dI CW hyT mOjW mwx rhy hn ivfMbnw ieh hY ik BwrqI lokqMqr ny hI ienHW dy aus ‘AqMkvwd’ dI rwh Awswn kIqI hY ijs ivc ieh Awm kSmIrIAW au~qy AjmwieAw jw irhw hY[ 1996 ivc rwStrpqI rwj dI smwpqI hoeI Aqy fw. PwrUk Abdu`lw dI qQwkiQq nwmDrIk srkwr s`qw ivc AweI qW kSmIrIAW ƒ spYSl AprySn gru`p (AYs.E.jI.) Aqy is`K Shwdq [ 14 [ mwrc, 2007
rwStrI rweIPlz dw qohPw imilAw[ ienHW sur`iKAw PorsW dy bwry inMdxXog g`l ieh hY ik iek rsoeIey ƒ vI ies ADwr ’qy fI.AYs.pI. bxwieAw jw skdw hY ik au s ny ikM n y ‘dihSqgrd’ mwry, lwB Aqy purskwr lYxy hor vI Awswn ho gey hn[ jldI APsr bxn dI hoV ny iehnW nIm POjI sYinkW ƒ hkIkq ivc ‘hiqAwrI mSIn’ ivc bdl id`qw hY, ‘pQrIbl’ dI aus Gtnw ƒ kOx Bulw skdw hY ijs ivc kSmIrI nOjvwnW ƒ C`qI isMGpurw dy 35 is`KW dy smUihk kqlyAwm dI Gtnw ivc Swml ‘ivdySI A`qvwdI’ AwK ky mwr id`qw sI[ Awm kSmIrI hI nhIN, BwrqI AiDkwrI vI ies mMdBwgI Gtnw qoN vwikP hn[ hux jdoN kuJ kbrW KodIAW geIAW hn Aqy mrn vwilAW dI iSnwKq leI lwSW bwhr k`FIAW geIAW hn, AsIN sm`isAw dI EprI qih qk hI phuMc sky hW, ieh koeI iek`lw Aqy Al`g-Ql`g mwmlw nhIN hY[ iPlhwl, kI igRPqwr kIqy gey kuJ puils APsr ‘pirhwr’ Aqy aus ADIn kuJ mulwjm ’k`ly hI hn, ijnHW dy h`Q KUn nwl rMgy hn? jvwb nhIN hI hovygw, hkIkq ieh hY ik AYs.E.jI. Aqy rwStrI rweIPlz ijhIAW PorsW mwPIey dI Skl AKiqAwr krn jw rhIAW hn[ ies mwPIey ny kSmIrIAW dy jIvn ƒ nrk bxw id`qw hY Aqy r`j ky pYsy bxwey hn[ ijs AprwD ƒ auh AMjwm dy rhy hn auh drAsl nIqI dw mwmlw hY ikauNik ienHW AprwDIAW ƒ nw isrP bcwieAw jw irhw hY blik bkwiedw ‘nwiek’ dy qOr ’qy aunHW dI mihmw vI gweI jw rhI hY[ nvIN id`lI ivc jdoN mYN iek sBw ƒ sMboDn kr irhw sI aus smyN dOrwn hI myry idmwg ivc iehI ivcwr auBr rhy sI mYN auQy vI kih irhw sI Aqy ieQy vI auhI duhrw irhw hW-kSmIr ivc quhwfIAW PorsW jo vI glq kMm kr rhIAW hn aunHW dI mihmw nWh gwE, ikauNik jdoN kSmIr dw mslw sulJ jwvygw
aus vyly ieh nIm POjI PorsW ij`Qy vI qwienwq kIqIAW jwxgIAW auQy vI zulm krn dI Awdq qoN mjbUr hoxgIAW[ myry kihx dw nqIjw swhmxy Awaux ivc izAwdw vkq nhIN l`igAw[ klk`qy ivc iek Aijhw vwikAw hoieAw ijs ny v`fy-v`fy lokW dI grdn Srm nwl Jukw id`qI hY[ iPlhwl ipCly do swl ivc SWqI pRikirAw c`l rhI hY Aqy iek kSmIrI dy qOr ’qy mYN ies dI hmwieq kIqI hY prMqU iek kSmIrI dy qOr ’qy mYN ieh vI socdw hW ik Bwrq Aqy pwiksqwn dy pRmu`K s`qwDwrIAW qoN iek svwl pu`CW, “kI ieh lok (s`qwDwrI) ies g`l dw jvwb dy skdy hn ik jdoN donoN dyS ies mwmly ƒ SWqIpUrx qrIky nwl sulJwaux dy leI sMklpb`D hn qW iPr Awm kSmIrI au~qy ies kdr AiqAwcwr ikauN ho irhw hY? Bwrq qy pwiksqwn dy ivcwly qxwA dI A`g ivc qW kSmIrI hI hmySW JulisAw hY, pr jdoN ieh donoN dyS g`lbwq dI myz ’qy AwauNdy hn aus vyly vI kSmIr dy ih`sy ivc koeI bdlwA ikauN nhIN AwauNdw[ myrw ivAkqIgq ivSvws hY ik srkwr dI AijhI SWqI pRikirAw, ijs dw koeI zmInI Asr nzr nhIN AwauNdw jMmU Aqy kSmIr dy lokW ƒ kdy vI ies g`l dy leI rwzI nhIN kr skygI ik auh SWqI pRikirAw nwl juVn[ jy kSmIrIAW dy KUn ƒ iesy kdr ssqw smiJAw jWdw irhw qW nqIjy hor vI frwvny hoxgy[ hlwq mYƒ ieh kihx leI mjbUr krdy hn ik sRIngr ivc ihMdosqwnI pRDwn mMqrI ny jMmU Aqy kSmIr dy lokW nwl ijhVy vwAdy kIqy sI auh PjUl swbq hoey hn Aqy scweI ieh hY ik aunHW dIAW POjW aunHW ƒ PjUl swbq kr rhIAW hn[ mYƒ XkIn hY ik jMmU kSmIr dy lok pRDwn mMqrI ƒ iek iemwndwr AwdmI mMndy hn prMqU Aksr eyhI svwl pYdw huMdw hY ik lokqMqrI dyS dy pRDwn mMqrI ny kI kSmIrIAW dy kqlyAwm dw hI vwAdw kIqw hY[ mYN ie`Qy BwrqI pRDwn mMqrI ƒ ApIl krdw hW ik auh dKl dyx, auh kSmIrIAW dy kqlyAwm ƒ bMd krwaux[ ieh kqlyAwm rwStrI ihqW dI AwV ivc AMjwm id`qw jw irhw hY[ jy ies ƒ nhIN roikAw igAw qW kSmIrI nOjvwn iek vwr iPr bMdUk auTw lvygw Aqy aus vyly ‘Aiqvwd’ dy nvyN dOr dI SurUAwq hovygI, mYƒ XkIn hY ik BwrqI pRDwn mMqrI zrUr kwrvweI krngy[ 0
pwxIpq lwgy hoey Dmwky pwiksqwn dy ivdyS mMqrI dy Bwrq Awaux qoN pihlW hoey hn[ BwrqIAW mIfIAw dw sm`ucw rol vI ies sMdrB ivc S`kI bixAw hoieAw hY auh hr g`l Aqy Gtnw dI prK BwrqI rwStrvwd dIAW qMg vlgxW ivc rihky hI krdw hY[ AmrIkI p`qrkwr Symor hrS vWg BwrqI p`qrkwrW ivc hwly qk jwrj buS Aqy sI.AweI.ey. dI klwsIPweIf jwxkwrI hwsl krn dI Bu`K Aqy pySyvwr Xogqw pYdw nhIN hoeI[
smJOqw AYkspRYs ivc Dmwky cuPyry PYlI dihSq Avqwr isMG dihSq, mOq Aqy kqlogwrq dw Bwrq pwiksqwn dI Awm jnqw nwl bhuq nyVlw irSqw irhw hY[ ijs ƒ dovW mulkW dy hwkm AwzwdI dw sunihrI sUrj AwKdy hn, dohW mulkW dy ikrqI Aqy juJwrU lokW leI auh kbrW BrI hnyrI rwq bx ky bhuiVAw sI[ AwzwdI dy ijs sUrj ƒ nqmsqk huMidAW smyN dy hwkm Aqy ies ‘AwzwdI’ dw AslI in`G mwnx vwlI APsrSwhI hr swl 14-15 Agsq ƒ nwc-gwixAW Aqy frwmybwzIAW dI qwl ’qy AwpxI rUh dw jSn mnwauNdI hY, Asl ivc auh l`KW pMjwbIAW leI iek AijhI kulihxI iebwrq bx ky bhuVI sI, ijs qoN AsIN hwly qk ip`Cw nhIN Cufw sky[ hr swl AwzwdI dy kiQq jSnW ipCy jo Aihm m`udw Aqy AxkhI khwxI iek cIk bx ky rih jWdI rih jWdI hY, auh sI swfy v`fy vfyirAW dw dohIN pwsIN hoieAw kqlyAwm, swfIAW BYxW dI hoeI bypqI Aqy dovyN pwsy n`icAW mOq dw auh qWfv ijs ny pqw nhIN ikMnIAW hI mwsUm Aqy inrdoS ijMdW ƒ sdw dI nINd sulw id`qw sI[ h`sdIAW v`sdIAW rUhW plW ivc kbrW bx geIAW sn[ cihkdy Gr mkbirAW ivc qbdIl ho gey sn Aqy ipMfW dIAW jUhW mnu`KI lwSW dy s`QrW nwl Br geIAW sn[ ieh sI auh AwzwdI Aqy aus AwzwdI dw AnoKw suAwd jo srh`d dy Awr pwr v`sdy dohW pwisAW dy pMjwbIAW ny c`iKAw[ kiQq AwzwdI dy jSn hr swl hwly vI ienHW zKmI rUhW leI mOq dI dirMdgI dw auh sunyhw lY ky AwauNdy hn, ijs ny hwly vI ZYrqmMd rUhW ƒ cYn nwl sOx nhIN id`qw[ 14 qy 15 Agsq ƒ hr swl srh`d dy dovyN pwsy v`jdIAW iklkwrIAw Aqy rOlw pwauNdIAW pIpxIAW ijnHW dy idl ivc sUl coB ky lMGdIAW hn, aunHW qoN koeI AwzwdI dy ArQ pu`C ky vyKo[ AwzwdIAW dy ies rOly ivc iek auh iDr vI hY jo hmySw hI swijSW Aqy kqlyAwmW dI rwjnIqI krdI rhI hY[ ijnHW ny 14 qy 15 Agsq ƒ au~cI sur ivc bYNf vwjy vjw ky A`DI rwqIN AweI hnyrgrdI vrgI AwzwdI dy jSn mnwey sn Aqy ijnHW dw aus kiQq AwzwdI dy rwm rOly is`K Shwdq [ 15 [ mwrc, 2007
dIAW hn[ Awpxy 60 l`K lok mrvw ky vI A`j qk iezrweIl ƒ iek s`iBAk mulk vWg ijaUx dI jWc nhIN AweI[ hwly vI auh skUl pVHn jWdy 6-7 swl dy b`icAW auqy golIAW vrHw ky dunIAW ƒ AwpxI bhwdrI dw sbUq dy irhw hY[ iksy vIlHcyAr auqy sPr krn vwly iek lMgVy Aqy ADmoey bzurg ƒ sYNkVy mIlW dI dUrI qoN imzweIl nwl kql kr dyx dI khwxI iezrweIl vrgy mulk dy hI ih`sy AweI hY[
smJOqw AYkspRYs ’c mwry gey pwiksqwnI nwgirkW ƒ krwcI ivKy SrDWjlI Byt krdy hoey ivc nw ku`J qbwh hoieAw sI Aqy nw hI mnu`KI jwnW dy kqlyAwm dw aunHW dI rUh ’qy koeI Bwr sI[ auh lok hmySw hI aus hnyrI glI dy s`c qoN bylwg rhy hn, jo dohW pwisAW dy pMjwb dy lgBg 20 l`K lokW ny BugiqAw qy hMFwieAw[ AwzwdI dy ijs piv`qr AiDAwie dI nINh dI 10 l`K pMjwbIAW dI mOq Aqy Axgixq mwsUm DIAW BYxw dI bypqI nwl r`KI geI hovy, aus dw iPr dihSq Aqy mOq qoN Cutkwrw eynI jldI ikvyN ho skdw hY[ jdoN dovyN pwsy hI sulg rhI A`g ’qy qyl pwaux vwlIAW qwkqW iek dUjy dy swhmxy Pn KlHwr ky KVHIAW hox, audoN koeI 60 swlW bwAd vI ies iK`qy ivc SWqI Aqy BweIcwry dI aumId ikvyN kr skdw hY[ mnu`Kqw dy kqlyAwm dI nINh ’qy auswirAw igAw jo mulk BweIcwry dI aumId ikvyN kr skdw hY[ mnuK ` qw dy kqlyAwm dI nINh ’qy auswirAw igAw do mulkW dI AwzwdI dw ieh mihl iksy msnUeI rwjnIqI jW ivcwrDwrw dy TuMmHixAw nwl bhuqI lMmI dyr qk kwiem nhIN r`iKAw jw skdw[ kOmW dy ieiqhws ivc 1947 vrgy vwky bhuq vwr vwpry hn pr isAwxIAW kOmW ny aunHW qoN iek sbk is`iKAw hY[ k`lH qk XUrp dy jo mulk iek dUjy dy lhU dy ipAwsy sn, aunHW ny mOq dy aus qWfv ivc hor n`cx qoN pwsw v`t ilAw hY[ mn`uKI kdrW kImqW Aqy ieiqhwsk Biv`K ny aunHW ƒ swijSW BrI rwjnIqI Aqy kqlyAwmW nwl BrI hoeI rxnIqI Apnwaux qoN rok id`qw hY[ pr ieiqhws dy idsh`idAW ’qy hwly vI Aijhy lok hn ijnHW ny
AqIq qoN koeI sbk nhIN is`iKAw hY[ Bwrq, pwiksqwn Aqy iezwrweIl ies dIAW isrk`FvIAW imswlW hn[ iqMnW dySW dIAW srkwrW ny Awpxy ieiqhwsk AqIq qoN hwly vI ku`J cMgw nhIN is`iKAw[ kqlogwrq, bMbDmwky, swijSW, hiQAwrw dI dOV Aqy dUr qoN inSwny qk mwr krn vwlIAW imzweIlW dw ieiqhws koeI k`lH dIAW g`lW nhIN, blik A`j
Bwrq qy pwiksqwn dI siQqI vI ies qoN koeI v`KrI nhIN hY[ jo ihMdUqvI gOrv dy hMkwr ivc jIA rhy hn Aqy jo ieslwmI jMgbwzW dI rUh dy pYrokwr AKvw rhy hn, aunHW ny DrqI dy ies tukVy ƒ hwly vI mOq dy qWfv qoN surKrU nhIN hox id`qw[ dohW pwisAW dIAW srkwrW Aqy srkwrW dI CW hyT pl rhIAW sUhIAw Aqy suri` KAw eyjs M IAW Awpo AwpxI hMkwrI gOrv ƒ bcwaux dy mnSy ADIn lokW dIAW BwvnwvW Aqy aunHW dy vlvilAW dw kql krn leI hr pl auqwrU rihMdIAW hn[ Aijhw Swied koeI pl nw hovy jdoN dohW pwisAW dIAW ‘A`KW Aqy kMn’ AKvwaux vwlIAW ieh eyjMsIAW iek dUjy dy iKlwP iksy swijS ivc Swiml nw hoeIAW hox[ iek iDr Awpxy mulk Aqy AnpVH lwxy ƒ hiQAwrW dy tokry cu`kw ky ‘kSmIr dI AwzwdI’ leI lVn Kwqr qor rhI hY Aqy dUjI iDr hzwrW hI srbjIq isMG vrgy nOjvwnW ƒ pwiksqwn ivc ‘kuJ krn’ leI Puslw-Puslw ky Byj rhI hY[ iksy leI
Bwjpw qy iSv sYnw bwry kI iKAwl hY
AYqvwr dw idn sI[ somvwr dy svyr hI auqSwh qy jSn dw mwhOl BMg ho igAw[ svyry 10 vjy lwhOr rylvy stySn ’qy iek kwaUNtr c`l irhw sI[ sB qoN pihlW iek irkSyvwlw AsrP auQy AwieAw[ aus dI pqnI jwhdw prvIn Aqy puqr kwmrwn qy dwinAwl purwxI id`lI dI kbUqrKwnw mwrkIt qoN Awpxy irSqydwrW ƒ imlx dy bwAd lwhOr Aw rhy sn[ aus dy kol kihx leI kuJ vI nhIN sI lykn auh kuJ smyN bwAd kwaUNtr ’qy jWdw Aqy AiDkwrIAW ƒ Awpxy donW pu`qrW dy nW d`sdw[ jldI hI aus dI swlI Aqy hor irSqydwr vI auQy Awaux l`gy[ pr aunHW ƒ koeI ^br nhIN iml rhI sI, nw mrn vwilAW dI Kbr, nw hI tryn kdoN AwaUgI[ ijauN-ijauN irSqydwrW, hor lokW Aqy mIfIey dI BIV kwaUNtr dy nyVy juVn l`gI[ APrw-qPrI Aqy Brm dw mwhOl bxn l`igAw[ AiDkwrI hYrwn sI ik AYnI sKq sur`iKAw jWc vwlI tryn ivc Aijhw hwdsw ikvyN sMBv hY? swry QwvW ’qy iehI crcw c`l rhI sI cwhy rylvy stySn jW aus svyr bzwr ivc dukwndwrW dy ivcwly g`lbwq hovy jW vwhgw srh`d sI[ vIzw Kqm hox qoN pihlW Bwrq dI h`d AMdr muV Awaux dy leI somvwr pYdl hI Awauxw ipAw[ lok ieh ivSvws krn ivc iJjk rhy sn ik BwrqI zmIn ’qy Awpxy hI dySvwsIAW ƒ Kws Aqy ivauNqmeI FMg nwl mwrn ivc pwiksqwnI vI Swml ho skdy hn? ijnHW cMd lokW ƒ Aijhw lgdw sI aunHW ny ieh kih ky p`lw JwV ilAw ik “dihSqgrdW dw koeI mulk nhIN ho skdw[” vwhgw srh`d ’qy pwiksqwnI iemIgrySn AiDkwrI ny pu`iCAw, “iksny Aijhw kIqw ho skdw hY, AsIN AMdwzy nwl AwiKAw, ‘lSkr-ey-qwiebw’[ ausny ikhw, ‘lyikn Awp dy BwrqI sMgTnW dy bwry kI iKAwl hY’ Bwv Bwjpw Aqy iSv sYnw bwry? Asl ivc ieh doS nhIN blik ies ^br ƒ pcwaux ivc kiTnweI Aqy jvwb dy qklIP-dyh qlwS dy rUp ivc ivc AwiKAw igAw sI[ AMjlpurI, AwaUtluk dI irportr is`K Shwdq [ 16 [ mwrc, 2007
pwiksqwnI ivdyS mMqrI jnwb KurSId mihmUd ksUrI, ijhVy smJOqw AYkspRYs dI Gtnw qoN bwAd Bwrq Awey sn[ aunWH ny Bwrq nwl kuJ msilAW ’qy g`lbwq krnI sI[ ausy dOrwn smJOqw AYkspRs Y dI duKd Gtnw vwpr geI[ ieh vI iblkul ausy qrHW vwpirAw ijvyN kilMtr dI Bwrq PyrI smyN kSmIr ivc 35 is`KW ƒ kql kr id`qw igAw sI[ kqlW dy S`k dI sUeI BwrqI eyjMsIAW v`l jWdI sI[ pwiksqwn Aqy Bwrq dy kuJ inrp`K p`qrkwrW ny vI iehI is`tw k`iFAw sI[
isMD sB qoN nyVlw inSwnw hY Aqy koeI kSmIr ƒ AwpxI s`jI bWh AwK irhw hY[ G`t koeI vI nhIN hY[ hr koeI dUjy dy lhU dw iqRhwieAw ipAw hY[ ihMdUqvI Aqy ieslwmI gOrv dI ies hMkwrI hoeI ibrqI ny dovW mulkW ivc Aijhy isriPry Aqy bdmwS ibrqI vwly lokW dIAW POjW KVHIAW kr id`qIAW hn, mOq ijnHW leI ieko iek Drm bx ky rih igAw hY[ izMdgIAW lYxw ijnHW dw Sugl bx igAw hY[ dihSq PYlwauxI ijnHW dw suAwd bx igAw hY[ jdoN mulkW dIAW srkwrW dIAW GtIAw rwjnIqIAW Aqy JUTy ijhy hMkwrI gOrv ADIn kIqIAW jwx vwlIAW kwrvweIAw ApRq`K hox dy bwvjUd vI pRq`K huMdIAW id`sdIAW hn, aus vyly iksy vI smwj ivcoN s`iBAqw, sihxSIlqw Aqy dieAw dy gux ikrn l`igAW dyr nhIN l`gdI[ Bwrq Aqy pwiksqwn ivc QoVHy-QoVHy vkPy bwAd kuJ isriPry lokW vloN mwsUm lokW dy kqlyAwm dIAW jo kwrvweIAW kIqIAW jw rhIAW hn, Asl ivc auh dohW mulkW dIAW srkwrW Aqy srkwrW dI CW hyT pl rhIAW aunHW sur`iKAw eyjMsIAW vloN bwlI hoeI A`g dw hI nqIjw hY[ jo eyjs M IAW swrIAW kwrvweIAW dy bwvjUd iksy vI mn`uKI Adwlq jW ienswP dy itRibaUnl A`gy jvwbdyh nhIN hn[ Bwrq ivc ienHW eyjMsIAW dw sO PIsdI ihMdUkrn ho cu`ikAw hY Aqy pwiksqwn ivc ienHW dw bhuq nIvIN p`Dr qk ieslwmIkrn ho cu`ikAw hY[ dovyN iDrW Awpxy Awp ƒ bwkI swirAW nwloN dovW mulkW dy Asl mwlk smJ rhIAW hn[ srkwrW, lok, Adwlq, smwj, siBAqw, pVHweI, dieAw, sihxSIlqw sB kuJ ƒ ieh j`uqI dI nok ’qy r`KdIAW hn[ iesy leI kOmWqrI qOr ’qy mh`qvpUrn hr mOky ’qy dovW mulkW ivc kqlyAwm vwprdy hn[ mwrc 2001 ivc C`qI isMGpurw ivc ienHW lokW ny 35 inrdoS is`KW dI blI lY leI, aus pwp ƒ Cupwaux leI pMj hor nwgirk kql kr id`qy gey[ pMj nwgirkW dy kql dI qW AdwlqI jWc ho rhI hY pr 35 is`KW dy kql
ihMdU A`qvwdI sMgTnW dw h`Q gujrwq bYst bykrI muk`dmy ivc Aihm BUimkw inBwaux vwlI smwj syvI qISqw SIqlvwV dw kihxw hY, “AijhI (ijvyN smJOqw AYkspRYs ivc A`g l`gx dI Gtnw) iksy vI Gtnw dy bwAd swfIAW KuPIAw Aqy jWc eyjMsIAW qurMq ies nqIjy au~qy ikvyN phuMc jWdIAW hn ik ies dy ip`Cy AweI.AYs.AweI. jW jyhwdI AwqMkvwd hI hY? sMBv hY ik ies ivsPot ivc aunHW dw h`Q hovy, pr jWc pUrI hoey bgYr ies dwAvy dI scweI ’qy ikvyN ivSvws kIqw jwvy[ Bwrq pwiksqwn dosqI Aqy ihMdU musilm eykqw dy ivroDI donW dySW ivc hn, ies leI pUrI jWc kIqy bgYr iksy vI A`qvwdI ihMdU sMgTn ƒ klIn ict dy ky swfIAW eyjMsIAW jWc dw iek drvwzw qW pihlW hI bMd kr idMdIAW hn, qW iPr ivSvws Xogqw ik`Qy rih jWdI hY[ SIqlvwV dy muqwbk jWc eyjMsIAW ƒ nhIN Bu`lxw cwhIdw ik mhWrwStr dy nWdyV Sihr ivc ipCly swl ApRYl ivc bMb bxwauNdy hoey do jxy mwry gey sn, aunHW dw sbMD bjrMg dl nwl sI[ aunHW dy iek zKmI swQI qoN ieh rwz Ku`ilHAw sI ik nWdyV Aqy AOrMgwbwd dy ivcwry prpny dI msijd ivc Dmwkw krn dI aunHW dI Xojnw sI[ ies qoN pihlW goDrw kWf dy bwAd gujrwq ivc Xojnwb`D kqlyAwm ihMdU A`qvwdIAW dI kwrgujwrI dw audwhrx hY[ pwiksqwn dy pRis`D p`qrkwr APzl b`t vI ies Dmwky ivc ihMdU A`qvwdI sMgTnW dw h`Q hox dw S`k pRgtwauNdw hY[ AwqMkvwdI mwmilAW dI jWc nwl juVI iek pwiksqwnI AiDkwrI ƒ vI ieh sMdyh hY ikauNik ies ivc musilm Aqy pwiksqwnI nwgirk izAwdw mwry gey sn[ ies qoN ielwvw BwrqI jWc AiDkwrIAW ny pwiksqwnI jWc eyjMsIAW nwl hwly qk koeI vI sihXog nhIN kIqw[ nirMdr B`lw dI nhIN[ AdwlqW ƒ ieh lok it`c jwxdy hn[ ikauNik ieh mulk dy mwlk hn[ muMbeI dIAW ryl g`fIAW ivc vI audoN bMb Dmwky hoey jdoN dovW mulkW dIAW srkwrW Awpxy sbMDW ƒ in`Gy bxw rhIAW sn[ pwiksqwn ivc vI Aijhy rwjnIqk kqlW dw iek pUrw ieiqhws hY[ AsIN isrP zulPkwr AlI Bu`to dy kql ƒ hI jwxdy hW pr Syr muhMmd mrI Aqy nvwb noryz Kwn Aqy ausdy s`q pu`qrW dy rwjsI kql hMkwr ivc bdly ieslwmI gOrv dI hI gwQw hn[ pwxIpq lwgy hoey Dmwky pwiksqwn dy ivdyS mMqrI dy Bwrq Awaux qoN pihlW hoey hn[ BwrqIAW mIfIAw dw sm`ucw rol vI ies sMdrB ivc S`kI bixAw hoieAw hY auh hr g`l Aqy Gtnw dI prK BwrqI rwStrvwd dIAW qMg vlgxW ivc rihky hI krdw hY[ AmrIkI p`qrkwr Symor hrS vWg BwrqI p`qrkwrW ivc hwly qk jwrj buS Aqy sI.AweI.ey. dI klwsIPweIf jwxkwrI hwsl krn dI Bu`K Aqy pySyvwr Xogqw pYdw nhIN is`K Shwdq [ 17 [ mwrc, 2007
hoeI[ Bwrq Aqy pwiksqwn dI iezrweIl vrgy jMgbwz mulk nwl vDdI nyVqw iksy cMgy Biv`K dI lKwiek nhIN hY[ b`icAW Aqy bzurgW ƒ kql krky bhwdrI dy jSn mnw rhI iezwrwielI ibrqI jy Bwrq Aqy pwiksqwn ivc Awpxy pMjy PYlwaux ivc kwmXwb ho jWdI hY qW mwsUm lokW Aqy dwinSvrW dy l`KW XqnW A`gy vI AsIN kuJ nhIN kr skWgy[ aus siQqI ivc dihSq dy prCwvyN mnu`Kqw dy iek v`fy ih`sy auqy PYl jwxgy Aqy hr Awey idn kdy lwhOr bMb Ptxgy Aqy kdI id`lI ivc[ dihSq kdy bMbeI ivc PYlygI Aqy kdy ieslwmwbwd ivc[ dihSq dy ienHW vDdy pRCwivAW ƒ rokx leI siBAk smwj ƒ mzbUq krn dI loV hY Aqy jo sMsQwvW Awpxy Awp ƒ mulkW dy mwlk smJ bYTIAW hn, aunHW ƒ n`Q pw ky lokW A`gy jvwbdyh krn dI loV hY[ qW hI ies v`sdI r`sdI dunIAW ƒ dihSq dy PYldy pRCwivAW qoN mukq r`iKAw jw skygw[ 0
pwiksqwn dw drd smJOqw AYkspRYs au~pr hmly qoN bwAd Bwrq srkwr dw rv`eIAw Aqy srkwrI APsrW dw ivvhwr sMvydnSIlqw Aqy mnu`KI BwvnwvW qoN korw ids irhw hY[ ies hwdsy ivc ikauNik izAwdwqr pwiksqwnI nwgirk hI mwry gey sn, ies leI hwdsy dy pIVq lokW ƒ rwhq dyx, hwdsy dI jWc pVqwl Aqy sbMiDq doSIAW ƒ PVky szwvW dyx dy mwmly ivc Bwrq srkwr Aqy aus dy AiDkwrI idRVHqw nhIN idKw rhy[ ienswP dw qkwjw ieh vI mMg krdw hY ik ies hwdsy nwl sbMiDq kys ƒ pwiksqwn dI iksy Adwlq ivc clwieAw jwvy[ ies nwl dovNy dySW AMdr pYdw ho rhI byivSvwsI ƒ G`t krn dw mOkw imlygw[ Bwrq srkwr ƒ cwhIdw hY ik auh ies sbMD ivc pihlkdmI lvy, qW jo pwiksqwn dy lok iek rwhq mihsUs kr skx[ ies hwdsy ip`CNo pwiksqwn dw rv`eIAw byhd ` sMqiu lq Aqy dosqwnw ids irhw hY[ pwiksqwn srkwr dI ies g`lNo vI pRSs M w krnI bxdI hY ik aus ny ies Gtnw ƒ BVkwaU rMgq dyx dI koiSS nhIN kIqI[ pwiksqwn srkwr vloN Bwrq nwl dosqI dI pRIikRAw jwrI r`Kx dy AYlwn ƒ vI kOmWqrI BweIcwry ivc kwPI pRSs M w hwisl ho rhI hY[
ies hwdsy ƒ lY ky pwiksqwn dy lokW AMdr kwPI roS Aqy gu`sw hY[ aunHW dw doS hY ik Bwrq srkwr dI Sih Aqy iF`l kwrn mulk AMdr bYTy k`tVpMQIAW ny inrdoS pwiksqwnI SihrIAW ƒ mOq dy Gwt auqwirAw hY[ pwiksqwn dw drd ieh hY ik ies hwdsy dI jWc pVqwl Aqy sbMiDq doSIAW iKlwP kwrvweI ƒ lY ky Bwrq srkwr aus ƒ Brosy ivc nhIN lY rhI[ Bwrq vloN ies hwdsy dI pVqwl ƒ pUrI qrHW gupq r`iKAw jw irhw hY[ kOmWqrI kUtnIqI ies g`l dI mMg krdI sI ik ies hwdsy dI pVqwl Aqy sbMiDq doSIAW iKlwP kwrvweI dovyN mulkW vloN rl iml ky kIqI jWdI[ ies hwdsy ivc ikauNik Bwrq srkwr dI BUimkw vI S`k dy Gyry ivc hY ies leI ieh zrUrI bx jWdw hY ik hwdsy dI jWc pVqwl dovyN dyS r`l iml ky krn[ ies hwdsy dw s`c qd hI bwhr Aw skdw hY jykr dovyN dyS sWJy qOr ’qy inrp`K Aqy Awzwd pVqwl eyjMsI ƒ ieh kMm sONpdy hn[ ies smyN hwdsy dI jWc pVqwl dw kMm aunHW APsrW kol hY ijnHW dI AwpxI BrosyXogqw hI kwPI S`kI rhI hY ikauNik ieh hwdsw iek kOmWqrI AprwD hY ies leI ies dI pVqwl GrylU p`Dr ’qy kIqI jwxI iksy vI qrHW jwiez nhIN[ pqw nhIN auh ikhVy kwrn hn ijnHW ƒ swhmxy r`K ky Bwrq srkwr ny ies mwmly ivc pwiksqwn qoN sihXog lYxw Xog nhIN smiJAw[ ies g`l ƒ lY ky pwiksqwn srkwr Aqy lok kwPI iPkrmMd vI hn[ pwiksqwn dy ryl mMqrI jnwb SyK rSId Aihmd Aqy ivdyS mMqrI jnwb KurSId mihmUd ksUrI vI ies mwmly ivc AwpxIAW BwvnwvW pRgt kr cu`ky hn[ aunHW dw sp`St qOr ’qy doS hY ik ies hwdsy ipCoN BwrqI AiDkwrIAW dw vqIrw qwlmyl vwlw nhIN hY[ ieh g`l kuJ h`d qk s`c vI hY ik BwrqI AiDkwrIAW dw iek ih`sw iPrkU sMkIrxqw dw iSkwr hY[ iPrkU jihnIAq vwly ieh APsr pwiksqwnI nwgirkW ƒ mnu`K qk qs`vr nhIN krdy[ Aijhy APsrW qoN iksy vI kImq ’qy ienswP dI Aws nhIN r`KI jw skdI[ smJOqw AYkspRYs ’qy hmlw koeI swDwrx Gtnw nhIN hY[ dovyN dySW drimAwn Amn Aqy dosqI leI ieh zrUrI hY ik ies inMdxXog kwrvweI dI inrp`K jWc krky sbMiDq doSIAW ƒ krVI qoN krVI szw dw pRbMD kIqw jwvy[ ies sbMD ivc dovyN dySW ƒ AwpsI ivSvws pYdw krnw hovygw[ ivSvws pYdw krn leI ieh zrUrI hY ik Bwrq srkwr hwdsy dI pVqwl dy kMm ’c pwiksqwnI AiDkwrIAW ƒ vI Swiml kry[ ienswP dw qkwjw ieh vI mMg krdw hY ik ies hwdsy nwl sbMiDq kys ƒ pwiksqwn dI iksy Adwlq ivc clwieAw jwvy[ ies nwl dovyN dySW AMdr pYdw ho rhI byivSvwsI ƒ G`t krn dw mOkw imlygw[ Bwrq srkwr ƒ cwhIdw hY ik auh ies sbMD ivc pihlkdmI lvy, qW jo pwiksqwn dy lok iek rwhq mihsUs kr skx[ ies hwdsy ip`CoN pwiksqwn dw rv`eIAw byh`d sMquilq Aqy dosqwnw ids irhw hY[ pwiksqwn srkwr dI ies g`loN vI pRSMsw krnI bxdI hY ik aus ny ies Gtnw ƒ BVkwaU rMgq dyx dI koiSS nhIN kIqI[ pwiksqwn srkwr vloN Bwrq nwl dosqI dI pRIikRAw jwrI r`Kx dy AYlwn ƒ vI kOmWqrI BweIcwry ivc kwPI pRSMsw hwisl ho rhI hY[ Bwrq ƒ cwhIdw hY ik auh pwiksqwn dy ies rv`eIey qoN lwB auTwvy Aqy ies sbMD ivc POrI qOr ’qy zrUrI kdm cu`ky[ ihMsw dIAW GtnwvW Bwrq Aqy pwiksqwn ivc dovyN pwsy hI ho rhIAW hn[ ies leI iek dUsry dyS ƒ doSI Tihrwauxw TIk nhIN[ auNJ ieh g`l p`kI hY ik dovyN dySW ivc ho rhIAW dihSqvwdI GtnwvW leI koeI qIsrw mulk zuMmyvwr nhIN hY, nw hI iksy qIsry mulk ƒ AijhIAW GtnwvW krwaux dw koeI lwB ho skdw hY[ ies leI dovyN dySW ƒ Awpxy-Awpxy AMdr Jwq mwrnI cwhIdI hY[ ihMsw dI ieh lihr iksy vI dyS dy ihq ivc nhIN hY[ ies dopwsI ihMsw ƒ rokx leI dohW dySW ƒ AwpsI qwlmyl vDwaux dI loV hY[ 0 is`K Shwdq [ 18 [ mwrc, 2007
kI hrbyAMq isMG ny jwAlI srtIiPkyt dy ky SRomxI kmytI dI nOkrI leI? SRomxI kmytI dy sk`qr hrbyAMq isMG, jo mOjUdw pRDwn s. Avqwr isMG m`kV dy pI.ey. vI hn, auqy jwAlI srtIiPkyt nwl nOkrI pRwpq krn dw doS hY[ ies doS hyT aus ƒ mrhUm j`Qd y wr gurcrn isMG tOhVw dI pRDwngI smyN nOkrI qoN brKwsq kIqw igAw sI Aqy 25 hzwr rupY zurmwnw vI kIqw igAw sI[ jQydwr tOhVw dy cVHweI kr jwx ipCoN auh s. pRkwS isMG bwdl dy ASIrvwd nwl bhwl ho gey Aqy hux mOjUdw pRDwn Avqwr isMG m`kV ny aus nUM iek swl dI AYkstYnSn dy id`qI hY[ jwAlI srtIiPkyt dw doS Zlq hY jW TIk, ies bwry mwmlw is`K gurduAwrw jufISl kimSn kol hY[ pqw nhIN iks kwrn kimSn ies dw PYslw nhIN kr irhw[ kimSn ikMnw ku in`fr qy inrp`K hY, ies kys dw PYslw hI d`sygw[ AsIN qW ies kys bwry g`l hI kr skdy hW[ hrbyAMq isMG, jo qrn qwrn dy rihx vwly hn, 5 jnvrI 1968 nUM SRomxI kmytI ivc bqOr klrk BrqI hoey[ aunHW dI “prsnl PweIl” ivc sPw do ’qy jo srtIPIkyt dI AtYstf kwpI lgI hoeI hY, ausdw rol nMbr 134130 hY Aqy sIrIAl nM: 2210 hY Aqy pMjwb XUnIvristI cMfIgVH vloN 1 sqMbr 1989 nUM fuplIkyt srtIiPkyt jwrI hoieAw hY[ aus ƒ ipRMsIpl hrdyv isMG sRI gurU rwmdws sInIAr sYkMfrI skUl cwtIivMf gyt, AMimRqsr vloN
imqI 26.10.1998 nUM AtYst kIqw igAw hY (ieh skUl SRomxI kmytI dy pRbMD ADIn hI cl irhw hY)[ ieh AtYstf kwpI s. hrbyAMq isMG spu`qr s. srdUl isMG jnm qwrIK 5.1.1949 vloN sRI gurU Arjn dyv Kwlsw hwier AYNf byisk tryinMg skUl qrn qwrn (AMimRqsr
SRomxI kmytI dy pRDwn Avqwr isMG m`kV dy kwrjkwl dOrwn hrbyAMq isMG ƒ sspYNf hoey dOrwn dI fyF swl dI qnKwh vI dy id`qI Aqy nOkrI ’qy vI hrbyAMq isMG AwpxI ifautI inBwA irhw hY jdik m`kV swihb ƒ cwhIdw sI ik auh jwAlswzI krn bdly hrbyAMq isMG dw kys puils ƒ idMdw pr Aijhw nhIN hoieAw ikauNik au~proN m`kV swihb ƒ AwdyS nhIN hoey[ rwhIN mwrc 1967 ivc hoeI pRIiKAw ivcoN swieMs gru`p ivc 390 nMbr lY ky hwier sYkMfrI pwrt-1 SRomxI kmytI mYNbr ivc pws hox dw hY[ bldyv isMG AYm.ey. ijs ny Awpxy swQIAW dI mdd nwl hrbyAMq isMG dy jwAlI srtIiPkyt ƒ AslI bxw id`qw hY[ ikhw jWdw hY jdo N au h ienku A wrI dIAW qrIkW dOrwn XU.pI. jwx dI g`l krdw hY qW aus vyly auh Awp AMimRqsr dy Qwxy ivc iek nyqrhIx rwgI dI pqnI nwl bdqmIzI krn bdly rwzInwmy dy c`kr ivc hwjrI lvw irhw sI[
aunHW vloN aus smyN jo srtIiPkyt dI AtYstf kwpI id`qI geI, auh sPw do auqy lgI hY, ijs Anuswr aunHW sRI gurU Arjn dyv Kwlsw hwier sYkMfrI AYNf byisk tryinMg skUl qrnqwrn qoN hwier sYkMfrI Bwg pihlw dw pMjwb XUnIvristI, cMfIgVH vloN ilAw iemiqhwn mwrc 1967 dOrwn rol nMbr 134130 Anuswr pws kIqw[ ies is`K Shwdq [ 19 [ mwrc, 2007
SRomxI kmytI dy sk`qr s. hrbyAMq isMG srtIiPkyt Anuswr aunHW dI jnm qwrIK 5.1.1949 hY[ aunHW nwl hI pVHy iksy swQI ny swl 2003 dOrwn j`Qydwr tOhVw dI pRDwngI smyN gupq irport kIqI ik hrbyAMq isMG dI jnm qwrIK jo srtIPIkyt auqy drj hY, Zlq hY[ ies leI BweI mihMdr isMG mIq sk`qr nUM jWc krn leI ikhw igAw[ aunHW pM j wb XU n IvristI cMfIgVH qoN jdoN ies bwry pqw kIqw qW pqw l` g w ik ro l nM b r 134130 rol nMbr nwl vIr isMG puq ` r krqwr isMG ny aukq iemiqhwn pws kIqw qy aus dI jnm qwrIK 7.4.1949 hY[ AMiqRMg kmytI ny Apxw mqw nMbr 1251 imqI 15.9.2003 Anuswr j`Qydwr suKdyv isMG BOr, s. prqwp isMG AYfvokyt Aqy s. jgjIq isMG AYfvokyt, mYNbrwn AMiqRMg kmytI auqy AwDwrq jWc kmytI giTq kIqI, ijs dI pVqwlIAw irport hyT ilKy Anuswr hY:“AMiqRMg kmytI dy mqw nMbr 1251 imqI 15.9.2003 rwhIN s. hrbyAq M isMG sk`qr dPw85…… ... ies leI sb-kmytI ies is`ty auqy p`ujI hY ik s. hrbyAMq isMG nUM bwr bwr ilKx dy bwvjUd vI aunHW ny Awpxy apr l`gy ielzwm nUM JUTw swbq krn leI koeI dsqwvyz jW sbUq pyS nhIN kIqw pRMqU sbMDq dI prsnl PweIl ivc l`gy srtIiPkyt dI GoK pVqwl krn auprMq ieh g`l swhmxy AweI hY ik ieh srtIiPkyt jo sbMDq dI prsnl PweIl ivc s&w nMbr 2 ivc drj hY, iblkul JUTw
SRomxI kmytI dy sk`qr s. hrbyAMq isMG dy jwAlI srtIiPkyt Aqy ienkuAwrI dIAW kuJ nklW hyTW id`qIAW jw rhIAW hn
hrbyAMq isMG vloN pyS kIqw igAw hwier sYkMfrI dw srtIiPkyt, dUjy pwsy borf vloN ies srtIiPkyt bwry ByjI geI irport, ijs Anuswr ies rol nMbr ’qy pws hox vwly ividAwrQI dw nW bIr isMG pu`qr s. krqwr isMG hY nw ik hrbyAMq isMG pu`qr srdUl isMG[
SRomxI kmytI dy sk`qr hrbyAMq isMG vloN dUjw srtIiPkyt ihMdI swihq sMmyln pRXwg (ihMdI XUnIvristI) dw pyS kIqw igAw ieh srtIiPkyt vI jwAlI inkilAw[ hrbyAMq isMG vloN aupr drswey gey srtIiPkyt dI jdoN SRomxI kmytI ny ienkuAwrI krvweI qW aus Anuswr ies rol nMbr ’qy pRIiKAw dyx vwlw ividAwrQI ivktorIAw A`bwsI pu`qr gulwm musqPw A`bws drswieAw igAw hY[ swbq hoieAw hY[ ies leI sb-kmytI SRomxI gurduAwrw pRbD M k kmytI nUM DoKw dyx, Zlq FMg nwl AwpxI ividAk Xogqw drsw ky nOkrI
pRwpq krn Aqy smyN-smyN qr`kIAW lYx Aqy hor shUlqW njwiez qOr ’qy pRwpq krn leI s. hrbyAq M isMG nUM doSI smJdI hY[ s. hrbyAq M is`K Shwdq [ 20 [ mwrc, 2007
isMG nUM jwAlswzI krky SRm o xI gurduAwrw pRbD M k kmytI dy mwx siqkwr qy ruqby ƒ BwrI hwnI phuMcweI hY[
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI AMiqRMg kmytI vloN pws kIqy gey mqy dI kwpI, ijs ivc hrbyAMq isMG ƒ jwAlI srtIiPkyt dy doS ivc nOkrI qoN brqrP kIqw igAw Aqy 25,000 rup`eIAw zurmwnw kIqw igAw pr bwAd ivc ies mqy ƒ r`dI dI tokrI ivc su`tidAW SRomxI kmytI dy kwiedy-kwƒnW ƒ nkwridAW hrbyAMq isMG ƒ iPr nOkrI ’qy r`K ilAw igAw[ ies leI sb-kmytI isPwirS krdI hY ik sbMDq nUM qurMq hI nOkrI qoN muA`ql kr ky ies ivruD inXmW Anuswr s^q qoN s^q kwrvweI hoxI cwhIdI hY qW ik A`gy vwsqy koeI mulwzm SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vrgy Dwrimk Adwry nwl DoKw krn dI ihMmq nw kr sky[” “aukq irport pVHn qy suxn auprMq hwzr mYNbr swihbwn vloN srb sMmqI nwl pyS hox ’qy pRvwn hoieAw ik aukq pVqwlIAw irport pRvwn kridAW s. hrbyAq M isMG sk`qr dPw-85 SRomxI kmytI nUM srivs qoN muA`ql kIqw jwdw hY[ sk`qr, SRomxI kmytI ienHW nUM AYL.ey.jI. SRm o xI kmytI rwhIN cwrjSIt iqAwr krvw ky dyx[ s. hrbyAMq isMG nUM 3 PrvrI 2004 nUM brKwSq kIqw igAw, auprMq aunHW dI QW s. dlmyG isMG nUM sk`qr bxwieAw igAw[ j`Qd y wr tOhVw dy qur jwx ipCoN s. AlivMdrpwl isMG pKoky, jo qrn qwrn dy hI rihx vwly hn,
kwrjkwrI pRDwn bxy[ aunHW nUM hrbyAMq isMG ny Awpxw jo srtIiPkyt id`qw auh ihMdI swihqX smyln, pirAwg dw pRQmy dw “AsQweI” (AwrzI) srtIPIkyt hY[ sUqrW Anuswr ieh srtIiPkyt auqrwKMf dy iek is`K lIfr ny lY ky id`qw hY)[ ieh srtIiPkyt mYtRk dy brwbr hY jW nhIN, bwry pqw lgwaux leI s. pKoky ny s. isMgwrw isMG lohIAW qy s. bldyv isMG AYm.ey. mYNbrwn SRomxI kmytI auqy ADwirq iek sb-kmy t I bxweI, ijs ny ApxI irport…9.2004 nUM idqI[ aus irport dI rOSnI ivc s. lohIAW, bldyv isMG AYm.ey., s. hrsuirMdr isMG ig`l, s. sUbw isMG dbvwlw qy s. suKivMdr isMG Jbwl auqy ADwirq iek hor sb-kmytI bxweI geI ijs ny “s. hrbyAq M isMG dI idAwnqdwrI, lMbI qy bydwZ srivs nUM mu`K r`KidAw hoieAW ies nUM gurduAwrw srivs ivc qwrIK muAql qoN bwie`zq bhwl krn” dI isPwirs kIqI[ ies auprMq s. hrbyAMq isMG nUM bIbI jgIr kOr dy kwrjkwl dOrwn aukq sb-kmytI dI isPwirS auqy meI 2005 dOrwn bhwl kIqw igAw[ aunWH nUM AYfjst is`K Shwdq [ 21 [ mwrc, 2007
krn leI s. virAwm isMG qy s. rGbIr isMG smyq cwr sk`qr bxwey gey[ s. rGbIr isMG sk`qr ny Alwhwbwd vwly sMsQwn nUM p`qr iliKAw qW aunHW Apxy p`qr nMbr… imqI 4.12.06 rwhIN d`isAw ik aukq srtIiPkyt iksy ivktorIAw A`bwsI puq ` r gulwm musqPw A`bws dw hY[ ijs dw Bwv hY ik ieh srtIiPkyt vI jwAlI hY[ jy Ajyhw hY qW s. hrbyAMq isMG ny SRomxI kmytI nUM dUsrI vwrI DoKw idqw hY[ BweI mihMdr isMG mIq sk`qr, jo bVy hI iemwndwr AiDkwrI hn Aqy ijnHW ny s. hrbyAMq isMG dy srtIiPkyt bwry jWc kr ky d`isAw sI ik srtIiPkyt jwAlI hY, ƒ s. hrbyAMq isMG qy s. Avqwr isMG m`kV ny Ku`fy-lweIn lgwieAw hoieAw hY[ hYrwnI vwlI g`l ieh hY ik sk`qr vrgy auc qy mh`qvpUrn Ahudy vwly ivAkqI auqy ieqny gMBIr doS l`g rhy hn, SRomxI kmytI ieh kys puils nUM ikauN nhIN dy idMdI? 0
^wlsweI jwhojlwl dw pRqIk ho l w-mh` l w rUhwnI hn[ ijvyN srd ru`q ivc h`fW ƒ Twrn vwlI TMf pYNdI hY auprMq bsMq dy Awgmn nwl srIr ƒ in`G mihsUs huMdw hY auvyN hI pRBU pRym ivc iB`jy jigAwsU ƒ jdoN pRBU dy nwm dy ipAwr Aqy bKiSS dw in`G pRwpq huMdw hY qW sMswrI duKW Aqy ivcwrW qoN Cutkwrw iml ky jIvn ivc pRBU bKiSS dI bsMq dw AwrMB huMdw hY[ Aijhw jigAwsU iPr duinAwvI holI dy ic`kV ivc inkl ky gurmiq dI holI ivc msq ho jWdw hY[ gur Purmwx hY: dyv] gurbKS isMG ^wlsw au~qrI Bwrq dw ihmwilAw dy nwl lgdw mYdwnI ielwkw ijs ivc pMjwb vI Swml hY[ swl ivc Cy ru`qW dw Awgmn huMdw hY[ hryk ruq dI AwpxI-AwpxI mh`qqw hY[ pr bsMq ruq dI AwpxI hI mh`qqw hY[ bsMq dw ru`q dw smW mwG mhIny qoN AwrMB ho ky holI qk dw mMinAw jWdw hY[ holI Bwrq dy ihMdUAW dw iek Kws mh`qqw vwlw iqauhwr hY[ Asl ivc ihmwilAw dy pYrW ivc pYNdy mYdwnI ielwikAW ivc kVwky dI TMf pYNdI hY[ bsMq ru`q dy SurU hox nwl ies TMf qoN injwq imlxI SurU huMdI hY[ bsMq ru`q dI isKr Bwv holI ƒ TMf iblkul Kwqmy v`l phuMc cu`kI huMdI hY Aqy grmI dI ru`q dw AwrMB mMinAw jWdw hY[ holI ƒ Bwrq dw ihMdU smwj iek dUjy au~pr rMg su`t ky mnwauNdw hY[ keI vwrI iek dUjy au~pr ic`kV Awid vI su`itAw jWdw hY[ bsMq ru`q dOrwn bnspqI au~pr vI KyVw AwauNdw hY[ srHoN Awid dI Psl ƒ Pu`l inkldy hn ijs nwl vwqwvrx ivc KuSbU PYldI hY[ bsMq ru`q dI gurmiq ivc vI bhuq mh`qqw hY[ pr ieh ihMdU-mq qoN iblkul v`KrI iksm dI hY[ gurU gRMQ swihb ivc gurU swihb ny rwg bsMq ƒ Swiml krky ies dI mh`qqw ƒ cwr cMn lwey hn[ pr ies dy Bwv
holI kInI sMq syv] rMg lwgw Aiq lwl
Bwv guris`K dI holI swD sMgq dI syvw hY gurU sMq dI AwigAw Aqy syvw ivc hY ijs qoN mn Aqy qn au~pr gUVHw lwl rMg (pRBU ismrn dw) cVH jWdw hY jo kdy nhIN auqrdw, jdik sMswrI rMgW dw pRBwv QoVH icrw hY[ ieh holI Aqy bsMq ru`q dw gurmiq ivc AiDAwqm Aqy rUhwnI p`K hY[ pr ies dw is`KI jwho jlwl Aqy sUrbIrqw nwl vI gihrw sbMD hY[ jo ik is`KI dI cVHdI klw dw pRqIk ho in`bVdw hY[ AnykW mhWpurS ny Akwl purK dI BgqI Aqy s`cy Drm dw rwh lokW ƒ idKwaux dI koiSS kIqI pr vkq dy QpyiVAW ny aunHW dy rUhwnI sMdyS ƒ iek qrHW nwl rol ky r`K id`qw ikauNik smyN dw pujwrI Aqy bwhmx vrg ieh kdy brdwSq nhIN kr skdw sI ik ausdy pwKMf ƒ koeI vMgwry[ iesy qrHW musilm AwgUAW ijvyN kwjI Aqy jogIAW vloN vI Drm dy nW au~pr pwKMf Aqy lu`t-Ksu`t jwrI sI[ smyN dy hwkmW ny ienHW dIAW cwlW ivc Ps ky iknHW ƒ Awpxy rwj-puroihq inXukq kIqw hoieAw sI[ ijs kwrn ienHW ƒ Drm dy Kyqr ivc cuxOqI dyx vwilAW ƒ zor-zulm dw iSkwr hoxw ipAw ikauNik rwjsI SkqI ienHW puroihqW pwKMfIAW dw p`K pUrdI sI[ ijvyN A`j vI ho irhw hY[ is`K Shwdq [ 22 [ mwrc, 2007
ies kwrn Drm kyvl AKOqI au~c jwqIAW jW rwj mihlW qk sImq kr id`qw igAw[ dyS dw ikrqI vrg Drm qoN mihrUm kr id`qw igAw sI[ ies ikrqI vrg ivcoN pYdw hoey, Bgq kbIr jI, Bgq rvIdws jI, Bgq nwmdyv jI Aqy Bgq DMnw jI ƒ purio hqvwd Aqy rwjsI qwkq dw ivroD J`lxw ipAw[ Bgq kbIr dw kihxw hY:mnu n ifgY qnu kwhy kau frwie] crn kml icqu rihE smwie] rhwau] gMgw kI lhir myrI tutI jMjIr] imRgCwlw pr bYTy kbIr]2] BwvyN ik smyN dI rwjsI Aqy AKOqI Dwrimk qwkq ienHW Bgq swihbwnW ƒ srIrk qOr ’qy Kqm nw kr skI pr ienHW duAwrw d`sI ivcwr Dwrw qkrIbn Kqm kr id`qw igAw[ pr gurmiq ivc BgqI dy nwl-nwl SkqI dw sMklp vI hY[ ijsƒ mIrI-pIrI dw isDWq ikhw jWdw hY[ gurU goibMd isMG jI ny ihMdU vrg dw holI ƒ r`d krky iek nvyN isDWq Aqy iqauhwr ƒ jnm id`qw[ ijsdw nw r`iKAw holw-mh`lw[ ieh iqauhwr is`KW ƒ XuD ` -ividAw dI isKlweI dyx dw iek sunihrI mOkw ho inbiVAw[ is`KW ƒ do dlW ivc vMifAw jWdw iek dl dy isMGW ƒ ic`ty bsqr Aqy dUjy dl ƒ pIly bsqr puAwey jWdy[ dohW ƒ dUjy au~pr hmlw krn leI ikhw jWdw[ pr ies ivc mwrU hiQAwr vrqx dI mnwhI sI[ jyqU dl ƒ gurU swihb snmwinq krdy[ ies qrHW gurU swihb roz rxjIq ngwry au~pr cot lgvwauNdy Aqy isMGW ƒ Xu`D ividAw ivc pRbIn krdy[ gurU swihb Aijhw Drm dI jY jY kwr Aqy duStW pwpIAW ƒ szw dyx krdy sn: jYkwru kIE DrmIAw kw pwpI kau fMfu dIEie]
holy mh`ly ’qy inhMg isMGW vloN AwKrI idn krqb idKwey jWdy hn, ienHW ivc GoV dOVW Aqy g`qkw vI Swml hY[ pr ipCly simAW ’c inhMg isMG vI isAwsI pwrtIAW dy GnyVy cVHy Awpo AwpxI fPlI vjw rhy hn[ bhuqIAW inhMg jQybMdIAW srkwrI qMqr dw ih`sw bx geIAW hn[ ies qrHW gurU nwnk dyv jI dw inrml bhwdr isMGW ny hmySW hI is`K pMQ dy duSmxW pMQ hux gurU goibMd isMG jI dI AgvweI ivc dy dMd K`ty kIqy hn[ pUrI qrHW hiQAwrbMd ho ky ies inrml pMQ hux AsIN holw-mh`lw qW mnwauNdy hW pr leI Kqrw bxn vwilAW leI mYdwny-jMg ivc swfy ivcoN holy-mh`ly dI AslI siprt gwieb jUJ mrn leI iqAwr ho igAw[ ijnHW Bgq huMdI jw rhI hY[ swfy ivcoN bhuqy kyvl mylw swihbwn dI ivcwrDwrw ƒ smyN dy hwkmW Aqy dyKxw hI AnMdpur swihb jWdy hn[ gurU swihb AKOqI DrmIAW ny Kqm kr id`qw sI[ aunHW dI dy ieiqhwsk kwrnwimAW ƒ jwnx dw Xqn bwxI ƒ gurU gRMQ swihb ivc Swiml krky nhIN krdy[ A`j jykr dunIAW ivcoN is`K pMQ gurmiq dw jwmw pihnw ky hmySw leI Amr dI inrwlI hsqI kwiem hY qW ies ivc gurU kr id`qw[ ies rUhwnI ivcwrDwrw dI rwKI swihb vloN holy mh`ly dOrwn isMGW dI jMgI leI gurU goibMd isMG jI Aqy guris`K pUrI qrHW isKlweI dw bhuq v`fw Xogdwn hY[ pr A`j hiQAwrbMd ho ky swhmxy Awey[ ies kdm ny dw is`K nOjvwn Awpxy ivrsy qoN dUr ho irhw ihMdusqwn dw ieiqhws hI bdl ky r`K id`qw[ hY[ ies krky zrUrI hY ik AwnMdpur swihb dI AKOqI au~c jwqIey ihMdU phwVI rwjy gurU swihb DrqI au~pr holw-mh`lw ^wlsweI jwho-jlwl dI ies ienklwbI nwl mnwieAw jwvy[ kdm nwl sihm pr dyKx ivc gey Aqy auh is`KI AwauNdw hY ik inhMg dy rUhwnI kyNdr ƒ isMG jMgI krq`b Kqm krn dIAW idKwaux dI jgHw ivau N qW bxwau x ihMdA U W vWg hI iek l`gy[ pr is`KI dy dUjy au~pr rMg su`t duSmx ihMdU rhy huMdy hn[ ieh phwVI rwijAW ƒ ihMdU holI dw hI hmySw mUh M dI KwxI iek rUp hY[ ieh peI[ gurU swihb swrw kuJ ies dy inrwly Aqy iqauhwr dI v`KrI inrml pM Q ƒ pCwx Aqy jzby AnykW muSkl dw au~pr iek pRSn swhmxw krnw kuJ smW pihlW kuJ pMQk jQybMdIAW Aqy inhMg isMGW ny is`K icMnH bx irhw hY[ ipAw[ isM G W dy pihcwx ƒ vD rhy Kqry iKlwP holy mh`ly ’qy Awvwz bulMd ienHW inhMg isMGW kIqI sI[ aus smyN sMgqW ƒ aunHW ƒ kwPI huMgwrw id`qw sI isrW dy mul ` vI pey dI dyKw-dyKI is`K pr ies kwPly ƒ vI jQybMd nhIN kIqw jw sikAw[ pr gurU swihb dy is`K Shwdq [ 23 [ mwrc, 2007
A`j dw is`K nOjvwn Awpxy ivrsy qoN dUr ho irhw hY[ ies krky zrUrI hY ik AwnMdpur swihb dI DrqI au~pr holw-mh`lw ^wlsweI jwhojlwl nwl mnwieAw jwvy[ pr dyKx ivc AwauNdw hY ik inhMg isMG jMgI krq`b idKwaux dI jgHw ihMdA U W vWg hI iek dUjy au~pr rMg su`t rhy huMdy hn[ ieh ihMdU holI dw hI iek rUp hY[ ieh swrw kuJ ies iqauhwr dI v`KrI pCwx Aqy jzby au~pr iek pRSn icMnH bx irhw hY[ ienHW inhMg isMGW dI dyKw-dyKI is`K nOjvwn Aqy sMgqW vI iek dUjy au~pr rMg pwaux l`gy hn[ SRomxI kmytI ƒ cwhIdw hY ik holy mh`ly dOrwn iek dUjy au~pr rMg pwaux ’qy sKqI nwl pwbMdI lwvy[ ies qrHW is`K jQybMdIAW dI vI ieh izMmyvwrI hY ik auh is`K sMgqW ƒ ies sbMDI jwgrUk krn[ nOjvwn Aqy sMgqW vI iek dUjy au~pr rMg pwaux l`gy hn[ SRomxI kmytI ƒ cwhIdw hY ik holy mh`ly dOrwn iek dUjy au~pr rMg pwaux ’qy sKqI nwl pwbMdI lwvy[ ies qrHW is`K jQybMdIAW dI vI ieh izMmyvwrI hY ik auh is`K sMgqW ƒ ies sbMDI jwgrUk krn[ SRomxI kmytI ƒ cwhIdw hY ik AnMdpur swihb ivc iek tryinMg kyNdr kwiem kry ijQy is`K nOjvwnW ƒ G`to-G`t rvwieqI Xu`D klw dI isKlweI id`qI jwvy[ ies mMqv dI pRwpqI leI cMgy isiKAq inhMg isMGW Aqy irtwier POjIAW dIAW syvwvW leIAW jwx[ A`j is`K kOm AnykW KqirAW dy snmu`K hY aunHW KqirAW dw twkrw holy-mh`ly nwl sbMiDq piv`qr jzby nwl hI kIqw jw skdw hY[ is`K ivroDI qwkqW is`KW dI v`KrI hoNd inAwrI hsqI au~pr hI pRSn-icMnH lw rhIAW hn[ sMG pirvwr QW-QW au~pr k`tV ihMdUAW leI try i nM g kY N p lw ky Bwrq dIAW smU h G`tigxqIAW leI Kqry KVy kr irhw hY[ is`K pMQ vI sMG pirvwr dy inSwny au~pr hY[ ies leI hryk iksy ƒ cuxOqI dw twkrw krn leI iqAwrI dI sKq zrUrq hY[ Aijhw krky AsIN holy mh`ly dy piv`qr jzby nwl juVy rih skWgy[ 0
is`K stUfYNts PYfrySn vloN
gurmiq kYNp lwieAw igAw
qk dy gOrvmeI ieiqhws ’qy is`K kOm ƒ hmySW mwx rhygw[ aunHW ShId BweI AmrIk isMG nwl sbMiDq kuJ ABu`l XwdW dw vI izkr kIqw hY jdoN auh Kwlsw kwlj AMimRqsr ivc AiDAwpk sn[ aunHW ny is`K stUfYNts PYfrySn vrgI ShIdI jQybMdI dw nW vrq ky Aqy ies nUM isDWqhIx AKOqI AwgUAW dw ipClg bxwaux vwly kuJ JolI-Juk AKOqI PYfrySnIAW vl ieSwrw kridAW hoieAw ikhw ik PYfrySn vloN srokwrW nwl juVIAW rwjsI pwrtIAW nUM gurmiq ivcwrDwrw dIAW pihrydwr bxn leI mzbUr krnw cwhIdw hY nw ik aunHW dI cwplUsI krnI cwhIdI hY[
jI dy smucy jIvn sMbMDI kuJ lukvyN pihlUAW niSAW, piqqpuxy Aqy hor smwijk ’qy roSnI pwauNidAW d`isAw ik ikvyN bwbw syK kurIqIAW ivc DsdI jw rhI AjokI nOjvwn PrId jI ny AmIr Kwndwn ivc jnm lY ky qy pIVHI ƒ gurmiq rwh qoN jwxU krvwaux leI aucyrI ividAw pRwpq krky mwieAw qoN inrlyp XqnSIl ividAwrQI jQybMdI is`K stUfYNts rih ky piv`qr, swdw qy sMqoK BirAw jIvn PYfrySn vloN nOjvwnW nUM gurmiq dI nroeI syD bqIq kIqw Aqy r`b dy s`cy PkIr hox dI pRdwn krwaux, ieiqhws qy ividAw dy shI imswl kwiem kIqI[ dUsry idn dy dUjy sYSn sMklp qoN jwxU krwaux Aqy is`K smwj ’c dOrwn auGy is`K ivdvwn po.R divMdr isMG mohwlI pRcilq krmkwfW qoN cyqMn krwaux ihq iqMn kYNp dy AwKrI SYSn dOrwn is`K buDIjIvI ny Awpxy BwSx ’c ividAk AdwirAW ivc idnW slwnw kyNdrI gurmiq pRo· jgdIS isMG ny Awpxy kYNp 16 qoN 18 PrvrI 2007 mhqvpUrn BwSx dOrwn ijQy ƒ lwieAw igAw[ ieh kYNp prM p rwgq is` K sM s QwvW ieiqhwsk Sihr sulqwnpur (sMprdwvW) Aqy AjokIAW is`K loDI (izlHw kpUrQlw) ivKy (imSnrI) sMsQwvW nwl juVy gurduAwrw sMqGwt swihb auswrU p`KW bwry cwnxw pwieAw ivKy lgwieAw jo ik kwlI auQy ienHW dohW ivc pweIAW vyeIN dy kMfy rmxIk jgHw ’qy jWdIAW FwhU pRikirAwvW nUM siQq hY[ iesy hI pwvn inrp`Kqw nwl aujwgr kIqw[ AsQwn qoN gurU nwnk dyv au n H W vfmu l w su J wA py S jI ny kwlI vyeIN ’c iqMn fw. hrpwl isMG pMnU kYNp dOrwn Awpxy ivcwr ividAwrQIAW nwl sWJy krdy hoey kridAW ikhw ik jy is`K smwj idn Alo p rihx mgro N ny vK-vK vrgW ivc pweIAW audwsIAW dw AwrMB kIqw sI[ jWdIAW kmIAW nUM iqAwg ky Aqy swry vrgW dy pVHweI jWdI ieiqhws dI pVHweI sbMDI doSW ies kYNp 'c pMjwb Br coN v`K-v`K PYfrySn auswrU p`KW nUM Awps ’c imlw idqw jwvy qW Aqy mwpdMfW bwry APsos jwhr kridAW ikhw AwgUAW, mYNbrW Aqy nOjvwn ividAwrQIAW ny iek srb sWJy qy sMquilq is`K smwj dI ik ijhVIAW ieiqhws dy islybs dIAW pusqkW BrvIN SmUlIAq kIqI[ ies kYNp dI invyklI isrjxw vl viDAw jw skdw hY[ ies qoN qoN ividAwrQIAW nUM pVHwieAw jWdw hY, aunHW g`l ieh rhI ik ies kYNp ’c ividAwrQIAW ielwvw aunHW ny mwrksvwdI ivcwrDwrw dy nwl pVHweI krky AYm.ey. dI ifgrI krn qoN dy nwl-nwl ividAwrQxW ny vI vD-cVH ky ipCokV vwlIAW jQybMdIAW vloN gurmiq dI bwAd vI ividAwrQI Awpxy ivrsy ƒ pCwx ihsw ilAw[ qrk dy ADwr ’qy Awpxy FMg nwl kIqI jw nhIN skdy qy ieh g`l nw isrP is`K ieiqhws ies kYNp dy SurUAwqI sYSn ’c sB qoN rhI ivAwiKAw qoN sucyq kridAW ikhw ik bwry hI s`c hY, blik dUjy DrmW bwry vI aunI pihlW BweI mnijMdr isMG PiqhgVH swihb qrk mn`K u dI mnoivigAwnk AvsQw ’qy inrBr hI s`c hY[ aunHW ikhw ik ieiqhws dI ividAw ny PYfrySn dy hux qk dy gOrvmeI ieiqhws hu M d w hY , ijsdw SrDw nwl koeI sMbMD nhIN kyvl AMkiVAW ’qy ADwirq nhIN hoxI cwhIdI auqy sMKp y cwnxw pwieAw[ aus qoN bwAd swbkw hu d M w[ sgoN ivSlySxwqmk vI hoxI cwhIdI hY qW jo PYfrySn AwgU s. pRBSrnbIr isMG ny ‘21vIN ieh ividAw Biv` K dI ivau N qbM d I leI auprokq qoN ielwvw ies kYNp dOrwn sdI ’c is`K nOjvwnW swhmxy drpyS muSiklW’ mwrgdrSn swibq hovy[ ies qoN ielwvw aunHW PYfrySn vloN iek Aihm mqw vI pws kIqw ivSy ’qy Awpxy ivcwr pRgt kridAW ikhw ik ikhw ik hry k mn` u K dw ieko iek au d y S AnM d igAw ijs dy qihq ieh PYslw ilAw ik swihb sRI gurU gRMQ swihb ’c drj bwxI qoN dI pR w pqI hY qy sM q o K vI AnM d dw hI iek PYfrySn is`K ivrwsq nwl juVIAW ieiqhwisk AgvweI pRwpq qy ies ivcly nroey smwj dI ivSwl rU p hY Aqy ieh pR w pqI qW hI ho skdI qy purwqn inSwnIAW dI sWB sMBwl leI ivSyS auswrI kIqI jw skdI hY[ ies qoN ielwvw aunHW hY jy mnu`KI mwniskqw qoN kbzy dI lwlsw Xqn krygI[ kYNp dI smwpqI mOky PYfrySn AwDuink qknwlojI dy durpRBwvW bwry sucyq gu r bwxI qo N sy D lY N idAW Kqm ho v y [ pRDwn BweI prmjIq isMG ny kYNp dOrwn hwzrIAW kridAW ikhw ik Ajoky mnu`KI jIvn ivc Brn vwly v` K -v` K ivdvwnW Aqy smU h kYNp dy AwKrI idn dy pihly sYSn dOrwn ivgVy sMql u n dw pRmK `u kwrn AwDuink qknwlojI ividAwrQIAW dw DMnvwd kIqw[ ies kYNp dOrwn ShId is`K imSnrI kwlj AMimRqsr dy ipRs M Ipl dy v`K-v`K swDnW dI AMnyvwh vrqoN hY[ PYfrySn dI kyNdrI kmytI smyq pMjwb dy swry fw. sUbw isMG ny PYfrySn bwry AwpxIAW ABu`l dUsry idn dy pihly sYSn ivc fw. izilHAW ’coN ividAwrQIAW ny ih`sw ilAw[ XwdW sWJIAW krdy hoey d`isAw ik is`K hrpwl isMG pMnU, muKI Drm AiDAYn ivBwg, stUfYNts PYfrySn dw Awpxy jnm qoN lY ky hux surjIq isMG gopIpur, kpUrQlw pMjwbI XUnIvristI pitAwlw ny bwby SyK PrId is`K Shwdq [ 24 [ mwrc, 2007
Bwg 4
rUsI ienklwb dy Aihm AwgU twskI dI idlcsp kQw
twskI
srkwrI rUsI AKbwr prwvdw ny inkI ijhI Kbr CwpI– ausdy isr iPry cyly vloN twskI dw kql[ ArQI ipCy hjæwrW dw kwPælw quirAw[ sæihr ivcoN, AmIrW dI AwbwdI ivcoN inkl ky mjædUrW dIIAW bsqIAW QwxI lMiGAw[ sVk dy dohIN pwsIN nMgy pYrIN Pty k`pVy pihnI Axigxq mjædUrW ny aus nUM slwm kIqw –sæyr twskI Amr rhy[ swfw twskI ijMædwbwd[ qurq Purq, iksy ny, iek gIq dy bol joV ky guxguxwey[ kvIsærI dy bol duhrw duhrw gwey gey[ drsænw vwsqy pMj idn aus dI ArQI r`KI geI[ iqMn l`K mrdW AOrqW ny AMqm dIdwr kIqy[
cwr swl bwAd twskI dw kQn s`c hoieAw[ nwzIAW ny nwrvy au~pr h`lw bol id`qw[ vzwrq B`j geI qy smuMdr iknwry swho swh hoey mMqrI ieMglYNf ƒ jwx vwlI ikSqI dI aufIk bysbrI nwl krn l`g[y qirvlI ny twskI dw vwk BgOVy swQIAW ƒ suxwieAw[ iPr aus ny inaUXwrk ivKy iek pbilk mIitMg dy nwm sMdyS iliKAw-mYN sbUqW smyq inrp`K pVqwlIAw kimSn A`gy pyS hovWgw qy rUs ivc jo hoieAw qy ho irhw hY aus bwbq sMswr ƒ hkIkq pqw l`gygI[ mYN AYlwn krdw hW ik kimSn mYƒ JUTw mMn ley qW mYN stwln dy PwieirMg skuAYf A`gy Klo jwvWgw[ swry jhwn A`gy myrw ieh AYlwn hY[ pr jy swbq ho igAw ik stwln KUMKwr dirMdw hY qW mYN ieh mMg nhIN krWgw ik PwieirMg skuAf Y A`gy ausƒ KVHw kro[ Awaux vwlIAW pIVIAW aus ƒ durkwrngIAW[ AnMq smyN leI auh klMikq rhygw[ aus leI ieho szw kwPI hY[ myry ivru`D doS lwaux vwly krYmiln ivc bYTy bMidAW dy mUMh au~pr mYN Awpxw AYlwn vgwh mwirAw hY[ hux aunHW dw jvwb aufIk irhW[ pqnI nqwlIAw d`sdI hY, kdI kdI ieh vI huMdw-auh byAMq audwsI ivc kihMdw-iks leI jI irhw hW? mYN mr jWdw qW myrw ipAwrw pu`q srjI qW ijauNdw rihMdw[ ieh Gr dIAW g`lW sn[ jdoN eyNjilkw ny Kq iliKAw ik auh mwsko dy muk`dimAW Aqy kqlW kwrn audws hY qW twskI ny jvwb
id`qw-mnu`K dw audws hoxw kudrqI hY pr qyry vrgI bhwdr AOrq dw audws hoxw mYN ZYr kudrqI smJdW[ Pyr qW qUM hwr geI[ ieiqhws keI qrIikAW nwl AwdmI ƒ imldw hY[ AwdmI ƒ pqw hoxw cwhIdY aus nwl ikvyN imlxw hY[ qUM s`cI hYN, qYƒ jy lgdY ieiqhws qyry qoN glq kMm krvwaux leI qyry ivru`D h`Q cu`kdw hY, qUM aus ivru`D dovyN h`Q cu`k[ suxI myrI g`l? lIg AwP nySnz ny kimSn Qwp id`qw[ aus ieiqhwsk muk`dmy dw jvwb iqAwr krn leI aus ny ies qrHW imhnq kIqI ijvyN ik stwilnvwd sdIAW qk kwiem rhygw[ stwiln ivru`D sdIAW qk dw jvwb ilKxw zrUrI hY[ jwn fy v I dI cy A r ADIn kimSn AwP ienkuAwrI kwiem kr id`qw ijs ny 10 ApRYl 1937 ƒ kMm SurU kIqw[ fyvI ny rUsI rwjdUq Aqy dunIAW dIAW kimaUinst pwrtIAW ƒ Awpxy pRqIin`D Byjx leI ikhw pr kimaUinstW ny kimSn dw bweIkwt kIqw[ fyF mhInw swrw swrw idn bihs huMdI[ irkwrf pyS huMdw[ jrmn ivc rihMdy lovw ƒ ipqw ny bhuq swry ivdvwnW qy lyKkW dy hlPIAw ibAwn iek`Ty krn leI ikhw[ grIbI Aqy vDIk kMm kwrn lovw ibmwrI ivc vI bhuq kMm krdw, iPr vI ipqw dy gu`sy dw iSkwr huMdw[ krws AYgzwmInySn ivc hr svwl dw juAwb twskI TrHmy nwl idMdw[ twl mtol jW DuMdlypx dw svwl hI nhIN sI[ “byAMq ie`zq dyKI, v`fIAW s`tW qy hwrW dw swhmxw hoieAw pr mnu`Kqw dy Swndwr Biv`K ivcoN myrw ivSvws tut ` w nhIN[ is`K Shwdq [ 25 [ mwrc, 2007
fw. hrpwl isMG pMnU muKI Drm AiDAYn ivBwg, pMjwbI XUnIvristI pitAwlw ies ivSvws dI loA GtxI qW kI ies ivc puKqgI, pRV o q H w rldI geI[” kimSn A`gy ieh aus dy AwKrI bol hn[ ausny DMnvwd kIqw qy bYT igAw[ aus dIAW SkqISwlI dlIlW ny kimSn ƒ JMjoV id`qw[ sB dy sB mYNbr dyr qk cu`pcwp bYTy rhy[ jwn fyvI rsmI qOr 'qy AMqm Sbd kihxw cwhuMdw sI, aus ny kyvl iek vwk AwK ky kwrvweI smwpq kIqI-myrw ikhw koeI vI vwk ies sB kuJ dy swhmxy qu`C Aqy hyc hovygw[ qyrW swl bwAd fyvI ny ikhw sImYN Awpxy swhmxy swKSwq s`c Kloqw dyiKAw[ AMgryzI aus leI ivdySI bolI sI pr hr g`l swP huMdI, dlIlW dw hVH ilAwauNdw, koeI hwr iSMgwr nhIN, koeI Fwl qlvwr nhIN, pUrn jlOA ivc[ Aij`q Amr s`c[ ieh kihky ik stwln dy iKlwP swizS PVI geI hY, cwr jrnYl kql kr id`qy Aqy 25 hzwr APsr swiebyrIAw ivc su`t id`qy[ dUjI sMswr jMg qoN pihlW POj lMgVI ho geI sI[ ieh v`fw sPwieAw AWqonov qoN krvwieAw qy kMm isry cVHn qoN bwAd aus 'qy vI jwsUs hox dw doS lw ky golI dwg id`qI[ j`lwd vI sur`iKAq nhIN sn[ Xorp ivc KuPIAw puils dy cIP, iegns rIs ƒ hr duKdweI Gtnw dw pqw sI[ A`k ky 18 julweI 1937 ƒ aus ny Awpxy AsqIPy ivc iliKAw-mYN auh iKqwb, 'Awrfr AwP dI rY~f bYnr' jo mYƒ 1928 ivc imilAw sI vI AsqIPy nwl vwps Byjdw hW[ ies ƒ pihnxw myrI Swn dy ault hY[ cwr sqMbr ƒ golIAW nwl ClxI hoeI aus dI lwS pYirs dI iek sVk iknwry peI imlI[ lovw au~pr ApYNfysweIts dw hmlw ho igAw[ AYitnI, aus dw sB qoN BrosyXog im`qr PrWsIsI srkwrI hspqwl iljwx dI QW aus ƒ Coty ijhy hspqwl ivc lY igAw jo iek
rUsI fwktr dw sI[ auQy lovw dw ApRS y n hoieAw qy mOq hoeI[ bwAd ivc pqw l`gw, AYitnI rUsI KuPIAw eyjMsI dw bMdw sI ijsny lovw ƒ hspqwl ivc kql krwieAw[ 16 PrvrI 1938, mOq dy ies idn auh 32 swl dw sI[ mrn qoN mhInw ku pihlW mW ƒ Drvws idMidAW aus ny iliKAw sI-audws nw ho mwmw[ sgoN Sukr kr AsIN rUs qoN bwhr hW[ jy auQy huMdy, kI bxdw? auhI nw, jo srjI nwl hoieAw? twskI ny iliKAw-myry nwl dI swrI pIVHI Kqm kr id`qI hY[ pihlW zwr ny kql kIqy, jlwvqn hoey, kwl ivc qy ibmwrIAW ivc mry, sMswr jMg ivc qbwh hoey[ ienHW swirAW qoN v`D iek`ly stwln ny mwry[ kyvl lovw bicAw sI ijs ny Awpxy mW ipau ƒ audoN dyiKAw sI jdoN AsIN juAwn sW[ auh vI igAw[ zwr dI jylH ivc mYƒ rotI KuAwaux AwauNdw qW jylHrW nwl lV pYNdw sI, jdoN nwl ilAWdIAW ikqwbW auh mYƒ nw dyx idMdy[ ipAwry lovw qUM myry ijmy ieh kMm ikauN mVH igAw hYN ik mYN qyrI SrDWjlI ilKW? hux qyrIAW XwdW ilKxIAW hn bytw jwn[ ipCoN dyr bwd jwky ieh pqw l`gw ik Coty pu`qr srjI nUM PVky qsIhy idqy gey, ibAwn lYx leI ik pwpw ihtlr nwl imilAw hoieAw hY[ aus ny Apxy ipqw dI sæwn dy iKlwP iek A`Kr nhIN boilAw[ cupcwp sæWq ic`q, XoiDAW vwg isdk inBw ky mirAw[ swry pirvwr ivcoN kyvl dohqw, syvw, jæInw dw pu`qr bicAw sI jo lovw qy ausdI pqnI jInI ny Apxy pu`qr vWg pwilAw sI[ jInI dy sMqwn nw hoeI[ auh syvw byty nwl Kusæ rihMdI[ twskI ny jInI nUM ikhw ik swfw dohqw swfy pws Byj dyh[ auh Byjx leI iqAwr nw hoeI[ dyr bwd nwny nUM dohqw Adwlq rwhI' bVI musækl nwl iml sikAw[ twskI dI ilKq ivc XhUdI eIsweI siBAwcwr dIAW audwhrxw dy bVy ipAwry nmUny imldy hn[ ieh dsidAW ik ie`klw stwiln dysæ Bgq rih igAw qy lYinn twskI dy swry purwxy swQI g`dwr kih ky mwr idqy gey, ilKdw hY– XsUdy bwrW cyilAW ivcoN kyvl ie`k jUfw ny gdwrI kIqI sI[ jy ikqy iek`lw g`dwr jUfw s`qw sMBwl skdw qW qwkq sMBwlx swr bwkI igAwrW nUM g`dwr AwK ky sUlI qy tMg idMdw[ lUk vwly 70 vI auh ijauNdy nw Cfdw ik ikqy Byd nw Ku`lH jwvy[ Agsq 1939 ivc stwln ny jrmn rUs
sMDI kr leI ijs bwry 1933 ivc twskI ny lyK ivc iliKAw sI ik ies qoN ibnw stwln leI hor rwh bcygw hI nhIN[ lwl POj swrI mwr idqI hY qW ihtlr nwl sulwh qoN ibnw hor kI ho skdw sI? twskI ilKdw hY PrWsIsI ienklwb dy nwiekW ny brwbrI, AwjæwdI Aqy KusæhwlI dw nwArw id`qw, pr hoieAw kI? ienklwb qW Aw igAw, ienklwb qoN ipCoN audXog nwl pUMjIvwd AwieAw[ ievyN hI AsIN rUsIAW ny nwArw lwieAw sI– smwjvwd[ ienklwb qoN bwd hr ikrqI qwkq ivc ihsydwr hovygw[ pr hoieAw kI? APsrsæwhI ny s`qw sMBwl leI[ mjædUr ijQy sI, auQy dw, auQy[ ienklwb TigAw igAw[ aus ny ikqwb dw nwm hI rYvoilaUsæn ibtryf r`iKAw hY[ audws ho ky AwKdw hY mjædUr bhwdr hY, lV skdw hY, ienklwb ilAw skdw hY[ pr rwj krn dI Xogqw aus ivc nhIN hY[ ieh mwrksvwd dw sB qoN vfw duKWq hY[ cusq clwk AprwDI lok s`qw sMBwl lYNdy hn[ lok julm J`lx leI iPr iqAwr ho jWdy hn[ ieiqhws, mjdUr dy iKlwP hY[ mYN mjædUr dy h`k ivc hW[ jwxidAW hoieAW ik smW blvwn hY, mjædUr nUM Kqrw hY, mY' mjædUr nwl KVHw hW[ mYksIko ivc rihMidAW kwmryf sæqmn qy mkfonlf aus dy pRSMsk qy cyly ho gey[ iek idn sæqmn ny twskI qoN v`K hox dw AYlwn kr idqw[ pRYs` ny pu`iCAw qW twskI boilAw– ieh dovyN bu`DU hn[ dovW ivc ienw ku Prk hY ik mkfonlf susq hY[ mYnUM bydwvw dyx ivc ieh kuJ smW hor lweygw[ ibmwr ho ky ksæt J`l ky lYinn vWg mrn nwloN auh Awqm h`iqAw krnI ibhqr smJdw sI[ ilKdw hY lgdw iehI hY ik mYN Acwnk mr jwvWgw[ sæwied idmwg dI nwVI Ptx nwl[ ieh sOKI mOq hY[ 27 PrvrI 1940 nUM aus ny vsIAq ilK idqI[ iqMn mwrc nUM fwierI ivc ilKdw hY– myrI pqnI ny myry nwl rihMidAW duK Jly[ pr Pyr kI hoieAw? ku`J smW ausny myrI sæwn vI qW dyKI[ nqwsæw ny v`fI bwrI KolH idqI hY ijs nwl myry kmry ivc rosænI Aqy qwjæI hvw dovyN Aw geIAW hn[ hrw suhxw Gwh qy aupr swP nIlw Awkwsæ ikMny suhxy hn[ eynI inrmlqw ivc AwdmI bdI gulwmI Aqy ihMsw ikau' vwV idMdw hY? pUrw AnMd ikauN nhIN lYNdw? jy mYN Aqy nqwsæw dovy iek`Ty mr gey··· [ ieQy auh vwk pUrw nhIN krdw[ sæwiek dohqy bwry kuJ kihxw cwhuMdw hov[y is`K Shwdq [ 26 [ mwrc, 2007
ijvyN twskI nUM mnuKqw dy Bly BivK dI pUrn aumId sI, auvyN stwln nUM Apxy krmW dw nqIjw frw idMdw[ twskI ny rUsIAW dy nwm sMdysæ iliKAw qusIN DoKw Kw gey im`qro[ quhwfy AKbwr JUT bol rhy hn[ quhwfI APsrsæwhI ijhVI quhwfy KUn dI ipAwsI hY qy p`Qr idl vI, ihtlr vrigAW Agy mom vWg pMGr jWdI hY[ qusIN jæwr dy sMgl qoV idqy sn[ hux stwln dw KUnI pMjw pry krnw hovygw[ stwln quhwnUM dsdw hY ik PlwxI QW twskI ny rylvy lweInW aufvw id`qIAW, dUjI QW twskI ny Kwxw ivc hVqwl krvw idqI, qIjI QW twskI ny lwl POj bwgI kr idqI, hspqwlW ivc fwktrW nUM qy KyqW ivc ikswnw nUM twskI ny BVkwieAw[ jy rUs myry kihxy muqwbk c`l irhw hY qw Pyr mYN jlwvqn hoky pnwh leI ivdysæ ivc ikauN bYTw hW qy stwln rwj ikvyN kr irhw hY? ausdy SuBicMqkW nUM Kqrw sI ik ausqy hmlw ho skdw hY ies leI cOksI r`KI hoeI sI qy kuJ sur`iKAw gwrf vI pihrw idMdy sn[ 23 meI nUM swrw idn ilKdw ilKdw Qk ky sæwmI 4 vjy plMG qy lyt igAw[ ausny golIAW dI Awvwjæ suxI[ ausnUM brUd dy DUMeyN dI gMD mihsUs hoeI[ soicAw ik bwhr sæwied myry vwly gwrf koeI jsæn mnw rhy hox[ PwieirMg AMdr vl Awaux lgI qW Cwl mwr ky auh kony ivc Prsæ qy lyt igAw[ nqwsæw aus aup`r Fwl bx ky lyt geI[ lgwqwr golIbwrI huMdI rhI[ dUjy kmry ivco dohqy dI cIk suxweI idqI– nwnw···[ twskI ilKdw hY– dohqy dI cIk vrgI iBAwnk Avwj mYNN jIvn ivc hor nhIN suxI[ swfw dohW dw KUn jm igAw ijvyN[ do sO golIAW c`lIAW[ syvw nUM mwr gey ik lY gey? iPr syvw dy kmry ivc bMb c`lx dw Dmwkw hoieAw[ iek AwdmI ny dohW kmirAW ivc Jwq mwrI[ koeI nhIN idisAw[ ausny soicAw– kMm Piqh ho igAw hY[ dyr qk mOq dI KwmosæI[ ikDr gey sB? bwkI jIA? gwrf? kI swry mwr idqy? dyr bwd syvw dI Awvwjæ AweI– nwnw! ikQy ho? nwnI ny B`j ky j`PI pw leI[ pYr jæKmI ho igAw sI[ mMjy hyT vVky ausny jwn bcweI[ luikAw socdw irhw, nwnw nwnI mr gey hn[ twskI bwhr AwieAw[ hiQAwr rihq gwrf drKqW nwl nUVy pey sn[ aunHW d`isAw– cwr vjy dy krIb puls vrdI ivc vIh hiQAwrbMd bMdy swfy qy Jpty qy hiQAwr Koh
ky AsIN ieQy bMnH idqy[ jWdy hoey twskI dIAW do kwrW vI lY gey[ ieh kwrW ikly vrgy Gr ivc Kqry smyN iqAwr briqAwr r`KIAW jWdIAW sn qy cwbIAW vI ivcy huMdIAW[ A`Dy GMty bwd mYksIko puls dw cIP AwieAw qy mOky dw muAwienw kIqw[ twskI nUM pui` CAw– iksy ’qy S`k? twskI ny ikhw– stwln[ hor kOx? pulIs cIP nUM S`k hoieAw[ l`igAw twskI ny Awpy frwmw rcwieAw hY[ eyfI jbrdsq PwieirMg ivc swry bc gey– ieh ikvyN ho skdY? eyfI durGtnw ipCoN twskI pUrw sæWq hY[ mwmlw sæ`kI lgdw hY[ golIAW dy 72 insæwn qW cIP ny Awp igxy? ausdy Gr duAwly gwrd vDweI qy kMDW hor aucIAw kIqIAW[ auswrI hud M I dyK ky muskwau'idAW twskI ny ikhw– siBAqw ausr rhI hY[ AwdmI qr`kI kr igAY[ jYksn nW dw iek bMdw kdI kdweIN aus nUM imlx AwauNdw, svwl puCdw qy AwpxI ilKq soDx dI bynqI krdw[ twskI Apxy KrgosæW nUM cwrw KuAw irhw sI ik pqnI ny ikhw– jYksn AwieAY[ auh auiTAw qy mihmwn pws clw igAw[ ikhw– qUM A`j TIk nhIN lgdw[ pIlw hoieAw ipAYN[ koeI dvweI bUtI lY BweI[ nqwsæw dsdI hY– dohW nUM kmry ivc ibTw ky mYN Apxy kmry v`l clI geI[ twskI kursI qy bYTw, myjæ qy riKAw mihmwn dw lyK pVHn l`gw[ Ajy pihly pMny aupr JuikAw hoieAw sI ik isr aupr jbrdsq vwr hoieAw[ jYksn ny pUrI qwkq nwl brP qoVn vwlI kuhwVI KopVI ivc mwrI[ twskI ny aucI drdnwk cIk mwrI qy Klo igAw[ jo jo myjæ qy ipAw sI, ikqwbW, pypr– vyt, dvwq, tYlIPon, cuk cuk kwql dy mwrdw irhw[ iPr auh kwql aupr JpitAw qy ausnUM PV ilAw, ausdy h`Q qy buVkw v`iFAw qy aus koloN kuhwVI Koh leI[ kwql ieMnw Gbrw igAw ik dUjw vwr nw kIqw, nw Curw GoNipAw nw irvwlvr ivcoN golI clweI[ jdoN twskI nUM l`gw ik igrn l`gw hW, keI kdm ipCy hitAw[ auh dusæmx dy kdmw ivc nhIN ifgxw cwhuMdw sI[ jæKmI cIqy vWg liVAw[ ieMny nUM nqwlIAw Aqy gwrd AMdr Aw gey qy gwrdW ny kwql nUM PV ilAw[ aus nUM bMdUkW dy b`t mwrn l`gy[ kwql cIikAw qW twskI ny ikhw mwro nw[ mwro nw iehnUM[ ies qoN puC ig`C kro[ nqwsæw dsdI hY KopVI PutI peI sI[ v`fw jæKæm sI[ kI hoieAw? kI hoieAw twskI? aus ny gl duAwly bwhW vl leIAW[ twskI ny ikhw– pihlW qW mYnUM l`gw C`q auqoN koeI cIjæ isr auqy ifg peI hY[ iPr pqw lg igAw qW mY' kwql nUM PiVAw[
iPr ausny Awpxy sYktrI nUM ikhw– jYksn ny[ ausy ny kIqw[ jo hoxw sI ho igAY[ ku`J kdm auh hor ipCy hitAw, iPr Prsæ qy lyt igAw– mYN qYnUM ipAwr krdW nqwsæw[ ieh sæbd pUry swP boly[ nqwsæw ny isr hyT srwxw r`K idqw Aqy jæKm auqy brP[ syvw nUM pry r`KIN[ dUjw vwr krn nUM iqAwr sI jYksn[ mYN krn nIN id`qw[ Apxy sk`qr hnsn nUM ikhw– kMm qmwm[ hnsn ny ikhw– Kws g`l nIN[ TIk ho[ tskI ny ikhw– nw[ AYqkI auh ij`q gey[ bwr bwr nqwsæw dy h`Q auh Apxy bu`lHW q`k iljWdw[ AMgryjæI ivc sk`qr nUM ikhw– nqwsæw dw iDAwn r`KIN[ bVy duK dyKy iehny[ nqwsæw jæwr jæwr roeI[ bwr bwr ausdw jæKm cuMmdI[ kwql ny gwrd nUM d`isAw– eynI jor dI kuhwVI mwrI sI mYnUM XkIn nhIN sI ik iek bol vI ausdw inkl skygw[ mYnUM kI pqw sI auh KVHw ho ky mYnUM PV leygw[ myrI mW aunW ny bMdI bxw r`KI hY[ myrI mW aunHW kol hY[ myry qoN krvwieAw igAw[ fwktr Awaux q`k K`bw pwsw suMn ho igAw sI[ hspqwl iljwx l`gy qW nqwsæw dIAW A`KW A`gy pu`qr novw Aw igAw[ auh roeI– mYN nhIN iljwx dyxw hspqwl[ hspqwl ivc fwktr mwr dyxgy[ twskI ny hOlI dy ky ikhw– nw iljwE auQy mYnUM[ hnsn ny ikhw– mYN nwl jwvWgw[ AwpxI gwrd nWl iljwvWgw[ myrI g`l mMno [ roko nw[ nqwsæw ny ikhw– cMgw[ qyrI mrjI[ myry mrjI krn dy idn kdy dy bIq cuky hn hMsn[ strYcr ’qy ipAw aus ny ikhw myrw sB kuJ nqwsæw dw hY hMsn[ iDAwn r`KIN[ jdoN iljwx l`gy qW gwrd ny ikhw Ajy nhIN[ hor Pors lYky AwE pihlW[ jy rsqy ivc iPr hmlw ho igAw? POrn puls cIP BwrI POrs nwl Aw igAw[ cIP dsdw hY siqkwr Xog bIbI ny sPYd rumwl nwl pqI dw jæKm FikAw hoieAw sI[ dohW hQW ivc lhU nwl coNdw isr PiVAw hoieAw sI[ kyvl isskIAW[ kwql vwsqy vKrI AYNbUlYNs AweI[ A`gy A`gy rsqw swP krn leI pulIs dy motr sweIklW dw kwPlw, ipCy ipCy qyjæI nwl dOVdI swiern vjWdI AYNbUlYNs sVkW nUM cIrdI dOVI[ swh c`l irhw sI[ hyTW Juk ky nqwsæw ny puiCAw– ikvyN ho? auqr imilAw– kuJ TIk hW[ h`Q dw iesæwrw krky sk`qr nUM nyVy bulwieAw– is`K Shwdq [ 27 [ mwrc, 2007
isAwsI kwql hY ieh[ rUs dI KuPIAw kmWfo Pors dw bMdw[ nwjæI vI ho skdw hY– gYstwpo[ dovW ny iml ky vI vwrdwq krvweI ho skdI hY[ vDIk sæ`k rUsIAW aupr hY[ dUjy pwsy kwql AYNbulYNs ivc pulIs nUM Aihm jwxkwrI dy irhw sI[ ies kql ivc nwjæIAW dw koeI h`Q nhIN sI[ hspqwl duAwly BIVW juVn lgIAW[ nqwsæw bolI– ienHW ivc swfy vYrI hoxgy[ swfy dosq ikQy cly gey? hspqwl dI nrs AwpRysæn qoN pihlW isr dI hjwmq krn AweI[ twskI boilAw– k`lH qUM ikhw sI nqwsæw, hjwmq krvw[ lYY ho geI[ iPr sk`qr nUM ikhw– myry AwKrI bol not kr[ hnsn nUM rUsI nhIN AwauNdI sI[ AMgryjIæ ivc ilKwieAw– isAwsI kwql ny mYnUM mOq dy dr aupr pucw idqw hY[ myry kmry ivc Aw ky mwirAw[ mYN h`QopweI kIqI[···· AsIN kmry ivc vVy··· aus ny PrWsIsI AMkVy d`sxy SurU kIqy··· iPr vwr kIqw··· dosqW nUM d`s dyeIN ik swfI Piqh hoeg y I XkInn[ cOQI ieMtrnYsn æ l bulw lYx[ Aprysæn vwsqy nrsW k`pVy auqwrn l`g peIAW qW AKIrlw vsqr auqwrn vyly aus ny shj nwl ikhw– nrsW h`Q nw lwaux[ nqwsæw qUM myrw k`pVw auqwr[ nrsW pry ht geIAW[ nqwsæw ny iPr aus dy bu`lW nwl bu`lH Cuhwey[ ausny cMumx dw jvwb idqw[ ies ipCoN byhosæ ho igAw[ fwktr KopVI dw Awprysæn krn l`gy[ iqMn ieMc fUMGw jæKm sI[ KopVI dIAW h`fIAW tu`t ky idmwg ivc Ds geIAW sn[ bweI GMty auh mOq nwl Guldw irhw pr hosæ nw AweI[ nqwsæw idn rwq h`Q qy h`Q DrI aus v`l eys Aws nwl dyKdI rhI ik auh A`KW Kohlygw[ AwKrI pl bwry dsdI hY, jdoN fwktrW ny aus nUM cu`ikAw aus dw isr moFy qy ltk igAw[ bwhW eys qrHW lmk geIAW ijvyN krws aupr msIhy dIAW lmkIAW hn[ kMifAW dy qwj dI QW isr aupr sPYd p`tI sI[ ichrw sæWq, piv`qr Aqy sÍm Y wx nwl BrpUr[ lgdw sI Apxy Awp nUM huxy sMBwl leygw[ 21 Agsq 1940 nUM sæwm swFy s`q vjy ivdw hoieAw[ fwktrW ny irport ivc iliKAw, ausdw idmwg AswDwrn qOr qy v`fw sI, vjæn do pONf qyrW AONs[ idl Awm nwloN v`fw[ srkwrI rUsI AKbwr prwvdw ny inkI ijhI Kbr CwpI ‘ausdy isr iPry cyly vloN twskI dw kql[’ ArQI ipCy hjæwrW dw kwPælw quirAw[ sæihr ivcoN, AmIrW dI AwbwdI ivcoN inkl ky mjædr U W dIIAW bsqIAW QwxI lMiGAw[ sVk dy dohIN pwsIN nMgy pYrIN Pty k`pVy pihnI Axigxq mjædUrW ny aus nUM slwm kIqw –sæyr
twskI Amr rhy[ swfw twskI ijMædwbwd[ qurq Purq, iksy ny, iek gIq dy bo l jo V ky guxguxwey[ kvIsærI dy bol duhrw duhrw gwey gey[ drsænW vwsqy pMj idn aus dI ArQI r`KI geI[ iqMn l`K mrdW AOrqW ny AMqm dIdwr kIqy[ Gr dy ivhVy ivc kbr aupr sPYd Awieqwkwr sMgmrmr r`K ky aupr lwl JMfw lihrw idqw[ nqwlIAw vIh swl hor ijauNdI rhI[ jdoN auTdI, hr svyr ausdIAW A`KW ivhVy ivc pey sPYd p`Qr v`l GuMmdIAW[ ieshwk ilKdw hY– aus dI ijMdgI koeI prI kQw nhIN[ swfIAW A`KW Agy vwprI ieh vwsqivk Gtnw hY ijhVI im`Q qoN Agy lMG geI[ ihtlr ny iek mIitMg dOrwn PrWs dy rwjdUq rwbrt kolWdry ƒ ikhw-myry swry rwh p`Dr ho gey hn[ hux myry swhmxy sM s wr itk nhIN skdw[ mYN ivjyqw hovWgw[ rwjdUq ny ikhw-jy jMg lmk geI, mzdUrW ikswnW dI dSw ivgVdI geI qW iek sMBwvnw hor vI ho skdI hY-auh hY twskI[ kdI soicAY ik twskI ivjyqw ho skdw hY? ieh vwk sux ky ihtlr ieauN BuVikAw ijvyN TUh M w liVAw hoey qy ikhwSwied-ieh ho skdY[ twskI ny nPy nukswn bwry mYƒ it`pxI nhIN krnI cwhIdI[ jwn fyvI ny TIk ikhw sI-twskI dI g`l suxn ip`CoN koeI vwk bolxw AYNtI klweImYks hY[ twskI dI swKI sux ky guridAwl bl ny ikhw-ieh bMdw pYgMbrW, PirSiqAW ƒ nhIN mMndw sI[ pr kI aus ny iksy pYgMbr qoN G`t kMm kIqw? 0
gurU GrW leI jwrI kIqw pYsw kOx Kw igAw? SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI duAwrw PrzI gurduAwirAW dy nW shwieqw rwSI nirMdrpwl SRm o xI kmytI duAwrw ipMfW dy v`K-v`K gurduAwirAW ƒ id`qI jWdI shwieqw rwSI dy nW ’qy gurU Gr dw Dn Kwx dw iek Srmnwk skYNfl swhmxy AwieAw hY[ SRomxI kmytI duAwrw ipMfW dy v`fI igxqI ivc gurduAwirAW leI AijhI rwSI jwrI krn dw mqw pws kIqw igAw[ pr ieh rwSI ijnHW gurduAwirAW dy nW jwrI kIqI geI, aunWH dw ikqy vjUd hI nhIN[ ijhVy gurduAwry mOjUd vI hn[ aunHW ƒ AijhI koeI shwieqw rwSI imlI hI nhIN[ izkrXo g hY ik kmytI duAwrw AijhI shwieqw rwSI jwrI krn leI keI mqy pws kIqy gey[ SRomxI kmytI dI Drm pRcwr kmytI dI 7 nvMbr 2007 ƒ luiDAwxw dy gurduAwrw AwlmgIr swihb ivc ho e I mIitMg ’c Aijhy 400 dy krIb mqy pws kIqy gey sn[ kmytI dI ies mIitMg dy ley PYsly ies leI vI mh`qqw r`Kdy hn ikauNik kmytI dI AMiqRg kmytI ny 3 nvMbr 2006 ƒ iek Aihm PYslw kr ky kmytI dw jnrl iejlws 25 nvMbr ƒ bulwieAw sI[ 7 nvMbr ƒ luiDAwxw ivKy hoeI Drm pRcwr kmytI dI mIitMg ’c Drm pRcwr kmytI dI mIitMg ’c Drm pRcwr kmytI dy 7 ivcoN iqMn mYNbr hI hwzr hoey sn Aqy ienHW iqMnW mYNbrW ƒ vI pRkwS isMG bwdl vloN ivSyS hdwieqW kr ky 7 nvMbr dI dyr Swm s`idAw is`K Shwdq [ 28 [ mwrc, 2007
igAw sI[ ies kmytI dI kwrvweI vI A^bwrW dIAW surKIAW ies ky bxI sI ikauNik kmytI ny 2 GMty dy krIb c`lI mIitMg ’c 400 dy krIb mqy pws kIqy sn[ ienHW izAwdwqr miqAW ’c v`K-v`K gurduAwirAW qy sMsQwvW ƒ mwiek shwieqw dy hI mqy sn[ Aijhy hI iek mqw nM: 1585 imqI 7 nvMbr 2006 rwhIN Drm pRcwr kmytI ny iek`ly AtwrI ivDwn sBw hlkw ivc pYNdy gurduAwirAW ƒ 11 hzwr rupey pR q I gu r du A wrw shwieqw dyx dI pRvwngI id`qI sI[ Drm pRcwr kmytI dy mqw nM: 1585 ƒ Drm pRcwr dy sk` q r dlmy G isMG ny p`qirkw nM: 40328 imqI 1611-06 rwhIN jwrI kIqw[ mqy ivc sp` S t iliKAw igAw hY ik v`Kv` K gu r du A wrw swihb dI iemwrq leI mtIrIAl, srIAw qy hor smwn dyx dI mM g sxy s. suivMdr isMG dy b lIAW mY N br SRomxI kmytI vloN kIqI isPwrS nwl pyS hox ’qy pRvwn hoieAw ik aukq gurduAwrw swihb ƒ 1100011000 hzwr rupey kyvl shwieqw ‘shwieqw gurduAwrw swihbwn’ vwlI md ivcoN mYNbr swihb SRomxI kmytI dI hwzrI ivc gurduAwrw ieMspYktr rwhIN pRvwngI id`qI jWdI hY[ mqw nM: 1585 imqI 7-11-06 dI KwsIAq ieh hY ik ies mqy ivc 61 gurduAwry Jbwl rof qoN lY ky
jItI rof AtwrI dy iek pwsy dy ipMfW ivKy siQq hn[ ienHW ipMfW ivcly gurduAwirAW ƒ ikMnI shwieqw imlI hY Aqy ienHW gurduAwirAW dI AslIAq hwlq kI hY, ies leI srh`dI ipMf GirMfw, GirMfI, AicMq kot, huiSAwr ngr, Bropwl, cIcw, Bknw Kurd, Bknw klW, klyvwl, gihrI, lhOrI ml, nQUpr u w Awid ipMfW ivc jw ky pqw kIqw jw skdw hY[ srh`dI ipMf GirMfw ivKy bwbw jIvn isMG ShId dy nwm ’qy koeI gurduAwrw hI nhIN hY[ ipMf ivc do gurduAwry hn, ijnHW ivcoN iek j`t BweIcwry nwl sbMDq hY qy dUsrw mzhbI BweIcwry nwl[ ies ipMf ivc 200 dy krIb mzhbI BweIcwry dy Gr hn Aqy aunHW vloN sMgqW qoN kIqI geI augrwhI nwl iqAwr kIqw jw irhw gurduAwrw ‘grIb invwj gurU gRMQ swihb’ 1990 qoN bx irhw hY[ gurduAwry dw pRbMD clwaux leI iek pMj mYNbrI kmytI vI hY[ kmytI mYNbr spSt krdy hn ik SRomxI kmytI ny ies swl ies gurduAwry ƒ koeI vI shwieqw nhIN id`qI[ GirMfy qoN iqMn iklomItr dUr ipMf GirMfI ijs dy gurduAwry ƒ 11000 rupey dI mdd id`qy jwx dI g`l khI geI hY Aqy ijs dI isPwrS SRomxI kmytI mYNbr dyblIAW krdy hn, gurduAwrw nw ho ky iqMn kmirAW dI Ksqw hwl iemwrq hY[ bwhr lohy dw gyt hY jo tu`tw hY, pwxI vwlw nlkw h`QI qoN ibnw, ivhVw k`cw qy ivhVy ivc aujwVy dIAW inSwnIAW[ ipMf dy lok dsdy hn ik ieQy vI kdy gurU gRMQ dw pRkwS huMdw sI lyikn syvw sMBwl nw hox kwrn SRomxI kmytI dI Drm pRcwr kmytI dy Ahudydwr fWgW smyq Awey qy gurU gRMQ swihb ipMf dy v`fy gurduAwry C`f gey[ ies iemwrq ’qy l`gw inSwn swihb vI gwieb hY qy nw mwqr iek jMgwilAw pweIp hI rih igAw hY[ GirMfI qoN clky vyiKAw qW AicMq kot ipMf ’c gurduAwrw mOjUd sI[ gurduAwry dw nwm ShId bwbw jIvn isMG hY[ ies gurduAwry dI rwq ƒ rwKI krn leI Amr isMG nwm dw iek 70 swl dwVHI k`tw bzurg hY Aqy aus dy nwl iek AOrq dlbIro jo ik A`KW qoN vyK nhIN skdI[ gurduAwry qoN pqw lgdw hY ik gurduAwry dy BweI jI svyr Swm hI AwauNdy hn qy aunHW dw Gr ipMf dy AMdr hY[ ipMf AicMq kot dy AMdr hI iek hor gurduAwrw ausr irhw hY jo ik j`t
BweIcwry nwl sbMiDq hY[ iesy gurduAwry ivc mzdUrI kr irhw virAwm isMG, ShId bwbw jIvn isMG dI kmytI dw mYNbr hY[ virAwm isMG spSt kihMdw hY ik ies gurduAwry ƒ kdy vI SRomxI kmytI qoN koeI shwieqw nhIN imlI[ iehI hwl ipMf qropwl, k`lyvwl qy gihrI dw hY[ ijQy kdy vI SRomxI kmytI vloN koeI mdd nhIN id`qI geI[ ipMf huiSAwr ngr ijQy SRomxI kmytI dy pRbMD hyT CyvIN pwqSwhI dw gurduAwrw gurUsr sqlwxI vI hY, dI hwlq vI burI hY[ gursr sqlwxI dw kbzw lYx leI SRomxI kmytI twsk Pors vloN clweI golI nwl do ipMf vwsI vI mwry gey sn[ huiSAwr ngr dy gurduAwrw bwbw jIvn isMG ShId dI syvw ipCly 6 swl qoN c`l rhI hY[ ieQoN dy syvwdwr inhMg qrsym isMG dw kihxw hY ik ies gurduAwry ƒ SRomxI kmytI qoN kdy koeI shwieqw nhIN imlI[ huiSAwr ngr qoN Kwsw vl ƒ jWidAW ipMf cIcw hY[ ieQoN dy gurduAwry ƒ vI SRomxI kmytI vloN pws kIqy mqy Anuswr koeI shwieqw nhIN phuMcI[ iesy qrHW ipMf Bknw Kurd ivKy vI gurduAwrw bwbw jIvn isMG ShId qW hY lyikn kdy SRomxI kmytI ny koeI grWt jW mdd nhIN ByjI[ gurduAwry dy nwm ’qy iqMn kmry hn Aqy jo 50 hzwr dI grWt sRI gulzwr isMG rwxIky ny ipClI vwr id`qI sI aus nwl gRMQI isMG dI irhwieS bxw id`qI geI[ ipMf Bknw klW ivKy kul 7 gurduAwry hn Aqy iek mzhbI is`KW dw gurduAwrw, jo ik bwbw jIvn isMG ShId dy nwm ’qy hY, dy Awly-duAwly gMdy pwxI dI nwlI vg rhI hY[
SRomxI kmytI dy mqy Anuswr ies gurduAwry ƒ vI 11000 dI shwieqw id`qI geI hY[ ienHW ipMfW ivcly gurduAwirAW bwry jwxkwrI iek`TI krnw qW isrP dwl ivcoN ryVkU l`Bx dy qul sI[ SRomxI kmytI vloN pws kIqy gey mqy Anuswr 61 ipMfW dy v`K-v`K gurduAwirAW ƒ gRWt id`qI geI[ 11 hzwr rupey pRqI mdd dI kul rkm 6 l`K 71 hzwr rupey ikQy geI? ieh qW SRomxI kmytI dI Drm pRcwrk kmytI jW SRomxI kmytI pRDwn hI ds skdy hn[ lyikn coxW dy idnW ivc iek hI ivDwn sBw hlky ivc pYNdy ipMfW dy iek hI mzHb jW jwq dy gurduAwirAW dy nW mwiek shwieqw shI ivAkqIAW jW ssQwvW pws pu`j jWdI qW vI koeI ArQ r`KdI lyikn jy mwieAw auQy nhIN geI qW ikQy geI? SRomxI kmytI dy Drm pRcwr dI ieh iek mUMh boldI qsvIr hY[ ies sbMD ivc jdoN SRomxI kmytI mYNbr sI sivMdr isMG doblIAw nwl rwbqw kwiem krn dI koiSS kIqI geI qW aunHW dw mobweIl nMbr 98729-10461 bMd hY sunx ƒ imilAw[ iesy qrHW SRomxI kmytI dI iek sInIAr AiDkwrI dy nW gupq r`Kx dI Srq ’qy ikhw ik ieh mqy qW pws hox qoN pihlW hI lwgU ho jWdy hn[ jdoN aus ƒ QoVHw hor ivsQwr dyx leI ikhw qW aus dw jvwb sI “AsIN ikhVw ibl iksy pRweIvyt kMpnI qoN swmwn KrId ky ibl lYxw huMdw, Gr dI g`fI gMfw isMG gwrf vwlw lyKw hY[” 0
ivAwh SwdIAW Aqy hor PMkSnW vwsqy
kulvIr isMG (AVYcW vwly)
is`K Shwdq [ 29 [ mwrc, 2007
is`K ieiqhws qy ivrwsq dw aujwVw
KuShwl lwlI AwnMdpur swihb qoN lY ky srhMd qk dw rsqw dunIAW dy ieiqhws ivc AwpxI ivl`Kx QW r`Kdw hY[ ieh iek Aijhw pMD hY ij`Qy dunIAW dy sB qoN mhwn qy lwswnI is`K ieiqhws dw mh`qvpUrn kWf ricAw igAw[ Kwskr cmkOr swihb dw swkw, cmkOr Aqy PqihgVH dw swkw srhMd is`K ieiqhws dy Aijhy pMny hn; ijnHW dw dunIAW ivc koeI swnI nhIN hY[ ies ieiqhws ƒ ricAW kuJ sdIAW hI bIqIAW hn Aqy smu`cw pMQ swkw cmkOr Aqy srhMd dI 300 swlw Aqy SqwbdIAW dI vrHygMf mnw ky hitAw hY[ dUjy pwsy is`K ieiqhws nwl sbMDq aukq QwvW ’qy ieiqhwsk iemwrqW, smwrk Aqy AnykW icMnH jo is`K ieiqhws dI mUMh boldI qsvIr sn, qihs nihs ho gey hn[ jW qW ieh smyN dy bIqx nwl Kqm ho gey jW iPr mwfrn ikqwbW pVH gey is`K pMQ ny ienHW ƒ Kud hI Fwh ky ienHW dI QW mwrbl Aqy cmk dmk vwly gurduAwry KVHy kr id`qy[ pr jwxy Axjwxy aunHW ny iek qrHW nwl is`K ieiqhws ƒ aujwV id`qw Aqy ieh pRikirAw hux vI
lgwqwr jwrI hY[ keI sUJvwn is`K ivdvwnW ny ies pRikirAw ivru`D Awvwz vI bulMd kIqI hY, pr A`j jdoN smu`cw pMQ SqwbdIAW mnw ky hitAw hY qW v`K-v`K rwjW Aqy dySW qoN sMgqW nvIN pIVHI ƒ koeI vI is`K ieiqhwsk iemwrq nw dyK skx dw fwFw du`K vI phuMicAw[ is`K pMQ ipCly smyN ivc Coty swihbzwidAW, mwqw gujrI jI dI ShIdI dI 300 swlw vrHygMF mnw ky hitAw hY[ ijs is`K ieiqhws dy pMinAW dI ieh qIjI SqwbdI vrHg y F M mnweI hY, ausdy icMnH qy AivSyS cmkOr swihb Aqy PqihgVH swihb dI DrqI qoN iblkul Kqm ho cu`ky hn Bwv Kqm kr id`qy gey hn[ isjdw krn leI phuMc rhIAW sMgqW ƒ nmoSI dw swhmxw krnw ipAw ikauNik auh ivl`Kx ieiqhws, ijs dI imswl dunIAW ’c hor ikDry nhIN imldI, nwl sbMDq purwqn iemwrqW, AivSyS Aqy ieiqhws dy AslI icMnHW dy hux mUl rUp ivc drSn nhIN ho skdy[ ienHW ieiqhwsk iemwrqW ƒ sWBx dI QW bVI byikrkI nwl Fih-FyrI krky aunHW dI QW AwDuinkqw dy pRBwv hyT sMgmrmr lgw lgw ky gurduAwry jW iemwrqW auswr id`qIAW geIAW hn[ ieh iemwrqW TIk aunHW swDwrn is`K Shwdq [ 30 [ mwrc, 2007
iemwrqW vrgIAW hn, ijvyN hor SihrW qy QwvW ’qy hox[ qsvIr bVI hI iPkrmMdI Aqy icMqw vwlI auBrdI hY[ hYrwnI dI g`l ieh hY ik PqihgVH swihb dy is`K ieiqhws nwl sbMDq Kqm ho cuk ` IAW purwqn inSwnIAW dy Awly duAwly muslmwn Drm nwl sbMDq msijdW qy hor iemwrqW dyKx ƒ iml skdIAW hn, pr is`K ieiqhwsk iemwrqW Aqy gurduAwry mwfrn sMgmrmr vwly gurduAwirAW qoN ibnW, koeI ieiqhwsk icMnH idKweI nhIN idMdy[ vyrivAW Anuswr PqihgVH swihb ivKy pRmu`K gurduAwrw swihb bwbw zorwvr isMG Aqy bwbw Pqih isMG dI Xwd ivc auswirAw igAw hY[ ieh auh AsQwn hY, ij`Qy nvwb vjIr Kwn dI Adwlq ivc swhbzwidAW dIAW pySIAW huMdIAW sn[ ies gurduAwrw swihb dIAW nIhW dI QW gurduAwrw Borw swihb bixAw hoieAw hY [ ij` Q y au h dIvwr sI, ijs ’c Co t y swihbzwidAW ƒ izMdw icxvwieAw igAw sI[ pr hux auh dIvwr jo kyvl is`KW leI hI nhIN blik dunIAW Br dy juJwrU lokW leI pRyrnw sroq hY, dy drSn, dIdwr nhIN huMdy, ikauNik
ies dIvwr ƒ Fk ky ies ’qy gurU gRMQ swihb dw pRkwS kr id`qw igAw hY[ ijvyN dUjy gurduAwirAW ivc hud M w hY[ gurduAwrw Borw swihb ’c syvw kr rhy isMGW ƒ jdoN iek is`K SrDwlU, jo pihlI vwr PqihgVH swihb dI DrqI ’qy AwieAw sI, ny bynqI kIqI ik auh aus mhwn dIvwn dy drSn krnw cwhuMdw hY, ijs ivc Coty swihbzwidAW ny in`kI aumry v`fy swky AMjwm id`qy sn qW aus is`K ƒ syvwdwr isMG isrP eynw hI d`s sky ik ijs QW gurU gRMQ swihb dw pRkwS hY, aus dy Q`ly vwlI dIvwr ieiqhwsk dIvwr hY[ ies mu`K gurduAwrw swihb dy nwl hI au~qr vwly pwsy siQq hY gurduAwrw TMfw burj[ ijs ƒ kuJ lwl p`Qr lw ky iklHy vrgw bxwaux dI koiSS kIqI geI hY, pr auh TMfw burj ij`Qy mwqw gu`jrI qy Coty swihbzwidAW ƒ srd ru`q dIAW kihrI rwqW ivc r`iKAw igAw sI Aqy jo gvwh sI, dwdI mW vloN 7 qy 9 swl dy poiqAW ƒ kurbwn hox qoN pihlW id`qI is`iKAw dw, aus TMfy burz dw ikqy nwmo inSwn nhIN[ ieMglYNf qoN 300 swlw SqwbdI smwroh ivc Swml hox leI ivSyS qOr ’qy Bwrq Awey brqwnvI is`K AjIq isMG Aqy suKdyv isMG dw kihxw sI ik auh Kud kwr syvw dy kMm ivc vD cVH ky Xogdwn pwauNdy hn, pr TMfw burj vrgI ieiqhwsk iemwrq ƒ Kqm krnw bhuq v`fw gunwh hY[ aunHW ieiqhwsk iemwrqW ƒ Kqm kIqy jwx ip`CNo SRm o xI gurduAwrw pRbD M k kmytI ƒ pUrI qrHW izMmyvwr inSwnIAW ƒ qW SISy ivc sMBwl ky r`Kxw cwhIdw sI ikauNik srihM d dI dIvwr qy TM f w bu r j Aijhy ieiqhwsk smwrk hoxy sn[ jo iksy vI ivAkqI ƒ dyS, kOm leI mr imtx leI pRyrq krn leI sroq dw kMm krdy[ d`isAw igAw ik ienHW gurduAwirAW ivc swihbzwidAW dy hiQAwrW dIAW kuJ mwVIAW motIAW inSwinAW hI ieiqhwsk icMnHW vjoN bcIAW hn[ ies mwmly ’qy is`K ivdvwnW nwl g`l krn ’qy iek AwgU ny bVI rOck khwxI suxweI[ aunHW d`isAw ik kuJ vrHy pihlW aunHW ny iek syvwmukq krnl dw lyK piVHAw sI[ ijs ivc aunHW iliKAw sI ik jdoN auh Cotw huMdw Awpxy ipqw dI auNglI PV ky srihMd jWdw sI qW aus smyN srihMd Sihr dy Awly duAwly TIkrIAW Aqy roiVAW dI Brmwr huMdI sI[ ienHW iKMfy hoey roiVAW qy TikrIAW ƒ dyK ky, aus ny Awpxy ipqw qoN iek vwr pu`iCAw sI ik ieh ikvyN iKMfy hoey hn qW aunHW dy ipqw ny jvwb vjoN ikhw sI, “bytw, Coty swihbzwidAW dI ShIdI dw bdlw lYx jdoN bMdw isMG bhwdr ny srihMd
dI ie`t nwl ie`t KVkweI audoN qoN hI ieh iemwrqW dy AivSyS ies qrHW iKMfy puMfy hn[” aus ny d`isAw ik auh kwPI smW POj ivc rihx qoN bwAd iek vwr Awpxy b`icAW nwl srihMd dI DrqI ’qy ShIdW ƒ isjdw krn AwieAw qW aus ny dyiKAw ik auh p`Qr roVy nhIN sn[ aus ny smiJAw ik Swied qr`kI hox, sVkW bxn kwrn hux auh roVy idKweI nhIN idMdy sn, pr jdoN auh gurduAwrw swihb AMdr igAw qW aus ƒ dyK ky bVw du`K Aqy hYrwnI hoeI ik aus ƒ aus dIvwr dy drSn nw ho sky[ ies khwxI ƒ A`gy qoridAW iek hor is`K icMqk ny d`isAw ik Bgq lkSmx isMG Aijhw ieiqhwskwr hY, jo aukq pRikirAw ƒ nw-kwbly muAwPI jurm mMndw hY[ auh iek jgH w ilKdw hY ik PqihgVH swihb dy ieiqhwsk smwrk Aqy iemwrqW 19vIN sdI dy SurU qk AwpxI mOilk AvsQw ivc sn[ auh ilKdy hn ik auh jdoN srihMd gey qW auh iek smwrk qoN dUjy pwsy jw rhy sn qW aunHW dIAW A`KW swhmxy sYNkVy swl pihlW vwpry idRS GuMm rhy sn[ auh GuMmdy GuMmdy jdoN TMfy burj dy aus au~qrI iknwry phuMcy, ijQy mwqw gujrI Aqy Coty swihbzwidAW ƒ srd ru`q ivc r`iKAw igAw sI qW auQy phuMc ky auh Awpxy Awp ƒ rok nw sky Aqy aunHW dy hMJU Awpxy Awp vgx l`gy[ auh l`gy ilKdy hn ik ieh ieiqhwsk iemwrqW bymwieny nhIN hud M IAW hn[ ienHW ivc kOm dI mOjUdw, pIVHI ƒ idSw dyx dI smr`Qw huMdI hY[ aunHW ikhw ik ijs qrHW aunHW ƒ TMfy burj ivc jw ky roxw AwieAw, aus qrHW pqw nhIN ikMnIAW ku hzwrW A`KW ies QW Aw ky nm huMdIAW sn[ pr APsos kuJ hI dhwikAW ivc nw smJI Aqy gYr sMvydnSIlqw ny sB kuJ qihs-nihs kr id`qw[ ieiqhws ƒ qihs nihs krn dI pR i kirAw ’qy izAwdwqr lok SRomxI kmytI dy nwl is`K ivdvwnW Aqy pMQ ƒ vI doSI d`sdy hn ikauNik ieh swrI qbwhI ipCly pMj ku dhwikAW ivc hoeI hY[ Kws kr ipCly dhwky ivc qW kihr hI vwpr igAw[ kwrsyvw dy nW ’qy DVwDV AwDuinkIkrn ny sB kuJ Kqm kr id`qw[ ies smyN PqihgVH swihb ’c pRmu`K qOr ’qy 7 gurduAwirAW dw inrmwx kIqw igAw hY[ ijnHW dI Awpo AwpxI ieiqhwsk mh`qqw hY[ pr APsos ieh ieiqhwsk gurduAwry Asl ieiqhws ƒ Kqm krky KVHy kIqy gey hn[ gu r du A wrw PqihgVH swihb qo N ielwvw gurduAwrw mwqw gujrI, gurduAwrw bbwngVH, is`K Shwdq [ 31 [ mwrc, 2007
gurduAwrw joqI srUp, gurduAwrw QVw swihb, gurduAwrw ShId gMj-2 Aqy gurduAwrw ShId gMj-3 (bwbw su`Kw isMG) Awid kroVW rupey Krc ky auswry gey hn, pr ienHW ivcoN mUl ieiqhws dy icMnH gwieb ho cu`ky hn, ijnHW ƒ dyK ky iksy vI ivAkqI ivc joS Br jWdw sI[ hor qW hor Coty swihbzwidAW dy AwKrI sskwr leI DrqI ’qy mohrW ivCw ky muglW koloN zmIn KrIdx vwly tofr m`l dy nW ’qy ijhVw ivSwl hwl bxwieAw igAw hY, auh vI iek v`fy qlwb ƒ pUr ky bxwieAw igAw hY[ g`lbwq dOrwn iek sQwnk is`K rqn isMG cImw jo syvw leI ie`Qy Awey hoey sn, ny d`isAw ik is`K ieiqhws nwl sbMDq inSwnIAW Aqy smwrkW dy Kqm hox dw aunHW ƒ fwhFw du`K hY[ aunHW dw kihxw sI ik auh qW Awm is`K hn, auh ies ivc kI kr skdy sn, ies sB kwsy leI auh pMQk AwgU izMmyvwr hn, ijnHW ny ienHW dI ieiqhwsk mh`qqw nw smJdy hoey ienHW ƒ Kqm krky ienHW dI QW iemwrqW dw inrmwx kr id`qw[ aunHW ies ip`Cy iek kwrn ieh d`isAw ik btwlw ivc gurduAwrw kMD swihb hY, ijQy iek ieiqhwsk kMD sI, pr ijhVy vI SrDwlU AwauNdy auh ies kMD nwloN im`tI jW koeI tukVw Awpxy Gr iljwaux dw Xqn krdy[ ies qrHW ieh kMD dI hoNd leI Kqrw KVH w ho igAw[ iesy qrH W Co t y swihbzwidAW dI ShIdI vwlI dIvwr vI sI[ pr aunWH ƒ sMBwlx leI hor qrIkw ApxwieAw jwxw cwhIdw sI[ ienHW dw AslI srUp brkrwr r`iKAw jwxw cwhIdw sI, nw ik ienHW ’qy mwrbl lw ky mUl rUp ƒ Kqm krnw[
cmkOr swihb dI k`cI gVHI ieh khwxI isrP iek`ly PqihgVH swihb dI nhIN, ies qoN QoVHI hI dUr siQq ieiqhwsk ksby cmkOr swihb dI hwlq vI hor mMdI hY[ ies ksby dy kIqy dOry dOrwn PqihgVH swihb vwlI pRikirAw ie`Qy vI dyKx ƒ imlI[ ieQy pRmu`K gurduAwrw gVHI swihb hY, jo ik aus k`cI gVHI ƒ Fwh ky bxwieAw igAw hY, ijs ivc swihb sRI gurU goibMd isMG jI ny cwlI isMGW nwl hzwrW mugl POjW dw twkrw kIqw sI[ iesy lVweI ivc v`fy swihbzwdy AjIq isMG qy juJwr isMG ny kOm leI ShIdI jwm pIqw sI[ pr hux ies gVHI dw koeI vI nwmo inSwn nhIN[ ies gVHI dy myn gyt, ij`Qy hux gurduAwrw bwbw jIvn isMG jI bixAw hoieAw hY, ivc iek purwqn KUhI ƒ aus dI
mUl hwlq ivc r`iKAw igAw[ ies gurduAwry dy mu`K pRbMDk BweI Drm isMG ny d`isAw ik ieh KUhI k`cI gVHI ivc jl dw ieko iek sroq sI Aqy 1704 eIsvI ivc hoeI lVweI dOrwn dsm ipqw, bwbw jIvn isMG Aqy bwkI mrjIvVy isMGW ny ieQoN hI jl CikAw sI[ ieh KUhI gVHI dy myn burj dy cVHdy pwsy siQq hY[ ijs dw ik purwqn gRMQ ivc izkr AwauNdw hY[ ies smyN ies KUhI dI fUMGweI 70 Pu`t dy krIb hY Aqy ies dy pwxI dw suAwd vI nwrIAl dy pwxI vrgw hY[ ieh KUhI 1987 ivc hoeI kwrsyvw dOrwn bMd kr id`qI geI sI, pr hux dubwrw ies ƒ swP krky is`K sMgq ƒ ies dy mUl rUp ivc drSn krvwey jWdy hn[ aunHW d`isAw ik purwqn ieiqhwsk inSwnIAW ivcoN cmkOr swihb dI DrqI ’qy ieh KUhI hI ieko iek inSwnI bcdI hY[ cmkO r swihb dI DrqI ’qy gu r du A wrw kqlgVH, auh AsQwn hY, ij`Qy mrjIviVAW isMGW dw AMqm sskwr kIqw igAw, iesy qrHW gurduAwrw qwVI swihb iek hor ieiqhwsk gurduAwrw hY, ij`Qy iek ip`pl dw dr`Kq hY, ies bwry vI ikhw jw irhw hY ik ieh purwqn ieiqhwsk inSwnI hY[ pr cmkOr swihb dy gurduAwirAW dy ieiqhws bwry SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vloN Cwpy ikqwbcy ivc ies dw koeI izkr nhIN AwauNdw[ cmkOr swihb dy ieiqhwsk gurduAwirAW ivc gurduAwrw swihb, gurduAwrw qwVI swihb Aqy gurduAwrw kqlgVH swihb (ShIdgMj), gVHI swihb, gurduAwrw dmdmw swihb Aqy gurduAwrw rxjIqgVH dy nW izkrXog hn[ gurU goibMd isMG jI pirvwr ivCoVy qoN bwAd cmkOr swihb dy ijs cODrI pirvwr kol Tihry sn, aus pirvwr dy vwirs pIVHI dy bzurg cODrI mihMdr isMG Aqy ikRSn kumwr ƒ ies g`l dw bhuq APsos hY ik auh k`cI gVHI ijs ivc gurU swihb ny morcwbMdI krky 40 isMGW nwl hzwrW mugl POjW dw twkrw kIqw sI, aus ieiqhwsk inSwnI ƒ iblkul hI Kqm kr id`qw igAw[
kwr syvw jW ibjns: is`K ieiqhws dy ijMdw sbUqW ƒ Kqm krn ƒ keI is`K ivdvwn nw muAwPIXog AprwD mMndy hn[ kuJ qW ie`QoN qk vI kihMdy hn ik ieh swizS qihq kIqw igAw hY[ pr kuJ dw ieh vI kihxw hY ik ieh kyvl pYsy dI Kyf leI kIqw igAw[ AijhI dlIl dyx vwilAW dw ivcwr hY ik Asl ivc pMjwb ivc kwrsyvw dy nW ’qy v`fw ibjns c`l irhw hY Aqy bwby ies rwhIN motIAW rkmW kmwauNdy hn[ d`isAw igAw ik ipCly smyN dOrwn qW kwr syvw lYx leI irSvqW dyx qk dI crcw huMdI hY[ ies leI keI kwr syvw vwly bwibAW ny ieh DMdw hI bxw ilAw ik nwly Awp KwE nwly dUijAW ƒ KvwE, ies leI iks iemwrq dI kI
ieiqhwsk mh`qqw hY, ies dI koeI pRvwh nhIN[ iesy pRivrqI dy c`lidAW kuJ hI swlW ivc sB kuJ Kqm ho igAw[ auh sB kuJ ijs ƒ dyK ky iksy vI ivAkqI dw qn mn JMjoiVAw jWdw sI[ ies leI ij`Qy is`K nyqw izMmyvwr hn, auQy is`K ivdvwn vI ksUrvwr qy smu`cw pMQ vI, ijs ny ies pRikirAw dw pRqIkrm nhIN idKwieAw[
qy byby nwnkI dw Gr vI igAw kmldIp kOr PgvwVw is`K ieiqhws dIAW bcIAW-KucIAW AwKrI inSwnIAW ivcoN iek byby nwnkI dw sulqwnpur loDI ivclw Gr Fwh id`qw igAw hY[ Aijhw kwr syvw dy nW ’qy kIqw igAw hY[ is`K Drm dy moFI dI crn Coh pRwpq Gr ny aunHW byS-kImqI XwdW ƒ sWiBAw hoieAw sI qy smyN dy QpyiVAW ƒ pMj sdIAW qk jirAw[ eynw hI nhIN auh pihlI is`K AOrq dw Gr vI sI[ byby nwnkI isrP gurU nwnk dyv jI dI v`fI BYx hI nhIN sI ijs Awpxy Coty vIr ƒ lwf ipAwr qW kIqw hI gurU swihb dI pihlI SrDwlU vI bxI[ pr pMj sdIAW bwAd ieh ieiqhwsk Gr ‘is`KW dy kihr’ qoN nw bc sikAw Aqy kwr syvw vwly bwibAW ny ies dw nwmo inSwn imtw id`qw[ ieh Gr is`K ieiqhws dIAW sB qoN purwxIAW inSwnIAW ivcoN iek sI pr g`l qW ieh hY ik jd ienHW bwibAW A`gy ies qoN bwAd dIAw inSwnIAW nhIN itk skIAW qW auh ikvyN bc jWdw? nnkwxw swihb qoN gurU nwnk dyv jI dI jIvn Xwqrw ivc sB qoN mh`qvpUrn ngr sulqwnpur loDI hY[ ieQy hI aunHW modIKwny ivc nOkrI kIqI, ieQy hI vyeIN ivc tu`BI mwr ky ‘nw ko ihMdU nw muslmwn’ dw nwArw id`qw Aqy ieQoN hI auh ‘Drq lokweI’ ƒ soDx qury[ ies ngr ivc byby nwnkI dw Gr hI gurU swihb nwl juVIAW inSwnIAW ivcoN mUl srUp ivc bicAw sI pr hux iek ‘purwxy’ Gr dI jgHw jldI hI Swied ‘sohxI’ ijhI sMgmrmr dI iemwrq nzr Awvy[ auvyN hI ijvyN bwkI ieiqhwsk sQwnW ’qy hoieAw hY[ vYsy ieh koeI pihlw mOkw nhIN hY ik ieiqhwsk ivrwsq dw nukswn kIqw igAw hY[ ho skdw hY ik AwKrI hovy[ auh ies krky nhIN ik ies qoN bwAd kwr syvw dy nW koeI hor ieiqhwsk inSwnI nhIN Kqm kIqI jwvygI jW kwr syvw vwly ‘sMq-mhWpurS’ Aijhw krnw bMd kr dyxgy[ AwKrI Swied ies leI hovy ik ho skdw hY hor inSwnI Fwhux ƒ jW Kqm krn ƒ l`By hI nw qy ieiqhwsk XwdgwrW ƒ mytx dw kwrj pUrw ho igAw hovy[ ipCly do-iqMn dhwikAW qoN ieh kwrj pUrI qndyhI nwl inBwieAw igAw[ idlcsp g`l hY ik is`K Shwdq [ 32 [ mwrc, 2007
ies smyN PqihgVH swihb ’c pRmu`K qOr ’qy 7 gurduAwirAW dw inrmwx kIqw igAw hY[ ijnHW dI Awpo AwpxI ieiqhwsk mh`qqw hY[ pr APsos ieh ieiqhwsk gurduAwry Asl ieiqhws ƒ Kqm krky KVHy kIqy gey hn[ gurduAwrw PqihgVH swihb qoN ielwvw gurduAwrw mwqw gujrI, gurduAwrw bbwngVH, gu r du A wrw jo q I srU p , gurduAwrw QVw swihb, gurduAwrw ShId gMj-2 Aqy gurduAwrw ShId gMj-3 (bwbw su`Kw isMG) Awid kroVW rupey Krc ky auswry gey hn, pr ienHW ivcoN mUl ieiqhws dy icMnH gwieb ho cuk ` y hn[
pihlW kwr syvw vwly bwby bVy QoVHy sn Aqy auh loVINdIAW auswrIAW hI krdy sn pr hux qW ienHW dI igxqI sYNkiVAW ivc hovygI[ nw syvw dw qy huMdIAW ny lVweIAW ienHW dIAW Awps ivc, iksy jgHw qy syvw hwsl (Kohx) krn leI[ kuJ swl pihlW gvwlIAr ivKy lVweI hoeI sI[ ieQoN hI ienHW dy AslI mksd dw AMdwzw lgwieAw jw skdw hY[ syvw leI lVweI ikauN? kwr syvw dy nW ’qy iek bwbw kroVW rupey lY ky rPU-c`kr ho igAw sI[ hux pitAwlw puils ny jdoN PiVAw qW kroVW rupey lwkrW ivcoN imly hn[ ieh bwbw hwly irmWf ’qy puils dI kstfI ivc hY[ gurU swihb ny syvw bKSI sI inmrqw leI qy inmrqw dy drSn ienHW dy aus vyly cMgI qrHW ho jWdy ny jdoN iksy jgHw borf l`gw huMdw hY “ies AsQwn dI syvw sRI mwn sMq bwbw Plwxw-Plwxw jI krvw rhy ny” jW iPr “ies AsQwn dI syvw svrgvwsI sRImwn sMq bwbw .... Plwxw-Plwxw jI dy crn syvk sMq bwbw... jI krvw rhy ny[” dUjw bwbw vI ‘crn syvk’ gurU swihbwn dw nhIN huMdw Awpxy bwby dw hI huMdw hY[ qy ‘syvw krvw rhy ny’ qW ieauN iliKAw huMdw hY ijvyN iek`ly hI AwpxI dsW nhMuAW dI ikrq nwl auswrI krvw rhy hox[ mwieAw lokW dI qy nW bwibAW dw[ ies qoN vDIAw g`l hor kI ho skdI hY? kwr syvw dy piv`qr sMklp dy nW ’qy ijvyN ieiqhwsk XwdgwrW dI qbwhI kIqI geI aus dw nukswn kuJ virHAW qk pqw l`gygw[ hux vwlI pIVHI ’c qW kuJ v`fI aumr vwilAW ny mUl inSwnIAW dyKIAW hn pr kuJ dhwikAW bwAd jdoN mUl inSwinAW dyKx vwlw koeI vI nhIN bcygw qy sQwn dI ieiqhwskqw bwry pRSn hoxgy qW pqw l`gygw ik ikMnw nukswn kIqw igAw hY[ iksy vI ieiqhwsk sQwn dI iK`c ies leI huMdI hY ik nvIAW pIVHIAW aus dy mUl srUp ƒ dyK ky AqIq ivc Jwk skdIAW hn, bzurgW dIAW inSwnIAW ƒ qW sMBwl ky r`iKAw jWdw hY nw ik qbwh kIqw jWdw hY, purwxIAW kih ky[ iek hor FkvMj dyiKAw igAw hY[ bwibAW dIAW ivauNqW Aqy nkSy eyny ielwhI huMdy ny ik jo auh iek vwr aulIk lYx aus qoN ie`Dr au~Dr nhIN huMdy[ qy aulIkxgy hmySw hI ievyN hI ik gurduAwrw swihb dI nvIN iemwrq bx rhI hY qy mUl inSwnI ies ivc rukwvt bx rhI hY[ nkSw nhIN ieDr-auDr ho skdw,
ikauNik auh bwibAW dw hukm hY, inSwnI dw Psqw v`F id`qw jWdw hY[ KMfUr swihb, goieMdvwl swihb, sulqwnpur loDI qy bwkI vI sB jgHw ievyN hI hoieAw hY[ bVy SOk nwl sMgq jWdI hY ik ieiqhwsk sQwnW dy drSn krIey pr aus sQwn qy phuMc ky ieiqhwsk kuJ vI nhIN idsdw[ auho ijhI ic`ty sMgmrmr icpkI iemwrq idsdI hY, ijho ijhI swry SihrW idAW Awm gurduAwirAW dI huMdI hY, Bwv ijhVy ieiqhwsk nhIN vI huMdy[ jdoN ienHW sQwnW qy ieiqhwsk kuJ vI nhIN bicAw qW SrDwlU ikauN qy kI dyKx Awaux? ieh nvIAW pIVHIAW ƒ ivrsy qoN Axjwx r`Kx qy dUr krn dw gunwh nhIN hovygw? iek g`l qW cMgI qrHW smJ lYxI cwhIdI ik QW-QW sIimMt p`Qr dy v`fy gurduAwry bxwaux nwl ienHW pRqI koeI iK`c nhIN pYNdI[ is`K ieiqhws dy gOrv nwl juVIAW A`j swrIAW inSwnIAW qkrIbn gwieb kr id`qIAW geIAW hn[ jo koeI bwhroN Aw ky Aijhw kwrj krdw qW is`K sucyq ho jWdy pr ieh swrw kuJ is`KW dy AMdroN hI hoieAw qy aunHW dy Awpxy h`QIN hI hoieAw[ gurU kwl Aqy aunHW qoN bwAd dIAW mh`qvpUrn inSwnIAW dw vrxn isrP aunHW sQwnW qy l`gy borfW qy hI imlxw hY, pr mUl hoNd iksy dI nhIN bcI[
ky Jolw bxw ilAw[ SrDw, auqSwh, joS nwl SrDwlU SrSwr sn[ hux ies dw zrw mukwblw kro A`jk`lH dy iksy vI idRS nwl[ ijs jgHw mrzI dyK lE[ qnKwhdwr kwmy kMm krdy nzr AwauNdy hn qy ijnHW ivc BeIey vI huMdy hn[ ieh syvw ikvyN AKvw skdI? ieh vI sp`St hY ik ienHW kMmW ivc sMgq idlcspI nhIN lYNdI, b`s D`ky nwl ‘kwr syvw’ krvweI jWdI hY[ hW kuJ bwibAW dy Kws ielwikAW ivc SrDwlU hn, ijQoN tr`k Br ky kdy-kdy aunHW ƒ ilAwieAw jWdw hY[ isrP auhI ieiqhwsk inSwnIAW bcIAW hn ijnHW qk bwibAW dw h`Q nhIN phuiM cAw, ijhVIAW pwiksqwn ivc rih geIAW hn[ Sukr hY, ienHW dI ‘syvw sMBwl’ bwibAW dy h`Q nhIN AweI nhIN qW sdw leI ‘sMBwly’ jWdy[ (p`qw l`igAw ‘bwby’ SRomxI kmytI dI rihnumweI hyT kmrksy krdy rhy hn pr pwiksqwn dy SwskW qy ivdySI is`KW ny hwly qk ienHW dy mnsUby pUry hox nhIN id`qy[) hux muVIey byby nwnkI dy Gr v`l[ ie`Qy bwbw jgqwr isMG qrnqwrn, ijnHW ny ieh Gr krIb kuJ swl pihlW KrIidAw sI, vloN iek borf l`gw hY, ijs qoN iliKAw hY ik “ieQy hI byby nwnkI jI ny gurU nwnk dyv jI dI SwdI kIqI sI[ ieQy hI gurU jI ƒ Pulkw iqAwr krky Xwd kIqw sI Aqy gurU jI ny aus vyly Aw ky byby jI ƒ drSn id`qy qy Pulkw CikAw[” pr auh sQwn hux ik`Qy hY? hux qW au~Qy mlbw vI nhIN hY[ ieh borf mUMh icVw irhw hY swry is`K jgq dw, pr aunHW dw nhIN, ijnHW Gr Fwhux dw gunwh kIqw qy aunHW dI Awqmw qy koeI boJ vI nhIN ipAw[ 0
iek hor mh`qvpUrn g`l, kwr syvw dw sMklp bVw au~cw-su`cw qy AwdrSk hY (sI) kwr syvw auhI khI jw skdI hY, ijs ivc SrDwlU isrP syvw krdy hn[ auh Awp muhwry syvw leI phuMcdy hn[ zrw Xwd kro sRI drbwr swihb AMimRqsr dy srovr dI kwr-syvw dw i d R S [ SrDwlU A W dI vwrI nhIN sI AwauNdI syvw 1. surkSw pweIp krn dI[ jy iksy ƒ (pMj swl dI grMtI) kVweI nhIN 2. hweItY~k gYs stov imlI qW (do islMfr gYs dI Kpq G`t) bu`kW ’c hI 3. ielYkitRk rsoeI icmnI gwr cu`k (prdUSn rihq rsoeI) leI, iksy ny cMgI BlI swry aupkrn ISI mwrkw Aqy bzwr nwloN ssqy Aqy grMtISudw kmIzkuVqy ƒ hI A`gy PYlwA
srkwrI gYs eyjMsI
is`K Shwdq [ 33 [ mwrc, 2007
inrml isMG jdoN ies isRStI auqy Akih Aqy Asih A`iqAwcwrW dI hnyrI, JUTpuxy Aqy mnu`K AigAwnqw, mUrKqw qy suAwrQ ivc mnu`KI kdrW kImqW Bu`l jwvy qW pRmwqmw kudrq vloN iksy mhWpurK dw ies isRStI qy pRkwS huMdw hY[ ies leI sRI gurU nwnk dyv jI dw pRkwS Aijhy smyN hI hoieAw jdoN smwj dy hr Kyqr ivc iBRStwcwr, jbr zulm qy AinAW isKrW qy phuMc cu`kw sI[ iesqrI jwqI dI bVI BYVI dSw ƒ dyKky hI auhnW ny PurmwieAw sI : so ikau mMdw AwKIey ijq jMmih rwjwn swrI lokweI vihmW BrmW ivc peI hoeI sI[ swrw smwj jwqW-pwqW ivc vMifAw hoieAw sI[ hr pwsy mnu`K mnu`K nwl iGRxw krdw sI[ inrDn qy kmzor, AmIr Aqy qkVy dI D`kySwhI dy iSkwr sn[ smwj dI rwjnIqk dSw vI bhuq BYVI sI[ rwjy ikvyN AwpxI prjw qy A`iqAwcwr krdy sn, Bwv lokW ƒ koeI ienswP nhIN id`qw jWdw sI[ ies dSw ƒ dyK ky hI gurU jI ny PurmwieAw sI : Avl A`lw nUr aupwieAw kudrq dy sB bMdy, eyk nUr sy sB jg aupijAw kaun Bly kaun mMdy[ gurU nwnk dyv jI isrP iek Dwrimk AwgU hI nhIN sn auh iek kRWqIkwrI vI sn[ jdoN bwbr ny Bwrq qy hmlw kIqw qW ibnw iksy fr qoN auhnW ny bwbr ƒ llkwirAw sI : rwjy sINh muk`dm ku`qy[ auhnW ƒ ieqnw zulm huMdy dyK ky ieh vI kihxw ipAw sI ik : eyqI mwr peI kurlwxY, qYN kI drd nw AwieAw BweI gurdws jI ny gurU nwnk dyv jI dy pRkwS dI mhwnqw ƒ ievyN pRgt kIqw sI : siqgurU nwnk pRgitAw imtI DuMD jg cwnx hoAw ijau kr sUrj inkilAw qwry Cupy AMDyr ploAw] sRI gurU nwnk dyv jI ny Awpxy ivcwrW dw pRcwr cwr audwsIAW ivc kIqw[ auhnW ny lokW ƒ vhihmW BrmW ivcoN k`iFAw[ auhnW ny iBRSt, pwKMfIAW dw suDwr kIqw[ ies ivc koeI S`k nhIN iehnW is`iKAwvW, audySW qy aupdySW dw lokW qy kwPI pRBwv ipAw[ auhnW ny is`K Drm dI nINh r`KI Aqy ies Drm dw mu`Flw isDWq ieh sI ik nwm jpxw, ikrq krnI, vMf Ckxw[ nwm jpx dy nwl nwl SuB krm qy vI zor id`qw ikauNik SuB krm qoN ibnw mnu`K dI mukqI nhIN ho skdI[ auhnW ny aucw qy su`cw ikrdwr r`Kx dI is`iKAw id`qI ijvyN auhnW ny PurmwieAw : glI AsIN cMgIAW AcwrIN burIAW mzlUm, inrDn, inrdoS dI shwieqw krnI mnu`K dw pihlW nYiqk Prz hY, dI is`iKAw id`qI[
sRI gurU nwnk dyv jI dw PlsPw qy AsIN auhnW ny AhMkwr ƒ sB rogW dw kwrn d`isAw qy inmrqw swry guxW dw incoV hY : im`Tq nIvIN nwnkw gux cMigAweIAW q`q[u auhnW ny ikrq krky jIvn guzwrn dw aupdyS id`qw[ iksy nwl Cl Pryb krky kmwey DMn dw KMfn kIqw[ ijvyN auhnW ny PurmwieAw : h`k prwieAw nwnkw, aus SUAr aus gwie[ mnu`K dy krm cMgy hoxy cwhIdy hn ikauNik : mMdy kMmI nwnkw, jd kd mMdw hoie[ pr dyKx dI g`l ieh hY ik kI hux vI ies vyly dw smwj, hux vI auhI nhIN Bwv mnuK ` I soc ivc koeI mnuK ` ivc koeI pirvrqn AwieAw hY? mnu`KI kdrW kImqW Ajy vI auhI hn sgoN nYiqkqw p`KoN idn b idn inGwr hI Aw irhw hY[ pirvwrk qy smwijk kdrW kImqW iPr bdl rhIAW hn[ sMXukq pirvwr tu`t rhy hn[ pirvwrW, irSqydwrW ivc auh Bwvnwqimk sWJ nhIN rhI, hr mnu`K suAwrQI qy pdwrQvwdI jw irhw hY[
swihbwnW ny jo aupdyS, audyS, isDWq qy is`iKAwvW mnu`K ƒ id`qy sn, mnu`K ny auhnW ƒ Awpxy jIvn dw ADwr nhIN bxwieAw[ gurbwxI pVHn qy suxn q`k hI sImq rhI hY[ aus auqy Aml nhIN hoieAw[ SuB AmlW ibnw kuJ vI nhIN swfy pRcwrk, Dwrimk AwgU, nw auh Awp iehnW isDWqW ƒ jIvn ivc AmlI rUp dy sky Aqy nw lokW ƒ iehnW dI pRyrnw dy sky[ ies leI ijhVy idvs, AsIN gurUAW dy mnwauNdy hW, bhuq hI cMgI g`l hY[ swƒ auhnW dy aupdysæW Aqy auhnW dIAW kurbwnIAW ƒ Xwd r`Kxw cwhIdw hY[ pr ieqnw hI kwPI nhIN[ ijqnI dyr AsIN auhnW dy pUrinAW qy nhIN cldy Aqy auhnW dIAW is`iKAwvW qy nhIN c`ldy, smwj dw suDwr nhIN ho skdw[ nhIN isrPæ ivKwvy vjoN auhnW dy pRkwS auqsv mnwey jwx dy koeI ArQ nhIN hn[ ies leI ijqnI dyr, mnu`KI ikrdwr aucw qy su`cw nhIN huMdw qW mnu`KI jIvn SWqmeI, suKdwiek Aqy KuShwl nhIN ho skdw[ loV hY hr mnu`K Awpxy AMdr JwqI mwry ik kI mYN gurU swihbwnW dy id`qy aupdySW qy c`l irhw hW? gurU dw is`K hox Aqy khwaux leI swnUM shI mwAinAW iv`c is`K bxnw pvygw[
smwj dy bwkI KyqrW, Drm, rwjnIqI qy ividAk sB ivc inGwr Aw cuk ` w hY, pihlIAW kdrW kImqW ^qm huMdIAW jw rhIAW hn[ cwry pwsy iBRStwcwr, byeImwnI Aqy AmwnvI kdrW kImqW vD rhIAW hn[ gurU GrW dI kI 0 dSw hY[ lVweIAW JgVy in`q huMdy hn[ cODr dI Kwqr kmytIAW dy ky s ko r tW ivc c`l rhy hn[ ieh kmzorIAW qy burweIAW ijhVIAW smwj ivc AweIAW, iehnW dy ip` C y kwrn AYqvwr: rwVw swihb, nyVy pMDyr trYktr kI hn? iehnW dw bu`Dvwr: sMgrUr, hr roz luiDAwxw kwrn ieko hI hY ik gurU
nSw C`fo kohV v`Fo
is`K Shwdq [ 34 [ mwrc, 2007
vrkSwp
lokrwj dw glw ies dy rwiKAW hI GuitAw fw. rxjIq isMG swfy dyS ƒ sMswr dw sB qoN v`fw lokrwj AwiKAw jWdw hY[ A`DI sdI qoN v`D smyN dI prK auqy ieh pRbMD Krw auqirAw hY[ lokrwj ivc lo k IN lo V Anu s wr AwpxI psM d dy numwieMidAW rwhIN srkwr dw kMmkwj clwauNdy hn[ srkwr dw kMmkwj sucwrU FMg nwl clwaux leI Aqy srbp`KI ivkws leI ieh zrUrI ho jWdw hy ik lokIN Awpxy numwieMidAW dI cox pUrI sMjIdgI nwl krn[ ies ivc koeI S`k nhIN ik dyS dw kMmkwj lok Awp hI clwauNdy hn pr swry qW is`Dy qOr auqy ies kMm ivc BwgIdwr nhIN ho skdy[ iesy krky auh srkwrI kMmkwj ƒ sucwrU FMg nwl clwaux leI Awpxy numwieMdy cuxdy hn[ lokrwj ivc ijQy swrI vsoN ƒ brwbr dy AiDkwr hn, auQy Awpo AwpxI ivcwrDwrw r`Kx dI vI Ku`lH hY[ dyS dw srkwrI kMmkwj Aqy ivkws pRogrwm iks FMg qrIky nwl clwauxw hY, ies sbMDI soc ivc Prk ho skdw hY[ soc dy iesy Prk auqy ADwirq lokIN Awpo Awpxy gru`p bxw lYNdy hn ijnHW ƒ rwjsI pwrtIAW AwiKAw jWdw hY[ coxW smyN ijs rwjsI pwrtI dy sB qoN v`D aumIdvwr ij`q pRwpq krdy hn ausy pwrtI ƒ iek im`Qy smyN leI rwj dw kMmkwj clwaux dI izMmyvwrI id`qI jWdI hY[ ij`q pRwpq kIqI pwrtI dy isDWqW ƒ bhuigxqI lokW dw smrQn pRwpq hox krky auh dyS dw kMmkwj AwpxIAW nIqIAW Anuswr clwau N dI hY [ swrIAW pwrtIAW AwpxI ivcwrDwrw ADwirq dyS dy ivkws dy pRogrwm dI rUp ryKw aulIkdIAW hn[ coxW qoN pihlW auh Awpxw pRogrwm lokW nwl sWJw krdIAW hn[ ijs ƒ cox mnorQ p`qr AwiKAw jWdw hY[ ijs cox mnorQ p`qr qoN lokW ƒ jwpdw hY ik aunHW dy supny swkwr hoxgy auh ausy pwrtI AwpxI vot idMdy hn[ cox mnorQ p`qr dI coxW ivc ivSyS mh`qqw hY[ pr dyKx ivc AwieAw hY ik ipCly kuJ smyN qoN rwjsI pwrtIAW vloN cox mYnIPYsto ƒ
ijQy ieh mwx vwlI pRwpqI hY ik ies vyr Krwb mOsm hox dy bwvjUd 76 pRqISq votrW ny votW pwky iek nvW kIrqImwn sQwpq kIqw hY[ auQy kuJ sMdyh dI guMjwieS vI bxdI hY ik kI ieMnI v`fI igxqI ivc votr Awpxy Awp vot pwaux Awey sn[
vyKx ivc AwieAw hY ik ies vyr coxW ivc nSy, pYsy, Drm, jwq Aqy koeI hor lwlcW dI vot pRwpqI leI Ku`lH ky vrqoN kIqI geI hY[ zrw soco ijhVw aumIdvwr lokW ƒ nSeI bxw koeI bhuqI mh`qqw nhIN id`qI jWdI Aqy ies irhw hY auh lokW Aqy sUby dw Blw ikvyN kr ƒ coxW qoN kuJ idn pihlW hI iek rsm pUrI skdw hY[ auh qW iek qrHW nwl lok duSmx krn leI pRkwiSq kIqw jWdw hY[ pr iPr vI hY[ pMjwb gurUAW, pIrW qy PkIrW dI DrqI hY pwrtI dI Biv`K nIqI dw ies qoN iek Jlkwrw pr ieQy hI sB qoN v`D niSAW dI vrqoN SurU ho zrUr iml jWdw hY[ ies dy nwl hI aumIdvwr geI hY[ ieh bhuq mMdBwgw ruJwn hY[ nSy dw in`jI ikrdwr Aqy aus vloN kIqy kMmkwj pMjwb dI jvwnI ƒ Kor rhy hn[ sMswr dy sB vI ivSyS qoN vDIAw mMny mh` q qw r` K dy jWdy ikswn Aqy hn[ juAwn hux pr ies niSAW ivc fu`b vy r co x W ivc ky kM m kwj qo N Aijhw mwhO l muK ` moV rhy hn[ isrijAw igAw keI QwvIN vot ik pwrtI cox pRwpqI leI pYsy mnorQ p`qr jW dyx bwry vI aumIdvwr dy gux APvwhW PYl Awid swry hI rhIAW hn[ kuJ Alop ho gey[ rupey lY ky co x ky v l do Awpxw eImwn SKsIAqW dI vycxw ikMnw ku lok rwj dw glw Gu`tx vwlI pMjwb puils vloN Awey Awpo ivc t`kr shI hY[ kI kuJ idn byruzgwrW jW mulwzm jQybMdIAW dw kutwpw kIqw dw rUp Dwrn kr no t vo t r dI jWdw irhw hY[ lokqMqrI AsUlW dy AwDwr ’qy SWqmeI geI[ dovW leI grIbI dUr kr h`k mMgxw koeI gunwh nhIN pr ieQy h`k mMgx vwilAW kro jW mro vwlI dyxgy? grIbI qW ƒ Fwh-Fwh ky ku`itAw igAw siQqI bx geI audoN dUr hovygI sI ikauNuik dovW jdoN srkwr vloN hI iek dUjy ƒ jyLH Byjx dIAW DmkIAW id`qIAW b`icAW dI pVHweI dw vDIAw pRbMD hovygw,aunHW sn[ ieh lokrwj dI rIq nhIN hY[ lokrwj leI ruzgwr dy vsIly bxwey jwxgy[ ijs ivc ivroDI iDr dy nyqw dI vI AihmIAq aumIdvwr ny votW mu`l lY ky kursI pRwpq kIqI ivDwn sBw dy nyqw brwbr hI huMdI hY[ Asl hovy auh Awpxy hlky dI BlweI bwry Blw ikvyN ivc srkwr dIAW nIqIAW Aqy kwrguzwrI auqy soc skdw hY? aus dI koiSS qW Krc kIqy nzr r`Kky ivroDI iDr dw nyqw iek qrHW nwl pYsy pUry krn Aqy Awpxy pirvwr dI grIbI lokrwj dw rwKw bx jWdw hY[ do AwgUAW dw dUr krn qIk hI sImq rhygI[ jykr aumIdvwr Biv`K dwA auqy l`gx kwrn cox ij`qx leI koeI lwlc idMdw hY qW vI glq hY[ lwlc burI hr qrHW dy FMg qrIky vrqy gey[ ies vwr cox blw hY[ mYN quhwfy nwl iek cInI khwvq sWJI pRcwr sB qoN GtIAw Aqy mihMgw AwiKAw jw krnI cwhuMdw hW[ ies khwvq Anuswr jykr skdw hY[ dovW iDrW ny r`j ky iek dUjy auqy AsIN qusIN iksy grIb ƒ ieko fMg rotI dyxI hY ic`kV su`itAw[ mIfIAw dI BUimkw vI bhuqI qW aus ƒ iek m`CI dwn kr dyvo pr jykr cMgI nhIN rhI[ ies ivc koeI S`k nhIN ik qusIN aumr Br dIAW rotIAW dyxIAW cwhuMdy ho mIfIey ny cMgI kmweI kIqI pr aus dI AwpxI qW aus ƒ m`CI PVn dI jwc isKwvo[ keI pwrKU A`K gwieb rhI[ aumIdvwr votrW dIAW A`KW swhmxy m`CIAW lY is`K Shwdq [ 35 [ mwrc, 2007
“coxW ƒ kursI Xu`D qoN mukq krn dI loV hY[ Aijhw audoN hI ho skdw hY, jykr rwjnIqI ƒ iek vpwr nw smiJAw jwvy sgoN smwj syvw dw imilAw suinhrI mOkw mMinAw jwvy pr hux rwjnIqI inrw ivaupwr hI nhIN sgoN KwndwnI pySw bx igAw hY[ AwpxI v`fI aumr hox krky jykr iksy nyqw ƒ AwpxI sIt C`fI hY qw ausy sIt qoN itkt Awpxy p`uqr ƒ hI idlvwieAw hY[ ieQoN qk ik pMjwb ivc lgBg swrIAW sItW auqy kvirMg aumIdvwr AslI aumIdvwr dy nzdIkI irSqydwr hI bxwey gey hn[ ies qoN byBrosgI vI jwihr huMdI hY[” ky Awey sn jykr vot iek fMg dI m`CI dy lwlc ivc pweI geI hY qW ieh mMdBwgw hY PYslw[ ies vyr ijs pRkwr cox pRcwr hoieAw, cir`qr cIrhrn kIqw igAw, niSAW Aqy pYsy dI vrqoN kIqI geI ieh mMdBwgw hI nhIN sgoN lokrwj ƒ Kqrw hY[ ijhVy AwgUAW ny lokrwj dI rwKI krn Aqy aus ƒ sucwrU FMg nwl clwaux leI izMmyvwrI leI hoeI hY, aunHW vloN hI lokrwjI kdrW kImqW ƒ qoVnw TIk nhIN hY[ jykr vwV hI Kyq ƒ Kwx l`g jwvygI iPr Kyq dI rwKI kOx krygw? mIfIAw ƒ vI AwpxI BUimkw bwry ivcwrn dI loV hY[ ies ivc koeI S`k nhIN ik pYsy sBnw dI loV hY pr ies leI pwrKU A`K ƒ bMd krnw vI TIk nhIN hY, Krwb mOsm hox dy bwvjUd votrW vloN nvW kIrqImwn sQwpq krnw ijQy mwnxXog hY auQy vrqy gey glq FMg qrIikAW ƒ Biv`K ivc dUr krnw vI zrUrI hY[ jykr Aijhw nw kIqw igAw qW lokrwj ƒ Kqrw pYdw ho skdw hY[ ieh jwnx dI vI loV hY ik kI votr AwpxI mrzI nwl Awey hn? jykr iksy lwlc vs Awey hn qW ieh vI mMdBwgw hY[ vot bhuq kImqI hY[ ies dw mul ` nhIN AWikAw jw skdw[ pMjwb dy lok imhnqI hn aunHW hmySW s`c qy h`k dI lVweI lVI hY[ coxW ivc vI votW dw ADwr ieho hoxw cwhIdw hY[ pMjwb dI KyqI Aqy snAq ivcwr hY[ iBRStwcwr dw bolbwlw hY[ niSAW dI Brmwr hY[ nOjvwn byruzgwr hY[ pMjwbIAW ny pMjwb ƒ muV ivkws dy rwhy qornw hY[ ies leI zrUrI hY ik ieQoN dI KyqI Aqy snAq Aijhw mwl iqAwr kry ijhVw ik mMfI dI loV Anuswr hovy[ ies ivc sPlqw leI srkwrI dKl Aqy shwieqw zrUrI hY[ ieh audoN hI ho skdw hY jdoN rwjsI pwrtIAW dI sUby leI koeI sp`St ivkws nIqI hovy[ rwj ivc Xojnw borf vI hY[ aus dI vwgfor pRis`D ArQ SwsqrIAW dy h`Q hY[ pr ieh vI s`c hY ik ies borf dI kdy vI iksy Xojnw ƒ srkwr ny AmlI jwmw nhIN
pihnwieAw hY[ mukwbly dy Xu`g ivc mnu`KI vsIilAW dI ivSyS BUimkw huMdI hY Aqy mnu`KI vsIilAW dy ivkws leI ividAw ADwr bxdI hY[ Xojnw borf dy muKI fw. srdwrw isMG jOhl Awp mMndy hn ik pMjwb ivc srkwrI ividAk FWcw iblkul Kqm ho cu`ikAw hY[ ipMfW ivc qW bhuq hI BYVw hwl hY[ SihrI pRwiemrI skUlW dw vI hwl BYVw hI hY[ ieMJ sUby dI G`to-G`t 80 pRqISq vso kol ividAw vsIly nhIN hn[ skUlW ivc nkl dw bolbwlw hY[ sUby dI ies vsoN dy b`cy ividAw ivhUxy hI AwKy jw skdy hn[ A`j dy mukwbly vwly Xu`g ivc ividAw ivhUxw ienswn iksy vI Kyqr ivc mukwbly leI KVHw nhIN ho skdw[ ieh s`c swry jwxdy hn, pr iksy vI pwrtI vloN ies dI crcw nhIN hoeI[ pMjwb ivc iBRStwcwr Awpxy isKr auqy hY[ ieh vI cox pRcwr ivcoN gwieb hY[ dovNy muK ` pwrtIAW kroVW rupey pRcwr auqy Krc kr rhIAW hn qW jo iek dUjy ƒ v`D iBRSt swbq kIqw jw sky[ pMjwb dI KyqI Aqy snAq dw burw hwl hY[ snAq pMjwboN bwhr jw rhI hY[ ijhVI snAq Aw rhI hY aus ivc pMjwbIAW leI koeI ruzgwr nhIN hY[ KyqI dw burw hwl hY[ pMjwbI ikswn krzy ivc PisAw hoieAw hY Aqy KudkuSI krn leI mzbUr hY[ pwxI dw BMfwr smiJAw jWdw sUbw pwxI ivhUxw ho irhw hY[ vwqwvrx Aqy KyqI aupr burI qrHW pRdUiSq ho rhy hn[ cox pRcwr ivcoN ieh swry m`udy gwieb sn[ cox pRcwr auqy ijqnw pYsw ies vwr KricAw jw irhw hY aunW Swied pihlW iksy cox smyN nhIN sI kIqw igAw[ ies cox pRcwr ivc pwrtIAW vloN sUby dI ivkws nIqI iblkul gwieb rhI[ ies dy ault cir`qrcIrhn Aqy dUSxbwzI BwrU hY[ Awpo Awpxy vot bYNk ƒ KuS krn leI irAwieqW dyx dw AYlwn kIqw igAw hY[ coxW ipCoN AijhIAW irAwieqW pihlW qW id`qIAW hI nhIN jWdIAW, jykr id`qIAW vI jwx qW iPr ivkws leI koeI pYsw bwkI nhIN rhygw[ ivkws kwrjW leI srkwr krzw lYNdI hY, ieMJ lok hI nhIN is`K Shwdq [ 36 [ mwrc, 2007
pMjwb dI srkwr vI krzy ivc burI qrHW fu`bI hoeI hY[ vot pRwpqI leI pwrtI nIqI ƒ ADwr nhIN bxwieAw igAw[ coxW ivc Biv`KI pRg o rwm kyvl gwieb hI nhIN sgoN vot pRwpqI leI hyrk GtIAw qoN GtIAw h`QkMfw vriqAw igAw sI[ ienHW ivc nSy Aqy pYsw BwrU hY[ ies vwr niSAW dy nwloN nwl ieh vI sunx ivc AwieAw hY ik votW dw mu`l qwirAw igAw hY[ pMjwb ivc ies smyN niSAW ivc fu`ibAw hoieAw hY[ ies ivc swfIAW rwjsI pwrtIAW dw ivSyS Xogdwn hY[ ieMJ swfy AwgU sUby dw ivkws krn dI QW ivnwS kr rhy hn[ ijqnw pYsw GtIAw cox pRcwr auqy KricAw igAw aus pYsy nwl pMjwb dy swry srkwrI skUlW dI kwieAw klp ho jwxI sI[ ijs nwl pMjwb dw Biv`K hI aujlw nhIN sI ho jwxw sgoN rwjsI pwrtIAW dw Biv`K vI aujlw ho jwxw sI[ jykr sMjIdgI nwl lok ivkws kwrj kIqy jwx iPr vot pRwpqI leI GtIAw h`QkMfy vrqx dI loV nhIN rihMdI[ Ajy vI sUby ivc keI Aijhy aumIdvwr hn ijhVy nSy, pYsy jW GtIAw cox pRcwr dw shwrw nhIN lYNdy pr iPr vI cox ij`qdy hn[ Aijhy AnuBvW qoN sbk isKx dI loV hY[ grIbW ƒ ssqy mu`l auqy rwSn dyx dw vwAdw vI iek qrHW nwl irSvq hI hY[ coxW ƒ kursI Xu`D qoN mukq krn dI loV hY[ Aijhw audoN hI ho skdw hY, jykr rwjnIqI ƒ iek vpwr nw smiJAw jwvy sgoN smwj syvw dw imilAw suinhrI mOkw mMinAw jwvy pr hux rwjnIqI inrw ivaupwr hI nhIN sgoN KwndwnI pySw bx igAw hY[ AwpxI v`fI aumr hox krky jykr iksy nyqw ƒ AwpxI sIt C`fI hY qw ausy sIt qoN itkt Awpxy p`uqr ƒ hI idlvwieAw hY[ ieQoN qk ik pMjwb ivc lgBg swrIAW sItW auqy kvirMg aumIdvwr AslI aumIdvwr dy nzdIkI irSqydwr hI bxwey gey hn[ ies qoN byBrosgI vI jwihr huMdI hY[ Aijhw hox nwl rwjsI pwrtIAW Awm lokW qoN dUr ho rhIAW hn[ swrIAW pwrtIAW dy lok
ADwr ƒ Korw l`igAw hY[ pwrtIAW ƒ cox pRcwr leI BwVy auqy pRcwrk lYxy pYNdy hn[ ieQoN qk ik cox jlisAW Aqy rYlIAW leI drSk vI ikrwey auqy ley jWdy hn[ Aijhw vrqwrw lokrwj leI Gwqk is`D ho skdw hY[ cox pRcwr ƒ swdw, G`t KrcIlw Aqy Biv`KI pRg o rwm ADwirq bxwieAw jwvy[ GtIAw rwjnIqI Aqy dUSxbwzI bMd kIqI jwvy[ nSy Aqy pYisAW dw vrqoN ƒ coxW qoN dUr r`iKAw jwvy[ rwjnIqI KwndwnI pySw bxwaux dI QW lok syvw smiJAw jwvy[ aumIdvwrW dI cox guxW ADwrq kIqI jwvy[ jykr koeI aumIdvwr kroVW rupey Krc krky cox ij`qdw hY qW auh lok syvw dI QW Dn iek`Tw krn ƒ pihl dyvygw[ Aijhw hoxw ivkws dw glw Gu`txw hY[ swfy dyS ƒ sMswr dw sB qoN v`fw lokrwj mMinAw jWdw hY[ pMjwb ies dyS dw sB qoN mohrI sUbw hY[ Awvo ies sUby qoN hI lokrwj dI rwKI dw kwrj SurU krIey[ Aijhw lok soc ivc qbdIlI Aqy glq FMg qrIikAW ivru`D muihMm SurU krky hI kIqw jw skdw hY[ auh Biv`K ivc AwpxI vot aumIdvwr dy gux prK ky pwaux[ ijhVy aumIdvwr nSy, pYsy jW jwq Drm dy nwm auqy vot mMgdy hn aunHW dw bweIkwt kIqw jwvy[ pMjwb dy votr sUJvwn hn, aunHW ƒ AwpxI vot dI vrqoN zrUr krnI cwhIdI hY, pr ieh vrqoN soc ivcwr ky aumIdvwr dy guxW ADwirq kIqI jwvy[ ieMJ AsIN lokrwj hI nhIN sgoN pMjwb dw Biv`K vI cMgyrw bxw skWgy[ ieMJ AwgUAW ƒ vI iek cuxOqI id`qI jw skygI qW jo auh AwpxI soc Aqy FMg qrIikAW ivc qbdIlI krn leI mzbUr ho jwx[ ies vyr coxW smyN lokW vloN ies pwsy SurUAwq kIqI geI hY[ keI ipMfW ivc nSy vMfx vwilAW ƒ roikAw igAw hY[ kuJ votr poilMg bUQ auqy qW gey pr vot iksy vI aumIdvwr ƒ nhIN pweI[ glqFMg qrIky vrqx vwilAW ƒ rokx dw vI Xqn kIqw igAw[ ies pwsy Tos kdm cukx dI loV hY qW jo coxW vI ivaupwr nw bx skx[ lokrwj dw ArMB is`K gurUAW ny pMjwb ivc hI kIqw sI[ ies dI rwKI Aqy mzbUqI dI muihMm vI pMjwb ivcoN hI SurU hoxI cwhIdI hY[ Biv`K ivc hox vwlI iksy vI cox smyN vot kyvl aumIdvwr dy ikrdwr Aqy aus vloN kIqI syvw Aqy ADwirq hI pweI jwvy[ vot zrUr pweI jwvy[ glq FMg qrIky vrxn vwly aumIdvwr dw bweIkwt kIqw jwvy[ pMjwb dy lok bhwdr hn[ auh lokrwj dI rwKI krngy Aqy coxW dy ho rhy ivaupwrIkrn ƒ zrUr T`l pwauxgy[ 0
SqwbdI gurbwxI ivcwr muihMm swl 2008 ivc sRI gurU gRMQ swihb jI dy 300 swlw gurqw g`dI purb smyN AsIN swry sRI gurU gRMQ swihb jI dI smu`cI bwxI dw pwT Awp krIey, vIcwrIey Aqy jIvn ivc kmweIey[ gurpurvwsI BweI jsbIr isMG jI ^wlsw (KMny vwilAW) vloN icqvI qy AsIs pRwpq ies SqwbdI gurbwxI ivcwr muihMm ivc 5 mukwbly r`Ky gey hn[ 1. sihj pwT 2. bwxI kMT-sdw bYkuMT 3. gurbwxI vIcwr-jIvn AwDwr 4. Su`D qy suMdr gurbwxI ilKweI 5. gurbwxI SbdwvlI-rozwnw bolcwl SbdwvlI pRqIXogIAW ny Agsq 2008 qk Gr bYTy hI sihj pwT krnw hovygw[ v`D qoN v`D bwxIAW kMT, vIcwrnIAW Aqy jW Su`D qy suMdr ilKxIAW hoxgIAW[ pRqIXogI sihj pwT mukwbly dy nwl auprokq ivcoN iksy iek, do jW swry mukwbilAW ivc ih`sw lY skdy hn[ iehnW dy inXm qy vyrvw nIXq fwierI ivc drj hn[ v`D mukwbilAW ivc v`D qoN v`D islybs kvr krn vwly jyqUAW ƒ v`fy ienwm Aqy dsvIN qoN v`fy ividAwrQIAW leI aucyrI ividAw hwsl krn leI swl Br jW v`D smyN leI vjIPy id`qy jwxgy[ auhnW ƒ krIAr syD Aqy ruzgwr/ svY ruzgwr leI mdd kIqI jwvygI[ ies leI koeI dwKlw PIs nhIN, kyvl 10 rupey dI fwierI pRwpq krky Pon ’qy hI rijstrySn krvwauxI hovygI[ vyrvy leI ilKo jW sMprk kro: suikRq, #3454, Pys-2, du`grI, luiDAwxw-13 Pon: 098556-12004, 098556-00300, email: singh.renukass@gmail.com is`K Shwdq [ 37 [ mwrc, 2007
kwiv-ikAwrI sMGrSI is`K Aqy Ssqr... AsIN isMG, ATwrvIN sdI qoN hI, rhy jUJdy, sc inAW hyTW! T`lH pwauNdy rhy, zulm ƒ AsIN pihlW, jy Ssqr r`Kdy sW qW hyTW[
AMim®q vylw AMim®q vylw, AMim®q vylw, surqW dw cVHy cVHwA[ Dr dy mQy mwry flkW, ng sucy moqI dw[ “sWiq shju rhsu dy mMfl, mauly sMq dy AMdr, rOxk kul Awlm dI lY, ivc idqI cup itkwA[ cwnx hVH rOSn sIinAW dy, PYly srGI vyly, mwn srovr tuBI lweI icty hMsW AW[ koeI-koeI qwrw, kry ieSwrw, gl kry pwr AKoN, cVHdy sUrj husnW dy ivc, Awpxw-Awp lukwA[
‘AsIN nvwbI nVI ƒ Tuf mwry, Q`ly l`gy n iksy AwkV KW hyTW[
iek ieSwrw lKW rmjW Awpxy sIny sWBy, ByqW dI koeI Jwq lYx leI aufdw-aufdw jw[
AsIN lMGy n iksy dI tMg hyToN, AsIN bYTy n iksy dI bWh hyTW[
ibrK smwDW fUMGIAW lweIAW sWJ jugW qoN ArSW, eyh qpIAW dw qp qoVn dw, nw koeI kry hIAw[
‘Drm Xu`DW’ ivc rhy ShId huMdy, dl ^wlsy dy AsIN nW hyTW[ AsIN jMmy hW qIr qupk dI CW hyTW, AsIN bxy ply hW qygW dI CW hyTW[
nINdr-surgW JUtIAW lY ky CohrW AKW putIAW, Aw p®BwqW dyx sunyhy gIq rb dy gw[ “siB surqI imil suriq kmweI lMmyN pYNfy AweIAW, muMdy nYxW qwrI lweI, lweI ivc Asgwh[
‘JMfw kysrI’ id`lI dy ikly au~qy, AsIN KVH gifAw pMQ dI hW hyTW[ AsIN mwxI pMjwb dI pwiqSwhI,
‘jpu jI' sMg mDwxI GuMmy, DrqI idMdI gyVy, ndir ielwhI ply pYNdI, gurU crnW ivc Aw[
cUMik ply hW SsqrW dI CW hyTW[ jsivMdr isMG
Zzl hr curwhy ’qy mOq KVHI, du`K qklIPW ƒ sih lYxw, vYrI dI DONs ƒ vMgwr ky, AsW PWsI dw r`sw cuMm lYxw[ isAwsq dy m`kV jwl ƒ, Kqm krn dy lIhy pw ky, hr AwdmI dI qkdIr ƒ AsW aunHW h`QoN surKrU krw lYxw[ ikrqIAW dw KUn pIx vwly lotUAW dy, n`k ’c nkyl pw ky, hr ikrqI dw h`f BMnvIN kmweI dw, bxdw mu`l dvw lYxw[ m`kwrIAW dy toly ƒ, sbk dw pwT pVHwky, hr AwdmI dy supinAW ƒ, DoKy dy ipMjry ’coN CuVw lYxw[ fr dIAW byVIAW ’c jkVy lokW ƒ, kOmI jwm ipAw ky, hr AwdmI ƒ iB`jIAW ib`lIAW qoN, SyrW dw rUp AKiqAwr krw lYxw[ bwdSwhI dw qwj pihnx vwilAW ƒ, Awpxw Prz Xwd krwky, “boVwvwlIAW” hr grIb dy h`k ƒ, bwdSwhI qoN Adw krw lYxw[
Jurmt pwieAw Aw duAwly, rMgbrMgy nwdW, ‘vjW guJIAW rmjW KolHx, ley gurmuKW Awsx fwh[ aupjy cwau mn Gnyry, idl CyVy rwgW-swjW, dyh srvr ivc kml ivgwsy, pY mwrg ibKm dy rwh[ s&r mOq dy, sjdy kIqy dyK zuhd dy AMbr, gihr-gMBIr vwtW lMmIAW, sMq qurdy sihj-suBwA[ ivCVy ipAwry AMim®q vyly, ivc drgwhIN hoey myly, kry lVweI ‘vwr Awsw dI’, srsw kMFy Aw[ rb KjwinauN dwq ieh pw ky, Drqy dey AsIsW, qVk svyrw KIvw hoieAw ivc qRylW nHw[ bwxI gurmuK mnW qy cVHdI, lwlI sUrj dI ijauN kVHdI, Shu pqxW qy Aw ky ifTw mylw rUhW dw[ icVIAW rwg Azb dy gwey, Kubry! ikQoN? kOx ilAwey? swfy ivhVy irSmW AweIAW lY gofy-gofy cwA[
gurivMdr isMG ‘is`DU’ boVwvwl, mwnsw is`K Shwdq [ 38 [ mwrc, 2007
suKivMdr isMG isK stUfYNts PYfrySn
ishq jwxkwrI
ihstrIAw qy imrgI Al`gAl`g rog hn ienHW rogW dy l`Cx qy ielwj pihlW pihl lok imrgI ƒ Awm qOr ’qy BUqW pRyqW dw CwieAw jwx ky jwdU toixAW vwly mrIj ƒ leI iPrdy rihMdy sn[ mOjUdw smyN ivc vI lokW ivc hwly vI ienHW rogW bwry Brm hn[ hkIkq ieh hY ik idmwg ivcoN au~Tx vwlIAW v`K-v`K qrMgW nwl juVI ibmwrI hY[ ienHW qrMgW kwrn mrIj ƒ imrgI dw dOrw pYNdw hY[ ies dy dOry pYx vyly mrIj zor dI cIK mwrdw hY, dMdl pY jWdI hY, jIB k`tI jWdI hY, Acwnk ipSwb inkl jWdw hY, srIr dw iek ih`sw zor zor nwl kMbx l`g jWdw hY jW iPr mrIz dI XwdwSq kuJ smyN leI guMm ho jWdI hY[ rogI ivc keI vwr pwglpn dIAW inSwnIAW vI vyKIAW jWdIAW hn[ rogI ƒ dOrw pYx smyN iek pwsy iltw dyxw cwhIdw hY qW jo aus dy mUMh ivcoN inkldI J`g AMdr nw jwvy[ rogI ƒ hvw Awaux dyxI cwhIdI hY[ kuJ imMtW bwAd rogI Awpy TIk ho jWdw hY[ imrgI vwly 70-80 pRqISq mrIj pUrI qrHW TIk ho skdy hn[ ienHW ivc 20-30 pRqISq b`cy Awpxy Awp vDdI aumr nwl TIk ho jWdy hn[ 30-40 pRqISq mwmilAW ivc iqMn qoN cwr swlW ivc TIk ho jWdy hn[ kyvl 10 pRqISq mwmilAW ivc aumr Br dvweI KwxI pYNdI hY Aqy srjrI dI loV huMdI hY[ vIh pRqISq mwmilAW ivc dOry pUrI qrHW Kqm nhIN huMdy[ ieQy iDAwn dyx vwlI g`l ieh hY ik imrgI qy ihstrIAw do Al`g-Al`g cIzW hn[ ihstrIAw dw dOrw audoN pYNdw hY jdoN mrIz dy Awly duAwly lok hox, mrIz iek`lw hovy qW dOrw nhIN pYNdw jdik imrgI dw dOrw kdy vI pY skdw hY[ imrgI dI dvweI fwktr dI slwh qoN ibnW bMd nhIN krnI cwhIdI[ ies ibmwrI ivc 7-8 GMty nINd lYxw bhuq zrUrI hY[ ibmwrI vwlw kwrf AwpxI jybH ivc r`Kxw cwhIdw hY qW jo ’k`ly ƒ ikqy dOrw pY jwvy qW lokW ƒ ibmwrI dy bwry ivc qqkwl jwxkwrI iml jwvy[ ies ibmwrI leI dvweI dy nwl Xog qy sYr kwPI Pwiedy mMd rihMdI hY[
imrgI mwnisk rog hY ijhVw vwXU doS dy vDx, icMqw BYA, kRD o , Sok ijhy mwnisk kwrnW qoN huMdw hY[ kmzor mn vwly lokW ƒ ieh rog ho jWdw hY[ AwXurvYidk fw. Anuswr ies rog qoN bcx leI mn ƒ ‘ishqmMd’ r`Ko[ hr roz G`to G`t A`Dw GMtw idmwg ƒ ‘ivSyS Awrwm’ dyvo, idn rwq ƒ kuJ icr leI Awpxy mn ivcoN sB icMqwvW Jmyly, kMm kwr bwhr k`F ky Awrwm idvwE, ies nwl ies rog qoN bicAw jw skdw
hY[ rogI leI AwXurvYd ivc ies dI dvweI vI leI jw skdI hY[ ijhVI iksy vI AwXurvYdk fwktr qoN iml skdI hY[ dUjy pwsy Xogw qy ksrq nwl sbMiDq mwhrW Anuswr ies rog ƒ dUr krn leI Xogw ivc ivSyS Awsx drswey gey hn ijvyN n`k dy s`jy pwsy dI swh lY ky TofI ƒ CwqI nwl lwE[ swh ijMnw icr rok skdy ho qW roko, swh bwhr k`Fx smyN grdn ƒ iPr is`DI krky K`bI nws rwhIN swh bwhr k`Fo[ ies Awsx ƒ 10-15 imMt krn nwl ieh rog sihjy sihjy dUr ho jwvygw[ nwl hI sYr ishqmMd rihx qy ibmwrIAW qoN dUr Bjwaux dw ieko iek PwiedymMd nuskw hY[ fw. jgdyv isMG
sihj pwT kridAW, iek idn...
gurbwxI ivc myrw izkr
sihj pwT kridAW, iek idn mYƒ ieauN jwipAw ijvyN sRI gurU gRMQ swihb jI ivc myrw izkr hY, myry bwry bhuq kuJ iliKAw hY[ ijvyN dw mYN socdw hW, ijvyN dIAW myrIAW krqUqW hn, myrIAW krqUqW, myrIAW iqRSnwvW hn, AwSwvW hn; ijvyN dw mYN AsiQr huMdw hW, icMqw krdw hW, sihmdw hW... jI hW, ieh sB kuJ gurbwxI ivc drj hY[ ijvyN: 1. bury kwm kau aUiT KloieAw nwm kI bylw pY pY soieAw] 2. gMDx vYx suixih aurJwvih nwm lYq AlkwieAw] 3. inMd icMd kau bhuq amwihau bUJI altwieAw] 4. bhu prpMc kir pr Dn ilAwvY suq dwrw pih Awn lutwvY] ieh sB kuJ pVH ky mYN Gbrw igAw[ Awpxw drpx, AwpxI AwrsI vyK ik qRbk auiTAw, hor icMqwqur ho igAw[ pr jdoN hor hor cu`BIAW lweIAW, bwxI pVHI suxI, vIcwrI qW hONslw vI imilAw[ ienHW ivkwrW qoN bcx leI vI gurPurmwn imly[ pr g`l qW hux ieQy Aw ky inBVdI hY ik mYN ismrn BgqI dw audm krdw hW ik nhIN... Edm krI c`lIey, krI c`lIey, ndrIN AwpxI ndr nwl iek idn inhwl kr dyvygw[ ryxukw srbjIq isMG
AwXu r vY i dk ivc ies ibmwrI ƒ ‘Apsmwr’ rog kihMdy hn[ AwXurvyd Anuswr is`K Shwdq [ 39 [ mwrc, 2007
is`K isDWq dI ivlKxqw rGbIr isMG iFloN
gurU nwnk ny ADogqI dI hwlq nUM pUrb, p`Cm, au~qr Aqy d`Kx vl ihMds u qwn qoN vI bwhr PyrI lw ky pUrI qrHW smiJAw Aqy auh PlsPw pyS kIqw ijs ivc AwkwSW ivc tMg,y mMdrW msijdW ivc bTwey hoey Aqy pMfqW qy mOlvIAW dI kYd ivc jkVy iKAwlI rb nUM Gr bwr Cf ky jMglW Aqy pRbqW ivcoN l`Bx dI bjwie, jnqw dw mnobl auqWh cuk ` x leI swkwrwqmk kudrq dy rom rom ivc rmy hoey r`b nUM ‘bilhwrI kudriq visAw qyrw AMqu n jweI liKAw’ (469) Aqy ‘mn qU joiq srUpu hY Apxw mUlu pCwxu’ (441) dy Sbd aucwr ky hr iek jIv ivc vsdw d`isAw[
dunIAW dI iksy nukr vl vI Jwq mwrIey qW hr pwsy iksy nw iksy mhWpurS jW ies isRStI dy krqw nUM Xwd krn leI koeI nw koeI gRMQ Aqy AsQwn bixAw hoieAw hY[ ienHW gRMQW ivc ipAwr, Amn, SWqI, hlImI Aqy sbr vwlI izMdgI ijaUx sbMDI isiKAw hY[ koeI vI Aijhw gRMQ nhIN jo lokW ivc ivqkry jW mnuK jwqI nUM nPrq sKwauNdw hovy[ sdIAW qoN ienHW gRMQW dI isiKAw dw pRcwr huMdw AwieAw hY Aqy sqjug, qRyqw, duAwpr Aqy kljug dw izkr vI hY pr jy dunIAW dy ieiqhws nUM gOh nwl vyKIey qW kljug hI hr vyly pRDwn irhw lgdw hY, sqjug dw qW ikqy inSwn nhIN imldw[ kyvl iksy mhWpurS jW ausdy inktvrqI kuJ bMidAw dy sqjugI jIvn dw izkr qW hY pr ikRqI vrg dI mwr DwV hI hMudI rhI hY [ ienHW SwsqrW dy rcYqw sqjugI jIvn bwry glW qW krdy rhy pr Apxy Awly duAwly ivcr rhI blhIx, swh sq guAw cukI Aqy kljugI jIvn bqIq kr rhI jnqw dy mnobl nUM aucw krky aunHW dy jIvn ivc iml vrqn, AwpsI ipAwr, hlImI Aqy syvw Bwv vwlw koeI cmqkwrI ienklwb nhIN sn ilAw sky[ SwsqrW dy bhuqy ivAwiKAwkwrW Aqy pRcwrkW ny pRmwqmw nUM iek bdlwKor, aUNc nIc Aqy zwq pwq dy jnm dwqw, iksmq Aqy svrg nrk dy mwilk, iesqrI jwqI nUM kuMBI nrk dI vwsI bnwaux vwlw Aqy lokW dIAW nzrW qoN auhly rihx vwly rb dy qOr qy pyS kr ky, Awm jnqw ivc Brm BulyKy pw ky krm kWfW rwhIN aunWH dI izMdgI ivc ADIngI dw iehsws Br ky aunHW dI izMdgI dy sqr nUM nIvwx vl Dk ky Apxw hI aulU isDw krn dI koiSS kIqI[ mhwqmw buD, hzrq eIsw Aqy hzrq muhm M d swihb ny kuJ ienklwbI glW qW kIqIAW pr auh vI ADUrIAW hI sn ikauNik mnuK nUM ausdI nuhwr dw iehsws nhIN sn krwauNdIAW[ ihMdusqwn auqy pCm vloN ijMny vI hmly hoey aunHW ivc pMjwb dI jnqw jo aus vyly kyvl ihMdU mq dI DwrnI sI rgVy KWdI rhI[ aus mq dy pujwrIAW ny imQhws dIAW khwxIAW pw pw ky kyvl krm kWfW rwhIN hI dyvI dyviqAW nuM KuS krn Aqy suK pRwpqI dy swDn ds ky lokW dy mnobl nUM invwx vl hI DikAw is`K Shwdq [ 40 [ mwrc, 2007
Aqy ZulwmI dI zihnIAq pkI kIqI[ ies dw nqIjw ieh inkilAw ik pMjwb dy AwKrI rwjw AnMgpwl qoN bwAd kwbul vloN AwauNdy Aqy idlI vloN muVdy DwVvIAW nUM vMgwr pwaux Aqy iesqrIAW dI pq bcwaux leI iksy ivc vI swh sq nWh irhw[ inky moty ihMdU rwjy vI DwVvIAW dy swhmxy sqwhIx bxy rhy[ Awm lokweI dI swr lYx vwlw koeI vI nhIN sI[ 500 swlW qoN vI izAwdw virHAW qk pMjwb dI jnqw aunHW jwbrW dI hr iksm dI hvs dw iSkwr huMdI rhI[ 15vIN sdI dy qkrIbn AD ivc ZrIb ikRqIAW dy idLW ivcoN inkly hEikAW dy sdky pMjwb dI DrqI ny iek mrdy kwml gurU nwnk nUM jnm idqw ijs dw izkr BweI gurdws jI ny eyauN kIqw hY:suxI pukwir dwqwr pRBu guru nwink jg mwih pTwieAw ] mOlwnw iekbwl ny ikhw sI ‘iPr auTI iek sdw qOhId kI pMjwb sy, ihMd ko iek mrdy kwiml ny jgwieAw KuAwb sy ‘[ gurU nwnk ny ies ADogqI dI hwlq nUM pUrb, pCm, auqr Aqy dKx vl ihMdusqwn qoN vI bwhr PyrI lw ky pUrI qrHW smiJAw Aqy auh PlsPw pyS kIqw ijs ivc AwkwSW ivc tMgy, mMdrW msijdW ivc bTwey hoey Aqy pMfqW qy mOlvIAW dI kYd ivc jkVy iKAwlI rb nUM Gr bwr Cf ky jMglW Aqy pRbqW ivcoN lBx dI bjwie, jnqw dw mnobl auqWh cukx leI swkwrwqmk kudrq dy rom rom ivc rmy hoey rb nUM ‘bilhwrI kudriq visAw qyrw AMqu n jweI liKAw’ (469) Aqy ‘mn qU joiq srUpu hY Apxw mUlu pCwxu ‘(441) dy Sbd aucwr ky hr iek jIv ivc vsdw d`isAw[ mnu`K jwqI Aqy Kws kr ZrIb jnqw dw mnobl aucw krn leI aunHW isiKAw idqI ik:1. mnuK dI izMdgI dw mUl cMgy Aml Aqy sc dw mwrg hI hY, bwkI swry imQhws Aqy kRm kWf Poky hI hn[ schu ErY sBu ko aupir scu Awcwru] (62) Amlu kir DrqI bIju Sbdo kir sc kI Awb inq dyih pwxI] hoie ikrswxu eImwn jMmwie lY iBsqu dojku mUVy eyv jwxI] (24) 2. dsW nhuAW dI imhnq nwl kIqI kmweI
Aqy aus ivcoN lwBkwrI kMmW leI idqy dwn nwl hI suK Aqy sbr vwlI izMdgI iml skdI hY[ lut Ksut dI kmweI ivcoN kIqy dwn nwl nhIN[ Gwil Kwie ikCu hQhu dh, nwnk rwhu pCwxih syie] (1285) krxI kwbw, scu pIru, klmw krm invwj] (140) 3. mnuK ijs qrW dy kMm krdw hY ausy qrW dw bx jWdw hY[ jyhw syvY qyho hovY] (549) 4. koeI aucI Aqy nIvIN kul nhIN, sB ieko ijhy hn[ ies nUM idRV krwaux leI lMgr dI Aqy srovrW ivc ieSnwn krn dI pRQw clweI[ Avil Alh nUr R u aupwieAw kudriq ky sB bMd] y eyk nUr qy sBu jgu aupijAw kaun Bly oko mMdy] (1349) 5. koeI iksy dw vYrI nhIN, sB imqR hn[ nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm kau bin AweI] (1299) sBu ko mIqu hm Apn kInw, hm sBnw ky swjn] (671) 6. syvw qy hlImI BirAw jIvn[ sy v w qy sdw su K u pwieAw gu m u i K shij smwvixAw] (125) hohu sBnw kI ryxukw qau Awau hmwrY pwis] (1102) 7. pRmwqmw nUM inrBau Aqy inrvYru ds ky mnuK nUM inrBau Aqy inrvYru bnwaux vwlw mUl mMqR idqw[
¡ siq nwmu krqw purKu inrBau inrvYru Akwl mUriq AjUnI sYBM gur pRswid]
8. pYr dI juqI khI jwx vwlI iesqrI nUM mrd dy brwbr dw drjw idqw[ so ikau mMdw AwKIAY ijqu jMmih rwjwn] (473) 9. mnuK ` I kdrW kImqW nUM aujwgr krky aunWH dI rwKI leI kurbwnI dw jzbw BirAw[ jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau] ieq umwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY] (1412) gurU Arjn dyv, gurU qyZ bhwdr, gurU goibMd isMG, cwry swihbzwdy Aqy dUjy dy hk dI rwKI leI ShIdIAW dyx vwly Axigxq isK Agy Awey ijnHW ny Awm jnqw nUM srdwrI dy ky sO swl purwxI Zlq soc vwlI Awdm Kor Aqy jwbr bwhmxW Aqy mOlvIAW dy shwry cl rhI
hukmrwn jmwq nUM cMd swlW ivc hI ryq dI FyrI vWg hvw ivc aufw id`qw[
rK ky Awp mOj myly ivc msq rihxw cwhuMdy hn[ isKW nUM gurUAW dI qkrIbn 200 swl dI sPl hoeI Gwlxw nUM sWBx leI Aj Avyslwpn Cf ky swvDwn hox dI bhuq loV hY qwik dsW nhuAW nwl kIqI kmweI ikRqIAW dI hI JolI ivc pvy[ Drm dw nW lY ky Koh iKMj dI kmweI qy jIaux vwly lokW leI nw qW Drm gRMQ hI koeI ArQ rKdy hn Aqy nw gurU nwnk hI aunHW dw kuJ lgdw hY[ 0
Apxy sMklp ivc isrjI, nroeI Aqy qMdrusq smwj dI rwKI leI gurU nwnk ny gurU goibMd isMG dy rUp ivc 1699 ivc isKW nUM KMfy bwty dy AMimRq nwl pMj kkwr hr vyly zrUrI pihnx dw hukm dy ky iek inrBau Aqy inrvYru inrwlI idK vwlI POj Kwlsy dy rUp ivc KVI kr idqI ijs ny vyKidAW vyKidAW 1783 ivc id`lI dy muZlIAw qKq ’qy jw kbzw kIqw [ audwricq hox dw sbUq idMidAW lokqMqr izMdwbwd auhI ijiqAw hoieAw qKq muV AYqkIN votr ny vI kmwl kr id`qI, votr vwkeI muZlIAw bwdSwh dy hvwly krky bwdSwh bixAw irhw iksy ny Awpxy nwl dy ƒ vI nhIN pqw pMjwb ivc Aw gey Aqy Kwlsy l`gx id`qw ik vot kIhƒ pwauxI hY? ij`Qy cwr jwxy k`Ty dw rwj sQwpq kr id`qw [ huMdy ijs aumIdvwr dI g`l huMdI swry jwxy auh dI hW ivc ieh hY is` K Drm dI hW imlw idMdy[ dosq-im`qr iek dUjy ƒ pu`Cdy kIhƒ vot ivlKxqw ijs sdkw kyvl 200 pwauxI Aw AgoN dUjw juAwb idMdw ‘jIhƒ kihnw pw idAWgy’, swl ivc iek mrI, dbI kuclI ieh kih ky nwl hI bulW ivc imMnHw ijhw h`s pYNdw[’ Aqy isskIAW lYNdI kOm dunIAW kihx vwlw vI smJ jWdw beI vot qW ieh ny AwpxI dy ieiqhws dI pOVI dy sB qoN mrzI nwl pwauxI Aw[’ nwl hI AMdro AMdrI h`sdw[ ieh isKrly fMfy ’qy jw KVI hoeI[ mwjrw pUry pMjwb ivc c`ilAw[ dUjy pwsy Srwb dy ipAwkVW AMgryz ny pihlW Kwlsy nwl Awp ny Srwb r`j ky pIqI qy jmW vI kIqI, iehI hwl Bu`kI Kwx lVIAW jMgW vyly ausdw lohw vwilAW dw irhw[ grIbW leI AYqkIN Awty dIAW borIAW mMinAw, Pyr dUjI sMswr lVweI ryhVIAW ’qy rulIAW[ votr ny vI swrw ihswb-ikqwb jmHW ivc Kwlsy dIAW AcMBy BrIAW mnPI krky vot pweI, ijQoN izAwdw munwPw hoieAw, btn ij`qW vyKIAW Aqy bwAd ivc vI auhdw d`ibAw[ BwrqI lokqMqr izMdwbwd[ ihMdusqwn dI AwzwdI dI lVweI vyly gurUAW vwlI AihMsw qy clidAW is`KW dIAW 80% qoN vD kurbwnIAW vyKIAW qW ausnUM Kwlsy dy swhmxy KVy nw ho skx dw Aihsws pYdw hoieAw ijs kwrn ausnUM ihMdusqwn ivc ApxI 100 swlw purwxI hkUmq nUM Cfx leI mjbUr hoxw ipAw[ AMgryz vI ijs dy rwj auqy kdy sUrj AsQ nhIN sI huMdw Kwlsy dw lohw mn gey[ ies ivlKxqw Bry Drm dy ieiqhws qoN BY BIq hoey Drm dy Tykydwr lok Aj vI isK kOm nUM ADmoeI bnwaux Aqy rswql vl Dkx vwsqy isK Drm dy TykydwrW nUM nwl rlw ky ies nUM ihMdU Drm dw hI AMg bnwaux dIAW cwlW cl rhy hn Aqy ies nUM mlIAw myt krn qy quly hoey hn[ ieh Tykydwr AwpsI sWJ pw ky ikRqI vrg nUM isskidAW is`K Shwdq [ 41 [ mwrc, 2007
Drm Aqy isAwsq dw sumyl gurU Arjn dyv jI ny Kusro jo jhWgIr qoN qKq Kohxw cwhuMdw sI, ƒ ASIrvwd id`qw Aqy aus dI Dn mwl nwl vI shwieqw kIqI[ ieh is`Dw isAwsI dKl sI[ Kusro ƒ isrP Dn dI mdd hI nhIN id`qI, aus dy m`Qy ’qy iqlk vI lwieAw igAw[ jhWgIr ienHW kwrvweIAW dI AihmIAq qoN byKbr nhIN sI[aus ny iliKAw “aus (gurU Arjn) ny aus nwl (Kusro nwl) bhuq swry msilAW ’qy ivcwr vtWdrw kIqw Aqy aus dy m`Qy auqy kysr dw it`kw lwieAw[ ijs ƒ ihMdUAW dI SbdwvlI ivc kSk AwKdy hn Aqy ies ƒ SuB lgn mMinAw jWdw hY[ ies Gtnw bwry iek smkwlI XUrpIn vI ieho nqIjw k`Fdw hY[
S`rIAq dI buinAwd auqy bxI muslm hkUmq dy iKlwP is`K lihr dI jdojihd EnIN hI isAwsI sI ijqnI ieh Dwrimk sI[ mzhb dI buinAwd muslmwn irAwsq ivc isAwsq Aqy Drm ƒ Awps ivc inKyiVAw nhIN jw skdw[ ‘nwgirk kwƒn pUrI qrHW Dwrimk kwƒn dy ADIn hY[ blik ieh (nwgirk kwƒn) AwpxI hoNd, Dwrimk kwƒn ivc smyt idMdw hY[ nwgirk AiDkwrI hYn hI s`cy XkIn (ieslwm) ƒ PYlwaux qy lwgU krn leI [ iek bRwhmx ƒ mOq dy Gwt auqwirAw igAw, isrP ieh kihx bdly ik ijvyN ieslwm s`cw hY iqvyN ihMdU m`q vI s`cw hY[ S`rIAq Anuswr Drm iqAwgx dI szw mOq sI[ S`rIAq dy ies kwƒn au q y , Aqy ZY r mu s lwmnW ƒ zbrdsqI muslmwn bxwey jwx jW dbwaux dI hdwieq auqy isAwsI qwkq qoN vgYr Aml nhIN sI kIqw jw skdw[ iesqoN ielwvw Bwrq ivc muslmwnW sdI hkUmq bhuq v`fI igxqI vwly ZYr-muslmwnW auqy zbrI TosI hoeI hkUmq sI[ ies hkUmq ƒ vDyry krky muslmwn jnqw dI hmwieq vI iml skdI sI Aqy muslmwn jnqw dI hmwieq lYx vwsqy lYx vwsqy ieh zrUrI sI ik muslmwn hkUmq Awpxy Awp ƒ S`rIAq dI dwAvydwr AKvwey[ ies qrHW ZYrmuslmwnW auqy S`rIAq ƒ Tosx dw Aml, Aqy muslmwn hkUmq dI isAwsI s`qw, iek dUjy nwl Atu`t qOr ’qy sbMDq sn[ nqIjy dy qOr 'qy ijhVI vI lihr mnu`K dI pUrn AwzwdI leI KVHI huMdI, aus Sr`eI kwƒn vwsqy iek cYlMj bxnw lwzmI sI, jo S`rIAq qoN qwkq hwsl krdI jW ijs dw AwDwr Sr`eI kwƒn sI jW jo ies kwƒn ƒ TosdI[ ies qoN ielwvw ijs vI nIqI jW AmlI kwrvweI dw is`tw hkUmq nwl t`kr nwl t`kr l`gx dw hovyauh Awpxy inSwny ’qy Asly vjoN isAwsI hY[ jy mhwqmw gWDI fMfI ivKy lUx bxwaux dy pRogrwm ƒ AMgryzI hkUmq ivru`D isvl nwPurmwnI dI lihr dw mohrw bxw skdy sn, qW m`D Xu`D ivc qA`sbI musilm hkUmq dy S`rIAq dy kwƒn ƒ Tukrwaux Aqy muslwmwnW is`K Shwdq [ 42 [ mwrc, 2007
ƒ is`K bxwaux dw kMm qW gWDI jI dy pRogrwm dy mukwbly bhuq izAwdw sMjIdw sI[ ies ivc koeI S`k nhIN ik jhWgIr ny is`K lihr dy shI isAwsI ArQ smJ ley sn, ikauNik aus ny AwpxI svYjIvnI ivc gurU Arjn swihb dw izkr ies qrHW kIqw hY ik gurU Arjn “Awpxy Awp ƒ duinAwvI AwgU AKvwauNdw sI[ ies sp`St puzISn dy bwvjUd ieh glq ivcwr Ajy vI pRc`ilq hY ik is`K lihr inrol Dwrimk lihr sI Aqy kyvl gurU Arjn dyv jI dI ShIdI dy kwrn ies ny isAwsI ru`K Dwrn kIqw[ ies glqPihmI dw iek kwrn ieh hY ik is`K gurU swihbwn mnu`K dIAW swrIAW srgrmIAW ƒ Dwrimk muhwvry ivc socdy qy pRgt krdy sn[ gurU swihb ny bic`qr nwtk ivc PurmwieAw hY: “XwhI kwj Drw hm jnmM[ smJ lyh swDU sB mnmM[ Drm clwvn sMq aubwrn[ dust sBn ko mUl aupwrn[ ieQy gurU goibMd isMG swihb dy smyN dy muqwbk vyiKAw jwvy qW ‘duStW’ dw ArQ sI qA`sbI muslwmwn hwkmW dw nws, jo ik AwpxI jnqw ’qy A`iqAwcwr krdy sn[ ieh sp`St qOr ’qy iek isAwsI imSn sI, pr ies ƒ ‘Drm clwvn’ nwl joiVAw hoieAw hY[ gurU goibMd isMG jI ny sp`St SbdW ivc ikhw hY ik auh pihly gurUAW dy clwey rwh auqy cl rhy sn[ gurUAW dw Awpxw Dwrimk idRStIkox qW hY hI sI[ pr jy kyvl AmlI vrqoN qy nzrIey qoN vI vyKIey qW vI is`K lihr ny Awpxy swhmxy jo jnqk isAwsI mnorQ rKy hoey sn, aunHW ƒ pUrw krn leI BwrqI jnqw ƒ muqhrk krn leI koeI hor dUjw rwh nhIN sI[ mrwTy hmySw AwpxI DuMdlI v`KrI kOmIAq bwry sucyq sn pr aunHW ƒ vI Awpxy kOmI zjby ƒ mzbUq krn vwsqy Dwrimk pRyrxw lYxI peI[ is`K gurUAW dy vyly lok AwpxI isAwsI hoxI qoN sucyq nhIN sn[ auh Awps ivroDI jwqW ivc vMfy hoes y n Aqy jwqpwqI ivcwrDwrw ny aunHW dIAW isAwsI aumMgW ƒ jMmx nhIN sI id`qw[ gurUAW ny Aijhy lokW ƒ jQybMd krnw sI[ ieh g`l bhuq AxhoxI jwpdI hY ik m`D jug dy BwrqI hwlwq dy pRsMg ivc, jwq-pwq dy v`Kry-v`Kry gru`pW ƒ iek QW qy sWJy mnorQ leI iek`Tw krnw, Aqy aunHW ƒ AwpxI rwjsI hoxI Awp bxwaux leI, Drm qoN isvwey iksy hor ivcwrDwrw dy zrIey jgwaux dw kMm ho skdw[ is`K lihr bwry ies glq-PihmI dw
iek kwrn ieh vI hY ik pihly cOhW gurUAW ny hwkmW dy iKlwP auGVvyN isAwsI kdm nhIN sI cu`ky[ “hirgoibMd swihb dy smyN qoN iek sO swl pihloN gurU nwnk ny is`KW dw Dwrimk BweIcwrw bxwieAw[ ies smyN Aqy hirgoibMd vloN is`KW dI POjI mSIn bxwaux dy kMm ivckwr iek ivclw pVwA hY[ eIsw jug dI solvIN sdI dy ipCly cOQy ih`sy ivc is`K smwj ny iek isAwsI rUp AKiqAwr kr ilAw sI, BwvyN ieh Ajy jMgjU nhIN sI[ ies ivcly pVwA ny lwzmI qOr ’qy hoxw hI sI, ikauNik is`K gurU iqAwrI qoN pihloN KoKly AYlwn krky lihr ƒ joKoN ivc nhIN sI pwauxw cwhuMdy[ aunHW dw inSwnw iek jnqk lihr KVHI krnw sI[ auh koeI vI AYsw Pokw qy k`cw kdm cu`kx qoN gurz y krdy sn, ijs kwrn lihr Awpxy bcpn ivc vI byloVIAW muSklW ivc Ps jwey[ jo g`l Aihm hY auh ieh ik aunHW ny lihr dy inSwinAW ƒ lgwqwr nzr ivc r`iKAw qy aunHW ƒ pUrw krn leI lgwqwr jqn krdyrhy[ iBAwnk nqIijAW dw swhmxw krn dy bwvjUd auh Awpxy inSwny qoN nhIN iQVky Aqy nw hI aunHW ny koeI smJOqw kIqw[ gurU nwnk swihb kwbl ivc Awpxy imSn dw pRcwr krn gey, hwlWik aunHW ƒ sucyq kIqw igAw sI ik iksy ZYr-muslmwn dw iksy muslmwn dyS ivc jw ky Awpxy audyS dw pRcwr krnw bhuq Kqry vwlw kMm sI[ hor Aihm g`l ieh hY ik gurU Arjn dyv jI qoN pihly qy bwAd dy gurUAW ivcoN iksy ny vI muslmwnW ƒ, ijhVy aunHW dy Drm ivc Swiml hoxw cwhuMdw sn, Awpxy Drm ivc Swiml hox qoN nhIN roikAw[ ies kdm nwl S`rIAq muqwbk nIXq kIqI hoeI muslmwn hkUmq ƒ Kul ` H qOr ’qy TukrwieAw igAw[ muFly gurA U W dy vyly ies isAwsI tkrwA dy aujwgr rUp nw Dwrn dy keI kwrn sn[ is`K lihr Ajy ieqnI guMmnwm sI ik ies ny bwbr Aqy hmwXUM dw Awpxy v`l iDAwn nw iK`icAw[ nwly aunHW dohW ƒ qW Awpxyrwj dy pYr jmwaux dI peI hoeI sI[ iek ibAwn muqwbk gurU rwmdws jI dykyvl cOrwsI is`K sn[ sp`St hY ik igxqI bhuq hI G`t d`sI geI hY, pr ies qoN gurU rwmdws jI dy smyN dy AMq qk lihr dI DImI qr`kI dw pqw l`gdw hY[ gurU Arjn swihb jI dy vkq hI is`KW dI igxqI qyzI nwl vDI [ mohisn PwnI kihMdw hY “gurU Arjn m`l dy vkq aunHW dI igxqI bhuq izAwdw ho geI[ muslmwnW dy is`K bx jwx bwry Akbr ƒ jW qW l`gw jW auh bhuq Ku`lidlw sI, ikauNik auh Kud vI Bwrq dy
smwjI qy isAwsI FWcy ivc audwr rucIAW ƒ vwDw dy irhw sI[ pr jhWgIr dy ivcwr Awpxy ipqw nwloN v`Kry sn[
“
gurU Arjn swihb jI ny ies dw Anumwn lw ilAw hovg y w ik Akbr qoN bwAd k`tV ieslwm ƒ muV sQwpq krn dI lihr zor PV rhI sI Aqy is`K lihr ’qy ies dw jo Asr pY skdw sI, aus bwry vI koeI S`k nhIN sI ho skdw[ auh Awpxy Drm AYlwnIAw rwKI nw krn ƒ pwp smJdy sn[ is`K lihr Awpxy Awp ies cYlMj dw boJ cukx vwsqy nw Ajy iqAwr sI qy nw hI isAwsI qOr ’qy cyqMn sI, ies leI cupcwp bYTy rihx dI QW, gurU Arjn swihb jI ny SwhI drbwr ivc peI Pu`t qoN Pwiedw auTwaux leI pihl-kdmI krn vwsqy mOkw sMBwilAw[ jhWgIr dy Awpxy AMdwzy Anuswr Kusro kol iek l`K bwrW hzwr GoV svwr sn[ ies qrHW aus pws jhWgIr ƒ cYlMj krn dw sohxw mOkw sI[ so jhWgIr qW gurUAW dI is`K lihr dy isAwsI cir`qr ƒ sp`St qOr ’qy pCwx igAw sI[ pr kuJ lyKk Drm qy isAwsq ƒ AsUln inKyVdy hn[ auh jW qW gurUAW dI Ku`lHIAW isAwsI qy POjI srgrmIAW ƒ shI d`sx leI iF`lIAW dlIlW GVdy hn jW is`Dw ienHW srgrmIAW ƒ Dwrimk rwh qoN iQVkxw kihMdy hn[
”
is`K Shwdq [ 43 [ mwrc, 2007
jhWgIr ny Abul Pzl bwry iliKAw sI: “aus (Abul Pzl) ny iksy qrHW aus (Akbr) dy mn auqy rsUK hwsl kr ilAw sI[ myry ipqw dy rwj dy ipCly smyN ivc aus ny (Abul Pzl) ies rsUK rwhIN aus (Akbr) ivc ieh ivcwr Br id`qw ik pYZMbr swihb (ijnHW leI myry vrgy hzwr bMidAW dI SrDw iek ingUxI cIz hY) iek ArbI ivSyS pRcwrk qoN v`D drjw nhIN sI r`Kdy Aqy kurwn ivc jo piv`qr Alhwmk bwxI drj hY auh (r`bI rihmq dy hmySw rihx vwly mwlk) muhMmd dy Awpxy mn dIAW kwFW sn[ iehI vjHw sI ijs kwrn mYN iek AwdmI rwhIN Abul Pzl ƒ mrvwieAw Aqy aus ny aus dw isr mYƒ ilAw ky id`qw[ eysy sb`b myry ipqw myry auqy sKq nrwz ho igAw[” jhWgIr ny pMjvyN gurU swihb dI joShIdI krvweI aus ipCy sp`St rwjsI mnorQ sn[ pr jhWgIr dI auprokq ilKq qoN aus dw aunHW v`l rv`eIAw vI swP pRgt huMdw hY ijhVy S`rwA dy kwƒn ’qy Aml qoN lWBy jwx[ “SyK Aihm srh`dI ny k`tV ieslwm dy AmlI isDWqW qy vrqoN ƒ Su`D lIhW auqy ilAwaux dy h`k ivc sI[” ies leI jhWgIr dy qKq auqy bYTx nwl siQqI ivc buinAwdI qbdIlI Aw geI[ jo tkrwA Ajy qk prdy ivc sI, aus dy aujwgr hox dw mYdwn bx igAw[ ieh tkrwA do iek dUjy dy ivroDI ivcwrDwrwvW ivckwr lwzmI t`kr sI, ijs ny kdy qW Pu`txw hI sI[ sgoN GtnwvW bhuq qyzI nwl vwprIAW[ Akbr 19 AkqUbr 1605 ƒ mirAw[ jUn 1606 ivc gurU Arjn swihb jI ƒ jhWgIr dI hkUmq ny qsIhy dy ky ShId kr id`qw[ jhWgIr kyvl iek SKs ƒ nhIN sI mwrnw cwhuMdw sgoN auh cwhud M w sI ik is`K lihr dI aus ivcwrDwrw ƒ PYlxoN bMd krnw ijs ƒ aus ny “JUTI dukwndwrI” dw nW id`qw Aqy jo ipClIAW iqMn jW cwr pIVHIAW qoN vDdI clI Aw rhI sI[ jhWgIr dw AYlwnIAw vwr (hmlw) iek SKs auqy nhIN sI, sgoN ieh sm`ucI is`K lihr auqy hmlw sI[ aus lihr auqy jo muslmwn mzhbI hkUmq leI is`Dw isAwsI cYlMj bxI rhI sI[ gurU Arjn dyv jI, smyq swry gurUAW, dy ies g` l qo N Axjwx nhIN sn ik ijs ivcwrDwrk rwh ’qy auh cl rhy sn, aus dy kI nqIjy inklxgy[ musilm irAwsq dw sB qoN Axjwx mihkUm vI ienHW nqIijAW qoN
jUn 1606 ivc gurU Arjn swihb jI ƒ jhWgIr dI hkUmq ny qsIhy dy ky ShId kr id`qw[ jhWgIr kyvl iek SKs ƒ nhIN sI mwrnw cwhuMdw sgoN auh cwhuMdw sI ik is`K lihr dI aus ivcwrDwrw ƒ PYlxoN bMd krnw ijs ƒ aus ny “JUTI dukwndwrI” dw nW id`qw Aqy jo ipClIAW iqMn jW cwr pIVHIAW qoN vDdI clI Aw rhI sI[ jhWgIr dw AYlwnIAw vwr (hmlw) iek SKs auqy nhIN sI, sgoN ieh sm`ucI is`K lihr auqy hmlw sI[ aus lihr auqy jo muslmwn mzhbI hkUmq leI is`Dw isAwsI cYlMj bxI rhI sI[ vwikP sI, ieslwm C`f ky hor Drm kbUl krn vwly leI id`qI jwx vwlI mOq dI szw dw bhuq FMforw sI[ pr gurU nW AwpxI ivcwrDwrw C`fx ƒ iqAwr sn Aqy nw hI auh rwh C`fx ƒ iqAwr sn jo ies ivcwrDwrw ny inXq kIqw, nqIjy BwvyN ikMny hI gMBIr ikauN nw hox[ jdoN gurU Arjn swihb jI ƒ gurU gRMQ swihb dI bwxI ivcoN kuJ pMgqIAW bdl dyx leI ikhw igAw qW aunHW ies ivcoN koeI vI lg jW mwqr bdlx qoN Tok vjw ky nWh kr id`qI[ jhWgIr gurU Arjn swihb ƒ muslmwn bxwauxw cwhud M w sI[ ieh g`l aus ny Kud AwpxI ilKq ivc ilKI hY[ pr gurU swihb ny ieslwm kbUl krnoN nwh kr id`qI[ jhWgIr ny jd aunHW ƒ szw id`qI qW auh zrw vI AwpxyPYsly qoN nhIN iQVky[ auh Awpxy Awpƒ auh zurmwnw Br ky bcw skdy sn, ijhVw jurmwnw mIAW mIr dy kihx auqy mOq dI szw dy bdly lwieAw igAw[ gurU jI ny ieh kih ky jurmwnw qwrn qoN ienkwr kr id`qw ik “jo myry pws Dn hY,auh grIbW, inAwsirAW qyAiQqW leI hY[ jy mMg ky DMn lihxw cwhyqW qUM jo myry pws hY lY skdw hYN[ pr jy qUM jurmwny vjoN lYxw cwhyN qW mYN iek kofI vI nhIN dyvWgw[ Aqy ijhVI g`l qUM gRMQ swihb ivcoN kuJ pMgqIAW k`F dyx bwry khI hY, mYN iek lgmwqr vI nw k`F skdw hW Aqy nw bdl skdw hW[ mYN Akwl purK, dunIAW dy mwlk dw aupwSk hW[ aus qoN ibnW mYN iksy bwdSwh ƒ nhIN mMndw[” ies iviKAwn dw AwKrI ih`sw muZlW dI hkUmq ƒ is`Dw cYlMj sI[ lwhOr dw pRis`D sUPI sMq mIAW mIr jdoN gurU Arjn swihb jI dw srIr CwilAW qy pwk nwl BirAw ipAwsI[ aus ny gurU jI ƒ bwdSwh
kol isPwrS krn dI pySkS kIqI, Aqy gurU jI ny juAwb id`qw, “mYN ieh swry qsIhy iek imswl kwiem krn vwsqy sih irhw hW.... musIbq dIAW GVIAW hI ivSvws dI s`cI pRIiKAw huMdIAW hn[ iksy imswl dI AgvweI qoN ibnW, musIbq ivc pY ky Awm AwdmI dw mn fol jWdw hY[ dUsry ijs AwdmI ƒ pRmwqmw ny siqAw bKSI hY, jyauh Awpxy Drm auqy KulmKulHw kwiem rih kyDrm dI r`iKAw nw kry qW ijs AwdmI ivc siqAw nhIN auh (jdoN aus ƒ qsIhy id`qy jwx) Awpxw Drm iqAwg dyvygw[ ies dw pwp aus AwdmI dy isr pvygw ijs ivc siqAw sI pr auh Afol nhIN irhw Aqy r`b aus ƒ Drm dw vYrI smJygw[” gurU jI dw auprokq ibAwn qy jhWgIr ƒ ikhw hoieAw aunHW dw juAwb gurU jI dy aunHW AwdrSW ƒ sp`St kr dyNdy hn ijnHW qoN pRyrxw lY ky aunHW ny sB qoN v`fI kurbwnI id`qI[ mIAW mIr ƒ aunHW ny sp`St kr id`qw sIs ik auh ieh imswl kwiem krn vwsqy qsIhy jr rhy sn ik Drm dI r`iKAw “Drm dy rwh auqy Ku`lHm-Ku`lHw c`l ky kIqI jwey[” jo ieh nhIN krdw aus ƒ r`b Drm dw duSmx smJygw[ gurU jI dy Drm dy rwh auqy AYlwnIAw clxw dy ArQ hn S`rIAq dy kwƒn ƒ Tukrwauxw, ijs dw is`tw sI musilm hkUmq ƒ Tukrwauxw[ AsIN vyK cu`ky hW ik kwiem hkUmq dy mukwbly “s`cy pwqSwh” dy AwdrS dI kwiemI jhWgIr dy g`dI auqy bYTx qoN pihlW ho cu`kI sI[ pRis`D ieiqhwskwr twienbI ny ies g`l ƒ not kIqw ik gurU hirgoibMd swihb qoN pihly dy gurUAW ny is`K smwj ƒ “muFlI AvsQw dy Drm qoN mu`FlI AvsQw dI irAwsq ivc bdl is`K Shwdq [ 44 [ mwrc, 2007
id`qw sI[ gurU Arjn dyv jI dy vyly dI is`K jQybMdI ƒ gupqw irAwsq dy AMdr irAwsq kihMdw hY[ gurU swihb ny A`goN hor AYsy kdm p`uty ijnHW nwl is`K lihr dI hwkm dy iKlwP is`DI isAwsI t`kr ho geI[ gurU Arjn dyv jI ny Kusro jo jhWgIr qoN qKq Kohxw cwhuMdw sI, ƒ ASIrvwd id`qw Aqy aus dI Dn mwl nwl vI shwieqw kIqI[ ieh is`Dw isAwsI dKl sI[ Kusro ƒ isrP Dn dI mdd hI nhIN id`qI, aus dy m`Qy ’qy iqlk vI lwieAw igAw[ jhWgIr ienHW kwrvweIAW dI AihmIAq qoN byKbr nhIN sI[aus ny iliKAw “aus (gurU Arjn) ny aus nwl (Kusro nwl) bhuq swry msilAW ’qy ivcwr vtWdrw kIqw Aqy aus dy m`Qy auqy kysr dw it`kw lwieAw[ ijs ƒ ihMdUAW dI SbdwvlI ivc kSk AwKdy hn Aqy ies ƒ SuB lgn mMinAw jWdw hY[ ies Gtnw bwry iek smkwlI XUrpIn vI ieho nqIjw k`Fdw hY[ “gurU ny aus ƒ (Kusro ƒ) bwdSwhI dw dwAvw krn auqy vDweI id`qI Aqy aus dy m`Qy ’qy iqMn inSwn lwey[ BwvyN gurU ZYr musilm sI Aqy rwjkumwr muslmwn sI pr iPr vI auh Sihjwdy dy m`Qy ’qy ieh inSwn lw ky KuS hoieAw[ ieh inSwn aus (Kusro) dy mksd dI sPlqw leI ASIrvwd dy icMnH sn[” gurU Arjn swihb jI ny ies dw Anumwn lw ilAw hovygw ik Akbr qoN bwAd k`tV ieslwm ƒ muV sQwpq krn dI lihr zor PV rhI sI Aqy is`K lihr ’qy ies dw jo Asr pY skdw sI, aus bwry vI koeI S`k nhIN sI ho skdw[ auh Awpxy Drm AYlwnIAw rwKI nw krn ƒ pwp smJdy sn[ is`K lihr Awpxy Awp ies cYlMj dw boJ cukx vwsqy nw Ajy iqAwr sI qy nw hI isAwsI qOr ’qy cyqMn sI, ies leI cupcwp bYTy rihx dI QW, gurU Arjn swihb jI ny SwhI drbwr ivc peI Pu`t qoN Pwiedw auTwaux leI pihl-kdmI krn vwsqy mOkw sMBwilAw[ jhWgIr dy Awpxy AMdwzy Anuswr Kusro kol iek l`K bwrW hzwr GoV svwr sn[ ies qrHW aus pws jhWgIr ƒ cYlMj krn dw sohxw mOkw sI[ so jhWgIr qW gurUAW dI is`K lihr dy isAwsI cir`qr ƒ sp`St qOr ’qy pCwx igAw sI[ pr kuJ lyKk Drm qy isAwsq ƒ AsUln inKyVdy hn[ auh jW qW gurUAW dI Ku`lHIAW isAwsI qy POjI srgrmIAW ƒ shI d`sx leI iF`lIAW dlIlW GVdy hn jW is`Dw ienHW srgrmIAW ƒ Dwrimk rwh qoN iQVkxw kihMdy hn[ jgjIq isMG dI pusqk is`K ienklwb ivcoN
pMjwb dI imMnI aulMipk
iklHw rweypur dIAW KyfW
gyVHw k`Fdw hY[ pr ienHW KyfW dw idlcsp nzwrw bYl g`fIAW dIAW dOVW hud M IAW hn[ pMjwb ivc ieh pihlw nzwrw huMdw hY ij`Qy keIkeI g`fIAW iek`TIAW B`jdIAW hn[ bYl g`fIAW dI dOV dw rOick p`K ieh hY ik bYl g`fIAW leI 20-20 bMdy iek-iek g`fI vwly nwl Awey huMdy hn[ bldW dy isMgwrn dy nwl g`fIAW ƒ vI rIJ nwl isMgwirAw huMdw hY[ g`fIAW ƒ Bjwaux vwlw vI spYSl AwdmI huMdw hY ijhVw g`fI dI kwTI ’qy bYT ky bldW ƒ BjwauNdw hY[ iklw rweypur ivc 1933 ivc ies Kyf myly dI SurA U wq hoeI sI aus vyly hwkI vwlIbwl, kb`fI Aqy kuJ dOVW SurUAwq ivc Kyf myly ivc Swml kIqy gey sn[ audoN qoN lY ky hr vrHy nvIAW KyfW ies ivc Swml huMdIAW rhIAW[ kuJ smyN bwAd ienHW KyfW ivc rQ dOV Swml ho geI[ rQ dOV A`gy jw ky bYl g`fIAW ivc qbdIl ho geI[
bYl g`fIAW dI dOV iklw rweypur dy Kyf myly dI pihcwx bx geI hY[ ies Kyf myly ivc prMprwgq KyfW qoN ibnW trYktr dOV, ku`iqAW dIAW dOVW qy trwlI bYk krnI vI mu`K AwkrSn dw kyNdr bxy[ srIrk krqv vI iklw rweypur dIAW KyfW dy AwkrSx dw mu`K kyNdr bYl g`fIAW dI dOV hY[ bYl g`fIAW dI dOV vyly ies Kyf myly dw muK kyNdr ibMdU hn ijvyN ies qrHW lgdw hY ik ijvyN pUrw pMjwb hI iklHw rweypur dy styfIAm ivc Aw FuikAw hovy[ moglIAW Pyrnw, bwjIgrW dy krqv, srIr qy AMgW trYktr jW g`fI iK`cxI, dMdW nwl Bwr iklw rweypur dy Kyf myly ƒ ieh mwx hwsl hY ik ieQy hwkI dy aulMpIAnW ny c`kxw, motr sweIkl dy krqv, CwqI ’qy BwrI AwpxI Kyf dy jOhr ivKwey Aqy eySIAwf KyfW ivc DuMmW pwaux vwly AQlIt p`Qr r`K ky qVvwauxy Awid[ Apwhj nOjvwn vI AwpxI kuSlqw iklw rweypur dy drSkW swhmxy pyS krky mwx K`tdy rhy qy 70 swlW dy bjurg vI ienHW KyfW ivc brwbr ih`sw lYx leI bysbrI nwl ies Kyf myly ƒ hn[ aulMpIAn surjIq isMG qoN aulMpIAn suKbIr gryvwl qk hwkI isqwirAW aufIkdy hn[ ies Kyf myly dI iek hor dOV dI ƒ ieQy lokW ny KyfidAW vyiKAw hY[ kb`fI dy DnuMqr blivMdr iPfU, dyvI iK`c dw kyNdr huMdI hY auh hY K`cr dOV[ ijnHW idAwl, hrjIq bwjwKwnw qoN cMnw AwlmgIr qk kb`fI dy iKfwrIAW ny iek`T bYl g`fIAW dI dOV ivc huMdw hY aunHW hI iklw rweypur dy Kyf mYdwn ivc psInw vhwieAw hY[ rs K`cr dOV ivc huMdw hY[ hrijMdr isMG luiDAwxy qoN qkrIbn 15 iklomItr d`Kx vl iklHw rweypur ipMf visAw hoieAw hY[ ‘gryvwl’ goq nwl sbMiDq ieh ipMf dunIAW Br dy pMjwbIAW ivc ‘pyNfU aulMipks’ KyfW dy nW nwl jwixAw jWdw hY[ ienHW KyfW dw sMbMD izAwdwqr pRMprwgq qy rvwieqI KyfW nwl hY[ pMjwb hI nhIN Bwrq dy ipMfW ivc rvwieqI KyfW ijhVIAW vkq dI gridS ivc Kqm hox ’qy Aw geIAW hn ies Kyf myly ny sMBwlIAW hoeIAW hn[ PrvrI dy mhIny bsMq ru`q ivc iklw rweypur ivc iKfwrIAW dw s`c-mu`c mylw lgdw
hY[ luiDAwxy qoN iklHw rweypur qk jWdy kxkW dy lihlihauNdy Kyq qy sroN dy Pul ieQy phuMcx vwilAW dw svwgq krdy hn[ Ku`lHw styfIAm ijhVw hzwrW pyNfUAW ƒ AwpxI bu`kl ivc smwaux dI smrQw r`Kdw hY auh vI KcwKc BirAw huMdw hY[ iek pwsy kuVIAW dI kb`fI dUjy pwsy AYQlIt Awpxy jOhr ivKw rhy huMdy hn[ ies qoN A`gy iek hor mYdwn ivc vfyrI aumr dy bzurg purwqn ksrq dw iek FMg ‘moglIAW’ dy jOhr ivKw rhy huMdy hn[ Kyf mYdwn dy iek KUMjy koeI nMnHw iKfwrI fMf bYTkW dw AKwVw sjweI bYTw huMdw hY, auh hzwr qoN aupr bYTkW k`F ky irkwrf bxwauNdw iksy hor nMnHy iKfwrI ƒ cYlMj krdw mYdwn au~pr dI is`K Shwdq [ 45 [ mwrc, 2007
iklw rweypur dy Kyf myly ƒ ieh mwx hwsl hY ik ieQy hwkI dy aulMpIAnW ny AwpxI Kyf dy jOhr ivKwey Aqy eySIAwf KyfW ivc DuMmW pwaux vwly AQlIt vI AwpxI kuSlqw iklw rweypur dy drSkW swhmxy pyS krky mwx K`tdy rhy hn[ aulMpIAn surjIq isMG qoN aulMpIAn suKbIr gryvwl qk hwkI isqwirAW ƒ ieQy lokW ny KyfidAW vyiKAw hY[ kb`fI dy DnuMqr blivMdr iPfU, dyvI idAwl, hrjIq bwjwKwnw qoN cMnw AwlmgIr qk kb`fI dy iKfwrIAW ny iklw rweypur dy Kyf mYdwn ivc psInw vhwieAw hY[ iklw rweypur dy pyNfU aulMipk ƒ vyKx
iklHw rweypur KyfW dw ieiqhws iklHw rweypur KyfW dw ieiqhws hI inrwlw qy AnUTw hY[ 1933 ivc iklHw rweypur dI hwkI tIm jlMDr dy iek hwkI tUrnwmYNt ivcoN dUjy nMbr ’qy AweI sI[ ies ij`q ny iklHw rweypur dy gryvwlW dw hONslw AYnw au~cw kr id`qw ik aunHW ny pMjwb dy KyfW dy ieiqhws ivc iek nvIN iprq pw id`qI[ gryvwlW ivc ies ij`q dw nSw AYnw auqSwhjnk ho inbiVAw ik aunHW ny iek Kyf AYsosIeySn bxweI[ ies Kyf AYsosIeySn ny Awpxy qOr ’qy Aqy ipMf vwsIAW dy sihXog nwl kuJ rupeIey ’k`Ty krky kb`fI, vwlIbwl qy kuJ dOVW dw tUrnwmYNt krvwieAw[ 1940 ivc 400 mItr dw trYk bxwieAw ij`Qy dOVW inXmW Anuswr krweIAW geIAW[ 1944 ivc iklHw rweypur ivc pihlI vwr rQ dOV krweI geI[ ijhVI kuJ swlW bwAd bYlg`fIAW dI dOV ivc bdl geI[ 1946 ivc ieQy aUTW dIAW dOVW SurU hoeIAW[ mwlvy dy ipMfW ivc aunHIN idnIN aUT Awm huMdy sn[ 1950 ivc luiDAwxw qy is`DvW kwlj dIAW kuVIAW dw hwkI mYc krwieAw igAw qW kuJ ipMfW ivc ies dw ho-h`lw vI m`icAw[ pr jwgrUk qy pVHy ilKy lokW vloN A`gy Awaux ’qy ies mYc ny ipMfW dIAW kuVIAW dI pVHweI dy rsqy vI KolH id`qy[ 1953 ivc kuVIAW dIAW dOVW vI krweIAW geIAW[ ies iprq ny pMjwb ivc ieiqhws dy nvyN pMny isrjy[ 1956 ivc Bwrq Aqy pwiksqwn drimAwn vMf qoN bwAd pihlw AMqrrwStrI kb`fI mYc hoieAw[ ies mYc ny iklHw rweypur ƒ AMqrrwStrI pRis`DI dvweI[
Pwrm 4 dyKo (rUl 8)
iklHw rweypur dIAW KyfW ivc GoV dOVW dy krqv Awpxy Awp ivc ivSyS iK`c dw kyNdr bxdy hn[ inhMg isMGW vloN keI qrHW dIAW dOVW ijnHW ivc do GoiVAW ’qy KVHy ho ky GoVy Bjwauxy Aqy hor vI v`K-v`K qrHW dy krqv hn[ Kyf myly dw ieh vI iek v`Krw AwkrSx huMdw hY[ ○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
○
leI pMjwb qoN hI nhIN sgoN pMjwb qoN bwhr au~qr Bwrq qy d`Kx qoN klkwr qy iKfwrI AwpxI kuslqw is`D krn iklw rweypur AwauNdy hn[ ipClIAW KyfW ivc inSwnybwzI ivc AwidvwsI AOrq mnIpur qoN ies Kyf myly ivc ih`sw lYx AweI sI[ KyfW qoN lY ky gwaux-pwxI vI ienHW KyfW dw ih`sw rhy hn[ iek pwsy KyfW, nwlo-nwl KyfW dI kmYNtrI Aqy gwaux vwly Awpxy Pn dw mujwhrw krdy hn[ pMjwbI gwiek hrcrn gryvwl qy cWdI rwm qk ny AwpxI qUMGI dIAW b`cIAW iklw rweypur dI styj ’qy pwaux ivc koeI ksr bwkI nhIN C`fI[ ies Kyf myly ƒ ijhVw mwx hwsl hY auh hY pyNfU KyfW dy bdldy srUp ivc vI iklw rweypur ny rvwieqI KyfW ƒ AwpxI bu`kl ivc sMBwilAw hoieAw hY[ pMjwb dy pyNfU tUrnwmYNtW dy ault ies Kyf myly ny pMjwb dI rvwieqI srIrk kuSlqw dy krqvW ƒ Swndwr qrIky nwl lokW ivc pyS krky pMjwb dI nOjvwnI ƒ hW-p`KI ruJwn nwl joiVAw hoieAw hY[ vkq nwl hr sMsQwvW ivc cMgwpx qy ivgwV vI AwauNdy hn pr ies sMsQw ny AwpxI Xogqw ƒ is`D krn ivc koeI ksr bwkI nhIN C`fI[ gryvwlW ƒ pMjwb ivc sB qoN v`D piVHAw iliKAw mMinAw igAw hY[ aunHW ny AwpxI pVHweI dy isr ’qy rwjnIqI qy APsrI ivc v`fw mwArkw mwirAw hoieAw hY[ KyfW dy Kyqr ivc gryvwlW dy Xogdwn dIAW pYVW ieiqhws dy pMny bx gey hn[ iklw rweypur dIAW KyfW ƒ mwlvy dy ies Kyqr dy iKfwrI Cpwr dy myly vWg aufIkdy hn[ ienwm, mYfl qy trwPIAW dy snmwn qoN ielwvw ies Kyf myly ivcoN ij`qx vwlw iek rUhwnI snmwn vI nwl lY ky jWdw hY[ eySIAw ij`qx vwly ƒ lok Swied nw jwxdy hox pr iklw rweypur dy Kyf myly ivcoN ij`q pRwpq krn vwly iKfwrI ƒ Swied hI koeI nWh jwxdw hovy[ eyhI iklw rweypur dy Kyf myly dw mwx hY[
1. pRkwSn dI QW 2. Cpx dw smW 3. Cwpk dw nW kI BwrqI nwgirk hY pqw
: : : : :
luiDAwxw mwisk hrijMdr isMG hW 25, dUsrI mMizl, sUirAw SwipMg Awrkyf, nYSnl rof, Gumwr mMfI, luiDAwxw[ 4. pRkwSk dw nW : hrijMdr isMG kI BwrqI nwgirk hY : hW 25, dUsrI mMizl, sUirAw SwipMg Awrkyf, nYSnl rof, Gumwr mMfI, luiDAwxw[ 5. sMpwdk dw nW : hrijMdr isMG kI BwrqI nwgirk hY : hW pqw : ipMf/fwk KMjrvwl, qih: jgrwauN, izlHw luiDAwxw[ 6. mwlk dw nW : is`K Shwdq tr`st (rij:) kI BwrqI nwgirk hY : hW pqw : 25, dUsrI mMizl, sUirAw SwipMg Awrkyf, nYSnl rof, Gumwr mMfI luiDAwxw[ mYN hrijMdr isMG ieh AYlwn krdw hW ik auprokq q`Q myrI jwxkwrI Aqy igAwn Anuswr shI hn[ dsqKq hrijMdr isMG
gurduAwrw swihb, mMdrW Aqy koTIAW ivc hr qrHW dy
0 is`K Shwdq [ 46 [ mwrc, 2007
rylvy rof (nyVy puils cONkI)
p`qr snyhIAW dy
is`K ieiqhws sohx isMG sIql jI dw v`fy G`lUGwry dy ieiqhws bwry pVH ky rUh iKVH geI[ ijhVw is`K ieiqhws sIql jI ny iliKAw hY auh is`KW dy idlW ’qy aukirAw hoieAw hY[ aunHW vloN ijs qrHW v`fy G`lUGwry bwry iliKAw hY aus ƒ pVH ky hr iksy ƒ lgdw hY ijvyN auh G`lUGwry ƒ AwpxIAW A`KW swhmxy dyK irhw hovy[ is`K jrnYlW dI sUrbIrqw dw icqrx sIql jI ny ijs qrHW kIqw hY aus dI soBw leI myry kol Sbd nhIN[ DMnvwd dljIq kOr, AYm.ey. rwjnIqI Swsqr (bnBOrw, izlHw sMgrUr)
ihswb kOx daU? jMmU-kSmIr ivc vI ipCly smyN ivc pMjwb vwly hwlq ho gey hn[ kSmIrI nOjvwnW ƒ ikvyN POjI qy ArD-sYink PorsW mukwbilAW ivc mwr rhy hn[ ies bwry mIfIey ivc kwPI rOlw ipAw hoieAw hY[ kSmIrI AwgUAW dI ies g`loN vifAweI krnI bxdI hY ik auh JUTy mukwbilAW iKlwP rOlw pwauNdy hn pr ieQy pMjwb dI AkwlI srkwr ny is`K nOjvwnW dy kwql puils APsrW ƒ qr`kIAW bKSIAW, KwlVw kmytI dIAW irport Anuswr s`qr hzwr lwSW dw ihswb iek nw iek idn ienHW ƒ dyxw pvygw[ kOm nwl gdwrI krn vwilAW dI AOlwd Awpxy ipau dwidAW dy kIqy gunwh kwrn Awqm h`iqAw krdI vyKI geI hY[ ieh ieiqhws dw iek q`Q hY[ AkwlI vI ies q`Q ƒ Xwd r`Kx[ gurivMdr isMG, sulqwnivMf AMimRqsr
pRoPYsr drSn isMG dy ivcwr pRoPYsr swihb jdoN kQw krdy hn qW sMgq ƒ gurbwxI rs nwl inhwl kr idMdy hn[ aunHW dI ivAwiKAw dw iekiek Sbd suxn vwlw huMdw hY[ auh kdy vI gurbwxI qoN bwhr jw ky ivAwiKAw nhIN krdy[ mYƒ A`j qk ieh smJ nhIN peI ik pRoPYsr swihb pMjwb dy ipMfW ivc jw ky pRcwr ikauN nhIN krdy[ jo kuJ aunHW bwry piVHAw Aqy suxIdw hY auh lwimswl qy hr vwr kuJ nvW huMdw hY[ pRo. drSn isMG idRVHqw nwl pMQdoKIAW iKlwP pMjwb dy ipMfW ivc Awpxy ivcwr pyS krn qW pMQ doKIAW ƒ SRomxI kmytI C`f ky B`jxw pvygw[ dmndIp isMG slUjw, Drmpurw bjwr, pitAwlw
vot qy mIfIAw pMjwb dIAW coxW ny mIfIey dI AslIAq vI aujwgr kr id`qI hY[ kuJ iek ƒ C`f ky sB ny kmweI kIqI hY[ ieh TIk hY ik pYisAW ibnW Adwry sMsQwvW nhIN c`ldy pr ijs qrHW mIfIAw iek qrPw hoieAw hY auh inMdxXog hY[ bdmwSI qy pYisAW vwlw lokqMqr grIb aumIdvwr dy mUMh ’qy cpyVW mwrdw idisAw[ p`qrkwrW dy mUMhoN nMgy ic`ty idn sux ky hYrwnI qy AcMBw vI hoieAw ik aunHW dy mwlkW dw is`K Shwdq [ 47 [ mwrc, 2007
Prmwn hY ik ieSiqhwrW ibnW iksy aumIdvwr dI Kbr nhIN l`gg y I[ ieSiqhwr ilAwE Kbrw lvwE[ dUjy pwsy tI.vI. cYnlW ’qy bYTy bwbU pMjwb ivc kdy AkwlIAW dI kdy kWgrsIAW dI srkwr bxwauNdy muskVI h`sdy, l`Cd y wr SbdW dI cwSxI ivc lpyt ky donW pwrtIAW ƒ srkwr bxwaux dy rsgu`ly dyeI jWdy[ ieh byeImwn lokqMqr pMjwb dy lokW ƒ qbwh kr dyvygw jdoN qk lok AwpxI hoxI dy Awp mwlk nhIN bxdy ieh votW aunHW ƒ kuJ nhIN dy skdIAW[ votW dw KihVw C`f ky pMjwb vwsIAW ƒ jQybMd ho ky sMGrS krn dI loV hY[ Ajoky simAW ivc nypwl dI audwhrx swfy swhmxy hY[ vot lokW dI qkdIr nhIN bdl skdI[ vot qW jokqMqr dw ih`sw hn[ hMsrwj Srmw bwGwpurwxw rof, glI nM: 4, nyVy bweIpws, mogw
^wilsqwn dw sMklp Avqwr isMG dw “v`fIAW pwrtIAW dI slqnq qoVn leI” vwlw AwrtIkl pVH ky mn dy kuJ svwlW dy jvwb iml gey[ ieh g`l ivcwrn vwlI hY ik kyNdr ivc imlI julI srkwr c`l rhI hY[ suixAw hY ies srkwr ivc iek AYm.pI. vwlI pwrtI vI BweIvwl hY[ bdldy vkq nwl swƒ vI bdlnw pvygw[ kuJ g`lW ƒ pwsy r`K ky kyvl mu`idAW qy AwriQkqw ƒ lY ky lVweI lVnI pvygI[ Kwilsqwn dy piv`qr sMklp ƒ votW dI rwjnIqI dy kwly DUMeyN nwl DuMdlw nhIN krnw cwhIdw[ ieh s`c hY votW nwl kdy AzwdI nhIN imldI[
votW nwl isrP kuJ ku irAwieqW imldIAW hn[ hW, ieh g`l zrUr hY is`KW ƒ AzwdI vwlw inSwnw nhIN C`fxw cwhIdw[ ikrndIS isMG dISw, jYqo
pMjwb dy pwxI vycx vwly PrvrI AMk ivc pwxIAW bwry kuJ hYrwnIjnk q`Q pVH ky hYrwnI hoeI ik ikvyN kYptn AmirMdr isMG Aqy pRkwS isMG bwdl Awpxy Awp ƒ pwxIAW dy KYr-KÍwh AKvw rhy hn[ pr ies bwry nvIN jwxkwrI imlI hY ik ienHW donW pwrtIAW ny pMjwb vwsIAW ƒ pwxI dy mu`dy bwry guMmrwh kIqw hY[ kOVw s`c hY ik pMjwb dy aujwVy dI kQw kWgrsIAW qy AkwlIAW ny iml ky ilKI hY[ ijs ƒ Awaux vwlIAW pIVHIAW ^wlsw rwj dI hwr vWg Av`S hI JUirAw krngIAW[ joigMdr isMG , ipMf qy fwkKwnw b`DnI, mogw
ielYkSn Aqy rwjnIqI fw. gurmIq isMG AYfvokyt dI g`l is`KW ƒ ivcwr lYxI cwhIdI hY[ aunHW dy lyK ielYkSn qy rwjnIqI ivc aunHW dy ivcwr hlUxw dyx vwly sn[ aunHW dw kihxw hY ik is`KW dI Azwd hsqI qoN lokW ƒ jwxU krwaux dI sKq loV hY[ is`K rwj dI Xwd qwjw krweI jwvy qy mhwrwjw dlIp isMG dI brsI DUm-Dwm nwl mnweI jwvy[ ies nwl is`KW ƒ Awpxy rwj-Bwg dI Xwd AwvygI[ kdy nw kdy qW aunHW ƒ ieh g`l JMjoVygI ik is`K vI Awpxy Al`g rwjBwg dy mwlk sn[ Biv`K ivc auh guAwcy rwj ƒ lYx leI auprwly kr skdy hn[
j`jW leI ivSyS AiDkwr ikauN? suprIm kort dy muK j`j ky.jI. bwlwikRSn ny hwl ivc hI iek ieMtrivaU ivc j`jW dIAW jwiedwdW dI zrUrI GoSxw krn dy pRsqwv ƒ Kwrj kr id`qw, aus dI muK dlIl ieh sI ik ‘koeI vI svY-AiBmwnI j`j ies dI iejwzq nhIN dy skdw[” bihs kIqI jw skdI hY ik j`j bwlw ikRSnn dI ieh it`pxI nw qW auicq hY Aqy nw hI lokqMqirk FMg qrIikAW nwl myl KWdI hY[ ies KoKlI dlIl dI roSnI ivc dyiKAw jwvy qW Awmdn irtrn jW iksy hor zrIey qoN AwpxI jwiedwd dy vyrvy d`sx vwlw hr bMdw ienHW j`jW duAwrw Kud dy leI inrDwrq kIqy mwpdMf qoN iks qrHW G`t hY[ pUrI dunIAW ivc inAW dy s`c dw qkwzw mMndy ieh inSicq kIqw igAw hY ik j`j AwpxI c`l-Ac`l jwiedwdW dy vyrvy jwhr krn[ AmrIkw ivc suprIm kort dy j`jW Aqy aus dy swQI j`jW ƒ AwpxIAW jwiedwdW qy Awmdn dy sMpUrn vyrvy dyxy huMdy hn[ AmrIkI bwr AYsosIeySn dy keI vwr swP qOr ’qy mMg kIqI hY ik ies ƒ srvjink kIqw jwvy[ Kws g`l ieh hY ik AmrIkI AdwlqW ny kdy ies dw ivroD nhIN kIqw qy nw hI Awpxy Ahudy dI mh`qqw dw rOlw pwieAw[ XUrpIn XUnIAn dy mYNbr dyS ies mwmly ivc pwrdrSI hn[ romwnIAw dI inAW mMqrI moinkw mkybyeI ny qW AiDkwrk qOr ’qy ikhw hY ik pUrI pRxwlI ivc pwrdrisqw dy leI ieh zrUrI hY ik j`j AwpxIAW jwiedwdW Aqy AwmdnIAW dw iek-iek ibaUrw ivsqwr nwl srvjink krn[ iBRStwcwr dy doSW dy c`ldy Bwrq ivc j`jW dy leI ivSyS AiDkwr dI ies qlwS ivc suprIm kort dy snmwinq mYNbr iek mh`qvpUrn ksOtI qoN vMicq rih jwxgy Aqy ieh hY srvjink jIvn ivc mu`l Aqy nYiqkqw[
myjr hrjs isMG, mohwlI
siBAwcwrk ivgwV srkwr vloN ikswnW dIAW zmInW Kohx qoN ieh lgdw hY ik srkwr iek Aijhy mwfl ƒ ApxwA rhI hY ijQy ivAkqIgq ihqW ƒ Awm lokW dy ihqW qoN au~pr qrjIh id`qI jw rhI hY[ zmInW cwhy p`CmI bMgwl dy ipMfW isMgUr, nMdI gRwm jW pMjwb dy DOlw, CMnw ipMfW dIAW hox, ienHW QwvW ’qy ikswnW, mzdUrW qy Awm lokW ƒ kMpnIAW v`fIAW kImqW dy ky hiQAw rhIAW hn[ lokW ƒ ienHW ip`Cy iCpy kwrnW ƒ smJxw cwhIdw hY[ ijhVy nOkrIAW dy vwAdy vI kIqy jw rhy hn auh vI byquky hn[ ieh kMpnIAW iek ikswn ƒ ikhVI nOkrI dyxgIAW? ikswn ƒ isrP mzdUr dy qOr ’qy iesqymwl kIqw jwvygw nw ik iksy hor leI[ iek inpuMn ikswn, mzdUrI krn leI iksy vI hwlq ivc iqAwr nhIN hovygw, aus leI ieh kMpnIAW pUrbIAW dI POj BrqI kr lYxgy[ ies qrHW Al`g-Al`g rwjW ivc siBAwcwrk ivgwVW dw iBAwnk dOr hor vI Kqrnwk hox vwlw hY[ mihqwb isMG sMDU, bYljIAm is`K Shwdq [ 48 [ mwrc, 2007
kuldIp isMG rTOr, AYfvokyt gMgw ngr (rwjsQwn)