Ilustrowany Atlas Świata by F.H. Sfinks

Ewelina Szełęg

Ilustrowany

Atlas Świata Ilustracje Celina Kirchner

dla dzieci

Autor Ewelina Szełęg

Członek Polskiej Izby Książki:

Redakcja Jadwiga Kwiecień

Członek Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek:

Redakcja techniczna Jerzy Kuśmierz Projekt graficzny Bogusław Trybus

Członek Stowarzyszenia Wydawców Katolickich:

Projekt okładki, skład i łamanie tekstu Natalia Ginalska

Partnerzy:

(na podstawie projektu i składu Bogusława Trybusa)

www.wiaraiksiazki.pl

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki

Wydawnictwo SFINKS ul. Mirowska 35 42-200 Częstochowa tel. 34 372 48 50 wew. 2 kom. 517 732 994 www.wydawnictwosfinks.pl wydawnictwo@sfinks.info

SPRZEDAŻ DETALICZNA tel. 34 372 48 53, 34 372 48 59 kom. 517 600 593 KSIĘGARNIA INTERNETOWA tel. 34 372 48 54, 34 372 48 84 kom. 517 585 650 SPRZEDAŻ HURTOWA tel. 34 372 48 55, 34 372 48 56 kom. 517 583 636

ZAMÓWIENIA MOŻNA SKŁADAĆ RÓWNIEŻ TELEFONICZNIE: 34 372 48 53, 34 372 48 59 ORAZ PRZEZ STRONĘ INTERNETOWĄ: www.wydawnictwosfinks.pl INFOLINIA: 801 555 550 wew. 2

ISBN KSIĄŻKI 978-83-63624-97-2 ISBN SERII 978-83-63624-94-1

Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Świat.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Europa – kraje i historia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Europa – geografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Europa – przyroda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Azja – kraje i historia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Azja – geografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Azja – przyroda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Afryka – kraje i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Afryka – geografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Afryka – przyroda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Ameryka Północna – kraje i historia . . . . . . . . . 26 Ameryka Północna – geografia. . . . . . . . . . . . . 28 Ameryka Północna – przyroda. . . . . . . . . . . . . 30 Ameryka Południowa – kraje i historia. . . . . . . . 32 Ameryka Południowa – geografia. . . . . . . . . . . 34 Ameryka Południowa – przyroda . . . . . . . . . . . 36 Australia i Oceania – kraje i historia. . . . . . . . . 38 Australia i Oceania – geografia . . . . . . . . . . . . 40 Australia i Oceania – przyroda . . . . . . . . . . . . 41 Antarktyda – historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Antarktyda – geografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Antarktyda – przyroda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Wstęp Drogie Dzieci, Atlas ma na celu w miły i prosty sposób zapoznać Was z podstawowymi informacjami o świecie. Na początku poznacie ogólne wiadomości o otaczającym nas świecie. Następnie zapoznacie się z opisami poszczególnych kontynentów. Każdy rozdział zawiera mapy będące źródłem wiedzy. Na mapach zaprezentowane jest ukształtowanie terenu (góry, niziny), rzeki i jeziora oraz zaznaczone są państwa i ich stolice. Za pomocą ilustracji przedstawione są charakterystyczne postacie dla danego kontynentu, a w rozdziałach „Przyroda” charakterystyczne zwierzęta i rośliny. Życzymy Wam przyjemnej lektury i łatwego zdobywania nowych wiadomości!

Świat Ziemia jest jedyną w swoim rodzaju planetą Układu Słonecznego. Tylko na niej istnieją warunki, dzięki którym możliwe jest życie. Jako jedyna zaludniona jest przez człowieka. Kula ziemska podzielona jest na półkule; równik dzieli ją na półkulę północną i południową, a południk 0º – na wschodnią i zachodnią. Oblicze Ziemi tworzą kontynenty i oceany stanowiące składniki naszego Świata. Wody zajmują ok. 71% powierzchni kuli ziemskiej, a lądy ok. 29%. Rozmieszczenie lądów jest nierównomierne. Powierzchnie lądowe leżą głównie na półkuli północnej. Większe obszary lądów na Ziemi to kontynenty, a mniejsze to wyspy. Kontynenty oddzielone są od siebie wodami oceanów. Na kuli ziemskiej wyróżnia się siedem kontynentów. Są to: Europa, Azja, Afryka, Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Australia i Antarktyda.

Europa wraz z Azją tworzą największy zwarty ląd zwany Eurazją. Ląd ten położony jest we wschodniej części półkuli północnej i łączy się z Afryką. Centralne położenie w zachodniej części półkuli północnej zajmuje Ameryka Północna, połączona wąskim przesmykiem z Ameryką Południową. Kontynentami, które w całości znajdują się na półkuli południowej, są Australia i Antarktyda. Europę, Azję i Afrykę nazywa się Starym Światem, a Amerykę Północną i Południową – Nowym Światem, ponieważ obie Ameryki Europejczycy poznali dopiero w czasie wielkich odkryć geograficznych. Kontynenty oblewane są przez wody trzech największych oceanów: Spokojnego, Atlantyckiego i Indyjskiego. W ostatnich latach klasyfikację oceanów poszerzono o Ocean Arktyczny, który rozciąga się wokół bieguna północnego, między Eurazją i Ameryką Północną, oraz Ocean Południowy, który oblewa wybrzeża Antarktydy.

EUROPA

AZJA

AFRYKA

Poszczególne kontynenty różnią się ukształtowaniem i wielkością powierzchni, ilością wód, klimatem, roślinnością oraz rozmieszczeniem ludności. Rzeźba powierzchni Ziemi jest urozmaicona. Wysokie góry wznoszą się w różnych częściach kontynentów. Wody na kontynentach rozmieszczone są nierównomiernie, gromadzą się tam, gdzie sprzyjają temu warunki klimatyczne i rodzaj podłoża. Na kuli ziemskiej warunki klimatyczne są bardzo zróżnicowane. Klimat układa się strefowo, ale zaburzany jest poprzez łańcuchy górskie oraz zbiorniki wodne. Najzimniej jest wokół biegunów północnego i południowego. Im bliżej równika, tym klimat staje się cieplejszy, a w okolicach zwrotników – bardzo gorący i suchy. Wokół równika klimat jest wilgotny i gorący. Bezpośrednio z klimatem związane jest występowanie określonych stref roślinności. Okolice bieguna północnego to bezdrzewne równiny, a bieguna południowego – pustynie lodowe prawie bez roślin. Na południe od bieguna północnego występują lasy iglaste, głównie świerkowe. W klimacie umiarkowanym rosną lasy liściaste, których drzewa zrzucają liście na zimę. Dalej w klimacie ciepłym spotykamy obszary porośnięte trawami, nazywane stepami. W klimacie najcieplejszym pojawiają się pustynie. W okolicy równika

rosną wilgotne lasy równikowe nazywane deszczowymi. Z warunkami przyrodniczymi występującymi na poszczególnych kontynentach wiąże się rozmieszczenie ludności na świecie. Ponad połowa ludności zamieszkuje Azję, podczas gdy na Antarktydzie pomieszkują jedynie naukowcy badający ten kontynent. Ludność skupia się głównie nad rzekami, na terenach o urodzajnych glebach lub w miejscach wydobycia surowców. Na tych terenach rozwijają się miasta. Największymi miastami świata są m.in.: Szanghaj w Chinach, Bombaj w Indiach, Buenos Aires w Argentynie, Moskwa w Rosji. ANTARKTYDA

AUSTRALIA

AMERYKA POŁUDNIOWA

AMERYKA PÓŁNOCNA

EUROPA Przyroda

Świat roślinny Europy jest podzielony na kilka stref. Występuje tu strefa polarna porośnięta tundrą, strefa zimna z tajgą, strefa lasów liściastych zrzucających liście na zimę, strefa umiarkowana ze stepami oraz strefa śródziemnomorska z roślinnością twardolistną. Najdalej na północy położona jest strefa polarna. Panuje tu surowy klimat, który hamuje rozwój roślin. Występują głównie pustynie lodowe lub tundra składająca się z mchów, porostów i krzewinek. W europejskiej tundrze można spotkać renifera, zająca bielaka, leminga, niedźwiedzia polarnego, pieśca, gronostaja oraz pardwę. Dalej na południe występuje strefa porośnięta lasami szpilkowymi – tajga. Strefę przejściową między tundrą a tajgą stanowi lasotundra. W tajdze rosną głównie świerki zwyczajne i sosny zwyczajne

ną, dębem, jesionem i klonem. Lasy liściaste różnią się składem drzew w różnych częściach Europy. Najważniejszymi drzewami są: dęby, graby, wiązy, klony, lipy i buki. W lasach tych żyje: jeleń, sarna, dzik, niedźwiedź brunatny, borsuk, kuna, żbik, lis, zając oraz wiewiórka. Ptaki reprezentują wróble, dzięcioły oraz drapieżny jastrząb, myszołów i puszczyk. Lasy liściaste przechodzą stopniowo poprzez lasostep w strefę zwaną stepem. Step zamieszkują głównie gryzonie: bobaki, ślepce i susły. Na południowych krańcach Europy rozwija się roślinność twardolistna. Składa się głównie z niskich krzewów o twardych liściach takich, jak mirt, oleander, laur, liczne pnącza, a także jałowiec. Pojawiają się tu gatunki zwierząt zamieszkujące krańce Afryki jak np. mangusta egipska. Występują tu również daniel i muflon. Region ten jest N KI A C ojczyzną królika.

CE TY O AN TL A

Las liściasty – Europa Północna

oraz brzozy. Tajgę zamieszkują: łoś, jeleń, sarna, niedźwiedź brunatny, rosomak, ryś i wilk. Z ptactwa występuje głuszec, sójka, orzechówka oraz kilka gatunków sów. Największą część kontynentu zajmują lasy liściaste. Przejście między tajgą a tymi lasami stanowią lasy mieszane ze świerkiem, sos12

łabędź niemy

sowa płomykówka E

LEGENDA

l tundra i roślinność wysokogórska l tajga l lasy liściaste i mieszane l roślinność śródziemnomorska l stepy i sawanna

wilga

bocian

muflon

morze Barentsa

foka

lis polarny

zając bielak

wieloryb

renifer

pardwa

ryś

niedźwiedź brunatny

morze Norweskie

niedźwiedź brunatny jeleń łabędź niemy

yckie

łoś

wiewiórka szara

sowa płomykówka

zając szarak

isła

sowa płomykówka

bocian

Ła

myszołów

sarna

dzik

lis rudy zając szarak

kuropatwa

Ren

wilga

łabędź niemy

ryś suseł

kuropatwa

myszołów

ara

sarna

lis rudy

łga

Bałt

wilk Wo

morze Północne

wilga

łoś

wiewiórka szara

lis rudy

świstak

nietoperz mroczek późny

sarna Dun

jeleń

bocian

rze

Czarne

myszołów myszołów wilga

morze

Śró dziemne

AZJA Kraje i historia

Wynikiem istnienia tych religii było powstawanie różnorodnych świątyń, budynków sakralnych i grobowców. Najpiękniejszym budynkiem Azji, znanym na całym świecie, jest Tadż Mahal. Jest to indyjskie mauzoleum wzniesione przez szacha Dżahana na pamiątkę przedwcześnie zmarłej, ukochanej żony. Obiekt nazywany jest „świątynią Ankara miłości”. TUR (cz Dowodem bogatej hięść C gr az uzj jat J A a y storii i najsłynniejszą cka ) armenia azerbejdżan budowlą Azji jest syr liban ia Damaszek Wielki Mur Chińa ni Bagdad da r jo ski. Był to mur obronny z wieżami i bramaARABIA Kuwejt mi chroniący Jezus Chrystus SAUDYJSKA BAHRAJN (ok. 4 p.n.e. – ok. 30 n.e.) Chiny przed Ar-Rijad KATAR najważniejsza postać religii Zjednoczone najazdami luchrześcijańskiej emiraty arabskie dów z Wielkiego Sana Stepu (Mongołów). n oma je izr

Nazwa Azja pochodzi od greckiego słowa „asis”, co oznacza „namuł rzeczny”. Namuły rzeczne stanowiły doskonałe podłoże dla upraw rolnych. Dogodne warunki przyrodnicze przyczyniły się do rozwoju cywilizacji u brzegów dwóch wielkich rzek: Tygrysu i Eufratu. Azja jest największym kontynentem i zamieszkuje ją 2/3 ludności świata. Ludność rozmieszczona jest bardzo nierównomiernie. Na 30% powierzchni kontynentu mieszka 90% Azjatów. Główne obszary zamieszkania to żyzne równiny, ujścia wielkich rzek między Indusem a Huang He.

I RA

men

Tadż Mahal – mauzoleum w Agrze w Indiach

W wyniku długiej i złożonej historii Azja wykazuje znaczną różnorodność kulturową, rasową i ludnościową. Na rozległym obszarze kontynentu rozwinęło się wiele języków, wiele rodzajów pisma i religii. Najbardziej znaczącym językiem Azji jest chiński. Pismo chińskie rozprzestrzeniło się poza granice Chin, przede wszystkim do Japonii. Azja jest kolebką światowych religii i stąd rozprzestrzeniły się one na inne kontynenty. Powstały tu: buddyzm, hinduizm, islam, judaizm i chrześcijaństwo. 14

Wielki Mur Chiński

POWIERZCHNIA: LICZBA LUDNOŚCI:

ok. 44,5 mln km2 ok. 4,4 mld

Moskwa

R O S J A (część azjatycka)

uzbeki

ACH

STAN

IRAN A f g Kabul

korea Pd.

Tajpej

Islamabad a ki Delhi

Maskat

Seul

Pekin

C H I N Y

Tokio

stan

rgi tadży ki kista n

sta ani

korea Pn.

Phenian

Ułan Bator

Mongolia

Biszkek

Teheran

Astana

Taszkient

me n Aszchabad ista

Czyngis–chan (ok. 1155–1227) władca mongolski, zdobywca i wódz Azji Środkowej

p o n i a j a

KAZ

Musashi Miyamoto (ok. 1584–1645) najwybitniejszy samuraj japoński

n ep

a lKatmandu

INDIE

bhutan

bangladesz

Dhaka

Hanoi Wientian mjanma la os w Rangun t a jla n di a Bangkok a bodż

f i l ipi n y

tnam

kam

Marco Polo (1254–1324) włoski podróżnik, przemierzył całą Azję

Manila

Budda (ok. 563–483 p.n.e.) twórca buddyzmu

tajwan

Konfucjusz (ok. 551–479 p.n.e.) filozof chiński

Phnom Penh sri lanka

brunei

m a l ezj a

Kolombo

Mahatma Gandhi (1869–1948) działacz niepodległościowy i przywódca duchowy Indii

Matka Teresa z Kalkuty (1910–1997) misjonarka, poświęciła się na rzecz nędzarzy i chorych w Indiach

Singapur

ezj

Dżakarta

AMERYKA PÓŁNOCNA Geografia

Kontynent Ameryki Północnej położony jest na półkuli zachodniej, oblewają go wody Oceanu Atlantyckiego i Spokojnego. Z lądem Ameryki Południowej kontynent styka się poprzez Kanał Panamski, a z Azją sąsiaduje poprzez Cieśninę Beringa. Amerykę od Europy oddziela największa wyspa świata – Grenlandia oraz Ocean Atlantycki. Do Ameryki Północnej należą wyspy skupiające się w kilku regionach. Na północ od kontynentu, na Oceanie Arktycznym (do niedawna uznawanym za część Oceanu Atlantyckiego) rozciąga się Archipelag Arktyczny, który jest jednym z największych skupisk wysp na Ziemi. Największymi półwyspami kontynentu są Półwysep Labrador, Jukatan, Alaska i Kalifornia. Na zachodzie znajdują się wysokie góry Kordyliery. W centrum kontynentu rozpościerają się rozWielki Kanion Kolorado w Arizonie

ległe niziny i równiny. Na wschodzie położone są Góry Appalachy z Niziną Atlantycką. Góry Skaliste ciągną się wzdłuż wschodnich stoków Kordylierów i otaczają Wyżynę Meksykańską i Wyżynę Kolorado. Wyżynę Meksykańską okala łańcuch wulkanów. Nazywana jest często „krajem kaktusów”. Na obszarze Wyżyny Kolorado znajduje się jedyny w swoim rodzaju przełom rzeki Kolorado. Wody rzeki Kolorado wyżłobiły w skałach głębokie i kręte koryto. Miejsce to nazywane jest Wielkim Kanionem Kolorado. Krajobrazy środkowo-amerykańskie cechują się dużą różnorodnością. Znajdują się tu łańcuchy górskie, liczne wulkany, a wzdłuż wybrzeża Zatoki Meksykańskiej ciągnie się pas nizin. Najważniejszymi rzekami kontynentu są MacKenzie, Missisipi, Missouri, Rzeka Świętego Wawrzyńca, Kolorado i Rio Grande. Na rzekach Ameryki tworzy się wiele wodospadów. Największą atrakcję turystyczną stanowi wodospad Niagara na rzece Niagara. Na terenie Ameryki znajduje się największe skupisko dużych, naturalnych jezior, nazywane zespołem Wielkich Jezior. Są to jeziora: Górne, Michigan, Huron, Erie i Ontario. Wody ich łączą się ze sobą. Położone są one na pograniczu Stanów Zjednoczonych i Kanady.

morze Beauforta

morze ba

McKinley 6194

wyspa wiktorii

ziemia

acK e n z

archipelag arktyczny

Wielkie Jezioro Niedźwiedzie

ina

ina morze labradorskie

r y g ó

Wielkie Jezioro Niewolnicze

zatoka

pół wysep labrador

hudsona

nizina hudso ska

Rz .Ś

a l

nizinap atlantycka

morze sargassowe

nd ra

ad sierra m

•

e Rio G

okowa zat

Mitchell 2037

isipi iss

Kolo r a

J. Erie

4418

ouri

•

Whitney

Mi s s

Jezioro Michigan

•

Elbert

Jezioro Huron J. Ontario

atlantycki

i s t e a l

Jezioro Górne

W aw

rzy

4399

AN OCE spokojny

• ó r y al

ńc

wyspa ellesmere

on Juk

grenlandia

gó

’a

morze arktyczne

zatoka meksykańska

Orizaba ▲

5747

NAJWYŻSZY SZCZYT: McKinley 6194 m n.p.m. NAJDŁUŻSZE RZEKI: Missisipi ok. 5971 km MacKenzie ok. 4241 km Jukon ok. 3180 km

Tajumulco ▲

4220

morze karaibskie

AMERYKA PÓŁNOCNA Przyroda

Kontynent Ameryki Północnej dzieli się na kilka stref roślinnych. W najzimniejszej, północnej części, poza pustyniami lodowymi, rozwija się tundra. U morskich wybrzeży żyje biały niedźwiedź polarny, w wodach przybrzeżnych można spotkać foki. Na lądach występuje wół piżmowy, lis polarny, zając polarny, a z ptaków sowa śnieżna. Bardziej na południe rozwijają się lasy szpilkowe zwane tajgą, podobnie jak w Azji. Leśne tereny kontynentu stanowią siedlisko dla drapieżników oraz dla zwierząt takich, jak łoś amerykański, jeleń wapiti i kozioł śnieżny. Do drapieżników należą niedźwiedzie – czarny i brunatny, wilki, rysie i rosomaki. Poniżej strefy tajgi spotykamy w obszarach górskich lasy iglaste i liściaste ciągnące się aż do obszaru Kalifornii. Począwszy od Kordylierów po Meksyk rozwija się roślinność stepowo-pustynna i pustynna z licznymi kaktusami. Wschodnie wybrzeża kontynentu porastają lasy liściaste z kasztanami, różnymi gatunkami dębów, brzozami oraz cyprysami. Lasy liściaste przechodzą ku zachodowi w sawannę preriową. Główną roślinność stanowią tu małe lasy rozrzucone wśród prerii. Prerię porasta roślinność trawiasta. Występuje tu duża różnorodność zwierząt. W górach można spotkać pumę, jaguara, niedźwiedzia grizli. Tereny prerii zamieszkują pieski preriowe, bizony, kojoty, grzechotniki, a na pustyni żyją małe gryzonie – skoczki pustynne. Na obszarach sawanny można spotkać oposy, dydelfy, oceloty. Bardzo licznie występują skunksy. Bagna zamieszkują krokodyle oraz żółwie. Z ptaków żyje tu dziki indyk, duży bielik amerykański oraz pelikan.

Orzeł bielik amerykański

W strefie środkowoamerykańskiej występują głównie bagna i zarośla nadmorskie oraz dżungla. Żyje tu kilka gatunków papug, tukany i kolibry oraz liczne gady reprezentowane przez legwana oraz iguanę.

LEGENDA

l tundra i roślinność wysokogórska l tajga l lasy liściaste i mieszane l stepy i sawanna l pustynie i półpustynie l lasy tropikalne