Ewelina Szełęg
Ilustrowany
Atlas polski Ilustracje Celina Kirchner
dla dzieci
Autor Ewelina Szełęg
Członek Polskiej Izby Książki:
Redakcja Jadwiga Kwiecień
Członek Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek:
Redakcja techniczna Jerzy Kuśmierz Projekt graficzny Bogusław Trybus
Członek Stowarzyszenia Wydawców Katolickich:
Projekt okładki, skład i łamanie tekstu Natalia Ginalska
Partnerzy:
(na podstawie projektu i składu Bogusława Trybusa)
www.wiaraiksiazki.pl
Ilustracje Celina Kirchner Aktualizacja informacji Ireneusz Korpyś Korekta Józefina Kępa Copyright © by Wydawnictwo Sfinks, Częstochowa 2017. Wszystkie prawa autorskie zastrzeżone. Wydanie pierwsze.
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki
Wydawnictwo SFINKS ul. Mirowska 35 42-200 Częstochowa tel. 34 372 48 50 wew. 2 kom. 517 732 994 www.wydawnictwosfinks.pl wydawnictwo@sfinks.info
SPRZEDAŻ DETALICZNA tel. 34 372 48 53, 34 372 48 59 kom. 517 600 593 KSIĘGARNIA INTERNETOWA tel. 34 372 48 54, 34 372 48 84 kom. 517 585 650 SPRZEDAŻ HURTOWA tel. 34 372 48 55, 34 372 48 56 kom. 517 583 636
ZAMÓWIENIA MOŻNA SKŁADAĆ RÓWNIEŻ TELEFONICZNIE: 34 372 48 53, 34 372 48 59 ORAZ PRZEZ STRONĘ INTERNETOWĄ: www.wydawnictwosfinks.pl INFOLINIA: 801 555 550 wew. 2
ISBN KSIĄŻKI 978-83-63624-95-8 ISBN SERII 978-83-63624-94-1
Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Polska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Historia Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Sławni Polacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Geografia Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Przyroda Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Pomorze Zachodnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Pomorze Gdańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Warmia i Mazury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Podlasie i Polesie Lubelskie .. . . . . . . . . . . . . . . 22 Ziemia lubuska i Łużyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Wielkopolska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Kujawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Mazowsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 . Warszawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Ziemia sieradzko-łęczycka . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Śląsk Dolny i Górny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 . Dolny Śląsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 . Górny Śląsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Małopolska .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 . Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 . Ziemia kielecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 . Karpaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Wstęp Drogie Dzieci, Atlas, który trzymacie w ręku, przybliży Wam wiedzę o naszym kraju. Na początku poznacie najważniejsze informacje o Polsce – jej położeniu, historii, geografii i przyrodzie, a także o najsławniejszych Polakach. Następnie zapoznacie się z opisami poszczególnych krain historyczno-geograficznych Polski. Na mapach pokazano ukształtowanie terenu (góry, niziny), rzeki i jeziora oraz ważne miasta. Za pomocą rysunków przedstawiono charakterystyczne dla danego miejsca budowle, pomniki, zwierzęta, a także portrety sławnych Polaków. Życzymy Wam przyjemnej lektury. Mamy nadzieję, że z naszym Atlasem zdobywanie nowych wiadomości stanie się dla Was przyjemnością.
5
Historia Polski szwedzkim”. Ważnym etapem w wojnie ze Szwedami była obrona klasztoru na Jasnej Górze, który nie został zdobyty przez najeźdźców i przywrócił Polakom nadzieję na zwycięstwo. W swej historii państwo polskie zniknęło z map na ponad 100 lat, po trzech rozbiorach ziem między mocarstwa sąsiadujące. ze Szczecin o r Niepodległość odzyskało po zakońm czeniu I wojny światowej, 11 listopada 1918 roku. II wojna światowa w 1939 roku rozpoczęła się atakiem Niemiec na Polskę. W wyniku traktatów po zakończeniu wojny ukształtował się główny zarys granic ziemia naszego kraju. lubuska Po wojnie Polska była wolnym państwem, nie udało się jej jednak uwolnić spod wpływów Związku Radzieckiego. W kraju rozwinął się ustrój określany jako komunizm. Z upływem lat narayc stał kryzys gospodarczy, a wraz z nim niezadowolenie społeczne. Wywołało to Zgorzelec falę strajków i doprowadziło do powstania NSZZ „Solidarność” (Niezależny Samorządny Związek Zawodowy). Działalność Solidarności oraz wydarzenia w kraju doprowadziły do upadku komunizmu i w 1989 roku powstała Rzeczpospolita Polska. Od 1945 roku Polska jest członkiem ONZ, w 1999 roku przystąpiła do NATO, zaś od 1 maja 2004 roku nasz kraj znajduje się w strukturach Unii Europejskiej.
PO
Początki państwa polskiego sięgają czasów, kiedy na obszarze dzisiejszego kraju osiedlały się plemiona Słowian. Plemiona te zajęły obszar między Wisłą a Odrą i stworzyły 20 małych państw plemiennych. Pomorzanie osiedli nad Bałtykiem, Polanie w Wielkopolsce, a Wiślanie nad górną Wisłą. Polanie stworzyli najsilniejszy, niezależny ośrodek, który dał początek państwu polskiemu. Książę Mieszko, pierwszy historyczny władca Polski, aby uwolnić się spod wpływów niemieckich, zawarł sojusz z Czechami i przyjął chrzest w 966 roku.
N ys
c e ż kya ł ua Ł u ż
Mieszko I – książę Polan
Pierwszym królem Polski był Bolesław Chrobry. Kolejni władcy doprowadzili do powiększenia terytorium państwa. Rosło też znaczenie Polski na arenie międzynarodowej. W ciągu wieków na ziemiach polskich toczyły się wojny, zawierano pokoje i sojusze z innymi krajami. Historia Polski obfituje w wiele ważnych wydarzeń. Jednym z nich była bitwa pod Grunwaldem, w której klęskę poniósł zakon krzyżacki starający się zająć terytorium ówczesnej Polski. Podobne zamiary wobec Polski mieli Szwedzi. Ich najazd na kraj nazywany jest „potopem
Symbol NSZZ „Solidarność”
8
Lidzbark Warmiński
ia
m
e
r
Płock
y
m
w
g
PO
Warszawa
ie
Łęczyca
o
l
es
k
Inowrocław
w
o
Białystok
e s z
Bu
l
z
j a
e
W i
u
z
m a
sła
k u
i
Gniezno
s k Bitwa pod Grunwaldem ie
a
a
be
o
lu
p
s k
ziemia sieradzko-łęczycka
Lublin
ra
s
Od
d o l n y
Konstytucja 3 maja
Opole
Zi
k g
e
e
ki
Bytom
a mi
e
ka o lec
l
s
k
a
ó
p
ą
Wrocław
a
l
ls
l
ś
ki
Sieradz
r
Kraków
Wisła
n
Cieszyn
y K
m
A
a
Przemyśl
o
w
Poznań
e P O d l a s i
gd
w
ń
Chrzest Polski
ar
y
ie
orz
ch
POm
za
n od
Gdańsk
ł R
P
A
T Y
9
POMORZE GDAŃSKIE Wschodnią część Pomorza stanowi Pomorze Gdańskie, rozciągające się od jeziora Łebsko po deltę Wisły. Stolicą tej części Pomorza jest miasto Gdańsk, będące jednym z trzech najważniejszych portów morskich Polski. Sąsiadujące z Gdańskiem Sopot i Gdynia tworzą zespół miejski nazywany Trójmiastem. Sopot słynie z najdłuższego w Euro-
Gdańsk – nadbrzeże Motławy
pie drewnianego mola. Gdynia jest najmłodszą częścią Trójmiasta i jednym z najnowocześniejszych miast portowych w Polsce. Gdańsk należy do najpiękniejszych i najstarszych miast kraju. Towarzyskie i turystyczne życie miasta koncentruje się przy Długim Targu. Można tu zobaczyć Ratusz Głównego Miasta, Dwór Artusa, Złotą Kamienicę czy słynną Fontannę Neptuna. Najbardziej charakterystycznym punktem miasta jest nadbrzeże rzeki Motławy z najstarszym dźwigiem portowym Europy – Żurawiem. Wzdłuż wybrze ża leżą miejscowości wypoczynkowe Puck i Władysławowo oraz 18
kurorty rozmieszczone na Półwyspie Helskim. Na skraju półwyspu położona jest miejscowość wypoczynkowa – Hel. Na obszarze Pomorza Gdańskiego znajduje się część Słowińskiego Parku Narodowego z miejscowością Łeba, z której można wybrać się w rejs po morzu. Na wschodnich krańcach regionu w mieście Malbork wznosi się monumentalna twierdza. Jest to budowla obronna wybudowana przez Krzyżaków. Jest jedną z najpotężniejszych twierdz w Europie. Składa się z trzech zamków otoczonych murami i fosą. W głębi lądu rozpościera się Pojezierze Kaszubskie oraz Bory Tucholskie, których część objęta jest parkiem narodowym. Pojezierze Kaszubskie przyciąga pięknymi krajobrazami licznych wzgórz porośniętych lasami oraz malowniczo położnych jezior. Na obszarze Kaszub znajdują się tajemnicze kamienne kręgi, które zachowały się w kilku miejscach, np. we wsi Odry. Bory Tucholskie rozpościerają się na południu krainy, porośnięte są zwartym sosnowym lasem, wśród którego znajdują się liczne małe jeziorka oraz większe, takie jak np. Wdzydze. Jeziora słyną z czystych wód, o czym świadczą często spotykane, wędrujące po dnie raki. Zamek krzyżacki w Malborku
M O R Z E B A Ł T Y C K I E
bursztyn
Władysławowo
Łeba
Port w Gdyni z okrętem „Dar Pomorza”
Jan Heweliusz astronom zatoka
Puck
Port w Łebie Lębork
Wejherowo
gdańska
Hel
Reda Rumia
Gdynia
Kartuzy
Bytów
Sopot – najdłuższe drewniane molo Gdańsk w Europie Nowy Dwór Gdański
Lech Wałęsa polityk, laureat Nagrody Nobla Fontanna Neptuna w Gdańsku
Kościerzyna
lew
W
ny
Tolkmicko
Elbląg
Tczew Malbork
Starogard Gdański
Miastko
Za
iś
la
Krynica Morska
Sopot
Sztum
Pelplin
Kanał Elbląski w Elblągu
Gniew
Kwidzyn
Brd
G wd
a
a
Tuchola
Cysterska katedra z Biblią Gutenberga w Pelplinie Grudziądz
Nowe Miasto Lubawskie
Świecie Chełmno
Brodnica
Wi
sła
w
r
D
ęca
MIASTA 100 000-500 000 50 000-100 000 10 000-50 000 mieszkańców inne miejscowości
19
MAŁOPOLSKA Małopolska to historyczna kraina położona w południowo-wschodniej części Polski. Od połowy XI wieku kraina ta miała w Polsce wielkie znaczenie. W Krakowie, w zamku na wzgórzu wawelskim rezydowali królowie i książęta. Największy obszar regionu zajmują Karpaty obejmujące całą południową część krainy. Ważny element krajobrazu stanowi Jura Krakowsko-Częstochowska zbudowana z wapieni, z efektownymi
Ignacy Łukasiewicz – wynalazca lampy naftowej
formami krasowymi. Znajduje się tu Ojcowski Park Narodowy, obejmujący ochroną wapienne formy skalne i unikatową roślinność i zwierzęta, oraz Zespół Parków Krajobrazowych Orlich Gniazd. Orle Gniazda to ruiny zamków obronnych z czasów króla Kazimierza Wielkiego. Najwspanialsze z nich to Ogrodzieniec, Mirów, Bobolice i zamek w Olsztynie. Znajduje się tu również jedyna w Europie pustynia – Pustynia Błędowska. Słynną postacią krainy jest Ignacy Łukasiewicz, polski wynalazca. Był wynalazcą lampy naftowej oraz ojcem przemysłu naftowego. Otworzył pierwszą na świecie rafinerię w okolicach Jasła. Najbardziej atrakcyjnym miastem Małopolski jest Kraków, ma jednak wielu konkurentów. 40
Wśród interesujących miast można wymienić Zakopane, Częstochowę, Kazimierz Dolny nad Wisłą, Lublin i Zamość. Miasto nazywane perłą renesansu polskiego to Kazimierz nad Wisłą. Jest to miasteczko artystów – malarzy, pisarzy i ludzi nauki. Zachwyca wszystkich architekturą oraz malowniczym położeniem. Częstochowa to najsłynniejsze miasto pielgrzymkowe w Polsce. Wiele osób wybiera się tu co rok, aby pomodlić się przed cudownym obrazem Matki Bożej Częstochowskiej w klasztorze na Jasnej Górze. Wędrując bardziej na południe, w okolicy Krakowa natkniemy się na kolejną atrakcję regionu – kopalnię soli w miejscowości Wieliczka, z unikatowymi podziemnymi kaplicami rzeźbionymi w soli i szlakami udostępnionymi do zwiedzania. Dalej znajduje się miasto Oświęcim, a w nim były hitlerowski obóz zagłady, miejsce pamięci o ludziach różnych narodowości zamordowanych w czasie II wojny światowej. Na wschodzie regionu znajdują się dwie krainy przyrodnicze – Lubelszczyzna i Roztocze. Wyróżniają się pięknem krajobrazów i walorami przyrodniczymi, które objęte są ochroną na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Kazimierz Dolny nad Wisłą
Bug
Szlak Orlich Gniazd – zamek w Ogrodzieńcu W P i li c a
isł
Wiepr
a
Radom
z
Puławy
Klasztor na Jasnej Górze w Częstochowie
Lublin
Kazimierz Dolny
Cerkiew w Chełmie Chełm
Ostrowiec Świętokrzyski
Stefan Żeromski pisarz
Jerzy Duda-Gracz malarz
amonit
Kielce
Zamość
Częstochowa
Zamek Leszczyńskich w Baranowie Sandomierskim W
ta
Tarnobrzeg
Maczuga Herkulesa siarka
Dąbrowa Górnicza Ogrodzieniec
Olkusz
n
Stalowa Wola
Baranów Sandomierski
Mielec
Sosnowiec Pieskowa Skała Kraków
Zabytkowy zespół staromiejski w Zamościu Tarnów
najec
Brzesko Bochnia Wieliczka
Dębica
Rzeszów Łańcut
Du
Oświęcim
Jasło
Jan Kiepura śpiewak (tenor) Żywiec
Sa
Sandomierz
ar Zawiercie
Bolesław Prus pisarz
Krosno
Przemyśl
Sanok
Władysław Szpilman kompozytor, pianista Zakopane
Kopalnia soli w Wieliczce Zamek w Łańcucie
MIASTA
500 000-1000 000
100 000-500 000 50 000-100 000 10 000-50 000 mieszkańców inne miejscowości
41
MAŁOPOLSKA KRAKÓW Nad wzgórzem wawelskim góruje renesansowy zamek, będący niegdyś rezydencją królewską. Dziś jest siedzibą muzeum wnętrz i narodowych pamiątek. Z zamkiem sąsiaduje katedra koronacyjna z renesansową Kaplicą Zygmuntowską. Jest to miejsce pochówku sławnych Polaków, wielu królów oraz marszałka Józefa Piłsudskiego. Na Wieży Zygmuntowskiej znajduje się słynny dzwon Zygmunt, który bije tylko w ważniejsze święta państwowe. U podnóża Wawelu zwiedzić można Smoczą Jamę związaną z legendą o smoku P r ą dnik wawelskim. B iały
Kopiec Tadeusza Kościuszki
oW
OD
RZ
B ronowice
Z wierzyniec
Wzgórze Wawel z Zamkiem Królewskim
Opactwo Benedyktynów w Tyńcu
Renesansowy dziedziniec Zamku Królewskiego D ę bniki
Stanisław Lem pisarz
42
A
Stanisław Wyspiański poeta, malarz
Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach
KR
Kraków to obok stolicy Warszawy najczęściej odwiedzane miasto polskie. Przez ponad pięć wieków był siedzibą królów i stolicą państwa, a przez wszystkie lata pozostaje ważnym centrum nauki i kultury. Miasto jest zbiorem pomników historii, zabytków architektury, sztuki i muzeów, a jego niepowtarzalną atmosferę tworzą urokliwe stare, ciche, brukowane uliczki. W czasie swej wielowiekowej historii Kraków nigdy nie został zniszczony. Do najważniejszych jego zabytków należy Stare Miasto z Barbakanem i Bramą Floriańską oraz Wawel. Centrum Starego Miasta stanowi Rynek Główny. To jeden z największych placów Europy, otoczony zabytkowymi kamienicami i pałacami. Na płycie Rynku stoi wieża ratuszowa i renesansowe kramy kupieckie – Sukiennice. Przy placu znajduje się kościół Mariacki z wieżą, z której grany codziennie na trąbce hejnał ogłasza południe. W kościele tym podziwiać można unikatowy, rzeźbiony w drewnie ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, wykonany przez Wita Stwosza.