ÑÌÎËÎÑÊÈÏ Óêðà¿íè
¹ 11 (219), ëèñòîïàä, 2013 ð³ê
3
Þë³ÿ Ñòàõ³âñüêà Íàðîäèëàñÿ 1985 ðîêó. Ëàóðåàòêà ë³òåðàòóðíî¿ ïðå쳿 «Ñìîëîñêèïà» çà êíèæêó ïîåç³é «×åðâîí³ ×îëîâ³÷êè». Þë³ÿ Ñòàõ³âñüêà ïîêè ùî ìàëîâ³äîìà ÿê ïðîçà¿ê. À ì³æ òèì, íà ¿¿ íîâåëè âàðòî çâåðíóòè óâàãó.
Ñòóäåíòñüêèé ïðîâóëîê Ñïåêîòíèé øàë ë³òí³õ äí³â ì÷àâñÿ ó ò³ äí³ âóëèöÿìè, ³ íå áóëî ïðîõîëîäè íàâ³òü ó ÷îðíèõ ê³íñüêèõ õâîñòàõ ò³íåé. Áóäèíêè çñèõàëèñü, ÿê ñóõàð³, ³, çäàºòüñÿ, áóëè ãîòîâ³ ðîçñèïàòèñü íà ïîðîõ, íà ñ³ðå áîðîøíî ïèëó; çàòóëÿëèñü çåëåíèìè â³êîííèöÿìè â³êíà, äâåð³ ïðèìðóæóâàëèñü òà íàñòàâëÿëè, í³áè äîëîí³ â³ä ñîíöÿ, äåðåâ’ÿí³ äàøêè. Ó ö³é ÷àñòèí³ ì³ñòà ñèä³ëà çàòèøíà ïðîâ³íö³ÿ, â ì³ðó ãëàäêà ïàí³ÿ, ñåðåä êâ³ò³â ³ ñì³òíèê³â, âóëè÷íèõ êîëîíîê, ïîòð³ñêàíîãî àñôàëüòó, êð³çü ÿêèé äå-íåäå ï³äìîðãóâàâ áðóê. Ó òàêèé ïàë âîíà ìëîñíî ñïóñêàëàñü âóëèöåþ Êóïàëüíîþ äî âîäè, äî çàìø³ëîãî ïî êðàÿõ Òåòåðåâà. Íåñëà íà ïëå÷³ ðóøíèê ³ç êîøëàòî¿ çàðîñë³, ³ õîäà ¿¿ ïîòð³ñêóâàëà ðîçáèòèìè ïëÿøêàìè, í³áè ³ñêðàìè. ² âñå ó ò³ äí³ áóëî ïàòð³àðõàëüíî ìîâ÷àçíå, ³ â³ä òîãî æ äîáðÿ÷å íàåëåêòðèçîâàíå. Íàø äèðåêòîð, ³êòîð Øêóðèíñüêèé, íåçì³ííî ó ñâ³òëîìó ïîëîòíÿíîìó êîñòþì³, íà ÿêîìó ò³í³ ïëåëè ñâ³é àáñòðàêòíèé ìàëþíîê, íàêóëüãóâàâ ïîëîãîþ âóëèöåþ ó á³ê õóäîæíüî¿ øêîëè, öüîãî çàãóáëåíîãî ñâ³òó íà Ñòóäåíòñüêîìó ïðîâóëêó, äå òàê ãîñòðî ïíóëîñü ³ç ÷îðíîòè âñÿêå áóéñòâî ³ òàê ì’ÿêî ïàõëî ôàðáàìè. Á³ëÿ âîð³ò êîëèøíüî¿ ñàäèáè éîãî òåðïëÿ÷å ÷åêàëà â³â÷àðêà Àë³ñà, ñîáà÷à öàðèöÿ äëÿ âñ³õ íàâêîëèøí³õ ïñ³â. Çàáà÷èâøè ãîñïîäàðÿ, âîíà äèêî âèùàëà, êà÷àëàñÿ ïî çåìë³ é ëàùèëàñÿ, ì³æ ³íøèì í³áè âñòàâëÿþ÷è óñ³ íåçâè÷àéí³ ³ñòîð³¿, ùî ñòàëèñÿ çà ìèíóëó í³÷. Ïàí Øêóðèíñüêèé â³äñàïóâàâñÿ, ñ³äàâ ó ò³í³ ÿáëóí³ é ä³ñòàâàâ ëþëüêó. Éîãî òåìí³ î÷³ ïðèêèïàëè äî ãîñòðîðóêîãî â³éñüêà êðîïèâè,
ìàõðîâèõ ÷îðíîáðèâö³â, äåùî ëåãêîâàæíèõ ôëîêñ – òàê ñïë³òàâñÿ â óÿâ³ ñüîãîäí³øí³é â³íîê òðîõè åêñòðàâàãàíòíîãî íàòþðìîðòó, áóêåò, ÿêèì â³í íàïî¿òü ñïðàãëèé ðîò âàçè. Àë³ñà ïðîñòî çàäîâîëåíî âìîñòèëàñü á³ëÿ í³ã, ¿¿ øîâêîâèé ÿçèê ìàéîð³â êîðàëîâèì ïðàïîðöåì, í³áè â³òàþ÷è âñåïðîíèêí³ñòü òà çëàãîäæåí³ñòü ïðèéäåøíüîãî ë³òà. Ðèïíóëà õâ³ðòêà – ïî÷èíàëè ñõîäèòèñü ó÷í³. Äîâãîòåëåñèé ²ãîð, ÿê çàâæäè ïåðøèé, øâèäêî ïðîøìèãíóâ ó ïðîõîëîäó êëàñ³â. Óæå ñêîðî êàí³êóëè, àëå öå éîãî á³ëüøå çàñìó÷óâàëî, í³æ ò³øèëî. ³í âàæêî ì³ã óÿâèòè ñåáå áåç öèõ ³íòåð’ºð³â, äå âèñîê³ øè¿ ïîêî¿â çàê³í÷óâàëèñü á³ëèì îáëè÷÷ÿì ïðîñâ³òëåíî¿ ñòåë³, ç áîê³â çâèñàëè ñåðåæêè-áðà, ïëå÷³ ñò³í ïëàâíî ñòàâàëè çåëåíèì ãîëüôîì ï³äëîãè. Áóëî ó øêîë³ ùîñü çàãàäêîâå, òàêèé ïðèòîðíèé ÷àð ñòàðîâèíè é çàíåõàÿíîñò³, íàïîëîâèíó áåççóáîãî ðîÿëÿ, ã³ïñîâèõ çë³ïê³â, ò³ñíèõ çàêóòê³â, ñêðèïó÷èõ ïîëîâèöü, ç-ï³ä ÿêèõ îñü-îñü ìàþòü â³äêðèòèñÿ òàéíèêè: íåáåçïå÷í³ ëèñòóâàííÿ, ðîäèíí³ ðåë³ê⳿, à ìîæå, ïðîñòî çâîðóøëèâ³ äèòÿ÷³ ñõîâêè. Ïðèíàéìí³ ïîä³áíèé âèïàäêîâî çíàéøëà Ìàðãàðèòà îäí³º¿ ëþòî¿ çèìè. Òîä³ íàì â³ä³ìêíóëè îïàëåííÿ, ³ ó÷í³ ç âåëè÷åçíèì ïîäèâîì ä³çíàëèñÿ, ùî â øêîë³ º ãðóáà, îáêëàäåíà ëèñêó÷èìè êàõëÿìè ï³÷, ó â³äãîðîäæåíîìó çàêàïåëêó ì³æ ê³ìíàòàìè. Ïîêè âñ³ áóëè çàéíÿò³ ïèòàííÿì ïàëèâà: õìèçó, ñòàðèõ ï³äøèâîê ðàäÿíñüêèõ æóðíàë³â òà âñÿêîãî ð³çíîãî íåïîòðåáó ç âåðàíäè, Ìàðãàðèòà çàéíÿëàñü âèâ÷åííÿì ãðóáêè, çíàéøëà íåâåëè÷ê³ çàìàçàí³ âàïíîì äâåðöÿòà â ñò³í³, à çà íèìè – çàë³çíó êîðîáêó â³ä îë³âö³â, ó ñåðåäèí³ ÿêî¿ áóëè äâà òîâñò³ ñêåëüöÿ, âåëèêèé öâÿõ òà ð³âíèé øìàòîê áåðåçîâî¿ êîðè. ³ä öüîãî ñêàðáó íà îáëè÷÷³ äèðåêòîðà ìàéíóëà çí³ÿêîâ³ëà óñì³øêà, ³ â³í íàäîâãî çàñ³â ó êàá³íåò³.
×ÀÑÎÏÈÑ ÒÂÎÐ×ί ÌÎËÎIJ
Îò ³ ñüîãîäí³ â³í ïðèâ³òàâñÿ ç óñ³ìà â÷èòåëÿìè òà ä³òüìè, ïîòèñ ðóêó Âàëåð³þ Ãðèãîðîâè÷ó, ïåðåêèíóâñÿ ñëîâîì ³ç ïðèáèðàëüíèöåþ ³ â³äãîðîäèâñÿ â³ä ñâ³òó çà ñêëÿíèìè äâåðèìà, óâåñü ïîâàæíèé ³ ìóäðèé, ÿê âîëîñüêèé ãîð³õ. Ó òàêîìó ñïîãëÿäàíí³ â³í ïëèâ êð³çü ãèðëà ñàäó, êð³çü çàòîêó çàáóòî¿ ãîðîäÿíàìè âóëè÷êè, êð³çü çàãàëüíå øóìîâèííÿ íîâîãî ì³ñòà çãîðè ³ çäàâàâñÿ ðèøòóâàííÿì, ï³äðàìíèêîì, ç ÿêîãî Áîã íà õâèëüêó ñòåð ïîëîòíî îáëè÷÷ÿ. À ïîò³ì â³í, ÿê ³ çàâæäè, óâ³ìêíóâ ðàä³î, ÷èº ç³æìàêàíå áåëüêîò³ííÿ ïîâåðòàëî ðåàëüí³ñòü, íà ïîëîòí³ íàíîâî âèðèíàëè äàâíî çíàéîì³ ðèñè, ïðîñòóïàâ àðõ³ïåëàã íîñà, âèâèùóâàëèñü áðîâè ã³ð, ïëàòî ÷îëà, ³ â³äæèâëþâàëèñü òåðíîâ³ îçåðà î÷åé. ² òåïåð â³í çíîâó ì³ã ³òè äî íàñ, â÷èòè, ãîâîðèòè ïðî ïåðñïåêòèâó, âèïðàâëÿòè íåâäàë³ ìîìåíòè, ðîç³ãðóâàòè ñåðåä âèñòàâè êðîï³òêîãî ðèñóíêó ëåãêó ³íòåðìåä³þ íà÷åðêó àáî øàðæó. Ñüîãîäí³ â³í çîâñ³ì â³ä öüîãî çàõìåë³â, êîí³ ³ñòîð³é íåñëèñü ³ íåñëèñü, òàê ùî íå ñèëà áóëî ïðàöþâàòè, ò³ëüêè ñëóõàòè ïðî éîãî ë³òóâàííÿ ó ë³ñíèêà, ïðî òå, ÿê â³í óïåðøå ïîáà÷èâ êàðòèíó, ÿê ìàëþâàâ âóãëèíîþ íà ñò³í³ õàòè êîñóëþ... Ö³ ðîçìîâè áóëè ³íñòðóêö³ÿìè äî ðîçóì³ííÿ éîãî ðîá³ò – äð³ìó÷èõ ïåéçàæ³â ³ç ëîáàìè ïîë³ñüêèõ âàëóí³â, õèìîðîäíèõ êîðåí³â, çàêèíóòèõ êëàäîê ÷åðåç ë³ñîâ³ ïîò³÷êè, õâèëü ð³çíîòðàâ’ÿ ñåðåä ñîñíîâèõ ùîãë. Çäàâàëîñü, öåé àáñîëþòíî âåãåòàòèâíèé ìàëÿð í³êîëè íå ïîêèäàâ êàðòèí ñâîãî äèòèíñòâà, áà÷èëîñü, ÿê ó íüîìó æèâå ñàìà ïðèðîäà: ðîçê³øíà é í³ìà. Àëå ÿêáè â³í íå ò³êàâ íà ñâî¿ ðîìàíòè÷í³ ïîëÿíè, ùîñü ³íøå ïðîñî÷óâàëîñü òóäè – ãàëÿâèíà ñòàâàëà íàéäàëüøèì, çàâæäè çàìêíåíèì ïîêîºì, êàì³íü – äèâàíîì, ã³ëêè – ïîëèöÿìè, à äóïëî – ïîðîæíüîþ ñâ³òëèíîþ, íà ÿê³é ³ùå íå ç’ÿâèâñÿ ãðóïîâèé ïîðòðåò éîãî âåëèêî¿ ñ³ì’¿, òàê íàãëî ïåðåòàñîâàíî¿ øóëåðàìè â³éí. ³í çàáóâàâñÿ. Ìè æ çíàëè ïðî âñå, ùî ìîæíà áóëî ðîçãëåä³òè ÷åðåç øïàðèíó ó äâåðÿõ ó çàâæäè-çàìêíåí³é-ê³ìíàò³: ïðî ðîçï’ÿòòÿ íàä ñòàðîâèííèì ë³æêîì, ïðî ð³çüáëåíèé «êðåäåíñ», ïðî ôîòî ïî-ìàòåðèíñüêè êðàñèâî¿ æ³íêè â îâàëüí³é ðàì³ íà ñòîë³ ³ ïðî çíàéîìó íàì êîðîáêó ç-ï³ä îë³âö³â ïîðÿä. Óñ³ ö³ ðå÷³ íå áóëè ðîçê³øíèìè, àëå âîíè ãîâîðèëè. Öå áóâ éîãî ìàëåíüêèé îëòàð äèòèíñòâà, çàëèøêè âåëèêî¿ êîðàáëåòðîù³, äáàéëèâî ç³áðàí³ ó êîëèøíüîìó ä³ä³âñüêîìó äîì³. Êëþ÷³ ïåðåñòðèáóâàëè ïðóæêèìè êîíèêàìè ó êèøåí³ äèðåêòîðà õóäîæíüî¿ øêîëè, ó ñàäó ñêðèï³ëà àêàö³ÿ.
«Ïåñèì³çì ³ùå í³êîëè íå âèãðàâàâ â³éíó» ̳÷³î Êàéêó. Ô³çèêà ìàéáóòíüîãî / Ïåðåêëàä ç àíãë. Àíæåëà Êàì’ÿíåöü. – Ëüâ³â: ˳òîïèñ, 2013. – 432 ñ.
Îëåêñàíäð ÃËÀÄÊÈÕ ßêîñü îäèí ïîâàæíèé âèêëàäà÷ ñêàçàâ îñîáèñòî äëÿ ìåíå äóæå çíà÷óùó ôðàçó: «ßêùî ëþäèíà íàïèñàëà êíèãó, çíà÷èòü, âîíà âêëàëà â íå¿ ñâ³é ÷àñ, ðîçóì, äîñâ³ä ³ çíàííÿ. Öüîãî âæå äîñòàòíüî äëÿ òîãî, ùîá óçÿòè é ïðî÷èòàòè ¿¿». Íåùîäàâíî ñâ³ò ïîáà÷èâ ÷åðãîâèé áåñòñåëåð âñåñâ³òíüîâ³äîìîãî â÷åíîãî, ô³çèêà, òåîðåòèêà, ôóòóðîëîãà – ̳÷³î Êàéêó (²íøèé ïåðåêëàä – Êàêó. – Ðåä.) (àíãë. Michio Kaku, ÿï. ).
É
îãî àâòîð – ïîñò³éíèé ó÷àñíèê òåëåòà ðàä³îïåðåäà÷ íà â³äîìèõ êàíàëàõ ñâ³òó. ²íòåðâ’þ òà ïåðåäà÷³ çà ó÷àñòþ ̳÷³î Êàéêó íàäçâè÷àéíî ö³êàâ³ é çà ñâî¿ì çì³ñòîì øâèäøå íàãàäóþòü ôàíòàñòèêó, à íå íàóêîâî-ïîïóëÿðíèé âèïóñê. «Ô³çèêà ìàéáóòíüîãî» – öå êíèæêà, ÿêó âàðòî ïðî÷èòàòè. ßê ³ ïîïåðåäí³ øåäåâðè Êàéêó, ïðîñòî ÷èòàòè öþ êíèæêó, ïåðåãîðòàþ÷è ñòîð³íêè íå çàäóìóþ÷èñü, íå âèéäå. Íå âèéäå ³ ÷èòàòè ¿¿ øâèäêî. Àæ í³ÿê. Áàãàòî ðàç³â âè çãàäàºòå óðîêè ô³çèêè, ãåîìåòð³¿, á³îëî㳿, çàçèðíåòå äî ï³äðó÷íèêà (àáî Ãóãëó). ²íàêøå âàì äîâåäåòüñÿ ïðîñòî ïðèéíÿòè íà â³ðó ò³ íàäçâè÷àéí³ ðå÷³, ÿê³ àâòîð ïåðåäáà÷àº. Õî÷à ÿêùî âè ÷èòàëè ïåðåêëàä éîãî ïîïåðåäíüîãî áåñòñåëåðà «Ã³ïåðïðîñò³ð», òî «Ô³çèêà ìàéáóòíüîãî» ìîæå çäàòèñü äåùî ñïðîùåíèì âàð³àíòîì, á³ëüø ïîïóëÿðíîþ, í³æ íàóêîâîþ. Ïðî ìàéáóòíº ìè ãîâîðèìî é äóìàºìî çàâæäè, ìè ïëàíóºìî ñâî¿ ä³¿, ñâîº æèòòÿ, ìàéáóòíº ñâî¿õ ä³òåé ÷è áëèçüêèõ. Ïèòàííÿ, ùî áóäå çàâòðà, ö³êàâèëî ëþäñòâî çàâæäè. Íàéäàâí³ø³ öèâ³ë³çàö³¿ ðîáèëè ñïðîáè ïðîíèêíóòè â ìàéáóòíº, äèêòóâàëè íàì ñâî¿ ïðîãíîçè (àáî ìè
ñàì³ ¿õ òàê òðàêòóâàëè) ³ ê³íö³ ñâ³òó. Ç ÷àñîì çà ïðîðîöòâà âçÿëèñÿ ïèñüìåííèêèôàíòàñòè, äÿêóâàòè Áîãó, ñüîãîäí³ öå íàìàãàþòüñÿ ðîáèòè (õî÷ ³ äóæå îáåðåæíî, áî æ åðà ñòð³ìêîãî íàóêîâîãî ðîçâèòêó ³ ÷àñ íàäøâèäêèõ â³äêðèòò³â) ó÷åí³. Ó ñâî¿é êíèç³ Êàéêó íà îñíîâ³ òðüîõ îñíîâíèõ äîñÿãíåíü-ðåâîëþö³é çà ìèíóëå ñòîë³òòÿ – êâàíòîâî¿ ìåõàí³êè, á³îãåíåòèêè é øòó÷íîãî ³íòåëåêòó – íàìàãàºòüñÿ ñïðîãíîçóâàòè ðîçâèòîê ëþäñòâà ó ìàéáóòíüîìó. Íàéö³êàâ³øèì º òîé ôàêò, ùî ðîáèòü â³í öå íå íà îñíîâ³ âëàñíî¿ ôàíòà糿. Êíèãà ´ðóíòóºòüñÿ íà ðåçóëüòàòàõ äîñë³äæåíü 300 íàéâ³äîì³øèõ â÷åíèõ, íàóêîâö³â, ç ÿêèìè Êàéêó îñîáèñòî ïðîâ³â ³íòåðâ’þ, çóñòð³÷³ àáî ñàì áóâ ÷ëåíîì äîñë³äíèõ ãðóï. Àâòîð íà ñâî¿ î÷³ áà÷èâ íàéíîâ³ø³ ðîçðîáêè ðîáîòîòåõí³êè, ðîáîò³â-ôëåéòèñò³â, ìîäóëüíèõ ðîáîò³â â Óí³âåðñèòåò³ ϳâäåííî¿ Êàë³ôîðí³¿, ðîáîò³â-õ³ðóðã³â òà áàãàòî ³íøîãî, â³í ñï³ëêóâàâñÿ ç ñüîãîäí³øí³ìè ïðàîòöÿìè ìàéáóòíüîãî ëþäñüêî¿ öèâ³ë³çàö³¿. ×èòàþ÷è Êàéêó, ä³çíàºøñÿ ïðî íîâèíêè â³éñüêîâî-òåõí³÷íîãî êîìïëåêñó, çîðÿíèõ ïðîãðàì, îñòàíí³õ ðîçðîáîê ó ãàëóç³ ìåäèöèíè òà ³íøèõ ñôåð, ÿê³ ðîçâèâàþòü-
ñÿ. Îäíà ç íèõ, ÿêà íåùîäàâíî áóëà äóæå ïîïóëÿðíîþ â ê³íåìàòîãðàô³, – öå ðîáîòè-âîÿêè, â³éñüêîâà òåõí³êà, ÿêà ñàìà ïðîòè ñåáå âîþº, à ëþäèíà ó âèïàäêó ïîðàçêè ëèøàºòüñÿ ö³ëîþ ³ íåóøêîäæåíîþ. Ïðî öå ïèøå é Êàéêó (íàïåâíî, ³íôîðìàö³þ òà ðåçóëüòàòè äîñë³äæåíü àâòîð çáèðàâ íå îäèí ð³ê), à íàïðèê³íö³ âåðåñíÿ 2013 ðîêó Ïåíòàãîí âäàëî çàâåðøóº ðîáîòó îäíîãî ï³ëîòíîãî ïðîåêòó, ï³ä ÷àñ ÿêîãî êîëèøí³ ï³ëîòè òîä³ ñó÷àñíèõ áîéîâèõ ìàøèí â÷àòüñÿ êåðóâàòè ñâî¿ìè æ íèí³ âæå ñòàðèìè ìàøèíàìè äèñòàíö³éíî, çíàõîäÿ÷èñü ó äîáðå çàõèùåíîìó áóíêåð³. «Ô³çèêà ìàéáóòíüîãî» – öå, ìîæíà ñêàçàòè, óçàãàëüíåíèé êîíñïåêò ëåêö³é âñå-
ñâ³òíüîâ³äîìîãî â÷åíîãî ³ ðåçóëüòàò³â íàéíîâ³øèõ äîñë³äæåíü ïðîâ³äíèõ íàóêîâö³â ç³ âñüîãî ñâ³òó. ²íòðèãóº, ÷è íå òàê?! Çà ñëîâàìè ñàìîãî àâòîðà, öÿ êíèæêà íå ïðîñòî ïåðåäáà÷ຠíàéáëèæ÷å é äàëåêå ìàéáóòíº, ó í³é Êàéêó ðîçïîâ³äຠïðî òå, ÿê³ âèíàõîäè, ðå÷³, äîñÿãíåííÿ ³ êîìï’þòåðí³ ìîæëèâîñò³ íàñ, ÿê âëàñíèê³â íàäñó÷àñíîãî ïåðñîíàëüíîãî êîìï’þòåðà – íàøîãî ìîçêó, – ÷åêàþòü ó ìàéáóòíüîìó ³, ìîæëèâî, çìîæóòü ï³äãîòóâàòè íàñ äî ñòîë³òòÿ íàñòóïíîãî. Îäíà ç ïðîáëåì, ÿêà íåìèíó÷å íàñòóïຠíà ñó÷àñíå ñóñï³ëüñòâî, öå ñòâîðåííÿ ðîáîò³â, ðîçâèòîê ìîæëèâîñòåé íàøèõ ïåðñîíàëüíèõ êîìï’þòåð³â ³ éìîâ³ðí³ñòü ÷è íåéìîâ³ðí³ñòü ïåðåâåðøåííÿ íèìè ëþäèíè, à íà äóìêó êðàéí³õ ïåñèì³ñò³â, ³ ïîñòóïîâå çíèùåííÿ ëþäñüêî¿ ðàñè. Êàéêó íàâîäèòü ïîð³âíÿííÿ òà äຠäîñèòü ´ðóíòîâíèé àíàë³ç ðîçâèòêó ñó÷àñíèõ êîìï’þòåðíèõ òåõíîëîã³é. Ìè ñòâîðèìî, ââàæຠâ÷åíèé, ³ ïîñò³éíî áóäåìî ìîäåðí³çîâóâàòè ¿õ, àëå í³êîëè êîìï’þòåð íå çìîæå ïåðåâåðøèòè îäèí íàäêîìï’þòåð – ëþäñüêèé ìîçîê. Ìè áà÷èìî, ùî ç êîæíèì ðîêîì âàðò³ñòü ÏÊ ïîñòóïîâî çíèæóºòüñÿ, ¿õí³ ðîçì³ðè çìåíøóþòüñÿ. Âîíè ñòàþòü ðîçóìí³ø³ é øâèäø³, ìîæóòü âèãðàòè ïàðò³þ ó øàõè â ãðîñìåéñòåðà ñâ³òîâîãî ìàñøòàáó ç íàäçâè÷àéíî âèñîêèì IQ, ìîæóòü æèòè â ëþäñüêîìó îðãàí³çì³ òà ñèãíàë³çóâàòè íàì ïðî ïîÿâó ðàêó. Àëå ïîïðè öå, êð³ì ÿê âèãðàâàòè ó êîíêðåòíî âçÿòîãî øàõ³ñòà, êîìï’þòåð á³ëüøîãî çðîáèòè íå çìîæå, áî â³í ïðîñòî ìàøèíà, â³í – íàø òåõí³÷íèé ïîì³÷íèê, íàâ³òü ÿêùî äåùî âèêîíóº êðàùå, í³æ ëþäèíà. Àëå ìàøèíà º ìàøèíà, à ëþäèíà çàëèøàºòüñÿ ëþäèíîþ, ÿêîþ á âîíà íå áóëà.