˲ÒÅÐÀÒÓÐÀ ² IJß
5
Ðîñòèñëàâ Ñåìê³â
˲ÒÅÐÀÒÓÐÀ ² Ä²ß Ìîº ïîêîë³ííÿ, êîòðå âñòóïèëî íà ô³ëîëîã³÷í³ ôàêóëüòåòè íà ïî÷àòêó 1990-õ, ïåðåæèëî òîä³ ð³âíî÷àñí³ á³ëü ³ ãîðä³ñòü çà ñâîþ ë³òåðàòóðó. Á³ëü, áî ï³ñëÿ óïîðÿäêîâàíî¿ Ìèêîëîþ Æóëèíñüêèì àíòîëî㳿 «²ç çàáóòòÿ â áåçñìåðòÿ», â êîòð³é áóëî ç³áðàíî á³îãðàô³÷í³ äîâ³äêè òà òâîðè ðåïðåñîâàíèõ ó ðàäÿíñüêèé ÷àñ àâòîð³â, ó îá³ãó ç ÿâèëèñÿ é ³íø³ ìàðòèðîëîãè, ÿê «Ðîç³ï ÿòà ìóçà» ßðà Ñëàâóòè÷à òà íàéâ³äîì³øèé «Ðîçñòð³ëÿíå â³äðîäæåííÿ» Þð³ÿ Ëàâð³íåíêà, ³ íàì îäðàçó ñòàâ âèäèìèé æàõëèâèé ìàñøòàá íèùåííÿ óêðà¿íñüêîãî ïèñüìåíñòâà. Ãîðä³ñòü, áî ç ÿñóâàëîñÿ, ùî íàö³îíàëüíà ë³òåðàòóðà çíà÷íî é çíà÷íî áàãàòøà, í³æ ìè çâèêëè ïðî íå¿ äóìàòè. Òóò áóëè ³ ñì³ëèâ³ åêñïåðèìåíòè Ñåìåíêà, ³ øë³ôîâàí³ ôîðìè íåîêëàñèê³â, ³ äóæå äîáðà ïðîçà Ì. Õâèëüîâîãî òà Â. ϳäìîãèëüíîãî. ³äîì³ àâòîðè, ÿê Ì. Ðèëüñüêèé ÷è Þ. ßíîâñüêèé, òåæ âèÿâèëèñÿ ö³êàâ³øèìè â³ä ¿õí³õ âèõîëîùåíèõ òîòàë³òàðíîþ êðèòèêîþ ïîñòàòåé. Òîä³ æ íàíîâî ïî÷àëàñÿ é ñàìà ³ñòîð³ÿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè ÕÕ ñòîð³÷÷ÿ. Íå ëèøå òîìó, ùî äî ðóê ô³ëîëîã³â òà øèðøîãî çàãàëó ïîòðàïèëè ôóíäàìåíòàëüí³ ë³òåðàòóðîçíàâ÷³ ìîíîãðàô³¿ Ì. Ãðóøåâñüêîãî, Ñ. ªôðåìîâà òà Ä. ×èæåâñüêîãî, à é ÷åðåç òå, ùî ç ÿâèëàñÿ íîâà ïîòóæíà òî÷êà â³äë³êó ðàííüîìîäåðí³ñòñüêå óãðóïîâàííÿ «Ìîëîäà ìóçà», âñ³ àâòîðè êîòðî¿ áóëè ðàí³øå çàáîðîíåí³. Äëÿ ìåíå, ÿê ³ äëÿ áàãàòüîõ ³íøèõ, çíàéîìñòâî ç ö³ºþ ÿñêðàâîþ ñòîð³íêîþ íàøî¿ ë³òåðàòóðíî¿ ³ñòî𳿠ïî÷àëîñÿ ç óêëàäåíî¿ ëüâ³âñüêèì ïðîôåñîðîì Ìèêîëîþ ²ëüíèöüêèì çá³ðêè «Ðîçñèïàí³ ïåðëè» 1991 ðîêó òà ´ðóíòîâíî¿ âñòóïíî¿ ñòàòò³ äî öüîãî âèäàííÿ àâòîðñòâà ÷èêàçüêîãî ïðîôåñîðà-óêðà¿í³ñòà Áîãäàíà Ðóá÷àêà. Òîä³ ìè ïîçíà-
6
Ðîñòèñëàâ Ñåìê³â
éîìèëèñÿ ç ³ìåíàìè Ï. Êàðìàíñüêîãî, Á. Ëåïêîãî, Î. Ëóöüêîãî, Â. Ïà÷îâñüêîãî òà ç ïîãëÿäàìè ìîëîäîìóç³âö³â íà ë³òåðàòóðó àëüòåðíàòèâíèìè é äîñ³ âñóö³ëü çàìîâ÷óâàíèìè. Òèì ÷àñîì, âñòóïíà ñòàòòÿ ïðîôåñîðà Á. Ðóá÷àêà «Ïðîáíèé ëåò», êîòðà çàêîíîì³ðíî ñòàâèëà óêðà¿íñüêèé ñèìâîë³çì ó êîíòåêñò ºâðîïåéñüêîãî, íàñïðàâä³ ðàí³øå ç ÿâèëàñÿ ùå ó âèäàíí³ 1968 ðîêó «Îñòàï Ëóöüêèé ìîëîäîìóçåöü». Öå áóëà ÷³ëüíà ïîñòàòü îðãàí³çàòîð ãðóïè, ùî ïîëåì³çóâàâ ³ç ²âàíîì Ôðàíêîì ³ çàãàëîì âèçíà÷àâ ³äåîëîã³þ íîâîãî íàïðÿìêó â òîãî÷àñíîìó ë³òåðàòóðíîìó ëàíäøàôò³. Áàãàòî ðå÷åé ÷åðåç öþ ïîëåì³êó ñòàëî íà ñâî¿ ì³ñöÿ: äî òâîð÷îñò³ ìîëîäîìóç³âö³â ìîæíà ñòàâèòèñÿ ïî-ð³çíîìó áóëè é êðèòèêè ¿õí³õ òâîð³â, ïðîòå ìèñòåöüêå æèòòÿ ïî÷àòêó ñòîð³÷÷ÿ òî÷íî íàáóëî ÷åðåç îòó ïîëåì³êó ç Ôðàíêîì á³ëüøî¿ ö³êàâîñò³, ñòàëî ïîâíîêðîâíèì. «Ìîëîäà ìóçà» ³ ô³ãóðàíò êíèæêè, ÿêó âè òðèìàºòå çàðàç ó ðóêàõ, Îñòàï Ëóöüêèé âàæèëèñÿ ñòàâèòè ïåðåä ë³òåðàòóðîþ âñóö³ëü íîâ³ çàâäàííÿ öå ìàëî áóòè ìèñòåöòâî, íàéïåðøå, åñòåòè÷íå, êîòðå äáàëî áè ïðî êðàñó ôîðìè ³ íîâ³ ãîðèçîíòè ñåíñ³â, íå âçîðóþ÷èñü íà òðàäèö³éí³ äëÿ óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðè íàö³ºîáîðîíí³ òåìè. Âò³ì, ³øëîñÿ íå ïðî ðåíåãàòñòâî. Áî æ ÿêùî êðàñà ôîðìè îçíà÷àº, íàéïåðøå, ìîâíó äîñêîíàë³ñòü, íàö³îíàëüí³é ë³òåðàòóð³ íàñïðàâä³ ïðîïîíóâàëè âèéòè íà íîâèé ð³âåíü ñàìîóòâåðäæåííÿ. ϳñëÿ äåìàðøó ìîëîäîìóç³âö³â ìàëî ñòàòè ÿñíî: óêðà¿íñüêîþ ìîæíà ïèñàòè íå ëèøå ïðî ñòðàæäàííÿ ãíîáëåíîãî ëþäó, à é ïðî îñîáèñò³ ñòðàæäàííÿ, åìîö³¿, ïñèõ³êó ð³øó÷å ïðî âñå. Áåç ïîÿâè «Ìîëîäî¿ ìóçè» ìè á íå ìîãëè ââàæàòè íàøó äàëüøó ë³òåðàòóðó âïîâí³ ñó÷àñíîþ ìîäåðíîþ. Íîâèé ïîãëÿä íà ñòàí ðå÷åé, ³ öå äîáðå âèäíî ÿêðàç ³ç á³îãðàô³¿ Îñòàïà Ëóöüêîãî, ïîëÿãàâ ó ðàäèêàëüíîìó ðîçìåæóâàíí³ (é ñàìå öå íàéá³ëüøå íå ïîäîáàëîñÿ Ôðàíêîâ³) ë³òåðàòóðè ÿê ìèñòåöòâà ³ ðåàëüíîãî æèòòÿ. Âèìàãàþ÷è äëÿ ë³òåðàòóðè ñë³äóâàòè êðàñ³, Îñòàï Ëóöüêèé, ö³ëêîì ïàðàëåëüíî, áóâ ãîòîâèé ðîçãîðòàòè ³ íàäàë³ ðîç-
˲ÒÅÐÀÒÓÐÀ ² IJß
7
ãîðíóâ êîíêðåòíó ïðàêòè÷íó ä³ÿëüí³ñòü ³ç ðîçáóäîâè óêðà¿íñüêî¿ äåðæàâíîñò³. ßê òîãî é ïîòðåáóâàâ ìîìåíò, â³í ñòàâ â³éñüêîâèêîì, ïîë³òèêîì (íàâ³òü ñåíàòîðîì ñåéìó), âðåøò³ î÷îëèâ óêðà¿íñüêèé êîîïåðàòèâíèé ðóõ ó Ãàëè÷èí³, ÿêîìó íå áóëî àíàëîã³â â óñï³øíîñò³. Êîëè ÷èòàºø á³îãðàô³þ Ëóöüêîãî, òàêå âðàæåííÿ, ùî ä³ÿëà íå îäíà, à äâ³, òðè, ÷îòèðè ëþäèíè ñò³ëüêè íèì áóëî çðîáëåíî! Âðåøò³ í³, âñ³ ö³ ñïðàâè çà æèòòÿ çðîáèëà îäíà îñîáèñò³ñòü àêòèâíèé óêðà¿íñüêèé ïàòð³îò, ÿêèì ³ áóâ Îñòàï Ëóöüêèé. Íå ïîêëàäàòè ðóê ó íàéñêðóòí³ø³ ìîìåíòè öå äåâ³ç, ÿêèì â³í êåðóâàâñÿ. Òîæ öÿ êíèæêà, äå áàãàòî ñòîð³íîê æèòòÿ ³ òâîð÷îñò³ Îñòàïà Ëóöüêîãî â³äêðèòî âïåðøå òåðíîï³ëüñüêèì ³ñòîðèêîì Âàñèëåì Äåðåâ³íñüêèì, ëüâ³âñüêèìè ë³òåðàòóðîçíàâöÿìè Äàíèëîì ²ëüíèöüêèì, Ïåòðîì Ëÿøêåâè÷åì, Íà䳺þ Ìîðèêâàñ òà ³íøèìè, íå ìîæå íå íàäèõàòè. Ç îäíîãî áîêó, ìàºìî ñêðóïóëüîçí³ äîñë³äæåííÿ, ö³êàâ³ ôàêòè, çð³çè òâîð÷îñò³; ç äðóãîãî â³äíàõîäèìî ùîñü á³ëüøå, ïàì ÿòü ïðî ëþäèíó, êîòðà ñì³ëèâî ðóõàëàñÿ âïåðåä, íåçâàæàþ÷è íà îñîáèñò³ òðàâìè, îáðàçè òà ñêëàäíó ñèòóàö³þ òîãî÷àñíî¿ çàõ³äíîóêðà¿íñüêî¿ ñï³ëüíîòè, ùî çàê³í÷èëàñÿ ðàäÿíñüêîþ îêóïàö³ºþ òà êðàõîì 1939 ðîêó. Ñèí Îñòàïà Ëóöüêîãî Þð³é ó êîðîòê³é ïåðåäìîâ³ äî âèäàííÿ 1968 ðîêó ïèøå, ùî ðîëü éîãî áàòüêà â ë³òåðàòóð³ äîâîë³ ñêðîìíà, ùî á³ëüøå â³í ðåàë³çóâàâñÿ íà ïîë³ ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷íîìó. Àëå, íà íàøó äóìêó, ïåðøîðÿäíîþ ïîñòàòòþ Îñòàïà Ëóöüêîãî ðîáèòü ÿêðàç ïîºäíàííÿ öèõ àðåàë³â ä³ÿëüíîñò³, êîëè ïðàêòè÷íà ä³ÿ âàæèòü íå ìåíøå ë³òåðàòóðíî¿ êîíöåïö³¿. Ó âàøèõ ðóêàõ óí³êàëüíà êíèæêà. Âèäàâíèöòâî «Ñìîëîñêèï» ùèðî ñïîä³âàºòüñÿ, ùî ç íå¿ ïî÷íåòüñÿ á³ëüø àêòèâíå çàö³êàâëåííÿ îñîáèñò³ñòþ Îñòàïà Ëóöüêîãî, êîòðà âàðòà ùå áàãàòüîõ ôàõîâèõ äîñë³äæåíü ó êîæí³é ³ç ãàëóçåé, â ÿêèõ â³í ïðàöþâàâ óïðîäîâæ ñâîãî íåäîâãîãî, ïðîòå òàêîãî áàãàòîãî íà âåëèê³ ñïðàâè æèòòÿ.