ÑÌÎËÎÑÊÈÏ Óêðà¿íè
¹ 10 (218), æîâòåíü, 2013 ð³ê
3
×ÀÑÎÏÈÑ ÒÂÎÐ×ί ÌÎËÎIJ
²²². ðåáðà áåðåãà ãîñòð³ â³ä ãîëîäó ìè íà íüîìó äèêîðîñë³ é êîëþ÷³
Þë³ÿ Ìóñàêîâñüêà Ëüâ³â’ÿíêà. Íàðîäèëàñÿ 1982 ðîêó. Çàê³í÷èëà íå âåëüìè òèïîâèé, ÿê äëÿ ïîåòêè, ôàêóëüòåò ì³æíàðîäíèõ â³äíîñèí Ëüâ³âñüêîãî íàö³îíàëüíîãî óí³âåðñèòåòó ³ìåí³ ²âàíà Ôðàíêà. Ëàóðåàòêà ë³òåðàòóðíîãî êîíêóðñó «Ñìîëîñêèïà» ó 2010 ðîö³ çà ïîåòè÷íó çá³ðêó «Ìàñêè». Îäíà ç íàéÿñêðàâ³øèõ ïðåäñòàâíèöü ëüâ³âñüêîãî ë³òåðàòóðíîãî ñåðåäîâèùà, îêð³ì îðèã³íàëüíî¿ òâîð÷îñò³, âîíà òàêîæ çàéìàºòüñÿ ïîåòè÷íèìè ïåðåêëàäàìè ç³ øâåäñüêî¿ ìîâè. õòî öå ãëóõèì ðÿäíîì ãîëîâè íàì óêðèâ?
ÂÈÃÍÀÍÍß
ò³ñíî ó íàï³âñí³ âèéøëà òðàâà ç áîë³ò
². ò³ëîì ³äå ðîñà ò³ëîì ³äóòü â³éñüêà øïàðêà ó ðàéñüêèé ñàä – âèòîí÷åíî-âóçüêà ÿ îäÿãàþ äèì ÿ îäÿãàþ ìåä ñò³ëüêè â ìåí³ âîäè ùî çàõëèíåòüñÿ ñìåðòü ðèáà øóêຠäíî ðèáà ãóêຠðèá
ãðèôåë³ ¿õí³õ äçüîá³â çàë³çíèõ íåáî ðîçêðåñëþþòü íà êâàäðàòè ÷àéêè íàä íàìè âèñÿòü êîíâîºì áðàìó çà÷èíåíî âñå íàìàðíî ÷àéêè òþðåìíèêè ÷óºø äçâîíÿòü ì³öíî ó ê³ãòÿõ êëþ÷³ òðèìàþòü
ÿ çàãàäàëà ñí³ã â³òåð òðèâàâ íà ñõ³ä ²². ñõ³äöÿìè òÿãíåòüñÿ õâ³ñò â³ä ñóêí³ ñêðèï ÷åðåâèêà çà íåþ ïíåòüñÿ â ì³ñö³ íàéâèùå äå ìè â³äñóòí³ ìè ùî ìèíóëè – êðèõ³òí³ íåöêå âãîðó âåðòàòèñÿ âæå çàï³çíî ÷àéêè ëàäíàþòü íàä íàìè ´ðàòè
äðàæíÿòüñÿ êëåê³ò ìå÷³ ïàëàþòü ñóêí³ òð³ùàòü ÷åðåâèêè ùî òàì ÷àéêè ñïîê³éí³ ÿê äàëàé-ëàìè ê³ãòÿìè ãëàäÿòü õîëîäí³ ùîêè ãëèíà ÷è ê³ñòêà ðîçáèëèñü ãóðê³ò á³ëüøå íå âãîðó íàì – ³ íå òðåáà ç ïîÿñà âïàëè ñì³øí³ ô³ãóðêè Áîãîâ³ îãîëèëèñü ðåáðà
áèé íà ñïîëîõ ÷îðòîïîëîõ öå ïðÿìå âêëþ÷åííÿ: áóäåø ó áîëÿõ áóäåø ó ïîò³ ëèöÿ òâîãî – çàáèâຠâ ãîëîâó ÿêáè æ òîä³ âì³ëà ðîçï³çíàâàòè ãîëîñè ÿê ìîíåòè ÿêáè æ òè ìåí³ îäðàçó â³äìîâèòè çì³ã âèâåäè êàæó òîá³ âèâåäè íà ÷èñòó âîäó íà òâåðäó çåìëþ ìåíå òè òàì áóäå ì³é ðàé ³ õë³á ì³é áîã ³ ì³é ñì³õ âèùå ³ âèùå êóñåíü õîëîäíîãî ì³ñÿöÿ êðîâîòî÷èòü â ëàïàõ äåðåâ îñîëîâ³ëèõ â³ä õîò³ õòî òè òîé ùî ïëèâå â ¿õí³é òèø³ ³ òîâù³ õòî ùå ¿õí³é íàâàæèòüñÿ ñïîê³é ïîðóøèòè âèòðÿñòè ç òåìíèõ ì³øê³â îñîðóæíå ³ äàâíº ãîä³ óæå. öå íàø ä³ì òîæ õîä³ìî àäàìå.
Ïðî çâè÷àéíå æèòòÿ íåçâè÷àéíî¿ ëþäèíè Âîëîäèìèð Âèííè÷åíêî. ÙÎÄÅÍÍÈÊ. Ò. 4 (1929–1931). – Êè¿â: Ñìîëîñêèï, 2012. – 344 ñ.
Îëüãà ÏÎÃÈÍÀÉÊÎ Ïåðåä òîáîþ, ÷èòà÷ó, ÷åðãîâèé – ÷åòâåðòèé – òîì «Ùîäåííèê³â» Âîëîäèìèðà Âèííè÷åíêà. ßê ñòâåðäæóº â³í ñàì, «ùîäåííèêè – öå äçåðêàëî, ïåðåä ÿêèì àâòîðè êðóòÿòüñÿ ³ ñòàþòü ó ïîçè». «Ïîçè», â ÿêèõ òè ïîáà÷èø öüîãî îäíîãî ç íàéö³êàâ³øèõ ³ íàéïîïóëÿðí³øèõ àâòîð³â ñâîãî ÷àñó, ìîæóòü ñïåðøó çäàòèñÿ òîá³ íå òàêèìè îñîáëèâèìè é ïðèâàáëèâèìè, ÿê ò³, ùî òè, íàïåâíî, âæå ïîáà÷èâ ó ïîïåðåäí³õ îïóáë³êîâàíèõ ùîäåííèêàõ. Íàéïåðøå, òè íå çíàéäåø òóò «ïîçè» ãðîìàäñüêîãî ä³ÿ÷à, äåðæàâíèêà, ïðèñòðàñíîãî ïóáë³öèñòà. Íå çíàéäåø òàêîæ ³ «ïîçè» ãåðîÿ-êîõàíöÿ, óëþáëåíöÿ æ³íîê, â³ëüí³ é ìàêñèìàëüíî ÷åñí³ ñòîñóíêè ÿêîãî ç äðóæèíîþ Ðîçà볺þ ßê³âíîþ äîçâîëÿþòü íå êðèòè í³÷îãî àí³ â³ä íå¿, àí³ â³ä «÷åñíîãî ³ç ñîáîþ» ô³êñóâàííÿ â ùîäåííèêó, àí³ â³ä ÷èòà÷à. Âò³ì, íå â³äêëàäàé ö³º¿ êíèæêè «â äîâãèé ÿùèê», àäæå íåçâè÷àéí³ ëþäè íå ïåðåñòàþòü áóòè íåçâè÷àéíèìè àêóðàò 1 ñ³÷íÿ 1929 ðîêó, âîíè çàëèøàþòüñÿ òàêèìè çàâæäè. À öÿ êíèãà â³äîáðàæຠñàìå òå, äëÿ ÷îãî ïðèçíà÷åí³ ùîäåííèêè – ùîäåííå æèòòÿ íåçâè÷àéíî¿ ëþäèíè.
Ù
î ìîæå áóòè äëÿ ëþäèíè á³ëüø çâè÷íèì, ÿê ñâîÿ îñåëÿ. À ÿêùî âè åì³ãðàíò, ïèñüìåííèê ³ æèâåòå ç àâòîðñüêèõ ãîíîðàð³â êðà¿íè, ç ÿêî¿ âàì äîâåëîñÿ âè¿õàòè ³ êîòðà í³ÿê íå õî÷å ïðèéíÿòè âàñ íàçàä? Çà òàêèõ îáñòàâèí áóä³âíèöòâî âëàñíîãî êóòêà – ïîä³ÿ, à áóä³âíèöòâî âæå äðóãîãî «Êóòêà» – «Íàäêóòêà» – íàäïîä³ÿ. À ùå – ÷óäîâèé ïðèâ³ä äëÿ óñâ³äîìëåííÿ âëàñíî¿ åì³ãðàíòñüêî¿ áåçäîìíîñò³. Áî é ìàþ÷è âëàñíèé áóäèíîê, ó ÷óæ³é êðà¿í³ âè í³êîëè íå çàõèùåí³ â³ä òîãî, ùî ïîë³ö³ÿ çàâæäè ñòàíå íà á³ê ñâî¿õ ãðîìàäÿí, íàâ³òü ÿêùî é ïðàâäà íà âàøîìó áîö³. À êð³ì òîãî, – îñìèñëåííÿ âëàñíî¿ âäà÷³, òèõ ðèñ õàðàêòåðó, ùî ïîñò³éíî øòîâõàþòü óïåðåä, íå äàþòü çóïèíèòèñÿ. «Êîëè ëþäèíà ç 䳺âîþ âäà÷åþ ïîïàäຠâ òèõó çàòîêó, – ïèøå Âèííè÷åíêî â ùîäåííèêó, – âîíà, ñèäÿ÷è íà ñâîºìó òèõîìó ÷îâíèêó, ðîáèòü ñàìà ñîá³ õâèë³, ãîéäàþ÷è ÷îâåí, ùîá ìàòè ïðèâ³ä áîðîòèñÿ é ä³ÿòè». Íåìàëó ÷àñòèíó êíèæêè, ÿê ³ íåìàëó ÷àñòèíó òîãî÷àñíîãî æèòòÿ ¿¿ àâòîðà, çàéìàþòü ñòî-
ð³íêè, ùî ñòîñóþòüñÿ çàõîïëåííÿ íàòþðèçìîì òà ïîøóê³â òèø³ äëÿ ïðàö³ íà ëîí³ ïðèðîäè. Ó ïåðåäìîâ³ äî âèäàííÿ óïîðÿäíèê Ñåðã³é Ãàëü÷åíêî íàãîëîøóº, ùî íà ñõèë³ ë³ò Âîëîäèìèð Âèííè÷åíêî çìóøåíèé áóâ «æèòè ïåðåâàæíî ç âëàñíîãî ãîðîäó». Òà ñïèðàþ÷èñü íà íîòàòêè ùîäåííèê³â 1929–31 ðîê³â, ÷èòà÷ó, ïîáà÷èø, ùî â³í îòðèìóâàâ â³ä òîãî íå ò³ëüêè ìîçîë³ é ãîðîäèíó, à é âåëèêå çàäîâîëåííÿ â³ä ðîáîòè íà çåìë³. À îñü ùå îäíà «ïîçà». Öå â³äñòåæåííÿ ïîä³é ó Ðàäÿíñüêîìó Ñîþç³ ³… âáîë³âàííÿ çà íüîãî. ßê öå íå äèâíî íèí³ çâó÷èòü, âáîë³âàííÿ – ùèðå. Âîëîäèìèð Âèííè÷åíêî ñïðàâä³ â³ðèòü ðàäÿíñüê³é ïðåñ³ ïðî óñï³õè ïîñ³âíî¿ àáî æíèâ, à â 1931 ðîö³ íàâ³òü çàïèñóº â ùîäåííèêó, ùî â îäíîìó ç ëèñò³â äî Ñêðèïíèêà íàïèñàâ, ùî âæå 7 ðîê³â ÿê óâàæຠñåáå ÷ëåíîì êîìïàðò³¿. Òàêèé æâàâèé ³íòåðåñ äî ñïðàâ íà Áàòüê³âùèí³ ìຠùå îäíó ïðè÷èíó – Âèííè÷åíêî âåñü ÷àñ ñïîä³âàºòüñÿ ³ çä³éñíþº ð³çí³ çàõîäè ó ñïðàâ³ ïî¿çäêè â Óêðà¿íó. ³í óæå ðîçó쳺, ùî ïîâåðíóòèñÿ ç òèì, àáè æèòè â ð³äíîìó
äÿíñüêà é äàëåêà â³ä â³äñòîðîíåíîñò³ àáî íåóïåðåäæåíîñò³. ×èòàþ÷è Âèííè÷åíêîâó ðåàêö³þ íà ïî÷àòîê ðåïðåñ³é ó ÑÐÑÐ, éîãî íåáàæàííÿ â³ðèòè çâèíóâà÷åííÿì íà àäðåñó âëàäè, çíàþ÷è òåïåð ïðàâäó, ³ õî÷åòüñÿ, ³ âîäíî÷àñ ñòðàøíî ä³çíàòèñÿ, ÷è òàêè «ïðîçð³â» â³í ó 32–33-ìó. À ï³çí³øå? Àíó æ, í³?.. Ïðî öå, âî÷åâèäü, ìîæíà ä³çíàòèñü àæ ó íàñòóïíîìó òîì³. À ïîêè ùî Âèííè÷åíêî ³ðîí³çóº ³ç çàÿâ, ùî ïðîöåñè ÑÂÓ ³ «ïðîìèñëîâî¿ ïàðò³¿» – ñôàáðèêîâàí³: «…âîíè (îïîíåíòè ðàäÿíñüêî¿ âëàäè. – Ï.Î.) ãàäàþòü, ùî êîìóí³ñòè – íàäçâè÷àéí³ ìîíñòðè, íå ï³äëåãë³ í³ÿêèì çàêîíàì ëþäñüêî¿ ïðèðîäè. Âñÿê³é ëþäèí³ âëàñòèâå áàæàííÿ ñîá³ äîáðà, öå – çàêîí óñüîãî ñóùîãî. Àëå ò³ëüêè íå äëÿ áîëüøåâèê³â. Âîíè – ìîíñòðè ³ çàâñ³äè áàæàþòü ñîá³ ò³ëüêè øêîäè. ×åðåç öå âîíè õàïàþòü êîðèñíèõ ³ â³ðíèõ ¿ì ëþäåé ³ íåâ³äîìî äëÿ ÷îãî ïî÷èíàþòü ¿õ ñóäèòè, ìó÷èòè é ðîçñòð³ëþâàòè». Ó 1929 ðîö³ Âèííè÷åíêî ïî÷èíຠïðàöþâàòè íàä «Êíèãîþ ïðî ùàñòÿ», ùî çðåøòîþ ñòàëà îñíîâîþ äëÿ ïðàö³ íàä «Êîíêîðäèçìîì». Òîæ ó öüîìó òîì³ òîá³, ÷èòà÷ó, ðàç ïî ðàç âïàäàòèìóòü â îêî ðîçìèñëè ïðî òå, ùî òàêå ùàñòÿ, ñïîñòåðåæåííÿ íàä ëþäñüêèìè é âëàñíèìè ñëîâàìè, â÷èíêàìè é äóìêàìè. Íà «Êíèãó ïðî ùàñòÿ» àâòîð ïîêëàäຠâåëèê³ íà䳿 ó ñâî¿é îäíîñòî-
âèçíà÷èòèñÿ: àáî âïóñòèòè éîãî â Óêðà¿íó, àáî âèçíàòè ñâîþ íåñîö³àë³ñòè÷í³ñòü… ª â ùîäåííèêàõ òàêîæ ³ â³äãóê íà òð³óìôàëüíó «õîäó» ªâðîïîþ ô³ëüì³â Äîâæåíêà é ×àïë³íà, íà ÷èòàííÿ «Ì³ñò໠ϳäìîãèëüíîãî, íà âåëè÷åçíó ê³ëüê³ñòü ÿê åì³ãðàíòñüêî¿ ïðåñè, òàê ³ ðàäÿíñüêî¿, âèñëàíî¿ ÐÓÕîì. Òîæ ÿêùî, ïîïðè âñå, ³ çíàéäåòüñÿ ÷èòà÷, ÿêèé â³ä÷óº ëåãêå ðîç÷àðóâàííÿ öèì òîìîì ùîäåííèê³â Âèííè÷åíêà, – òî õ³áà ò³ëüêè ÷åðåç íàäì³ðí³ î÷³êóâàííÿ, ñïðè÷èíåí³ «âåëè÷èíîþ» éîãî ïîñòàò³ â íàø³é ñâ³äîìîñò³. À òóò Âèííè÷åíêî ïîñòຠïåðåäóñ³ì ÿê ïðîñòà ëþäèíà ç³ ñâî¿ìè ïðîñòèìè ëþäñüêèìè ñïðàâàìè. Öå ùîäåííå æèòòÿ ïåð³îêðà¿, íàâ³òü áåç ïîë³òè÷íî¿ ä³ÿëüäó çàòèøøÿ, áî íàâ³òü ç-ïîì³æ íîñò³, à ïðîñòî ÿê ïåðåñ³÷íèé äðóç³â ëèøèëèñÿ áëèçüêèìè ãðîìàäÿíèí, éîìó «íå ñâ³òèòü», õ³áà ùî ïîäðóææÿ Ãëóùåíê³â. Òà àëå âñå ùå íàìàãàºòüñÿ ÿêîñü íàâ³òü òàêèé «çàòèøíèé» ùîäåíîðãàí³çóâàòè õî÷à áè êîðîòêèé íèê ìîæíà ïðîñòî «ðîçòÿãíóòè â³çèò äîäîìó. «Ìîæëèâ³ñòü ïîíà öèòàòè»: «Êíèãà – íàéêðà¿õàòè íà Óêðà¿íó õâèëþº, çàéìຠùèé, íàéòàêòîâí³øèé, íàéâèâñ³ äóìêè, íå äຠíàâ³òü ïðàöþáàãëèâ³øèé äðóã. Âîíà çàâñ³äè âàòè. Ìîº áàæàííÿ – ïî¿õàòè, ãîòîâà äî ðîçìîâè ³ äî ïðèïèùîá íàäèõàòèñü Óêðà¿íîþ, âåðíåííÿ ¿¿. Ìîæíà ïåðåáèòè éîãî íóòèñü ³ â òèø³ ïðàöþâàòè íàä íà ï³âôðàç³, ï³âñëîâ³, ³ â³í íå îáç³áðàíèì ìàòåð³àëîì. Àëå íàì³ðàçèòüñÿ, íå ðîçñåðäèòüñÿ, à, ðè ïàðò³¿, ìàáóòü, íå òàê³ ïðîñò³, êîëè õî÷åø, çàãîâîðèòü ³ç òîãî ¿é òðåáà âèêîðèñòàòè ì³é ïîâîñàìîãî ï³âñëîâà äàë³. Çàãîâîðîò ó ñâî¿õ âóçüêî-ãðóïîâèõ ðèòü ñïîê³éíî òèì ñàìèì òîíîì, ö³ëÿõ…». ³í íàâ³òü íå çäîãàäóç òèì ñàìèì áàæàííÿì ñêàçàòè ºòüñÿ, ÿê éîìó çðåøòîþ ïîùàñíàéêðàùå». Àáî îñü: «Ùîäåííèòèëî, ùî éîãî íå ïóñòèëè-òàêè. êè – öå äçåðêàëî, ïåðåä ÿêèì À îñü ãðóäåíü 1929 ðîêó. Äî àâòîðè êðóòÿòüñÿ ³ ñòàþòü ó ïîÂèííè÷åíêà äîõîäèòü â³ñòêà ïðî çè. Àáî êðàùå, öå – àâòîô³ëüìè, àðåøò «÷ëåí³â ÑÂÓ». Ïîùî ãîòóþòüñÿ äëÿ ïóáë³êè. ãëÿíü, ÷èòà÷ó, íèí³, ç äàëå×è ìîæóòü áóòè ùèð³ ëþäè, êî¿ ³ñòîðè÷íî¿ ïåðñïåêòèâè, Öþ òà ³íø³ êíèæêè ìîæíà çàìîâèòè ÿê³ çíàþòü, ùî íà íèõ äèâçíàþ÷è, ùî âåñü ïðîöåñ ó êíèãàðí³ «Ñìîëîñêèï» ëÿòüñÿ? Âîíè ìîæóòü áóòè ÑÂÓ áóâ ñôàáðèêîâàíèì, Åëåêòðîííà ïîøòà: ò³ëüêè á³ëüøå àáî ìåíøå íà àâòîðñüêå ñïðèéíÿòòÿ òà knyharnia@smoloskyp.org.ua âäàëèìè àêòîðàìè, òà é îö³íêó ö³º¿ ïî䳿: «ÿê âîíî º Òåëåôîí: +38 044 425 23 93 ãîä³. ² ÿê äîáðèé àêòîð í³êîâ ä³éñíîñò³, íå çíàþ, àëå ëè íå âèéäå íà ñöåíó áåç çíàþ, ùî êîëè íà ÷îë³ ðîíí³é äèñêóñ³¿ ç ðàäÿíñüêèì ãðèìó, òàê í³êîëè àâòîð ùîäåíîðãàí³çàö³¿ ñòîÿâ ªôðåìîâ, òî óðÿäîì, óâàæàþ÷è, ùî êîëè ¿¿ íèê³â íå ñôîòîãðàôóº ñåáå â öå áóëà ö³ëêîì í³ê÷åìíà é áåçíàðåøò³ îïóáë³êóþòü ó Ñîþç³ – ñâî¿õ çàïèñêàõ ó íåãàðíîìó âèïå÷íà îðãàí³çàö³ÿ». «Ïðèçìà», òîä³ âæå íå çàëèøèòüñÿ æîäíèõ ãëÿä³». ×è íå òîìó ó «Ùîäåíêð³çü ÿêó àâòîð ñïðèéìຠöåé çàïèòàíü ÷è ñóìí³â³â ùîäî íüîíèê³â» Âîëîäèìèðà Âèííè÷åíêà «ïðîöåñ» òà ñïðàâó «ïðîìèø ãî é óðÿäîâ³ äîâåäåòüñÿ òàêè òàêèé ãàðíèé âèãëÿä? ëåííîé ïàðòèè», âèðàçíî ïðîðà-