ÑÌÎËÎÑÊÈÏ Óêðà¿íè
Êàòð³íà Õàääàä Íàøà ïîñò³éíà àâòîðêà, ó÷àñíèöÿ áàãàòüîõ ñìîëîñêèï³âñüêèõ çàõîä³â òà àëüìàíàõó «Çíàê», ëàóðåàòêà ë³òåðàòóðíîãî êîíêóðñó. À òàêîæ – ³ùå îäíà ïîåòêà, ùî ¿¿ òâîð÷³ñòü íå îìèíóëè ìîòèâè â³éíè òà ³íøèõ óêðà¿íñüêèõ ïðèãîä 2013– 2014 ðîê³â (õî÷ ³ íå çàïîâíèëè òîòàëüíî). Ïðîòå, çäàºòüñÿ, ñïîíóêàëè øóêàòè íå ïîåòè÷íîãî âèðàæåííÿ ÷è î÷óäíåíîãî ïåðåêàçó ïîä³é ³ áîëþ, àëå âèäîáóâàòè â ö³é íîâ³é ðåàëüíîñò³ íîâ³ ôîðìè æèòòÿ, ôîðìè îáðàç³â, çâóê³â ³ çëàì³â ïðîñòîð³â. À â òàêèõ çàãëèáëåííÿõ Êàòð³íà çàâæäè – ö³êàâà, åôåêòíà ³ ñàìîáóòíÿ.
êîëè ì³ñÿöü çíîâó ñòàíå ñîíöåì / êóëüáàáè ³ äí³ ç³éäóòü ö³ äí³ ñë³çüìè, ðîñÿíîþ êðàñîþ, ö³ëîäåííèì ì³ñÿöåì, ïðèòðóøåíèì áîðîøíÿíîþ æóðáîþ, ãîë³âêàìè ñèâèõ êóëüáàá, ñòÿòèõ â³òðàìè çì³í, õàé ñêàæå ³-öçèí, ùî òî çà îäèí ç³òðå ö³ ñëüîçè, îáåðíå ì³ñÿ÷íèé ïóõ íà ñîíÿ÷í³ êâ³òè, ðîçä³ëèòü çåìëþ ³ âîäó, ïðèòèøèòü ö³ ãðîçè, îáåðíå öåé ÷àñ,
êðîâ’þ òåðîðèñòà – âåäìåæîþ êðîâ’þ. ³ íåìຠæîäíèõ ãàðàíò³é, ùî êóëÿ íå âëó÷èòü, ÿéöå íå ðîç³á’ºòüñÿ, ãîëêà íå çëàìàºòüñÿ, áî âñ³ì â³äîìî âæå, ÿê ñìåðòü â³äêëàäຠÿéöÿ ³ ùî ç íèìè ïîòîìó â³äáóâàºòüñÿ.
ñîíÿõ ó ï³òüì³ / êóëüáàáè ³ äí³
ïåðåêèíå ï³ñî÷íèé ãîäèííèê. à íàñòóïíà âåñíà ïî÷íåòüñÿ â³çåðóíêàìè æîâòèõ êóëüáàá íà âèòêàíèõ êèðèìëè êèëèìàõ, æàãó÷å ñèí³õ.
ñåðåä àäðåíàë³íó ñåðåä ï³òüìè ðîñòå òâîÿ ñèëà ³ ìåíøຠê³ëüê³ñòü æèòò³â
ÿéöå ïàäຠ³ ðîçáèâàºòüñÿ / ïòàõè ³ íî÷³
³ç ìàãìè ³ íàñ³íèíè äåðåâî-ñîíÿõ ðîñòå ñâî¿ì êåâëàðîâèì ëèñòÿì âîíî çàõèñòèòü òåáå.
ñìåðòü â³äêëàäຠÿéöÿ ó ãí³çäàõ ñíàéïåð³â. êðîâ ñåïàðàòèñòà, íàï³âñóõà ÷åðâîíà, íàñïðàâä³ âèÿâëÿºòüñÿ
¹ 12 (232), ãðóäåíü, 2014 ð³ê
3
ó òåêòîí³÷íèõ ðîçëîìàõ ãóáèòüñÿ ñòðàõ ³ ñì³õ ìîâ÷àííÿì ³ äèìîì ëåãåí³ çàïîâíèø ÿê ñòàðèé ì³õ. çàõîäèòü âèáóõ ó âóõî âîäîþ ó êðóãîâåðòü öå ãð³ì çåìíèé â³ä óäàðó ê³ëüêîõ ë³òîñôåðíèõ ïëèò
æèòòÿ ëèíÿº íà ïîëîòíî ïàì’ÿò³ / everything is illuminated â’¿äàºòüñÿ â ïàì’ÿòü çåìëÿ, íà ÿê³é ðîñòåø, ÿê³é â³ääàºø ñë³äè íà ï³ñêó, à ïîâ³òðþ –
×ÀÑÎÏÈÑ ÒÂÎÐ×ί ÌÎËÎIJ
õìàðêè ñâîãî âèäèõó, ùî ï³äí³ìàþòüñÿ â³òðîì äî áëèñêàâîê ãîñòðèõ, ÿê øàáë³ äçâ³íêó÷³ áåç ï³õîâ. ëÿãຠï³ñîê àí³ìàö³ºþ íà åêðàí, ³ ò³í³ íà æîâò³é ñò³í³ – ïåðåä ÿñí³¿ î÷³. æèòòÿ ïîëèíÿëî çåëåíèì, áëàêèòíèì ³ æîâòèì íà ïàì’ÿòü, íà ñíè, íà â³ðø³, íà ñëîâà ³ íà ãðîø³. òè äèâèøñÿ ìàïó, â³äñòåæóºø ðóñëà é ÿðè, çàáóò³ ìàðøðóòè – òðàìâàéí³, òðîëåéáóñí³ ³ ï³øîõ³äí³, âñòàþòü, íà÷å ëàçàð, ³ç ïàì’ÿò³ ñêðèíü-äîìîâèí êîëüîðè – ³ êð³çü ñêåëüöÿ ñòðèáàþòü íà ñâ³òëèé òóæàâèé ñóâ³é. à ïàì’ÿòü – ÿê ñîíöþ íàçóñòð³÷ – ðîçãîðòຠïîñòàâ â³é äî íèõ, òð³ïîòëèâà, îñÿÿíà êîëüîðîì, ïðîñòî ç-ï³ä ïåíçëÿ òîãî, õòî ïðèéäå, õòî ãðÿäå, õòî ïðè äâåðÿõ óæå, ÷óòè ñòóê³ò ÷èé, îäÿãó øåëåñò ³ øåðåõ, à òàêîæ øåâåëüîâ, ñåìåíêî, õâèëüîâèé. öå íå âñå. ùå éîãàíñåí. íå çàáóäü: ùå éîãàíñåí.
ñ³ì-ñ³ì / ïòàõè ³ íî÷³ ñ³ì ïðàâä âì³ñòèëîñÿ â ñåìè ì³øêàõ ç-ï³ä ñìåðò³ ѳìóðã ìàõíóâ êðèëîì ç³ ñâîãî ñõîâêó ³ ïðîðîñëè äåðåâàìè ñîëäàòè.
Ìèêîëàé Ñòàðèé Ìèêîëàé áóâ Øåâ÷åíêîì ³ æèâ íà ñòàíö³¿ ѳëü, äå â³÷íèé ñí³ã ï³ä çåìëåþ, í³ ìåðòâèé, àí³ æèâèé.  çåìë³ çîðÿí³é ³ á³áë³éí³é, äå ðîñòóòü ñîëÿí³ ñòîâïè, Ìèêîëà Ïåòðîâè÷ áåð³ã áàòüê³âñüêèõ â'ÿçêó êëþ÷³â. ² â ïåðåäð³çäâÿí³ì çàòèøø³, ì³æ âèáóõàìè âñ³õ öèõ ñîíöü, Ñâÿòèé Ìèêîëàé âñå êîâòຠñí³æèíêè, çàïèâàþ÷è ¿õ êðîâ'þ ³ç ìîëîêîì.
À âñå-òàêè âîíè ëèñòóþòüñÿ! Îëüãà ÏÎÃÈÍÀÉÊÎ Íåùîäàâíî ó âèäàâíèöòâ³ «Ñìîëîñêèï» âèéøëî äðóêîì ëèñòóâàííÿ â³äîìîãî äèñèäåíòà Çåíîâ³ÿ Êðàñ³âñüêîãî òà ÷ëåí³â «Ãðóïè 11» ̳æíàðîäíî¿ àìí³ñò³¿, à ïåðåâàæíî Àéð³ñ Àêàãîø³. Óïîðÿäíèöÿ ö³º¿ êíèæêè – Àííà Ïðîíèê ñâîãî ÷àñó áóëà ñàìå òîþ ëþäèíîþ, çàâäÿêè ÿê³é òàêå ëèñòóâàííÿ âçàãàë³ áóëî ìîæëèâèì, îñê³ëüêè ÿêðàç âîíà ïåðåêëàäàëà á³ëüø³ñòü óêðà¿íñüêîìîâíèõ ëèñò³â Êðàñ³âñüêîãî àíãë³éñüêîþ.
Ù
î ïåðåäóñ³ì ³, ìàáóòü, íàéá³ëüøå âðàæຠâ ö³é êíèæö³, – òî öå ôàêò, ùî äâîº ëþäåé ìîæóòü âåñòè ³íòåíñèâíå ³ ùèðå ëèñòóâàííÿ, íå çíàþ÷è àí³ ñëîâà ìîâîþ ñâîãî â³çàâ³. Íàãàäàþ, ùî ëèñòóâàííÿ Àêàãîø³ ³ Êðàñ³âñüêîãî ðîçïî÷àëîñÿ â äðóã³é ïîëîâèí³ 70-õ, ó ÷àñ, êîëè í³ÿêèõ òîá³ Google translator, í³ÿêèõ Lingvo, ò³ëüêè ïàïåðîâ³ ñëîâíèêè òà äîáð³ çíàéîì³, êîòð³ êðàùå ÷è ã³ðøå â÷èëè àíãë³éñüêó/óêðà¿íñüêó. À âñåòàêè âîíè ëèñòóþòüñÿ! Ïðèãîëîìøóº, ïðàâäà æ? Ùå îäíà ìàéæå ôàíòàñòè÷íà ð³÷, ç ÿêî¿ âëàñíå ³ ïî÷èíàºòüñÿ ³ñòîð³ÿ öüîãî íåçâè÷àéíîãî ëèñòóâàííÿ, – öå íàïîëåãëèâ³ñòü, ùî ÷àñîì ìåæóº íàâ³òü ç íàñòèðí³ñòþ. Âäóìàéòåñü: ïîêè Çåíîâ³é Êðàñ³âñüêèé ïåðåáóâàâ ó «ïñèõóøö³», Àéð³ñ íàïèñàëà éîìó 32 ëèñò³âêè ³ ëèñòè, íà æîäåí ç ÿêèõ íå îòðèìàëà â³äïîâ³ä³ àæ äî òîãî ìîìåíòó, êîëè Êðàñ³âñüêîãî òàêè «âèë³êóâàëè» ³ âè-
ÿê³ çáåðåãëèñÿ, ðîçïîâ³äàþòü ÷àñîì ïðî çîâñ³ì íåâàæëèâ³ ðå÷³: ïðîãóëÿíêè ë³ñîì, êîò³â, êâ³òè… Ëèñòóâàííÿ Êðàñ³âñüêîãî é Àêàãîø³ íåð³âíîì³ðíå. Ñïåðøó – õâèëÿ ëèñò³â â³ä Àéð³ñ, äàë³ – ñïðîáà «â³ääàòè áîðãè» â³ä Çåíîâ³ÿ é ³íòåíñèâíå âçàºìíå ëèñòóâàííÿ, â ÿêîìó ÷óòè íàâ³òü íîòêè çàêîõàíîñò³ ³ ðåâíîù³â, çîêðåìà ï³ñëÿ îäðóæåííÿ Êðàñ³âñüêîãî ç Îëåíîþ Àíòîí³â. Òîä³ çíîâó ëèñòè â îäèí á³ê, çíîâó ³íòåíñèâíå ëèñòóâàííÿ, òåïåð óæå ç ïàðîþ. À äàë³… Óçàãàë³ òðåáà ñêàçàòè, ùî Àéð³ñ áóëà â öüîìó ëèñòóâàíí³ á³ëüø ùèðîþ ñòîðîíîþ, ï³äòðèìóâàëà Çåíî-
ïóñòèëè. ³äïîâ³ä³ íå áóëî, áî ¿¿ ï³äîï³÷íîìó áóëî çàáîðîíåíî ëèñòóâàòèñÿ ³ ïðî îòðèìàí³ ëèñòè â³í íàâðÿä ÷è é çíàâ. ×è çìîãëè áè âè òàê ïèñàòè ÷óæ³é ëþäèí³ ëåäü íå ùîòèæíÿ, çíàþ÷è, ùî â³äïîâ³ä³ çíîâó íå áóäå, òà é ï³äîï³÷íèì ̳æíàðîäíî¿ àìí³íåâ³äîìî âçàãàë³, ÷è âîíà êîëè ñò³¿, éîãî çâ³ëüíåííÿ òà êîðîòêå îòðèìຠâàø³ ëèñòè? ïåðåáóâàííÿ íà ñâîáîä³, Íå âàðòî øóêàòè â òàêèõ 1980–1985 – ó÷àñòü â ëèñòàõ âàæêèõ òåì ÷è â³äÓêðà¿íñüê³é Ãåëüñ³íêñüê³é âåðòèõ ðîçïîâ³äåé ïðî ðàÖþ òà ³íø³ êíèæêè ìîæíà çàìîâèòè ãðóï³, ïîâòîðíèé àðåøò òà äÿíñüêó ä³éñí³ñòü. ¯õ òàì ó êíèãàðí³ «Ñìîëîñêèï» «äîñèäêà», 1985–1991 ð³ê – ïðîñòî íåìàº. ¯õ òàì ïðîñòî Åëåêòðîííà ïîøòà: ç ìîìåíòó çâ³ëüíåííÿ ³ äî íå ìîãëî áóòè, âè æ ðîçóì³knyharnia@smoloskyp.org.ua ðàïòîâî¿ ñìåðò³ Îëåíè, ºòå. Áóëî á íà¿âíî ââàæàòè, Òåëåôîí: +38 044 425 23 93 Àéð³ñ ³ Çåíîâ³ÿ. Îñòàíí³é ùî çàêîðäîííå ëèñòóâàííÿ ðîçä³ë òàêîæ ì³ñòèòü äåÿê³ ðàäÿíñüêîãî ïîë³òâ’ÿçíÿ íå ëèñòè Êðàñ³âñüêîãî äî ñàìî¿ áóäå ÷èòàíèì-ïåðå÷èòàíèì â³ÿ â óñ³õ éîãî æèòòºâèõ ïåðèïåÀííè Ïðîöèê. Êîæåí ç öèõ ðîçñïåö³àëüíèìè ëþäüìè ç ÊÄÁ, ÿê³ ò³ÿõ. Íàòîì³ñòü êîëè íàñòàëà òà ä³ë³â ïî÷èíàºòüñÿ ç ïåðåäìîâè, âæå é âèð³øàòü: ä³éäå ëèñò äî ìèòü, êîëè ï³äòðèìêà, íàïåâíî, â ÿê³é óïîðÿäíèöÿ äຠâëó÷íó õààäðåñàòà ÷è í³. ² áàãàòî ëèñò³â áóëà ïîòð³áíà ¿é ñàì³é… ß ñïîðàêòåðèñòèêó ñàìèì ëèñòàì öüîòàêè íå äîõîäèëî. Òîìó ìè ñüîä³âàþñÿ ùî ò³ ëèñòè â³ä Çåíîâ³ÿ ãî â³äòèíêó, à òàêîæ ï³äêðåñëþº ãîäí³ ìîæåìî ò³ëüêè çäîãàäóâàïðîñòî íå çáåðåãëèñÿ. êîíòåêñò, â ÿêîìó ïåðåáóâàëè ¿õ òèñÿ ïðî ¿õí³é çì³ñò – ³ç ïðîãàÓïîðÿäíèöÿ ïîä³ëèëà ëèñòóàâòîðè. Òðåáà ñêàçàòè, ùî ëèí â çàãàëüí³é êàíâ³ òà çàïèâàííÿ «Ãðóïè 11» é Êðàñ³âñüêîáåç çíàííÿ òàêîãî êîíòåêñòó ñóòàíü, ÷è ä³éøîâ ëèñò â³ä òàêîãîãî íà òðè ïåð³îäè: 1977–1979 – ÷àñíîìó ÷èòà÷åâ³ áóëî áè âêðàé òî ÷èñëà. ² ñàìå òîìó ò³ ëèñòè, ïðèéíÿòòÿ Çåíîâ³ÿ Êðàñ³âñüêîãî
ñêëàäíî çðîçóì³òè öå ëèñòóâàííÿ. Êð³ì òîãî, ìàºìî ùå ðîçä³ë äîäàòê³â, ó ÿêîìó ÷èòà÷ ìîæå îçíàéîìèòèñÿ ç äîêóìåíòàìè ̳æíàðîäíî¿ àìí³ñò³¿ ñòîñîâíî Çåíîâ³ÿ Êðàñ³âñüêîãî, ïåðåãëÿíóòè ôîòî ç àðõ³âó Êðàñ³âñüêîãî â ̳æíàðîäí³é àìí³ñò³¿ òà ç àðõ³âó «Ñìîëîñêèïà». Íàñàìê³íåöü çàóâàæó, ùî êíèæêà «Äâà ñâ³òè – îäíà ³äåÿ» âèäàíà àíãë³éñüêîþ ìîâîþ, à îòæå – â³äêðèâຠìîæëèâîñò³ ïåðåäóñ³ì äëÿ çàêîðäîííîãî ÷èòà÷à, êîòðèé íå çíຠóêðà¿íñüêî¿, îçíàéîìèòèñÿ ç òîþ ÷àñòèíîþ íàøî¿ ³ñòîð³¿, ÿêà íèí³ ÿê í³êîëè àêòóàëüíà. Àêòóàëüíà çíîâó ³ íà æàëü. Ðîñ³éñüêèé ñóä ïðèçíà÷èâ óêðà¿íñüê³é ëüîò÷èö³ Íà䳿 Ñàâ÷åíêî ïðîéòè ìåäè÷íó åêñïåðòèçó â ²íñòèòóò³ ³ì. Ñåðáñüêîãî, òîìó ñàìîìó ³íñòèòóò³, ùî áóâ öåíòðîì ðàäÿíñüêî¿ êàðàëüíî¿ ïñèõ³àòð³¿, æåðòâîþ ÿêî¿ ñòàâ ³ Çåíîâ³é Êðàñ³âñüêèé. Òîæ äëÿ àíãëîìîâíîãî ÷èòà÷à öå øàíñ íå ïðîñòî çðîçóì³òè òó êðà¿íó, ùî, çäàâàëîñÿ, íàçàâæäè ï³øëà â ìèíóëå, àëå é çðîçóì³òè, ÷îìó íàøà äåðæàâà ñüîãîäí³ òàê â³ä÷àéäóøíî íå õî÷å òóäè ïîâåðòàòèñÿ. TWO WORLDS, ONE IDEA. Ten Years of Correspondence between Amnesty International, Group 11, and a Ukrainian Political Prisoner, Zinovii Krasivskyj / Compiled and Edited by Anna Procyk. 2013, 420 p.