ÑÌÎËÎÑÊÈÏ Óêðà¿íè
7
¹ 9–10 (241–242), âåðåñåíü–æîâòåíü, 2015 ð³ê ×ÀÑÎÏÈÑ ÒÂÎÐ×ί ÌÎËÎIJ
Ìèêîëà Ëåîíîâè÷ Êîëè òîé ÷è ³íøèé àâòîð «çàìîâêົ ó ïóáë³÷íîìó ïðîñòîð³ (òîáòî ïðèïèíÿº àáî ìàéæå ïðèïèíÿº âèñòóïàòè, äðóêóâàòè äåñü ñâî¿ òåêñòè òîùî), öå çàâæäè â ïåâíîìó ñåíñ³ ö³êàâî: à ÷è ïèøå â³í ùîñü ó öåé ÷àñ, ³ ÿêùî òàê, òî ùî ñàìå ³ ÿê? ²íêîëè òàêà ö³êàâ³ñòü âèíàãîðîäæóºòüñÿ ç ëèõâîþ. Öå – âèïàäîê Ìèêîëè Ëåîíîâè÷à, ðàí³øå ïîëòàâñüêî-êè¿âñüêîãî, à òåïåð ³ùå é æèòîìèðñüêîãî ïîåòà, êîòðèé áóâ «çàòèõ», àëå íà íèí³øíüîìó Ëüâ³âñüêîìó ôîðóì³ âèñòóïèâ ç³ ñâî¿ìè íîâèìè â³ðøàìè, à òåïåð ïðåäñòàâëÿº ¿õ òóò. ³í íå äàðåìíî âèòðàòèâ ñâ³é «÷àñ òèø³». Íîâ³ òâîðè Ëåîíîâè÷à âèòîí÷åí³ é ëàï³äàðí³, ìåòàôîðè÷í³ òà ìåäèòàòèâí³, íàðåøò³ âîíè âåëüìè ðîçìà¿ò³ ôîðìàëüíî. Òîæ ïîðàä³éìî öèì â³ðøàì.
∞
âñåðåäèí³ ä³â÷èíè, ò³ëà ÿêî¿ íåìàº, à ä³â÷èíà º.
∞
∞
êóäè ïîñï³øຠòîð³øí³é ëèñòîê íà í³÷í³ì ïåðåõðåñò³?
âå÷³ð íàä ñòàâîì ñòàâ, ñóì ñîêî÷å. ñê³ëüêè æ º ñòðàâ ³ç òðàâ! – ¿æòå, îò÷å.
∞ Ìàëè ç Êîëåì ñòàòè êàìåíÿìè ó ë³ñ³ òà íå ñóäèëîñÿ
∞ ² ÿ ïîì³òèâ ùî çàáóâñÿ â òîá³, õîä³, äíÿõ, êîëè äîãðàëà ¿õ ñòîðîíà. Îïàíóâàâ ìîâó òèø³, àáè ãðàëè íî÷³ íå÷óòí³ àðôè. Òàì, äå ìåíå íåìà – âåñåëîù³ ÷àñ ³ þðáè. À â ìîºìó ñõîâêó ëèøå áàæàííÿ êóäèñü ï³òè.
áåç ò³ëà ñí³ã ³äå òàì, äå ñòî¿òü ä³â÷èíà, ùî íå ìຠò³ëà – à ò³ëüêè éîãî áóäîâó, íàòÿê íà îáðèñ, æåñò, ùî í³çâ³äêè âêàçóº, ñí³ã, ùî, çäàºòüñÿ, áåçê³íå÷íî óïîâ³ëüíþºòüñÿ, ³äó÷è òàì,
ñê³ëüêè æ õîëîäíèõ ñë³ç! – ïëà÷å ñâèùèê. ãîëîñ éîãî â³äí³ñ â³òåð âèùå. í³÷ ïîêëàäå íà áðóñ í³æ ñð³áëÿñòèé: ð³çàòè òðàâè ìóñ, â êîïè êëàñòè. ñîêîòîì î÷åðåò á³ëü ñâ³é ñòîâ÷å. â³òåð çàáóäå ëåò – ãàðíî, õëîï÷å! ëÿæå íà áåðåæêó: áóäå ç ðÿñòó äóìêó ñâîþ âàæêó é ðàíîê ïðÿñòè.
∞ гêà âíî÷³ íå ñïèòü ³ ïåñ íå ñïèòü ³ÿ
íàïèñàâ ó ùîäåííèêó «äåíü, êîëè âñå çì³íèëîñü» íàñòóïíîãî æ äíÿ âåëèêèé ïåñ ïåðåñòðèáíóâ ÷åðåç ïàðêàí ³ çíèê ì³æ äåðåâàìè ïàðêó ÷åðåç òðè ì³ñÿö³ ÿ çóñòð³â òåáå íà êîíöåðò³ í³÷îãî íå çì³íèëîñü êð³ì çà÷³ñêè ³ ð³÷íèõ ïåðñí³â òè òàê ñàìî ìîâ÷àëà äîðîãîþ äîäîìó ³ ÿ òàê ñàìî íå çíàþ äå òè æèâåø à çíàþ ëèøå ïðî ñòàðå êð³ñëî íà ÿêîìó ö³ëèé äåíü ïðîâîäèòü ê³ò êîëè òè âèõîäèø
∞ ijâ÷èíêà ç ãîñòðîþ óñì³øêîþ äëÿ ðîçð³çàííÿ ñìèñë³â ñõîæà íà á³ëêó ùî ðîçëÿãëàñü íà äåðåâ³ êîëî äîðîãè âíî÷³ ìè í³÷îãî íå ìîæåìî ñêàçàòè ïðî äîðîãó ò³ëüêè ïðî çàïàõ äîáè ùîñü âåëèêå ïðîë³òຠíàä äåðåâîì íàä óñ³ìà äåðåâàìè ä³â÷èíêà ïåðåëÿêàíî äèâèòüñÿ àëå òî ëèø âèðàç ùîñü ó ôîðì³ î÷åé à ï³ä ãóáàìè æäóòü çà÷à¿ëèñü ìàëåíüê³ ³ ãîñòð³
∞ ×àñó âèðóº ïëèí ñïîãàä³â òàíå ïëàí øðàì íà ãîð³ ïîëèí íèì ïîõîäæຠïàí ̳ñÿöü ãàïòóº ñíè ïàíîâ³ íà ðóêàâ òàì íà ãîð³ ïîëèí òàì ï³ä ãîðîþ ñòàâ ç ë³ñó äî ñòàâó çâ³ð ç äîìó äî ñÿéâà ç³ð ãîëîñ ì³é ï’º ëóíà ò³ëüêè ìåíå íåìà òîìó âîíà í³ìà òàì î÷åðåò áåç äíà
∞ æèòòÿ çäàëîñÿ ÷åðíåòêîþ íåâ³äîìî äî ÷îãî ³ìåíà ùî ¿õ ç³ ñíó ³ íå ïðèãàäàºø íàø³ïòóþòü êóäè éòè õî÷ ³ òàê ÿñíî: ÿ çàáëóêàâ äåñü íà ïëîùèí³ áåç êðàþ ïîâíà ñïîãàäàìè ìåëîä³ÿ íåñïîä³âàíî çàãðàëà ó ìàãí³òîë³ òàêñ³ â³ä ÷îãî îäðàçó ðîçõîò³ëîñÿ ïðè¿õàòè çàïëàòèòè ³ âèéòè ³ç áåçêîíå÷íèõ ³ìåííèê³â äî ìèíóùèõ 䳺ñë³â
∞ Øóì ïîòÿãà íà÷å ïðèøâèäøåíå ìîðå, âíî÷³ âåñíÿíêè ïðîâàëþþòüñÿ ó çìîðøêè, ïîçàâ÷îðà áóëî îäèí, äâà, à çàâòðà áóäå ï’ÿòü, ø³ñòü. Ñàìîòí³ñòü ó íàòîâï³ âæå íå õèñò, à ïðèñòð³é â ðóö³, ïîãëÿäè âå÷³ðí³ – êàíàòîõîäö³. Íà ÿçèö³ ë³ä, â ñåðö³ ëèìîíàä ³ ñïîê³é. Îäèí ñïèòü, äðóãèé æäå, âñå éîìó õî÷åòüñÿ ÿêîãîñü äèâà.
Ìàëåíüêèé àêâàð³óì òîòàë³òàðíîãî ñóñï³ëüñòâà Îëåêñ³é ×óïà. Àêâàð³óì. – Õàðê³â: ³âàò, 2015
Ãàëèíà ÒÀÍÀÉ
Ä
ðóç³ äåêîëè âèÿâëÿþòüñÿ ïîãàíèìè êðèòèêàìè: êîëè çíàºø àâòîðà äîñòàòíüî áëèçüêî, º âåëè÷åçíà ñïîêóñà ³íòåðïðåòóâàòè òåêñò íåâ³ää³ëüíî â³ä îñîáè éîãî òâîðöÿ. Ìåæà ì³æ ïèñüìåííèêîì ³ éîãî ãåðîºì, ðåàëüíèì ³ âèãàäàíèì, ì³æ ðåàëüíèì æèòòÿì ³ òåêñòîì ñòຠíàñò³ëüêè òîíêîþ, ùî ÷àñ â³ä ÷àñó äîâîäèòüñÿ ñïèíÿòèñÿ ³, ïåðåôðàçîâóþ÷è ñàêðàìåíòàëüíå çàïèòàííÿ Àë³ñè ç Êðà¿íè Äèâ, ïðèñëóõàòèñÿ: öå âñå ùå àâòîð ÷è âæå íå â³í? ×èòàííÿ ðîìàíó «Àêâàð³óì» äëÿ ìåíå âèÿâèëîñÿ ñóö³ëüíèì áàëàíñóâàííÿì íà ö³é ìåæ³ – òà, íàïåâíî, ñàìå çàâäÿêè éîìó ñòàëî ìîæëèâèì âäóìëèâå óïîâ³ëüíåííÿ öüîãî äèíàì³÷íîãî, ñòð³ìêîãî òåêñòó. Òàê óïîâ³ëüíþþòüñÿ çàïèñè íà ñòàðèõ àóä³îêàñåòàõ – ñàìå íà îäí³é ç òàêèõ óì³ñòèâ çíà÷íó ÷àñòèíó ñâîãî ðîìàíó Îëåêñ³é ×óïà… Îòæå, îäíîãî äíÿ çâè÷àéíèé óêðà¿íñüêèé õëîïåöü âèïàäêîâî êóïóº êàñåòó, íà ÿê³é çàì³ñòü ìóçèêè çàïèñàíà ìîòîðîøíà ³ñòîð³ÿ. Öå ñïîâ³äü êîëèøíüîãî íàóêîâöÿ Îëåñÿ Øåíêîëþêà – ñîö³îïàòà ³ äîìàøíüîãî òèðàíà, ùî ïðîñòî â áóäèíêó ó êè¿âñüêîìó ïåðåäì³ñò³ áóäóº âåëè÷åç-
ï³ÿ ïðî íàâ³æåíîãî, ùî âèðîñòèâ çìåíøåíó âåðñ³þ ëþäñüêîãî ñóñï³ëüñòâà – öå àìá³òíà ñïðîáà äîñë³äèòè ìîòèâàö³¿ äèêòàòîðà òà çðîçóì³òè ìåõàí³çìè òâîðåííÿ ³ ôóíêö³îíóâàííÿ òîòàë³òàðíîãî ñóñï³ëüñòâà. ², õàé ó ãîëîâíîìó ãåðîºâ³ Îëåñåâ³ Øåíêîëþêó ÿâíî ïðîãëÿäຠàëþç³ÿ íà áàöüêó Ëóêàøåíêà – óâàæíèé ÷èòà÷ âëîâèòü ¿¿ â îïèñàõ çîâí³øíîñò³ òà ãð³ àâòîðà ç ïð³çâèùåì – à òëîì ðîçïîâ³ä³ º ðåàëüíà íîâ³òíÿ ³ñòîð³ÿ Óêðà¿íè, «Àêâàð³óì» ìຠäóæå îïîñåðåäêîâàíèé ñòîñóíîê äî êîíêðåòíèõ ïîë³òè÷íèõ ðåæèì³â. Àâòîð ðàäøå øóêຠãëîáàëüíî¿ â³äïîâ³ä³ íà ïèòàííÿ: ùî ðîáèòü ëþäèíó ðàáîì àáî òèðàíîì? ×è ìîæå ðàá ñòàòè â³ëüíèì? ×è ìîæëèâà âçàãàë³ ñâîáîäà, àáî æ ìè ò³øèìîñÿ ³ëþ糺þ, à íàñïðàâä³ ïðî-
ùî óêðà¿íö³ íàìåðòâî çàñòðÿãëè ó ñâî¿õ â³éíàõ òà ãåíîöèäàõ ÕÕ ñòîë³òòÿ. Ïîòðåáóâàëè òàê áàãàòî ÷àñó äëÿ îñìèñëåííÿ, ùî íèé àêâàð³óì, â³äëîâëþº ëþäåé, íå âñòèãëè çðîçóì³òè òå, ùî çìåíøóº ¿õ çà äîïîìîãîþ çàãàäâ³äáóëîñÿ òðîõè á³ëüøå ÿê 20 êîâîãî ïðåïàðàòó òà ñòâîðþº ç ðîê³â òîìó ³ òðèâຠäîñ³. ² öÿ ïîíèõ ïðèì³òèâíå ñóñï³ëüñòâî, äåêóäè íà¿âíà ñïðîáà ×óïè ñòàâøè íàä íèìè äèêòàòîðîì ³ â³äðåôëåêñóâàòè ïî䳿 íîâ³òíüî¿ Áîãîì. Ãåí³àëüíèé àìá³òíèé ³ñòî𳿠– äåùî çàï³çí³ëèé, àëå çëî÷èíåöü, ïðî ÷èº çáî÷åíå òâîäóæå âàæëèâèé âèÿâ ïîòðåáè ð³ííÿ òàê í³õòî ³ íå ä³çíàâñÿ, ñïîóñâ³äîìèòè òàêå íåäàâíº ìèíóâ³äàºòüñÿ ïåðøîìó-ë³ïøîìó íåëå ³ ç’ÿñóâàòè îäâ³÷íå «õòî ìè ³ çíàéîìöþ, ÿêèì âèÿâëÿºòüñÿ êóäè éäåìî». Ñèìâîë³÷íî, ùî ö³ ãåðîé êíèæêè. ²ñòîð³ÿ, ùî ðîçäóìè âêëàäåí³ â óñòà íàðàâì³ñòèëàñü ó 90 õâèëèí êàñåòíîòîðà – ïðîñòîãî, íà¿âíîãî õëîïãî çàïèñó, âîäíî÷àñ îõîïëþº öÿ, ìàéæå ðîâåñíèêà Íåçàëåæïîíàä 20 ðîê³â íîâ³òíüî¿ óêðà¿ííîñò³, ÷è¿ ì³ðêóâàííÿ çäàòí³ âèêñüêî¿ ³ñòî𳿠– â³ä ðîçâàëó ÑÐÑÐ ëèêàòè ó âèáàãëèâîãî ÷èòà÷à ïîäî íåíàçâàíî¿, àëå ö³ëêîì î÷åáëàæëèâó óñì³øêó, à ÷àñîì ³ âèäíî¿ ðåâîëþö³¿. â³äâåðòå ðîçäðàòóâàííÿ. Öå «Àêâàð³óì» – ÷åòâåðòèé çà ðàö³ëêîì ìîæíà ñïèñàòè íà íåäîõóíêîì ³ âîäíî÷àñ äåáþòíèé ðîñâ³ä÷åí³ñòü àâòîðà íà ìîìåíò ìàí Îëåêñ³ÿ ×óïè, ùî áóâ íàïèñàííÿ ðîìàíó (³, ñë³ä íàïèñàíèé ùå ó 2011 ³ ÷îâèçíàòè, ðèçèê ñêîòèòèñü ó Öþ òà ³íø³ êíèæêè ìîæíà çàìîâèòè òèðè ðîêè ÷åêàâ ñâîãî ÷àñó, íàäì³ðíèé á³îãðàô³çì òóò ó êíèãàðí³ «Ñìîëîñêèï» äîêè âèéøîâ äðóêîì ó âèíàäçâè÷àéíî âèñîêèé – Åëåêòðîííà ïîøòà: äàâíèöòâ³ «Â³âàò».  íüîìó âò³ì, â óñ³õ ïðîçîâèõ êíèæknyharnia@smoloskyp.org.ua ÷³òêî ïðîãëÿäຠòå, ùî ñòàêàõ ×óïè ïðîñòåæóºòüñÿ ðåÒåëåôîí: +38 044 425 23 93 íå õàðàêòåðíèìè ðèñàìè òåëüíà, ïåðôåêö³îí³ñòñüêà ×óïèíî¿ ïðîçè – ëþáîâ äî ðîáîòà íàä ñòðóêòóðîþ ³ ñòðóíêî¿ çàê³ëüöüîâàíî¿ ñòî ïåðåì³ùàºìîñÿ ç îäíîãî àêá³ëüø íåäáàëà – íàä ìîâîþ, ñòðóêòóðè ðîìàíó â ðîìàí³, äèâàð³óìà â ³íøèé? íà÷å àâòîð ïèøå âåëè÷íå ïîëîòíàì³çì, ³íòåðåñ äî àëüòåðíàòèâ«Àêâàð³óì» – öå ñóö³ëüíà ðåôíî, íàïðèê³íö³ âòðà÷àþ÷è ñèëè íî¿ ³ñòîð³¿. ² â òîé æå ÷àñ ó ëåêñ³ÿ íà òåìó ðîçïàäó ÑÐÑÐ òà íà äåòàëÿõ). À ç äðóãîãî áîêó, çì³ñòîâîìó ïëàí³ öå ð³÷, ÿêó íàñó÷àñíî¿ óêðà¿íñüêî¿ ä³éñíîñò³. ² ñàìå öåé íåäîñêîíàëî âèïèñàñòóïí³ ðîìàíè ×óïè ïîêè íå ïåäëÿ «âíóòð³øíüîãî êîðèñòóâàííèé íàðàòîð, ç éîãî íà¿âíèìè ðåâåðøèëè. Íàïðóæåíà ³ íàïðîíÿ» öå íàäçâè÷àéíî ö³ííî, áî ðîçäóìàìè âãîëîñ ³ ïîäåêóäè ÷óä ê³íåìàòîãðàô³÷íà àíòèóòî÷àñîì ñêëàäàºòüñÿ âðàæåííÿ, êîñòðóáàòîþ ìîâîþ – öå íà-
ä³éíèé ïðîâ³äíèê ì³æ àâòîðîì ³ êóäè ìàéñòåðí³øå âèïèñàíèì Øåíêîëþêîì òà ÷èòà÷åì. Ñàìå çàâäÿêè öüîìó ïðîâ³äíèêó «Àêâàð³óì» ìຠäóæå íåïîãàí³ øàíñè ñòàòè áåñòñåëåðîì, ìàñîâèì ÷òèâîì ó õîðîøîìó ñåíñ³ ñëîâà – çàõîïëèâà, äèíàì³÷íà, ðîçêàçàíà ïðîñòîþ ìîâîþ ³ñòîð³ÿ, â ÿê³é çàõîâàíî á³ëüøå, í³æ ìîæå çäàòèñÿ íà ïåðøèé ïîãëÿä. Êàñåòà ç ðîçïîâ³ääþ Øåíêîëþêà âèïàäêîâî íèùèòüñÿ – àíàëîã³÷íî, äî ðå÷³, íèùèòüñÿ íîñ³é ³íôîðìàö³¿ – êîï³ÿ ë³òîïèñó – ó ðîìàí³ ×óïè «Áîìæ³ Äîíáàñó». Çàëèøàºòüñÿ ò³ëüêè ãåðîé, ÿêîìó í³õòî íå ïîâ³ðèòü. ² ô³íàëüí³ ä³¿: «âèòÿãíóòè øíóð, âèäàâèòè ñêëî». Àëå ÷è ïðàöþº öå ç àêâàð³óìàìè? ² ÷è íå ïåðåõîäèìî ìè ç îäíîãî àêâàð³óìà â ³íøèé?