ÑÌÎËÎÑÊÈÏ Óêðà¿íè
¹ 3-4 (271-272), áåðåçåíü-êâ³òåíü, 2018 ð³ê
3
×ÀÑÎÏÈÑ ÒÂÎÐ×ί ÌÎËÎIJ
Àííà Ìàë³ãîí Îäíà ç î÷åâèäíèõ ë³äåð³â ìîëîäî¿ óêðà¿íñüêî¿ ñèëàáî-òîí³÷íî¿ ë³ðèêè öüîãî ðàçó äåìîíñòðóº íàøèì ÷èòà÷àì ³ ñâî¿ ïðàö³ â ³íøèõ ïîåòè÷íèõ ôîðìàõ. Àëå íåçàëåæíî â³ä îáðàíîãî ðèòìó, ðîçì³ðó ÷è ³íøèõ «òåõí³÷íèõ» îçíàê, ó òâîðàõ Ìàë³ãîí, ÿê çàâæäè, íà âàñ ÷åêàþòü åêçèñòåíö³éí³ ñèòóàö³¿, ìåæîâ³ ïñèõîëîã³÷í³ ìîìåíòè òà åôåêòí³ ìåòàôîðè.
*** ̳ñÿöåâà ò³íü íå õîäè â íàø ñàä Íå òðèâîæ äâåðåé íå ãîéäàé ëàìïàä Íå ëÿêàé êîò³â íå ö³ëóé ä³òåé Íà ìî¿ ñëîâà íå øòàìïóé ö³íó – Íå áóâຠïðîá äå íåìຠñïðîá ß æ òåáå ïîâ³ê ïîò³ì íå ñòÿãíó ×óºø íå çàõîäü â íàøó ãëèáèíó Ùî òîá³ íàø äèì? Ùî òîá³ íàø äàõ? Ç𳺠ïîì³æ òèì ðîçïà÷ íà ãóáàõ... ß òîá³ íå Áîñõ ÿ òîá³ íå Áàõ ³äíàéäè ñâîãî ³ âêëàäèñÿ â ìîõ Ò³ëüêè íå ÷³ïàé ì³é õèòêèé ïðè÷àë Òà çàëåäâå ñâ³ò – ÿê óæå ñòî¿òü ³äïóñêຠôëîò ïðèì³ðÿº ïëîòü Ïîãëèíຠñòðàõ Âòàìóâàâøè õ³òü Âèáèëîñü ³ç ñèë ñòàðøå ç³ ñâ³òèë Âèðîñëà ñåñòðà... *** ßêà ù³ëüíà ôåòðîâà í³÷ Ãîä³ ìåòàòèñü ÿê ðèáà
Ïðîñòî çàëÿæ ³ òåðïè ãà÷îê ó ñîá³ Ìîâ ÿê³ð Òåðïè ³ìáèð éîãî ³ìåí³ ï³ä ÿçèêîì ² ìîâ÷è ìîâ÷è Ðèáàì äàíî ìîâ÷àòè Êîìóñü ïîäàðóþòü øîâê ³ áàòèñò Ñð³áëî é íîâ³ âàçîíè íà ï³äâ³êîííÿ À òè ñîá³ ñïè íå ñòóëèâøè î÷åé Ó òåáå íåìຠäîìó Õ³áà ùî ï³ñíÿ ðèáàëêè Ïðîõðîìëåíà î÷åðåòîì Òà ÿê³ð íåîáåðåæíèé Âàì áè ðàçîì ïåðåòîâêòè öåé ìóë Âàì áè ïîðÿä ïåðåïëèâòè öþ ð³êó Îõ ÿêà ù³ëüíà ôåòðîâà í³÷! À òè çíîâó ç³ðâàëàñü... *** ³í ö³ëóº ¿é ðóêó, ïîâ³ëüíî, ìîâ õî÷å âèòÿãíóòè ãóáàìè æîâòîê áóðøòèíó ç êàáëó÷êè. Íå çàðàç, ÷óºø, äàâàé íå òóò, – íàñ ìîæóòü ïîáà÷èòè. Âèáà÷òå, ìîæíà ðàõóíîê, áóäü ëàñêà! Äåñü äàëåêî ÷óºòüñÿ äð³áîò³ííÿ äæåìáå, ³ õìàðè îñü-îñü ðîçðîäÿòüñÿ ã³ðëÿíäàìè æóðàâë³â. ßê òóò íå âçÿòè ùå ïî îäí³é?.. Âîíà çãàäàëà ÷îìóñü êèëèìîê ³ç îëåíÿìè ùî âèñ³â ó ä³ä³âñüê³é õàò³ – çàâæäè çàñèíàëà, âäèâëÿþ÷èñü ó òó îëåíÿ÷ó ³äèë³þ...
óÿâëÿëà ñåáå îëåíÿòêîì ³ áà÷èëà ñèí³ âåñíÿí³ ñíè... À òóò, ó êàôå, ò³ëüêè ðîãè âèñÿòü, ³ ùå öåé äèâàê ³ç éîãî íåíàñèòíîþ í³æí³ñòþ... Âðåøò³, âîíè íàïèâàþòüñÿ, à ïîò³ì ðîçõîäÿòüñÿ âð³çíîá³÷. Õîäà ¿¿ ìèëà é õèòêà, ìîâ äèòÿ÷èé ïî÷åðê... *** ̳é íåð³äíèé ä³ä ãîâîðèâ òàê ãîëîñíî, ùî ñîðîêè çë³òàëè ç ïàðêàíó, çàáóâøè ö³êàâ³ñòü. Òîìó ìè ä³çíàâàëèñÿ âñ³ íîâèíè ï³çí³øå çà ³íøèõ. ³í áðàâ íàòîìëåíó ïóãó, âèõîäèâ íà âèã³í ³ äîâãî ñòîÿâ, íåâ³äîìî êîãî ÷åêàþ÷è – êîðîâó ³ç ïàñîâèñüêà ÷è ñîííå, íàãóëÿíå ñîíöå, ÷è ùå êîãîñü, õòî äàâíî çàáàðèâñÿ… Áàáà íàçèâàëà éîãî ïðèøèáëåíèì ³ êàçàëà, õî÷ áè âæå ä³æäàâñÿ. ̳é íåð³äíèé ä³ä ïðîïèâàâ ïîòðîõó ìåäàë³, ëàÿâñÿ, âèáèðàþ÷è ïîñë³ä ùóðÿ÷èé ç òîð³øíüîãî òþòþíó, â÷èâ ìåíå çëàçèòè ç âåëîñèïåäà (¿çäèòè ÿ ³ ñàìà íàâ÷èëàñü), ïîêàçóâàâ Áåðë³íñüêèé àëüáîì, çàïàäàþ÷è â ðàïòîâó ìîâ÷àíêó, à ïîò³ì, íàáðàâøèñü ãîëîñó, çíîâó âèêðèêóâàâ, òàê, ìîâ õîò³â ïåðåêðè÷àòè ÷àñ: «Áà÷, ÿê áàãàòî ðîäèòüñÿ õëîïö³â. Öå äî â³éíè...» À ñàì, ëèáîíü, æàëêóâàâ, – çàì³ñòü îíóêà – ÷óæà íåäîëóãà ä³â÷èíêà, â³äëþäüêóâàòà, ÿê ðàâëèê... ß ìàëþâàëà ïàëü÷èêîì ñåðöå íà ìîêð³ì ï³ñêó. Çäàºòüñÿ, òî âñå, ùî çíàëà òîä³ ïðî ëþáîâ. Ïîãàíèõ ä³òåé â³äïóñêàþòü ãóëÿòè â äîù, Àáè øâèäøå çðîñëè òà ïîêèíóëè ä³ì... À ÿ âòåêëà íà âåëîñèïåä³. ...Âîíà ïðèéøëà äî íüîãî ââ³ ñí³, ñòèøèâøè ì³äí³ äçâ³íî÷êè íà êàïòóð³ Çà òðè äîáè äî âåñíè. Çà òðè äîáè äî â³éíè...
Ñþæåò ÿê äèøëî: íå äèòÿ÷èé íå äåòåêòèâ Ñåðã³ÿ Îêñåíèêà Ñåðã³é Îêñåíèê. Âáèâñòâî ï’ÿíî¿ ï³îíåðêè. – Ëüâ³â: Âèäàâíèöòâî Ñòàðîãî Ëåâà, 2018.
Êàòÿ ÐÓÄÈÊ Ñåðã³é Îêñåíèê (ïèñüìåííèöüêå àëüòåð-å´î ïåðåä÷àñíî ñïî÷èëîãî äîöåíòà êàôåäðè ë³òåðàòóðîçíàâñòâà Êèºâî-Ìîãèëÿíñüêî¿ àêàäå쳿 é ãîëîâíîãî ðåäàêòîðà æóðíàëó «Îäíîêëàñíèê» Ñåðã³ÿ ²âàíþêà) â³äîìèé ïåðåäóñ³ì ÿê äèòÿ÷èé ïèñüìåííèê – àâòîð ôåíòåç³éíî-ôàíòàñòè÷íî¿ òðèëî㳿 «Ë³ñîì. Íåáîì. Âîäîþ», äå åòíîãðàô³÷í³ ìîòèâè ïîºäíàëèñÿ ³ç ïîñò-àïîêàë³ïñèñîì, à áàáà ßãà (ïðîñòî-òàêè ïåðåáðàíèé Ïðîïï!) ö³ëêîì ãàðìîí³þâàëà ç ìàøèíîþ ÷àñó. Îòîæ äåòåêòèâ «Âáèâñòâî ï’ÿíî¿ ï³îíåðêè» ç â³êîâèì îáìåæåííÿì 18-100, ÿêèé âèéøîâ ó Âèäàâíèöòâ³ Ñòàðîãî Ëåâà, áóâ äëÿ éîãî ïðèõèëüíèê³â íåñïîä³âàíêîþ. Ùå á³ëüøèì ñþðïðèçîì ñòàëî, ùî ïåðñîíàæ³ öüîãî «äåòåêòèâó äëÿ ï³äë³òê³â áóäü-ÿêîãî â³êó» ðîçñë³äóþòü íå âáèâñòâî, à… êðàä³æêó êóðêè.
Ä
³ÿ â³äáóâàºòüñÿ âë³òêó 1965 ðîêó â ñåë³ Âàðâàðêà. Îïîâ³äà÷³â äâîº: 13-ð³÷íèé Âîâà, ÿêèé ìຠ8-ð³÷íîãî áðàòà Þðó, ³ ä³ëüíè÷èé ñòàðøèíà ì³ë³ö³¿ Ðåâì³ð. Îäíîãî âå÷îðà Þðêî áà÷èòü á³ëÿ êóðíèêà äèâíó ä³â÷èíó. Çãîäîì âîíè ç’ÿñîâóþòü, ùî îäíà êóðêà çíèêëà, ³ òå ñàìå â³äáóâàºòüñÿ ïî âñ³é Âàðâàðö³. Çáèâຠç ïàíòåëèêó Àãåíò – ïîíóðèé ïàðàíî¿äàëüíèé òèï, íàéòàºìíè÷³øèé ç óñ³õ ïåðñîíàæ³â: çàìèêຠîñîáèñòèé òóàëåò íà êëþ÷, íàâ³ùîñü ñêðàäàºòüñÿ ÷óæèì ïîäâ³ð’ÿì, ãîñòåé çóñòð³÷ຠç ñîêèðîþ, ï³äãëÿäຠçà ñóñ³äàìè ³ âèÿâëÿº íåêîíòðîëüîâàíó àãðåñ³þ äî Âîâèíîãî äðóãà Ñàøêà. Ñàøêî, âò³ì, çàâäÿêè éîìó ä³çíàºòüñÿ ïðî ñâî¿õ ñïðàâæí³õ áàòüê³â «áàíäåð³âö³â» ³ òàê âïåð-
øå äîâ³äóºòüñÿ ïðî íåñïðàâæí³ñòü íàâêîëèøíüî¿ ä³éñíîñò³. ßê ³, çðåøòîþ, Ðåâì³ð, ÿêèé äî îñòàííüîãî â³äìîâëÿºòüñÿ ðîçóì³òè, ùî ñàêðàìåíòàëüíà ôðàçà éîãî íà÷àëüíèêà «çàêîí íå äèøëî, àëå ìîæíà é ïîâåðíóòè, ùîá ÷îãî íå âèéøëî» – íå æàðò, à ãîëîâíà íàñòàíîâà âñ³º¿ êàðàëüíî¿ ñèñòåìè â ö³é äåðæàâ³. Ðåâì³ðîâà îïîâ³äü äîâåðøåíà ñâîºþ ìîâîþ – êîíäîâèì ñóðæèêîì, ÿêèé àâòîð ÿâíî íå âèãàäàâ. ² ïîïðè âïº÷ÿòëºí³º íåäîóìêóâàòîãî øï³êà, ÿêå ñíà÷àëà ïðî³çâîäå ïðî íüîãî öåé ÿçèê, äîâîë³ ñêîðî ñòຠÿñíî, ùî ïåðåä íàìè íå ïðîñòî õèòðèé ³ ìàòüîðèé ïðîäóêò ñèñòåìè, ÿêèé ùèðî â³ðèòü ó ïàðò³þ é êîìóí³çì, à êì³òëèâà é íåïîãàíà ëþäèíà. Ìîâà ï³äë³òê³â òåæ ñòè-
ë³çîâàíà âäàëî: â³ä ñëåíãîâèõ ñë³âåöü, ÿê³, ìàáóòü, ó êîæíîãî ïîêîë³ííÿ ð³çí³, øòèáó «çàêîííî», òîáòî êëàñíî, êðóòî – äî ñ³ëüñüêèõ îáñöåííèõ ïðèêàçîê ³ âñ³ëÿêèõ ïåéîðàòèâ³â, ÿê³ äîðîñë³ áîÿòüñÿ âæèâàòè ïðè ä³òÿõ, à ä³òè ïðè äîðîñëèõ (ïðî 18+ ÂÑË, çâ³ñíî, çàãíóëî – òóò îïòèìàëüíî 12+). Óçàãàë³ Îêñåíèêîâ³ ä³àëîãè – öå îêðåìà íàñîëîäà, ÿê ³ âñ³ ö³ âñòàâí³ ì³êðî³ñòî𳿠– ïðèíàã³äí³ Âîâ÷èí³ ñïîãàäè, ÿê³ äàþòü çðîçóì³òè, ùî ïåðåä íàìè äå-ôàêòî íå äåòåêòèâ, à Îêñåíèêîâ³ ìåìóàðè íà êøòàëò «Òàºìíè÷îãî ïîëóì’ÿ öàðèö³ Ëîàíè» Óìáåðòî Åêî, ò³ëüêè ç àëþç³ÿìè íå íà ³òàë³éñüê³ êîì³êñè, à íà ðàäÿíñüê³ ô³ëüìè é ï³ñí³, ÿê³ íå çðîçóì³òè áåç ¥ó´ëà àáî áàáóñ³, ³ ðåàë³ÿìè, â ÿê³ ñêëàäíî ïîâ³ðèòè (òîé ìîìåíò, êîëè âèñë³â «áîñîíîãå äèòèíñòâî» íå ïðî Øåâ÷åíêà). Äî ðå÷³, Øåâ÷åíêî â òåêñò³ íàéïðèñóòí³øèé ³ç ïèñüìåííèê³â, ³, ìîæëèâî, Ñàøêî ï³ñëÿ âñüîãî òàêè ïðî÷èòຠ«Êîáçàð». Ñïîéëèòè, òî âæå ñïîéëèòè. Äðóãèé ïèñüìåííèê, àëå ïðèñóòí³é ó òåêñò³ íåçðèìî, – Äæîí Ôàóëç. ² íå òîìó, ÿñíà ð³÷, ùî ç ²âàíþêîì âîíè äóæå ñõîæ³ çîâí³, à òîìó, ùî, áåçñîâ³ñíî çàñòîñîâóþ÷è â³äêðèòèé ðåöåïòèâíîþ åñòåòèêîþ ïðèéîì îáìàíó ÷èòàöüêèõ î÷³êóâàíü, àâòîð, çàì³ñòü ï³äâèùóâàòè ãðàäóñ êóëüì³íàö³¿, â³äïðàâëÿº áðàò³â äî áàáóñ³ íà Äîíáàñ – ïî¿çäîì. ²íòðèãà çàâìèðàº, ÿê òîä³, êîëè
×àðëüç ó «Æ³íö³ ôðàíöóçüêîãî ëåéòåíàíòà» çóñòð³÷ຠó âàãîí³ àâòîðà êíèæêè, ÿêèé ïèòຠâ íüîãî, ÿê êðàùå ¿¿ çàê³í÷èòè. Îêñåíèê êðóòèòü ñþæåò, ÿê äèøëî, äåìîíñòðóþ÷è, ùî êðèì³íàëüíà ñêëàäîâà ðîìàíó äàëåêî íå ãîëîâíà. Àâòîð – ìàéñòåð êîìïîçèö³¿ ³ ÿê í³õòî ç ñó÷àñíèõ óêðà¿íñüêèõ ïèñüìåííèê³â äáຠïðî «ìîíòàæí³ ñêëåéêè», êîëè êîæåí íàñòóïíèé ðîçä³ë ïî÷èíàºòüñÿ ñëîâàìè îïîâ³äà÷à ç ïîïåðåäíüîãî. Òàêîæ â³í äîñêîíàëî âîëî䳺 ò.çâ. cliffhanger’îì – çóïèíêîþ ðîçïîâ³ä³ íà íàéö³êàâ³øîìó ì³ñö³ òà – ó ìóçèö³ öå íàçèâàºòüñÿ ritardando – óïîîâ³³³ëüíåååííííÿÿÿÿÿÿìììììììì 䳿, à ºäèíà êâàç³åðîòè÷íà ñöåíà âèéøëà – ÿ äóìàëà, òàê ó쳺 ò³ëüêè Óëüô Ñòàðê – ãàðíîþ ³ äóæå îáåðåæíîþ. Íàîñòàíîê õî÷ó ïîâåðíóòèñÿ äî ì³ñòèêè â òåêñò³, áî âñ³ ìîòîðîøí³ åï³çîäè âèïèñàíî îñîáëèâî ñìà÷íî. Ìîëîäøèé áðàò, Þðêî, ìຠïîâòîðþâàíèé ñîí ïðî «ìàëå, çóáàòå, ç âåëèêèìè î÷èìà é äóæå çëå, îøê³ðåíå» «îäîðîáëî». Âîâà ñïåðøó â÷èòü ìàëîãî, ÿê ïîáîðîòè öåé êîøìàð, à çãîäîì ùå é ñêëàäຠçà éîãî ìîòèâàìè êàçêó, äå îïèñóº «äîðîáëèê³â»: «Âîíè áóëè ñõîæ³ íà çàé÷èê³â, äîêè íå ðîççÿâëÿëè ñâî¿ êðèõ³òí³ ïàù³». Äëÿ àíàë³çó öèõ ñí³â íàéêðàùå íàäàºòüñÿ àðõåòèïíà êðèòèêà. Ïîïðè íèí³øíþ ñëàâó çàé÷èêà-ïîá³ãàé÷èêà òà ñèìâîëó ôåðòèëüíîñò³,
ðàí³øå îáðàç çàéöÿ ñïðàâä³ ìàâ äåìîí³÷í³ êîíîòàö³¿.  óêðà¿íñüêèõ êàçêàõ çàéöåì ìîæå ïåðåêèäàòèñÿ ÷îðò, à çàºöü, ùî ïåðåá³ã äîðîãó, íåçãð³øå çà ÷îðíîãî êîòà â³ùóº íåâäà÷ó. Ó êíèç³ Âòîðîçàêîííÿ éîãî íàçâàíî ñåðåä íå÷èñòèõ òâàðèí, à íà ìàðã³íàë³ÿõ çàõ³äíèõ ñåðåäíüîâ³÷íèõ ðóêîïèñ³â éîãî íåð³äêî çîáðàæàþòü êðîâîæåðëèâèì óò³ëåííÿì ãð³õà. Ç ³íøîãî áîêó, ö³ ãðîòåñêí³ ì³í³àòþðè ìàëþâàëè ÿâíî íå ëèøå äëÿ íàïó÷óâàííÿ. Êëàñè÷íå áàõò³àíñüêå ïåðåâåðòàííÿ, äå çàéö³ çíóùàþòüñÿ íàä ãð³øíèêîì, ìàëî é ðîçâàæàòè. Ïåðåâåðòàííÿ çàñòîñîâóº â ñâî¿é êàçö³ é Âîëîäÿ, ïðàâäà, ðîáëÿ÷è ìîíñòðèê³â íå ñì³øíèìè, à çâîðóøëèâèìè.