ÑÌÎËÎÑÊÈÏ Óêðà¿íè
7
¹ 5-6 (273-274), òðàâåíü-÷åðâåíü, 2018 ð³ê ×ÀÑÎÏÈÑ ÒÂÎÐ×ί ÌÎËÎIJ
²ãîð Àñòàïåíêî Íàñòàâ ÷àñ çíàéîìèòèñÿ ç òâîð÷³ñòþ íîâèõ, öüîãîð³÷íèõ ëàóðåàò³â ë³òåðàòóðíîãî êîíêóðñó âèäàâíèöòâà «Ñìîëîñêèï». Îòæå, äðóãà ïðåì³ÿ, ïîåòè÷íà íîì³íàö³ÿ. ²ãîð Àñòàïåíêî íàðîäèâñÿ 1992 ðîêó â Á³ë³é Öåðêâ³. Çàê³í÷èâ ô³ëîëîã³þ â Óí³âåðñèòåò³ ³ìåí³ Òàðàñà Øåâ÷åíêà. Àñòàïåíêî – àâòîð äâîõ êíèæîê («Ù³ëüíèê» ³ «Ëèõîòîì³ÿ») ëàóðåàò áàãàòüîõ ë³òåðàòóðíèõ êîíêóðñ³â ³ ïðåì³é: â³ä «Ãðàíîñëîâà» òà «Çîëîòîãî êëàðíåòà» äî «Dictum» ³ «Êîðîíàö³¿ Ñëîâà». Àæ îñü éîãî âèáàãëèâ³ òà ñïîâíåí³ æèòòÿ ãåðìåòè÷í³ òåêñòè íàðåøò³ ïåðåìîãëè é ó íàøîìó êîíêóðñ³. ³ ùî âîíè í³ö íå òÿìëÿòü ó ñó÷àñíîìó ìèñòåöòâ³
modern art
òð³éöÿ?
ìåí³ äîðó÷èëè âàðèòè áîðù áî â íèõ òàê ïðèéíÿòî ¿ñòè áîðù íà äåâ’ÿòü äí³â à â ìåíå íå áóëî áóðÿêà
áîã ëþáèòü òð³éöþ çëàìàé ñîá³ äâà ïàëüö³ ³ õðåñòèñÿ çäîðîâèìè áîã ëþáèòü òð³éöþ ó òðèäöÿòü òðåòüîìó ëþáèâ äâ³÷³ öþ æîâòó êðà¿íó ç ïðîñâ³÷åíèìè ê³ñòêàìè
ó ìåíå íå áóëî áóðÿêà ³ áàæàííÿ âàðèòè áîðù áî äëÿ ÷îãî ¿ñòè ÿêùî õòîñü ïîìåð áî ùî ñï³ëüíîãî ó øëóíêà ³ç áîëåì óòðàòè áî òðåáà ïèòè òðóíîê ³ äåðòè íà ñîá³ âîëîññÿ
íàìàëþé ñîá³ òðåòº îêî ðîçäèâëÿéñÿ íèì ³ñòèíó ìîëèñÿ ëþäèíî ³ç çîðîì íà ïîòèëèö³
ó ìåíå íå áóëî áóðÿêà ³ áàæàííÿ âàðèòè áîðù à ìåí³ ñêàçàëè ùî ïðèéäå àæ ñîðîê ø³ñòü äóø à ÿ ñïèòàâ òî ñê³ëüêè æ ïðèéäå ëþäåé ÿêùî ò³ëüêè äóø ñîðîê ø³ñòü? ó ìåíå íå áóëî áóðÿêà ³ êàðòîïë³ ó ìåíå íå áóëî êàïóñòè ³ ìîðêâè ó ìåíå íå áóëî âîäè ³ ñîë³ ó ìåíå íå áóëî ì’ÿñà ³ ñìåòàíè àí³ öèáóë³ àí³ áàæàííÿ âàðèòè áîðù ÿ ïîíàëèâàâ ¿ì ó ìèñêè ãîð³ëêè ³ ñêàçàâ ¿ì ùî òî áîðù
÷îðí³ ðóêè ïðè÷àùàþòüñÿ ÿãîäàìè ÷îðí³ ðóêè ñïîâ³äàþòüñÿ ïåðåä ÿãîäàìè ìè âñ³ ð³âí³ ïåðåä áîãîì ó äåíü çáîðó ñìîðîäèíè ìè âñ³ ð³âí³ ïåðåä êóùàìè ÿê ³ âîíè ïåðåä íàìè ³ òîé íàéá³ëüøèé âèñîêèé áàá³é ³ òîé õóäþùèé ñêðîìíèé ïîåò ³ òîé ãîëèé îá³ðâàíèé çí³ÿêîâ³ëèé íà÷å õëîï÷èê íà ë³òóð㳿 ÿêèé íå çíຠêîëè õðåñòèòèñÿ
âóëèö³
êîëè òè ñêàæåø ìåí³ «àìåí» ÿ ñêàæó òîá³ «íåìà» óñå íàâïàêè ëþäèíî áîã ëþáèòü òð³éöþ òî ñê³ëüêè òè êàæåø òîá³ áóëî êîëè òè ïîìåð ³ñóñå?
ÄÇÑ ó äåíü çáîðó ñìîðîäèíè ñîêðîâåííèé äåíü çáîðó ñìîðîäèíè ó õðàìàõ êóù³â ìîëÿòüñÿ ÷îðí³ ðóêè
êîëè ç âóëèö³ ïàðõîìåíêà íåñëè äÿäüêà â ÿêîãî çàáóëè çàïèòàòè ÿê â³í õî÷å ç ìóçèêîþ ÷è áåç òàê ñàìî ÿê â³í çàáóâàâ ïðî ë³òåðó «î» ó ñëîâ³ «õîò³òè» ìè ÿêðàç ¿ëè îæèíó íàáèâàëè ðîòÿêè îáåðåìêàìè ÷îðíèõ ÿã³ä çàáóâàþ÷è ïåðåæîâóâàòè æâàâî çàíóðþâàëè îæèíí³ ðóêè â êîøèê ³ âñå ïðèñëóõîâóâàëèñü ãðàòèìóòü ÷è íå ãðàòèìóòü ìè íàãîñòðþâàëè âóõà ñòèøóâàëè îæèííå äèõàííÿ ³ ÷óëè ÿê äÿäüêà íåñóòü óæå äåñü íà âóëèö³ ÿêî¿ñü êîìóíè
à êîëè íàáëèçèëèñÿ äî íàøî¿ êîòëÿðåâñüêîãî íàì ñêàçàëè ñèä³òè ìîâ÷êè ³ íå äèâèòèñü ó â³êíà à ÿ íàáðàâ ó æìåíþ ç äåñÿòîê ÿã³ä íå ïîñëóõàâ ³ ïîäèâèâñÿ
óì³òè ÷èòàòè îäèí õîðîøèé ïîåò íå áóäó äîäàâàòè ìîëîäèé áî öå í³ ÷îðòà íå ì³íÿº ï³äïèñàâ ìåí³ çá³ðêó òàê: ìîº ïð³çâèùå êîìà ÷èòàé çíàê îêëèêó ñâîº ïð³çâèùå êðàïêà ÿ âèðèâàþ âåëèêå ë³ëåéíå ñåðöå ³ç îáñèïàíèõ ÷îðíèì ãðóäåé êâàäðàòíîãî ò³ëà ó ÷åðâíåâó í³÷ ³ç îìåëþõîì ì³ñÿöÿ ³ øóêàþ òå ùî ìîæíà ïðî÷èòàòè: äåðåâà ëþäè çîðÿí³ ñïëåò³ííÿ äîëîíí³ ë³í³¿ íàñòðóí÷åíó òèøó ò³ëî êîõàíî¿ æ³íêè ï³òüìó çàáðèçêàíó ãå볺ì ñåáå ó áåçì³ðíîìó îáøèð³ àëå çíàõîäæó ëèø ô³ãóðêè ñë³â ó êíèæö³ õîðîøîãî ïîåòà ÿêèé ïîðàäèâ ìåí³ ñîêðîâåííå àëå íå äàâ êëþ÷³â äî ðîçóì³ííÿ ÿ íàïèøó êðàñèâó êíèæêó ç âåëèêèì ë³ëåéíèì ñåðöåì ³ îáîâ’ÿçêîâî ï³äïèøó éîìó òàê: éîãî ïð³çâèùå êîìà ïèøè çíàê îêëèêó ñâîº ïð³çâèùå êðàïêà í³ íå òàê: éîãî ïð³çâèùå êîìà ìîº ïð³çâèùå êðàïêà íå ïèøè áî ïðî÷èòàþòü çíàê îêëèêó
Ïîåç³ÿ «ïåðøîãî» óêðà¿íñüêîãî àâàíãàðäó: äðóãèé êðîê äî ìåéíñòð³ìó Ìèêîëà ÃÓÌÅÍÞÊ ×îòèðè ðîêè òîìó â «Ñìîëîñêèï³» âèäàëè äîñèòü íåçâè÷íó íà òîé ìîìåíò àíòîëîã³þ «Óêðà¿íñüêà àâàíãàðäíà ïîåç³ÿ (1910–1930-ò³ ðð.)». Íèí³ öÿ íåçâè÷í³ñòü çàëèøèëàñü äåñü òàì ïîçàäó, ïðèíàéìí³ äëÿ òèõ, êîìó ïîùàñòèëî êóïèòè öþ êíèæêó. Çäàºòüñÿ, ùå ó ÷åðâí³ ìèíóëîãî ðîêó ìåí³ ïîùàñòèëî áà÷èòè ïîêóïöÿ îñòàííüîãî ïðèì³ðíèêà ç öüîãî ïåðøîãî âèäàííÿ, ùî çàëèøàâñÿ ó êíèãàðí³ âèäàâíèöòâà, à íåùîäàâíî íà «Êíèæêîâîìó Àðñåíàë³» ìè ñòàëè ñâ³äêàìè òîãî, ùî ÷èòàöüêå êîëî àâàíãàðäíî¿ ïîå糿 ñòຠâñå øèðøèì ³ øèðøèì, àäæå ñåðåä ïåðøèõ ïîêóïö³â íîâîãî âèäàííÿ âèÿâèëîñÿ ïðåçèäåíòñüêå ïîäðóææÿ Ïîðîøåíê³â.
Ì
îæíà ïîáàæàòè Ïåòðó Îëåêñ³éîâè÷ó òà Ìàðèí³ Àíàòî볿âí³ ïðèºìíîãî ÷èòàííÿ ³ ñïîä³âàòèñü íà òå, ùî íèí³øíÿ âëàäà Óêðà¿íè, íà â³äì³íó â³ä ðàäÿíñüêî¿, ã³äíî ñïðèéìàòèìå ñïàäîê àâàíãàðäèñò³â, íå êàæó÷è ïðî ñïðèÿííÿ ó äîñë³äæåííÿõ òà âèäàíí³ ùå á³ëüøî¿ ê³ëüêîñò³ ¿õí³õ òåêñò³â. Îëåã Êîöàðåâ òà Þë³ÿ Ñòàõ³âñüêà, ïîåòè÷íå ïîäðóææÿ óïîðÿäíèê³â, çðîáèëè ÷èìàëî çóñèëü íàä ñâîºþ àíòîëî㳺þ, àäæå öå áóëà ïåðøà ñïðîáà îá’ºäíàòè ï³ä îäí³ºþ îáêëàäèíêîþ òàêèé ìàñèâ òåêñò³â, ùî ÿñêðàâî äåìîíñòðóþòü ðåçóëüòàòè ïîøóê³â ð³çíèõ ã³ëîê óêðà¿íñüêîãî àâàíãàðäèçìó. Ïîäàíî òåêñòè íå ëèøå ðàäÿíñüêèõ àâàíãàðäèñò³â (Ì. Ñåìåíêî, Â. Ïîë³ùóê, À. ×óæèé), à é çàõ³äíîóêðà¿íñüêèõ (ß. Öóðêîâñüêèé), àâàíãàðäèñò³â åì³ãðàö³¿ (Â. Õìåëþê). Ïåðåä íàìè ðîçãîðíóòî ïîëîòíî íå ëèøå ôóòóðèçìó, ùî, áåçïåðå÷íî, ïåðåâàæàâ ó
ê³ëüê³ñíîìó âèðàæåíí³, à é ³íøèõ àâàíãàðäíèõ íàïðÿì³â: ñþððåàë³çìó, åêñïðåñ³îí³çìó, äàäà¿çìó òà «³íøèõ òîä³øí³õ “-³çì³â”». Äî öüîãî ìè ìîãëè áà÷èòè ëèøå äîñë³äæåííÿ ëîêàëüíèõ â³äãàëóæåíü öüîãî ÿâèùà. Äî òîãî æ âèäàâö³ íå äóæå ò³øèëè íàñ òåêñòàìè – çà á³ëüø³ñòþ ç íèõ òðåáà áóëî õîäèòè äî àðõ³â³â ÷è íàìàöóâàòè ¿õ ïî ð³çíèõ àíòîëîã³ÿõ, ÿê-îò «Êîîðäèíàòè», ÿêùî ãîâîðèòè ïðî «çàõ³äíó ã³ëêó». Ó ö³é êíèæö³ ìîæíà çíàéòè é çîâñ³ì çàãàäêîâèõ ïîåò³â (ª. Áóíäà). Íå äèâíî, ùî «Óêðà¿íñüêà àâàíãàðäíà ïîåç³ÿ (1910– 1930-ò³ ðð.)» ïåðåæèâຠñüîãîäí³ äðóãèé åòàï ñâîãî ïîøèðåííÿ, àäæå ïåðøèé áóâ ïîçíà÷åíèé ÷èñëåííèìè ñõâàëüíèìè â³äãóêàìè ÿê ç áîêó êâàë³ô³êîâàíèõ êðèòèê³â òà êðèòèêåñ, òàê ³ øèðîêîãî êîëà ÷èòà÷³â, ÿê³ â³ääàëè ãàìàíöåì ñâî¿ ãîëîñè «çà» àâàíãàðäèçì â óêðà¿íñüê³é ïîå糿. Ñïîä³âàþñü, íåâäîâç³ íàñ
÷åêàòèìå é íîâå ïðî÷èòàííÿ íå ìåíø ö³êàâèõ åêñïåðèìåíò³â ó ïðîç³ àâàíãàðäèñò³â. Äî ïåðøîãî âèõîäó àíòîëî㳿 óêðà¿íñüêèé àâàíãàðä ìîæíà áóëî ïîð³âíþâàòè áóäü ç ÷èì, àëå íå ç êëþ÷îâîþ ñêëàäîâîþ íàøî¿ êóëüòóðè. Òàê, íàïðèêëàä, Òåòÿíà Êàëèòåíêî ó ñâîºìó â³äãóêó íà àíòîëîã³þ ïîð³âíþâàëà óêðà¿íñüêèé àâàíãàðä ç³ Ñïëÿ÷åþ êðàñóíåþ, ùî ÷åêàëà ñâîãî ïðîáóäæåííÿ, à ²ðèíà Çàá³ÿêà – ç íåùàñëèâîþ äèòèíîþ, ÿê³é ãðàòèñÿ çàáîðîíÿëè, ïèòàííÿ ³ãíîðóâàëè, à ïðèìõè îñêàðæóâàëè. Íèí³ öÿ äèòèíà, ïðîäîâæóþ÷è öþ ë³í³þ ïîð³âíÿíü, óæå âêëåþº äðóãó ôîòîêàðòêó äî ïàñïîðòà ñâ çàòðåáóâàíîñò³. ßê êàæóòü óïîðÿäíèêè, äëÿ äðóãîãî âèäàííÿ âîíè âèïðàâèëè äåÿê³ ïîìèëêè, óòî÷íèëè ³ñòîðèêî-á³îãðàô³÷í³ ìîìåíòè òà íþàíñè ð³çíèõ ðåäàêö³é òâîð³â. Áåçïåðå÷íî, àâàíãàðä òàêè çíàéøîâ ñâîþ ìåòàìîäåðíó ³íòåðïðåòàö³þ ³ íîâå âèäàííÿ éîãî òåêñò³â çàñâ³ä÷óº, ùî óêðà¿íñüêèé ÷èòà÷ çàáèðຠçäîáóòêè àâàíãàðäó íà ïàðîïëàâ ñó÷àñíîñò³. Õî÷ ³ äî öüîãî àêòèâ³ñòè êóëüòóðè íå ðàç êîðèñòàëèñÿ öèìè çäîáóòêàìè, ïðî ùî íàãîëîøåíî ó âñòóïíèõ çàóâàãàõ â³ä óïîðÿäíèê³â, äå îïèñàíî âïëèâ àâàíãàðäó íà êóëüòóðó ñüîãîäí³. Çâ³ñíî, çàðàç ìîæíà ëèøå ðîáèòè ïðèïóùåííÿ ùîäî òîãî, ÿêèé âïëèâ ìàòèìå äðóãå âèäàííÿ íà óêðà¿íñüêó êóëüòóðó, àëå äîñâ³ä ïåðøîãî ïîêàçóº, ùî
íîâå ïîøèðåííÿ òàêî¿ ê³ëüêîñò³ òåêñò³â òà ´ðóíòîâíèõ á³îãðàô³÷íèõ äîâ³äîê ïðî ïèñüìåííèê³â ó íîâ³ ìàñè ÷èòà÷³â º ï³ä´ðóíòÿì äëÿ íîâîãî ä³àëîãó. Ñàìå òàê, àíòîëîã³ÿ çàêëèêຠíàñ äî ä³àëîãó. Íàâ³òü ï³ñëÿ äðóãîãî-òðåòüîãî ïðî÷èòàííÿ ç’ÿâëÿºòüñÿ ïðàãíåííÿ çàãëèáëþâàòèñü ó òâîð÷³ñòü óæå ÿêîãîñü îêðåìîãî ïîåòà ç àíòîëî㳿, àäæå âì³ùåíèõ äî íå¿ òåêñò³â ÷àñòî íåäîñòàòíüî, àáè íàïèñàòè áîäàé ÿê³ñü ìàë³ ë³òåðàòóðîçíàâ÷³, â³ðøîçíàâ÷³, êóëüòóðîëîã³÷í³ ðîçâ³äêè. Äëÿ òèõ êîìó çàìàëî, íàïðèê³íö³ êíèæêè ïîäàíî ðîçãîðíóòó á³áë³îãðàô³þ, ÿêà º íàî÷íèì ïîñ³áíèêîì äëÿ ñàìîñò³éíèõ äîñë³äæåíü. Ïðèíàéìí³ ñàìå íà öèõ ñòîð³íêàõ ìåí³ âäàëîñÿ çíàéòè ê³ëüêà äæåðåë äëÿ ðîçâ³äîê ó òâîð÷³ñòü Àíäð³ÿ ×óæîãî òà Âàñèëÿ Õìåëþêà, áåç ÿêèõ ÿ é íå óÿâëÿþ, ÿêèì ÷èíîì ìîãëà ðîçâèíóòèñÿ ìîÿ ïîåòè÷íà òâîð÷³ñòü. Îêð³ì ä³àëîã³÷íîñò³ êíèæêè, âîíà ìîæå íàäèõàòè íà ïðîâåäåííÿ ö³êàâèõ çàõîä³â. Òàê, íàïðèêëàä, ó Æèòîìèð³ íà äðóãîìó ôåñòèâàë³ «ÀðÒåðàï³ÿ» ïðåçåíòàö³ÿ «Óêðà¿íñüêî¿ àâàíãàðäíî¿ ïîå糿 (1910–1930-ò³ ðð.)» áóëà ïîºäíàíà ³ç ìàéñòåð-êëàñîì ç áëåê-àóò ïîå糿, äå ãîñò³ çàõîäó ðàçîì ³ç óïîðÿäíèêàìè øóêàëè çâ’ÿçêè ì³æ ïîå糺þ ñòîð³÷íî¿ äàâíèíè òà ñó÷àñí³ñòþ. ßêùî âæå é ãîâîðèòè ïðî ÷àñîâó äèñòàíö³þ ì³æ ïåð³îäîì
àêòèâíîãî ðîçâèòêó àâàíãàðäó òà ñó÷àñí³ñòþ, òî ïåðøå âèäàííÿ àíòîëî㳿 âèõîäèòü çà ñòî ðîê³â ï³ñëÿ «Êâåðî-ôóòóðèçìó», à íîâå âèäàííÿ ìîæíà ïîâ’ÿçàòè ³ç öèêëîì «Á³ëà ñòóä³ÿ» Ì. Ñåìåíêà. Îòæå, íèí³ ìè íà åòàï³, êîëè ôóòóðèçì øóêຠ«äðóç³â» ñåðåä ðåëåâàíòíèõ ë³òåðàòóðíèõ íàïðÿì³â. ßê ïîêàçóº äîñâ³ä öüîãîð³÷íîãî «Êíèæêîâîãî Àðñåíàëó», äå ñòðèæíåâèì ïîíÿòòÿì áóëî ìàéáóòíº, ìè ùå ìîæåìî äî÷åêàòèñÿ ñâîãî Àñïàíôóòó. Äðóç³, â³òàéìî îíîâëåíó àíòîëîã³þ «Óêðà¿íñüêà àâàíãàðäíà ïîåç³ÿ (1910–1930-ò³ ðð.)», ÿêà ñâîºþ òðåòüîþ îáêëàäèíêîþ äຠçåëåíèé êîë³ð ÿê àâàíãàðäèñòàì, ùî çíàõîäÿòü ñâî¿õ ÷èòà÷³â ïî äðóãîìó êîëó, òàê ³ íîâ³é õâèë³ ÷èòà÷³â, ÿê³ ñïðÿìîâóþòü ñâ³é ñåìàôîð ó ìàéáóòíº.