НАРУШУВАЊА
ОД АУТИСТИЧНИОТ СПЕКТАР
СОЦИЈАЛНО-КОМУНИКАТИВНО КОМУНИКАТИВНО
(ПРАГМАТИЧНО) НАРУШУВАЊЕ Јазик Паралингвистички
средства (висина на глас,
интонација, итн.) Израз
на лицето
Гестови
АSDs: КОМУНИКАЦИЈАТА (во во социјална интеракција!) интеракција 1 © Monorodi Educational Center 2014
Структурални
низи на јазикот
o
Артикулација
o
Фонологија
o
Конкретен вокабулар
o
Морфологија и синтакса
o
Апстрактен вокабулар
o
Прагматика на јазикот
АSDs : КОМУНИКАЦИЈА 2 © Monorodi Educational Center 2014
Функции Барање
на јазикот
нешто, прашување за нешто
Коментирање
за нешто што е присутно во нашата околина или одговарање на прашања
Зборување
за нешто што не е присутно во околината во моментот на зборувањето
Имитирање Читање, И
на јазикот на другите
пишување
повеќе…
АSDs : КОМУНИКАЦИЈА (во во социјална интеракција!) интеракција 3 © Monorodi Educational Center 2014
Нејазичната
прагматика се јавува пред говорот! говорот Истото важи и за паралингвистичното однесување. однесување Ова е резултат на имитацијата. имитацијата
Усвојувањето
на јазичната и нејазичната прагматика подразбира појавување на комуникациски прекурсори:
•
Контакт со очи, загледување, загледување разбирање на вниманието на другиот
•
Заемно внимание (joint attention: пренасочување на вниманието меѓу личност и предмет) предмет
•
Обраќање (referencing)
ASDs: СОЦИЈАЛНО-ЕМОТИВНО ЕМОТИВНО РАЗБИРАЊЕ © Monorodi Educational Center 2014
4
Како што растат децата, тие развиваат вештини за мамење и игра, социјално внимание, како и разбирање на намерите и знаењето на другите – и сите тие главно се базираат на нејазичната прагматика! прагматика
Овие однесувања не се јавуваат спонтано кај ASDs.. Улогата на слабата имитација е нејасна.
АSDs : СОЦИЈАЛНО-ЕМОТИВНО ЕМОТИВНО РАЗБИРАЊЕ 5 © Monorodi Educational Center 2014
Јазичната
прагматика е на второ место, во зависност од развојот на семантичката способност на детето.
Семантика
е директното значење на една изјава, додека прагматика е индиректната индиректн (нејасно изразена) смисла.
Прагматиката
е вистинската порака.
ASDs: СОЦИЈАЛНО-ЕМОТИВНО ЕМОТИВНО РАЗБИРАЊЕ 6 © Monorodi Educational Center 2014
Прагматиката
е СЕКОГАШ засегната кај АSDs А и SCD, додека другите низи на јазикот може да останат незасегнати. Јазикот на телото е секогаш исто така засегнат. Истото важи и за паралингвистичните способности.
Прагматичната
способност подлежи на забележување и разбирање симболи пренесени преку нашето тело и глас.
Со
оглед на тоа што децата не можат да го „декодираат“ скриената смисла и невербалните пораки на другите, тие имаат тешкотии при емотивното разбирање, заземање перспектива и видови хумор.
Доцнењето
во конверзациските вештини е очигледно.
АSDs : ПРАГМАТИКА 7 © Monorodi Educational Center 2014
Основните
карактеристики на емоционалниот развој ја вклучуваат способноста да се идентификуваат и препознаат сопствените чувства, прецизно да се читаат и разбираат емоционалните состојби на другите, справување со силни емоции и нивно изразување на конструктивен начин, да се регулира сопственото однесување, да се развива емпатија за другите, и да се воспоставуваат и одржуваат врски
National Scientific Council on the Developing Child 2004
СОЦИЈАЛНО-ЕМОЦИОНАЛЕН ЕМОЦИОНАЛЕН ДОМЕН 8 © Monorodi Educational Center 2014
Интеракција на И односи со возрасни Интеракција на И односи со врсници Самоидентификација и чувство за самоефикасност (препознавање на сопствените способности) Емоционална регулација, изразување на емоции, емпатија Контрола на импулси Социјално разбирање (што да се очекува од другите)
California Department of Education 2014
www.cde.ca.gov Find more details on developmental stages!
СОЦИЈАЛНО-ЕМОЦИОНАЛЕН ЕМОЦИОНАЛЕН РАЗВОЈ (ДО ТРИГОДИШНА ВОЗРАСТ) © Monorodi Educational Center 2014
9
Компоненти на социјалната комуникација
Социјална интеракција
Социјално спознавање - Емоционална компетентност -
Theory of mind,, заклучок, претпоставка
Вербална прагматика
Невербална прагматика
Обработка на јазик (processing)
Find more on ASHA’s website! (American Speech-Language-Hearing Speech Association)
ОСНОВНИОТ ДЕФИЦИТ КАJ КА ASD: СОЦИЈАЛНА КОМУНИКАЦИЈА 10 © Monorodi Educational Center 2014
Недостаток
на социјално-емоционален емоционален реципроцитет – на пр. Иницијација, социјален пристап, споделување на интереси, емоции и разговарање
Недостаток
на развивање и одржување врски (не само со оние кои ги згрижиле)- пр. Делење на замислена игра или создавање на нови пријатели
Недостаток
на невербална комуникација за социјална интеракција
Find more in DSM-5! 5! (American Psychiatric Association’s Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5th edition
ASDs: СОЦИЈАЛНО ПОВРЗУВАЊЕ И ИНТЕРАКЦИЈА 11 © Monorodi Educational Center 2014
Theory
of mind е можноста да сочувстувувате и да ја прифатите преспективата на некој друг
Емпатијата
е поинтуитивна: се работи за препознавање на туѓи емоции и реагирање на истит; ова бара многу повеќе психолошко мислење и идентификување со другите
Заземањето
перспектива е покогнитивно и бара повеќе фантазија
Theory
of mind е поддржана од медијалниот префронтален кортекс
ПСИХОЛОШКО МИСЛЕЊЕ (ToM) 12 © Monorodi Educational Center 2014
Од
детството, детето учи да ги препознава основните чувства и да чита од израз на лицето како и да дели внимание со некој друг
Од
двегодишна возраст, децата почнуваат да ги разбираат желбите на другите, преправањето и мамењето и да си играат со фантазијата
Од
четиригодишна возраст детето почнува да развива разбирање за другите и метарепрезентации за состојбите
ПСИХОЛОШКО МИСЛЕЊЕ (ToM) 13 © Monorodi Educational Center 2014
Развојот
на theory of mind зависи од развојот на јазикот (особено дополнувања на реченици) и испалнителната функциjа
Глувите
деца имаат задоцнувања при овој процес доколку неговата фамилија не зборува со знаци
Ментално
заостанатите деца немаат задоцнувања во првите години од животот
ЈАЗИК И СОЦИЈАЛНО РАЗБИРАЊЕ 14 © Monorodi Educational Center 2014
Кај
покомплексните јазични нарушувања (фонолошки + семантички + структурни + прагматични ) како SCD можеме да забележиме јасни социјални потешкотии во споредба со ASDs но без повторливи однесувања или ограничен репертоар. Ова нарушување на социјална комуникација исто така се нарекува прагматично нарушување.
ДРУГО НАРУШУВАЊЕ ПРИ СОЦИЈАЛНА КОМУНИКАЦИЈА 15 © Monorodi Educational Center 2014
Повторливите
однесувања се карактеристична одлика на аутизам.
Повторливите
однесувања одземаат многу време од секојдневието и се зајакнуваат автоматски.
Нивната
разновидност може да се промени од време на време, но тие се секогаш само неколку (ограничен репертоар), додека неповторливите однесувања се исто така само неколку.
ASDs: РЕПЕРТОАР НА ПОВТОРЛИВИ ОДНЕСУВАЊА 16 © Monorodi Educational Center 2014
Стереотипни движења или вокализации
Придржување кон рутини или ритуали и отпор кон промени
Невообичаен фокус на посебни интереси; интереси scripting – рецитирање (зборување зборување сам со себе)
Барање или избегнување сензорен инпут (хипо- или хипер-реактивност реактивност на инпут) инпут
ASDs: РЕПЕРТОАР НА ПОВТОРЛИВИ ОДНЕСУВАЊА 17 © Monorodi Educational Center 2014
Отпорот
кон промена е честа манифестација
Придржување до правила
Забележани тешкотии при релативното мислење(црно црно и бело, точно/неточно)
Перфекционизам
Слаба фантазија
Когнитивната
ригидност е отсутност на флексибилност: го отежнува адаптирањето, решавањето проблеми, релаксирањето, љубопитноста за нови нешта
ASDs: КОГНИТИВНА РИГИДНОСТ 18 © Monorodi Educational Center 2014
Може да се види целиот домен на можни неврокогнитивни состојби при ASDs
Одлично владеење на некои дисциплини (математика, странски јазици, информатика)
Хиперлексија
Просечно до умерено достигнување (ова е правилото)
Нарушувања во јазикот. ADHD.. Нарушување при моторна координација - диспраксија. Дискалкулија. Нарушувања при пишување- дислексија.
Ментално заостанување (т.е. нарушување при општо учење). Епилепсија.
ASDs: ТЕШКОТИИ ПРИ УЧЕЊЕ. УЧЕЊЕ 19 © Monorodi Educational Center 2014
Извршно
функционирање е повисока когнитивна способност, поддржана од латералниот префронален кортекс(странична кора на мозокот). Оваа е централна управноуправно координативна единица на целиот мозок.
Пораките
од другите делови од мозокот се обработуваат и одлуките се преземаат од оваа мрежа при што се комбинираат нови информации, претходни сознанија и нови однесувања.
ASDs: ИЗВРШНА ДИСФУНКЦИЈА 20 © Monorodi Educational Center 2014
Проценка на стимулиселективно и задржано внимание
Саморегулација на чувствата
Самоинхибиција
Работна меморија
Иницијација
Планирање и организација
Управување со време
Приоритетизирање на цели
Флексибилност, фантазија, решавање на проблеми
Метакогнитивност: самонабљудување, самопроценка
Добро насочена упорност
ИЗВРШНО ФУНКЦИОНИРАЊЕ 21 © Monorodi Educational Center 2014
Се поврзува со резонирање, разбирање на текст, комплексно учење
Е ресурс за когнитивна обработка со ограничен капацитет
Складира информации во активната (краткотрајна) меморија и управува со информации кои се потребни за извршување на некоја задача (испалнително внимание)
Повлекува информации од семантичката меморија (податоци), емоционалната меморија (подкортекс) и епизодичната меморија (автобиографско значење на искуства)
Не е подложна на пречки (нерелевантни стимули) за време на товарот при обработувањето (кодирање и повторно враќање на информации)
Се состои од “фонолошка jамка амка” и “визуелно-спатијално блокче”
РАБОТНА МЕМОРИЈА ИЛИ КОНТРОЛИРАНО ВНИМАНИЕ (BARKLEY, DUPAUL, 1992; BADDELEY, BADDELEY 1993; ENGLE, 1999) © Monorodi Educational Center 2014
22
Семантички тешкотии (?)
Прагматички тешкотии
Тешкотии при разбирањето на јазикот на телото
Потиснување на повторливи однесувања
Потиснување на корегирање или коментирање други лица -„арогантно“
Флексибилност при соочување со промени
Флексибилност при прифаќање корекции од другите и при губење игра
Флексибилност при играње
ВАЖНИ БИХЕЈВИОРАЛНИ ЦЕЛИ: ЦЕЛИ ВО УЧИЛНИЦА И ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ © Monorodi Educational Center 2014
23
Семантичко-прагматични прагматични тешкотии
Тешкотии при разбирање на јазикот на телото
o
Зголемување на одговорите на прашања и инструкции
o
Разбирање групни инструкции
o
Следење на наставникот
o
Зголемување на одговорањето кон врсниците; врсниците конверзациски вештини
o
Развивање други вештини (пр. пр. Барање внимание, помош, пауза) пауза
o
Поддржување: објаснување инструкции, објаснување на јазикот на телото, користење визуелна поддршка и поттикнувачи.
ВАЖНИ БИХЕЈВИОРАЛНИ ЦЕЛИ: ЦЕЛИ ВО УЧИЛНИЦА И ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ 24 © Monorodi Educational Center 2014
Потиснување на повторливи однесувања
o
Задржување на фокусот на детето на функционална активност, со сите потребни поддршки и поттикнувачи, како и зајакнувачи
o
Самонабљудувачки техники
Забелешка: Медицинското покритие може да е пресудно Коментар: Проблемите со сензорниот инпут стануваат помалку и помалку изразени од година на година.
ВАЖНИ БИХЕЈВИОРАЛНИ ЦЕЛИ: ЦЕЛИ ВО УЧИЛНИЦА И ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ 25 © Monorodi Educational Center 2014
Потиснување на корегирање или коментирање на другите
Флексибилност при прифаќање корекции од другите и при губење игра
o
Детето ќе се соочи со отфрлање од врсниците, ако се однесува како „најпаметен“ или „учител“.
o
Многу деца не можат да поднесат да ги корегира наставникот (не прифаќаат пораз)
Техники на самоинхибициjа
Техники на саморегулациjа
ВАЖНИ БИХЕЈВИОРАЛНИ ЦЕЛИ: ЦЕЛИ ВО УЧИЛНИЦА И ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ © Monorodi Educational Center 2014
26
Флексибилност при соочување со промени
Ригидноста може да предизвика избувнувања во услови на неочекувана промена
да се информира детето за предвидливи промени
Когнитивно-бихевјиорална бихевјиорална помош кога е детето вознемирено заради неочекувани промени: промени техники за релаксација, зборување сам со себе
ВАЖНИ БИХЕЈВИОРАЛНИ ЦЕЛИ: ЦЕЛИ ВО УЧИЛНИЦА И ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ 27 © Monorodi Educational Center 2014
Флексибилност
Помогнете
при играње
при разбирањето на правилата
Учете
ги сами да ги следат правилата (смена на улоги и сл.) наместо да ги менуват улогите самоволно
Учете
ги да го следат текстот на играта (улогата) наместо да го менуват самоволно
Учете
ги како да се приклучат кон играта и да ја напуштат истата
ВАЖНИ БИХЕЈВИОРАЛНИ ЦЕЛИ: ЦЕЛИ ВО УЧИЛНИЦА И ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ © Monorodi Educational Center 2014
28
Задевањето
е непровоцирано, негативно однесување на личност со поголема (објективна или воочена) моќ кон друга личност со послаба моќ; ова однесување постојано ја малтретира жртвата не дозволувајќи и било каков начин на самоодбрана; однесувањето очигледно придонесува жртвата да страда физички или психички.
ЗАДЕВАЊЕ: ДЕФИНИЦИЈА 29 © Monorodi Educational Center 2014
Фактори на жртва со ASD Нарушена
комуникативно-социјална социјална интеракција
Не
може да мисли психолошки, не го извлекува вистинското значење од однесувањата
Ригидно
мислење и навики, опсесивна вознемиреност, слаба способност за решавање на проблеми
ЗАДЕВАЊЕ ВО УЧИЛИШТЕТО 30 © Monorodi Educational Center 2014
Самоинхибициjа:
Несоодветни однесувања кои се сфаќаат како
самоволни Слабо следење на инструкциите на наставникот
(ненамерно) Слабо разбирање на училишната работа Слаби вештини за работа во група
ВО УЧИЛНИЦАТА 31 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
избувнувања (многу многу воочливи и вознемирувачки…) вознемирувачки Несоодветно приклучување/напуштање напуштање на играта Често не се надарени за спорт (пр. пр. фудбал), фудбал невешти
и расеани, ги забораваат правилата Не можат да поднесат да губат во игра Зборување сам со себе, копирање текст, тешкотии
при разговарање на нови теми Стереотипни движења или вокализации,
„повлекување“ Самоповредувачко однесување? ? Агресија?
ЗА ВРЕМЕ НА ПАУЗИ 32 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
Можеби не иницира интеракција
Не бара помош, информација или објаснувања
Не се одзовува
Не разбира некои видови хумор, измами, невербални пораки и знаци
Можеби има тешкотии со обработката на аудиторно-вербалната вербалната информација
Не знае како да ја продолжи интеракцијата или да одржува врски
Често изгледа рамнодушно
ДРУГИ ОДНЕСУВАЊА кои придонесуваат до намалена социјална интеракција © Μονορόδι 2013
33 20/10/2013
○
Срамежлив, осамен, изолиран, без пријатели
o
Намалена самодоверба
o
Понекогаш досаден
o
Понекогаш чуден; необичен говор
o
Наивен и поверлив
o
Чуден физички изглед, или не се вклопува во последната мода
o
Не знае како да реагира мудро, простува
o
Се шегува, без навреда
o
Чуден контакт со очи, сериозен израз на лицето, рамнодушност кон настани
ПРИВЛЕКУВАЊЕ НЕГАТИВНО ВНИМАНИЕ © Μονορόδι 2013
34 20/10/2013
o
Изолирана цел
o
Чудното е често смешно
o
Наметлив или досаден, faux pas
o
Не може да се справи со притисок од врсниците, не знае да се одбрани
o
Лесно подложен на измами
ПРИЛИКИ ЗА ЗАДЕВАЊЕ 35 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
o o o o o o
“ти си педер” “ти си глупав” “ти си будала, шутрак” “ти си луд, ти треба психијатар” „упатства“ и „совет“ што да се прави со некој Закани и тепање
Несоодветни, вулгарни гестови
Исмеван пред другите
Ширење гласини
Уништување на неговите омилени работи
Крадење на неговите омилени работи
ЧЕСТИ ФОРМИ НА ЗАДЕВАЊЕ 36 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
Фактори
на училишниот систем
o
Нема јасна дисциплинска политика, ниту пак јасно определени правила
o
Нема видлива иницијатива за спроведување на училишните политики
o
Субјективност, мешање на родителите
Учениците знаат дека нема да бидат казнети
ЗАДЕВАЊЕ НА УЧИЛИШТЕ 37 © Monorodi Educational Center 2014
Наставниците
мора да го знаат проблемот
Придружувањето
треба да е на самото
место Учениците
мора да го знаат проблемот
Волонтери
во улога на другари
Строга
и ригорозна, директна и убедлива училишна полиса во однос на било кој вид малтретирање
ЧЕКОРИ ЗА ИНКЛУЗИЈА И ЗАШТИТА 38 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
Вештини за бихејвиорален менаџмент Поддршка за домашна работа (условно) Активности во општеството (условно условно) Активности со врсниците после наставата (пожелно!) • Учење текстови за социјализација • Комуникациски вештини • Игра во улоги • Натуралистичка обука • Поврзување во социјалните мрежи
УЛОГАТА НА ПРИДРУЖНИЦИТЕ 39 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
Наставниците немаат доволна информација за природата на социјално-комуникатицните комуникатицните нарушувања и гледаат на придружбата како на наметливост
Наставниците не се свесни за односот на распространетост
Наставниците се обидуваат субјективно да ги толкуваат однесувањата, водејќи се од културно определени предрасуди
o
Однесувањата се објаснуваат на база на претпоставени емоции
o
Однесувањата се објаснуваат врз основа на семејната култура и проблеми
ГРЕШКИ ВО РЕАЛНИОТ ЖИВОТ 40 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
Најчесто, нема компетентен психолог во училиштето да ги поддржи наставниците и придружниците, придружниците како и учениците
Понекогаш учениците не се придружувани цело време
Придружниците немаат вештини за бихејвиорален менаџмент
Систем со приjател во и надвор од училиштето не е вообичаен
Не се нагласува поврзувањето и натуралистичката обука
Родителите се често позагрижени за достигнувањата во училиштето отколку за психолошките компликации
ГРЕШКИ ВО РЕАЛНИОТ ЖИВОТ 41 © Μονορόδι 2013
20/10/2013
Јасно е дека постојат бројни причини за поддршка на придружувањето
Спречување на задевањето
Социјална инклузија
Образовна инклузија (иако иако не е секогаш проблематична) проблематична
Наставниците во редовните училишта не можат да го осигурат постигнувањето на овие цели бидејќи не се обучени за таа цел, како и затоа што во повеќето места потребната поддршка недостасува.
Придружникот се грижи ученикот да успее да опстане во системот без да го наруши истиот. Во повеќето места, редовното училиште не е подготвено да им пристапи на потребите на ученикот, па се случува спротивното преку учество на придружбата.
ПОТРЕБАТА ОД ПРИДРУЖБА 42 © Monorodi Educational Center 2014
Преминување Менаџмент
во училиштето
на однесувањето
Во училницата
За време на интеракција со врсниците
Работење
на индивидуални цели
Координација
на работата со наставникот и училиштето
СОДРЖИНА НА ПРИДРУЖУВАЊЕТО 43 Monorodi, All rights reserved, 2012
Идентификувајте
ги целите на учебната година! Ќе ви треба заеднички јазик со други соработници од самиот почеток… почеток
Кои се учебните цели?
Кои се социјалните цели?
Други размислувања
какво училиште ви треба? ?
Дали повторувањето на градинката е пожелно?
ПРЕД ПОЧЕТОКОТ НА УЧЕБНАТА ГОДИНА… 44 © Monorodi Educational Center 2014
Од
голема корист ќе биде и силно се препорачува одржување на заеднички состанок на родителите со училишниот директор, наставникот, образовниот советник или психолог и придружбата. На состанокот треба да се усвои согласност за: за
Зашто тоа училиште би бил добар избор за инклузија
Кои треба да се целите на учебната година за ученикот
НА ПОЧЕТОКОТ НА УЧЕБНАТА ГОДИНА… 45 Monorodi, All rights reserved, 2012
Дали наставната програма е соодветна за нашиот ученик? Дали е когнитивно достапна?
Колку ученици има во училницата? ? Може ли работата во дијада да се примени?
Дали има правила за однесувањето во училница?
Ќе биде ли функционално за нашиот ученик да биде во училницата? Може ли да изградиме рутина според структурата на училницата?
Може ли да го воведуваме нашиот ученик во училницата постепено?
Ќе бидеме ли во можност да ја смениме училницата или училиштето ако е потребно?
Дали наставникот сака да работи со придружник? Пр. Дали тој/таа би го информирал придружникот за утрешниот материјал кој ќе се предава?
ПРВИ ПРАШАЊА ЗА ОДГОВОР Monorodi, All rights reserved, 2012
Училишниот живот мора да стане позитивно искуство! искуство
Придружникот мора да искористи многу зајакнувачи
Не сакаме ученикот да пристигнува на училиште прв
Придружникот го чека ученикот на пората и го води до училницата
Дали
е вашиот ученик подготвен за училиште? училиште Когнитивни вештини? Некои социјални вештини? вештини
Може
ли да учи преку набљудување? набљудување
Возможно
ли е да го зајакнеме без да ја нарушиме структурата на училницата? ? (полесно ( е ако тој е способен да работи за послаби зајакнувачи или задоцнето зајакнување)
ПОДГОТОВКА ЗА ТРАНЗИЦИЈА Monorodi, All rights reserved, 2012
47
Придружникот ги прави потребните записи:
-
Ниво на независност при учењето (пр. Дали е тој способен да држи молив на функционален начин?)
-
Ниво на одговор на гестови и слични знаци (пр. Не ги забележува климањата, мигнувањата или мавнувањата за да продолжи да работи, па прекинува да работи)
-
Комуникациски и организациски вештини (како барање помош или местење на неговата чанта)
-
Ниво на толеранција (пр. Проблематични однесувања кога тој не успева)
-
Друштвени вештини (пр. Не оди напред-назад напред зборувајќи со себе си во јавност; купува нешта независно;; останува со групата за време на прошетки)
-
Вознемирувачки однесувања (пр. пр. Пискање или викање)
ПРВИТЕ ДВЕ НЕДЕЛИ… … Monorodi, All rights reserved, 2012
Каква рутина има во училиштето и училницата? Правила на однесување?
Дали серијата активности е доволно стабилна?
Времетраење на секоја активност (backward chaining)
Кој е начинот на интеракција на наставникот наставникот? Дали тој комуницира со нашиот ученик… 1.
давајќи зајакнување?
2.
насочувајќи го да завршува задачи? задачи
3.
поставувајќи граници и дисциплинирајќи го?
4.
или дали таа допушта придружникот да се справи со ученикот?
ПРВИТЕ ДВЕ НЕДЕЛИ НЕДЕЛИ… Monorodi, All rights reserved, 2012
Дали започнува интеракција со врсниците или наставникот?
Квалитет на интеракцијата со врсниците
Опсег на вклученост во групни игри
Одговор на индивидуални команди и групни команди
Способност да заврши задачи во наменетото време
Мотивација да работи на задачи
Способност да разбира вербален материјал и инструкции
Употреба на вокабулар
ПРВО БИХЕЈВИОРАЛНО ОЦЕНУВАЊЕ ВО УЧИЛИШТЕТО 50 Monorodi, All rights reserved, 2012
Може
да ги снимаме однесувањата на ABC форми со цел да се разбере функцијата на едно проблематично однесување
Истото
важи кога училиштето бара да се намали одредено однесување
За
време на првата недела, внесуваме податоци за 20 последователни минути
Внесуваме
податоци во моментот кога се појавува проблематично однесување
ABC СНИМАЊА 51 Monorodi, All rights reserved, 2012
ПРИМЕРИ НА НАБЉУДУВАЊА ЗА ВРЕМЕ НА ПРВИТЕ 2 НЕДЕЛИ:
Кои активности се избираат од наставникот? колку трае секоја од нив?
Квантитет на потребната помош за учество
1.
Степен на помош
2.
Вид помош
Monorodi, All rights reserved, 2012
Дали ученикот изгледа мотивиран?
На кое ниво активностите се функционални за ученикот?
(Едноставни Едноставни набљудувачки забелешки; ABC форми за проблематични однесувања)
Поопшто
Материјали за дома
Соработка од страна на наставникот
Правила во училницата
Дата Час
Рутина
Активност; мотивација
Поттикнува чи
Степен на Функци поттикнува онално ње ст
12/3
8.05- Јазик 8.50
Читање (Да)
FP PP S + 0
1 2 3 4 5
Y
N
12/3
8.50- Јазик 9.10
Копирање (Не)
FP PP S + 0
1 2 3 4 5
Y
N
12/3
9.10- Јазик 9.50
Писмени вежби FP PP S (Не) + 0
1 2 3 4 5
Y
N
ПРИМЕР НА ДНЕВНИ РУТИНИ ВО УЧИЛНИЦАТА (ТАБЕЛА ТАБЕЛА) Monorodi, All rights reserved, 2012
Нашите
забелешки ќе нè è оспособат да определиме индивидуални цели… цели
…
да планираме зајакнување… зајакнување
…
да поставиме критериуми за успех…
…
и да измеруваме достигнување. достигнување
ΕΝΊΣΧΥΣΗ & ΚΡΙΤΉΡΙΑ ΕΠΙΤΥΧΊΑΣ 54 Monorodi, All rights reserved, 2012
Дата Час
Рутина
Активност
Поттикнувачи Ниво на поттикн ување
Цел
19/3
8.05- Јазик 8.50
Читање
FP PP S + 0
1 2 3 4 5
Независно читање
19/3
8.50- Јазик 9.10
Копирање
FP PP S + 0
1 2 3 4 5
Цртање нешто Одржување тишина
19/3
9.10- Јазик 9.50
Писмени вежби
FP PP S + 0
1 2 3 4 5
Веќе изработено дома
ПРИМЕРИ НА ИНДИВИДУАЛНИ ЦЕЛИ СПОРЕД НАБЉУДУВАЊА Monorodi, All rights reserved, 2012
УПОТРЕБАТА НА ПОТТИК ВО СПЕЦИЈАЛНОТО ОБРАЗОВАНИЕ Поттици се средствата, инструкциите, гестовите, допирите, таблите, направите и другите нешта кои се користат во образованието за да се обезбеди подобра реакција кај ученикот (Alberto Alberto & Troutman, 2003)
Поттикнувањето се смета како еден од најважните стимули кои се претставуваат веднаш пред или по SD за да студентот може да ја воочи бихејвиоралната цел во соодветното време или при релевантни околности (Fox, 1982)
Поттиците обично се користат на почетокот за да детето добие зајакнувач за новата вештина (SulzerAzaroff, 2002). Сепак треба да настојуваме да ги намалуваме истите!
Поттиците се стимули кои го котролираат однесувањето, но не се функционално поврзани со задачата (Touchette & Howard, 1984)
БИХЕЈВИОРАЛНО ДЕФИНИРАНО...
Можете ли да поставите каде во целиот процес би требало да употребите поттик?
R
SD
Sr
P -поттик
Се користи кога се учат нови вештини
За да се осигура успех кај детето на високо ниво и без грешки
Се користи во исто време или веднаш по SD пред R
ПОТТИЦИ
ПОТТИЦИ И УЧЕЊЕ
Инструкција -- (Поттик) – Реакција -- Точно/Неточно -Зајакнувач/Исправка
Се користи поттикот кој најмалку би можел да го вознемири детето и истиот полека се исфрла од употреба како што детето е поуспешно во остварување на некоја цел за да се избегне зависност
Како што се намалува нивото на поттикнување, нивото на зајакнување треба да се зголемува
Поттикнатата реакција не се смета за точна бидејќи самата не се случува независно
ПОТТИЦИ И ПОТТИКНУВАЊЕ
Одлуката за какви поттици и до кое ниво истите треба да се користат се формира пред да се одреди нивото на SD
Ваквите одлуки се основаат на проценка на претходни податоци
Се осигурува ефективно учење и се намалува можноста детето да прави грешки
Се осигурува доследност преку туторите
Спречува зависност од поттикнување
ПОТТИЦИ И ПОТТИКНУВАЊЕ
Именувајте колку што можете повеќе поттици на кои можете да се сетите
Опишете ги истите и давајте примери за секој тип
ПОТТИЦИ И ПОТТИКНУВАЊЕ
Вербални: како трагови, класификации или гласовни потсетници
Гестикуларни: вклучуваат физичко движење за да се иницира што да се направи како покажување, движење,климање.
Модели: со нив се дава целосен пример за тоа што треба да се направи
Физички: допир или физичка помош
ПОТТИЦИ КОИ ОБИЧНО СЕ КОРИСТАТ
Гласовни сигнали, потсетници
Интонација, боја на глас
Вербален модел
Снимени материјали, пораки
ГЛАСОВНИ/ВЕРБАЛНИ ПОТТИЦИ
Целосни или делумни
Модели
Гестови
ФИЗИЧКИ ПОТТИЦИ
Вербалните поттици се најпопуларни. Во споредба со физичките тие се помалку ефективни бидејќи е потешко да се намали нивната употреба и можат да доведат до зависнот.
ФИЗИЧКИ ВО ОДНОС НА ВЕРБАЛНИ ПОТТИЦИ
Визуелни
Посебна опрема
ПОВЕЌЕ ПОТТИЦИ КОИ МОЖАТ ДА ВИ ПОМОГНАТ ВО УЧИЛНИЦАТА!
Слики и фотографии
Визуелни распореди
Кодирање во боја
Визуелни правила
Листи со задачи
Визуелни блокчиња/мапи
Стрипови
ВИЗУЕЛНИ ПОТТИЦИ
ОТ (окупациона терапија) опрема ( држачи, елеци/јакни за притисок, површина за стапала)
Мерачи на време
Компјутери за дланки
тренинг- топки за масажа
Направи за самонадгледување
МАТЕРИЈАЛИ Н НАПРАВИ
Целно однесување
Стимул/инструк ција
Искористен поттик
Да каже здраво
Влезе во соба
Вербален модел
Да ја отвори својата тетратка
Групна инструкција од наставникот
Придружникот(п омошникот на детето) ја повторува инструкцијата или физички го поттикнува детето
Да си ја закачи јакната
Влезе во соба
Покажува каде да ја закачи
ПРИМЕРИ
ПОТТИКНУВАЊА РЕАКЦИОНИ
СТИМУЛАТИВНИ
моделирање - физичко водење вишок
движење --
вербални инструкции позиција гласовни верб. инстр.
усни
негласовни
пишани - слики - мануелни знаци
Ова е процес при кој од почеток се користат силни поттици и потоа истите се повеќе се намалуваат до целосно нивно отстранување како што детето напредува
Зошто е овој процес важен?
Спречува детето да стане зависно од постојано поттикнување
Многу е важен за постигнување на крајната цел – независно реагирање
ШТО Е НАМАЛУВАЊЕ НА ПОТТИК?
НАЈМНОГУ КОН НАЈМАЛКУ На почеток По успех
По поголем На крај успех
Целосен физички поттик
Гестикулир независно ање/покаж ување
Делумен физички поттик
Предности: Ученикот прави помалку грешки. Најдобро е да се применува кога се подучува на тешка или нова вештина. Недостатоци: Ви треба веќе замислена стратегија како да ги отстранувате поттиците уште пред да започнете со целиот процес.
НАЈМАЛКУ КОЈ НАЈМНОГУ Веднаш
Прво поттикнув ање
Второ поттикнув ање
Гестикулар Модел но
Последно поттикнув ање Физичко
Предности::
Намалувањето е природно. Се додека ученикот е мотивиран да учи немате потреба за стратегија на отстранување.
Недостатоци:
Ученикот може да направи повеќе грешки при учењето. За некои од нив овој процес може да биде фрустрирачки и да имаат проблем да научат поради многуте грешки.
Хиерархија на поттикнување Природен траг Гест Вербално Визуелно Модел (од најмногу Физички (делумно,целосно) најмалку кон најмалку) Целосно физички најмногу)
(од кон
ПРОЦЕДУРА СО ВРЕМЕНСКО ОДЛОЖУВАЊЕ На почеток
По успех По друг успех
На крај
0 секунди
3 секунди
независн о
5 секунди
Предности::
оваа стратегија е одлична кога учениикот е мотивиран да даде точен одговор но е зависен од поттик (или мислат дека поттикот е потсетник а не само помош)
Недостатоци:
Ви треба стратегија бавно да го намалуват временското одложување. Некои ученици ќе чекаат долг временски период!
Ненамерно поттикнување Се
случува кога терапевтот ненамерно му открива информации на детето за правилно извршување на задачата
Запомнете!
Децата стануваат експерти за читање на невербални знаци, затоа треба многу да внимавате на тоа што го правите! Инаку може да ви изгледа дека тие се здобиле со некоја вештина, а тие всушност биле поттикнати.
БИДЕТЕ ВНИМАТЕЛНИ!
Обидете се со нов временски период без грешка
Почнете одново и давајте инструкции
Веднаш давајте му поттик
Детето реагира
Зајакнуваме послабо од претходниот пат (запомнете да користите друг зајакнувач)
Обидете се повторно
ШТО АКО МОЈОТ УЧЕНИК НАПРАВИ ГРЕШКА?
Како и кога се намалува поттикнувањето?
По серија на успешни, повторливи временски периоди треба постепено да започнеме со намалувањето
Исто така запомнете..
Вербалните поттици не се потребни
Избегнувајте повторливо да поттикнувате вклучувајќи ја и вербалната поддршка
Поставете привремено правило кога преминувате на нов поттик
Нема стандардна патека или строго утврдена хиерархија
НАМАЛУВАЊЕ НА ПОТТИК
Академски вештини
Предавање во училница
Дневни вештини на живеење
Социјално-комуникативни комуникативни вештини
Регулација на влијание/ самоконтрола
ПОТТИКНУВАЊЕ ВО СРЕДИНИТЕ ЗА ПОДУЧУВАЊЕ
Подвлекување
Кодирање во боја
Илустрации
Визуализирани чекори
Умствени мапи
АКАДЕМСКИ ВЕШТИНИ И ПРЕДАВАЊЕ ВО УЧИЛНИЦА
ПРИМЕРИ • Математика: нунмеричка линија
• Прибирање податоци за Екологија
Визуализирани чекори
Визуелни распореди
Листи со задачи
Лепенки
Смартфон (алатки, друг софтвер)
ДНЕВНИ ВЕШТИНИ НА ЖИВЕЕЊЕ
ПРИМЕРИ
Давање модел
Придружување и насочување на детето
Стрипови
Социјални приказни
Визуализирани правила
СОЦИЈАЛНО-КОМУНИКАТИВНИ КОМУНИКАТИВНИ ВЕШТИНИ
ПРИМЕРИ
Бихејвиорални договори
Алатки за самонадгледување и самопроценување
Картички со емоции/ термометар со емоции
Социјални приказни
Визуализирани правила
РЕГУЛИРАЊЕ НА ВЛИЈАНИЕ И САМОКОНТРОЛА
ПРИМЕРИ
Може да се создаде конфликт помеѓу тоа што е најдобро за вашето дете од бихејвиорален аспект наспроти она што е најдобро за групата
Можеби ќе треба да се справувате со несоодветните однесувања различно во училницата за разлика од како би се справувале со нив дома
СТРАТЕГИИ ЗА ПОДРШКА ПРИ УПРАВУВАЊЕ СО ОДНЕСУВАЊА
Нарушувањето на час да се доведе на најниско ниво
Доведете го покажувањето на незадоволство од детето на најниско ниво
Внимавајте ненамерно да не зајакнете нарушувачко однесување во училницата
Бирајте ги битките!
РАЗМИСЛУВАЊА
Зајакнете го отсуството на проблематично однесување при сет интервали
1.
Поставете го интервалот на зајакнување
2.
На крајот од интервалот, зајакнете ги сите однесувања кои не претставуваат предизвик (само доколку не се јави проблематично однесување)
3.
Доколку се јави проблематично однесување, повторно поставете го интервалот
ДИФЕРЕНЦИЈАЛНО ЗАЈАКНУВАЊЕ НА ДРУГО ОДНЕСУВАЊЕ DRO
Зајакнете доколку целното однесување се случува на стапка пониска од поставениот критериум (го зајакнуваме помалиот број на проблематично однесување)
Целосна сесија DRL
Зајакнете доколку однесувањето се случува на пониска стапка од одредениот критериум
Распоредено реагирање при DRL
Засилете само доколку поминал поставениот интервал откако се случило однесувањето
ДИФЕРЕНЦИЈАЛНО ЗАЈАКНУВАЊЕ НА ПОНИСКИ СТАПКИ ОДНЕСУВАЊЕ DRL
1.
Привлечете го вниманието на ученикот со предмети кои ги преферира
2.
Променете ја рутината
3.
Користете показатели за активности (да се користи мерач на време или ѕвонче кога ќе истече времето, објаснуваме што ќе правиме следно)
4.
Понудете избор
5.
Променете ја формата или начинот на кој давате инструкции
6.
Збогатете ја околината со сензорни стимули кои можат да ја имат истата функција како проблематичното однесување
ABI стратегиите најмногу се користат во комбинација со други стратегии , вклучувајќи изгаснување изгаснува (extinction), зајакнување или FCT (тренинг за функционално комуницирање))
УПРАВУВАЊЕ СО ОДНЕСУВАЊЕ: ОДНЕСУВАЊЕ ИНТЕРВЕНЦИИ ВРЗ ОСНОВА НА ПРЕТХОДНИ ОДНЕСУВАЊА