3 minute read
Vroege twisten over Gelderse waterwegen
Vroege twisten over
Gelderse waterwegen
Advertisement
Manuscriptkaart Land van Maas en Waal, 1544; collectie Gelders Archief
Ook in de middeleeuwen was het beheer van water- en afwateringswegen in het Gelders rivierengebied een serieuze zaak. Dijkgraven, waterschappen en lokale partijen maakten zich druk om de veiligheid van bewoners én om elkaar.
Tekst: Hans van den Bos
Ook het gebied tussen Maas en Waal ontstaat in de loop van vele eeuwen een uitgebreid stelsel van bandijken, binnendijken, weteringen en sluizen. Het nauwe keurslijf van de twee rivieren zorgt regelmatig voor hoge waterstanden, en bewoners beseffen dat samenwerking en goede afspraken over het keren en lozen van water noodzakelijk zijn. Het waterbeheer is lange tijd in lokale handen. Vanaf circa 1250 gaan er echter steeds meer taken naar waterschappen. Deze staan dan onder leiding van een dijkgraaf, geassisteerd door heemraden.
Reyner van Wijhe
In 1545 wordt kasteelheer van Hernen, Reyner van Wijhe, benoemd tot burggraaf, richter én dijkgraaf in het ambt Rijk van Nijmegen. Namens zijn landsheer keizer Karel V heeft hij het recht om morgengeld, een vorm van belasting, te innen. Hij beschikt over diverse middelen om zijn gezag als dijkgraaf te hand haven. Zo kan hij boetes geven in gevallen van nalatig onderhoud aan dijken en weteringen. Het tegenspreken van de dijkgraaf en zijn medebestuurders tijdens een schouw geldt als een zwaarder vergrijp. De zwaarste straf is echter voor onverlaten die een dijk doorsteken of een sluis vernielen en zo het waterbeheer saboteren. Wat regelmatig gebeurt.
Schouwen
De belangrijkste taak van de dijkgraaf is de schouw: het keuren van de dijken en sluizen binnen het ambtsgebied. Dit gebeurt drie keer per jaar en neemt een aantal dagen in beslag. Reyner van Wijhe begint steeds bij de Nijmeegse Hezelpoort en trekt vervolgens met twee of drie heemraden langs een vaste route door het gebied. Op de eerste dag staat de Waaldijk op het programma, de tweede dag de dijk langs de Maas. Daarna volgt het keuren van de binnendijkse weteringen. Bij de eerste schouw van het jaar geven de dijkgraaf en zijn gevolg her en der opdracht tot het herstellen van beschadigingen. Halverwege het jaar vindt hierop een controle plaats en aan het eind van het jaar is er een toets op de overige eisen en verplichtingen.
Conflicten over water
Reyner van Wijhe is weliswaar dijkgraaf in het Rijk van Nijmegen, maar zijn kasteel Hernen is gelegen in het ambt Maas en Waal. De gronden van de Van Wijhes liggen vlak langs de Nieuwe Wetering, een belangrijk Maas en Waals afwateringskanaal. Hier valt voor de Van Wijhes een persoonlijk belang te verdedigen dat hen in menig conflict brengt met dijkgraven en heemraden aldaar. De ‘Boventeersen’ (inwoners van het gebied ten oosten van de Teersdijk tussen Nijmegen en Wijchen) steken er nogal eens de dijk door om water
Detail uit de rekenboeken van Reyner van Wijhe, bijgehouden als burggraaf en dijkgraaf in het Rijk van Nijmegen over de periode 1545-1551; collectie Gelders Archief, archief Gelderse Rekenkamer
versneld te lozen aan de westkant. Met een aantal andere grondbezitters zijn de Van Wijhes hiervan de dupe en zij eisen bij de dijkgraaf dat hierover wordt rechtgesproken.
Portret Reyner van Wijhe, olieverf op doek, twintigste-eeuwse kopie naar zestiende-eeuws origineel, collectie GLK
Toch geen sluis
Zo ook lopen de gemoederen in het ambt Maas en Waal hoog op rondom de meer stroomafwaarts gelegen Palicker Sluis. Reyner van Wijhe weigert hier te betalen aan de herbouw van een sluis, die nodig is om de problemen met wateroverlast te verhelpen. Na veel gesteggel stemt de heer van Hernen alsnog toe, mits hij de kosten kan delen met de heer van Batenburg. Toch komt de sluis er nooit, doordat partijen om en om bezwaren blijven opwerpen in een strijd die jaren en jaren zal voortduren.
Bezoek kasteel Hernen!
Bent u geïnteresseerd geraakt in kasteel Hernen en zijn middeleeuwse geschiedenis? Plan een bezoek, ga het prachtige gebouw rond met een ‘pratende’ lantaarn en bezoek op zolder de nieuwe multimediapresentatie waar GLK het verhaal vertelt van de verdwenen grote hoektoren.
