Als de wind waait

Als de wind waait Porseleinzwam We snakken naar een frisse bries als de mussen van het dak vallen. We genieten van een storm op een herfstdag. Maar wat doet wind met planten en dieren? Veel. Op alle mogelijke manieren heeft de wind invloed op hun levens. Tekst: Frans Bosscher

Het loopt nog weleens op een teleurstelling uit. Wandel je urenlang door het bos en zie je niet één dier. Geen hert, ree, zwijn, vos, das of een van al die andere dieren waarvan je weet dat ze er leven. Wat gaat er mis? Het is de wind. De wind die de geuren die we bij ons dragen over grote afstanden verplaatst, soms kilometers ver. Die geuren komen terecht bij dieren die veel beter ruiken dan wij. En zo gauw een dier mensengeur ruikt, is het code rood. Er kunnen mensen met verkeerde bedoelingen bij zijn – mensen met geweren of loslopende honden. Dus kun je maar beter alle mensen uit de weg gaan. Krijgt een dier echter geuren van een soortgenoot zijn neus ingewaaid, dan gebeuren er heel andere dingen. Het kan een concurrent zijn en dan gaan ze de strijd aan. Het kan ook de roedel zijn die hij of zij kwijt was geraakt. Of een soortgenoot van het andere geslacht die openstaat voor een relatie, al dan niet kortstondig.

Foto: Edwin Giesbers

De wind pakt losse sporen van paddenstoelen op

Wolken stofzaad

De wind speelt een belangrijke rol in de natuur, zo ook bij paddenstoelen. Voor veel soorten zorgt de wind ervoor dat elders nieuwe gaan groeien. Rijpe paddenstoelen laten sporen (minuscule zaadjes) los – soms in grote wolken. De wind pakt ze op en voert ze naar elders. Op een geschikte plek kan zich dan een nieuwe schimmel ontwikkelen, die na verloop van tijd weer paddenstoelen produceert. Ook diverse soorten bomen, mossen, varens en vaatplanten (landplanten met vaatbundels om water te transporteren) zijn voor hun voortplanting afhankelijk van de wind. Wie allergisch aangelegd is, kent de pollenradar. Door de wind verspreid stuifmeel van berken, elzen, hazelaars en grassen zorgt voor brandende ogen, loopneuzen en soms heftige ontstekingsreacties. Veel onschuldiger zijn de pluizen van de paardenbloemen die door de lucht zweven. Op deze manier zet deze plant volgende generaties op de wereld..

Hoogvliegers

Ook in een ander herfstfenomeen, de vogeltrek, is de wind een factor. Miljarden vogels gaan op reis naar overwinteringsgebieden waar het warmer is en waar ze eten kunnen vinden. Tientallen miljoenen daarvan passeren Nederland: van het goudhaantje (zo’n vijf gram) tot de kleine zwaan (zes kilo). Komt de wind uit het zuidwesten, dan vliegen ze vrij laag en kun je ze goed zien. Met een wind uit het noorden of oosten vliegen de meeste vogels veel hoger (tot wel zeven kilometer) om maar zo veel mogelijk van de rugwind te profiteren. Met een stevige oostenwind komen ook kraanvogels over ons land. Ze worden dan van hun vaste trekroute, over de oostgrens van Nederland, landinwaarts geblazen. Met wat geluk kun je dan niet alleen in de Achterhoek, maar ook elders in de provincie het getrompetter van een groep kraanvogels horen. Roofvogels zijn vooral op zonnige dagen goed te zien. Buizerds, sperwers, kiekendieven, visarenden en wouwen maken dan dankbaar gebruik van de warme lucht die opstijgt. Dankzij die thermiek kunnen ze heel energiezuinig vliegen.

Omgewaaide bomen

Ook indirect kan de wind grote invloed hebben op de natuur. Neem de zandverstuivingen, zoals het Wekeromse Zand. Ze zijn door overbegrazing ontstaan, maar worden nu gekoesterd vanwege de bijzondere planten en dieren die er leven. Het is er droog,

Foto: Edwin Giesbers

Afhankelijk van de windrichting vliegen trekvogels zoals deze brandganzen en kolgans (linksonder) hoger of lager

voedsel is er nauwelijks, de temperatuurverschillen tussen dag en nacht zijn groot – de barre omstandigheden van een woestijn. Op luwe plekken gaan algen en mossen groeien. Ze leggen het zand vast, en dan kunnen buntgras en zandzegge zich vestigen, gevolgd door planten als heidespurrie. Maar tijdens een fikse storm komen deze pioniers onder een nieuwe laag zand te liggen. Het spel begint opnieuw. Op dezelfde manier zet een storm delen van een bos op de kop. Als bomen omwaaien, ontstaan er kale plekken. Het zonlicht bereikt hier de bodem en dat zorgt ervoor dat planten en jonge bomen gaan kiemen. In de kluiten van omgevallen bomen maken vogels hun nesten. Intussen doen insecten en paddenstoelen zich tegoed aan het dode hout. En ook hier herhaalt zich de cyclus, met dank aan de wind.

Echte tonderzwam

Wild kijken Hoe vergroot u de kans om herten en zwijnen te zien? Ga in de ochtend- of avondschemering op pad. Neem een verrekijker mee en maak zo weinig mogelijk geluid. En loop tegen de wind in. Dan ruiken de dieren u niet zo snel, zeker als u geen luchtje op heeft. Als u herten of zwijnen ziet, blijf dan staan en bekijk ze rustig. Goede plekken om wild te spotten zijn bijvoorbeeld de Loenermark, het Wekeromse Zand en De Dellen bij Epe.