14 minute read
Landbouwtransitie volgens GLK
Mispels
Advertisement
Foto: Marjolein den Hartog verder door individuele bomen in kaart te brengen. Aan de hand van lijsten met nieuw aangeplante rassen verwerkte ze alle gegevens in één systeem en maakte ze een totaalanalyse.
Pomologen
De resultaten waren volgens haar best verrassend. “Dat ik zo vaak dezelfde rassen zou tegenkomen, had ik niet verwacht. In elke boomgaard zie je wel een paar verschillende soorten, maar GLK-breed is de diversiteit voor verbetering vatbaar. Van een aantal oudere bomen weten we nog niet wat voor fruitrassen het zijn; daar zou dus nog best iets bijzonders tussen kunnen zitten. Vanaf dit najaar worden die in kaart gebracht door pomologen, gespecialiseerd in het herkennen van oude fruitrassen. Maar dat zal het algemene beeld niet veranderen.”
Boomgaarden
beter in beeld
Sinds jaar en dag beheert GLK boomgaarden met oude rassen appels, peren en pruimen, veelal in de buurt van de kastelen. Tot voor kort was er geen zicht op de precieze omvang en inhoud van de collectie. Reden voor cultuurhistorica Ciska van der Genugten om alles eens goed in kaart te brengen. Haar inventarisatie is een mooi startpunt om de fruitbomencollectie weer net zo divers te maken als vroeger. Tekst: Marjolein den Hartog
Zigeunerin, Syden Hempje, Calebasse de Tirlemont, Beurré de Mérode: allemaal prachtige namen van oude fruitrassen die iets vertellen over het leven in vroeger tijden op onze kastelen en landgoederen. Ze horen bij de cultuurhistorie. “Op een kasteel moest elke dag vers fruit op tafel staan. Fruit werd ook veel verwerkt tot sappen en moes, en gebruikt in gerechten. Dat verklaart de aanwezigheid van boomgaarden en de diversiteit aan fruitsoorten”, vertelt Ciska van der Genugten. Helaas is het aantal rassen in de afgelopen decennia nogal teruggelopen. “Terugkijkend hebben we in de meeste boomgaarden steeds dezelfde paar rassen aangeplant. Vooral soorten die het makkelijkst bij kwekers verkrijgbaar waren, zoals de notarisappel en de peer Winterjan. En dat is jammer.”
Individuele bomen
Ze maakte recentelijk een inventarisatie. Een flinke klus, al hoefde ze niet helemaal opnieuw te beginnen. Jan Zoer, voormalig beheerder van kasteel Doorwerth, maakte in 2008 al eens een globaal overzicht van de kasteel–boomgaarden, huisboomgaarden, solitaire boomgaardjes en productieboomgaarden van GLK. Van der Genugten borduurde hierop afzonderlijke bomen en de boomgaard als geheel een mooi open karakter en blijven de bomen gezond.” De beheerders helpen ook bij het diverser maken van de boomgaard. “Toen wij begonnen was er veel achterstallig onderhoud en groeide er vooral één soort, de Gieser Wildeman stoofpeer. Wanneer een boom is afgedragen, vervangen we die door een ander ras, het liefst een van vóór 1900.”
Gelderse rassen
De gedetailleerde inventarisatie die nu gemaakt is, gaat volgens Van Leeuwen zeker helpen om de totale fruitcollectie binnen GLK gevarieerder te maken. “Daarbij letten we ook op de balans tussen appels, peren en pruimen. Bij voorkeur planten we typisch Gelderse rassen als Lunterse pippeling (appel) of Betuwse kwets (pruim), mede afhankelijk van de grondsoort ter plekke.” Van der Genugten: “Het is belangrijk dat we nu weten wat we in huis hebben, zodat we in de toekomst cultuurhistorisch de juiste keuzes kunnen maken. Het is toch prachtig dat wij als GLK eraan kunnen bijdragen dat allerlei oude fruitrassen blijven bestaan?”
Ook natuurwaarden
Boomgaarden zijn volgens Van der Genugten op verschillende manieren waardevol. “Allereerst cultuurhistorisch: ze vertellen iets over het dagelijks leven op de kastelen. Daarnaast hebben ze belangrijke natuurwaarden zoals de kruidenrijke ondergroei, een maretak in een appelboom of nestelende steenuiltjes. Ook zijn de fruitboomgaarden als zodanig een sieraad voor een landgoed of kasteel. Zorgvuldig onderhoud door onze beheerders en vrijwilligers draagt daar voor een belangrijk deel aan bij.”
Stoofperen
Op kasteel Doorwerth beheert Hans van Leeuwen al sinds 2008 samen met een aantal andere vrijwilligers de historische moestuin en de fruitboomgaard. “We snoeien op vorm, niet op hoge productie. Daardoor houden de
Foto: Rob Schouten
Boomgaarden GLK
Ruim 2.000 fruitbomen op 110 locaties. Aantal fruitbomen: 495 appel, 470 peer, 105 pruim, 55 kers, 25 kweepeer, diverse mispels, walnoten, vijgen, morellen en moerbeien Nog niet geïnventariseerd: 720 veelal oudere bomen
Fruitrecepten Het door GLK uitgegeven kookboek Lekker Gelderland bevat authentieke recepten met fruit, zoals een appel-citroentaart, perensorbet en mispelsiroop. Het boek is te koop via www.glk.nl/webwinkel
Oogstfeest kasteel Doorwerth
Zondag 26 september 11.00 - 17.00 uur. Entree markt € 2 + € 2 voor parkeren Entree kasteel: € 12, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis, www.glk.nl/doorwerth
‘Hier wilden we specifiek aan bijdragen’
Onder de vloer van kasteel Ammersoyen ligt de authentieke brouwoven verborgen van de middeleeuwse bierbrouwerij op het kasteel. Afgelopen voorjaar startte GLK een crowdfundingsactie om de oven bloot te leggen en permanent zichtbaar te maken voor publiek. Ook donateurs Cor en Els Hania ontvingen de info. “Op de een of andere manier sprong dit er voor
ons uit.” Tekst: Hester Bruning - Fotografie: Ton Rothengatter
Op kasteel Ammersoyen is eeuwenlang bier gebrouwen. Dat blijkt ook uit de vele kannen en bierpullen die er uit de gracht zijn gehaald. Els Hania: “Als we extra doneren, laten we het meestal aan GLK over waar het geld naartoe gaat. We hebben er vertrouwen in dat het goed terechtkomt. Maar het opgraven van de brouwoven vonden we een project om specifiek aan bij te dragen.” Cor Hania is lovend over hoe ook de rest van het kasteel in authentieke staat wordt hersteld: “De muurtrappetjes die dichtgemetseld waren, zijn bijvoorbeeld weer opengemaakt. Ook voor kinderen is dat hartstikke leuk.”
Breed georiënteerd
De namen van kastelen buitelen over elkaar heen wanneer het echtpaar uit Beekbergen vertelt. De meeste burchten van GLK hebben ze wel bezocht. Els: “We zijn speciaal gecharmeerd van de Achterhoek, waar we vaak fietsen. GLK heeft daar veel bezittingen, zowel kastelen als natuurgebieden.” Cor vult aan: “Maar we zijn breed georiënteerd. We vinden het heel belangrijk dat er in elke provincie natuur- en landschapsorganisaties actief zijn. Het gaat ons er niet om wie het precies doet, als er maar goed voor ons erfgoed gezorgd wordt.”
Bijzonder plan
Industrieel erfgoed is een andere grote liefde van Cor. “Bij GLK komt dat niet heel veel voor, maar wel hebben ze een deel van de Borkense Baan in bezit: de voormalige goederenspoorlijn tussen Winterswijk en het Duitse Borken. Dat is zo’n mooi gebied!” Samen met zijn broer heeft hij in de zomer een bijzonder plan ten uitvoer gebracht. “We hebben geïnventariseerd welke gedeeltes van de Borkense Baan wel en niet begaanbaar zijn. De kleinzoon van mijn broer, Max van 11, was ook mee. Die is ook helemaal gek van spoorlijnen. Wij zouden het leuk vinden als het in de toekomst mogelijk wordt om wandelend of fietsend helemaal in Borken terecht te komen.”
De archeologische opgraving wordt inmiddels voorbereid, voor de publiekspresentatie is nog financiering nodig. Helpt u ook mee de middeleeuwse bierbrouwerij weer tot leven te brengen?
www.glk.nl/bierbrouwerij
Recente giften
In de afgelopen periode mochten we weer buitengewoon gulle giften, (verhoogde) donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Diverse giften met een totaal van bijna € 300 werden gedaan ‘ter nagedachtenis en conform de laatste wens van Ton’. We ontvingen een cheque van € 500, bijeengebracht met een wandelchallenge, ter ondersteuning van de algemene doelstelling van GLK. Op landgoed Sysselt werd een bankje geplaatst, geschonken door de familie Bakker-Huizinga ter nagedachtenis aan hun dierbaren. Ter nagedachtenis aan Marijke Vielvoije-Stellinga ontvingen we diverse giften. Stichting Van Tarel Bruins Fonds maakte zijn jaarlijkse uitkering van € 10.127 naar ons over. Aankoop van bos en heide in ’t Harde werd grotendeels mogelijk gemaakt door een bijdrage van het PWH fonds, naast een genereuze schenking van een donateur uit Vierhouten en de jaarlijkse ondersteuning van het Bert en Joos Mastenbroek Fonds. Het Van Geffen natuur- en landschapsfonds doneerde € 20.000 voor aankoop, behoud en ontwikkeling van natuur, bos en landschap op de Veluwe. Het Biodiversiteit GLD Fonds financierde twee projecten, namelijk landschapsherstel Biljoen door aanplant solitaire bomen en revitalisering slangeneiland in park Rosendael. Diverse donateurs droegen door extra giften, met een totaal van € 3.950, eveneens bij aan het behoud van natuur en erfgoederen in Gelderland.
Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Donateursvergadering 2021
De jaarlijkse donateursvergadering van GLK vindt dit jaar plaats op zaterdag 9 oktober in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Informatie over de bijeenkomst en hoe u zich kunt aanmelden, vindt u op www.glk.nl/donateursvergadering. Van harte welkom!
Periodieke gift Bij een periodieke gift gedurende ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Uw belastingvoordeel kan dit jaar oplopen tot 43 procent. Uiteraard is ook een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke of eenmalige gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift
Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een bijzonder onderdeel daarvan (een landschap of een kasteel) steunen. Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalatenschap aan een van onze stichtingen hoeft geen erfbelasting te worden betaald.
Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.
Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rentmeester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten
We komen ook op plekken zonder postcode.
Foto: Eline de Jong
Dankzij u.
GLK dankt de Postcode Loterij voor inmiddels 25 jaar ondersteuning!
ANBI
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl/anbi
Archeologen Michel Groothedde en Bert Fermin ‘De vondsten laten spreken’
Als organisatie die Gelders erfgoed koestert, roept GLK vaak de hulp in van archeologen. Zoals onlangs bij het noodzakelijke opschonen van de grachten van de adellijke huizen De Voorst en ’t Velde bij Zutphen. Michel Groothedde en Bert Fermin onderzochten de grote hoeveelheden materiaal die samen met de baggerspecie mee naar
boven kwamen. Tekst en fotografie: Hans van den Bos
De archeologen van de gemeente Zutphen houden kantoor in een historisch pand in het stadscentrum. Langs de muren staan dozen hoog opgestapeld. Groothedde wijst naar enkele exemplaren op de grond, ze zijn gevuld met scherven. “Dit is nog maar een Op verzoek van GLK deden ze bij het nabijgelegen huis De Voorst soortgelijk onderzoek. “Want het zou toch zonde zijn als op deze op Versaille geïnspireerde toplocatie ongezien materiaal verloren zou gaan”, motiveert Groothedde.
Van vondsten naar verhalen
Waarom archeologen eigenlijk opgravingen doen? Fermin: “Omdat we meer willen weten over het landschap en zijn bewoners. Door de geschiedenis te reconstrueren, proberen we te begrijpen wat de grondslag is van de huidige samenleving. De bodem is een rijke bron van informatie. Ook over het dagelijks leven van de ‘gewone’ mensen, die in geschriften doorgaans worden vergeten.” Volgens de veldarcheoloog wordt er vaak blanco aan een onderzoek begonnen. “We gaan eerst maar eens verzamelen en laten de vondsten spreken. Dat levert allerlei kleine en grotere verhalen op. Neem de ontdekking van een laat achttiende-eeuwse veldmicroscoop bij huis ’t Velde. Was het een relatiegeschenk van de Zutphense dominee-bioloog Martinet aan huiseigenaar baron Van Dorth? Of is Martinet het instrument misschien kwijtgeraakt tijdens veldonderzoek? Ook de negentiende-eeuwse exclusieve voorwerpen die gevonden zijn, zoals een truffelpotje, sardineblikjes en wijnflessen uit Zuid-Afrika, vertellen veel over de huisbewoners en hun gasten.”
Fascinatie voor tijd
Als kind was Groothedde al gefascineerd door het fenomeen tijd. De muntjes die hij verzamelde, werden vanzelf alsmaar ouder. Een volgende stap was het zoeken van scherven en de drang om meer over de tijd van oorsprong te weten: “Je realiseert je: lang geleden hielden mensen dit in hun handen en ik ben de eerste die het nu weer vastpakt. Als een soort tijdmachine brengt het gevonden voorwerp je terug naar die vroegere tijd.” De drijfveer van Fermin is vergelijkbaar: “Ik vraag me altijd af hoe dingen zijn ontstaan. Ik ben hier nu, maar hoe was het hier vroeger? Hoe zag het landschap eruit, wat voor mensen leefden er en wat voor dieren liepen er rond?”
klein deel van de rijke oogst die we aantroffen bij de werkzaamheden.” Hij vertelt dat huis ’t Velde al langere tijd hun aandacht had. “Het ligt in ons werkgebied en heeft een hoge archeologische waarde. Dat schept van onze kant verplichtingen.” Ook Fermin was enthousiast over deze kans om onderzoek te doen: “We mogen aannemen dat de bewoners veel van hun kapotte spullen in de gracht wierpen, dus deze materialen kunnen ons veel vertellen over hoe de achtereenvolgende generaties leefden.”
Het Versailles van de Achterhoek
Samen met GLK bedachten de archeologen een voor beide organisaties vruchtbare aanpak. Het slib uit de gracht van huis ’t Velde werd verzameld in depots, zodat vrijwilligers ter plekke de grond konden onderzoeken, zeven en vondsten selecteren. Een unieke en eenmalige kans, want op enig moment moest de bagger definitief worden afgevoerd.
Het slib uit de gracht van huis ‘t Velde werd voor onderzoek tijdelijk neergelegd in depots
Bert Fermin (links) en Michel Groothedde
Huis De Voorst
Met het geluid van een trekker op het land kan thrillerschrijver Charles den Tex (69) prima werken. Maar als de radio bij de buren aan gaat, stoort hem dat. Laat staan het lawaai en de drukte
van de grote stad. Tekst: Kees Jansen - Fotografie: Dies Goorman
‘In de natuur ben ik op mijn gemak’
Charles den Tex op landgoed Vorden
Op zoek naar ‘rust en ruimte’ besloten Den Tex en zijn vrouw Anneloes Timmerije enkele jaren geleden de Randstad te verlaten. “We hebben in Amsterdam gewoond, maar daar heb ik vooral een ontzettende hekel aan de grachten ontwikkeld. Alles zo dicht op elkaar, het lijkt wel een poppenhuis. Daarna zijn we naar een rustige buurt in Den Haag verhuisd, maar na de vestiging van het Internationaal Strafhof werd dat een internationale wijk met veel leven. Voor ons het moment om naar een andere plek uit te kijken.”
Schriftje met ideeën
In de natuur vindt de schrijver rust en kan hij zijn werk als schrijver goed van zich af zetten. “Mijn thrillers spelen zich meestal op heel andere plekken af. De inspiratie daarvoor haal ik uit literatuur, gesprekken of iets uit het nieuws. Ik schrijf alle ideeën op in een schriftje om ze later te kunnen gebruiken. Iets kan ook in de rij voor de kassa in de supermarkt ontstaan. Dan noteer ik het snel in mijn telefoon.”
Vrijzinnig en open
De zoektocht leidde uiteindelijk naar de Achterhoek. “De vader van mijn vrouw komt uit deze streek en we vinden het hier erg mooi”, zegt Den Tex. “We houden van het afwisselende landschap, het wonen en werken in deze omgeving. En van de mensen. In de Achterhoek zijn ze heel vrijzinnig en open. Buurtgenoten houden je in de gaten en zorgen voor elkaar, zonder je lastig te vallen. Dat is een sociale kalmte die goed past bij de rust van de natuur.”
Natuur om de hoek
Ze wonen in Varssel, een buurtschap tussen Hengelo en Ruurlo. “Eén dag in het jaar worden hier motorraces gehouden. Dan zorgen we dat we weg zijn.” De andere dagen van het jaar kan hij in alle rust schrijven in zijn werkkamer met uitzicht op het landschap. “Als ik naar buiten ga, zit ik zo in landgoed Vorden, ‘t Zand of in natuurgebied ‘t Klooster. Het is allemaal om de hoek bij ons. De natuur is de plek waar ik het meest op mijn gemak ben. Daar voel ik me thuis.”
Vergeefs protest
Sinds kort houdt Den Tex zich ook bezig met politiek. “De gemeente Bronckhorst wil hier windmolens neerzetten. Maar je moet niet iets doen wat ten koste gaat van het landschap en zeker niet in deze prachtige omgeving. Zet ze maar in zee!” Na drie jaar vergeefs protesteren, besloot hij met een vriend de partij Bronckhorst Windturbinevrij op te richten. “Nu we een bedreiging zijn voor het zetelaantal van andere partijen, zie je dat we serieus genomen worden.”
