Mispels
Pomologen De resultaten waren volgens haar best verrassend. “Dat ik zo vaak dezelfde rassen zou tegenkomen, had ik niet verwacht. In elke boomgaard zie je wel een paar verschillende soorten, maar GLK-breed is de diversiteit voor verbetering vatbaar. Van een aantal oudere bomen weten we nog niet wat voor fruit rassen het zijn; daar zou dus nog best iets bijzonders tussen kunnen zitten. Vanaf dit najaar worden die in kaart gebracht door pomologen, gespecialiseerd in het herkennen van oude fruitrassen. Maar dat zal het algemene beeld niet veranderen.”
Boomgaarden beter in beeld Sinds jaar en dag beheert GLK boomgaarden met oude rassen appels, peren en pruimen, veelal in de buurt van de kastelen. Tot voor kort was er geen zicht op de precieze omvang en inhoud van de collectie. Reden voor cultuurhistorica Ciska van der Genugten om alles eens goed in kaart te brengen. Haar inventarisatie is een mooi startpunt om de fruitbomencollectie weer net zo divers te maken als vroeger. Tekst: Marjolein den Hartog Zigeunerin, Syden Hempje, Calebasse de Tirlemont, Beurré de Mérode: allemaal prachtige namen van oude fruitrassen die iets vertellen over het leven in vroeger tijden op onze kastelen en landgoederen. Ze horen bij de cultuurhistorie. “Op een kasteel moest elke dag vers fruit op tafel staan. Fruit werd ook veel verwerkt tot sappen en moes, en gebruikt in gerechten. Dat verklaart de aanwezigheid van
boomgaarden en de diversiteit aan fruitsoorten”, vertelt Ciska van der Genugten. Helaas is het aantal rassen in de afgelopen decennia nogal teruggelopen. “Terugkijkend hebben we in de meeste boomgaarden steeds dezelfde paar rassen aangeplant. Vooral soorten die het makkelijkst bij kwekers verkrijgbaar waren, zoals de notarisappel en de peer Winterjan. En dat is jammer.”
18
Mooi Gelderland – Herfst 2021 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Individuele bomen Ze maakte recentelijk een inventarisatie. Een flinke klus, al hoefde ze niet helemaal opnieuw te beginnen. Jan Zoer, voormalig beheerder van kasteel Doorwerth, maakte in 2008 al eens een globaal overzicht van de kasteel– boomgaarden, huisboomgaarden, solitaire boomgaardjes en productieboomgaarden van GLK. Van der Genugten borduurde hierop
Ook natuurwaarden Boomgaarden zijn volgens Van der Genugten op verschillende manieren waardevol. “Allereerst cultuurhistorisch: ze vertellen iets over het dagelijks leven op de kastelen. Daarnaast hebben ze belangrijke natuur waarden zoals de kruidenrijke ondergroei, een maretak in een appelboom of nestelende steenuiltjes. Ook zijn de fruitboomgaarden als zodanig een sieraad voor een landgoed of kasteel. Zorgvuldig onderhoud door onze beheerders en vrijwilligers draagt daar voor een belangrijk deel aan bij.” Stoofperen Op kasteel Doorwerth beheert Hans van Leeuwen al sinds 2008 samen met een aantal andere vrijwilligers de historische moestuin en de fruitboomgaard. “We snoeien op vorm, niet op hoge productie. Daardoor houden de
Boomgaarden GLK
Foto: Rob Schouten
Foto: Marjolein den Hartog
verder door individuele bomen in kaart te brengen. Aan de hand van lijsten met nieuw aangeplante rassen verwerkte ze alle gegevens in één systeem en maakte ze een totaalanalyse.
Ruim 2.000 fruitbomen op 110 locaties. Aantal fruitbomen: 495 appel, 470 peer, 105 pruim, 55 kers, 25 kweepeer, diverse mispels, walnoten, vijgen, morellen en moerbeien Nog niet geïnventariseerd: 720 veelal oudere bomen
Fruitrecepten Het door GLK uitgegeven kookboek Lekker Gelderland bevat authentieke recepten met fruit, zoals een appel-citroentaart, perensorbet en mispelsiroop. Het boek is te koop via www.glk.nl/webwinkel
afzonderlijke bomen en de boomgaard als geheel een mooi open karakter en blijven de bomen gezond.” De beheerders helpen ook bij het diverser maken van de boomgaard. “Toen wij begon nen was er veel achterstallig onderhoud en groeide er vooral één soort, de Gieser Wildeman stoofpeer. Wanneer een boom is afgedragen, vervangen we die door een ander ras, het liefst een van vóór 1900.” Gelderse rassen De gedetailleerde inventarisatie die nu gemaakt is, gaat volgens Van Leeuwen zeker helpen om de totale fruitcollectie binnen GLK gevarieerder te maken. “Daarbij letten we ook op de balans tussen appels, peren en pruimen. Bij voorkeur planten we typisch Gelderse rassen als Lunterse pippeling (appel) of Betuwse kwets (pruim), mede afhankelijk van de grondsoort ter plekke.” Van der Genugten: “Het is belangrijk dat we nu weten wat we in huis hebben, zodat we in de toekomst cultuurhistorisch de juiste keuzes kunnen maken. Het is toch prachtig dat wij als GLK eraan kunnen bijdragen dat allerlei oude fruitrassen blijven bestaan?”
Oogstfeest kasteel Doorwerth Zondag 26 september 11.00 - 17.00 uur. Entree markt € 2 + € 2 voor parkeren Entree kasteel: € 12, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis, www.glk.nl/doorwerth
19
