Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Winter
2020 Jaargang 17 nummer 4
Mag het wat stiller? Park Scherpenzeel straalt weer! Het kasboek van Cannenburch
Waardevol
Nummer 4
Waardering
Foto: Rob Schouten
Al wandelend geniet ik altijd van de landschappen, de natuur en het erfgoed. In deze tijd lijkt heel Nederland het buitengebied te herontdekken en weer op waarde te schatten. De een vanwege de rust, of omdat het goed is voor je gezondheid. De ander om even een gevoel van vrijheid en veiligheid te ervaren. Die herwaardering is mooi en inspireert ons om natuur en cultuur in stand te houden. Tegelijkertijd is er reden voor bezorgdheid. Wekelijks verschijnt er wel een verontrustend rapport over uitstervende planten en dieren, klimaatverandering of droogte. Ook zijn er zorgen over de verstening van het landschap. Bij die zorgen zijn er gelukkig ook lichtpuntjes. Natuurbescherming staat weer hoger op de politieke agenda: het kabinet wil investeren in natuurherstel. En de natuur vertoont lokaal veerkracht: vogels vestigen zich in stedelijk gebied, de wolf is terug, de lynx werkt aan een comeback en de rode wouw heeft in een van onze terreinen gebroed. Niettemin: de uitdagingen zijn groot. Zelf blijven we maatregelen nemen en bundelen we lokaal de krachten met andere partijen. De verbeteringen op park Scherpenzeel en landgoed Rosendael zijn wat dat betreft inspirerend. U leest hierover in dit nummer. Maar het mooi en vitaal houden van de leefomgeving vergt vooral een integrale aanpak, met heel duidelijke doelen. We moeten in Gelderland over onze eigen grenzen heen stappen en samen aan tafel gaan zitten. In deze onzekere tijden is de steun van vrijwilligers en donateurs uitermate waardevol. Heel graag wil ik u dan ook namens Geldersch Landschap & Kasteelen hartelijk danken voor uw bijdrage aan de instandhouding en kwaliteit van ons buiten gebied. Ik wens u en uw dierbaren gezellige feestdagen en hoop dat u in deze bijzondere periode gezond mag blijven. Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Marjolein den Hartog, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen, Leo Cleiren, Ellen Hendrix, Jennie Burgers. Hoofdredacteur: Ine Haanappel. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
10
Hoe groot is de maatschappelijke waarde van een bos, een dier of een kasteel?
Volg ons op Facebook
Download de app Landschap en kastelen
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
GelderschLandschapKasteelen
Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen
Winter 2020 4 6 8 9 10
6
Stiltegebieden, waar vinden we ze nog?
13 14 16 17 18 20 21 22 24 26 27
18
Anna Margaretha verrijkte kasteel en landgoed Cannenburch
28 30 32
Mooi en nieuw Mag het wat stiller? #GLK Vroeger & nu Toren van Poelwijk De maatschappelijke waarde van het GLK-bezit Locatie GLK De Lochemse Berg Project onder de loep Herstel park Scherpenzeel Mooi meegenomen Groot & klein Tel de oude wc’s op kasteel Ammersoyen Het kasboek van Cannenburch Bijzondere donateur ‘Kasteelgeschiedenis ook buiten te beleven’ Dank u wel Liefde voor het vak ‘Anders leren kijken’ Mooi portret Nadia Zerouali GLK opinie Natuurgebieden sluiten? SuperSpeurder nog aantrekkelijker Mooi beeld Gelderse paden Pronkstuk Voor wat het waard was
Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia
24 Nadia Zerouali ‘Op mijn fietsje naar de scholte boerderijen’
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
In 2020 vieren we dat tachtig jaar geleden onze Stichting Vrienden der 80 jaar Geldersche Kasteelen werd opgericht.
Coverfoto: Dassen komen voor in verschillende terreinen van GLK. Op landgoed Rosendael leven twee populaties van deze beschermde diersoort, zie pagina 10. Tot het voorjaar verblijven ze grotendeels in hun holen, vooral wanneer het echt koud is. Foto: Edwin Giesbers.
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Foto’s: Irma Huisman
Excursies stilgelegd door coronamaatregelen We inspireren u altijd graag tot een bezoek aan onze landschappen en kastelen. Helaas was het bij het ter perse gaan van deze Mooi Gelderland niet mogelijk om deel te nemen aan excursies. Door corona is het onzeker of en wanneer u zich weer kunt aanmelden voor een wandeling, fiets- of bustocht. Op www.glk.nl/activiteiten en in de GLK-app vindt u steeds de actuele informatie. We hopen u snel weer te mogen begroeten!
Gazon Verwolde weer zoals vroeger Hugo Poortman, in 1926 verantwoordelijk voor het tuinontwerp van huis Verwolde, zou er blij mee zijn: het gazon voor het statige huis in het Gelderse Laren heeft zijn oorspronkelijke vorm terug! Recentelijk is het gazon helemaal vernieuwd. Dat was nodig, want de vorige grasmat was al 35 jaar oud en zat vol kuilen. Tijdens de voorbereidende werk zaamheden stuitte GLK-hovenier Patrick Dekkers op tekeningen uit 1926. “Daarop zag ik dat het gazon min of meer druppelvormig was in plaats van rechthoekig. Die vorm is in de loop der jaren verloren gegaan en het leek me waardevol om hem weer zichtbaar te maken.” Het oude gras ging eruit en nadat de bodem was verbeterd en geëgaliseerd, werd nieuw gras ingezaaid. Om de druppelvorm te benadrukken (en te in stand te houden) is het geheel afgezoomd met een rand van
4
cortenstaal. “Het gazon ligt er nu weer superstrak bij, echt een plaatje. En het is weer zoals Poortman het 94 jaar geleden bedacht heeft!” www.glk.nl/verwolde
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Open de poorten! De actie om de toegankelijkheid van onze kastelen te verbeteren, leverde tot en met november al ruim 65 duizend euro op. Veel dank voor uw gulle giften! Intussen zijn er aanpassingen gedaan om kasteel park Cannenburch rolstoelvriendelijker te maken, wordt er meer informatie over toegankelijkheid ontsloten via de website en stond er voor 17 oktober een excursie voor blinden en slechtzienden gepland, in samenwerking met Stichting Kubes. Helaas moest deze excursie wegens coronamaatregelen afgelast worden. Voor de kastelen zijn museumkrukjes onderweg. En de eerste bouwkundige aanpassingen hopen we dit jaar nog te starten op huis Verwolde. Andere maatregelen zullen volgend jaar volgen. Geven is nog steeds mogelijk via www.glk.nl/opendepoorten.
Zeldzame bosvleermuis waargenomen
Kastelen deze winter vaker open
Enkele jaren geleden vernieuwde GLK een bomenlaan op De Dellen. Om de vleer muizen, die graag in de holtes van oude bomen verblijven, een vervangende plek te bieden, werden zestien vleermuiskasten opgehangen in naastgelegen bos. Frans Bosch uit Epe, kastencontroleur en lid van Vleermuiswerkgroep Gelderland, deed op 28 augustus een bijzondere waarneming. In twee kasten zag hij in totaal vijftien bosvleermuizen. Deze soort is uitermate zeldzaam; hij behoort tot de categorie ‘50 tot 250 exemplaren in heel Nederland’. Bosch: “Bosvleermuizen hebben veel verblijfplekken nodig omdat ze zich vaak verplaatsen, zelfs met jongen. Dus hoe meer oude bomen met holtes, hoe beter.”
Binnen de coronamaatregelen en na online-reservering kunt u deze winter de zeven museale kastelen van GLK vaker bezoeken dan andere jaren. Ammersoyen, Doorwerth, Hernen, Rosendael en Zypendaal zijn elke zondag geopend. Op Doorwerth en Rosendael kunt u ook doordeweeks terecht. Cannenburch organiseert elke zaterdagmiddag rondleidingen. Uw toegangskaarten reserveert u op de kastelenpagina’s via www.glk.nl/kastelen.
80 jaar
Afsluiting jubileumjaar met twee boeken Met het uitgeven van een rijk geïllustreerd boek over kasteel Biljoen én een kookboek met historische kasteelrecepten wordt ‘80 jaar Gelderse kastelen’ op passende wijze afgesloten. Biljoen. Kasteel, bewoners en landgoed is een lijvig boek over het Velpse kasteel dat in 2009 onder de hoede van GLK kwam. Op basis van nieuw onderzoek worden hoogtijdagen en minder bekende perioden uit de duizend jarige kasteelgeschiedenis in nieuw licht gezet. Deze GLK-publicatie kunt u nu al met korting bestellen via www.wbooks.com/ biljoen (actiecode: GLK2020). De speciale prijs is dan € 39,95 en u betaalt geen verzend kosten. Levering vindt plaats vanaf 18 december.
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Met Lekker Gelderland maakt u een reis door het rijke culinaire erfgoed van Gelderland. Het boek vertelt hoe voedsel op de Gelderse landgoederen werd gekweekt, gevangen, bereid, bewaard en geconsumeerd. Achttien authentieke recepten bieden inspiratie voor alle seizoenen. Dit boek van GLK koopt u voor € 14,95 in onze kasteelwinkels of via www.glk.nl/webwinkel. Leuk voor de kerst! GLK geeft een aantal exemplaren weg, zie pagina 16.
5
Mag het wat
stiller? Bijna overal waar je naartoe gaat, is geluid: stemmen, verkeer, muziek. Als dat er even niet is, komt er rust. Mens en dier hebben daar baat bij. Het stiltegebied als medicijn. Maar het is steeds moeilijker te vinden. Tekst: Frans Bosscher
6
2020 gaat de geschiedenisboeken in als het jaar dat een virus de wereld zijn greep kreeg. Het economische en sociale leven ging in een lagere versnelling. We werden aan huis gekluisterd. Maar wandelen kon wel. Meer dan ooit trokken we eropuit, de natuur in. Voor een frisse neus, om de zon op ons gezicht te voelen, om te ontsnappen aan het getetter van tv, videovergaderingen en huisgenoten. Vaak zeggen we ook dat we de stilte opzoeken in de natuur. Echt stil is het er natuurlijk Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
nooit: bomen ruisen, vogels zingen, reeën waarschuwen, marters vechten, takken kraken, eikels vallen. Maar wat al deze geluiden gemeen hebben, is dat ze niet van mensen afkomstig zijn. We ervaren stilte als we geen geluiden van auto’s, vliegtuigen, trekkers en pratende soortgenoten horen. Dat zijn geluiden die onze beleving van natuurlijkheid, van harmonie in de weg zitten. Geluiden die er niet horen te zijn.
Foto: Rob Schouten
Momenten van stilte in de prachtige natuur
Wekeromse Zand
Verlangen “Schilderijen, foto’s en beschrijvingen van stilte zijn bijna altijd verbonden met ruimte, en omgekeerd”, zo constateert schrijver Kester Freriks. Stilte schept ruimte, ook in ons hoofd. Als je in de weidsheid van een heideveld of zandvlakte staat, versterken stilte en ruimte elkaar. Je gaat als het ware op in het landschap. Helemaal als er dan ook nog een sneeuwdek overheen ligt. Sneeuw dempt de schaarse geluiden die er nog zijn en voegt een gevoel van geborgenheid toe aan de stilte. In de woorden van de Noorse avonturier Erling Kagge: “De wereld verdwijnt als je erin opgaat.” Afgaande op de vele stilteretraites en -wande lingen die worden aangeboden, is het verlangen naar stilte groot. Dat we stilte als heilzaam ervaren, is niet zo gek. Want vaak is het omgekeerde het geval, namelijk dat we (te veel) geluid als onheilzaam ervaren. Onderzoek van het RIVM wijst uit dat veel
Niet verstaanbaar Of dieren ook te kampen hebben met deze gezondheidseffecten is nauwelijks bekend. Wel is duidelijk dat ze sterk kunnen reageren op verstoring door geluiden. Vooral bij vogels is hier onderzoek naar gedaan. Daaruit blijkt dat ze zich niet meer verstaanbaar kunnen maken door de kakofonie in de mensen wereld. Ze horen potentiële partners niet meer, en waarschuwingen over naderend gevaar komen niet door. Ook weten roof vogels niet meer waar hun prooien zitten, en zijn zangvogels waakzamer omdat ze predatoren niet horen. Bovendien lukt het vogels nauwelijks om binnen honderden meters aan weerszijden van wegen jongen groot te brengen, omdat ze niet met hen kunnen communiceren. Maar ook zoogdieren reageren op menselijke geluiden. Bij het horen van een krakende tak zet een roedel zwijnen het op een lopen; naar de veroorzaker van dat gekraak kijken ze niet om. Herten schieten in paniek alle kanten op als helikopters laag overvliegen. Ontspanning is er pas zodra de mens met zijn geluiden, geuren en bewegingen verdwijnt. Ook dagdieren zoeken vaker naar voedsel als het donker is. Dat ze dat liever overdag doen, wordt duidelijk als de mens voor langere Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
tijd uit hun leefgebieden weg is. Dat zagen we twintig jaar geleden tijdens de uitbraak van de veeziekte mond-en-klauwzeer. Binnen een paar dagen na de afsluiting van de natuurgebieden waren herten, reeën en zwijnen overdag in alle rust voedsel aan het zoeken. Momenten Mens en dier zijn dus gebaat bij stilte. De Veluwe, de omgeving van Vorden en Winterswijk, de Nijmeegse stuwwal en Montferland zijn door de provincie bestempeld als stiltegebied. Op andere terreinen moet je het hebben van momenten, kort of wat langer. Bijvoorbeeld op landgoed Zandhegge (Wiesel), landgoed Staverden, de boerenlandgoederen bij Winterswijk, landgoed Vorden en het Wekeromse Zand. Maar is het er echt stil? In ons drukbevolkte land is het haast onmogelijk om helemaal te ontsnappen aan geluid. In natuurgebieden ervaar je de rust nog het meest, dus is het belangrijk om die te koesteren.
foto: Eline de Jong
mensen ernstig hinder hebben van het geluid van wegverkeer, van de herrie van buren, van vliegtuigmotoren, van bouw- en sloopwerkzaamheden en van recreatieve activiteiten zoals horeca, sportparken en festivals. Dat kan gevolgen hebben voor de gezondheid. Slaapverstoring, hoge bloeddruk, stress, hart- en vaatziekten en psychische aandoeningen komen maar al te vaak voor.
Boommarter
7
#GLK
Social media wall
Ridders Van Gelre
@JNRozendaal Rondje voor zonsondergang. #DeDellen #glk #visitveluwe
Vanmiddag hadden we opnames van de videoclip voor het Gelrenummer van de band NODFYR bij de ruïne van kasteel Batenburg, Geldersch Landschap & Kasteelen. Op 7 december op tv bij Omroep Gelderland in onze honderdste aflevering.
Jeroenvwijk It’s been quite a long time since I posted my last landscape image, but this one might be worth it… #rainbow #regenboog #landschapsfotografie #landscapephotography #nfnl #buitengewoon_gld #gelderschlandschap #wekeromsezand #youngnaturephotographers #nikon #nikonnl @gelderschlandschapkasteelen
jan_scheperman Herfstkleuren bij landgoed Verwolde, bij Laren. #gelderschlandschapkasteelen #geldersestreken #glk
BuitenGewoon is bij kasteel Hernen
fronik.ted Strijdende ijsvogels voor het beste plekje. @canonnederland #westmaasenwaal #gelderslandschap #benedenleeuwen #roots_nl #vogels #vogelsindenatuur #ijsvogel #ijsvogelfotografie #eisvogel #canonnederland #vogelspotten #vogelsindenatuur #ijsvogelspotten #glk #naturephotography #natgeotravel #natuurfotografie_nl #vroegevogels_ bnnvara
8
@JelleVitesse #warnsborn #glk Lekkere paddenstoelenwandeling.
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Net als de horeca in ons land is ook dit café gesloten voor publiek. Eenden komen er wel regelmatig op bezoek. Lees hier meer over de herfstwandeling rond kasteel Hernen.
jaar
Vroeger & nu
80
1952
Toren van Poelwijk
Een toren vol deugden Tekst: Marieke Knuijt – Fotografie: Rijksdienst Cultureel Erfgoed
Tegenwoordig staat hij er wat verweesd bij: de toren van Poelwijk in het Betuwse Gendt. Ooit gaf hij toegang tot kasteel Poelwijk. Zoals veel kastelen in het rivierengebied liep ook deze toren ernstige schade op tijdens de Tweede Wereldoorlog.
2020
Fragmenten van achttiende-eeuwse muurschilderingen
>
De poorttoren werd gebouwd in de vijftiende eeuw en omvatte aanvankelijk een doorgang voor karren en wagens met daarboven drie verdiepingen. Aan weerszijden bevonden zich weermuren. De toegang over de gracht werd gecontroleerd met een valbrug. Later werd de poortdoorgang dichtgemaakt en kreeg de toren een woonfunctie. Een tekening uit 1732 laat zien dat er ook een woonvleugel tegen de poort werd aangebouwd. Misschien wel de grootste verrassing van de huidige toren zijn de fragmenten van schilderingen die eigenaar Johan Maurits van de Poll tussen 1702 en 1722 op de binnen muren van de begane grond liet aanbrengen. Onder meer zijn zuilen en rondbogen te onderscheiden, met daartussen afbeeldingen van de deugden Hoop, Liefde, Voorzichtigheid en Kracht. Op de schouw liet Van de Poll zijn familiewapen aanbrengen. Een verdieping hoger bevindt zich een
laatgotische schouw met haardstenen uit de bouwtijd. In 1959 schonk de familie Breunissen, sinds 1826 eigenaar van Poelwijk, de toren aan onze kastelenstichting. Reconstructie van tentdak, schoorsteen en dakkapellen vond plaats op basis van de tekening uit 1732. Ook werd het complex archeo logisch onderzocht, waarbij dertiendeeeuws muurwerk aan het licht kwam. In 1960 was de restauratie afgerond. Boomgaarden, moes- en bloementuinen omringen tegenwoordig de poorttoren. De toren zelf is te bezoeken tijdens de jaarlijkse Open Monumentendagen.
Meer lezen over de vangnetfunctie van GLK in de loop der jaren? Ga naar www.glk.nl/vangnet
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
9
De waarde van natuur Vraagt u zich weleens af wat de waarde is van natuur en landschap? Of van kastelen? Nee, niet de marktwaarde, maar de waarde voor de maatschappij? Veel mensen vinden bossen, dieren en cultureel erfgoed ‘belangrijk’. Maar zeggen hoe belangrijk die precies zijn of zelfs een prijskaartje eraan hangen, is lastig. Iemand die dit soort zaken wel uitrekent, is Elisabeth Ruijgrok. Zij bracht de maatschappelijke waarde van het erfgoed dat GLK beheert in kaart. Met een verrassende uitkomst. Tekst: Karlijn van Onzenoort Elisabeth Ruijgrok is omgevingseconoom bij ingenieursbureau Witteveen+Bos en maakte voor GLK een ‘Waardebepaling van de instandhoudingsinspanning’. Mooie woorden, maar wat betekent dit? “Een waardebepaling bestaat uit een overzicht van de verschillende baten die het erfgoed voortbrengt voor verschillende partijen”, legt ze uit. “Hierbij gaat het om baten zoals recreatieve beleving of klimaatbescherming door koolstofvastlegging. Of woongenot, waar bewoners uitkijken op erfgoed of groen.”
Museale waarden Kasteelinterieur, collectie, historische bibliotheek, familieportretten
Interessante ontdekking Maar het betreft ook algemenere welvaarts baten, zoals een bijdrage aan waterveiligheid door vegetatiebeheer in de uiterwaarden. Of een bijdrage aan de drinkwaterbereiding door te zorgen voor schoon grondwater. “En hier wordt het interessant,” vervolgt Ruijgrok, “want ik heb ontdekt dat deze baten voor de grond- of landgoedeigenaren zelf beperkt zijn. Ze komen grotendeels bij andere partijen terecht, zoals recreanten, omwonenden, waterbeheerders, bedrijven, overheden en het algemene publiek.” Top 3 van baten Via ingewikkelde berekeningen vertaalde Ruijgrok al deze baten in euro’s; hierdoor werd duidelijk hoe groot de sociaaleconomische betekenis van instandhouding van natuur, landschap en erfgoed is. Om een indruk te geven hier de top 3. Op 1 staan de recreatieve belevingsbaten met ruim 16 miljoen euro per jaar, dankzij het grote aantal dagtochten dat het landschap trekt. Op plek 2 volgen de woongenotbaten met circa 2,4 miljoen en op plek 3 klimaatbeschermingsbaten met circa 2,0 miljoen per jaar.
Dassenpopulatie
Koningsberg
>> Lees verder op pagina 12
10
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
en cultureel erfgoed Kasteel en park Rosendael Cultuurhistorische waarden Zeven eeuwen tuingeschiedenis met de Bedriegertjes, kettingbrug, waterval met riviergoden, thee koepel, oranjerie, schelpengalerij en bijzondere boomsoorten
Ensemblewaarden Heerlijkheid Rosendael met kasteel, dorp, kerk, boerderij, begraafplaats, watermolen en Koningsberg
[Pre}historische wegen Kasteel Dassenpopulatie Theekoepel
Oude bomenlaan
Archeologische waarden (Pre)historische wegen door Klarendal en dal Rozendaalse beek Wandelroutes
Welzijnswaarden Ontspanning, woongenot, CO2-vastlegging, drinkwaterbereiding
Natuurwaarden IJskelder met vleermuizen, sprengkoppen met sprengenbeek, dassenpopulaties, droog en vochtig schraalland, vrijvers met hoge natuurwaarden
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Recreatieve waarden Wandelen en fietsen
11
Foto: Nico van Haastrecht
Foto: Bendiks Westerink
De instandhouding van landgoed Rosendael levert de maatschappij belangrijke baten op zoals recreatieve beleving. Volgens wetenschapper Elizabeth Ruijgrok zijn die baten in euro’s uit te drukken.
12
Kosten en baten in balans? Met deze inzichten kun je ook anders kijken naar hoe de instandhouding van deze maatschappelijke baten vergoed wordt. Overigens hoeft dit volgens Ruijgrok niet in de papieren te lopen. “Stel dat GLK bijvoorbeeld voor elke kuub schoon drinkwater die op haar terreinen geproduceerd wordt, € 0,002 zou ontvangen. Dat zou neerkomen op een verhoging van slechts € 0,20 op de jaar rekening van een gemiddeld huishouden. Voor het drinkwaterbedrijf zou het goede PR opleveren en voor GLK zou het een mooie bijdrage zijn in de kosten voor beheer.” Samen oplossen Theo Meeuwissen, hoofd Kastelen en Landschap bij GLK, illustreert haar pleidooi met een ander voorbeeld. “Kijk eens naar de kosten voor het onderhoud van wegen en paden. Grondeigenaren zoals GLK nemen die grotendeels zelf voor hun rekening,
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
terwijl de baten van recreatie en toerisme vooral bij recreatiebedrijven en gemeenten terechtkomen.” Inmiddels erkennen alle partijen dit probleem en wordt er samen naar een oplossing gezocht. Waarde natuur en cultuur Al met al mag het duidelijk zijn dat de waarde van natuur en cultuur uit veel meer facetten bestaat dan je in eerste instantie zou denken. En dan hebben we het hier nog niet eens gehad over de positieve effecten van natuur en cultuur op de mentale en fysieke gezondheid van mensen; iets waarvan we ons in deze periode allemaal extra bewust zijn. Kortom: natuur en cultuur zijn waardevol en zelfs broodnodig voor ons algemeen welzijn, maar niet vanzelfsprekend.
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
De mystiek van de Lochemse Berg
‘In de natuur groeit je eigenwaarde’
Foto: Christian Biemans
Adembenemend mooi, zo mag je de Lochemse Berg met zijn oude dennenbomen, grote beuken en vooral zijn twee markante heuvels gerust noemen. Op één ervan, de Kale Berg, bevindt zich de Witte Wievenkoele. Volgens overlevering dwalen hier de ‘wieven’ als witte nevels over heide en moerasgronden…
Foto: Elroy Spelbos
>
Huize de Bosuil in Barchem
Aan de voet van die mystieke heuvel, in het dorpje Barchem, wonen Tanja Abbas en Jos Korpadi. ‘Huize de Bosuil’ heet hun fraaie ecowoning in de natuur, genoemd naar het oude vakantiehuis dat hier stond en in 2018 werd afgebroken. Dat jaar kochten ze het kleine perceel van GLK in erfpacht en realiseerden er hun droom. Het huis is gebouwd van natuurlijke materialen, verbruikt geen aardgas en is geheel ingericht volgens feng shui, de filosofie die gebaseerd is op de balans van energieën in huis.
Wandelen en fietsen In het gevarieerde landschap van de Lochemse Berg liggen van elkaar gescheiden wandel- en fietsroutes. www.glk.nl/lochemseberg
Stiltewandelingen Schrijver en natuurcoach Tanja ziet vanuit haar huis geregeld een vos, een ree of een nieuwsgierige wandelaar voorbij lopen. Dat vindt ze geen probleem. Sterker, ze organi seert vanuit haar huis stiltewandelingen en retraites naar de Lochemse Berg. De belang stelling is overweldigend. “Er is een enorm verlangen naar een eenvoudiger leven. Dat is geen trend, het raakt een diepere laag. Door je met de natuur te verbinden, groeit je eigenwaarde.”
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
13
Project onder de loep
Park Scherpenzeel straalt weer Scherpenzeel heeft zijn kloppende, groene hart weer terug. Het park in het centrum van het dorp straalt als nooit tevoren, mede dankzij een mooie samenwerking tussen GLK en de Stichting Landgoed Scherpenzeel. Tekst: Kees Jansen – Fotografie: Christian Biemans GLK kreeg het park en het bijbehorende huis en koetshuis in 2005 in erfpacht van de gemeente Scherpenzeel. “De gemeente zat tot die tijd in het huis”, zegt Ab van Dijk, projectleider van GLK. Rond 2014 organiseerde hij verschillende bijeenkomsten in het dorp om te horen wat de inwoners belangrijk vonden. Dat ging in 14
samenwerking met de Stichting Landgoed Scherpenzeel, eigenaar van het zuidelijke deel van het gebied. Allure terugbrengen “Het rijksmonumentale park had niet meer de allure van vroeger”, zegt Van Dijk. “Zo Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
waren de oorspronkelijke zichtassen dicht gegroeid, de coniferen rond de parkeerplaats slecht geworden of omgevallen en de paden deels overwoekerd en modderig.” GLKbeheerder Anja Koning vult aan: “Ook de moestuin had aandacht nodig. Die was niet goed toegankelijk en had geen structuur. Er was weinig meer te herkennen van de oorspronkelijke moestuin.” Naar aanleiding van de bijeenkomsten in 2014 is door landschapsarchitecten Bleeker & Nauta een masterplan opgesteld. De inkt daarvan was nog maar net droog, of de eerste werkzaamheden in de groene oase naast
80 jaar
het dorpscentrum van Scherpenzeel gingen van start. “We zijn meteen begonnen met het aanpakken van de hoofdpaden, zowel in ons deel als dat van de stichting. Zo brachten we de verbinding tussen het park en landgoed weer tot stand”, zegt Van Dijk. Het herstel van de paden en daarmee de verbinding in het park waren symbolisch voor de goede samenwerking tussen GLK en de stichting. Hechte gemeenschap Nadat de paden waren opgeknapt, lag de uitvoering even stil. Volgens projectleider Van Dijk was dat wel goed voor het draagvlak bij de bevolking. “Als je alles in één keer doet, gaat het voor mensen soms best snel. Nu was het zo dat ze ons vroegen wanneer we weer verder gingen . De dorpsbewoners zijn heel erg verbonden met elkaar en met het park. Het is een hechte gemeenschap.” Dankzij een bijdrage van provincie Gelderland kon het werk eind 2019 worden voortgezet. Centraal daarbij stond het vernieuwen van de moestuin en de parkeerplaats. Ook werden de overige paden onder handen genomen. Het park wordt nu waar het kan biodivers beheerd. “Het totaalbeeld blijft strak, maar we maaien op bepaalde plekken minder vaak en zaaien op sommige plaatsen een inheems bloemenmengsel in. Voor de bijen en andere insecten planten we vroegbloeiende stinsenbollen”, zegt Koning. Geen plastic zeilen Het overleg met de zeven particulieren die een volkstuintje in het park hadden, was wel een uitdaging. “Zij waren wat huiverig”, zegt Anja Koning. Dat veranderde nadat GLK een De herinrichting van de moestuin besprak GLK intensief met de tuinders, die inmiddels ook vrijwilliger zijn
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Huis en park Scherpenzeel werden in 1856 ontworpen door architect S.A. van Lunteren
zogeheten kwartiermaker had aangesteld. “Wij wilden graag een moestuin die echt weer onderdeel van het park zou worden. Dus geen golfplaten huisjes, plastic zeilen en vrije indeling meer. Het is belangrijk dat je daarover het gesprek aangaat en ook goed naar elkaar luistert”, zegt Koning. “We hebben het echt samen gedaan.” De aanpak was een groot succes, want het aantal tuinders groeide van 7 naar 21. “We hebben nu zelfs een wachtlijst. En alle tuinders zijn ook vrijwilliger bij ons geworden. In ruil daarvoor hoeven ze voorlopig geen huur te betalen.” De groenliefhebbers onderhouden gezamenlijke voorzieningen zoals een waterpomp, een beukenhaag en de kruidentuin. Nog een paar wensen Hoewel het park nu prachtig oogt, zijn er nog wel een paar wensen. Zo moet de vijver rond het huis nog worden uitgebaggerd en is de beschoeiing aan vervanging toe. Een nieuwe brug zou ook fijn zijn, evenals het herstel van de oude moestuinmuur. “Dat zijn stippen op de horizon”, zegt Ab van Dijk. “Het zou het park nog mooier maken dan het nu al is geworden.”
15
Lekker Gelderland
Wilt u deze winter ontdekken hoe u dicht
Met dit kookboek maakt u een reis door het rijke culinaire erfgoed van Gelderland. Op het ritme van de seizoenen ontdekt u zevenhonderd jaar eetcultuur op kastelen en landgoederen. Met authentieke recepten zoals gevulde duif, middeleeuwse kruidentaart en hoen met marjoraan. Genoeg inspiratie voor een verrassende kerst- of winterse maaltijd! Lekker Gelderland is een uitgave van Geldersch Landschap & Kasteelen ter gelegenheid van 80 jaar zorg voor kastelen in Gelderland. Met medewerking van culinair historica Manon Henzen.
80 jaar
Foto: Ronald Oost
Mooi meegenomen
Kerstcadeau: korting op vakantiehuizen
bij huis toch ver weg kunt zijn? Een weekend of week op een monumentale bestemming in de natuur boekt u nu met aantrekkelijke korting. Wat dacht u bijvoorbeeld van het Sluishoofd in Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, een boswachtershuis in ’t Harde, het poortgebouw van kasteel Doorwerth
Lekker Gelderland - Eten & koken op landgoederen en kastelen Te koop in de kasteelwinkels van GLK of online via www.glk.nl/webwinkel Prijs: € 14,95 (exclusief verzendkosten) GLK geeft tien exemplaren weg. Mail en maak kans op dit bijzondere kookboek!
of een vakantiewoning in Gorssel? Op www.buitenlevenvakanties.nl vindt u alle bestemmingen. Korting op uw verblijf: aankomst tot 1 februari 2021: € 150 aankomst tot 1 maart 2021: € 125 aankomst tot 1 april 2021: € 100 Kijk op www.buitenlevenvakanties.nl/geluksvogel Gebruik bij boeking de actiecode Kerst2021
16
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
Korting op verblijf in een
Mail ‘Lekker Gelderland’ naar
monumentaal vakantiehuis!
tijdschrift@glk.nl
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein Tekst en fotografie: Marjolein den Hartog
Tel de oude wc’s op kasteel Ammersoyen
Julian (8) uit Voorburg: “Wat is dat daar nou voor hokje? O, dat is een toilet!” Opa Wim (82): “Zo’n wc noemden ze vroeger ook wel een plonsplee. Weet je waarom?” Julian: “Eh, omdat alles gewoon in de slotgracht viel?” Opa Wim: “Inderdaad. Kom maar eens kijken. Als ik hier het deksel optil, kun je zien waar het terechtkomt.” Julian: “O, dat is diep…” Opa Wim: “Hoeveel wc’s zouden er in het kasteel zijn?” Julian: “Ik denk wel drie of vier.” Opa Wim: “We kunnen ze straks wel even tellen. Je kunt ze aan de buitenkant van de kasteelmuren heel goed zien. Zouden de wc’s ook hebben gestonken?” Julian: “Ja, bah!”
Opa Wim: “Zal ik eens vertellen hoe ik vroeger naar de wc ging? Toen ik klein was, woonde ik op een oude boerderij in de bollenstreek. Daar zat geen wc in. Waar moest ik dan naartoe als ik wat moest doen?” Julian: “Naar een sloot, misschien?” Opa Wim: “Nee, maar ik moest wel naar buiten. Naast het huis was een klein hokje, met eenzelfde soort wc als hier in het kasteel. En met een stuk krantenpapier moest je dan je billen afvegen, want je had nog geen wcpapier.” Julian: “Dat was dus ook een beetje middeleeuws.”
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
SuperSpeurder van GLK Kinderen tot 12 jaar kunnen SuperSpeurder van GLK worden. Wilt u ook uw (klein-) kinderen hiervoor aanmelden en net zo gezellig op pad als opa Wim met Julian? Elke nieuwe SuperSpeurder ontvangt een Supercadeau met o.a. een ontdekkaart en een uitnodiging voor de jaarlijkse SuperSpeurdersdag. Kijk voor meer informatie op www.glk.nl/superspeurder.
17
80 jaar
18
Het waardevolle kasboek van Cannenburch
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Administratie Anna Margaretha gaf niet alleen geld uít: samen met haar echtgenoot zorgde ze ervoor dat er ook genoeg geld binnenkwam. Het echtpaar kocht watermolens en water rechten, en dankzij een ingenieus watersysteem slaagden ze erin om meer te verdienen aan de beken. Daarnaast waren er de pachtinkomsten. Anna Margaretha wist bijzonder goed hoe de geldstromen liepen; behalve glamourgirl was zij ook zakenvrouw. Al haar uitgaven en inkomsten noteerde ze in een kasboek. Dat is een heel waardevol document gebleken. Dankzij deze admini stratie weten we dat Anna Margaretha de dagelijkse boodschappen in Deventer liet doen. Maar voor textiel, servies en meubels reisde zij zelf naar Den Haag, Amsterdam en Parijs. Daar zal ze ongetwijfeld plezier in hebben gehad. gehad. Daarnaast was ze zich
meer als ‘eigendom’ heeft beschouwd. Veel personeel straalde positief af op de familie. Maar een jongen van de andere kant van de wereld, met zo’n afwijkend uiterlijk, dat was helemaal iets bijzonders. Het geeft nog maar eens aan dat rijkdom aan de ene kant, onderdrukking aan de andere kant betekent. GLK zet zich in voor meer onderzoek naar deze kant van de geschiedenis. Statusverhogend De rijkdom en de status van het geslacht liet je in die tijd zien door familieportretten. Schilderijen van Anna Margaretha, haar man en hun (voor)ouders sierden de imposante ontvangsthal van het kasteel. Of je stuurde je kinderen op reis om ze hun kennis te laten verruimen. Zij liet haar zoons een ‘grand tour’ maken. Ook lieten Frederik Johan en Anna Margaretha hun status blijken door hun kennis
Anna Margaretha met ‘de kleine Housard’
dankzij het kasboek dat zij bijhield.
Foto: Nico Kloek
Tekst: Maaike Kuyvenhoven
In 1726 trouwde Anna Margaretha van Renesse met Frederik Johan van Isendoorn. Het jonge paar ging wonen op de Cannenburch. Dit kasteel was al eeuwen in de familie Van Isendoorn. Het verhaal gaat – feit of fabel - dat de schoonmoeder van Anna Margaretha niet erg goed met geld kon omgaan. De Cannen burch beleefde geen hoogtijdagen toen het stel zich er vestigde. Maar dankzij de bruids schat van Anna Margaretha kon het kasteel weer schitterend worden ingericht. Zo liet de kersverse kasteelvrouwe nog voor haar intrek een pronkbed installeren met het familie wapen van haar man en dat van haar eigen familie erboven. De naam zegt het al: het pronkbed was de ideale manier om te laten zien hoe welgesteld je was. Het textiel dat ervoor werd gebruikt, kwam van ver, was kostbaar.
Foto: Rein de Jong
Anna Margaretha van Renesse zou je een ‘glamour girl’ in haar tijd kunnen noemen. Van 1726 tot haar dood in 1775 woonde zij op kasteel Cannenburch in Vaassen. Als geen ander wist Anna Margaretha wat van waarde was (en bleef) en hoe ze al dat waardevolle kon laten schitteren. We weten er zoveel van
Meubilair afkomstig uit verre oorden was statusverhogend
ervan bewust dat objecten en materialen uit verre oorden statusverhogend waren. Rijkdom versus onderdrukking Op een van de schilderijen in het huidige kasteel staat Anna Margaretha met een donkere jongen, gekleed in de kleuren en banen van het familiewapen Van Isendoorn. Waarschijnlijk behoorde de jongen tot het personeel. Anna Margaretha was trots op hem, anders zou ze zich niet met hem hebben laten afbeelden.Haar administratie vermeldt dat wanneer hij ziek wordt, ze de chirurgijn laat komen. Ze omschrijft de jongen opvallend genoeg als ‘de kleine Housard, die de pech heeft zwart te zijn’. Het is voor ons nu onvoorstelbaar, maar het is aannemelijk dat de familie Van Isendoorn de jongen min of Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
van de nieuwste bouwstijlen. Ze lieten de oude brug naar het kasteel vervangen door een nieuw exemplaar en de bijgebouwen op het voorplein maakten plaats voor twee nieuwe panden. Symmetrisch, zoals de nieuwste inzichten voorschreven. Zij gaven ook opdracht voor het bouwen van de nieuwe ontvangsthal. De familieportretten hangen er nog altijd: links Anna Margaretha en haar ouders, rechts haar man en zijn ouders. Veel van wat deze wereldse kasteelvrouwe aanschafte, liet bouwen of liet aanleggen, is er driehonderd jaar later nog steeds. Of is er later via aankopen door GLK teruggekeerd. Zodoende kunnen we ook nu nog genieten van al het moois in kasteel Cannenburch.! www.glk.nl/cannenburch
19
Bijzondere donateur
GLK verbetert toegankelijkheid kastelen
‘Kasteelgeschiedenis ook buiten te beleven’ Kastelen spreken tot de verbeelding van jong en oud. De heer H. Bongers uit Schaarsbergen bezocht ze vroeger graag met zijn gezin. Inmiddels op hoge leeftijd staat er nog steeds een kasteel op zijn verlanglijstje... Tekst: Hester Bruning – Fotografie: Rob Schouten
De auto waarin Bongers en zijn rolstoelgebon den dochter Monique zelf naar kasteel Doorwerth zijn gekomen, heeft allerlei hulpmiddelen aan boord. De gepensioneerde ingenieur duwt het portier aan de passagiers kant met een metalen staaf open om zelf standig te kunnen uitstappen. De rolstoel van Monique komt via een lift omlaag uit de dakkoffer. Op de binnenplaats worden ze hartelijk ontvangen door Carine van Ketwich Verschuur, de kasteelmanager. Voorliefde voor kastelen Bongers, 93 jaar oud en al een halve eeuw donateur van GLK, woont in Schaarsbergen aan de noordkant van Arnhem. “Vroeger had ik honden, Welsh corgi’s. Mijn achtertuin grenst aan landgoed Warnsborn en daar wandelde ik vaak met ze.” Hij is een man met brede kennis en interesses en een bijzondere voorliefde 20
voor kastelen. “Kasteel Hernen bij Nijmegen heb ik bezocht in de tijd dat ik nog goed kon lopen. Ik heb toen de schietgangen bekeken, heel interessant. Ik wil ook nog altijd een keer kasteel Ammersoyen bezoeken.” Dochter Monique: “Vroeger namen mijn ouders ons mee naar zo’n beetje alle kastelen in Nederland! Ik was een kind dat dol was op sprookjes, en kastelen voedden mijn fantasie. Schitterend om te zien hoe mensen vroeger leefden: die dikke muren, de diepe stenen vensterbanken. Ik stelde me voor hoe mensen daar op de uitkijk zaten.” Stevige ondergrond Monique heeft een succesvolle praktijk als cesartherapeut. Een ongeluk met een paard maakte haar 24 jaar geleden rolstoelgebon den. “Ik geniet nog steeds heel erg van locaties als deze. Mijn vader en ik gaan ook graag naar Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
fairs op de kasteelterreinen. Een stevige ondergrond is dan wel belangrijk, zodat je niet met je wielen wegzakt in een dikke laag losliggend grind.” Carine van Ketwich Verschuur vertelt wat er wordt gedaan om kasteel Doorwerth voor iedereen toegankelijker te maken. “Daarbij moet je toegankelijk breder zien dan alleen ‘fysiek het kasteel in’. Neem de moestuin. Als een van onze gidsen je daar rondleidt, hoor je al het halve verhaal van kasteel Doorwerth. Hetzelfde geldt voor een bezoek aan onze imkers. De geschiedenis van het kasteel kun je dus ook heel goed buiten beleven.” Digitale rondleiding Tegelijkertijd werkt GLK aan betere informatie via de website. Van Ketwich: “Belangrijk is dat mensen met een beperking weten wat ze op een kasteel kunnen verwachten, bijvoorbeeld of er wel of geen invalidentoilet is.” Ook zijn er plannen voor virtuele rondleidingen door het kasteel, die mensen thuis via een livestream kunnen bekijken. Bongers reageert enthousiast: “Ideaal, daarmee kun je een groot aantal mensen bedienen!”
Dank u wel
Schenken & nalaten Recente giften
In de afgelopen periode mochten we weer buitengewoon gulle giften, (verhoogde) donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. De heer en mevrouw Heijbroek kregen een bankje in Rosendael cadeau voor hun zestigjarig huwelijk. Mevrouw A. Bos-Pette uit Ede schonk een bankje in bosgebied De Sysselt in Ede. Van een stichting ontvingen we een bijdrage van € 7.000 voor een nieuw wildraster om een tuingedeelte van huis Verwolde in Laren. Het Mevrouw A.Th. Vogler fonds, onderdeel van Ars Donandi, maakte € 39.020,75 naar ons over voor de herinrichting van bosgebied Hooge Zand, nabij de Tongerense Heide. Voor hetzelfde doel doneerde het bedrijf Georg Fischer Waga uit Epe een bedrag van € 2.000 (zie foto). Een donateur uit Bennekom schonk € 1.000 voor de aanschaf van een puls (grondwaterbuis) voor de werkschuur op landgoed Kieftskamp in Vorden. Dankzij extra schenkingen van diverse donateurs mochten we nog eens € 14.000 bijschrijven op de rekening van onze stichting. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
ANBI
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).
Periodieke gift Bij een periodieke gift gedurende ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Uw belastingvoordeel kan oplopen tot 52 procent. Uiteraard is ook een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke of eenmalige gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een bijzonder onderdeel daarvan (een landschap of een kasteel) steunen.
Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalaten schap aan een van onze stichtingen hoeft geen erfbelasting te worden betaald. Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schen king zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.
Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rentmeester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten
GLK-rentmeester Willem van Vliet mocht eind oktober in Epe een cheque ter waarde van € 2.000 in ontvangst nemen bij Georg Fischer Waga, een bedrijf dat gespecialiseerd is in duurzame systemen voor water- en gasleidingen. Het bedrag is bestemd voor de herinrichting van het bosgebied Hooge Zand, bij de Tongerense Heide. Hartelijk dank! Donaties voor het herstel van dit stukje natuur zijn nog steeds welkom: www.glk.nl --> Doneren & Helpen
Word donateur Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen en gratis deelname aan veel excursies. U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/word-donateur
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Intrigerend beeld van een vezelkop (Inocybe) met dank aan een ledlampje, een specifieke camera-instelling en een langpootmug!
22
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Jeroen van Wijk
Liefde voor het vak
Masterclass fotografie
Foto: Jeroen van Wijk
‘Anders leren kijken’
Verschillende elementen gecombineerd tot een verhaal
Met een foto van besneeuwde beukenbomen won Jeroen van Wijk (24) uit Ede de Natuur fotowedstrijd 2020, een initiatief van BuitenGewoon (Omroep Gelderland) en GLK. Zijn prijs, een masterclass op landgoed Neerijnen, leverde behalve nieuwe technieken ook diepere inzichten op. Tekst: René Bremer
De liefde voor natuur en fotografie kreeg Jeroen met de bekende paplepel binnen. “Mijn vader fotografeert ook. In 2009 gingen we op orkasafari bij Vancouver Island. Ik had een oude camera en een lens van hem. Helaas stond er één knopje verkeerd en kwam ik terug zonder foto’s van het mooiste dat ik ooit gezien had. Een wakeup-call.” Steeds vaker ging hij mee met zijn vader. Eerst alleen om het thuisfront zijn foto’s te laten zien. Maar geleidelijk veranderde de doelstelling in observeren, bestuderen en goede foto’s maken. Tijdens zijn studie Bos- en Natuurbeheer in Wageningen voorzag hij zijn onderzoeksverslagen regelmatig van mooi beeldmateriaal.
Foto: Johan van der Wielen
Jeroen van Wijk: ‘Zo had ik nog nooit gefotografeerd. Ik ben blij met deze kans, dit heeft echt iets in me losgemaakt’
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Schuw kronendak Op zijn fiets trekt Jeroen er wekelijks op uit rondom Ede, vooral naar natuurgebied Planken Wambuis. “Je vindt er alle dieren van de Veluwe. Ik ken de plekken, weet waar ik moet zijn. Tegen mijn vrienden zeg ik weleens dat ik dáár woon en thuis slaap.” Dieren hebben zijn voorkeur, landschappen vindt hij lastiger. Verrassend vond hij het dan ook dat een van zijn landschapsfoto’s werd gekozen tot overallwinnaar van de Natuurfotowedstrijd. Jeroen, over zijn winnende foto: “Als ik dieren zoek, kom ik vaak door mooie landschappen. Die winterochtend vond ik geen dieren en verlegde ik de focus. Mijn oog viel op de beukenbomen. Anderen zeiden meteen dat het een bijzondere foto was. De takken zijn mooi besneeuwd en je ziet goed de schuwheid van het kronendak. Ik besloot hem in te sturen.” Volgende stap De masterclass van natuurfotograaf Johan van der Wielen die hij als winnaar kreeg aangeboden, vond hij inspirerend. “Johan leerde me anders te kijken. Aan de Waal liet hij zien hoe je elementen kunt combineren tot een verhaal. En op landgoed Neerijnen zagen we een kleine paddenstoel waaraan ik normaal voorbij zou gaan. Maar met een paar technieken ontstonden prachtige macroopnames. Dit helpt me om een volgende stap te zetten in fotografie.”
23
Nadia Zerouali Tv-kok en kookboekenschrijver Nadia Zerouali is geboren en getogen in Winterswijk. Haar achtergrond is Marokkaans. “Ik ben eigenlijk Nederlands-plus. Vroeger aten we al couscous met spruitjes. En bij de hutspot zaten merguezworstjes.” Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Rob Schouten
‘Op mijn fietsje naar de
scholteboer “Dankzij Winterswijk ben ik wie ik ben. Als ik in een stad met Marokkanenwijken was opgegroeid, zou hier nu een andere Nadia zitten”, zegt Nadia Zerouali. Haar wieg stond in Winterswijk. “Een dorp met Duitse invloed, een hechte gemeenschap. Ons kent ons. Maar ook open-minded, met mensen die alles weten over de geschiedenis van de textiel
industrie en de komst van gastarbeiders.” Van discriminatie of buitensluiting heeft ze nooit iets gemerkt: “Mijn moeder was ‘de mevrouw met de witte hoofddoek’. En buurman Jan kwam gewoon bij ons binnen koffie drinken.” Haar moeder maakte verse Marokkaanse broden. “Van die grote ronde. Eentje werd er altijd warm uitgedeeld, met smeltende pindakaas ertussen. De buurkinderen smikkelden lekker mee.” Kastanjes rapen Nadia was echt een buitenkind en leerde het Winterswijkse buitengebied al vroeg kennen. “Ik ging bijvoorbeeld op mijn fietsje naar de scholteboerderijen om een jerrycan melk te halen. Mijn moeder maakte daar dan karnemelk van.” Ook speelde ze veel buiten. “Ik had een keer een peer geplukt van een overhangende tak. Mijn vader gaf me een tik, want hij vond dat ik had gejat. Voortaan moest ik het vragen. Daarop ging ik aanbellen: ‘Mevrouw, mag ik een appel plukken?’ Die vond dat schattig, zo’n
24
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
meisje met zwarte krulletjes. ‘Natuurlijk! Klim gerust in de boom, maar breek geen takken!’ Bij de volgende boerderij zei ik er standaard bij dat ik geen takken zou vernielen.” Het gezin Zerouali ging ook regelmatig fietsen of wandelen. “Dan raapten we bijvoor beeld tamme kastanjes in de bossen rond Winterswijk. Ik weet nog steeds precies te vertellen waar je hier de hazelnoten, beukennoten en tamme kastanjes vindt. Mijn liefde voor de natuur, het buitenleven en de cultuur is hier gevormd.”
Mooi portret
rderijen’ ‘U spreekt goed Nederlands voor een Duitser…’ Nooit weggegaan Voor haar werk verhuisde Nadia Zerouali naar het westen. “De eerste keer dat ik in Amsterdam kwam, kreeg ik te horen: ‘U spreekt goed Nederlands voor een Duitser.’ Ik praatte zo plat als een dubbeltje, het gevolg van samen op school zitten met ‘jongens van de boerderi-j’ uit Woold, Ratum en andere buurtschappen.” Ze komt nog altijd in Winterswijk, zo eens in de drie weken. “Voor sommige mensen ben ik nooit weggegaan, ze weten niet beter
dan dat ik hier woon. Ik heb altijd gezegd: als ik later groot ben, ga ik terug naar Winterswijk. Lange tijd droomde ik van een boerderij, maar dat hoeft niet meer zo nodig. Een tiny house is prima. Als er maar een keuken in zit, en genoeg ruimte om met veel mensen te eten en drinken!”
In het KRO-NCRV tv-programma BinnensteBuiten (maandag t/m vrijdag 18.45 uur NPO2) kookt Nadia Zerouali graag met bijzondere producten.
Voor een wandeling of fietstocht door een van de GLK-gebieden rond Winterswijk kijkt u op www.glk.nl/ontdek-gelderland Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
25
GLK opinie
Uw mening vinden we erg belangrijk. Daarom leggen we regelmatig een vraagstuk of dilemma aan u voor. U kunt uw stem laten horen via www.glk.nl/ stelling
Stelling vorige keer
Nieuwe stelling:
“Zonder ingrijpen van de mens verslechtert de natuur in Gelderland” Reacties: 56 Eens: 48 Oneens: 8
Voor veel mensen is het een eyeopener hoe mooi onze landschappen zijn, zo dicht bij huis. De herwaardering is mooi, maar leidt ook tot steeds meer drukte in de natuurgebieden. Vogels en grote hoefdieren kunnen zich anders gaan gedragen, met het risico op meer mislukte broedsels en ongelukken doordat dieren op de vlucht slaan. Het recht van mensen om te genieten van de natuur versus het recht van dieren op rust. Wat is volgens u belangrijker en hoe vinden we een balans? We zijn benieuwd naar uw mening!
Helaas wat weinig reacties op de stelling in het herfst nummer. Van de stemmers is de overgrote meerderheid vóór, met onder meer de volgende argumenten: “We hebben maar weinig meters grond in Nederland, dus cultiveren die hap. Dat is goed voor de biodiversiteit”, “De mens die de natuurlijke balans heeft verstoord, moet ook weer helpen die te corrigeren” en “Voor het voortbestaan van heidevelden, houtsingels en knotwilgen is menselijk ingrijpen een absolute voorwaarde”. Tegenstemmers zeggen: “We willen slechts een natuur die ons pleziert en daarom grijpen we in. Laten we stoppen met dat natuur te noemen” en “Gun de natuur de ruimte en laat mensen zich als nette gast gedragen. Een mooie, onder scheidende taak voor GLK”.
De stelling Omdat het steeds drukker wordt in de natuur, moeten we in bepaalde gebieden geen mensen meer toelaten.
Hoe kan ik stemmen? Stemmen is mogelijk via www.glk.nl/stelling. Na vermelding van uw donateursnummer (zie achterpagina Mooi Gelderland) kunt u ‘eens’ of ‘oneens’ aanvinken en eventueel een opmerking of suggestie achterlaten. U kunt stemmen tot en met donderdag 24 december.
Laat u ook uw stem horen? www.glk.nl/stelling 26
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
SuperSpeurder nog aantrekkelijker
Vanaf nu is het nog aantrekkelijker om uw (klein)kinderen aan te melden als SuperSpeurder van GLK. Elk kind krijgt namelijk een eigen ontdekkaart met verzamelstickers. En voortaan kunnen ook kinderen van niet-donateurs lid worden.
Stickers verzamelen Na twee jaar vonden we het tijd om Super Speurder nog aantrek kelijker te maken. SuperSpeurders van GLK ontvangen voortaan ook een ontdekkaart waarmee ze stickers kunnen verzamelen van de avonturen die ze beleven. Daarnaast komt er een SuperSpeurdersnieuwsbrief met eropuit- en doe-tips voor het hele gezin. En mogen de jonge ontdekkers jaarlijks gratis naar de grote SuperSpeurdersdag. De eerste keren was dit in park Rosendael, voor 2021 kijken we naar een
andere mooie locatie. Er is nóg een belangrijke verandering. Tot nu toe konden alleen (klein-) kinderen van GLK-donateurs lid worden. Maar vanaf nu staat SuperSpeurder open voor alle kinderen tot en met 12 jaar. Want hoe meer kinderen lekker naar buiten gaan, hoe beter. En jong geleerd is oud gedaan! Aanmelden Door uw (klein)kinderen SuperSpeurder te maken, helpt u GLK om de kwaliteit van natuur en erfgoed in stand te houden. De kosten zijn € 15 per jaar. Daarvoor ontvangt de SuperSpeurder de ontdek kaart, de nieuwsbrief met leuke tips, een knijpkat en een uitnodiging voor de Super Speurdersdag. SuperSpeurder richt zich op kinderen van 4 t/m 12 jaar. Aanmelden kan via www.glk.nl/superspeurder.
Doe-Het-Zelf-SuperSpeurdersdag Vanwege de aangescherpte corona maatregelen kon de SuperSpeurdersdag op 18 oktober op het laatste moment niet doorgaan. In plaats daarvan stuurden we alle SuperSpeurders tips voor de herfstvakantie en een pakket met handige doe-bladen. Hendrik (8) en Willem (5) van Wely beleefden zo in park Rosendael hun eigen Super Speurdersdag, samen met vader Jarno en moeder Esther. Ze ontdekten een mooie vliegenzwam!
Foto’s: Marjolein den Hartog
In 2018 startte GLK met een speciaal donateurschap voor kinderen tot en met 12 jaar. Het idee achter SuperSpeurder is om hen op een leuke manier te betrekken bij de natuur en het erfgoed in Gelderland. Spelenderwijs leren ze iets over bomen, planten en dieren en bezoeken ze regelmatig een echt kasteel.
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Overwinteraar Met hun opgerichte oorpluimen en geel-oranje ogen zijn ransuilen goed te herkennen. Alleen zie je ze weinig, want deze jagers zijn schuw. Broeden en roesten doen ze het liefst in de beschutting van naaldbomen. Maar ’s winters kun je geluk hebben, wanneer een ransuil besluit om even uit te rusten in een bladverliezende boom. Foto: Misja Smits
Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden
Het complete en actuele overzicht excursies en activiteiten kunt u raadplegen op www.glk.nl/activiteiten of in de gratis app van GLK.
Excursieprogramma stilgelegd In verband met het coronavirus kunt u voor lopig niet deelnemen aan excursies. Ook de openstelling van onze kastelen is afhankelijk van de dan geldende maatregelen. Op www.glk.nl/activiteiten vindt u steeds de meest actuele informatie. Overigens nodigen we u graag uit om op eigen gelegen heid een mooie wandeling te maken in onze landschappen en natuurgebieden. Voor een natuurgebied bij u in de buurt kijkt u op www.glk.nl/ontdek-gelderland.
80
Ontdek de winterkastelen!
jaar
Kasteel Ammersoyen Kerstvakantie geopend! In de kerstperiode kunt u kasteel Ammer soyen op verschillende manieren beleven. Ontdek zelf het kasteel met een handout of de izi.TRAVEL-app, doe een speurtocht met de kinderen of neem een kijkje tijdens de ‘Middeleeuwse Ontmoetingen’ op 27 december. Op sommige dagen is het kasteel ook ’s avonds te bezoeken! Online reserveren. > 19 december t/m 3 januari woe t/m zo 12.00-17.00 uur, extra openstelling di 22 december Entree: € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: ammersoyen@glk.nl Tickets: www.glk.nl/ammersoyen
Feestelijk ingerichte vertrekken in kasteel Cannenburch
Kasteel Cannenburch Cannenburch in kerstsfeer Kom genieten van het middeleeuwse kasteel in warme kerstsferen! De achttiendeeeuwse bewoners nemen u mee naar het leven van een adellijke familie. Na afloop wacht u chocolademelk of glühwein bij het kasteelrestaurant op het voorplein. Online reserveren. > 9 t/m 23 december woe t/m zo 12.00-17.00 uur, extra openstelling di 22 december Entree: € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: cannenburch@glk.nl Tickets: www.glk.nl/cannenburch Kasteel Hernen Open op zondag Ontdek met de ‘pratende lantaarn’ de ridderzaal, de zolder en de kelders van het kasteel. Beleef het verhaal van de verdwenen toren en ontmoet ambachtslieden. Elke zondag is er iets anders te beleven: van oude ambachten en demonstraties tot verhalen vertellers en kinderactiviteiten. Voor elk wat wils! Online reserveren. > Elke zondagmiddag 12.00-16.00 uur Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: hernen@glk.nl Tickets: www.glk.nl/hernen
Kasteel Ammersoyen
30
Mooi Gelderland – Herfst 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kasteel Rosendael KasteelKidsClub Op de KasteelKidsClub kun je met je (groot-) ouders leuke spelletjes doen en lekker knutselen. Elke middag is anders! Bezoek ook het souterrain in het kasteel. En ontdek het park met de Beleef!-plattegrond. Online reserveren. > Zondag 17 januari, 28 februari, 14 maart 14.00 uur (1,5 uur) Deelname: € 5 Informatie: rosendael@glk.nl Tickets: www.glk.nl/rosendael Huis Verwolde Verwolde uit winterslaap We maken huis Verwolde klaar voor een nieuw seizoen en u mag als bezoeker een exclusief kijkje achter de schermen nemen. Wat komt er allemaal bij kijken om zo’n historische inventaris voor het nageslacht te behouden? Koffie of thee met appeltaart in de theeschenkerij zijn inbegrepen. Online reserveren. > 10, 11, 17 en 18 maart 13.30 uur Deelname: € 18,75; donateurs en Museumkaarthouders € 8,75 Informatie: verwolde@glk.nl Tickets: www.glk.nl/verwolde
Topwerken B.C. Koekkoek-Haus te zien in Museum Veluwezoom
In Museum Veluwezoom (kasteel Doorwerth) kunt u tot de volgende zomer genieten van de expositie Koekkoek op bezoek, met werken van Barend Cornelis Koekkoek. Een unieke kans. In de negentiende eeuw trokken Nederlandse en Duitse schilders naar buiten om het eigen landschap te herontdekken. Een van hen was Barend Cornelis Koekkoek (1803-1862), door tijdgenoten ‘prins der landschapsschilders’ genoemd. Hij concentreerde zich op de uiterwaarden van de Rijn, de stuwwallen en aan grenzende bossen en kastelen. Het ‘echte leven’ uit zijn directe omgeving: daar was het hem om te doen. De schoonheid lag voor de deur. Samenwerking In 1843 verhuisde Koekkoek naar het Duitse Kleef. In zijn voormalige woning bevindt
zich daar nu het B.C. Koekkoek-Haus, een museum met veel landschapskunst uit de romantiek. In verband met een ingrijpende verbouwing zocht het museum een tijdelijk onderkomen. GLK legde het contact met Museum Veluwezoom. Dankzij een mooie Duits-Nederlandse samenwerking zijn de kunstwerken van Koekkoek zodoende de komende maanden in Doorwerth te zien. Generaties De expositie Koekkoek op bezoek omvat schilderijen, tekeningen en lithografieën van enkele generaties Koekkoek. Naast de bosrijke landschappen van Barend Cornelis hangen er zeegezichten van zijn vader Johannes en zijn broer Hermanus en een stadsgezicht van neef Willem. Ook ziet u werken van andere romantische landschapsschilders uit dezelfde periode.
Foto: Rein de Jong
Koekkoek op bezoek
Koekkoek op bezoek in Museum Veluwezoom (kasteel Doorwerth) > 10 oktober tot zomer 2021 11.00-17.00 uur Entree: € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: doorwerth@glk.nl Tickets: www.glk.nl/doorwerth Indien u online een toegangskaart voor kasteel Doorwerth reserveert, is bezoek aan de expositie tussen 11.00 en 17.00 uur inbegrepen. Het bezoeken van alleen de expositie is mogelijk op specifieke tijden. U boekt hiervoor dan een losse toegangskaart.
kasteel Rosendael
Openstelling kastelen januari t/m maart Ammersoyen: elke zondag 11.00-17.00 uur www.glk.nl/ammersoyen Cannenburch: elke zaterdagmiddag rondleiding ‘Bibberen op Cannenburch’ 13.30 en 15.00 uur www.glk.nl/cannenburch Doorwerth: dinsdag t/m zondag 11.00-17.00 uur www.glk.nl/doorwerth Hernen: elke zondag 12.00-16.00 uur www.glk.nl/hernen Rosendael: zaterdag en zondag kasteelbezoek op eigen gelegenheid; dinsdag t/m zondag park geopend 11.00-16.00 uur www.glk.nl/rosendael Zypendaal: elke zondag 12.00-17.00 uur www.glk.nl/zypendaal
‘De grote beuk voor kasteel Moyland’ (1840), B.C. Koekkoek Mooi Gelderland – Winter 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
31
Pronkstuk
80 jaar
Tegenwoordig denken we bij de werkplek van een rentmeester al snel aan een modern kantoorpand. Vroeger was dat vaak anders, zoals op landgoed Verwolde in Laren. Daar opereerde de rentmeester vanuit het huis van de landgoedeigenaar. Hij waakte er over de inkomsten en uitgaven van het landgoed, met het geld en de administratie veilig achter hem opgeborgen. Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Rein de Jong
Voor wat het waard was De rentmeesterskamer bevindt zich in het onderhuis van Verwolde. In die kamer leidt een zware metalen, groen geschilderde deur naar een tweede vertrek: de kluis. Daarbinnen zijn nog altijd de planken te zien waarop de kasboeken, eigendomsbewijzen en pachtcontracten zij aan zij stonden. Al deze administratie is er niet meer, maar de brandkast is er gelukkig nog wel. Eveneens van stevig metaal en met drie sloten, voor alles wat het veilig bewaren waard was. Hij dateert uit het begin van de twintigste eeuw
Retouradres: Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005 6801 HA Arnhem
en is geleverd door de firma Arnheim, een gerenommeerde kluisfabrikant in Berlijn. Oude reclametechnieken In die tijd was het gebruikelijk om brandkasten in het openbaar aan allerlei proeven te onder werpen. Op nijverheidstentoonstellingen vormden de vuurproef, valproef en inbraak proef een ware sensatie. Het zijn reclametech nieken van weleer, maar ze zullen beslist even effectief zijn geweest als de verkooptactieken van vandaag de dag. www.glk.nl/verwolde
