Mag het wat stiller?

Bijna overal waar je naartoe gaat, is geluid: stemmen, verkeer, muziek. Als dat er even niet is, komt er rust. Mens en dier hebben daar baat bij. Het stiltegebied als medicijn. Maar het is steeds moeilijker te vinden.

Tekst: Frans Bosscher 2020 gaat de geschiedenisboeken in als het jaar dat een virus de wereld zijn greep kreeg. Het economische en sociale leven ging in een lagere versnelling. We werden aan huis gekluisterd. Maar wandelen kon wel. Meer dan ooit trokken we eropuit, de natuur in. Voor een frisse neus, om de zon op ons gezicht te voelen, om te ontsnappen aan het getetter van tv, videovergaderingen en huisgenoten. Vaak zeggen we ook dat we de stilte opzoeken in de natuur. Echt stil is het er natuurlijk nooit: bomen ruisen, vogels zingen, reeën waarschuwen, marters vechten, takken kraken, eikels vallen. Maar wat al deze geluiden gemeen hebben, is dat ze niet van mensen afkomstig zijn. We ervaren stilte als we geen geluiden van auto’s, vliegtuigen, trekkers en pratende soortgenoten horen. Dat zijn geluiden die onze beleving van natuurlijkheid, van harmonie in de weg zitten. Geluiden die er niet horen te zijn.

Wekeromse Zand

Verlangen

“Schilderijen, foto’s en beschrijvingen van stilte zijn bijna altijd verbonden met ruimte, en omgekeerd”, zo constateert schrijver Kester Freriks. Stilte schept ruimte, ook in ons hoofd. Als je in de weidsheid van een heideveld of zandvlakte staat, versterken stilte en ruimte elkaar. Je gaat als het ware op in het landschap. Helemaal als er dan ook nog een sneeuwdek overheen ligt. Sneeuw dempt de schaarse geluiden die er nog zijn en voegt een gevoel van geborgenheid toe aan de stilte. In de woorden van de Noorse avonturier Erling Kagge: “De wereld verdwijnt als je erin opgaat.” Afgaande op de vele stilteretraites en -wandelingen die worden aangeboden, is het verlangen naar stilte groot. Dat we stilte als heilzaam ervaren, is niet zo gek. Want vaak is het omgekeerde het geval, namelijk dat we (te veel) geluid als onheilzaam ervaren. Onderzoek van het RIVM wijst uit dat veel

Momenten van stilte in de prachtige natuur

mensen ernstig hinder hebben van het geluid van wegverkeer, van de herrie van buren, van vliegtuigmotoren, van bouw- en sloopwerkzaamheden en van recreatieve activiteiten zoals horeca, sportparken en festivals. Dat kan gevolgen hebben voor de gezondheid. Slaapverstoring, hoge bloeddruk, stress, hart- en vaatziekten en psychische aandoeningen komen maar al te vaak voor.

Niet verstaanbaar

Of dieren ook te kampen hebben met deze gezondheidseffecten is nauwelijks bekend. Wel is duidelijk dat ze sterk kunnen reageren op verstoring door geluiden. Vooral bij vogels is hier onderzoek naar gedaan. Daaruit blijkt dat ze zich niet meer verstaanbaar kunnen maken door de kakofonie in de mensenwereld. Ze horen potentiële partners niet meer, en waarschuwingen over naderend gevaar komen niet door. Ook weten roofvogels niet meer waar hun prooien zitten, en zijn zangvogels waakzamer omdat ze predatoren niet horen. Bovendien lukt het vogels nauwelijks om binnen honderden meters aan weerszijden van wegen jongen groot te brengen, omdat ze niet met hen kunnen communiceren. Maar ook zoogdieren reageren op menselijke geluiden. Bij het horen van een krakende tak zet een roedel zwijnen het op een lopen; naar de veroorzaker van dat gekraak kijken ze niet om. Herten schieten in paniek alle kanten op als helikopters laag overvliegen. Ontspanning is er pas zodra de mens met zijn geluiden, geuren en bewegingen verdwijnt. Ook dagdieren zoeken vaker naar voedsel als het donker is. Dat ze dat liever overdag doen, wordt duidelijk als de mens voor langere tijd uit hun leefgebieden weg is. Dat zagen we twintig jaar geleden tijdens de uitbraak van de veeziekte mond-en-klauwzeer. Binnen een paar dagen na de afsluiting van de natuurgebieden waren herten, reeën en zwijnen overdag in alle rust voedsel aan het zoeken.

Momenten

Mens en dier zijn dus gebaat bij stilte. De Veluwe, de omgeving van Vorden en Winterswijk, de Nijmeegse stuwwal en Montferland zijn door de provincie bestempeld als stiltegebied. Op andere terreinen moet je het hebben van momenten, kort of wat langer. Bijvoorbeeld op landgoed Zandhegge (Wiesel), landgoed Staverden, de boerenlandgoederen bij Winterswijk, landgoed Vorden en het Wekeromse Zand. Maar is het er echt stil? In ons drukbevolkte land is het haast onmogelijk om helemaal te ontsnappen aan geluid. In natuurgebieden ervaar je de rust nog het meest, dus is het belangrijk om die te koesteren.