even
ZOMER 2014, JAARGANG 21
BIJBOMEN � Geritsel in het riet Slenterpaadjes
Gespot in het wild Boswachter Janneke
Bomenkunst
Natuurlijke inspiratie
Duivenvoorde
Herstel historisch groen
colofon Even bijbomen verschijnt 4 keer per jaar. Oplage 200. Donateurs ontvangen het blad gratis. Een losse editie kunt u bestellen door €2 + €1,28 te storten op NL55INGB0004032484 o.v.v. ’Even bijbomen’. U ontvangt het laatste nummer. CONTACT: Lisztrode19, 2717 EW Zoetermeer. Mail: info@bomenoverleven.nl, telefoon (19.00 - 21.00 uur): 079 351 54 23. REDACTIE: Tiny van der Meer (tiny@bomenoverleven.nl). Kopij is welkom uiterlijk per 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november. De redactie behoudt zich het recht voor kopij in te korten. EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, (tiny@bomenoverleven.nl) VORMGEVING: Hanneke van der Meer (info@somoiso.nl). Foto omslag: Tiny van der Meer, foto's Janneke Ordelmans: Erik van der Horst DRUKWERK: Editoo, Arnhem AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE: Aly van Eijk, Jannie Harmsen, Ria Hoogstraat, Martine van den Houten, Lenie Marienus, Joke Meijer en Tiny van der Meer. WIJZIGING: Wijzigt uw naam, e-mail adres, adres en/of telefoonnummer? Informeer ons dan tijdig. DONATEUR WORDEN: Het donateurschap wordt aangegaan per kalenderjaar en stilzwijgend verlengd.
EVEN BIJBOMEN » 2
Als u de Stichting Bomen Over Leven niet langer wilt steunen, verzoeken we u ons hiervan schriftelijk of per e-mail op de hoogte te brengen vóór 1 december van het jaar waarin het donateurschap eindigt. De kosten bedragen vanaf 1 januari 2013 €15 voor één jaar €26 voor twee jaar, €38 voor drie jaar. U kunt zich aanmelden via onze website www.bomenoverleven.nl of door het voor u geldende bedrag over te maken op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer, onder vermelding van de gekozen periode en ‘nieuwe donateur’. Graag altijd duidelijk uw adresgegevens vermelden. Bedrijven kunnen donateur worden voor €35 per jaar en adverteren daarvoor 4 maal per jaar in ons kwartaalblad Even bijbomen. GIFTEN EN SCHENKINGEN: De Stichting Bomen Over Leven is een ANBI instelling die zich inzet voor het algemeen belang. Zij ontvangt geen structurele subsidie en kan haar werk doen dankzij donaties en giften. Giften en schenkingen aan de Stichting Bomen Over Leven kunnen onder de geldende voorwaarden aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Giften kunnen worden overgemaakt op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer onder vermelding van ‘gift’. Het is ook mogelijk de Stichting Bomen Over Leven te steunen door middel van nalatenschappen en legaten.
6 4
13 Druppels
............................................................................................................
4
.....................................................................................................................
6
berichtjes van buiten
Slenterpaadjes Geritsel in het riet
Van luchtkasteel tot Dassenburcht
........................................................................................................................
Boswachter Janneke Gespot in het wild
...............................................................................................................
8
10
van de redactie "Asjeblieft... niet in 't riet". Ooit een slogan van de ANWB om rietkragen te beschermen, maar nog steeds actueel. Dat geldt gelukkig niet voor de vele vogels, die er bescherming zoeken, hun nesten bouwen of hun lied laten horen hangend aan een wuivende rietpluim‌ in Slenterpaadjes maken we kennis met deze bijzondere rietbewoners.
10
Heerlijk en Adellijk Groen
.........................................................................................
13
Bomenkunst
Natuurlijke inspiratie......................................................................................................... 14
Laarzenpad en vlinders vrijwilligersdag
.......................................................................................................................
Kaboutersoep en wonderblaadjes
18
...............................................................................................
19
Excursies / winkel activiteiten, sbol-winkel
16
.................................................................................
buitenavonturen voor baby's
U mag zelfs met boswachter Janneke mee. Zij vertelt enthousiast over haar werk en werkgebied, de Utrechtse bossen. Nog meer groen: Adellijk groen bij Duivenvoorde, kunstig groen in Oisterwijk. En niet te vergeten de mogelijkheid om te genieten van heel veel groen tijdens de door gidsen uitgezette natuurexcursies, zoals het Laarzenpad, een schitterend stukje jungle in Leidschendam dat de vrijwilligers onder leiding van Ria Hoogstraat mochten ontdekken.
14 Duivenvoorde
Ook voor wat betreft de andere artikelen in deze zomerse Even bijbomen sturen we u niet met een kluitje in het riet!
De tijd vliegt! Al weer vanaf het zomernummer van 2010 is Joke Meijer redacteur van Even bijbomen. Vanwege haar vele andere werkzaamheden, o.a. haar teken- en schilderlessen en PR-werk bij TERRA Art Projects stopt Joke nu met het redacteurschap. Wij danken haar voor de vele uren die zij in die afgelopen vier jaren in de voorbereidingen heeft gestoken om van Even bijbomen een mooi, lezenswaardig blad te maken!
Tiny van der Meer // eindredacteur
EVEN BIJBOMEN Âť 3
druppels Bossige hagen
Als u bossige hagen in een platte piramidevorm snoeit, dus onder iets breder dan boven, dan kan de zon elk takje bereiken, waardoor de haag ook aan de onderzijde doorgroeit.
Adderwortel: anti-blaf-kruid
Het originele anti-blafrecept is bewaard gebleven in het Streekmuseum Hattem Voermanhuis (signatuur C 5). Hier wordt een recept beschreven van de wortel van het Serpentinekruid ofwel Adderwortel. Het zou als een probaat blafwerend middel werkzaam zijn.
EVEN BIJBOMEN Âť 4
Zijdebij
Deze bij maakt zijn nest in muren van steen en klei en bekleedt de binnenkant met een zijdeachtig secreet. Daardoor wordt het nest waterafstotend.
Snoeischaar schoon
Maak na gebruik uw snoeischaren schoon en scherp ze met een wetsteen. Spuit vooral de draaipunten in met een gereedschapsspray. Schoon gereedschap kan geen plantenziektes verspreiden.
Korte n berichte
Niet teveel
water
∏
Geef liever tweemaal per week water dan elke dag een beetje. Met 15 tot 20 liter per vierkante meter blijft de bodem tot op grotere diepte vochtig en groeien de wortels de diepte in.
BOOMFEESTDAG IN LEIDSCHENDAM
Kegels
Anders dan andere bomen dragen coniferen geen bloemen. Het zaad ontwikkelt zich in een kegel. Wanneer de kegels voor het eerst aan een boom verschijnen, zijn ze zacht en groen. Pas als ze bestoven zijn, worden ze groot en bruin en hard en ontwikkelt zich geleidelijk onder elke schub een zaad. Wanneer de kegel rijp is, breekt die open om de zaden vrij te laten.
Woensdagmiddag 12 maart op Stadstuin Rusthout in Leidschendam is ‘werk gemaakt’ van de Nationale Boomfeestdag. De aftrap werd gegeven door het planten van een kleine vijgenboom en de kippen waren er als de kippen bij! Tussen de bijenstal en de fruitallee heeft de boom een ruime en zonnige plek gekregen. Door de kinderen werden boomblaadjes geknutseld en voorzien van dromen en wensen. Ria Hoogstraat begeleidde een bomenspel voor kinderen, gaf rondleidingen en had boeiende vragen opgesteld en gaf informatie bij haar rondleiding over de bomen zowel in als rond de stadstuin. De kraam van de Stichting Bomen Over Leven vervulde een bijzondere rol op deze middag. Vier kinderen zijn lid geworden van BuitenHelden. (www.buitenhelden.nl)
HET NIEUWE JASJE VAN EVEN BIJBOMEN
Wespennest
Wanneer een wesp een nest bouwt, kauwt hij net zo lang op riet of hout tot er een papje ontstaat. Het opgedroogde papje wordt uiteindelijk papier.
Naar aanleiding van het nieuwe lentenummer ontvingen wij diverse leuke reacties: 'Vandaag viel er een verrassing op de deurmat.' 'Jullie nieuwe vormgeving ziet eruit als een snoepje en barst van de inspiratie. Dit straalt positieve energie uit.' 'Heb net de nieuwe Even Bijbomen gekregen. Wat een verrassing!' 'Ik was blij en verbaasd te zien hoe mooi het Bijbomen magazine was geworden!'
uitgeverij A3 boeken, Geesteren, T 0545 48 11
'Ik was aangenaam verrast door de nieuwe activiteiten en publicaties van SBOL.' Bedankt!
EVEN BIJBOMEN » 5
slenterpaadjes
Geritsel in het riet
ALY VAN EIJK.
In sloten, plassen en rivieren is het leven divers en verrassend. Alleen al het wuivende riet met de pluimen, het geritsel, de schuilplekken van de insecten. De vele vogels die een nest gebouwd hebben en daar hun jongen grootbrengen. Veilig, maar soms vol gevaar.
De kleine karekiet die trouw terugkomt, vaak naar zijn geboorteplek. Hij is best moeilijk te onderscheiden van de andere rietvogels. Tenminste: als hij zijn snavel houdt! Zijn verenkleed is warm olijfbruin met een lichtere onderkant. Dan heb je nog de bosrietzanger, die zang is verbazend met vele muzikale verrassingen. Hij heeft de gave
EVEN BIJBOMEN » 6
om andere vogels goed te kunnen nabootsen, zoals het gebabbel van de tuinfluiter, de alarmkreten van de pimpelmees, de rollers van de nachtegaal, de zang van de leeuwerik, het lachen van de groene specht en de zang van de merel en de lijster. Een spotvogel is er niets bij!
Misthoorn De grote karekiet heeft overblijvend riet nodig, zoals in de Oostvaardersplassen. Net als de roerdomp. Met zijn geel-bruine verenpak, dat aan de bovenkant donker is en lichtere lengtestrepen heeft, is hij vrijwel onzicht-
baar in het riet. Als hij bij onraad de kop en snavel rechtstandig omhoog houdt (paalhouding), is de camouflage compleet. Hij wordt zelden vliegend waargenomen. Zijn vleugelslag lijkt iets op die van de ransuil, maar hij is herkenbaar aan zijn typische vliegbeeld, dat van een reigerachtige, met ingetrokken hals en groene uitstekende poten. Een roerdomp leidt een verborgen bestaan in uitgestrekte rietvelden in vaak moerasachtige gebieden. Hij wordt pas actief na zonsondergang. Hij sluipt door het dichte riet, zich met zijn lange tenen vastgrijpend aan de dichte vegetatie of wadend door het ondiepe water. Hij is nagenoeg onzichtbaar; maar het mannetje verraadt zich door een verdragend gebrul in de nachtelijke uren van het voorjaar. Vroeger noemde men hem wel “De stier van de moerassen”. Men kan hem dan kilometers ver horen, een
‘Vroeger noemde men hem wel “De stier van de moerassen”. Een geluid als van een misthoorn’
∏
geluid als van een misthoorn. De doffe pompende geluiden ontstaan doordat de roerdomp een hoeveelheid lucht inademt, die hij door samenpersende bewegingen van het lichaam weer uitstoot. Dat blijft hij om de paar minuten herhalen en kan dat urenlang volhouden. Zijn voedsel bestaat uit allerlei mogelijke waterdieren, ook kleine vogels uit zijn biotoop. Zo af en toe maakt hij, net als de ooievaar, een uitstapje naar de weilanden om een prooi te vangen. Het nest hangt een stukje boven het water en bestaat uit droge stukjes riet en kleine takjes. Er worden 4 tot 6 eieren gelegd en de broedduur bedraagt 25 dagen. Alleen het vrouwtje zorgt voor de jongen, die pas na de achtste week tot vliegen in staat zijn. Maar deze vogels zijn behoorlijk pittig. In barre tijden, als heel het land in diepvriesstaat verkeert, kunnen ze zonder hulp niet overleven. Vrijwilligers die dan eendagskuikens brengen, moeten goed uitkijken! Zonder bril of bescherming voor de ogen zou het gevolg wel eens een bezoek aan de oogarts kunnen zijn, vanwege een onverwachte aanval met zijn dolkachtige snavel.
Sierlijk De blauwe reiger is een van de meest bekende vogels langs de waterkanten van ons waterrijke landje. Ik zie ze zelfs al op lantaarnpalen staan, vanwege het goede uitzicht op een eventuele prooi. Ze hebben zich aangepast! Sommige blauwe reigers staan heel geduldig naast een visser, in
de hoop dat die een visje vangt, zodat hij als eerste zijn portie krijgt! Ook eten zij niet alleen vis(jes) maar ook veel eendenkuikens. Vaak zitten ze in kolonies bijeen in de bomen, waar ze hun grote nesten hebben. Ik vind de reiger, niet alleen de blauwe maar ook de purperreiger en de kleine zilverreiger sierlijk en bijzonder mooi om te zien. Veel bloemen en planten die ’s zomers bloeien zijn, nu ik dit schrijf, al uitgebloeid. Een milde winter en weinig vorst geeft een totaal ander beeld. De eerste bloeiende klaprozen zag ik op 21 april, de week daarop de grote margrieten. En allemaal jonge vogels in mijn tuin; het is één groot feest! Het Vingerhoedskruid (digitalis) zit in volle knop in de bossen. Ik loop iedere dag in de natuurgebieden en kijk regelmatig mijn ogen uit. Deze zomer ben ik, samen met een vlinderexpert, IVN-gids bij Kwintelooyen tussen Veenendaal en Rhenen. Vijftig meter hoger dan het omringend gebied geniet je met helder weer van een prachtig uitzicht over de Gelderse Vallei. Kwintelooyen was vroeger een zandgroeve. Tot 1990 heeft er hier op grote schaal zandwinning plaatsgevonden, maar nu is deze oude groeve een gewaardeerd recreatiegebied. Het wordt gepacht door het Utrechts landschap en is eigendom van landgoed De Dikkenberg. Het is een aaneengesloten bosgebied, dat grenst aan Plantage Willem Drie. Daar is een grote groep herten, die bijzonder indrukwekkend is! Plantage Willem Drie heeft met een ecoduct
Kwintelooyen Kwintelooyen tussen Veenendaal en Rhenen was vroeger een zandgroeve. Sinds 1990 is het een recreatiegebied dat wordt gepacht door het Utrechts Landschap.
toegang tot de Rijn, waar ook konikpaarden en galloways lopen. Bij Kwintelooyen leeft een grote groep nijlganzen, vrij agressieve dieren, maar indrukwekkend om te zien, zeker als ze jongen hebben. De raven die daar hun domein hebben, laten zich regelmatig horen, ze roepen wanneer ze overvliegen. De rugstreeppadden zijn met enorme aantallen aanwezig, net als de watersala-
manders en de groene en bruine kikkers. Het is daar een gekwaak van jewelste. Veel libellen, allerlei soorten juffers. Ook vlinders zijn er volop, net als de rupsen die daar tot pop kunnen ontwikkelen. Het is de moeite waard om een kijkje te nemen! Kijk en geniet! ik wens U allen een prachtige zomer. Aly van Eijk.
EVEN BIJBOMEN » 7
Van Luchtkasteel tot Dassenburcht
RIA HOOGSTRAAT
Dit is de naam van een project dat is opgezet door een aantal samenwerkende instanties met het doel om leerlingen van basisscholen kennis te laten maken met een landgoed in hun omgeving. Ze hebben daartoe een lesmap opgezet voor natuur- en cultuureducatie, voor elke groep een les, of meer, aangepast aan de leeftijd van de kinderen. De stichting neemt contact op met een landgoed met de vraag of men mee wil doen met het project. Het landgoed zorgt zelf voor begeleiders en eventuele opleiding en krijgt een kist met lesmateriaal te leen. Ook lesmappen worden verstrekt. Het landgoed benadert zelf de scholen in de omgeving. Als de afspraken met de scholen zijn gemaakt en de buitenlessen zijn ingepland, begint het leukste werk. De klassen komen op bezoek en worden in groepjes met begeleidende ouders “aan het werk gezet”. De leerkracht heeft de les op school al voorbereid, zodat de kinderen weten wat de bedoeling
EVEN BIJBOMEN » 8
is. De begeleiders van het landgoed hebben elk een groepje van 8-10 kinderen onder hun hoede en zorgen dat alles goed verloopt. Op het landgoed Duivenvoorde wilde men ook graag starten met het project. Zo’n drie jaar geleden was er een groepje gidsen in opleiding. Toen de opleiding afgerond was, bleken er geen scholen te zijn die interesse hadden. Zo raak je je gidsen wel kwijt. In 2014 waren er ineens twee scholen die graag wilden meedoen, maar geen gidsen. Nou ja, één en dat was ik. Op een advertentie, geplaatst op de Vrijwilligers Vacaturebank kwam al snel een reactie. Samen durfden we het wel aan als de leerkracht ook een groepje wilde begeleiden. We zouden beginnen met de kleuters. We belden de school en hoorden dat er wel zes (!) kleutergroepen waren, mochten ze alle zes? Ja, leuk! Half mei zijn er al drie geweest en het was inderdaad erg leuk. We hielpen samen Erik Eekhoorn met de voorbereiding voor zijn verjaardag. Dat betekende: gasten uitnodigen, lekkere hapjes zoeken en natuurlijk
de feestplek versieren. De handpop Erik Eekhoorn was net echt en een groot succes, vooral bij de hele kleintjes. Na afloop kreeg de juf een bedankbriefje mee, om de volgende dag voor te lezen in de klas, en als bewijs dat er echt een feestje was geweest: een piepklein feestmutsje. Na de zomervakantie gaan we verder met een hogere groep.
Van luchtkasteel tot dassenburcht is een educatief programma voor leerlingen uit het basisonderwijs over particuliere landgoederen, waarin zij kennis maken met de natuur en de cultuurhistorische waarde van het landgoed.
Gespot in het wild
boswachter
Janneke MARTINE VAN DEN HOUTEN
Een hoed vol speldjes van verre oorden, een gezonde blos op haar wangen en een levendige blik vol verhalen; boswachter Janneke lijkt in niets op de typische boswachter die je verwacht in een bos. Geen baard, geen verrekijker… Zelfs geen geitenwollen sokFotografie: Erik van der Horst
ken in bergschoenen. ‘Alhoewel, als ik iets bijzonders tegenkom ben ik wel even zo’n geitenwollen sokken-type hoor! Dan duik ik meteen op mijn knieën.’ EVEN BIJBOMEN » 9
‘Dassen, vossen, reeën... Ik kan je laten zien dat ze er zijn’
∏
‘Er heerst nog steeds een soort droombeeld van de boswachter die met een verrekijker rondwandelt om vogels te kijken, en dat had ik zelfs een beetje toen ik begon met solliciteren,’ lacht Janneke als ze haar donkergroene terreinwagen instapt. ‘Maar daar ben ik snel van genezen.’ In tegenstelling tot wat je zou verwachten, heeft ze vandaag een volle agenda. Niks uren in het bos struinen en beestjes kijken. ‘Als boswachter ben je vrij druk’, legt Janneke uit. ‘Op ons terrein lopen drie boswachters; een van hen regelt alles wat met beheer te maken heeft, van houtoogst tot het voeren van gesprekken met mensen die gronden pachten of met Waterschap over de waterstanden. Nummer twee is verantwoordelijk voor inventarisatie en monitoring, zoals het in de gaten houden van een bepaald diersoort of type. En dan nog een, en dat ben ik. Ik ben verantwoordelijk voor alle communicatie rondom het bos, bijvoorbeeld over ingrepen die gaan plaatsvinden, maar ook voor recreatie, waaronder het uitstippelen en onderhouden van mooie routes en het verzorgen van folders over wat er allemaal te doen is. Verder ben ik het aanspreekpunt voor pers,
EVEN BIJBOMEN » 10
overleg ik met gemeenten en ondernemers en stuur ik aannemers aan. Zo werkt er deze week een aan onderhoud van de ruiterroute. Staatsbosbeheer geeft het de naam boswachter, maar eigenlijk is het meer bosmanager.’
Van de sokken Bij het zien van een verdwaalde pony en wagen gaat meteen het raampje naar beneden om de eigenaren vriendelijk te verzoeken het goede pad op te gaan. ‘Dat vind ik nou zo jammer,’ zucht ze. ‘Dan verzorgen we prachtige ruiterpaden, en dan gaan ze alsnog ergens anders rijden. Ze staan er niet bij stil, maar dit pad zou geschikt moeten zijn voor rolstoelgebruikers. De hoeven maken het zand helemaal mul en onbegaanbaar. En de schade die ze aanrichten wanneer ze op het houten rolstoelpad gaan… Ik weet het, we hebben veel regels in Nederland, maar in het bos hebben we ze ook, en ze zijn er niet voor niets. Dan ligt er een mooi parcours om te mountainbiken en toch fietsen ze een oma met haar kleinkinderen van de sokken op een wandelpad. Of laten ze hun honden loslopen in een vastloopgebied. Niet iedereen zit te wachten
op een herdershond die je omver loopt en aan je broek begint te kwijlen. En laatst lagen er reekalfjes vlak langs het fietspad. Dat is einde verhaal als een hond erop stuit. Hoe lief hij ook is, hij heeft bepaalde instincten. Zelfs als hij niet bijt, kan hij de geur van de reekalfjes veranderen waardoor de moeder ze niet meer herkent. Als je daar nou een klein beetje rekening mee houdt; probeer met de fiets op de fietspaden te blijven.’ Dat brengt het gesprek meteen op een andere grote frustratie. ‘Er wordt heel veel afval achtergelaten in de natuur. Zelfs koelkasten, kookstellen en computers. Dingen die je gratis naar de vuilstort kunt brengen. Nu moeten wij dat ophalen en alsnog wegbrengen. Als bedrijf zijnde kost dat geld én manuren. Daar doe ik liever andere dingen mee.’
Snuif Ze parkeert de auto in de berm en stapt uit bij een van haar lievelingsplekken in Leersum. Een diepe snuif, een grote glimlach. ‘Heerlijk om weer even in het bos te zijn. Eigenlijk zit ik vooral veel achter de computer’, bekent ze. Helemaal niet erg: ‘Ik weet van te voren
Wie?
Naam: Janneke Ordelmans (34) Gebied: Utrecht Oost Omvang: 5,5 duizend hectare Dienstjaren: 6 Bezoekers: ruim 2 miljoen per jaar
bijna nooit wat de dag gaat brengen. Er staat wel van alles in mijn agenda, maar dat kan zomaar allemaal veranderen. Zo leuk! Ik wil zoveel mogelijk mensen laten genieten van wat we hebben te bieden aan natuur. Door leuke wandelroutes, of door ze op een andere manier een mooie belevenis bieden, en dat ze dan iets mogen zien wat ze nog nooit hebben gezien.’ De twinkeling in haar ogen verraadt de passie voor het vak en de schat aan kennis die daarachter ligt. ‘De kans om bijzondere dieren te zien in het bos is niet heel groot, maar ik kan je wel laten zien dat ze er zijn. Dassen, vossen, reeën… Door sporen, haren, uitwerpselen of braakballen van uilen beleef je ze ineens toch van dichtbij. Zie je de beschadigingen op dit dennenboompje? Dat noemen we een veegboompje. Reebokken vegen in het voorjaar hun gewei schoon aan de bast.’ Ze wijst naar een kale boom met perfect ronde gaten. ‘Dit is nou typisch zo’n voorbeeld van hoe bomen ook na hun dood veel leven geven. Hierin zitten zwarte spechten, maar in andere boomholtes leven ook uilen, holenduiven, vleermuizen en hier vlakbij zit zelfs een nestje van een boommarter. Als mensen wandelen, kletsen ze vaak met elkaar en hebben ze eigenlijk niets gezien. Kijk de volgende keer eens iets bewuster om je heen, dan zal je zien dat het bos zoveel meer te bieden heeft.’
Twee houtkachels en een pijl en boog Bureauwerk of niet, hier onder het groene bladerdek waardoor de zon haar stralen doet dansen, lijkt Janneke te passen. ‘Waarom ik boswachter ben geworden?’ Bedenkelijk kijkt ze omhoog, alsof het antwoord daar in de
bomen hangt. ‘Eigenlijk is het heel cliché; ik heb het altijd al geroepen. Ook al wist ik toen nog niet echt precies wat het inhield.’ Haar gezicht licht op als ze vertelt over vroeger. ‘Ik ben opgegroeid in het dorpje Eibergen in de Achterhoek, en dan ging ik vroeger vaak logeren bij mijn oom en tante in Winterswijk. Heel primitief, met twee houtkachels en geen auto voor de deur. Ik vond het er heerlijk. In het bos spelen, pijl en bogen maken, vissen. Zo leerde ik heel veel over de natuur. Door te kijken, te ervaren. Ik heb nooit diersoorten geleerd, maar ik weet heel veel.’
‘Van slangen word ik helemaal blij’
∏
Paddenknuffelaar ‘Ik houd van het voorjaar. Als de eerste groene blaadjes zich uitrollen en de eerste warme zonnestralen weer tevoorschijn komen. In februari zit ik al bijna angstig rond te kijken of ik de eerste padden zie. Ik ben reptiel- en amfibieëngek’, voegt ze toe met een brede grijns. ‘Geen idee waarom eigenlijk, ik vind het zulke bijzondere dieren. In het voorjaar vragen mensen wel eens: “Wat doe je?!” Dan zit ik in de auto over het stuur te koekeloeren, op een regenachtige avond want dan weet ik dat de padden oversteken. Bijna niemand ziet ze, maar ik zie ze wel. Als de omstandigheden het toelaten, dan moet ik gewoon even de auto uitstappen en er even een vasthouden, even kijken. Je denkt dat een pad gewoon bruin is, maar ze hebben enorme kleurvariaties. Met die mooi goud-koperkleurige ogen die ze hebben.’ Een dromerige zucht maakt plots plaats voor een enthousiast: ‘Oh! En slangen daar word ik al helemaal blij van.’ Grinnikend vertelt ze over haar nieuwe aan-
winst. ‘Er zit nu een ringslang bij mij in de tuin waar ik heel trots op ben. Iedere keer ga ik even kijken of hij er nog zit. Hij is niet veel dikker dan de slang van een douchekop, maar toch. In Nederland hoeven we niet heel bang te zijn voor slangen. Behalve de ringslang zijn er de adder en de gladde slang. Hoewel de adder giftig is, zal hij uit zichzelf geen
EVEN BIJBOMEN » 11
mensen bijten, tenzij je hem echt pest.’ Tussen de bruine bladeren schitteren plots bronzen schubben die zich binnen no time om haar vingers bevinden. ‘Kijk nou! Een hazelworm. Het lijkt ook een slangetje, maar eigenlijk is het een soort hagedis zonder pootjes. Grappig zeg, dat we die nu tegenkomen.’
Miljoenenmaal bij de buren ‘Natuurbehoud vind ik heel belangrijk’, antwoordt Janneke als een ware wachter van het bos op de vraag wat ze hoopt bij te dragen aan de natuur in Nederland. ‘We hebben heel weinig natuur ten opzichte van het aantal bewoners. Daarom zouden we bewuster om moeten gaan met onze natuurgebieden. Al gaan we soms wel heel ver om te behouden wat we hebben. Miljoenen om een enkele diersoort die eigenlijk uitgestorven is weer uit te zetten. Dan denk ik wel eens: hoe ver moet je gaan? Zo worden dassen in Nederland enorm vertroeteld, terwijl ze bij onze buren in Duitsland op de wildjachtlijst staan en op je bord liggen.’ Een interessant betoog, met overtuigende logica. ‘Het verdwijnen van diersoorten is ook wel natuurlijk, net als het veranderen van het landschap. Zelfs als er geen mensen aan te pas zouden komen. Heide is bijvoorbeeld geen eindstadium. Dat bestaat omdat wij dat gebied jarenlang met onze schapen hebben begraasd. Als wij daar niet af en toe jonge boompjes uit zouden trekken, dan was er geen heide. Natuurlijk wil je als land vasthouden aan je diversiteit, maar soms moet je ook realistisch zijn. Het is je eigen schuld dat een gebied niet langer geschikt is voor een dier, daar had je eerder aan moeten denken.’ Waar ze dat geld dan liever voor zou gebruiken? ‘Nieuwe natuurontwikkelingsprojecten. Braakliggende landbouwgronden opkopen en die goed inrichten als aantrekkelijke natuurgebieden. Heel mooi hoe snel dat kan gaan. Voor een echt bos moet je wel even wachten, maar de natuur heeft een enorm herstelvermogen. Je ziet het al als je een oud
EVEN BIJBOMEN » 12
Janneke’s favo's
Een eenzame eikenboom in de weilanden, statige rechte Douglas sparren waar de zon langs schijnt en strepen maakt, de eerste merels in het voorjaar, statige landgoederen in de natuur, zitten tegen een boom en kijken wat er voorbij komt wandelen aan reeën en beestjes, en – natuurlijk - padden en kikkers: ‘Er zijn er maar weinig die bij mij weg kunnen zonder dat ik ze even vast heb gehad.’
huis in het bos laat staan. Hoe snel planten gaan groeien in voegen. Het huis wordt volledig opgenomen. Vaak als je de rijke bovengrond weghaalt, komen er planten boven die al jaren niet waren ontkiemd.’ Ze vertelt over het zwembad in de buurt van haar oude dorp. ‘Dat was twintig jaar ongebruikt en volledig begroeid. Uiteindelijk is zelfs de boomkikker in dat zwembad gaan leven. Ik vond het altijd een spannende, spookachtige plek. Maar vooral verbazingwekkend.’
Volgende generatie Hoewel Janneke vurig pleit voor méér natuur, zegt ze ook eerlijk waar het op staat:
‘We zagen ook hout. In ons land gebruiken we meer dan zestien miljoen kubieke meter hout per jaar, waarvan nog geen tien procent uit Nederland komt. Uit het buitenland halen is makkelijk, want je ziet toch niet wat er gebeurt dus het zal wel goed zijn. Maar we weten allemaal wat er in regenwouden en dergelijke gebeurt. Het is net als biologisch vlees. De consument kijkt naar de prijs en kiest uit gemakzucht voor de goedkoopste. Vraag je een timmerman om nieuwe kozijnen, dan kies je nou eenmaal de goedkoopste. Die bewustwording is er nog niet zo.’ Het hout van Staatsbosbeheer daarentegen wordt allemaal verantwoord gekapt, en draagt het FSC keurmerk. ‘Dat betekent dat we ook heel goed kijken wat we kappen. Mooie woudreuzen laten we oud worden, beukenlaantjes laten we staan. En als bomen op vleermuizenroutes liggen of holten, dassenburchten of roofvogelnesten bevatten, dan wordt er niet gezaagd. Sowieso zagen we altijd minder dan er bijkomt. Door natuurlijke verjonging door zaadjes die uit de bomen op de grond vallen, of door het kweken van zaad van Nederlandse bomen.’ Natuurlijk zou Janneke de geliefde bosbewoners ook liever laten staan. ‘Zelfs als je op een goede manier hout oogst, heeft het altijd impact op de natuur. Maar we gebruiken nou eenmaal hout. De eerste mens al voor vuren en hutten om te leven. Ook al is het enigszins kunstmatig, een leven zonder hout is nog niet mogelijk. Materialen als kunststof of aluminium lijken mij geen betere optie. En het mooie is dat hout op een natuurlijke manier weer bijgroeit. Als we nu grove dennen poten, kan de generatie na ons over tachtig jaar ook weer hout benutten op een verantwoorde manier. Ik krijg wel eens een boze mail -Nederlanders vinden overal wat van, grapt ze – maar soms als je twee jaartjes wacht zie je alweer nieuwe boompjes opkomen, en over tien jaar staan ergens anders weer tachtigjarige bomen.’
Heerlijk en Adellijk
Groen
RIA HOOGSTRAAT
Vanaf de opening van het Museumweekend 5/6 april is er in kasteel Duivenvoorde in Voorschoten een nieuwe tentoonstelling met de titel ‘Heerlijk en Adellijk Groen’. De tentoonstelling is ook in het Huygensmuseum Hofwijck in Voorburg. Op Hofwijck is de grote reconstructie dit jaar afgesloten. Op Duivenvoorde is het parkherstelplan begonnen. De tentoonstelling (tot 25 oktober 2014) op Duivenvoorde toont de bezoekers acht eeuwen tuingeschiedenis: van nutstuin en formele classisistische tuin tot Engels landschapspark. Van alle stijlen zijn voorbeelden te vinden. Ook het nieuwe herstelplan wordt belicht aan de hand van prenten, kaarten, archiefstukken, boeken, porselein en enkele schilderijen.
Parkrondleidingen Parkrondleiding “Werk in uitvoering” laten het publiek de werkzaamheden op de voet
volgen. Het 19e-eeuwse Engelse landschapspark van Jan David Zocher jr. is na 150 jaar aan grootscheeps herstel toe. Landschapsarchitect Michael van Gessel heeft het plan gemaakt. Hiermee brengt hij de scherpte van Zocher terug in het park en voegt hij enkele eigentijdse vernieuwingen toe. Het plan wordt in 2014/2015 uitgevoerd.
Van tuin tot boomgaard Wie nu in het park wandelt, ziet al de nodige veranderingen. De Leidse tuin, bekend om de jaarlijkse kerstbomenverkoop, is nu een boomgaard. Er zijn een theetuin en kasteelwinkel gepland. Langs de muren wordt leifruit aangeplant en het uitzicht op de vijver wordt ver-
beterd. De bloementuin is nu kerstbomenkwekerij, bloemen- en groententuin. Ook hier wordt langs de muren leifruit aangeplant. Het padenstelsel in het park wordt flink uitgebreid, dit wordt nu nog aangegeven met paaltjes. In het achterste gedeelte, het dichtst bij de spoorlijn, wordt een extra waterpartij aangelegd. De kaartjesautomaat is verhuisd van de woning van de beheerder naar de parkeerplaats. De dieren in het park lijken weinig last te hebben van de werkzaamheden: de vogels zingen hun hoogste lied en vorige week kwam ik nog een haas tegen op de oprijlaan. Ga eens mee met een wandeling, dan kunt u zelf zien hoe het wordt / is geworden!
EVEN BIJBOMEN » 13
bomenkunst
OISTERWIJK Honderd kunstenaars uit binnen- en buitenland hebben een kunstwerk gemaakt in of bij een van de bomen in de gemeente Oisterwijk. Een initiatief van de Stichting Oisterwijk 800 SPOT. De kunstmanifestatie is op 25 mei geopend en duurt tot eind oktober 2014.
Susan Dona Drie kunstenaars komen uit één familie: Susan, Willie en Anton Dona, respectievelijk schilder en beeldhouwers. Daarnaast zevenennegentig kunstenaars uit binnen- en buitenland. Bijzonder aan Kunst en Bomen is dat het volledig professioneel is opgezet, maar dat het uitsluitend door vrijwilligers is georganiseerd.
Kunstenaars Susan Dona was direct enthousiast voor het project Kunst en Bomen. “Als schilder laat ik
EVEN BIJBOMEN » 14
mij inspireren door de natuur. In deze stilte ontstaat mijn werk. Bomen zijn onbaatzuchtige ‘wachters’, leven schenkend aan mens en dier, en zijn de verbinding tussen hemel en aarde." Susan werkt vanuit de vier elementen water, lucht, aarde en vuur. ‘Haar’ boom is een moerascipres waarbij zij niet alleen gebruik maakt van de ruimte rond de boom, maar ook het water daarbij betrekt. Willie Dona werd gegrepen door het idee ‘Kunst en Bomen’, vooral de aandacht voor
4 elementen
De vier elementen (water, lucht, aarde en vuur) laat Susan allemaal aan bod komen in haar werk. De moerascipres is geen kunstwerk dat op zichzelf staat. Ruimte en het water er omheen spelen ook een rol.
Willie Dona de natuur in combinatie met kunst. “Dat beïnvloedt elkaar sterk. Ik werk in hardsteen en zoek in de steen de stilte door middel van een mooie, spannende vorm. Ik ben erg blij met de mij toegewezen monumentale kastanjeboom, die erg schuin gegroeid is. Op elkaar gestapelde stenen, die doen denken aan tamme kastanjes, vormen een zuil, een stenen pilaar, ter ondersteuning van de boom. Wat is er mooier dan door je eigen vruchten gedragen te worden?" Anton Dona is beeldhouwer, hij werkt in ijzer en steen. “Ik heb een hek geplaatst om de Vrijheidseik. Een mooi hek. We moeten enorm zuinig zijn op onze bomen en zeker op onze vrijheid. Deze eik heeft beide in zich. Vroeger werd er rond de eik gedanst, dus heb ik gezocht naar een vorm van een hek waarbij het lijkt alsof de robuuste stalen spijlen zelf ook dansen.”
Cultuurhistorische bomen Er zijn ruim veertig soorten uitgezocht die de kunstenaars hebben gebruikt voor hun kunstwerk. In totaal honderd bomen. Daar zitten dubbele soorten bij, zoals de Inlandse eik, maar ook ondersoorten van bijvoorbeeld de Tilia. De bomencommissie heeft getracht
Anton Dona
Ik ben erg blij met de mij toegewezen monumentale kastanjeboom
∏
zoveel mogelijk soorten te laten zien. Daarnaast zijn er veel bomen met een verhaal (cultuurhistorisch). Natuurlijk zijn deze bomen ook aan kunstenaars gekoppeld. Kom dus kijken en beleven!
Materialen Toegepaste materialen zijn o.a. textiel, steen, verf, metaal, glas, en hout. Maar ook de disciplines in de kunst komen aan bod. Poëzie, muziek, dans en theater zal gedurende deze zomer grote aantrekkingskracht uitoefenen op dit project.
Kijk voor informatie op de website: kunstenbomen.inoisterwijk.nl of www.oisterwijknieuws.nl/2014/02/ geen-bomenkunst-zonder-de-honderdkunstenaars/
EVEN BIJBOMEN » 15
vrijwilligersdag 7 juni 2014
Laarzenpad en vlinders
DOOR LENIE MARIENUS
Wat een mooie dag voor het jaarlijkse vrijwilligersuitje van de Stichting Bomen Over Leven! Bij de vlindertuin ‘Vlinders aan de Vliet’ (Leidschendam) worden Cor, Bea en ik hartelijk begroet door Ria, Janny, Hanneke en Tiny. Even later sluiten ook Ingrid en Freya zich bij ons aan. We starten met koffie op het terras. Eigenaar Jan Kienjet vertelt enthousiast over een zeldzame nachtvlinder, de hoornaarvlinder.
Laarzenpad Daarna wordt het tijd voor de ‘Laarzenpad’-wandeling met Ria als enthousiaste gids. Dit pad heet niet voor niets zo. Het is er erg nat! Als twee van ons hard springen, voelen de anderen de bodem bewegen. Sommige bomen zijn omgewaaid, de wortels staan als een waaier omhoog. We moeten onder omgevallen bomen doorkruipen en modderplassen omzeilen. Er groeien zoveel varens dat het net lijkt alsof je in de jungle loopt. Er zijn kleine beekjes ontstaan en er groeien mooie planten en struiken. Een van ons ziet iets merkwaardigs in de struiken. Het is een roofvlieg. Ria houdt een wit plastic tasje achter het insect en zo kan Tiny een mooi
EVEN BIJBOMEN » 16
plaatje schieten. Halverwege de wandeling lopen we langs de rand van het bos met een prachtig uitzicht over de weilanden.
Lunch Hier eten we onze meegenomen boterhammen op. De bank is niet groot genoeg voor ons allemaal. Dus het landhek wordt ingenomen door vier lenige meiden. Ria presteert het zelfs om halverwege het klauteren te stoppen en zich te verbazen over iets wat ze ziet, alvorens verder te klimmen. Dan begint het zachtjes te regenen, al snel worden het grote druppels en wij haasten ons het bos in om even onder de bomen te schuilen. Het is een kort, maar heftig buitje. We vervolgen onze weg en luisteren naar Ria die zoveel weet te vertellen! Tegen het eind van onze boswandeling is het broeierig warm geworden. Onderweg kopen enkelen van ons nog zelfverbouwde groenten/plantjes van mensen die een volkstuintje langs de weg beheren.
Vlindertuin Voordat we de vlinders gaan bekijken, genieten we eerst nog van een lekker ijsje en om twee uur ontmoeten we daar ook Geke. We zien Flappentakken. Een paar fraaie zee-aquaria en vitrines met kikkersoorten en slangen.
Er zijn poppenkasten waar we de metamorfose van pop tot vlinder kunnen zien. Er zijn heel veel poppen! In de subtropische kas fladderen de mooiste vlinders om je oren. Ook de bijzondere (waard)planten zijn een lust voor het oog. Voor diegenen die alles van bovenaf willen bekijken, is er een smalle trap naar een hangbrug. Het is daar wél 40 graden! Er zijn leuke paadjes, die langs bananenbomen en andere prachtige tropische planten leiden. En er vliegen kleine zangvogels, waaronder de grappig uitziende witwangtoerako.
Warm! De zweetdruppels lopen van onze rug af. Tijd om deze hitte te verlaten. In de sluis om de vlinders binnen te houden, zien we nog een leguaan en een kleine krokodil. Twee papegaaien hebben zo’n schutkleur dat we ze niet eens zien, terwijl ze al die tijd op hun stok naar ons zitten te kijken. Als afsluiting hebben wij een heerlijk frambozengebakje met koffie op. Wat was het weer een heerlijk natuurdagje!
uitgelezen
Kaboutersoep
en wonderblaadjes
Over...
Formaat: Pagina's: ISBN: Prijs:
21 x 20 cm 144 pagina's, 978 94 91557 14 9 € 24,50
ZINTUIGLIJKE BUITENAVONTUREN VOOR BABY’S, PEUTERS EN KLEUTERS. DOOR JANNIE HARMSEN
De droom van auteur Ity Busstra om een boek te schrijven is in het voorjaar van 2014 een feit geworden. Dit boek gaat over de natuur van het kind en inspiratie opdoen vanuit de natuur. In haar inleiding schrijft ze dat er waarschijnlijk door een ieder nog veel aan ervaringen toe te voegen is en als dit boek daarbij inspireert dan is wat haar betreft het boek geslaagd.
Ontmoetingen De inhoud behandelt in hoofdzaak de zintuiglijke waarnemingen kijken, horen, ruiken, proeven, voelen, en bewegen. Veel van bovengenoemde waarnemingen zijn belangrijk om ze te laten ervaren voordat kinderen de leeftijd van zeven jaar bereikt hebben. Hiermee kan al een begin gemaakt worden vanaf de baby- en peuterleeftijd. Om het een en ander gemakkelijk in de praktijk te brengen zijn er een twintigtal punten weergegeven op een overzichtelijke groene pagina die achterin het boek te vinden is, plus een viertal inspiratie kaartjes direct daarnaast. Bij het exemplaar dat ik ontving zat tevens een stevige kaart met dezelfde punten die -net zoals in het boek- ontmoetingen worden genoemd. Leuk, en handig! Een kind staat nog helemaal open om alle
indrukken vanuit de natuur te ontdekken en te beleven. Voorwaarde is wel dat je dit mogelijk maakt voor het kind. Veel buitenactiviteiten zijn als voorbeeld beschreven en afgebeeld vanuit ‘De kleine tuinman’, een natuurrijke ontdek- en belevingstuin achter de woonboerderij van de auteur. Hoe de inrichting van een dergelijke buitenruimte tot stand kan komen staat duidelijk in een apart hoofdstuk beschreven.
Verwondering Er komt zeer veel aan bod in ‘Kaboutersoep en wonderblaadjes’. Dat kun je niet alleen lezen, maar vooral ook zien. Er staan veel foto’s in van kinderen in de diverse seizoenen, spelend en in verwondering bezig met al wat hen boeit.
Herinnering Ik kan me herinneren dat ik als klein meisje ‘gehaktballen’ draaide van zand en water. Boomblaadjes snipperde ik als groente tezamen met zand en kiezelsteentjes in een oud afgedankt pannetje. ‘Koffie’ maalde ik
in zo’n oude houten handkoffiemolen in de zandbak. Ik kan me het schurende geluid nog steeds voor de geest halen en ervaar het als een mooie herinnering.
Mooi en gezond Kaboutersoep en wonderblaadjes is een ‘groeizaam’ geheel geworden wat mij betreft. Het staat bomvol met allerlei mooie en gezonde ingrediënten die in de natuur aanwezig zijn. Fijn om in te lezen, of samen met je kind(eren) te bekijken, om vervolgens naar buiten te gaan, de verschillende geuren op te snuiven en dan, lekker spelen!
EVEN BIJBOMEN » 17
excursies
juni tot en met september
wandelen
20, 28 juni - 4,11 juli
Woensdag 16 juli
Woensdag 23 juli
Woensdag 6 augustus
Hellingbos Sint-Jansberg Plasmolen
Landgoed Duivenvoorde Voorschoten
Montferland Stokkum
Landgoed Clingendael Den Haag.
Sprookjesachtige avondwandeling in het prachtige hellingbos de Sint-Jansberg bij het licht van dansende vuurvliegjes.
Met Ria Hoogstraat genieten van het mooie kasteelpark. Bij zonnig weer schieten boven het water de libellen heen en weer. Kinderen krijgen extra aandacht van de gids. Toegang volwassene €1,00, 65+ en kinderen tot 12 jaar €0,50.
Met Ursula Bouwmeester loopt u door Montferland naar de spreng en de Hooge Heide waar we zandhagedissen en nesten van de zwarte specht kunnen zien. Neem een spiegeltje en een verrekijker mee. Een vrijwillige bijdrage voor Bomen Over Leven is welkom. Tijd: 10.00 uur Waar: Ingang camping Brockhausen, Eltenseweg 20, 7039CV Stokkum Route: www.brockhausen.nl Aanm: Verplicht via info@ brockhausen.nl of 0314661212 Duur: 2 uur
Twee gidsen laten u genieten tijdens een avondwandeling over het eeuwenoude landgoed.
Tijd: 21.00 Waar: ingang Sint Maartensweg, 50 meter voorbij De Plasmolense Hof, Rijksweg 203, 6586 AA Plasmolen (parkeerplaats en bushalte). Kosten: € 12.50 per persoon, Opgeven: uiterlijk 3 dagen voor de datum. www.bomenenmensen.nl info@bomenenmensen.nl tel 024-3778885 Duur: 2.5 uur
Tijd: 14.00 uur Waar: Opzichterswoning Laan van Duivenvoorde Auto: Aan overzijde parkeren (oprijlaan verboden) tevens fietsenstalling en kaartjesautomaat OV: Bus 45/39, halte Kniplaan. Duur: ca. 1,5 uur. Dieren: Verboden voor honden.
Cafetaria
eten meenemen
honden aangelijnd
kinderen welkom
stevige schoenen
Tijd: 19.00 uur Waar: Ingang landgoed Clingendael, bij het bruggetje aan de Van Alkemadelaan tegenover de Van Montfoortlaan. OV: bus 18 of 23. Duur: ca. 1,5 uur
dagelijks geopend
Jossy van der Zwan Huidverzorgingsinstituut zorgt voor uw huid
Meeuwenveld 4 2727 AK Zoetermeer tel. 079 341 99 29 Bij ons kunt u ook terecht voor een lunch of diner
Blauwroodlaan 38 2718 SJ Zoetermeer 079-3620055 www.jossyvanderzwan.nl
Restaurant Aa-zicht Strand 1, 2725 KA Zoetermeer www.aa-zicht.nl e-mail: info@aa-zicht.nl
Uw advertentie hier? Wordt bedrijfsdonateur van Stichting Bomen Over Leven. Neem contact op via info@bomenoverleven.nl
EVEN BIJBOMEN » 18
winkel
bestellen bij bomen over leven
verrekijker laarzen rolstoel meenemen meenemen geschikt
bestellen doet u via www.bomenoverleven.nl
Woensdag 13 augustus Avondwandeling op de grens Leidschendam-Voorschoten Met gids Ria Hoogstraat via het Oude Veenpad naar de Laan van Duivenvoorde. Als er tijd is lopen we een klein stukje van het nieuwe wandelpad. Tijd: 19.00 uur Waar: Noortheylaan/hoek Veursestraatweg OV: bus 45 en 39, halte Noortheylaan Duur: 1,5 tot 2 uur
ALGEMENE FOLDER
ANSICHTKAARTEN
gratis
per setje enkele kaarten: €3,00, donateur €2,80 Briefkaartformaat met adreszijde. Keuze uit 24 aquarellen en 19 Noa-ansichtkaarten.
Alles kunt lezen over de Stichting Bomen Over Leven, haar doelstellingen en activiteiten. Vooral bedoeld om niet donateurs kennis te laten maken met de Stichting. Bestellen: gratis
per setje dubbele kaarten: €5,00, donateur €4,50 Set van 4 dubbele kaarten, met aan de voorkant een aquarel en binnenkant een gedicht van elk der seizoenen. Bestellen: +€ 0,64 porto per set.
Woensdag
20 augustus en 3 september Montferland Stokkum Wandeling met Ursula Bouwmeester door het prachtige Montferland. Overige info: zie 23 juli
Verjaardagskalender Verjaardagskalender met natuurfoto's (Meer) excursies IVN/SBOL 2e kwartaal 2014, uitgebreide info op www. bomenoverleven.nl/excursies.html 10 september - Nazomeren op landgoed Duivenvoorde - Voorschoten 13 september - Langs oude bomen en de dingen die voorbijgaan - Den Haag
Serie Bladgroen (3 deeltjes) (Bomen en Natuur) Boekjes (ringband, A5) voor aardige, leerzame feiten en weetjes over de natuur!
Op stevig A-4 papier in kleur. Extra: 21 bomen uit de Keltische astrologie gekoppeld aan de geboortedatum. Bestellen: € 3, voor donateurs € 2,50 (excl. € 2,56 porto).
Bestellen: € 4, donateur: € 3,75 (excl. € 2,56 porto).
EVEN BIJBOMEN » 19
Stichting Bomen Over Leven Lisztrode 19 2717 EW Zoetermeer
GROTE KLAPROOS Meestal zijn ze vuurrood met een zwarte vlek aan de voet, soms bijna wit. De klaproos is een echte pioniersplant. De zaden behouden onder de grond erg lang hun kiemkracht en ontkiemen als ze, soms na jaren, weer aan de oppervlakte komen. De klaproos wordt in sommige streken ook kollenbloem (toverkol of kol = heks) genoemd. De klaproos heeft zijn naam oorspronkelijk te danken aan een kinderspelletje: men vouwt een bloemblaadje bolvormig zodat men een klein beursje krijgt. Dit slaat men op voorhoofd of handrug, de samengedrukte lucht doet het kleine zakje met een knal openspringen.