İşçiler ve Toplum 3 by Sosyalist isci

•

.•

•

• KiTAP Dizi.s i

;,~ r~~,:-~ iKis£~;£; ~~ ~ ~~- .yEH_~'NOL4Bilil<iZ e>~ ~ 'a_•;:'11MliC'4N!EfNCE6'il~;...~:: ·~ w

:":~ ~~-, vd'AlAi!ACIG!l '7 • .._.. T. ... v < • • ~

...

... ~ ··_A··~..-

•

t...- -:..• _flf.. . .,.. •

"'~~.

;

c-.•

~- . '"":..-..__. __ ,

' " ,.. ...·•~--~~, ' . ,I . : .. - ' - . 4-.. .

......

~2~~

-7

,..~ ~-~ .,

t.......·

I ' •"' •

~e~ · .--~~ ~

r'1'

•

l'~ile:r

ve Top~!!!!!* 1 *

Zed

"•

•

l!jt;ile:r ve Top~!!!!!* 2

* i~(i llar~k<-li : llu Kir Ba~l•n~o~tor

Ortahkta Dulu~~n lla) Alet: Pupulinn Corh;,\'u' ~(" \'adtdi~"r'.' hp<~n~3 i~t.·i tfan:kt·ti ,.._. ('cHni~iunt'S Obrcrotl• · Turki~t 'ofv \dtr Oturur"?

•

"'''~~~li~l

h~·i

tlan.:k..-11 Inn i'l:uni ll:tr~,•J..I;'I q• j,\·j ~11llt'1 i..,..,,.i Suuf1. Bu JHr ~apl:m11 Hl·, ·.> lldt•r:uuhtm '. • t\admbr \t' i'>,~urtuJ..

Hir

* "iH,~\'t )lt•\Jl'ti

* inuili1 h,.; J•,.rri,i'nin ."i('\'iHl

Yaymevi

\t.•uilt!i., i

...

i$CiLER VE TOPLUM KtTAP Dtztst : 3

Arallk 1987

Dizgi/Baski : K apak BaskiSI :

YaylacJk Matbaas1 Orhan Ofset

ZED YAYINEVt

Babaya n i Sok. ipek Han No: 10. Kat: 2 Binbirdirek - i stanbul

··---.. ··-··

-- ------

i~c;iler ve Toplum kitap dizisine gelen yaz1lar. hukuki sakmcalar

dt~mda, hic;bir degi$iklik yaptlmadan aynen yaymlamr.

i$c;iler ve Toplum kitap d izisinde yaymlanan yaztlar kaynak gosterilerek kullamlabUir.

i~c;iler ve Toplum kitap dizisi cezaevlerindeki okuyucular ic;in ucretsizdir; sendikalardan yapllacak ba$vurulara % 40 indirim yaplhr. Y urtdl$1 fiyatlan : Federal Almanya : 6 DM Biiyiik Britanya : 2 £ Fransa : 18 FF

·-

•

l'trile..

3 .I I

i~iNDEKiLER

Sec;:im Sonm;lan ve Yeni Donem . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .

Grevler ve Sosyalistler

••

•

••••

•

••••

•••••

••••••• ••

•

••

•

••

••••

••

•

••

•

5 11

Cevat KARA

Ekim Devrimi ve Sosyalist Demok r asi .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. ..

M ehmet Ali BULUT

Cekoslovakya 1968 -69 ve i~c;:i Konseyleri ...........................

Ali BOYACI

Parti Tarti~mal annda Bir Yonelim Dilek FIRAT

Rus Marksistleri ve Ogrenci Hareketi .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .

••

•

••

•

•• ••

••

...

.....

••••••

•

Y alcm CUR

Demokrasi Harel<etleri, Burjuvazi ve i!?c;i Smlf1 <;ev.: Galip GURBUZ

Moskova Mahkemeleri Ozerine

Toplu Sozle§meler ve i!?rtilerin Karan

•

••

•

••••

H u seyin BUDAK

Zec~ Yaymevi

•

•••

••

•

••

•

••

•

••••••

•

••

••••••

•••

•

••

••••••••••••••

•

••

••••

104

110 111

I' J

. I

•

---- -

- ----~--~--------------------1111111111

S E(::iM SONU(::LARI VE YENi DONEM 29 Kas1m erken gene! secimlerinin ardmdan orta ya Clkan tablo, ilk baki~ta beklenenden pek farkl! olmadl. ANAP hti.ki.lmet pa rtlsi oldu. SHP ve DYP muhalefet roli.lnti ustlendiler. Ancak secim sonuclarmx bu kaba degerlendirmenin otesinde ele almak gerekiyor. Qtinkii gerek oy d a~xll颅 mmdaki kaymalar gerekse secim sonras1 alman ve beklenen ekonomlk-politlk tedbirler bircok ac1da n yen i bir donernin ilk i ~;aret.lerini veriyor. '82 Anayasast'ndan sonra c;tkanlan sec;irn kanununun anti-demokratik yap1sma, '87 Referandumu'ndan sonra eklemlenen 路6 zal Sec;im Kanunu' hedeflenene ulasrnayi sagladi. Ulke barajt, bolge barajt ve kontenjan mllletvekilllklerl saycsin de 6zal, T.C tarihinde altnan oy oram ile ktyaslanmayacak olcude yiiksek olan blr milletvekili sayxsma ulasm1~ oldu. ANAP oylarm % 36,29'u lle meclistekl sandalyelerin % 64,89'unu elde et..ti. Yani n eredeyse ucte bir oy destegi ile ilcte i ki t emsil gilcii.

Bu sonucu iki ac1da n ele almakta yarar va r. ilk olarak genel bir saptamayt bir kez daha hat1rlamak gerek. ureten -yonet en toplumsal isbO!timu ozelll~i n i yans1tan burjuva parlamenter sistemi. dolayl! bir tcmsil Jll~kisi tizerinde sekillenir. Set;menlcr 4-5 y1lda bir yapJian sec;imlercle politik lradeler inl, politika alamom 'u;;manlarl' alan burjuva politikacllanna devrederler. Bu. do{l;rudan de-

6 â&#x20AC;˘

i $CiLER VE TOPLUM

netlenemeyen dolayll temsll ill$kisinin, sec;menlerce benimsenmeslnin ve kabullenilmesinin bir gerekc;esi de htiklimet olanlann oy ve sandalye oram olarak toplumun c;ogunlugunu ternsll ediyor goriinmeleridir. i$te 29 Kas1rn sonucunda bu gortintti bozulmu$tur. 12 Eylti!'tin sivil muhaflzlanndan blri olan 6zal ve partisi Uc;te bir oyla ilc;te !kl m eclis c;ogunlugu saglaml$tlr. Oylarm % 44'i1nU alan SHP ve DYP ise sandalyelerin ancak % 35'ine sahip olmustur. Oylarm % 16'sml almi$ olan DSP ve RP lse pa rlamento platformunun dl$mda kalmislardu, Ancak bu gi.iruntilniln bozulmasmdan daha i.inemlisi, bu f!Hi durumun onilmilzdeki donemde ne gibl geli$melere yo! ac;abileceginln degerlendirilmesidlr. 6zal'm '83 sec;imlerlnden bu yana parlamentoda gell$tirml$ oldugu polltik kUlttire bir goz atalJm. ANAP'm su a ndakinden daha az sandalye oramna sahip oldugu parlamento bile blr pazar llk platformu olarak isletilemedi. Gece yans1 kanunlan ile sorunlar ANAP'm istedigi bic;imde c;ozlildil. 'Dedlgim dedikc;i c;izgi' egemen oldu. ::}ilphesiz ki stirecin boyle gelismesin in astl onemli ned eni parlamento dl~l i~c;i ve toplumsal muhalefetinin cil!zl!gidir. Aym anlayt~m devaml ha linde ise her iki muhalif fraksiyon CSHP ve DYP) parlamento ic;inde islevslz bir hale gelecek daha dogrusu ezileceklerdix. Niteklm bOylesi bir niyete ili$kin ilk isaretler sec;imin bemen ertesinde ortaya <;1kt1. 6zal'm Ilk elde yapmak lstedigi degi~ikli kler ic;inde, muha lefetin mecliste soz!U ve yazih soru sorma haklanm smirlandmnak va r. K eza hliklimet kararnamelerinin c;tkanlmasmt l<olayla~tmc t anayasa d egi!)ikliklerin!n de gundeme gelmesi c;ok bilyUk olasihk. SUrecin boyle i$Iemesi hallnde pa rla men to ic;inde ciddi bir istikrarSizhgm ya$anacagi ~imdiden gorU!mektedir. Politik temsil a lanmdaki bu istik.. rarsizlik parlam-ento dr!)ma yansJyacak -ve--parlame-nto dl$i' muhalefeti:O:' oiierni- ve i ~levl artacaktir. '86 ytlmdakl ara sec;im oncesinde ba$layan, refera ndum doneminde de silrmilÂ§ olan sec;lm ekonomisi 1 Aralik'ta sona erdi ve en genel t abirl ile igneden ipl!ge kadar her!)eye zam geldi. Kasm1 aymda toptan C$Ya fiyatlarmdaki yllhk artJ!) resmi verllere gore % 49,6 oldu. istanbul gec;inme encteks!nde ise ttiketici fiyatlan artl$1 % 57'yi buldu. Bu say1Iara son zamlarla birlikte 10-13 puan!Jk bir artt$1 ekledigimizde, Araltk ay1 !!yat arti!)mm % 70'1ere yakla$acagml soyleyebiliriz. Hemen iki saptama yapmakta yarar var. Birincisl, bu zamlar onilmilzdeki ayla rda olacak zamlann ilk habercileri. ikincisi ise, 1987'de ytizbinlerce i$c;i ic;in ortalama % 25- 35 oranmdaki Ucret arti$lan ile imzalanmu; olan toplu sozl e~Â meler de!ik de!)ik olmu~ kaglt parc;alan haline geldiler. is<;i ve emekc;ilerin satm a lma gUc;leri iyice dUstU. <)zal sec;imin hemen ertesinde 3 yilhk b!r kemer Sikma programmdan soz ettl. :i:~c;i smtfl ve ilcretli c;ah$anla r lcin kemer s1kmak, yoksullasma anla mma gelm ektedlr. Durdurulamayan enflasyon, blitc;e a<;Igl ve ic; borc;lanma, di$ odemeler den gesl gibi sorunlar ve ahnacak 'istikr ar onlemler1' iSci sm1fmm sutma a~1r yUkler bind!recektlr. Sermaye srmf1 ise bu ekonomi-politikalarmm d evammdan yana oldugunu sec;im sonras1 a.;;tklamalannda bir kez daha vurguladl. Hatularsak dUsilk Ucret ve s1k1 pa ra politikalarmm uygulanmas1 24 Ocak'm

SE<;iM SONU<;LARI VE YENi DONEM • 7

er tesinde, ancak 12 Eylill'le birlikte milmkiin olabllml~ti. ~lmdi lse blr kez daha, b lr ttlr 24 Ocak tedbirlerl gilndeme getirilmektedir. i~te ilcte bir oyla, elde edilen Ucte iki parlamenter cogunluk doneminde ba~kanllk sistemi ve anayasa degi$ikligl tart1~malan son derece ciddi boylesi blr polltik istlkrarstzllk zemlninin Uzerinde ytikselecektir.

OYLARIN DAGILIMI VE if;ic;i HAREKETi Belediye secimleri ve ara s~imlerde i~cilerin cogunlugu politik tercihlerini 'sosyal-demokrat' partilerden yana yapt1. ileri i$ciler ve gene! olarak i$Ci smrfr bu partilerin kendi ya$arn ko~ullarmda bir diizelme saglayaca(p beklentisiyle; 12 Eyltil'iln ve Ozal'm ekonomik ve politik baskrlarmm azalacag1 ve i~Ci haklarmm geni~leyecegi umuduyla bu tercihi yapt1lar. i$Cl hareketinin $Ckillenme dtizeyi, yani nesnel zemini o anda herhangi b ir ba$ka alternatif yolu ile d egil, bu pa rtilere verilen oyla rla hilkiimete ve di.izene muhal·e f~ti ctne getiriyordu. I$ciler. toplumsal b ir taraf ola rak gilc olduklanm, ciddiye almmalan ve sorunla nna egilinmesi zorunlulugunu gostermek ve moral gtic kazanmak istiyorlardi. Bu geli;>me 29 Kas1m secimlerinde de art.arak si.irdil. Tiim miilk sahibi smtflar ($ehir ve k1r kUciik burjuvazlsi dahil) agrrllkh olarak ANAP ve daha az olarak da DYP'de birle$tiler. I$Ci sm•fl ve diger emekci kitleler ise cok bUytik agtrhkla SHP'ye ve sonra da DSP'ye oy verdiler. Bliytik ~ehirlerde ANAP egem enli~ i azaldl. tsc;ilerin yogun yasad1g1 yerlerde 'sosya l-demokra t' partiler atlIJm yapt1. Sosyo-ekonomik a c;tdan daha geli$miiji olan, pazar iliskilerine ve drs dtinyaya daha fazla actlrnl$ olan yorelerde i$Ci ve emekcilerin ekonomi-politikasma muhalefetleri, oylann egilimini tersine cevirdi. Daha kapah yorelerde, ozellikle referandumda kapkara blr gorUntil sergileyen ic Anadolu'da, ANAP etkinlik saglad1. Ada na, Esklseh ir, Gaziantep, Kocaeli ve Zonguldak'ta ANAP oylan dtistli; buna karsthk SHP-DSP top lam oylan artt1. 6zellikle ista nbul, izmir ve ic;el'in i~ci bolgelerlnde SHP-DSP oyla n gene! Ttirkiye ortalamasmm epey Uzerinde ctktl; buralardaki ANAP oylan lse gene! ortalamanm altma d0$tti. Elbetteki az da olsa DYP'yi ve RP'yi secmis olan 1$c;i ve emekciler de vardrr. Ancak bunlar gene! egiliml belirlememektedirler. i§ciler ve 1'oplum dizisi'nin Ilk say1smdan bu yana, ~ci hareketinln bugUn ic;inde oldugu du ruma iliskin su t espit yap1ld1: i§ci hareketi yeniden §ekilleniJ;or. 1984'de ilk crhz isaretlerin gorlildi.i{lii bu si.lrec;te. bu sekillenme, grevler,

protestolar, boykotlar, mitingler, yUrtiyti$1er, ac;hk grevleri, toplantlla rla cis!mle$iyordu. Boylelikle bir yanda ufak adtmlarla da olsa yitir ilmi$ ola n ozgUven dlnamik olan parcalarda yeniden kazamltyordu. l{ollektif davranma c>zelligi yavas yavas gell ~ iyor, birllk ve dayamsma egilimi yans1yordu. Genel toplumsal d epolitizasyon isciler arasmdaki dinamik parcalarda kitlesel ola rak kmllyordu. Ufa k ufak kazan1mlarla da olsa hareketin $Ckillenmes i yliksellyor. Oneil ve sosyalist i$Ciler stmfm mlicadele potansiyeline olan gUvenlerini yavas yavas t ekrarda n edinmekte ve ozgUven egrisl yiikselmektedlr.

. .... -

·······----- ···- -· -·

--·· - --

·· - ··

8 • i$(:iLER VE TOPLUM

'86 ve '87 yJllannda grevler ve greve kat1lan ~~~~ say!Sl i:inemli blr art1~ gos~ t erdi. Greve ~1kmanm e~igine gelip de, sendika bUrokrasisinin kapah kaptlar ardmda imzaladigl ve hak kazam mt yerine hak kaybtm d eklare eden toplu sozle~meler nedeni ile greve ~lkamayan ~~~~ say1smda da ciddl art1slar oldu. 'B6'da Ttirk- i$ mitinglerinde ve toplantllarmda canh ve politize ol.maya ba~ layan bir gi:iriintim vardl. '87'de ise bu ortam blr olc;Ude grevde olan fabrikala ra kaydt. Tiirk-i$'li sendika biirokratla n ise gerl ad1m atarak eylem prog~ ramma ara verdiler. '87'd e imzalanan t oplu sozl e~mele r 2 y1l sonra tekr ardan gtindeme gelecektl. K e.za '88 y1h tse to plu stizlesmeler ac;lSlndan pek de yogun olmayacak bir y1! gibi gortinUyordu. Ancak seclm sonras1 yap1lan zamlar sorunun bi.lttin a~lrll fpyla ortada oldugunu bir kez daha gi:isterdi. Qiinki.l daha bi rka~ ay once imzalanml~ olan toplu sozlesmeler delik desik olmustu. Ve hemen eklemek gerek, '88 ytlmm ilk yansmda yen! KiT zamlan giindeme gelecekt.ir. ilk zam furyasma kan~1 iki tUr tepki ortaya ClktL Blrinclsl, zamlann hemen ardmdan i stinye tersane l:,c;ilerinin ya pt1g1 yemek boykot:u ldi. Spontan gell$en bu eylem lsc;iler arasmdat<l huzursuzlugun ilk di$avurumu oldu. Ikinci a~tga <;1kan tepkl lse. Tiirk-is Yi:inetlm Kurulu'nun a~1k lamas1 ldl .Tabandan ge1en bas kt ve huzursuzluk ~evket Yilrnaz't bile <t • • •hem en her konuda gorii!i sahibi oldugu bilinen cevreler.. . bu anayasamn kef ill h ill a ned en sesslz11 demcyc zorJadl. Bunlar _o_nilmi.i..?deki aylann olast geli~melerinin ilk isaretleridir. Bir yan ~ da l$~iler a rasmda: sfX;~t-an .protestoi'ar- a·rta:cakti'r." Ol£ yahda Is~. senctika. bii~ rokrasisi bu buzursuzlugu tdrpUleyebilmek ic;in once keskin biflar edecek. ama aym :tamanda da bunlara denk dii~en faaliyetten uzak durmak ic;in elinden geleni yapacaktJr. Agul!kh olarak isc;i ve emekc;ilerden oy ahms olan SHP d e bu durumun fa rkmda . .i:nonii zamlar sonrast ac;1klamasmda. eBastiirk. Selvl, l :,1klar gibi sendikact arkada$lanmu>. isc;i haklannm y1lmaz savunucusu olacaklardll'1> deml$tir. Bu a~lklamayt tamamlayan Cevdet Selvi'nin P etrol-1$'ten veda toplantismdaki konu$masl ise daha anlaml!d!r: «Ulke bir dUdilkli.i tencere ve altt cok harl! : atesi koriikleyen bir ik~idar var. Bu durum patlamayla sonuclarur. Bizim gi:irevimiz patlamay1 on lemek.~ Tiim bunlar '88 y1lmdaki is~i har eketi !jCkillenmesinin geli~mesi ac;tsmdan i:inem11 olan verllerdir. '88 ytlmdaki toplu sozle!}rne donemi, '86 ve '87'ye oranla c;ok daha zorlu olacakttr. Bunu elden geldigince yumusatmak. iscilerin kendi mUcadeleleri ve orgUtlenmeleri lle haklarmt almalanm engellemek, boylelikle kollekti! davram~m ve ozgUvenin geli$mesini tinlemek i~in ilk isaret sermayc Slmfmda.n gelmi:)t.lr. Ucret lere ek zamm1 gi:irti§mek iizere TiSK'ln baSI Halit Nar in bUkUmete tic;lU zlrve cagns1 yapml§tlr.

SOSYALiSTLER NE YAPMALI? Sosyalistler ac;tsmdan i:sc;L hareketinln yenlden seklllenmesl slirecinde atllacak her ad1m bu sUrecin h1zlanmasma katk1da bulunma

-----·---------------~

SE(:iM SONU(:LARI VE YENi DONEM ~» 9

gayretlnl tas1mahd1r. Bunun lc;ln ncsncl hareltetin hang! yi:inde llerlemektc oldugunu tespit etmek, bunun tek tck i$c;ilerde ve tsc;i orgtitlerinde ifadeslni bulan hangi talepleri ortaya c;JkardJ(pm ve hangl mevzlleri ele gec;irmeye yoneldigini anlamak gerekir. <;iinkU bu talepler o amn miicadelesinin verisldlr. Daha ileri taleplerin kitlesclle§ebilmesi ic;in ya bunlarm elde edilebilmesi ya da Sll11f $CkiJlenmeslnde i:inemli bir Slc;ramanm ger<;ekle:,mesi gerekir. Sosyalistlerin gorevi bunlan ya kalayabilmek, bunlar dogrultusunda ajitasyon ve propaganda yapmak; bu olmakta olan durumu sm1fm gen ts kesimlcrlnln billncine c;1karmak ic;in mlicadele etmektir. Bunlan yapabilmen in tel< yolu ise sosyalist faally etl isc;l Simfl ic;inde sUrdiirmektir. 6nerilen polltikalann ttimti isci sm1 fmm kollektif davranma yetcneginin artmasma, bilinc;ll i1Jc;ilcrin c;ogalmasma, bunlann ozyonetim ve denetim bic;imleri ve ozellikleri lle tamsmalanna yardJmcJ olacak ve bunlan te$vik cdecek bir bi~;ilndc saptanmalldtr. i$vi h areketinin ycniden sekillenmesi silreclne bircok yonden miidahale edllmcktcdir. Bunlardan biri sendikal a!andaki mudahalclcrdir. Buna kaqa yapJlmasJ gereken iscilerin yonettikleri ve d enetledikleri ken::li fabrika orglit lcnmclerinln geli$tirilmesidir. Politik alandaki en ciddi miidahale ise sosyal-demokratlarda n gelmektedir. Tam da bu noktada SHP'nin bir burjuva par tisi oldu(junu ve i§r;i sznz!t ilc r;zkar 9eli§kisi ir;inde bulunduijunu anlatmamn oneml artmaktadtr. Bu celi $kinln politik ifadeler kazanmas1 esas olarak SHP iktidarmdan gecer, ancak bugiin boylesi bir gelisme soz konusu degildir. 0 ncdenle de muhalefet partisi olan SHP'nin burjuva ozclliklerini anlatmak daha guc olmakt.adtr. Cilnkil ozellikle askeri rejimlerden ClklS donemlerinde ilk bakJ$ta siyasi demokrasi talebinin belli klSimlannda sosyaiistler ile reformist partilcr a rasmda bir caktsma goriilmektedir. Bu cak1smamn ktsmiligi ancak sosyalistler in siyasi demokrasi taleplerini anti-kapitalist bir eksene oturtabildikleri tilc;iide anlasilacakttr. As1l farkltltk !se, bu talcpler ln gercekle$tirilme bicimine ili$kindlr. Sosyalistlcr, sm1fm, kendi tirgtitlti liigUnU ve bagtmsrz cylcmini one vlkartrlar. Politik h akla n sm1f111 dogrudan kendi mucadelesi ile elde etmesini ve kcndi yonettigi, denetledigi i.irgi.itlenmeleri He korumasm1 h edeflerler. SHP gibi partiler ise sorunu parlamcnto dengeleri !cine hapseder. iste bu ac;1dan da bakJldJgmda 'sosyal-demokrasiye' kars1 milcadele fiill olarak l$~i hareketinln l~inde verilebllir. Sosyal-demokratlar, li;c;ilerin ozellikle oncil kesimini kendi cevrclerlnde toplami~ olmaya gUvenmektedirler . Bu durumu n dcgl§mesi ise ancak l~cilerln giindelik mucad elelerindc sosyaiistlcri yanlan nda gormeleri ile miimkilndtir. Sorun SHP'nin umut ve kurtulus olmadigtm anlatmakla diisUnsel olarak ci:izi.imlenemez. Dogrudan dogruya i$ci hareketinin icindc ve giindclik mticadelede. SHP'nin i$CI (.!lkarlanm kararll olarak savunmaktan nas1l kacmdtgmt, scrmaye smtfmdan nasi! lcazet a lmaya ugra§t1gm1 gosterebilmek gerekir.

•

--·-· 10 • i$C::iLER VE TOPLUM

Gerek ~~~~ hareketi l~indekl reformist egilimlere kar~I ba~anll bir mUcadele ytirtitebilmenln, gerekse sosyalist bir i$9i hareketinin yarat1hnasma katkida bulunabilmenin yolu sosyalistlerin teorik t aaliyetlerinin ve pratilc eylemlerinin merkezine i$Ci

smt!t mucadelesini koymalan ile milmkiin olabilir.

lt~iler ve Toplum

·-- --·- -- .. - ---·---- ..

___ -·--

. ··-· .

...............................................................................................

GREVLER VE SOSYALiSTLER Cevat KARA Ge9tigimiz ay uzunca bir suredir de vam etmekte olan Kazh((e$me deri i$c;ilerinin grevinin de sana ermesi ile birlikte, bir grev doneminin daha geride kald1gm1 soyleyebiliriz. Bu sattrlann yaztld1[p gunlerde Migros ve NaJdiyat Ambarlanndaki grevler suruyordu. Ancak bunlann h izmet sektorunde olmalan, birbirinden kopuk <;ah!]ma birimlerinde surmeleri ve bunun otesinde $U g unlerde grev hareketinln ivmesinin d1i$IDU$ olmas1 nedeni ile grev gi.indemini canlandrracaklanm beklememek gerek. Hatu-larsak 1980-84 arasmdaki uzunca bir aradan sonra, Turkiye'de tek.rardan ilk grevler ya$anmaya ba$ladl. 1984'de 561, 1985'de 2410, 1986'da 8286, 1987'de ise 30.000'in i.izerinde i$c;i greve <;1kt1. Grev, grevci say1s1 ve grevde gec;en i$ gi.inlerinde arb$ goruldi.i. i!]<;i haklannm varoldug u ve daha rahat kullamlabildigi i.ilkelerde bu grev ve grevci say1lan c;ok da onemli bir gorunti.i yaratmayabilir. Keza '79 oncesinin canhhg1 ile kar$lla$t mldtg!nda da bu grevlerin c;ok d a ha durgun oldugu tespit edilebilir. Anca k iยง<;i harel<etinin bir yenilgi sonrasmdaki yeniden $8killenme doneminde olmas1, yavaยง da olsa geli$en bu grevlerin onemini arthrmaktadtr.

12 •

-. .

. .. .

-·

. . ... . ..

- ·-

.......

- -- -------

... . . .

-. . . -

i $CiLER V E TOPLUM

'87 y1hnda 700 binden fazla i$c;i ic;in toplu s6zle$meler imzaland1. $u andaki ekonomik duruma bak1lacak olursa, bu sozle~melerin tamammm enflasyon oranmm c;ol{. altwda l<ald1klan gorulecektir. Ne c;ah~ma ko$ullannda ve sosyal haklarda bir iyile$me, ne de satm alma guciinde bir yiikselme sozkonusudur. Tum toplu s ozle~meler delik d e9ik olmu~tur. Ozellikle ara sec;imlerden once uygulanmaya ba~la yan, referandum ve erken genel sec;imlerde de siirmii~ olan sec;im ekonomisinin art1k sonu gelmL7tir. Bu satlrlann yaz~ld1g1 · gunlerde, sec;im sonrasmm beklenen zamlan tek~r teker ac;aklanmaya ba~la ml~tlr. Temel g1da maddelerinden ula~1ma. yakacakdan <:> lektrige kadar her9eye yiiksek oranda zamlar yapilnu§tJr. '88 y1lmda yeni bir kemerleri s1Jnna donemi ya9anacaktlr. Siirekli kayba ugrayanlar i~ c;iler ve diger ucretli c;ah$anlardJr. Bu ise '88 ve '89 y1hnda geli$ebJecek grev dalgalannm ilk i9aretlerini vermektcdir. i~te 84'den bu yana ya!}anan grevleri degerlendirrnenin onemi bu ncktada kar!).tmlza dikilmektedir.

GREVLERiN YAPISAL OZELLiKLERt - . - -· -- . . . . - . ·- - ---.. - . . ister acil ekonomik talepler is terse poli til< talep'er etrafmda yukselen her g rev aym z.amanda bu miicadelenin orgi.itlenme bic;im indeki sorunlan da kar$Irntza 91kanr. Ve her orgutlenme bic;imi, aym zamanda kapitalist h egemonyamn sorgulanmas1 potanstyeline sahiptir. i$te grevler bu nedenle taleplerinin otesinde bir oneme sahiptirler. Yanh~ anla$Ilmasm, taleplerin onemsiz oldugu iddia edilmiyor. Elbetteki taleplerin ic;:erL'kleri ve bunlarm gerc;:ek1e$me oram bir grevin ba~an smm gostergeler idir. Hic;:bir talebini elde edememi~ olan bir grev orgiitliiliigii ac;:1smdan da bir fiyaskodur. ~·--

emeklerini satanlar, yani i$c;:iler ac;:tsmdan ekonomik talepler e sahip olan bir grevin anlam1, uretenlerin yaratttklan degerlerin ve zenginliklerin boli.i§iimiinu kendi lehlerine diizeltmek istemeleridir. K.ararh ve rni.i.cadeleci bir bic;:imde surdiiriilen boylesi bir grev, k1smi bile olsa kapitalist hegemonyanm parc;alanm sorgulama ozellig;i ta$Ir. Sermayenin, emegi istedigi fiyata · satm almas1 engellenmeye c;ah$lhr. Bunun otesinde her grevin talepleri arasmda sosyal haldara ve fabr ikadaki uretim sfuecinin orgutlenmesine ilil?kin maddeler de vardir. Bunlar ise fabrikan!n ve iiretim arac;:lanmn sahibinin, i.i.retim biriminde ve siirecinde her istedigini dayatmas1m ve yapmas1m engellemeyi hedeflerler.

..,

GREVLER VE SOSYALiSTLER â&#x20AC;˘ 13

Greve 91lmn il}<;iler, grevlerin bu ozellikleri ustiine h erhangi bir teoril< ara~t1rma yapmazla r. Bir toplumsal taraf olarak davranmalan ve org utlenerek bu davram ~lanm daya tmalan bu durumu yarat1r. Birkac; ornek uzerine d a ha detayhca du~unelim.

I. Grev gozciiliigii Bilindigi gibi 12 Eylul ertesinde Grev, Toplu Sozlef}me ve Sendika Yasalan sermaye s1mfmm istekleri dogrultusunda yenid en yaz:ld1. Grev yasasma gore, ornegin art1k gr ev yerinde 2 gozcuden fazlas1 dura mayacaktl. Grev gozculUgiinu basit bir nobetten fa rkh lolan nedir? Ka pitalist toplumdaki i~bolu munu iireten-yoneten ve duzeni saglayan bic:;:iminde ele alahm . Sokaklarm giivenligi, duzen i saglayan lwlluk k uvvetler inin c:;:ah'?ma alanma da hildir. Ornegin uret im birimine g iden yolla n ve i!?yerinin c:;:evresini onlar denetlerler . i!'ite grev gozculeri lnsmi de olsa bu gorevleri ustlenirler. Fabril<a ya giri$, <;lkl$lar, fa brika qevr esinde olup bitenler, ma l <;Ikl$1 vs. art1k g rev gozc1Uerinin sorumlulugu altmdactuÂˇ. Boylece bu son der ece dogal g orunen durum sorgulan maya ba!'jlar. Uret!m birimi 6n u nde1<i ve yal<m c:;: ev.resindeki grev g ozculiig u n un bir sonraki a d1rn! grevcilerin i.iretim b irim i c:;:evresindeki yorlel}im birim lerinc muda hale etrnelcridir. Boylesi orneklere gerek Turkiye'd e gerckse dunya i ~c:;:i harcketi tar ihinde t;e!'iitli defa1ar rastlanml:)tir. Buralarda grevci i$c:;:iler, grev komitesinin 6ncu1Ugilnde ve denetim inde <;evre yerle$im birimindeki gundelik ya~am1 grev siircsince orgutlcm-:lye g~ri~mi$lerdi r. i$te asll sorun ya r atan her tur !i.i toplumsal denetim ve yonetimden ozellilde uzak tutulan dogr udan u reticiler in, bir grev esnasmda boylesi al anlara el atmaland1r. Tam bu noktada burjuvazinin liber al goruntiisu ortadan ka1kar. Grev ktnctlan, rahatllkla grev duvarm t y1lnp ipri girerler ve bu arada yasa1 ve polisiye destek ahrlar. Patrcn s toldanm ve grev k:ncilan i1e ilret.tiklerini fabdca dl$ma 91kanr. Her iki duru mda d a grevcilerin mudahalelerl engel1 enmeye c;:ah $Ihr, buna kar!'im grev luncJ 1~<;:lcre ve patrona devlct dest':;}gi vcrilir. 'Ozgurce harcket etmc' haklona sahip olanlar sermaye sm1f:ndan yana olanlard1r. 1$to 'devlctin tarafs1zhg1' ifadcsinin smm s1mf mucadelesidir. 'Onlar

14 •

i$CiLER VE TOPLUM

da kim oluyor? Kendilerini ne zannediyorlar da fabrika i<;ini ve <;evresini denetlemeye ve yonetmeye kalk1~1yorlar?' ifadesi artlk giindemdedir. t~te basit bir grev gozctilugu, egemen olan burjuva ideolojisini i$b6lumu ac;1smdan sorgulama potansiyelini ic;inde banndlnr. Grev gozcillerinin say1s1 smrrlanarak, i$<;ilerin grev sllresince CO$kulu bir bi<;imde hareket etmelerinin, kollektif davram~ ve dayanl$malarmm engellenmesi hedeflenir. Boylelikle grevlerin ba$ansmm dii$mesi amac;lanrr. Ama aym zamanda da b.ir ba$ka geli$menin online set c;ekilir.

II. Grev komitesi Her grevin vazgec;ilmez, olmazsa olmaz orgutlenmesi olan grev komitelerine bir goz atahm. Bunlar sadece grev boyunca olan biteni organize eden kurumlar m1d1r? i$<;iler mucadele amnda, sermayenin iktidanna ve gucune kar$L-gur;: olw?turmaya <;alu:;Irlar. i$te bu kar$L-gucun yaygmhg1, mucadeleciligi ve kendi orgutllllugu ba$an oramm belirler . Grev komitesi. bu kar···-- ~- s wal{ mae-adele ·amooaki -en-fu.temli··a:ra<;iat'm:d.an bir.tsidir: .. 0 nedenle de i$lerin gorillmesine yarayan basit arac;tan ote bir a nlama sahiptir. Grevlerde ka r $L-giicun cisimle$tigi bir arac; olan grev komitesi. mumkun oldugunca yaygm bir bic;imde, grevci i$<;ileri kendi sorunlarma sahip 91kan aktif ve giri$imci ozneler haline getirmeyi hedeflemelidir. Grev komitesi, tum grevciler arasmda c;e$itli alanlarda sorumlu!uk alacak komisyonlar yaratabilmelidir. Bu komisyonlar grev ic;in dayam$ma toplamak, toplananlan dag1tmak, grevcilerin ve aileler inin gunlllk sorunlarma egilmek, grevcilerin bO$ zamanlanm degerlendirmelerini saglamak (kimi zaman i!';<;i egitimleri, kimi zaman ortakla$a eglenceler vs. ile), grevcilerin sorunlan etrafmda bir i~<;i kamuoyu olu$turmak Cbultenler, basm ac;aklamalan, diger fabrikalardaki i$<;ileri bilgilendirme gezileri vs. ile) gibi gorevlere sahip olabilir. Yazmm gorevi grev komitesinin yapabileceklerini Slralamak ve ideal bir rec;ete olu$turmak degil. <;unki.i bunlar bir yanda nesnel ko$ullar, yani o fabrikadaki i$<;ilerin mi.icadele gelenekleri, birikimleri, mucadelenin k1smi taleplerin otesine ge<;:ebilmesi ve yaygmla$masx, i$<;i hareketinin o andaki durumu gibi faktorler tarafmdan belirlenir. Ote yandan ise o fabrikadaki onci.i ve sosyalist i$<;:i-

GREVLER VE SOSY ALiSTLER

Jerin guc;:leri, gelieykinlikleri, mudahale ve yonlendirme becerileri, orgutlulUkleri, yan i oznel ko$ullar belirleyen faktorleri olueytururlar . Ancak sorun kar§~rgiicun $ekillenmesi, kapitalist hegemonyamn ve i$b61Umiinun a$1lmas1 yonundeki ozelliklerin geli$tirilmesi ac;:tsmdan ele almacaksa, o zaman hirer mucadele okulu olan grevlerde yonetim, denetim, mali i$ler, haberle$me-i$<;i koordinasyonunu saglama, gunlUk ihtiyac;:lan karey1lama, bo$ zamanlan degerlendirme gibi alan· lara el at1lmas1 gereklidir . Dogrudan ureticiler, yani i$<;iler bu alanlardan uzakla$Inl$ ve bunlara yabancila$Inl$ttr. 0 nedenle toplumsal i$b6li.imi.iniin a$1lmas1 yoni.indeki bu oze1likler, ne kadar geni$ grevci kesimlerinde geli$irse, o kadar <;ok i$<;i kar§L-gucii.n oznesi ha· line g elir. 1$te en klsmi grevler bile boylesi ozelliklerin a<;Iga <;lkabilecegi po-

tansiyelleri banndirtrlar. Grevlerin hirer miicadele okulu olmalanmn anlam1 bu noktada ortaya c;akar. Okuldan anla$1lmas1 gereken, bir ogretmenin karatahta ba$ma ge<;:ip ogrencilerine biqeyler a nlatmasl d egildir. Mucadele okulunda ogrenim son derece aktiftir, canhdu·. Grevler aym zamanda bir demokrasi okuludur. Grevler iki ti.ir st1rdiiri.ilebilir. Birinci tiirde, sendika burokratlarmm denetimi ve yon etimi egemendir. Grevci i$<;iler tum iradelerini sendika bi.i.rokratlanna teslim etmi$lerdir. Burokratlar ara s1ra grev yerine gelip boy gosterirler. 1$c;:ilere dam$madan onlar adma ve kapah kap1lar ardmda toplu s6zle$melere imza atarlar. ikinci turu ise demokratik grevler olu$turur. Bunlar tum grevcilerin karar mel<anizmalanm olu$turduklan, denetledikleri ve yukanda da degi.ni.len komisyonlar arac1hg1yla yuriitiilen grevlerdir.

I• •

Sozu edilen demokratikligi, grev komitesinin sorumluluklan yaymasl, tum grevciler i aktifle$tirmesi, kararlann tart1~1larak ortak almm asi ve grev komitesinin her an denetlenmesi gibi ogeler saglar. i$te boyle siirdfuulmeye c;:ah $Ilan grevler, lusmi ekonomik taleplerin otesine ge<;me potansiyelini de canland1rabilir. Dikkat edilir se soruna sadece taleplerin yeterliligi, ileri ya da geri olmalan c;:en;evesinde yakla$Ilmamaktadtr. Bunlarm yams1ra iiretim si.i.recindeld ataletin y1kllmas1, i~<;:ilerin, amir mercilere (ister patron, ister ustaba$1, isterse sendika bfuokratl olsun) itaatinin a$11-

,--

16 • i $C::lLER ·v E"TOPLtJM .. ····

... .. -

- - ·- . ... ·---- - ·- ·--

... -----·-·--·

maya ba$lanmasr gibi noktalar one c;akanlm19tiT. Bunlarm herbiri yabancrla $manm ve toplumsal i.!?boliimiinun a!'j:lmasr yonunde kiic;iik ama onemli adxmlardrr. Ekonomik lmrallar, fabrika ic;i hiyer ar$i ve kapitalist hegemonya tarafmda n belirlenen nesne olmaktan, iiretim siirecini belirlemeye yonelen birer ozne olmaya dogru at1lm1$ ola n acllmlard1r bunlar. Sorunun en onemli ve can ahcx nokt alanndan biri budur . Buraya ka dar kaba hatlan ile de olsa grev gozciiliig iine ve grev kom itesine deginildi. Elbetteki her grevde taleplerin otesinde ta!?man potansiyeller ortaya c;akrp geli$meyebilirler. Hatta c;ogu kez hi<;: g oriilmoyebilirler. Bunlann gelifimesin in nesnel ko$ullan grevin birc;ok buyiik fa brikayr kapsa mas1, i$kolu duzeyine s:c;ramas1, ya da yorellil<ten <;:1lup bolgesel veya ulusal duzeye stc;ramas1, savunmac1 niteligin a91larak atal< ve ileriye yonelen ofansif nitelikler kazanmasldrr.

Oznel ko$ullan ise i$<;;ilerin grcv s urecine al<tif katllmalan olu!'jturur. I$te tam bu noktada oncii ve sosyalist i$<;;ilere son derece onemli gorevler dii$mektedir. <;unku k apitalist hegemonyanm potansiyel olaral{ sorgulanmas1 ile fiilen sorgulanmas1 arasmda c;ok onemli bi.r f~-rk vard;r:-Topl u.msaTbfr li"at=$i'-gu"fortr$mrma mrr yohr; ~c;r.tefi n k~a di org iithllllkleri sonucu olan koilektif guc;ler;nin farkma varmaland:r. Sosyalist1erin o noktadaki g orevleri sm1fm. kendi 6rg u t1uh.igunun gelif~mesj ni te~vik etmek, sosya.lizmin i$91 hareketi ic;:erisinde l<blde$mesini saglamakt1r. Siirece h edefini bilen bir biJinc;li miidahalede bulunmamn tam da bu noktada biiyuk onemi va rd1r. Ancak bu m1'tda.hale yuka.ndan emredici degil, tabanda.n sosyalist bilincin g·eli$tirilmesi yoniinde olmahd1r. Grevlerin b!r mucadele olmlu olma lannm an1am1 i~te burad :~. sosyalistler1n ka r$1Sm a <;:Ikm aktadir. Sorun grevler esnasmda bu potansiyellerin mumkt'tn oldugun ca a <;;tga c1kmasma vard1m. etmck v.-:) bunla rm b "r d inamizm kazanmasm: sa§;lamald1r. Eger as1l derdimi?. iiretenlerin yonetmevi fiilen ogrenmeleri ve bu yeteneklerini gdistirmeleri ise. miicadelcnin her ad1mmd a bun u n h ede flendigi gorulmcli ve va'?anmalldir . Grevlcrde. o i.iretim biriminde c a.h~an her k tf'? 'nin akti.f b;r [rrev ele mam olmas1 saglanmah. al<tif taban geni~1emeli, miicad3le ic;inde kendini egitmeli, geli~tirmeli ve degi$t:rmelid ir .

.•

EKiM DEVRiMi VE SOSYALiST DEMOKRASi Mehmet Ali BULUT

Turkiye solu ic;inde sosyalist demokrasi tarti~ma lan giderek yaygmla.~1yor. Bugiin lie; egilim var. Birincisi, uluslararasl hareketin unutulmu!] Cya da daha dogrusu buyuk olc;ude unutturulmu~) geleneklerine sahip <;Ikmaya c;ah§an akim; ikincisi, bu tarttf}malardan f;iddetle rahats1z olanlar ve uc;:uncu olarak da Gorbac;:ov'un ba$lattl~ tarti§malarla ister istemez tartl!]maya giren ama esas olarak sorunun temeline inmeyen ve resmi sosyalizmin slmrlan ic;inde tarihi olgulara. deginmeden, sosyalist demokrasi sor ununu tar tif;maya c;ali!jan ak1m. Sosyalistler ic;in sosyalist demokrasi tarti~mas1 uluslararas1 i~c;i hareketinin deneyleri dlf;Inda yaprlamaz. Marksizmin konuya ilif;kin F.: 2

18 • i$(:iLER VE TOPLU M

tum teorik ac;Ihmlan da zaten uluslararas1 hareketin deneylerinden <;1kmaktad1r. Diger teorik a<;1hmlarda oldugu gibi, sosyalist demokrasi konusunda da sosyalistlerin kendilerine ait, kendilerinin buldugu ozel ilkeleri yok. Teorik birikimin ilk olgulan Paris Komunii deneyinden c;akanld1. Komiin, i!?9i sm1fmm fiili olarak c1hz oldugu ko~ullann iirunuydii, ama buna ragmen sosyalist demokrasiye C .. l ait Marksizmin tii.m temel tezleri yine bu. deneyden <;1kt1. Daha geli~ kin bir deneyi ise 1917 Rus devrimleri olul]turmu~tur. 1917'de Rus il]<;i s1mf1 her$eyden once 1905 Devrimi'nin ve onun lirunii olan sovyetleri n bilgisine sahipti <bkz. i$t;iler ve Toplum 2, Sovyet DevletD. 1917'de bu deney Rus i$c;ilerinin canh olarak belleklerinde idi. ikinci olarak ise, Rus Devrimi Komun'de oldugu gibi tek bir $ehirle sm1rh kalmad1, sovyetler biitUn illke c;apmda olul]tular ve merkezile~tiler. Ku$kusuz Rus Devrimi i$c;i s1mf1 demokrasisi ac;1smdan son ornegi olu~turmuyor. Uluslararas1 i$c;i hareketi daha sonraki ylllarda da c;e$itli ulkelerde zengin deneylere sahip oldu. Ancak, Rus Devrimi, muzaffer proleter devriminin ilk ve son ornegi, bu nedenle de diinya i9c;i · harakatinin sU.rakli olarak ta.ftu;t1g1- bir -Glgudur... . Rus Devrimi'nin «Son muzaffer proleter devrimi» oldugunun soylenmesi bile sosyalist demokrasi, sosyalizm tarti$malannda ay1rdedici bir tespit. <;unkti., gerek resmi sosyalizm, ge rekse de Troc;kist hareket ic;in bugti.n dunyada bir sosyalist sistem (ya da Troc;kistlere gore bir dizi dejenere i$9i devleti) vard1r. i l]te bu noktada i$9i devletinden, sosyalizmden, sosyalist demokrasiden ne anlamak gerektigi tartil]maya girmektedir. Bizim gelenegimiz, 1930'larm oncesinin Marksizm anlaytl]ldlr ve gelenegimiz ic;inde Ekim Devrimi, sosyalist demokrasinin ilk ba$anll olgusu olarak ayn bir oneme sahiptir. Sosyalist demokrasi tart1~mala.rma ve bu kavramlarla baglantlh olarak Ekim Devrimi'ne gec;meden once klsaca $ubat Devrimi'ne ve $ubat ile Ekim arasmda gec;en 8 ayhk doneme bakmak gerekiyor. Bu donemin kavranmas1 sosyalist demokrasi tartil]malarmdaki bir d iger ak1mla hesaplal]mak ic;in gerekli. Bu ak1m Ekim Devrimi'nin gelil}imini bilmeden, ya da gormemek isteyerek Ekim Devrimi'ni kaba bir darbeye indirgemektedir. Resmi sosyalizm ise aym donemin zenginligini kaba bir csistemli haz1rhga. indirgemekte ve boylelikle digerleri ile esas olarak anla$maktadrr.

-- Âˇ

EKIM DEV RiMi â&#x20AC;˘ 19

$UBAT DEVRiMi VE SOSYALiST DEMOKRASiNiN DOGU$U 1917 )'lhmn ilk iki aymda <;arhk Rusyas1'nm ba$kenti Petersburg'da 700 bine yakm i$~i 1330 fabrikada greve c;:tkmi$tl. 1905 Devrimi'nin patlamasma yol a~an Kanlt Pazar'1 anma gosteriler ine. ise 145 bin i9Qi katlld1. c;arhk Rusyas1'ndaki i$~i hareketi 1915'den beri hwJa ytikseliyordu . 1915 yllmda, illkenin ~e$itli b6lgelerinde yogun grev hareketleri ya~andt. Birc;:ok grevde i!]Qiler polis ve askeri birliklerle <;ati!]t!lar. En goze batan eylem Agustos aymda ba!]layan ve siyasal talepler d e i~eren Putilov grevi oldu. BaZI grevcilerin tutuklanmas1 uzerine grev butiin Petersburg'a ya)'lldr. 1916 YJlmda grevler daha da yogunla..'itl. Bir onceki y1la gore grev say1s1 yuzde 50 artarken, grevci say1s1 da 539 binden 1 milyona u la!]tJ. 1917 YJlmda ise h a r eket adeta patladr. ilk iki ayda greve ~akan fabrika ve i!]c;:i saylSI bir onceki YJlm 12 ayrna e$itti. $ubat aYJmn ilk g\.inlerinde hukfun etjn ekmegi karneye baglayacagma dair rivayetler i$Qi bolgelerini sa:rd1. 13 $ubat'ta Petersburg'un en yogun i:?Qi oolgesi olan Vyborg'da i!]<;iler aniden sokaga bo$aldllar. 500 bin i$c;:inin kat1ld1gl bu anti-sava$ gosteriyi ertesi gunu bir ba$ka i!]Qi b6lgesi alan Nevsky'deki gosteri izledi. 'Ekmek' temel slogandL Ancak sagda-solda siyasal sloganlar da at1ld1. 15 $ubat'ta hukumet ekmegin karneye baglandigmi resmen ac;:1kladz. 16 $ubat'ta fmnlann onunde uzun ve sab1rh kuyruklar olu!]tu. Az sonra butiin Petersburg'da tek bir g~da maddesi kalmaml$t1. Ac;: ve k1zgm i$c;:iler dukkfmlara sald1rmaya ba!]lad1lar. Siyasal sloganlar iyice yogunla!]tl. Ekmek gosterileri daha sonraki gunlerde de surdu. 21 $ubat'ta Petersburg'un en orgutlu fabrikas1 alan Putilov'da grev ve lokavt ilan edildi. Bol$eviklerin oldukc;:a etkin olduklan Putilov fabrikasmm 30 bin i$<;isinin daha sonraki geli$melerde onemli bir roli.l oldu . Ancak, devrimin klvllciml 23 $ubat'ta c;akti. Petersburg'un kadm i!T <;ileri, u luslararas1 kadmlar gununu anmak ic;:in greve <;1kt1lar. 'Ekmek' yine hakim slogand1. Kadm i!]c;:ilere Putilov fabrikas1 kat1ld1. Ak$ama kadar 50 f abrikada 90 bin i$c;i greve c;:Ikffil$tl. Ertesi giinu

20 •

i$CiLER VE TOPLUM

g reve kat1lan fabrika say1s1 131'e, i$c;:i say1s1 ise 160 bine u la::jrnH;ti. Grevci l!?<;ilerin yapt1g1 gosterilerin sloganlan artlk ac;:11<tan hukiirnet aleyhtan idi: 'Ekmek' ve 'ban~' sloganlanm 'kahrols un hiikumet' slogam tamarnhyordu. •

25 $ubat'ta genel grev b a$ladi. Car, grevin ve i$<;i gosterilerinin ~?id detle bastrnlrnasm1 emretti. 26 $ubat'ta ~ehrin <;e$itli yerlerinde ordu b irlikleri i~<; ilere ate~ a<;t1. Fakat aym gun C:ar'm asl{eri b irlikleri i<;indeki ilk <;6ziilme d e ba~lad1. Baz1 birlikler i~<;ilere ate~ ac;:maYJ reddetti. 26 $ubat ak$amt baz1 birlikler isyan edip subaylan m tutukladtlar. Bu isyanlar bastlnldt ama kivllcim bir k ere parlamJ$tl. 27 $ubat sabaht Petersburg'daki ordu birliklerinin i.i.c;:te biri grevdeki 385 bin i$c;:iye katilmi$tl. Ak9am ise hemen hemen tum asker! birlikler kendi temsilcilerini sec;:mi!?ler ve grevcilerin yamna ge<;mi$lerdi. Kadmlann ba$latt1g1 23 $ubat g6sterisinden 5 gun sonra Avrupa gerlciliginin kalesi C:arhk ytk1ld1. C:arhg,.n ylktlmast ile b irlikte yeni bir olgu ortaya t;aktl: ikili iktidar. Bir t arafta i$<;i ve a sker temsilcileri konseyi, sovyet, diger· tarafta ise G ec;:ici H ukumet. Daha sonraki 8 ayhk d6neme damgas1111 vuran o1giioYfdu·r : iK:tiaa.·r. sovyetler·Ite ce·c;:icr-l!ttktmret · a-rasmdad1r. Aw cak iki sovyet partisi, Men~evikler ve Sosyalist Devrimciler'in fiilen sovyetin elinde olan iktidar erkini gonullu olarak Ge<;ici Hi.iki.imet'e terk etmeleri ile, $ubat't izleyen aylarda ikt..idar erki giderek Gec;:ici Hukumet'te toplanmaya ba$ladt. Ba$lang1c;:ta Boli?evik onderlik de Gec;:ici Hiikti.met'i tamdL Bu durum, Lenin'in Petersburg'a gelmesine ve par tiyi 'butiin iktidar sovyetlere' tezine ikna etrnesine kadar surdu.

DEVRiMiN BASLANGICINDA BOL$EViK PARTiS i Petersburg'da $ubat gosterileri ba~lachgmda Bol~e vik Pa.rtisi'nin buti.in Rusya'da 23.600 i.iyesi vardL Bunun 2 bini Petersburg'da, soo'u ise Moskova'da idi. Petersburg'dak.i 2000 uyenin ise soo'u $ehrin en yogun i$9i b6lgesi olan Vyborg'da idi. $ubat Devrimi'nde <;ok onemli bir rolii ola.n Pu tilov fabrikasmda ise Bol~e vik Partisi'nin 150 uyesi vard 1. Say1sal kiic;:uklUgun yams1ra. Bol$evik1er gericilik yJllan ic;:inde orgutsel olarak c;:o i< ag1r darbeler yeml$lerdi. Merkez Kornitesi'nin tamam1 surgundeydi. Komitelerin birbirleriyle

..............................................................___________________________

..... .

EJ<iM DEVRiMi • 2 1

ili~kileri

kopmu$tu. Pa.rti 1905 oncesindeki aydm destegini 1<aybet-

mi$ti. Buti.in bu olumsuz ko$ullara. ragmen Bol$evikler 1915-17 arasmm i~ c,;i h a.reketinde onemli bir rol oynacl!lar. Ozellikle de $ubat giinlerinde Bol~evik militanlar h areketin ba~m1 c,;ekmekteydiler. Ancak Bol$evik militanlann bu durumuna ka.n~m a.ym olgu parti i9in geQerli degildi. ~ubat

giinlerinde partinin durumunu gosteren iki onemli ornek va.r. Birincisi, pa.rti komitesinin.23 $uba.t'ta kadmla.nn grev c,;a[pnsma kar·~1 ·QI1ima.slchr. Kactjn' i~c,;·ile1~ ireve 9Dunak istectikleri-ni -p-a.rt·i · k~mi :tesrile buolrdlkierinde, pa.rti aeeleCi ctavianil.mamasi -gerektig{nf soyli.iyordu ve greve ~ekilde 24 $ubat'ta 200 i~ . kar$1 . . - .. -t;Iklyor. . . - d. u. -- Aym .. . - bin .. (;1 "-gjeyd~yken "ve iki giin sonra gener-grev-ba~~rl ile ·b~$ladikta.n . s_<?!l[a~J?.ol§~J.i}~- P~r.tisi -~·n_c§l:~ er.~~:si gi.in &"enel &.rev~ c;lk~J.$. o.l.a_n i~9V~r~_~el,J.~1 gre:v - <;:agns1 ~ y.a.pma.kta;tdh .,.: · ... ··· · ...

J • 1.'

•

·-. -·-: .

•

••• - - -- -

-....:

•

• •c.• • - - -

· · --

•

••

•

• • • • • -·"-'

- - - -·

• • -·

• •

•

• • •

...._

··-· - · .

•

··-

•'

•

•• .,;.

•• • : : · ·..

·--

P ~rt;i _ m~~a.nizmas1

bu durumq.a qlmasrna: . :ragmen, Bol~yik Ear.tis~ . ~iyel eri i.~?<;_i" hareketJ.nf~_.:~. n. .~~~m~~yqJ ~ . Bq.ti.n .gbs.t erileige. par.ti. ~yeJeri son d erece onemli bir rol oynuyorlar ve hareketin siyasal sloga.nlanmn bic,;imlenmesini saghyorlard1. Nitekim ilerki gi.inlerde parti tabam ile parti yonetimi arasmda, gt.inluk mucadelenin i<;:inde yer alan uyeler ile part i yoneticileri arasmda ruzla geli!]en ciddi farklihklar olu§acaktt.

, •• · -

lila. ••

·-· •

•

• --·

•

23 $ubat'ta, gosterilerin ba$lamasmm ikinci giinu grev komiteler i merkezile!?ti ve Hus i$c;;i s1mfl 1905 Devrimi'nin kendisine ogrettigi 6rgi.itlenmeleri bu kez da.ha bilinc;;li bir bic,;imde kunnaya. ba$1adl. 21 ~ubat'ta P etersburg'un bir<;:ok fabril<asmda sovyet sec;;imleri yapJ.lmay ~:~ ba$landJ. 27 $ubat'ta askeri birlikler de kendi sovyet temsilcilerini sec,;meye ba~lad1lar. Bu ilk sovyet sec;;imlerinde Bol$evikler onemli bir ba~an gosteremediler. 1500 fabrika ve askeri birlil{ temsilcisinin sadece 40'! Bol§evJk'ti. 6te yandan ise bu 40 Bol§evik temsilcisi sokaktak.i j!'] <;:inin taleplerinden oldukc;;a uzakt1. 1 Mart giinu Petersburg ~ehir So vyeti'nin Yi.irutme Kurulu top1an -

digmda, Yurutme Kurulu'na Sosyalist Devrimci.ler ve Mense vikler hakimdi. 39 uyeden ll'i Bol~evik'ti. Bu ilk toplantlda Sosya.list Dev-

22 • i $(:hER V E TOPL UM

rirnciler ve Men~evikler iktidan Ge<;:ici Hi.iki.imet'e devretmek u zere bir onerge verdiklerinde Boll?evik delegeler de bu oneriye kat1ld11ar. 3 g un sonra toplanan genel sovyet toplantisnda ise 40 Bo l ~ev i k clelegeden sadece 15'i iktidann Ge<;;ici Hti.kiimet'e devr edilmesine kar~1 <;: Iklyordu. Bolgevik Partisi, Mart ay1 .i<;:lnde onemli bir zigzag da ha ya~ad1. Mart ortasmda surgunden gerl gelen Kamanev ve Stalin, partinin yonetim ini ve yeniden yaymlanmaya ba.:;lanan Pravda'mn. editOrli.igunii ustlendiler. Kamanev ve S talin'in editorlUgu a ltmdaki Pravda, Ge<;:ici Hukumet'i desteklemenin yamsrra Subat Devrimi'nin en onemli siyasal slogam olan 'ban~ · konusunda da sag bir <;:izgi izledi. 'Onurlu bir ban~'tan ba hsederek, derhal sava9m durduruJmas1 yonundeki i~<;:i talebini goz online almadllar . Bu nlann yan1s1ra Pravda editorleri Kamanev ve Stalin, Bol~eviklerle Men§eviklerin birle~mes ini onermekteydiler. Lenin Rusya'ya dbni.inceye kadar Bol!?evik Partisi ciddi bir c;alkant1 ya~a.d.iv..J?.a.rtL e.~as. _o.l at:ak iige 'Pi:il_li.l;lJ)).l.i~t_i,l.. J'r~ y_d.~ editorleriYlin ba$lnl <;ektigi sag kanat, Petersburg ~ehir komitesinin ol u ~tu rdug u merkez kanat ve ba~ ta Vyborg komitesi olmak uzere sokaktaki i~<;ilere en yakm ola n sol kanat . Bu ii<; kanat Nisan ayma kadar giderek sertle~erek birbirleriyle miicadele etmekteydiler. Nisan ba~mda c;e ~itli fabrikalann i~<;Heri Pravda editorlerinin partid en attlma.la.nm istemekteydiler. Nisan baE]mda toplanan konferansda sag ve sol kana.tlar. birbir leriyle en ba~ta ba n~ ve iktidar sorunlan olmak uzere bir clizi konuda c;:ati~makta.yd 1lar . Lenin bu donemde Uzal~tan Me~tuplar olarak bilinen maka.leleri ile sag kanadm tezlerine kar~1 c;IkmaktaydL Ge<;ici Huki.imet'e kar~1 <;1k1yor, butun iktida r sovyetle re diyor, derhal ban1? oneriyor ve Men$eviklerle giri$ilecek biitun birlik c;:abalanna kaT!?l <;1luyordu. Lenin bu onerilerin kabul edilm emeleri halinde partiden aynlacagm1 da soylemekteydi. Pravda Yaz1 Kurulu ise, Lenin'in yollad1g1 5 mektuptan sadece ilk ikisini, hem de en onemli yerlerini keserek yaymlad1. Lenin, Petersburg'a geldigi trenden iner inmez kendisini kar~Ilama ya gelen i~c;i ve askerlere yaptl~ konu$mada uc; noktay1 vurgula-

1 • I

•

EKiM DEVRiMi • 23

maktayd1: Butun iktidar sovyetlere, devrimi.

ban~

ve yru;asm dunya sosyaJist

Lenin'in Petersburg'a gelmesinden sonra, ba$latt1g1 tartl!?ma onun deyimi i1e 'eski Bol!}evikler' arasmda cidd i bir diren i ~le kar91la$tl. Stalin, Zinovyev ve Kamanev gibi 'eski Bol9evikler' Le nin'in Nisan Tezleri. diye bilinen tezlerine kar$I Qikiyorlar ve onu «Olgulara dayanma.makla », "~emac1 olmal<Ja,. vs. suc;lu yorlard1. Bazilanmn tepl<isi ise, Lenin'i anar$istlikle su<;;lamaya kadar varmak tayd1. Petersburg komitesi, 2'ye kar$1 13 oyla Nisan Tezler i'ni reddediyordu. Ne var ki Lenin'in tezleri «eski Bol9evikler» a rasmda tepki ile lra r:?tlamrken, i$<;: i y1g mlan a rasmda buyuk bir sempati ile kar~1l a nd 1. Petersburg'a getir g elmez Le nin fa.brikalard a ki i9t;ilere yoneldi. Her t oplantlda tezlerini a<;aklad1. Petersburg Komitesi'nin tutumu na kar§I Petersburg ~ehir Konferans1, bir haf ta s iiren tartll?malardan sonra Lenin'in Gec;ici Hilkumet'e kar~1 'butiin ik tidar sovyetlere· tezini benimsiyordu. Lenin'in par ti ic;indeki bu sav a~1mn en buyiik d estekc;isi sokak taki i$t;ilerdi. Peter s burg ~eh ir Konferans1 devam ederken, Gec;ici Hukumet'in sava§ bakam sava~m devam edecegini ac;lkhyordu ve Petersburg sokaklan bir kez daha i$c;ilerle dolup ta 91yordu. Gosterici i$Qiler bu l{ez 'ban$', 'ka hrolsun sava$' sloganlanmn yam Slra, 'kahrolsun ge<;i ci hiik.umet' ve 'buttin ik.tidar sovyetlere' sloganlanm a t1yorlard1. Len in'in partiyi N isan Tezle ri'ne kazand1g1 gunlerde parti uyc saYJSl 23.600'den 79.204'e <;:Ikmi$t l. Petersburg'da ise partinin uye saylS l 2 binden 16 bine 91km1$tl. ~ubat-Mart aylarmda 40-50 uyE'si ola n parti komitelerinin, Nisan sonunda bin- iki bin uyesi vardl. Yine bu donemde parti merkezi ile ili$ki surduren lwmite say1s1 lOO'den 163'e <;:Jl<ml~tl. Bu rakkamlar gosteriyor ki, Lenin'in tezlerinin kabul edildigi Petersburg ~ehir Konferans1'nda her bir «eski Bol$evik»e kar$1 8 yeni Bol!?evik vard1. Aym 9ekilde butun parti i<;:inde de her bir «eski Bol~evik» e kar$1 3 yeni Bol$evik vard1. Bir ba$ka deyi9le, pa r ti y6neticileri genel grev bild irisini haz1rlarken c;oktan greve <;1km19 olan i$<;iler; Pravda editorleri Stalin ve Ka.manev sava§m devammi savunup Gec;ici Hukumet 'e destek veril·ken sokak.lar da 'kahrolsuh sava§' d iye hayk1ran i;><;iler art1k parti uyesi idiler. Ve bu mucadele ic;inden gelen yeni i;>c;i uyeler Lenin'in tezlerinde kendi mucadelelerinin teorik olarak ifade edili$ini buluyorlardL Ancak, Bol$evik Panisi'n.in esas yrgmsa l geli$imi Nisan Tezleri'nin

24 • i$(:iLER VE TOPLUM

kabul edilmesinden sonra oldu. Parti art1k sokaktaki i~<;ilerle ayru dili konu~uyordu. Agustos'ta toplanan 6. Kongre'de partinin uye sayisl 240 bine ul~tl. Petersburg'da.ki uye sayiSI ise yine Agustos'ta 40 bini a§ml~tl. diger devrimci pa.rtilerden ayiran oir ba~ka. ozellik ise $ubat'm hemen ardmdan partinin butiin i!?<;i taleplerini kat1ks1z desteklemesi idi. Mart ve Nisan ayla.nnda 8 saatlik i§glinu, ucretlerin arttmlmas1, fabrika ve i!?yerlerinde i§<;:i denetimi ta.leplerini destekleyen tek pa rti Bol§eviklerdi. ( ... ) Bol§evik Partisi, Agustos ve Ey1111 aylannda. yapllan sovyet se<;imlerinde buyiik. bir ba.$an kazand1 ve Ekim'de toplanacak olan 2. Sovyet Kongresi'nde c;:ogunlugu elde etti. 25 Ekim'de 2. Sovyet Kongresi topland1gmda ise 402 i§<;:i ve as ker sovyetini temsilen kongreye katllan 650 delege ic;:inde Bol$evikler c;:ogunluktaydi. Bir-iki ornekle Bol§eviklerin i$9i smlf1 i<;:indeki durumunu gostermekte yarar var :

Bol~evikleri

Bohjeviklerin sovyetlerdeki ilk buyuk sec;:im ba§anlan Peter-s burg'da gerc;:ekle~ti. 31 Agustos'ta B oh~evikler, $ubat'tan o gune kadar suren faaliyetlerinin bir sonucu olarak Petersburg Sovyeti'nde c;:ogunlugu kaiana:iTar~.. Petersour!fu Mosko-va ve ·diger· sanayr · kentleri izledi. Eyliil sonunda butt.in ulke c;:apmda sanayi kentlerinin c;:ogunlugunda Bol$evikler sovyet se<;:imlerini kazanmi§lardi. Bol$eviklerin bu luzh geli§iminin ba$hca ii<; donum noktas1 var: Haziran gosterlleri. Temmuz ayaklanmas1 ve Agustos aymda Sosyalist Devrimci Parti ve Men$evikler'in giri$imi ile toplanan Demokratik Konferans sonrasmda General Kornilov'un giri$tigi ayaklanmaya kar$1 direni§in orgutlenmesi. Bol§evikler sokakta guc;:lU olduklanm Nisan'da Petersburg'da gosterdiler. Lenin'in Gec;:ici Hukumet'e kar$1 'butun iktidar sovyetlere' slogammn parti tarafmda n kabul ecUlmesi ile birlikte ise sokaktaki etkinlikleri daha da artt1. Nisan'dan Haziran ayma kadar Petersburg'da bir dizi ban§<;l gosteri duzenlendi. Butiin bu gosterilerde Bol!?eviklerin sloganlan hakimdi. 6te yandan, Bol§evikler i!?<;:ilerin glinlUk mucadeleleri ic;inde giderek daha etkin hale gelmekteydiler. Mayts ba$mda, Men§eviklerle Sosyalist Devrimciler burjuva Kadet Partisi ile koalisyon yap1lmas1 oneris ini sovyetten gec;irince gosten· ler hlZland1. Haziran ba§mda Bol~e vikler yeni bir gosteri haztrhgtna ba§ladi1ar. Sovyet Yurutmesi Burosu, Bol!?eviklerin bu gosterisini ya-

EKiM DEVRiMi ~ 25

saklad1 ve bir hafta sonras1 ic;in bir ba~ka gosteri c;ag1nsi yapt1. Ancak, bu gosteri de tam anlam1 ile Bol$eviklerin egemenligi altmda ge<;;ti. Temmuz'da ise B ol ~evik Merkez Komitesi karanna. kaq1 Petersburg'da baz1 askt::ri birlikler ve fab rikalar bir gosteriye giri~ti. Petersburg artlk biHun iktidann sovyetlere ge<;:mesi ic;in eyleme g ec;mi:?ti. fakat henuz butun Rusya proletaryas1 aym konumda degildi. Ancak duru~ mun olgun la~mas1 c;ok surmedi. 1 ay sonra Gec;ici Huktimet'in son m anevras1 olan Demok.ratik Konferans toplant1s1m boykot eden Bol~evi kler, bu:rjuva-kuc;uk burjuva iktidanna kan11 genel grev ilan ettiler ve hemen a.rdmdan Petersburg uzeri ne yilruyen General KorniIov ordusunu durdu.rdular. brnegin, Petersburg'daki Duma sec;imler inde Bo l ~evikl erin oylan Mayls aymda % 20.4, Agustos't~ % 33.4, Kastm'da ise % 45 idL Aym donem i<;inde burjuva Kadet Partisi oyl anm kil<;:uk olc;ude de olsa a rttmrken Me n ~evikler ve Sosyalist Devrimciler ise % 56'da n, % 19.2'ye gerilediler. Moskova'd a da Men~evi.kJ erin ve Sosyalist Devrimci1erin oylan % 50'den. % 18'e gerilerken, Bol$eviklerin oylan ise % 12'd en, % 51'e <;1k t1. Bu Duma se<;imlerindeki Bol$evik o ylar esas olarak i$c;i bolgelerinden gelmekteydi. Petersburg 'u n Vyborg, Nevsky gibi bolgelerinde Bol$evikler oylarm % ao-9o'm1 almakta.ydlla r. Sovyet sec;imlerinde ise Bol$evik oylann tlrmam$1 daha da h1zh oldu. Bu donemde parti uye say1s1 da Sverdlov'un deyimi ile •saat be saat buyQmekteydi··. Ekim'in arifesinde Bol~evik Partisi her anlamda «tam bir i$Qi partisi» durumu na gelmi$ti. Buttin bu yilk sanayi kentlerinde i9<;iler buyu.k c;ogu nluklanyla Bol~evikleri destekliyorlardl. EylUl ba!?mda J 26 sovyet, Bol$eviklerin 'butUn iktida.r sovyetlere' slogamm desteld eyen kararlar alnu~tl. Ote yandan aydmlar buyuk ol~i.'Lcle Bol~evikleri terk ediyordu. $ubat ile Ekim arasmda Gec;ici Hti.kumet'ten ya da sovyet ik t idanndan yana olmak butun toplum i<;:in oldugu gibi aydmJar ic;in de ayrrd edici po!itik tercihi olu$turuyordu ve aydm lar yigmsal olarak tercihlerini i$<;i, asker ve koylu tem silcileri sovyetlerinin iktidanndan yana deg il, Gec;ici Hiikumet'ten yana yap1yorlard1. Bol~evi k

Partisi orgutleri butun bu donem boyunca aydmlara o1a n ihtiyacml belirtmekteydi. Parti merkezine ula$an say1s1z rapor hep aym ihtiyacl vurguluyordu. Bol:wvik i~c;iler toplantilard a, lwnferans-

•

26 e i$(:iLER VE TOPLUM

larda kendilerin1 kuc;uk burjuva aydmlar kar~1smda ifade edemiyorlardL Parti orgiitleri <;ok zaman bildiri yazam1yorlardi. Rus toplumu en keskin hatlan ile ikiye a yn1mi$ti: Bir tarafta i$<;i smlf1 ve yoksul koylUler, diger tarafta ise tum diger sm1flar.

SOVYETLER 24 $ubat'ta Petersburg fabrikalarmda i$c;:i temsilcileri se<;imleri yap1lmaya ba$landlgmda, yani sovyetler kurulmaya ba$land1gmda hi<;:bir devrlmci parti boyle bir <;agn yapmam J$tl. Aynen 1905 Devrimi'nde oldugu gibi, grev dalgas1 ve gosteriler genel greve d6nt1$ti.igunde i$<;:i ler kendiliklerinden mucadelelerini orgutleyecek yap1lan kurmaya ba$lad1lar. Her fabrika kendi temsilcisin i se<;erek bolge sovyetine ve Petersburg Sovyeti'ne gonderdi. Fabrikalardaki bu geli$meyi askeri birliklerdeki temsilci sec;imleri izledi. 28 $ubat'ta. butUn Petersburg'da i;;c;:i ve asker temsilcileri se<;im!eri tamamlandl. Temsilciler aym g un topland1lar. Petersburg Sovyeti 1905'den 12 y1l sonra ikinci kez kuruldu.

Rus

路azgil

1905 ve 1917 sovyetleri sade.ce i;;9i sin.1!ina bir orgutlenme degil. ilk kez Paris'te Komun'de ortaya <;tkml$, Rusya dl$Inda ise Almanya'da, Macaristan'da, 1taiya'da ve daha bir dizi ulkede degi$ik adlarla ama esas olarak hep aym ic;:eriklerle dog mu!?lard1r. Diyebili riz ki, konsey orgutlenmesi sosyalist demokrasinin vazger;ilmez, olmazsa olmaz bi<;:imidir. Petersburg Sovyeti'nin ilk toplan tlsmda Men$evikler ve Sosyalist Devrimci Parti c;ogunluktayd1. Bu iki parti, ilk toplant1daki Bol~evik i99i temsilcilerinin <;:ogunlugunun d a destegi ile, Sovyet'in g6revini 芦devrimci demokrasinin kontrol orgam,, olmak olarak saptad1lar. Sovyet amacm1 "'路 .. genel, e~it, d olays1z ve gizli oy hakkma daya]l sec;:imlerle set;:ilecek Kurucu Ulusal Meclis'in goreve c;agmlmastm istiyoruz, diye saptlyordu. Nitekim, bu c;agndan ikl gtin sonra, Sovyet Yurutme Burosu temsilciler i Duma Komitesi ile anla9tl ve ilk Gec;ici Hukumet kuruldu. Petersburg'u diger f?ehirlerdeki ve bolgelerdeki sovyetlerin kurulmasl izledi. K1sa zaman sonra k6ylu sovyetleri de ortaya (,akmaya ba;;ladi. Mart sonu nda Petersburg Sovyeti Yuriltme Burosu'nun onerisi ile 42 sovyetin ortak toplantlSl olan Birlnci Buti.in Rusya Sovyetler

-~~

路- ------------------------ ....

EKiM DEVRiMi ~ 27

Konferans1 toplandL 3 Haziran'cta ise 305 yerel sovyeti temsil eden Birinci Butun Rusya Kongresi toplandL A.rt1k sovyetler butiin ull<e c;apmda orgutlenmi!}ti. Sovyetlerdeki c;:ogunlugun ik tidan gonullii bir bic;:imde Gec;ici Hiikumet'e teslim etmesine ragmen, ikt idar erki ortada idi. Sovyetler her tiirhi ulke sorununu gundemlerine ahyor ve tart1~1yorlard1. Daha da ileri olarak sovyetler, iilkenin askeri birliklerlnin c;:ogunlugun u temsil ediyorlard1. Bu askeri birlikJerden ayn olarak kendi i$(:i milislerinf: ve KLzLl M u hafLzla r'ma da sahiptiler. Kiilturel hayattan, konut sorununa, ula!}Imdan sagllga, genel guvenlik ten fabrikalann i~ letmesine kadar her turlu sorun hal<klnda karar ahyor ve uyguluyorlardL Sorun Butiin Rusya Sovyetlcri Yi.iriitmesi'nin iktidan parc;a pa n;:a Gec;ici Hukumet'e devretmesiydL Ne var ki, yukanda da k1saca ozetlendigi gibi Gec;ici Hukumet'e kar!';t sovyetlerin iktidanm savunan tek parti olarak Bol:?evikler gun be gun sovyetlerde gi.ic;lerini artt1nyorlar ve aym zamanda da sovyetlerin iktidar erkini guc;:lendiriyorlardL Agustos'ta Gen eral Kornilov'un Subat Devrimi'nin t.Um kazammlanna kar$1 giri$tigl darbeyi sovyetler, Bol!?eviklerin orgutlemesi ile onlerken bir anlamda da gerc;ek iktidar erkinin l<imin elinde oldugun u l<amthyorlardL Mart ba~mda sovyet orgi.itlenmesinin yan151ra bir ba$ka i!?9i orgiitlenmesi daha dogdu: Fabrika Komiteleri. ilk fabrika komiteleri devlet fabrikalannda ortaya c;:1ktL i$~iler, <;arhk doneminin yoneticilerlni fabrikalardan kovuyorlar ve yonetime el koyuyorlard1. Mart aymda fabrjka komiteJeri, Petersburg'dan buti.in Rusya'ya yay1lmaya ba$ladtlar. Ba$langJ.<;taki sovyet sec;imlerinde oldugu gibi, Bol~evikler fabrika komitelerinde de azml!kta kald1lar. 0 kadar ki, en g u~lu olduklan Putilov fabrikasmdaki fabrika komitesinde bile azmhktaychlar. Fabrika komiteleri, 5 Mart'ta Pe tersburg Sovyet.i'nin gene! grevin bitirilmesi ve i$ba$l ya p1lmas1 c;agnsma kar$1 hani.iz birc;ok temel taleplerini almanu!] ola.n i$c;:iler i~in direnc;: ve orgUtlenme odag1 oldu . Petersburg Sovyeti'nin 1170'e kar$1 30 oyla ald1[;1 genel grevin bitirilmesi ve i~ba$1 yap1lmas1 ka.ranna bin;ok fabrika uymad1. BolfiCvikler bu tutumu desteklediler ve k1sa zamanda fabrika komitelerlnde gii<;lenmeye ve c;ogunlugu kazanmaya ba$lad1lar. Haziran'da, Birinci Butun Rusya Sovyet Kongresi'nin yams1ra <Bol!?evilder

28 • i$(:iLER VE TOPLU M

777 delegenin lOS'ine sah.iptiler), Petersburg Fabrika Komiteleri Bi-

rinci Konferans1 da toplandt. 337 bin i~c;:iyi temsil eden bu konferansta 568 delegenin 236'st Bol~evikti. Kongre, fabrikalarda i~<;i denetimini savunuyordu ve butiln sanayinin i~c;:i denetimine gec;:mesi ic;in 'b\.Uun iktidar sovyetlere' diyordu. i~c;:ilerin

en dogrudan 6rgl1tli. olan fabrik a komitelerindeki Bol~evik etkinlik daha da arttl. Bunun ba~llca nedeni ise Bol$eviklerin butun i$c;:i taleplerini sonuna kadar desteklemeleriydi. Ornegin, Haziran'da yaptlan fabrika komiteleri ve sovyet se<;:imlerinde Sosyalist Devrimcilerin % 56 oyuna kar$1 ancak % 36 oy alabilen Bolqevi kler, bu se<;:im sonucu sec;:ilen komitenin i~c;:ilerin ucret artt$1 talebini red etmesi uzerine yap1lan se<;imlerde oylarm % 62'sini kazand1lar. Sosyalist Devrimciler ise ancak % 25 oy alabildiler. Ekim ortasmda toplanan Butun Rusya Fa brika Komiteleri Konferansi'nda ise Bol$evikler tUm delegelerin % 58'ini o1u$turuyorlardi. Bu oran Bol~e vikJerin sovyetlerdeki gi.ic;:lerinden daha buyuktii. Gerek fabri ka komiteler!, gerekse de sovyetler i$yeri esaswa gore kuruluyorlarch: . Toplant1lar- 1~y-erinde ve 1$ saatieri di$mda yapthyordu. Bolge ya da $ehir sovyeti toplanttlan da yine i$ saatleri di~mda toplamyordu. Sec;ilen gorevliler ya da temsilciler diger buttin i~c;:ilerle birli kte c;:ah!}IyorlardL i~yeri

esasma gore olu$an bu orgutlenme aym zamanda her turJU gorevlisini ve temsilcisini her an geri <;agrrma hakkma sahipti. i~ yerindeki i$c;:iler her an toplanma., sorunlanm tart1~ma, kararlar alma, temsilcilerine yeni dogrultular verme ya da. temsiJcilerini geri (;agrrma h a kkma sahipti. Geri c;:ag1rma hakk1 herhangi bir kurala sahip degildi. i~c;:ilerin sec;:ilmi ~ temsilcilerin kendilerini yeterir.ce temsil etmedigini du~ilndukleri an toplant1 yapabilmeleri ve oylayarak temsilcilerini geri c;ekebilmeleri esas olara k bu orgi.itlenmen in i~ycri temelinde olw~masmdand t. $ubat, Mart aylannda gerek sovyetlerde gerekse fabrika komitelerinde azmllkta olan Bol§evikler, i§te bu dogrudan demokrasi sayesinde giderek her iki org utlenmede de (;ogunlugu kazanmi$lardi. Ba~ka hi<;bir mekanizma gunl i.ik mucad ele ic;:inde ytgmlann destegini ve gi.ivenini kazanan bir siyasal partiye bu denli htzla Czaman zaman gunluk geli§meler ic;tn de) temsi! yetenegi vermez. C... )

EKiM DEVRiMi โ ข 29

Fabrika, i!iyeri olc;eginden ba~layarak bolge, $ehir ve giderek i.ilke sorunlanna mudahale olanag1 iยง9i smlf1 ic;in tarihte ilk kez ~ubat Devrimi'nde ortaya <;1kt1. Subat ile Ekim arasmda geliยงti.

EKIM DEVRiMi SONRASI

Agustosยทtan itibaren iยงci sm1fmm tum orgutlerinde c;ogunlugu kazanmaya b~layan Bolยงevikler, Ekim Devrimi oncesinde bir baยงka b\.iyuk c;atlยงma daha yaยงadtlar. General Kornilov ayaklanmasmm Bol!ieviklerin onderlig inde bastinlmasmdan sonr a, Ge<;ici Hukiimet Alman ordusunun Petersburg'a yiir\.iyerek Bolยงevik tehlikesini bertaraf etmesini planlamaya baยงladi. Aynen Paris Komi.inu'nde oldugu gibi. lยงte bu noktada Bol!ievik Partisi onderligi ciddi bir sarsmt1 yaยงad1. Lenin bir an once ayakJanma onermekteydi. Butiin y1gm orgutlerinde ((ogunluk c;oktan ele gec;irilmiยงti ve Lenin'e gore art1k beklemek Petersburg'u ve dolayiSlyla devrimi Alman ordulannm vizmelerine c;ignetmek olacaktL Bolยงevik Partisi Merkez Komiliesi. Lenin'in uzun mucadelesi sonucunda ayaklanmaya karar verdi. 24 Ekim'de Ge9ici Hiikiimet'in merkezi olan KI!ihk Saray kuยงatlldl. 25 Ekim'de Sovyet ler Biitun Rusya ikinci Kongresi topland1. Bol$evikler c;ogunluktaydl. Kendilerini destekleyen Sol Sosyalist Devrimci ler ve Enternasyonalist Menยงeviklerle birlil{te c;ogunluklan iyice art1yordu. Gecici Hiikiimet'ten yana olan sag Men!ievikler ve sag Sosyalist Devrimci Parti kongre'yi terk etti. Enternasyonalist Men!ievilderin yansl da onlara kat1ld1. Geriye kalan delegeler <;:ogunlugu olu$turuyordu ve boylece tarihin ilk i$Qi devleti kuruldu. Sovyet Kongresi, kon greyi terl< eden partilerin temsilcilerlni de i<;:eren bir yiirtitme ile birlikte sadece Bol$eviklerden oluยงan bir hiikiimet ta.yin etti. Bol!ievikler bir sure sovyet partilerinin katt1aca.gt bir koal isyon hukiimeti lwrmaya <;:ah!?tllar, ama bu <;:aba baยงans1z kald1. Hiikiimete sadece Sol Sosyalist Devrimci Parti kattldt. Sol Sosyalist Devrimciler, Almanlarla imzalanan Brest Litovsk anla$masma kadar sovyet hukiimetinde kaldllar. Ekim'de biitiin Rusya'da iktidann sovyetlere ge<;mesinden sonra iki noktay1 one 91karmak gerekiyor.

......

30 • i$(:iLER V E TOPLUM

Birincisi, i<; sava!?m ba§la.masma kadar olan sure i<;inde sovyetlerde <;ok partililigin varllg1; ikincisi ise, sovyet iktidanna kar§l ilk silahh kar~1 91k1~

ba§laymcaya kadar yasadlf11 ilan edilmi$ olmasma ragm en burjuva Kadet Partisi'nin dahi a<;1k burolanmn ve hatta askeri orgutlenmelerinin varh~. Brest Litovsk ban$ antla§mas1m sovyetlerin 4. Butun Rusya Kongresi onaylad1. Bu kongrede Bolf?evik temsilciler % 70'i, Sol Sosyalist Devrimciler % 20'yi olu!?turuyorlard1. Ancak a ntla!]ma temsilcile1in % 65 'inin onaym1 ald1. Bir kisim Bol§evik temsilci de antla§maya kar$1 <;J.ktJ.

Brest Litovsk antla§masmm ardmdan lnrsal alanlarda ayaklanma ba§ladl. Bun un uzerine ayaklanmay1 a<;Ikc;:a destekleyen Sag Sosyalist Devrimci!er ve Sag Men!?evikler, Sovyet Yurutme Komitesi'nden a t1ldtlar. Bu karar Sol Sosyalist Dev:rimciler tarafmdan da desteklendi. Ancak Sol Sosyalist Devrimciler de 14 Haziran'da Moskova'da ayaldand1lar. Baz1 Bol§evik onderler Sol Sosyalist Devrlmc.iler tarafmdan vuruldu. Temmuz sonunda. Sol Sosyalist Devrimciler de Sovyet Yurutmesi'nden c;:1kanldllar. Boylece 1918 yaz sonunda Bol$evikler, Sovyet ·Ytirut.me Kom.itesfnd.eki tek ·pa.rti durumuna geldiler. 1919 $ubat'mda Men$evikler ve Sosyalist Devrimciler yeniden Yurutme Ku rulu'na almdilar, fakat bu da <;ok k1sa si.i.rdu ve Bol§evikler nihai olarak sovyetler i<;indeki tek parti durumuna geldiler. Sovyetler Birligi'ndeki bu geli§meye ragmen <;ok seslilik bu kez Bol$evik Partisi i<;inde surdti. Kendisi de Rus Sosyal Demokrat l§c;:i Partisi'nin bir hizibi olan Bol§evik Partisi, geleneksel olarak daima fark11 egilirnlere ve hiziplere sahipti. $ubat'tan Ekim'e kadarki suye i<;inde RSDiP'nin iki hizibinin Rusya'nm c;;e§itli bolgelerinde ortak komitel eri vard1. Ve hatta El\.im ayaklanmasmm arifesinde dahi b.ir<;ok yerel brgiit iki hizibin ortak orgiitlenmesi idi. Ekim Devrimi'nden sonra olufjan hiziplerin ilki ve en onemlisi ise 'Sol Komunistler'd ir. Bu hizip parti ve devlet olanaklanm tam olarak kullamyordu. Hizibin bnde gelen uyesi Bukharin'in yazd1g1 bir bro§ur Pravda'dan daha <;ok sat1hyordu. Bolf?evik Partisi i<;indeki bir ba§ka olay ise 10. Kongre karandir. ic;: sava$m hemen a rdmda.n toplanan 10. Kongre, Sovyetler Birligi'nin en olumsuz kO$Uil annda bir araya geldi. Sovyet proletaryasJ i<;: sava$ yulan i<;inde buyiik olc;;ude y1pranm1$, fiziki olarak a~r kayxp-

EKiM DEVRiMi ~ 31

lara ugramt$tl. Aym ~ekilde Bol12evik Partisi de ic;: sava$ta ag1r kaytplara ugramt$tl. Bu ko$ullar altmda. partide c;:e$itli hizipler olu$maya ba$1adt. Kongre, hiziplerin da~tllmastm ve parti birliginin savunu!masmi isterken biitun bu ko$ullan gozonune ahyordu ve hiziplerin dagttllmasmt isterken parti ic;:inde politik sorunlar kar$1Smda platformlarm kurulacagm1 da kabul ediyordu. Ne var ki, gerek Bol$eviklerin Ekim Devrimi'nden k1sa bir sure sonra sovyetler ic;:inde tek parti olarak kalmalan, gerekse 10. Kongre'nin bu karan, 1929 sonrasmda teorile$tirildi. Bununla birlikte tarih adeta yeniden yaztlarak butiin olgular, gerc;:ekler saklandt; daha sonra ise tarihi fiilen yazmt~? olanlar, yani esl\i Bol$evikler imha edildi. SOSYA LiST DEMOKRASi Sosyalist demokrasinin C...) C..J uluslararas1 i$9i smlf1 hareketinin tarihi ic;:inde bilinen tek bi<;imi konsey Csovyet) 6rgi.itlenmesidir. i9c;:i s1mfmm tarih ic;:indeki biitun d evrimci atthmlan, i$<;:i ha.reketinin en guc;:lu silah1 genel grevle ba$lami$, bu gene! grevin ve mucadelenin orglltlenmesi ile birlikte i$<;:i s1mfmm kendi organlan Ckonseyler, sovyetler, $U.ralar vs.J olU$ffiU$tur. 1917'nin ba$anll Rus devrimlerinin dl$mda 1919'da Macaristan'da, 1919 ile 24 arasmda Almanya'da, 1920'de italya'da, 1926'da <;in-Sanghay'da si.irec;: hep aym olmu$ ve bu zafere ula$mayan i$Qi hareketleri de 1917 Rus devrimlerinin iktidar orgutlenmesi ile aym turden orgutler ortaya <;:lkarmt$lardtr. Sosyalist demokrasi her$eyden once butUn i$Qi s1mfm1 dogrudan bir bic;:imde ulke sorunlanna mudahale ettirmektedir. i$yeri esasma dayah oJmasmm bir urunu olarak stmfm butiinunun siyasal sorunlar a mudahalesi saglanmaktadlr. Yine i$yeri temelli olmanm bir urunii olarak yonetime ait her sorun dogrudan temsilciler, yan! kendi i$yerlerinden bir i$c;i arac1h~ ile derhal fabrikaya ta~mmakta ve fabrikanm (fabrikalarm ) butun i~<;ileri derhal her olaya tepki gosterebilmektedir. Boylesi bir demokratik araca sahip olma.dan ve bu arac;: mukemmeIen i!]lemeden ( ... ) sosyalist demokrasiden ve sosya.Iizmden bahsedilemez. V e, ka<;mtlma.z olarak sosyalist demokrasi c;:ogulcu olmak zorundadlr. C. .. ) C. .J i~c;:i sm1fmm butuniirtiln <;tkarlarm1 en iyi, en dogru

32 • i$CiLER VE TOPLUM

bir;imde savundugunu iddia eden, onun oncusunun partisi her geli$me, her yeni karar kar$ISmda sadece oncuyu degil, Sl.ntfm <;Ogunlugunu kazanmak zorundadrr. Yine i$<;i sm1fmm, ya da tUm emekr;ilerin ~akarlanm en iyi savundugunu iddia eden diger siyasal partHere, ak1mlara kar$1 kendi tezlerini savunmak ve s1mfm c;ogunlugunu onlara kar$1 da kazanmak durumundadtr. i$te 1917 ~ubat-Ekim arasm1n tarihi bu nedenle son derece onemlidir ve en geni$ bic;imde kavranmas1 gerekiyor. Bu yaz1da kiSaca gostermeye c;ah$tlgtm gibi, Bolf?evik Partisi 3 milyon i$c;inin ya$ad1g1 Carhk Rusya'smda 7 ay ic;inde 23.600 uyeU bir partiden 240 bin uyeli bir partiye yukselmi$tir ve bu 240 bin uyenin ezici c;ogunlugu i$c;idir. Yani s1mfm neredeyse % 10'u bu partinin saflarma katilml$tir. Aym $ekilde i$<;;:i smtfmm butiin yiginsal orgiitlerinde parti aym sure ic;inde s1mfm c;ogunlugunun ezici destegini kazanmi$tlr. Ekim'de iktidarm sovyetlerin eline ger;mesinden sonra da Bol$evik Partisi i$<;i s1mfmm c;ogunlugunun destegini diger partHere kar$1 korumu$ ve hatta arttmru$tlr. Butiin bunlara ragmen Rus i$<;i devrimi yenildi. Bu yazmm amac1 Rus-·oevrrrrr.t'nirr yenrtgisinr -anlatmak ·degit;-ama buna·-raktnen -_g.ir iki cumleyle, k1saca, yenilginin geli$imini anlatmak gerekiyor. Her$eyden once gelen neden, Bo1$evik Partisi'nin tek sovyet partisi olarak kalmastyla birlikte ba$layan iki siire<;tir. !3irioc~:5i, .E~im)n,~ hemen ardmdan y1gmsal olarak direni$e ge<;;:en burokrasiye kan~.l Bol~evil\ Partisi'.ni:ri. devlet i~lerini yiirutmek uzere devlet kurumla~ rina girm.esi, bh:-ba§ka <i'e0~1e buioki-atia~n1asichr~ Bunu tarri.~~i<i:yan . ; .. .. ·.. .:· - -· . . -..·. -··-· ' ,.. . .... ikinci bit-o1gu ise, 191? de sovyet iktidanna ___kar$1 direnen b4z::ol.9~!3-:sinfn, 1918'in ardmdan goreve di;>nmes_i_v_e bu arada iktidar partisine de dolmasidtr. 1919 Mart'mda Petersburg Sovyet1 eski burokrasinin sovyel reiih'iiTarafmdan kapt di$a.n edildigini, ama $imdi onlann .. yakalanna k1z1l kurdelalar takarak, geri geldikler ini tespit ediyordu. Aym y1l 8. Parti Kongresi Car burokrasisinin sovyet kurumlarma katild1gmi, eski biirokratik yontemlerini yine uygulamaya ba§ladlklanm ve b u kez ceplerinde parti kart1 ta$tdtk1anm belirtiyordu. 1920'de ise Lenin, Sovyet Huki.i.meti'nin, Sovyet Hukumeti ve rejimi ile hi<;:bir alakalan olmayan binlerce bi.iro i§<;:isi istihdam etmekte olmasmdan $ikayet ediyor ve bu burokrasiye soz gec;iremediklerini anlattyordu. Son olarak, 1920 Yilmda Sovyetler Birligi'nde 5 milyon .880 bin devlet memuruna kar$1, yakla$Ik 2 milyon i$c;i vard1. , , ··-

•

_ . •,

I ' • - • '•

•

., ...

, ,,• • • .

,.1

•

· ' . ,,, ,

•

•" :.

•••• ••, · · -

•

....

•

~ · .·-

•

-·

•

••

-· - -. ·

•

• · --

. -.

•

-· -

--· ..... - - - . .

•• •

•

·· -

•

·•·

... -

••

, .

-..!.

..M- :

•

"•

-·-::

-· -- ~

-- -

. . . .~.-

. ... , _ __

_ ;.-

•

---~-

___ _ .... _

.. . . -

. ...

--~

EKiM DEVRiMi • 33

1919 yllmda partinin iiyeleri arasmda diizenlenen bir anket biitiin bu geli~meleri ~ok ~1plak bir bi9imde gosteriyordu. Ankete gore 1919 y1hnda parti uyelerinin % ll'i o anda sanayi i~t;;:isi, % 32'si devlet biirok.rat1, % 8'i parti ya da sendika t;;:ah~am (yine biirokrat) ve % 27'si K1z1l Ordu su bay1 (yine burokrat) d1r. Oysa, aym parti iiyelerine 1917 yllmda ne yapt1klan soruldugunda. verilen cevaplar ise ~oyledir: % 52 sanayi i§Qisi, % 18 beyaz yakah i§Qi, % 15 koylu ve % 15 aydm. Bu geli$rnelere ic; sava~1 eklemek gerekiyor. ic; sava~ Bol~evik Partis.i 'nin ve 1917'de ayaklanan i9c;ilerin onemli bir k1smmm imhas1 ile sonw;;land1. Ancak bundan daha kotii alan i~c;i s1mfmm fiziki tahribatH.hr. ic; savaf? ylllarmda sanayi uretimi % 76 dii$mii§tiir. Sanayi proletaryas1 da yakla$lk aym oranda azalm19tir. Kentler bo~almi$tlr. Biiyiik kentlerin ni.ifusu 6.5 milyondan 4.3 milyona inmi!?tir. Petersburg, ntifusunun % 57.5'ini, Moskova % 44.5'ini kaybetrni!?t!r. Bu ko$Ullar altmda. sovyet sistemi de pratik i§lerligi at;;:1smdan ag1r darbeler yemi§tir. Biitun bunlara ragmen Rus i§<;i sm1f1 1936'ya kadar - giderek takati

tiikenerek- dayand1. Biirokrasinin yiikselmesine, ekonominjn, sanayinin c;okmesine, fiziki olarak y1pranmasma kar§l direndi. Sovyet rejimi gerileyerek de olsa ya§ad.l. q~vrim!n . yenilgisi~i belirley~n ilJ( olgu or:taya c;_l){ti .. B\},... tek .1_926'da, - ..-.. . . .. . . . .ii!~e.d~ $.0Sy~,lizmin in$a e_dilepileceg~n~n kal;>ul edi!mesi! dl.i.nya .dev:-

rimi perspektifinden

vazge~ilmesi

ve uluslar:a.ras1 sosyalist hareke- .

~i . ionwinin s.~CB' n.in. k.orunn:iasma ·. in dirge:nm.esidir. .

1917'nin ardmdan Avrupa'da bir dizi. proleter atll1m ger~ekle$ti ama bunlann her biri yenildi. Son atihm ise 1924'de Almanya'da oldu ve o da yenildi. 1926'da tek ulkede sosyaUzm tezlerinin kabul edilmesi s1rasmda uluslararas1 i§Qi hareketi geri c;ekilmekteydi. Aym y1l ingiltere'de gene! grev maglllp oldu, $angha.y Sovyeti y1k1ld1. Ne var ki, ha.reket aradan Qok gec;meden yeniden ileri atlld1 ama artlk SSCB'de suret;;: sonuna kadar yurumu§tii. Burokras.i iktidanm perc;inlerni$, eski Bol§evikler imha ed:ilrni$ti. Enternasyo nal ise halk cep~ heleri politika.lan ile i§c;;i hareketini c;oktan burjuvazinin yedegi ha-

•

F.: 3

. ... - ·--·..·-· .

34 • i $CiLER VE TOPLUM

line getirmi$ti. 1926'da sosyalizmin evrensel tezlerinin uzerine inen kara bulut 1936'da artlk ortallfp tamamen kaplami§ti. Sovyet art1k fabrika temelli degildi. Tum yurtta§lara ve bu arada gec;mi$in sabotorlerine vs. e$it oy hakk1 verilmi$, temsilcilerin geri c;agmlma hakkl kalkmi$t.l. Yuksek Sovyet 4 yll ic;in sec;iliyordu. Bu. sonradan 5 y1l ic;in oldu. Sovyet i$yeri ve s1mf temelli olmaktan <;Ikt.l ve bolgesel hale geldi. Butu.n bu tedbirlerle sosyalist demokrasi yerini hukuki olarak halk demokrasisine terketti. Parti ya$am1 durgunla$tL 1903'den 1917'ye kadar 14 kongre ve konferans (yakla$Ik 1.5 y1lda bir) toplayan; 1917'den 1927'ye kadar ylid a en az bir kongre ve bir konferans toplayan Bol$evik partisi, 1927'den sonra 1929'da, 30'da, 32'de ve 39'da birer kongre yaptl. Bir sonrak.i kongre ise 13 Yil sonra, 1952'd e topland1. Bu arada halk cepheleri politikalannm uriinu olarak 1940'lann son u nda sovyet rejimi olmakslZln, C... ), sosyalizm anlayi$1 geli$ti ve «i$Ci devletinin bir bic;irni olarak halk demok rasileri" dogdu. i§te bugii_n_~!! .. sosx_aljs_!__s.is~em" sosyalist demokrasisinin, ( .. .) hir;bir zaman ya$anmad1g1 bu "halk,. devieife.rinden ·olu~rmiktad1r.

SON SOZ

1917 Rus devrimleri en ba$ta sosyalizmin ve sosyalist demokrasinin ne oldugu konusunda bugun hala en zengin deneyleri ic;ermekte. Sosyalist demokrasi tarti$malan hic;bir §ekilde 1917 devrimlerinin deneyleri ve daha sonraki geli$meler k1h kirk yararcasma tarti$1lmadan yap1lamaz. Bugun sosyalist demokrasi tarti$malanmn yaygmla$mas1 ku!}kusuz ki sevindiricidir. Ancak bu tart.l$malar resmi sosyalizmin smrrlan ic;inde kald1kc;a ve Ekim Devr imi'nin onumuze <;1kard1irt sorunlara deginmeden surdukc;e yetersiz ve eksik at1hmlar olacakt1r. Heqeyden once sosyalist demokrasinin en temel farkhhgm1 kavramak gerekiyor. Bu, fabril{a, i~yeri temelinde yukselen konseyler, i~ <;:i meclisleridir. Ekim Devrimi'nin ilk dersi bu. Sos yalist demokrasinin c;ogulculugunun temeli de bu. Boyle olunca d a sosyalist demokrasi tartl$malan, ka<;amlmaz olarak SSCB'de devrim sonrasmda olan gelil?melerin tart1 ~ma s1m da ic;ermek zorundad1r.

•.

~EKOSLOVAKYA:

1968-69 VE i~~i KONSEYLERi Ali BOYACI

i kinci dunya sava~mdan sonra 'sosyalizm'e ge<;en Dogu Avrupa illkeleri arasmda smai olarak en geli$mi~i <;ekos~ lovakya idi. Daha yuzyllm ba$mda ulkenin batiSl <Bohemya- Moravya) ileri bir ekonomik yap1ya sahipti. 1950-64 arasmda da illke yaygm bir ekonomik geli$meye sahne oldu. 50'lerde buyiime h121 ortalama yilzde be$ civarmda ydi. Bunun nedeni, ekon om inin ihracata yonelik hafif sana yiden, ak!r sanayiye yonelmesi ve illkenin do. ..., . gusunun , Slovakya'mn, sanayile$.: ... :.. ~-:-:-:- -.a -:-··. ·....:·!Wl!~M~~Jiii~'fJ mesiydi. 60'larda ise buyume hizlan nda dil$'Li$ gorillmeye ba$la.ndi. 1962'de %1, 1963'de % 3, 1964'de ise % s1f1r. " So syal izme evet, i $gal e hay1r !; isgal s1rasmd aki bir duvar ilam.

36 • i$c;iLER VE TOPLUM

1963'de yonetim, ekonomik reformlarm yaptlmasma kar ar verdi. Bu reformun temel ha tlan i ~letme mi.idlirlerine d aha geni~ ozerklik saglanarak, bir anlamda llretimde.k i yogu nla§mamn azaltllmasi ve tliketim maHan pazanna ve dunya pazanna yonelinerek ekonominin daha d inamik bir hale getirilmeye c;ah~llmas1ydL Plan gerek Komi.inist Partisi i<;inde, gerekse teknokrat ve burokratlar ar asmda tepkilere yol a<;t1. Her1?eyin otesinde i$letme mudurlerine k1smi ozerklik verilmesi dii$lincesi 15.000 nitelikli yoneticiyi gerektiriyordu ki, bu nicelik te kalifiye insan mevcut degildi. Reformlara tabandan destek bulma ihtiyac1 partiyi, i$Qi ka t11lmm1 a rttrrmaya zorlad1. 1966'da yap!lan 13. Parti Kongresi'ni takiben 'Yonetim ve Orgu tlenme i<;:in Devlet Komisyonu; kuruldu. Bu Jwmisyonun i:inerdigl sisteme gore, i$letme d i.izeyinde ortak karar alma saglana.cakti. Bun u gerc;ekle$tirecek olan yap1da sec;:ilmi§ i$c;:i delegeleri, fab rika di$1 uzmanlar ve d evletin temsilcileri e$it olarak temsil edilecekti. i$te Nisan 1968'e kadar ac;:1klanmayan bu pla n, '68 yazmda i$<;i konseylerinin k urulmasnun ilh am kaynaklarmdan biri olacakti. 1006. ile--19.6s ··arasmda reformlar tlrinii ol(;:-U:ierde uygu1andi. Bi.iyilrrie oram tekrar yilkselerek % 6 ile 8 dolaylanna ula!Jtl. Fakat r eformlann yan etkileri ve i$c;:iler ilzerlndeki etkileri oldukc;:a olumsuzdu. Polonya ve Macaristan'da 1950'lerde uygulamaya konan reformlar, i$vi kitlelerinin ya$arn standardmda yilkselmeye yol ac;:arken, <:;ekoslovakya'da bunun tersi ortaya c;aktl. Her ne kadar te~vikler sozkonusu idiyse de, bu bir azmhk olan kalifiye i!ic;:iler ve fabrika yQneticileii ic;in gec;erliydi. i $<;ilerin c;:ogunlugu jc;in ucretler ya sabit kalmi~, ya da gec;ici olarak azaltllrni!jtl. Enflasyon oram ongorillen % 19 yer ine, % 29'a ula$ffil$ti. i$te bu durum parti ic;inde ve kitleler arasmda huzursuzluga yol ac;:t1. PARTiDE YONETiM DEGi~iKLiGi : DUBvEK'iN BiRiNCi SEKRETER OLU~U <:;ekoslovakya Komunist Partisi Merkez Komitesi'nin 1967 Ekim'inde yapt1g1 topla.ntmm gi.indeminde, ekonomik reform lar ve iilkedeki ba$hca ilci milliy et olan <:;ekler ve Slovaklar arasmdaki ili$kiler vard1 .Slovaklar, Prag'm merkeziyetc;iliginden ve bllrokrasisinden duyduklan rahats1zh g1 belirtiyor lard1. Sorunlara bir

.. -----------------------~

CEI\.OSLOVAKY A: 1968-69 • 37

<;oziim getirilemeyen bu toplantrdan ve Arahk toplantlsmdan sonr a. Ocak oturumunda Antonin Novotni Birinci Sekreterlik'ten almryor ve yerine Alexander Dub<;ek getiriliyordu. iki ay sonra Mart aymda, Novotni Devlet B a~k an hg1 gorevinden de aJmacak ve yerine Svoboda getirilecekti. Parti i<;i yonetim d egi~i kligi toplumun her kesiminde etkisini goster ecekti. Gazeteciler olaylan gordukleri gibi ele almaya ba!?la yacak, televizyonda bakanlar ve eski ba kanlar soru yagmuruna tutulacak, onde gelen devlet memurlan gorevlerinden istifaya zorlanacak ve baz1lan intihar edeceklerdi. Haftahk dergilerde farkh goril!?ler ara~ smda tartr~malar yap1lacal<, parti dr~mda toplantllar duzenlenecek ve dilek <;eler imzalanacak tr: Prag Bahan ba~lamt~tl . 0 ana kadar aydmlar ve biirokrasinin ust kademeleri arasmda su ren tart1~ma ve hareketlenmeler , 1968'in ilk haftalarmdan itibaren i:]<;iler arasmda da gorulm eye ba~lanacak ve Mart ayma gelindiginde fa.brika i~c;:ileri bagtmslz bir politik gil<; olarak kendilerini gosterm eye ba$layacaklardt. M er k ez Emek Konseyi'ne (URO - ulkeni n en muhafazakar orga nlanndan biriydi), yerel ROH ( Dev r ime!. Send i.ka Hareketi - ulkenin tek sendikas1 duru mu ndaydi) ~ubelerindeki i$<;i toplant tlannda alman kararla.r gonderilmeye ba$landl. Al man 1600 karar, i$<;ilerin k a.ybed ilmi~ haklarma, ROH'un anti-demo kratik i<; i§leyi~ine vb. deginiyordu. I~9iler yeni parti onderligini ve aydmlan desteldemekle yetinmiyor, dog rudan <;evreleri alan fabrika lann kontrolu nu payla!?mak uzere isteklerde bul unuyorlardx. Kitlesel topla ntllar, i$i durdurmalar ve k1smi g revler yolu yla dik katleri i$letmelerin denetimi konusuna <;ekiyorlardl . Ocret artL'?l istekleri de buyuk boyutlara ula$Iyor, Nisan a yma gelindiginde 20 .000 milyon k ronlu k ucret artl$1 talep ediliyordu.

SOVYETLER BiRLiGi 'NiN MUDAHALESi

Komunist Partisi Merl{ez Komitesi, 5 Nisan'da yapt1g1 tam uyeli oturumunda Eylem Program1'm kabul etti. Buna gore: «lfomiinist Partisi. .. oncii r oliinii toplumun iizerinde egemen olarak de{jil, onun ozrrii.r ve ilerici sosyalist geli$mesine kendini adamz~ bi r §ekil<le hizmet ederek gercekle§ti rir. Parti otoritesini dayatamaz. bunun parti taaliyeti yoluyla tekra.r tekrar kazamlm ast gerekir. K endi

38 • i$CiLER VE TOPLUM

~izgisini

direktiflerle dayatamaz. ancak iiyelerinin lerintn do{jrulu(juyla kabul ettirir».

r;all~mast,

Eylem Program1'mn ekonom.ik r eformlarla ilgili bolumunde ise Ie den iyordu:

ideal-

~oy

<cEkonominin demokratikle§tirilmesi programt, i~Zetmelerin ve i§letme gruplarmm ba{jzmszzll{}mzn temin edilmesini ve devlet organlanndan gorece bagzmstzhklanm, tiiketicinin tuketimini ve ya§am tarztm belirleme hakkmm tam olarak uygulanmasm:, 9al2 §ma Jaaliyetini lizgurce secme hakktm, cah§an halkrn ce§itli gruplannm ve de(ji§ik sosyal gruplann iktisadi politikanm bicimlenmesinde kendi ekonomik c:karlartm tormii.le etme ve koruma hakkmt ve ge~·cek olaszllonu ozellikle vuryular».

Bu arada Gustav Husak, <;ekoslovakya Hukumeti Ba~bakan vekilligi gorevine getirildi. Husak, ertesi y1l Dubc;;ek'in gorevden almmasmdan sonra partinin ba~ma gec;;ecek ve o zamandan bu yana ulltenin bir numarah yoneticisi konumunu si.irdurecekti. May1s gunu Dubr;ek, Ba~bakan Cernik ve Meclis Ba$kam Smirkovs. ~i'nin qahiJ g!gl,lg~_ Ql_k.9.sJ9.v~- hey?ti .Jyl..Q?)~o_y~'.Y~ ..g ig.er~k Br~jn E! v, Podgorni, Suslov ve diger SBKP onderleri ile gbrli$tliler. Sovyet tarafl, parti di$tnda ortaya c;:1kan faa!i yetlerden duydugu rahats1zllg1 ortaya koyarken, <;ekoslovak taraf1 Sovyetler'den 400-500 milyon n1b~ lelik ekonomik yard1m isteginde bulundu. Bu istek lcar$1Smda Kosigin, bu kredi ile nelerin uretileoegini sorup, Batl'mn <;ekoslovakya'nm tiiketim mallanru istemedigini, sosyalist ulkelerin ise yatmm mallanna ihtiyac;; duydugunu soylUyor ve <;ekoslovak ekonomisinde tuketim mallan llretimine dogru bir kaYI~a kar$1 muhalefetini belirtiyordu. Toplant1da bir anla~ma saglanamayacak ve ekonomik yardlm gelmeyecekti. 4

Bu arada i~~i konseyleri kavram1 daha yaygm bir ~ekilde tartl~ll maya ba~landt. Partinin Eylem Program1, konseyleri resmen destekliyor, fakat ir;erigi ve bir;imini belirsiz olarak b1rak1yordu. i~<;i, hukumet ve teknik uzman temsilcilerinin e1?it olarak yer alacag1 konseyler yerine, i$ciler tarafmdan secilmi$ lwnseyler onerisi fabrikalardan gelmeye ba~ lad 1. Bu konuda Prag'm en buylik smai kompleksi CKD ve <;ekoslovak i!]<;i sm1fmm Kalesi kabul edilen ve makina lireten Skoda Pilsen fabrikalan ba~1 c;ekiyordu. 15 May1s'tan itibare n sosyalist i~letmelerle ilgili bir yasa tasansmm kom isyonlar tarafmdan gorli$lllmeye bal?lanmas1yla birlikte, fabrikalarda yonetimlerin

(:EI\OSLOVAKYA: 1968-69 • 39

hatah yontemlerini protesto eden grevler patlak verdi. Haziran ba~mda, CKD Prag ve Skoda Pilsen gibi dev fabrikalarda lwnseyler kurulmaya ba$landl. Aym srralarda hiikurnet «ir?letrnelerin dernokratilde$tirilmesi ic;:in gec;:ici ilkeler•i yaymladt. Bu ilkeler konseylerin fabrika miidurlerini atarnalanm kabul ediyor, buna kar$Ihk ekonornik politikada son sozii soylernelerini kabul etmiyordu. Yine Haziran'da, Var$OVa Pakt1 rnanevralan vesilesiyle Sovyet bir!ikleri <;ekoslovakya'ya giriyor ve Dubc;:ek'in Ulkede durumun "norrnaJle$tirilecegini,. vaad etmesi iizerine c;:ekiliyorlard1. Ternmuz'da Pravda, <;ekoslovakya'da «burjuva,. bir diizenin yeniden kurulmas1 te:PJi.kesinden duyulan korkulardan bahseden makaleler yaymlad1. Nihayet 20 Agustos gecesi saat ll'de Var$ova Paktt birlikleri <;ekoslovakya'ya girdi. Birlikler c;:ok kiic;:iik bir silahh direni9le kar$tla$Iyor, olii ve yarah say1s1 50 ile 100 arasmda degi$iyordu. Dubc;:ek, Ba$bakan <;erbnik ve Meclis Ba)kam Smirkovski tutuklanarak Moskova'ya goturuluyorlard1. I$galden alt1 gun sonra Dubc;:ek, parti sekreterligi makamm1 muhafaza ederek, iilkeye doniiyor ve «ozgiir, yolda$c;:a tartr$malar» ternelinde Sovyetler'le anla9maya vanld1gm1, Sovyet birliklerinin durum «normalle$inceye» kadar gec;:ici olarak illkede kalacaklarmr, ancak reform programmm devam edecegini soyliiyordu. SONBAHAR: i$<;iLERiN BAHARI

Sovyet birlikleri silahh bir direni$le kar$Ila$madalar bile, kitlelerin i$birligi yapmama tavnyla kar$lla-9tllar. Parlamento i$gali kmamak uzere toplamyor, radyo ve televizyon istasyonlan ve yaz1h basm olay1 kmay1c1 yaymlar yap1yorlard1. I$galin ertesinde, i$c;:i konseyleri hareketi h1z kazand1. Eyliil aymda yalmzca 19 konsey mevcut ken, 1 Ekim tarihinde 143 yeni konsey faaliyete gec;:iyor ve 1969 yllba$ma kadar bunlara ilave olarak 117 yeni konseyin faaliyete gec;:mesi planlamyordu. Hiikiimetin kaYJ.tSlZllgi ve ihmali yeni konseyler kurulmas1 yolunda cesaret lnnc1 etkiler gosteriyordu. Ekim sonlarma dogru hiikiimet «bu deneyimin daha fazla yaygmla$tmlmasmm uygun olrnadigl» gorii$iine vard1gm1 duyuruyordu. Kas1m aymda konsey hareketi yava$lama gosteriyor ve Arahk'ta tekrar h1zlamyordu. Yaptlan tahminlere gore, 1969 Ocak'mda 120 konsey faa.liyet goste-

40 • l$(:lLEIC VEr TOPLUM ...

riyordu. Prag'daki Cek Teknoloji Enstiti.isi.i'ni.in, Endi.istriyel Sosyoloji Atolyesi 95 konsey hakkmda bilgi toplad1. Bunlardan 69'u imaIa.t sanayiinde (38'1 makina, 14'11 ti.iketim mallan sanayii, 7'si g~da, 6'st k imya, enerji ile madencilikte 2'§er tane). ll 'i in§aat, 6's1 yerel olarak kontrol edilen ki.ic;i.ik kurulu§larda, 4'11 tanmda, ve bir tanesi ula~ tlrmada faaliyet gosteriyordu. En az 61 ba~ka i~letmede hazrrhk komiteleri vard1. 1969 bahan boyunca yeni konseyler kuruldu ve Haziran'a gelindiginde 300 konsey ve 150 hazrrllk komitesinin varhg md an bahsediliyordu. Ocak 69'da konseyler 800.000 ki§iyi - tanm d1~1 i§guci.ini.in alt1da biri - temsil ediyor ve gi.i<;:leri en bi.iyi.ik fabiikalard a orgi.itlenmelerinden dolay1 daha da artlyordu . Konseylerin ti.izi.ikleri incelendiginde, ti.im konseylerin §U ikl t.emel haktan vazgec;medilderi gor i.iluyor: fabrika i.ist yonetiminin sec;ilmesi ve fabrikamn ba§ka i~letmelerle birle;;mesini veya i;;letmenin ki.ic;uk birimlere boli.inmesini belirleme. Bunlann di§mdaki konular<ia ayn hklar sozkonusu. Baz1 konseyler kendilerini yukandaki iki konuyla sm1rlarken, baz1lan konseylerin fabrikanm i§leyi§ini tarti§IP degerlendirmesini savunuyor, fakat son sozi.in fabrika i.ist yonetiminde olmasm1 kabul ed iyordu. Diger baz1 konseyler fabrika i§leyi§inde son sozun konseyin hakk1 olmas1 gerektigini savunuyorlardt. - -·- -· ·----- ..

Tum sec;imler gizli oyla y a p1hyordu. Sendika ve par tinin yerel §U beleriyle, fabrika tabanmdan herkes aday gosterme hal{kma sahiptL Konseylerin bile§imine bak1ld1gmda, ti.im i.iyelerin uc;te i1<isiylebe§te dordu fabrika c;ah§a nlanndan olu§uyordu. Tum konsey i.iyelerinin fabrika <;ah§anlanndan sec;:ilmesi istisnai bir olguydu. Konsey i.iyelerinin azmllg1 bakanhk ve banka temsilcileriyle, i.iniversite ve ara!?tlrma enstiti.ilerindcn g elen uyelerden olu~uyordu. <;ok az say1da konsey, fabrika mudi.iri.ini.in de konseye i.iye se9ilmesini kabul ediyordu. Kimler sec;iliyordu? Ka dmla r, t u m i.iyelik lerin % 4'i.inden azma Sbc;ilmi$lerdi. Ya$ itibariyle i.iyelerin % 70'i, 35-49 ya§ grubundandL Dyele rin yansmdan biraz fazlas1 Komi.inist Pa rtisi uyesiydi. En onemli ve !?a§rrtiCl olan, i.iyelerin mesleki dag1ltm1Yd1. Ti.im i.iyelerin % 70'den fazlas1 teknil< eleman ve orta -kademe yoneticisiydi. Buna l<ar$lhk l<ol emel<<;ileri, ttim iiyeliklerin dortte birini olu§turuyor, geri kalan uyelikler ida1i per sonel tarafmdan oluf?turuluyordu. Kol emel<t;ilerinin <;ogunlukta oldug u konseyler istisn a i idi. Sonuc;;ta ti.i.m konsey i.iyelerinin % 29'u i.iniversite veya yi.iksek okul egitimi gorenlerden olu$uyordu.

(:EKOSLOVAKY A : 1968-69 e 41

Uyelik!eiin yalmzca % 25'ine kol emekc;;ilerinin sec;;ilmesi, idari ve orta kademe yoneticilerle i!?<;ilerin bir blok halinde hareket etm eleri uzer.inde dii$U.nulmesi gereken bir konudur. Rus Devrimi'ne baktigimizda i~c;;ilerle idarilteknik personel (mti.hendisler. vb.) arasmda kesin bir bolti.nme gorti.r uz. idarilteknik kademedekiler burjuvaziden yana tav1r almi!}lardl. i kinci olarak, $ubat Devrimi'nden sonra kurulan fabrika komiteleri, ti.retimi kontr ol etmeye gi.ri$IDi$lerdi. Oretim kontrolti. derJ\en idari/telmik elemanlarm yaptildan da kontrol edilmek isteniyordu. Cekosloval<ya'da, birinci olarak, telmik/ idari personel de varola n duzene kar$1 mucadele etmektedir. ikincisi ve daha onemlisi, yap1lan uyelik sec;;imlerinde uyeliklerin % 75'ine bu kademedek ilerin sec;;ilmi$ olmas1, i$<;ilerin. idarilteknik elem anlann uretimdeki ustunlukleiini Cegitim seviyesi, idariltelmik tecrube, vs.) politik faaliyetieri s1rasmda da kabul ettiklerini goster iyor . NORMALLE$ME: KONSEY HAREKETiNiN SONU

Belli bir olgunluga eri9en konseyler, faaliyetlerini ~u konularda yogunla$trrmi$lardi: firm.amn m evcut ekonomik durumu ve yakm gec;mi$i hakkmda bilgilenm.ek; yonetimin, fir.manm gelecegiyle ilgili planlanm tart19mak ve gerekirse yonetimden alternatif planlar istemek; firmanm ba$ka firmalarla olan mevcut orgiitsel baglanm tartlf,?rnak ve a lternatifleri ele almak; firmanm Hgili bakanhklarla yapmak iizere oldugu ÂŤiiretim anla)malar m!" ele alm al<; ust el<onom ik organlara temsilciler se9mek. Dst-yonetimle ilgih olarak, konseyler genellilde mevcut fabrika yonetimlerini onaylaml$lardi. Aslmda konseylerin bekledigi, faaliyet.lerine me;;r uiyet saglayacak Sosyalist t;;letmeler Tasans1'nm onaylamp yuriirluge gi.rmesiydi. Nisan b~mda Dubc;;ek hiikiimeti tasany1 kamuoyuna sundu. Burokrasinin belli kesimleri tasanya buyuk tepl<i gosterdiyse de, i$c;:i hareketinin tepkisi sonucu tasanya kar$1 ~akan1 ar geri. c;ekilmel< zoru nda ka..ld1lar. Tasannm May1s'ta meclis tarafmdan onaylanmast bekleniyordu. Fakat 17 N isan'da Dub<;ek parti sekreterligi gi:irevind en almd1 ve yerine Husak getirildi. Tasan ra.fa l<8.ldmldL i!'?c;:i harcketi. bu geli~meleri taban toplant1lan ve kitlesel toplant1la.rla protesta ettiyse de, muhalefetin koordina.syonsuz ve orgutsuz olmasr bir$ey yapmalanm engelledi. 31 May1s'ta Ba$bakan Cernik sanayi-

42 •

i$c;iLER VE TOPLUM

de ozyonetimi reddettigini, c;;i.inku bunun «iktidar sonmunu yeniden ortaya c;;Ikaracagmi,. soyliiyordu. Aslmda sorunun ozu buydu. Bunun sonrasmda hi.iki.imet muhalefet gi.ic;;lerini dag1tmaya ba§ladl. 68.000 sendikac1 gorevlerinden almd1, yazarlar sendikas1 kapatlld1 ve birc;:ok yaym susturuldu, bin;ok ogretmen ve i.iniversite gorevlisinin ve memurun gorevlerine son verildi. Nihayet 1970 Temmuz'unda tum konseyler kapattldi. 1968-69 <;ekosloval<ya'smda ortaya c;;1kan ozyonetim tartl§malan, i§-

c;;i smlfmm iktidarda oldugu ileri si.iri.ilen bir illkede fiiliyatta i§c;;ilerin nelere sahip olup olmadiklanru gozoni.ine serdi. i§c;;i hareketi kendisini ekonomik ozyonetimle smrrlami§tl. <;ok kabaca ozetlendiginde bu istek, i§c;;ilerin c;;ah§tlklan fabrikarun kontroluni.i ele almaIan anlamma geliyor. Bu hakh talep boylesi bir §ekilde simrlandigmda, yani tum i§letmeler arasmdaki koordinasyonun nasll olacag1 ele almmadtgi zaman, fabril{alarm ve dolayistyla i§c;:i stmfmm <;:e$itli kesimlerinin birbiriyle rekabeti gibi bir bi.iyiik olumsuzlugu kac;:milmaz olarak beraberinde getirecektir. ~~9-;:t. .Qp._emUsi_,

_ekonomide ozyqn~tim. t~1e1?!YJ~ yetiJlmek, mevcyt siyasal yap1y1 sorgulamadan yalmzca sivil toplum i<;erisinde reformlar istemek ve dahas1 mevcut siyasal yap1dan me§ruiyet beklemek, i§<;i hareketini a<;maza ve tukenmeye si.i.riiklemi§tir. Egemer. siyasal yap1daki reform yanhs1 egilimin (Dub<;ek) tasfiyesi, i§<;i harel<etinin de sonunu getirmi§tir. Belki de yapilmas1 gereken «gerc;:ek<;i olup imkansizi istemek,. ve tum iktidann konseylere devredilecegi bir yap1 ic;;inde ekonomik reformIan savunmakt1. ( Asai}!da okuyacagm!Z belge, iizerine r;ok fjey yazzltp soylenmi!j olan '68 Cekos lovalcya'smm pek ilsttinde dunLlmamz:; olan ikinci bahanndan, i$r;i hareketinin geli§ip kendini gostermesinden, bir kesil sunuyor. Okuyucu ir;in, a§a{jzdaki metin r.ok uzak ve ayrmtzlt gelebi l i r. Fakat, 1948'den beri sosyalist bir yonetim altmda oldui}u iddia edilen bir iilkede, i§r;iler aczsmdan nelerin mevcut ol madt{}zm ve i§Ci szmtmzn istelclerinin neler olabilecegi ni gostermesi ar;zszndan i5gretici bir beloe bu. Belgede ifa£le edilen taleplerin yams1ra eksik olan, isteklerin tabrikalar cercevesinde kalmast ve ekonomik birimler arasznda i§bi.rliyinin naszl gercekle~eceginin iizerin.de hie mi hie durulmamaszdzr. Boyle bir yapt sonucta fabrikalarm birbirleriyle rekabetine yol ar.acaktzr ki, bunun anlamt i§Ci Slm/mtn bOlilnm esinden ba§ka bi r§ey degildir. Biltiin bu ozellikler iyle belge '68 Cekos/ovakya'smda i§r;i bilincinin ne konumda oldugunu anlamamtza 11ardzmcz olacaktzr. A.B.)

WILHELM PIECK FABRiKASI'NDA (CKD Prag) i~~i OZYONETiMi i~iN TUZUK TASLAGI W. P ieck fabrikast (CKD Prag)

i~r;lleri,

sosyalist d emokrasinln temel haklarmdan birini. i~cilerin kendi fabrikalanm yonetme hakktm, kullanmayt arzulamaktadJrlar. Aym zamanda, ttim toplumun <;Ikarlan ile her bireyin <;Jkarlan arasmda d aha yakm bir ba{p arzulamaktadtrla r . Buna ula~mak ic;ln l~cl ozyonetimini kurmaya karar verm i~lerdir. i~ciler, W. Pieck fabrikastnm <CKD Prag) yonetimini ele a lacaklardtr . Hakla n a!;agtdaki tiiztikte tammlanmu~ttr :

I. Temel Kurallar 1. W. Pieck fabrikast iscilerl kendi

fabrlkalarmt yonetme h a kkml i$<;i ozyonetim ine kat1Iarak kull:mtrlar. 2. Bu hakkt dogrudan veya dolaylt (sec;ilmi~ ozyonetim temsilcileri araCJhg!yla) kullamrlar. (')zyon etimin en l/1iksek temsili orga m i~ci meclisidir.

3. Fabrikamtzda tic aydan fazla tam stlre calt$an ve onsekiz ya~mdan bilyilk olan herkes i~ci mcclisinin uyesidir: :valm zca fabrika mildUril bu hakka sahip degildlr. 4. I$<;1 haklan : a. Ozyi.inetim kurallarmt dilzenlemek ve onaylamak.

44 • i$CiLER VE TOPLUM

b. Fabrika kurallarml onaylamak. c. Fabrikayl belirli blr yonde geli~tirecek uzun donern planlanm onayJamak. d. Ozyonetlm organlarmm temsill orga nlanm secmek ve geri cag1rmak.

II.

i!?vi Meclis i

1. A~ag1dak ! konula r ~~~~ meclisinln

yetkl alanma girmektedir : a. Ozyonetim icin kuralla nn onayJan.masl. b. Fabrika

e. MtidtirU tayin etmek ve ger! cag1rmak ve maa~m1 tespit etmek. f. Yeni bir ekonomik birim

olu~

turmak Uzere fabrikanm baska ekonomik birimlerle birlesmesine karar vermek ve daha geni~ blr ekonomik birime katllmaya veya cekilmeye ka ra r vermek. g. Fabrikanm gelismesine yonelik

uzun do nemli planla n gozontine a la r ak, fabrika karlan nm bireysel licr etler dag•hmJm vc fabr ika fonlanna katklSJnl saptamak. . .... h . Bu~ka ekonomik organizmalarla yatmmlann pay!a~11m asma karar vermek; fabrika yatmmlarma ve sabit fai~ oramrn ge<;tigi zaman kredi allnmast vcya verilmesi konusunda karar vermek. 1. Fabrika

call~rna

kodunu onay-

lamak . Ozyonetimin tcmsili organlan, fabrika mi:idiirilne oncriler ve isteklcr sunma hakkma sahi!)tirler. Bu organlar bir 1;ey h akkmda bir avtk!ama istediklcri vcya bir 1;ey onerdikleri takdirdc fabrika mildi.irti cevap vermek zorundadtr. j.

k. Fabrika hesaplarmm tarti$llmasl ve fabri ka fa a liyetlcrinin sonuclan h akkrndaki raporlarm or.aylanmast.

call~ma

kodunun onay-

JanmasL c. 1$~i konseyine ve konseyin kont.rol komisyonuna Uye secmek ve geri caglrrnak. d. Daha genis b!r ekonomlk bl rimin ozyonetim organma Uye secm ek ve geri ca g1rmak. e. Yeni bir ekonomik blri m yaratmak ii?.ere, CKD fabrikalanmn ba~k a ekonomik bir imlerle kcsin b!rlesmesi konusunda ka ra r vermck. · c·Fiahrik.anin gelismesinc yorielik ve iliskin uzun vadcli planl::m gozonune alarak, fabrika karlannm bir eysel ticretlere dagllm1llll ve fa brlka fon1 a nna katktsml saptamal<. g. is<;i rnecllsi oneriler ya prnak ve fabrika mUdlirunden ac;tklama ta lcp etmek hakkm a sahiptlr. MlidUr, her oncri vc a~1klarna talebi hakkmda gorti~ belirtrnek zorundadn·.

h. Fabrikan m y1lhk hcsapla rmm onaylanmasl. 2. Eger pratik n edenlcrle fabrikamn tOm ticretlilerini biraraya toplamak m Umklin degilse. meclisin faaliyeLi iki sekilde orgi.itlen ecektir : a. R.eferandumla oyuyla) .

(tum

i~Cilerin

is~;il er,

yalmzca kurallarda belirtilcn ozyonctim haklann a sahiptirler.

b. Isc;i delegeleri konferans1y1a.

i$Ci OZYONETiMi iCiN TUZUK TASLAGI â&#x20AC;˘ 45

3. Tilm i$viler referandumla, l a , l b. l c, ld, le maddelcrind e belirtilen konularda karar verece klerd!r. lÂ§Ci konseyl, referandumu orgUtler ve tarihini belir ler. 4. 1f ve lg m a ddelerinde tammlana n konular konferansm yetki a la nmdadlf. Konferans d elegeleri m eclisin tek t ek sc ktorleri ta r afmdan sevilir. I$Ci konseyi s ec;;im tarzm1 saptar.

III. i1}c;i

1$c;;1 konseyinin uyeleri, ozyoncti mli f a brikamn ttim Uyeleri tarafmdan s ec;ilir. Konsey uyeleri, tic; y1l ici n sec;;ilir. He r y1l konsey Uyelerinin Ucte biri yenilenir veya yerlerine ba ~kalan s ec;;ilir. G e c;;is diizenlem eleri: ilk sec;;imde tum kons ey iiyeleri sec;;ilir. Ert esi ytl, uyelerin c;;a hsmalanmn takdirine da ya n ara k ko nsey, d egi$t irilm csi gcreken i.lye ler in listesini h a z;rla r. Bu islem h er yil t e krarlamr.

K o n s eyi

isc;;i konseyi, i$c;;i m eclislnin bir araCldlr. Haklan $Unlardn :

Kons ey Uyeligi bir $Cr ef mevkildir. Konsey iiye leri, gorevlerini ye rine getirmek ic;;!n , ilcretler + yoi harcamaiar mdan ba $k:l p a ra alm azl a r.

1. Ozyonetim kurallan ic;;in bir plan haZJrlamak. bu k ura llar i~;in degil;iklik ler onerme k, ve bunlan onayla nmak tizere i$c;;i m eclisin e s unma k.

isci mcclis i, isc;;i konseyine onbe$ ile yir mibir uye ve yedi ile dokuz vekil tiye s ec;;er.

2. Mtidilriln s undugu onerileri incelemek . Konsey, bu i:in erile r hakkmda yorumlar yapmah ve one rilerle yorumlan i$9i meclisine iletm elidir. 3. Ozyonetim ku rallarma uyg un olarak, fabrika miidilrli.igil m a ka mm1 bird en fazla adaym ba$vur usuna acmak. Sonu~;larm iHi.n edilmesinden sonra, fabrika mildilri.inU a tamak ve onunla maasm1 tespit ed en uzun d onemli bir sozlesme imzala mak. 4. Konsey baska ekonomlk organizmalarla ortak yatmma gldilmesine ve fabrika yatmmlar m a, sabit f a iz oranlamu asan kredilerin a hn masma ve verilmesine k a ra r ve r ir. 5. MildUre one rilerde bulu nur ve izah a tlarda bulunmasm1 ister. Mi.idi.iriin bunlara kura lla rla saptan a n bir si.ire ic;:lnde cevap verm esi lsten ir. 6. Fabrika fa aliyet lerinin perlyodik hesaplann m tartl$Ilm asl.

Gore v yapan uyelerin ilc;;te birinde n fazla s1 geri c;;ag mlamaz. Geri ~;ag 1rnHl onerls l, ya adayhg1 sorgulanan uyenin geldi((i sektori.in i$Ci meclis l, ya da i$Ci konseyi tarafmdan yap1la bilir. Geri c;;ag1rma karan referandum veya konfera n s t a r a fmdan verilir. Konsey Uyelerl gorevlerl s1ras mda veya tiyelikl erin in bitiminden al t1 ay sonrasma k adar baska bir 1$yer ln e gonderilemez veya fabrikadakl islerlne son verilemez. 1$c;;i konsey i, konseyin cah:;;ma lanm i.irgilt lcmcl< iizere Uyelerl arasmdan bir b a$kan s ecer. F a brika. isci kons eyinin faa liyetleri ic;;in gerckli a lan masr aflan ka r$l lam a k i.i~er e ozel ola rak ayn lrnl$ yedek fonl ar bulundur ur. Fonlar. konseyin Yll lik biltc;;esl ta ra fmdan tespit e d\lir. Konseyin mali yonetimi, konscyin kon trol komites i tarafmda n ytiri.iti:i liir. Belirli konularda aynnt1h u~ manÂ lik (;a h $masl yapJlmasml saglamak

46 •

i$CiLER VE TOPLUM

icin, konsey bir teknik komite se~er, bu komitenin baskam konseyin c;ahsmalanoa dam!]man olarak yardnn eder.

IV. Kontrol Komitesi lsc;i meclisi, i$levi lsc;l konseyinin mali i:;~lerini yiirUtmek olan bu komiteyi sec;er. Yedl Uyeden olusur. Gorcv sUreleri ve sec;ill:;~ t arzlan i:;~c;i konseyininki ile aymd1r (Madde 3 de belirtlldigi gibi).

V. Teknik Komite Konseyin bir aracldll·. Gorevl, mtidtir t arafmdan konseye sunulan onerller hakkmda aynnt1ll uzmanhk c;ahsmasl yiiriitmek ve konsey tarafmdan m eclise veya mUdiire sunulan on·er nermwkniRaer:~:ytatllU b-a~TI't:r- ·

makt1r. 1$levinl yerine gettrmesi ic;in komitenin, fabrikamn en iyi uzmanlarmdan olusmas1 ve gerekirse d1~and an uzman gettrilmesl gereklr. Teknik komi te isc;i konseyi t arafmda n sec;ilir ve raaliyetinin hesabuu verir. Komite yedi uyeden olusur: Ur,; tanesi fabrlkanm ticretlilerinden, bir tane sendika temsilcisi ve tic; tane fabrika d tsmdan uzman. Damsman olarak isc,:i konscyinin toplant1larma kat1laca k bir baskan sec;er. Teknik komitenin Uyeleri isc;i konseyin in Uyeleri olamazlar. Komite uyellgi blr yJll!ktlr. Arka arkaya komite Uyeligi yapmanm smJn yok tur. Tcknik komite tiyelerin e i$c;i konseyinin kullammmdaki fonlardan odeme yap11u·.

VI. Fabrika Miidiirii Mtidlir, Jsc;i konseyi tara rmdan atamr. Miidiir, fabrlk amn ekonomik poutlkasmJ haz1rlar ve bu planm, i~c;i konseyi tarafmdan fabrika ic;in uzun donemll bir kalkmma plam bi<;imlnde onaylanmasmdan sonra, uygulanmasmdan sorumludur. Mildi.lr, fabrlka nm J~leyl:;~ inden, emek orgUtlenmesind en ve I~ si.lreclnden tamamen soru mludur. Mliditr fabrikamn yonetici p ersonelini kendisl sc~mek ve atamak h ak kma sahiptir. Mtidtir, fabrlkanm kural ve duzenlemelerine uygun ola rak h areket eder. Aym zama nda ozyonetimin temsili organlannm aldigi kararlara da uymak z.orundadlr. Bu kararlarm fabrl ka kuralla nyla <;eliski i<;lnde oldugu durumlarda. bu ka rarlan uygulamayi reddetmelidir. Clzyonetim organlannm ald1g1 ka rarlann gec;erliligi konusun. · da-·-i't~mf.t'Zlik aldugt< · -durumla.rda, ta raflar aynl!klanm hakemlik yapa cak tarafs1z bir organa stmmahdlrlar. Miidtirtin atanmasmdan once i~<;l konseyi herkese a<;Jk bir tarttsma d tizen ler; bu konudaki kura l dcgismedik<;e, konsey tarti$m ~mm bi<;im ve kosullanm da dilzenler. Mi:idilr, be;i y1hk bir donern i<;in atamr. Bu be~ y1l1 kapsayan sozle~m ede, iki ta rafm h a k ve gorevleri ve d on em boyunca mUdUrtin bagh kahnas1 gc r eken gene! ekon omik hedefler bellr tilir. MiidUr ardarda birkac,: k ez goreve se<;ilebilir. i sc;i konseyi, mUdUrii ya lmzca a~ag1daki ncdenlerle gerl c,:agirabilir : a . Kura llan kesinlikle <;ign crse, gorevin i suist imal ederse, isc;i konscyinin kon trolUndeki alanlarda konseyin kararla n na sayg1 gostermezso vc-

i$Ci OZYONETiMi iCiN TUZU K TASLAGI •

ya ki$isel yonetimi He !abrika (;lkarlanna aykm olarak hareket ederse. b. Eger !abrlkayl yonlend irmesi kotu yonetim olarak k abul edillyorsa, eger lstenmeyen ekonomik kalkmmaya ve btiyi.lk ol(;ekli zararlara veya toplu anla$manm ciddi olarak ihHil edilmesine yol a~1yorsa. hc;i konseyi, Uyelerinin be§te i.ic;:tintin (yukanda a ve b maddelerindeki ned enlerle 1lgili olarak) glivensizllkler ini bellrtmeleri h alinde mUdllrti gor evden alabilir. Eger herhangl bir nedenle mtidtir gorevlni stirekli ola rak yerlne getirmeyl b1raktrsa, i$Ci konseyi yen i bir tartJSma orgtitleninceye kadar ba~ka birislnl goreve getirir.

VII. Ozyonetimin i!1 l ey i~? Bi<;:imi 1. f~{:i r eterandumlarmm orgutlen-

mest i s<;l konseyi r eferanduma basvurablUr. Oylama gizh oyla yap1hr. Refer anduma konu olan sorun, ·evet' veya 'hay1r' cevabm1 gercktir ecek §ekilde ifade edilir. Referandum ancak kat1lanlarm en az yanst ilgill konuda kendilerini ifade ettil<lerl t aKdirde gecer lldir.

2. ls9i delegeleri konteranst

Konferans delegelerl, her sektOrlin i§c;i mecllsi ta ra fmd an sec;ilir. i~<;i konseyl, her on ii;<;iye en az bir delege oranmda . delegelerin se<;ili$ b!<;imlni di.izenler . Delegelerin % 50'si katlldlgl takdirde konf erans yasaldlr. Oylama gizli olarak yap1l1r. Kararlar bel;te tic c;ogunlukla kabul edilir. Bu c;ogunluga ula$llamazsa, sorun fabrikadaki tUm i (l~ileri n katlld1g1 bir r eferanduma sunulur. Konferans d elegelerl ya scndikanm i§yeri seksiyonlan, ya da dog rudan i$~iler tarafmdan onerilir. Eger bir delege i§c;:iler tara fmd a n dogrudan onerilirse, yaz1h onergc ilgili i§t;:ilerin en az % l O'u, veya en az onbe$ kl$1 t.arafmdan imzalanmahdlr.

3. i $9i konseyi ve Jconseyin kontrol komitesinin ii.yelerinin se;imi

Ko nseyln ve ko ntrol komltesinln Uyeler i ve yedek uyeleri onerilen adaylar list esinden secillr. Bu liste, sendika $Ubesinin veya adaym goste rild t~n sektoriln iscilerinin % IO'u tararmctan - imza say1st onbesten az olmamak tizere - yap1lan yaz1h oneriye gore secim komitcsl tarafmdan hazlrlamr.

Rcferanduma sunulan konudan kurallara uygun olarak ve r erer andum tar lh inden en az sek iz gun once iscileri n h aberdar edilmesi gerekir.

Aday saylSl secilecek iiye ve yedek uye sayJSll11 ilc;te birden fazla gecmemclidir. Llste her kesimdeki l~c il e r l ve h er yetcn ck ve nitelikteki ii,i<;ileri e~it olara k temsil etmelidir. Aday I is tesi secimlerden en a~ bir hafta once iscilere duyuru lmal!du.

Referandumun sonuclan. isci konseyinin send ik ayla isbirligi i<;inde ku rdugu bir secim komitcsi tarafmdan saptamr (bu seGim komitesi bir yllhl< si.ire i(;in secilir ve tum referandu mlarla SC(.:imlerde gorev ahr).

S ecim komitesl. secimleri orgtitler, di.iri.ist bir 1)ekilde yap!lmasml saglar ve sonu!:!lan 4. maddenin 1. kesimind e b cli r tildi ~i \izere duy urur. Oylar m 90gunlugunu a la n secilir, fakat mutlak cogun !ugun sag!anmaSI gerck ir.

48 • i $<;:iLER VE T OPLU M

4. t~ci konseyi toplanttlannzn cagmlmas~

Konsey ba§kam, konseyi tic ayda en az iki kez toplantiya c;agmr. Konsey, aym zamanda, daha geni:s blr ckonomik biri min istegi tizerine, fabrika mtidilril tarafmdan, konsey tiyelerinin uc;te biri tarafmdan veya fabrika i.icr etlilerinin % lO'u t arafmdan toplantiya c;agmla bilir. Konsey, toplantilar mda fa brikadaki tum ilcretlileri ve mildilrti toplantiya c;agu·abilir; bunlar toplantJya ka tJImak zorundadJr . Her konsey topiantlsmm yazJI! bir raporu haz1rlamr. Konsey, toplant1smm sonuc;lanndan ti.im i~c;ileri haberdar etmek zorundad1r.

5. Fabrika mudilrilniin

atanmas~

Atamadan once l~c;i konseyl tara!mdan herkesln katJlacagJ bir inceleme yap1hr, kurallarda belirtilmiyorsa konsey lncelemenin blc;imlni belirlcr. (Diger bir onerl lncelemenln, yalmzca gorev yapan mildtirtin c;a l!~masmm konseyin aynnt1ll lncelemesl sonucu t atminkar bulunmamas1 sonucu yapilmasJdlr.)

incelemeye giri~ildigl takdirde konsey, Uyelerl fabrika l~c;ilerinin temsilcllerl ve d1~ orgiltlerin temsllcileri a rasmdan sec;ilen bir inceleme komitest atar ; lnceleme komitesinde fabri ka t emsilcileri yandan bir fa~la Uyelik sahibi olmalldJrlar. inceleme komitesi tUm a daylan degcrlendirir ve vard1g1 yarg1y1 onlara iletir. incelenenler sekiz gUn ic;inde bu d egerlendirmeyi temyiz edebilirler. Sec;im komltesi degerlendirmeleri ve t emyizleri i:sc;i konseyine iletir ; konsey on erilerl inceledikten sonra mUdilrU atar. Mildilr h;c;i konseyi i.iyelerinin mutlak c;ogunlugu tarafmdan sec;ilir. Konseyin onerilen adaylardan hic;blrini atamamas1 veya hic;bir adaym bu lunmamasJ durumunda, yeni bir in.c elome. orgi.ltJe.l!)r. Bu kurallar, bu plan yetklli otoriteler in lznin l ald1ktan sonra, ttim i~c; i ler tarafmdan onaylandl{P gUn yilrUrltige gir er . Smichov, 29 Haziran 1968

PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM Dilek FIRAT

ÂŤTarih h1c;blr l)ey yapmaz. bilyUk zenglnliklere sahip degildlr ve saval)larda dogiil)mez. Her ~ey i yapan, sahip ola n ve dogiil)en tnsan, gerc;ek, canh lnsandJ r. ~ Karl Maries

Parti uzerine, tarihsel olara.k <;ok fazla $ey soylenmi~ olmasmdan dolay1, bu yazmamn en kolay oldugu konulardan biri gibi gorunuyor. Ama, ne yaza.cagmizi dl.i$iinmeye, kafa.mzm i<;inde evirip <;:evirmeye ba~la.d1gmizda ~oyle bir problemle kar$Ilaf}Iyorsunuz: Eger, okuyucunuza kar~1, harcui.lem olmayan bir~eyler anF.: 4

50 • i $(:iLER VE TOPLUM

latmak gibi bir sorumluluk ta!?Iyorsamz, parti sorununun bunu yapabilmenin en zor oldugu alanlardan biri oldugu ortaya <;akiyor. Ya da benim i<;in oyle oldugu ortaya 91kt1. Fakat - benim i<;in zor oldugunu teslim etmi~ olmam bir yana- kim ki, i.izerinde en <;ok konu~ulanm, aym zamanda en <;ok bilinen oldugunu di.i$i.ini.iyorsa, hi<; ku~ku yok ki aldanmaktad:.r. Tiirk<;e'deki harcuilem terimini, Gramscici Marksist dii$i.incedeki common sense'in kar!?Ihgt olarak kullamyorum. Sozli.iklere baktigJmizda common sense'in kar$Ihgmda aslmda ba$ka bir terim var: sagduyu. Ama, sagduyu, common sense kavram1 ile anlatmak istedigime uymuyor. Ti.irk<;e'deki sozliik kar$lh{pnda oldugu gibi, i ngilizce'de de giinliik dilde sagduyu anlam1 yi.iklenilmi$ olarak kullamhyor. Tiirk<;e'ye de bu yi.iklenmi$ anlam ile <;evrilmi$. Ama terimin kendi kitabi anlam1 aym zamanda, harctalem, herkesr;e malum olan anlamma geliyor; ve giinli.ik ya$amm <;e$itli pratik sorunlan di$mda, di.inyaya ve di.inya hakkmdaki bilgimize ili$kin olarak kullamldigmda Gramsci'deki anlam1m kazamyor. Yani, dunyamn ele$tirel olmayan. biiyi.ik ol<;iide bilin<;siz olarak sezilmesi ve anl~Ilmas1 yonteminin, bilinen ve herkes<;:e malum, yani harc~alem olan olmast. . .- - ··-·-- - - . Fakat, eger konumuz sosyalist parti ise zaten 'ustalarm soyled igi.' degil mi temel ahnacak olanlar ve bunlar da ne zamandan beri harcullem hale geldiler diye dii$iini.ilebilir. iki nedenden dolayi 'ustalann soylediklerinin' bu hale getirildiklerini dii$iin1.iyorum: Birincis£, uluslararas1 i$<;i s1mfi hareketinin Marksist kanadmm literatUrune yeterince sahip olamamamn di$mda, sahip oldugumuzu da illkemizde egemen olan 'sosyalizm' yorumuna tabi tutarak alg1ladik. Bu yorum devrimci populizmdir. Devrimci populizm sahip oldugu diinya anlayi$1 itibar iyle burjuva toplumunun ve ili$kilerinin devrimci bir ele$tirisine; bu ele$tiri ile i<;:sel olarak baglanm1~ olan yeni bir toplum ve toplumsal ili~kile r perspektifine ve siyaset anlayi$ma sahip degildir. Devrimci populizm hiikl.imete kar$1 giri~?tigi eyleminin bi<;imi itibariyle devrimcidir. Eylemine hiikmeden dii$linceleri itibariyle Marksist degildir. Bundan dolayi da eylemi devrimci olabilir, ama sosyalist devrimci degildir. Dolayisiyla taktiklere ili$kjn biitUn bir literatiirii, arkasmdaki Marksizm'den bo~alt1lm1~ bir ~ekilde kendi diinya anlay1~ma uydurur. i~?te sosyalist parti orgutlenmesi taktigi arkasmdaki devrimci teori bu surecin en biiyuk kurbam oldu. lkincisi ise, Stalinizmin neredeyse 60 y1ld1r Leninizmin teori ve taktiklerini dejenere etmesi, onu proletaryadan bag1msiz bir diktatorliik

PARTi TART1$MALARINDA BiR YONEUM â&#x20AC;˘ 51

haline gelmi~ olan tek parti devleti/diktatorliigunun ideolojik ortiisu haline getirmesidir. Suphesiz k i, bu sadece Turkiye'ye ozgu bir olay de~ildir. Uluslararasi i~<;i sm1f1 hareketinin bii.tii.niinde ya..sanmi$ ve ya~anmakta olan bir olgudur. Turkiye'de de Stalinizm, Leninizmin yerine varoldu ve varolmaya devam ediyor. Devrimci Marksizmin butun bir tarihi i<;indeki en berrakl a~ml~ ve somutla~nu~ siyasal ifad esi olarak ortaya <;1kan bu alnmm dejenere edilmesi olarak Stalinizm, aslmda Leninizmin teorik arka planmdan ve du~uncesinin diyalektiginden bo!?altilmas1d1r. Bu haliyle devrimci populizm ile birarada bulunmas1 hie; de zor olmad1. Devrimci populizm, teoriye ihtiyac; duydugu her an Stalinizmde bU.tUn aradtklanm buldu. Her ikisinde de teori <yani proletaryanm <;:1karlanmn evrenselle!?tirilmi~ hali), orgiitiin <devletin) c;:akarla.nna tabidir. Orgiit (devlet) teoriden kurtulmu~ o!dugu gibi proletaryadan da kurtulmu~tur. Tekrar ba~a donersek, Marksist sosyalizm teorisine dair teorik ve tarihsel pekc;ok kavramm yeniden gozden gec;irilmesi gerekmektedir. Parti de bunla.rdan biridir. Bu yaz1da. Leninist parti teorisinin geli~mesinin izledigi seyri tarihsel bagla.mi i<;:erisinde yeniden gozden gec;irmeye c;ah~aca.gim. Bunu yaparken Lenin, Troc;ki ve Rosa Luksemburg arasmdaki tarti ~malara da deginecegim.

PRAKSiS - SiYASAL PRATiK - PARTi Butiin diger sosyal s1mflf'-r gibi proletaryamn da siyasal partiye, kendisini siyasal a.r enada terusil edecek bir parti orgutune ihtiyac; duydugunu toplum hakkmdaki a.mpirik bilgilerimize da.yanarak soyleyebiliriz. Ve yanh~ da olmaz. Anca.k, bu izah yetmez. C:unku bu iki ~ey arasmdaki ili~kin in sonuc;lan itibariyle yap1lm1~ bir iza.hrdir. Yuzey bic;imlere bakarak - her ne kadar kendi lerini si.1rekli tekrarlayan yuzey bi<;imler olarak bir ilkeye tekabul ediyormu~ gibi gozukilyor larsa da.- yap1lmi~ bir iza.ht1r bu . Anca k yetmemekle beraber, bize izini surmemiz gereken ili~kiyi verir: Siyasal faa.liyet ve parti arasmdaki j]j~ki. Siyasal faaliyet, praksis ile baglantlh bir kavram . Praksis, genel ola.rak eyleme, faaliyete kar!jihk gelen bir kavra.m. Marks't.a ise bu kavra.m insam n hem dogal hem de tarihsel dunya ile beraber ken-

52 • i$CiLER VE 1'0PLUM

dlsini de onun uzerinde/yoluyla degi~tirdigi -iirettigi-yaptlgl yaratlCl, ozgiir eyleme tekab'LU ediyor. insan kendi sini bu yolla bi.ltun diger varllklardan aylfdediyor, farkhl~t1nyor. Bu anlamda insan bir praksis varllgJ. ve Marksizm de Labriola'mn tamm1yla bir 'praksis felsefesi' . '. Marks, 'Feuerbach Uzerine Tezler' in u<;i.lncus iinde, <z • •• Kosullan

deg1$tirme He insan eyleml veya kendini-degi§tlrmenin biraraya rastlamas1 ancak devrimci praksis olarak kabul edilebillr ve yine ancak bu sekilde rasyonel olarak anla§llabillrleu

der. Seklzinci tezde ise, «... Btitun sosyal hayat ozUnde prat'iktir. Teorlyi mtstislzme dogru

go-

tiiren biitlin glzemler rasyoncl c;ozUmlerini insan prakslsinde ve bu prakslstn a nla$llmasmda bulurlau

•

der. Hem 'El Yazmalan' hem d e 'Alman ideolojisi'nde bu kavram onemli bir yer tutar. Dzerl nde oldukc;a onemli farkhhklann bulundugu bu kavram hak kmdaki tart1~malara. girmeden vurgulamak istedigim -§ey, l*'aksisin, insam::::. degi~ti.r.ici! de.v..ci-'n ciJe~tirlc.i .e ylemi oldugu ve bununla tan•mland1gJ.dlf. Felsefenin soyut dunyasmdan - Marksist fels efe gibi oncullerl c;ok somut olan bir felsefe b.ile olsa- somut tarihsel toplu.ma indigimizde, farkh alanlardaki insan faaliyeti, praksisin dolaytml haline gelir. Emek, insan ile doga arasmdaki, insamn dogayt degi~ tirme eylemlnin - ve Marks'm dedigi gibi aym zamanda kendisini de - d olar ynmdrr. insan sadece dogal d egil, aym zamanda tarihsel-sosyal ve politik bir varhkdtr ve uretici faaliyetini verili bir toplumda. ve veri~ li bir dizi sosyal ve politik ili$kiler a ltmda gerc;:ekle$tinnektedir. bzgurle!jtirici olan uretici faaliyet, stmfh toplum k o~uJlannda bu faaliyet uzerinde temellenen ekonomik, sosyal ve poli tik ili!?kiler tarafmdan bozulur. Emek yabancrla ~1r, dogayr degi$tiriciligi kendisini ve sosyal c;:evresini degi$tiriciligine tekabul etmez. Kapita.list toplum, bu durumun en uc;: nokta.smda ya1jand1g1 s1mfh toplumdur . E.megin ozgurle$tiri1mesi, insanm doga ve toplumla uyumunun saglanmas1, bu ekonomi k, sosyal, politik ili$kilere kar~1 mi.lcadeleyi ve bunlann ortadan kald1nlmasm1 ger ektirir. Bu anlamda siyasal faaliyet praksisin - belki ikinci dereceden - ama <;ok onemli bir dolay:Imld rr.

PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 53

Dretim ve yeniden uretim faaliyetinin. bu faaliyet srrasmda ortaya 91kan ve son tahmde onlar tarafmdan belirienen bir dizi sosyal-politik sonu<;lar yaratmas1 demek, bu faaliyet kar~1smdaki konumlan ile tammlanan s1mflann birbirleri arasmda.ki ili~kilerin seyri ve seyrin ald1g1 bi<;imler demektir. Oretici faaliyet ve bu s1rada ortaya <;1kan toplums.alsmiflan birbirine baglayan ve her ikisinin de yeniden uretimini duzerJeyen ba~l! ca alan politik ala:ndrr. Bu alana ait butiin ili$kilerin en tepede birle ~tigi yer devlettir. Kapitalist toplumda hangi toplumsal s1mfm fuetici faaliyeti yapan ve bununla tammlana.n s1mf oldugunu biliyoruz: Proletarya. Demek ki, Ma.rksist felsefenin nihai amac1 olan insanm doga ile uyumunun kurulmas1 gorevi, somut tarihsel kapitalist topluma indigimizde proletaryanm ta~lYJ.ClSI olmak zorunda oldugu bir gorevdir. insan emeginin yabanCila-§masmm kendisinde oldugu sm1f proletaryad1r. Onun emegi ozgurle~meden, emegin yaba.nc1la!?masmm uzerine kurulu butiin sosyal ve politik ili$kiler ve bi<;imler as1l ola.rak devam edeceklerdir. Kapitalist toplumda emegin yabanclla$masl demek, proletaryanm ekonomik, politik ve kulturel olarak somurulmesi dem eJdir. Ancak somuri.i.ni.in ilk farkma vanld1g1 alan, temel insan ihtiya<;1a.n ile ili ~ kill olan aland1r. Yani ekonomik alan. Proletarya ya..)am ko$ullanm degi$tirmek ic;in bu alanda. mucadeleye at1hr ve bu s·ure9 ic;inde, bulundugu alanla sosyal-politik a lan arasmda ili$ki kurar. i$te Lenin'in 'siy aset ekonominin yogunla§mL§ ifadesidir' tamm1 bu baglam da anlam ka.zanmaktadrr. Siyasal parti, b.ir siyasal mucadele/temsil arac1 ola.ra:k, proletaryanm kendisi ta.rafmdan ke$fedilmemi~tir. Modern anlam1 ile siyasal partiler siyasete katllmanm aristokrasi, kilise ve tuccarlar arasmda1d dar tabandan kurtulup geni$ halk y1gmlanru kapsay1c1 hale geldigi kapitalizmin geli$me ve egemen olma <;agmda orta.ya c;l1<m19lard rr. Bu c;ag as1l olarak 19. yy'm ikinci yans1dn·. Kapitalizmin gelil?me ve egemen olma c;agt, proletaryamn da ortaya c;1kma ve geli~me c;agma rastlad1g1 ic;in proletarya partileri de bu donemde ortaya c;Iklnl!?lardir. Nitekim ilk en geli$kin Marksist proletarya partisi SPDAlmanya Sosyal Demokrat Partisi'dir ve I875'de kurulmu$tur. Bidnci Enternasyonal'in 1876'da, Amerika'da sonup gitmes inden bir y1l once.

- -· 54 •

i$CiLER VE TOPLUM

Siya::.al partiler, temsil ettikleli s1mflar adma politik alana mudahaIe e~;~e ara<;land1rlar. Bu alana mudahale ister istemez butUn siyasal partlieri devletle kar$1 kar$Iya getirir. Bir siyasal partinin devlet kan;lSlndaki konumu hangi s1mfm partisi oldugu ile $iiphesiz yakmdan ilgilidir. Eger soz konusu olan o andaki uretim in kO$Ullannm ve bu temelde va rolan sosyal s1mfla rm birbirleri kar$1Smdaki konumlannm deva mmdan yana bir siyasal parti, yani bir burjuva partisi ise, miicadelesi de b u ili$kilerin diizenlenmesinden ve soylemeye gerek yok ki, buna tekabi.il eden ekonomik politikalara ili$kin farkhllktan kaynaklamr. Dolay1S1yla bu parti. ba$ta devlet aygiti olma k uzere insan ya$ammm ustunu orten ve mistifiye eden, onciillerini gormemizi engelleyen ve baskl al tma a lan biitun aygrtlann surgit devammdan yanadn·. Proletaryanm devrimci Marksist partisi ise bam ba$ka teorik-siyasal zeminlerde tarif edilir. 0, ba$ta kend isi olmak uzere politikay1 ve onunla baglantll1 butiin ayg1tlan ortadan kalclira cak b ir miicadeleye onderlik etmektedir. insan ile d oga arasmdaki ili$kide, uyumun sag·landigi bir toplumda bu ili$kinin yabanc1la$masmdan tiireyen biitiin faaliyetlerin de ortadan ka lkacagmm bilinciyle hareket etmel{ tedir. S'o runa ooyTeoillYgfnuzda Gramsci'nirr·LMudern 'P rerl8' iniu .{proleta.rya partisinin) neden devlet fikriyle i<;i<;e oldugun u anla mak kolayla$Iyor. Demck ki, proletaryanm partisi sadece yiizey goriiniimlere kar$I d egil, toplumun devrimci bir degi$ikligi fikri ile Cdevrimci Marksizm) sorunlann temellerine kar!?I miicadele eder. 0 , bu mucadeJ e d e devle tten tek tek bireyler arasmdaki ili1?kilere kadar yepyeni, modern, 6zgurle$tirici, sosyalist demokratik ili!?kilerln protagonisti Cba~ oyuncusu) olur. Fakat, soyut teorik planda kolayca ifade edilebilen pek <;ok sorunun/ kavramm, ger<;ek diin ya da aym kolayllkla ifade edilemedikle1ini biliyoruz. <;unku soyut teorik d iizey hareket halindeki faktorlerin en aza indirildikleri, sadece en belirleyici bir ya da birka<; ned enin hesaba kat1ld1g1 bir duzeydir. Nitekim proletaryamn partisi sorunu da uluslararas1 i!?Qi sm1f1 hareketinin devrimci kanadmda en $iddet li tartl$malara yol a<;IDl$ bir sorundur. Bu tarti$mala.nn en kapsamllst ve b izim mutla.ka c;:ok aynntlh bir $ekilde ogrenmek zorunda oldugum uz Rus Marksistleri arasmdaki tartt$ma1ardlr. Bu tartl$maIar Rosa Luksemburg'un da katllmast ile Rusya stmrlanm a$mi$tir. 0 zamanki tartu~m a konulan- hence !?a$Ilacak bir $ekilde bugiine aitmi!?cesine- olanca can hhklanm koru maktadn·. Boylece, bu tarti$madaki gerc;eklige ili$kin ve onun arka planmda olan teorinin olagan-

PARTi TARTI$MALARINDA Bi R YONELiM • 55

dl~Ihg1

ortaya <;tkmaktadiT. Yaz1mda astl olarak bu tart1~manm konulanna sad1k kalarak Leninist parti teorisinin en temelli oncullerinin geli~imini izlemeye c;ah~acagim.

KENDiLiGiNDENLiK VE BiLiNC/ SINIF VE PARTi 1900 ythmn Arahk aymda I skra yaymlanmaya ba~ladt. Jskra'nm amact Emegin Kurtulu~u Grubu ve onun gem~ yanda~lanmn (Lenin, Martov, Potressov> 1890'larm ba~mdan beri stir· diirdukleri Rusya'ya Marksizmi tamtma <;;abalannm urunlerini, politik bir harekete donu~tlirmek uzere bir orgutlUluge kavu!?turmaktt. Yani devrimci bir i9<;;i partisinin kurulu9unu haztrlamaktl. « ... Iskra daha sonra Bol$evlk Partisi'nde parlak bir gelecegi olacak

olan polemik\:i bir uslup benimsedi. Ozellikle Lenin, bu tislubun en mukemmel ornegi idi. Martov'un ifadesindeki gibi, editorler 'gillUnc olan her$eyin gi.\li.inr; bir ~ekilde' goztikmesini saglamak ir;in ve 'devrimci bir tabirin arkasma glzlenmi$ olan gerici bir fikr in embriyonunu' ac;tga vurmak ir;in c;abalad1lar. Btittin taraflardan Iskra muhalifleri gaze ten in polemik<;i yontemine kar$IYdtlar; gazete, Trocki'nin o zamanki ifadesi ile 'otokrasiye kar$1 sava~rnaktan daha \:Ok devrirnci hareketlerin diger hiziplerine katfil savafilyordu'~l .

Anla$tlacagt gibi Rus sosyalist hareketi i<;:inde, devrimci Marksistler ile digerleri arasmda kesin bir aynm <;izgisi c;ekmeye <;:ah91YOrdu Isk ra.

Fakat as1l buyuk etkiyi 'Ne YapmalL?' yapacaktl. Lenin'in 1902'de ya.zd1g1 bu kita.p, belki de dunya.mn butun ulkelerinde sosyalistler ta.rafmdan en <;;ok ta.rti9Ilan eserlerden birisidr. Bu kita.pta., Rusya ko~ullarma. ozgu olara.k soylenen ve dolayisiyla. evrensel olma.yan taktiklerin di$mda. bir ana teorik - dola.yiSiyla. evrensel ola.n- tespit de va.rdu·. Bu tespit, kendiliginden hareket ile bilinc;: a.ra.smda.ki ili§kiden ka.lkara.k pa.rti ve s1mf arasmda.ki ili9kiye da.irdir. «. .. Btittin iilkeler!n tarihi gostermektedir ki,

smtfl, salt kendi cabas1 ile sadece sendika bilinci, yani sendikalar icerisinde birlesmenin, i$verenlere kaq1 rnilcadele etmenin ve htiktirnet i gerekli i$ yasalanm Ctkarrnaya zorlamanm vb. gerekli oldugu inancm1 geli$tirebilin2. i$~i

56 •

l$(:iLER VE TOPLUM

«K endiliglndenllkten gok soz edllmektedlr. Fakat l~<;i sm1f1 hareketinin kendiliginden geli:)mesl burjuva ldeolojislne tab! olmasma, Credo program: dogrultusunda geli§mesine yol ac;ar ; <;UnkU kendillginden i$Ci sm1f1 hareketi trad e-unionizmdir, Nu.r-Gewerk schaftle?'ei'dtr ve trade-unionizm i~cilerln burjuvazl tarafmdan kolele:)tirilmesi demektir. DolayJstyla, gorevlmiz, sosyal demokraslnln gorevl kendili{jindenlige kar§t sava§mak, i$<;1 s1mf1 hareketinl, burjuvazinln kanatlan altma sokma yolundaki kendillginden, trade-unlon'cu cabalardan uzakla:)tlrm::tk vc devrimcl sosyal demokr asinln kanatlan altma gotUrmektiu3

c.. .) «F akat, nlye, dlye soracakt1r okur. kendil!ginden h a reket en az direnme cizgisl dogrultusundakl hareket burj uva ldeolojlslnin hakimiyetine yol ac1yor? 9u basit nedenle ki, burjuva ideolojisl koken baklmmdan sosyallst ideolojiden ~ok d aha eskidir, daha tam geli$ml§tir ve elinin altmda Ol~ille?neyecek kadar yay1lma ola naklan vard1n·1•

Lenin bir zamanla r yorumladigimiz gibi, baz1lanmizm da h<Ua oyle zannettigi gibi i$c;i s1mfmm kendiliginden hareketinin kendisine kar$1 degildir. Bir Marksist ic;in i~yi smtfmm ·kend iliginden hareketine kar!'?l olm a k demek, dii$iincelerinin oncullerine kar~l olmak gibi bir&eydir. Engels'in, 'Bilimsel ve Dtopik Sosyalizm'in ingilizce bas.... --· .. ·-- . . ··- ·--·-- ·- ,. . ... ... ... . -· ... k.Isma onsozunde ve Rosa Luksemburg'u n 'Rus Sosyal Demokrasisi'nin Org(itsel Sorunlan'nda soyledigi gibi: 'Am A nfang war d ie Tat' <Ba~lang1c;ta eylem vard1). DolayiSiyla i$9i sm1fmm kendiliginden ha reketi, butUn iradeler in di$mda sm1fm nesnel varhk ko§ullann m sonucu olan bu hareket, Markslstlerin butun dikkatleri ile gozlemeleri gereken bir~eydir. Bu ise, 'Be§ kuruiJluk ucret mucadelelerini' kuc;:i.imseyenlerin - hele bugun! - s1mfla birlikte olabilmek ic;in h ic;bil• $ansa sah ip olmamalan demektir. Lenin'in o s1rada ki milcadelesini Althusser &6yle a c;1khyor : o s1rada (Ne Yapmalt?'nm yazJ!d1g1 Slrada-D.F.) yigmlann 'kendiligindenliglnln' arkasmdan giden oportunist bir politlkaya k&r$1 mticadele ediyordu; amac1 y1gm!ann kcndiligindenligln'i 'teori'yl temel alan devrimcl blr pratige donti$ti.irmekti»5. ~Lenin

Lenin'e gore i$9i s1mfmm kendiliginden hareketinin sosyalizme varamamasl kapitalist toplumu n ko~ullarmdan kaynaklamyordu. « ... i~<;i stmfl kendlliginden sosyallzme dogru c;ektlir; ne var kl, en yaygm olan (stirekli o!urak biitlin yonlerden canlandmlan) burjuva ideolojisi, kcndisini i:)Cl Slnlfl i.h:erinde daha da btiyi.ik olcildc kcndi!iginden olarak kabul ettirlr»<l.

PARTi TARTI$MALAR.lNDA BiR YO NELiM â&#x20AC;˘ 57

Burada, birazdan da goreceg imiz gibi Leni n'i, Luksemburg ve Troc;:ki'den farkh k1lan en 6nemli onerme yatmaktad1r. Yaygm olan, k endiliginden bir $ekilde butlin bir toplumu ve dola.yistyla i$<;:ileri de sarmi$ olan, pekc;:ok c;:e$itli kanallardan ve butUn oW. nesilierin ya$ayanlar u zerindeki etkisinden olu$an burjuva fikirler, bunlann sistemli ve bilimsel bir ele$tirisine ugramad.lklan talcdirde, i$<;:ilerin kendiliginden bir $ekilde sosya list bir bilinc geli$tirmelerini, dunyaYI bu bilinc;:le a lg1lamalanm ve buna gore davranm alanm enge1ler. Dolay1S1yla ele$tiri, kendiliginden eyleme degil, bu eylemin ic;:gudusel, ilkel ve dolay1s1yla eksik olan bilincinedir . Nitekim k itaptaki kendiligindenlik ve bilinc bel i.imu $U sozlerle biter : ÂŤVe boylece, ikna olduk ki, Rus Sosyal Demokrasisl'nciek l 'yen! egillrn'ln temel hatas1 kendiligindenli~e teslim olmas1 ve y1gmlan n kendill~in d enliglnin Sosyal Demokratlar'dan ytiksek derecede bllln<; bekJedi~lni anlamaktakl ba~ansiZI!gJdu. Y1~mlann kendili~lnden patlamasi ne kada r bi.iytik olursa ve hareket ne kada r yaygm ve h1zl1 olnrsa sosyal demokraslnin teorik, polltlk ve orgtitsel <;allsmasmda da bu durmnla kJyas kabul etmez blr ~ekllde da ha btiy tik billnc; gerektirin>'.

i~te tam bu noktada s~mf ile parti arasmdaki aynm c;izgisi c;:izilmek-

te, birbirleri k a r!]tsmdaki ili$kileri tammlanmaktad1r. Hareket (slmf) ilk oland1r, once gelendir; orgut (proletarya partisi) bunun sonucu , tamamlaylClSidlr. Bu kaynagmdan enerji ile dJ$a.nya vuran ilkel bir g iicun, bilin c;:li - hedefleri v e plam ola.n - bir guc;; haline gelmesidir. Parti stmfta n aynd1r, c;;unki.i ]{apitalizm ko!]ul1annda s1mfm butlinunun Slmf bili ncli i~c;:iler olarak siyasal faaliyete katilmalan mumklin degildir; stmfm uyeieri a r asmd a bu bak1mdan e$itsiz bir geli$im vard1r. Ama, partinin s1mfm uyeJeri tizerinde 'polit.ik-etik' hegemonyasl vard1r. Kitaptaki ikinci onemli tespit, ilk tespitin gercege doni.i$tUrlllmes1 icin pratik olarak at1lmas1 ge reken ad1ma i1i$ki ndir. Lenin , bi.itUn buyi.ik devrimci Marksist onderler arasmda , hareketin onundeki pratik sorunlarla goriilmemi$ ayrmtlltllkta ilgilenmi$ b.ir onderdir. 0 'Teori v e prati k birliginin' amans1z bir takipc;:isi ve denetleyicisidir. Yaz1larmda en c;ok rastlamlan deyimin 'soylenene degil, yap1lana bak' veya 'soylemek bir $â&#x201A;ŹY, yapmak t amamen ba$ka bir')eydir' o1masl, onun en populerle$tirllmi~ hah ile siyaset anlayt$tnm ifadesid ir. Bunun arkasmdaki anlayi$ ise, dtin ya nm yaparak degi~tirilebi1ecegidir; onun mekanik, kaderci ve tedrici geH$mesi olmayan i.nsan Ci!?c;:i Slmfl) merkezli bir Marksizm anlayi$1 vard1r.

58 • i$CiLER VE TOPLUM

Kurulacak olan parti i!lc;i sm1fmm diger butUn orgiitlerinden farkh o!malld1r. Sosyal demokrasinin siyasal mlicadelesl, is~ilerin isverenlere ve hUkiimete karst iktisadi mucadelesinden ~ok daha genis. karmastk bir mucadeledir. Aym bivimde (ve aslinda bundan oti.irli), devrimci sosyal demokratik part! orglitlenmesi, i$~ilerin bu mlicadele ivin dlzayn edilmis orgUtUnden ka<;m11maz olarak ayn bir tilrde olmahdtr. iscilerin orgtitU ilk once bir sendlkal or gilt ohnah; ikinci olarak, olabildlgince genis olmali: ve liclincli olarak ko$ullann mlisaade et tigi kadar a~1k olmah ($ilph esiz ki, burada ve ileride soylediklerim sadece mutlakiyet<;i Rusya'ya ili$kindir). Diger yandan, devrimcilerin orgtitil h er $Cyden once ve en onemli olarak devrimcl eylemi meslek haline getirmis insanlardan olusmall O$te bu n ed enle ctevrimcilertn orgtittindcn bahsederken, devrimci sosyal demokratlan kastediyorum). Bu orglitlin bu ortak karakteristigi bakJ$ a~1smdan, i§ciler ve aydmlar arasmdalci gibi biitii.n tarklar, i$kolu ve meslek farkhl!klan gibl, her iki kategoriden (bi.iti.in farkl!liklar) silinmelid·ir»s. ¢ •..

Leninist parti tartl~malannda uzerinde en c;ok $Liphe belirtilen kavram 'profesyonel devrimci' kavram1d1r; devrimci eylemi ke ndisine m eslek edinmi!l devrimciler. Partinin bu kategori ile sm1rlanmas1, 'elitist p-corti', yig-• rris.rda:r.. -kopmu~,· onlan.n -denetimine.. tabi olmayan, onlardan bag1msiz ve onlann usttinde davranan, dolayiSiyla 'ikameci olan bir parti' ele$tirilerinin yC1.p1lmasma sebep ohnu$tur ve olmaktadJr. Bu noktada soyleyeceklerim dikkate almmadan yap1lan her turlti ele~tiri ic;;erdikleri bilgi bak1mmdan harc1€t.lem alan liberal gevezeliklerdir; ideolojih: tutum itibariyle ise devrimci degil teslimiyetc;iclirler (Kimse yanh~ anlamasm. teslimiyet<;;ilikten devletin basIn ayg1tlanna teslim olmak kastedilmemektedir, daha ust bir duzeydeki bi.itiin bir burjuva ili$kiler ve dii~iinceler diinyasma teslimiyet kastedilmektedir). ilk olarak, Lenin'in profesyanel devtimcisi 'Bir Yalda§a Mektup'ta tarif edild igi gibi bir prafesyanel devrimcidir. Yani, proletarya arasmda surdurulen (bu makalede ba~ka hic;;bir s1mftan, gruptan bahsedilmez) miicadelen in gereklerini yerine getiren, bu mucadelenin ihtiyac;;lanm kar§llayan devrimcilerdir bunlar. Dalaytstyla iki be1li ba!]h tipi vard1r prafesyonel devrimcinin: fabril~:adaki miicadeleyi yonlendiren parti orgutlerinin iiyesi olan devr imci i$c;;iler (bunlar bu anlamda bir zamanlar tamk aldugumuz ve astL ozeUigi i$S iz olrnak alan prafesyonel devrimcilerden farkhd1rlar); aynca bir yandan partinin temeli a la n bu kamitelerin c;;ah$mas1 ic;in fabrika di$mdan kar;

PART! TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 59

fiila11masi gereken ihtiyac;:lan kar~1lamak ve diger yandan da ifiyeri orgi.itlerinin c;:a hfimalanm birbirine baglamak, merkezilefitirerek yonlendirmek i<;i n faaliyet gosteren se mt ve !'jehir orgi.itlerinin i.iyesi olan devrimciler, ki bunlar arasmda da ifi<;iler vard1r. Nitekim, as1l olarak St. ·Peters burg'daki parti orgiitlenmesinin nas1l olmas1 gerektigini anlattig1 bu m a kalede Lenin, f?8hirdeki sosyalist faali yeti d enetleyen or'giiti.in i.iyeleri hakkmda ~unlan sayler: ~ ... Ozellikle

hakkmdan gelmemiz gereken sorun, olabildigince cok i~<;inin tamamen s1mf bilin<;li, profesyonel devrimci ve komitenin Uyesi olmalandLr. Komiteye, i$<;i y1gmlan arasmda en fazla ili$kisl ve en iyi 'linU' olan devrirnci i$<;ilerl almak i<;in <;abalamallylz»o.

Eger i9yerlerindeki komitelerin d1~mda olan komitelerde 'i~siz' ola nlar varsa, bunlar egitimciler, yaym d agtticilan ve biraz once soyledigim gibi i!'jyerlerindeki c;:ah!?manm olagani.isti.i c;e$itlilikte ki ihtiyac;:lanna cevap vermek i9ini yapanlardir. (e$itli bic;:imleriyle bi.itlin faa.i: yet, bir mer k.ezi r;al~$ma etrafmda koordine edilmi$tir. Farkll bir dunyaya ili~kin umutlanmtzm gerc;:ekle baglantlSlm kurdugumuz molnt-!it i~te bu momenttir. Bunun ic;:indir k i, eger partiyi sm1f1 temsil eden - b urada temsil k avramtm birebir fiili temsil a nla mmda kullamyoru m -; s1mf bilinc;li, si yasal mi.icadeleyi hayatmm onemli bir parc;:as1 h aline get irmi~. yigmlann ic;:inden <;tkan ve onlar arasmda 'en iyi i.ine sahip', onci.i i~ c;:ilerin partisi olarak gori.iyorsak yukarda tarif ettigi m 'profesyonel devrimciye' kimsenin bir itirazi olmamalidir. Leni n'in, 1905 oncesinde partiye dair soylediklerinde yakalanmasi gereken bunlardtr . Aynen bi.iti.in diger siyasal partilerde oldugu g ibi, partinin politikalannm saptanmasmda, faaliyetin yi.ir i.iti.ilmesinde ag1rhk ve denetim sahibi olacak olan kadrolan, bu faaliyeti haya tmm onemli bir par<;;as1 haline getir mi~ kadrolardan olu~mahdlr - bu bi.itiin burjuva pa.rtilerinde de boyledir -. Ama burj uva. siyasal partilerinin parti i.iyeligini bu ozelliklerle sm1rh t utmak gibi bir zorunluluklan yoktur, c;:iinkii onJar parti i.iyelerinin, 'kendisini, kendiliginden bir §ekilde sosyalist fikirlerden pek<;ok kere daha kolay kabul ettiren burjuva fikirle r den' etkilenmeler inden korkmazlar, tam tersine id eolojik besinlerini oradan a h rlar. Bunlann d19mdaki, 'gizlilik', 'darhk' ve benzeri yanlar buyuk olt;ude konjonkti.ireldirler. Ve bunlan tartifimakla h it;bir yere vanlmaz.

60 •

i$(JiLER VE TOPLUM

MERKEZi ORGOT!MERKEZiYET<,;:iLiK Bal}ta da soyledigim gibi, Iskra o s1rada Rusya'da varolan <;e~itli sosyalist di.i$i.ince ak1mlan ile Rus Imparatorlugu'nun pekc;ok ~ehrinde sosyalist amac;larla faaliyet si.irdi.irmekte olan i~vi c;evrelerilegitim gruplan arasmda bir yandan etkinlik kazanmaya, d iger yandan da, onlarla arasma. aynm c;:izgisi <;:ekmeye c;:ah$maktadir. Parti fikrinin geli~?tirilmeye ba$lamasi aym zamanda orgi.itsel merkeziyet<;:ilik ilkesini de gi.indeme getirdi. Lenin'in lskra'dan onceki makalelerinde de orgi.itsel merkeziyet<;:ilik fikri i$lenir . Bu ilk donemin merkeziyet<;:iligi as1I olarak d agm1k. birbirinden tecrit edilrni$ gruplarm birle$tirilmesi a.nlammdadir ve daha sonra H. Kongre'de Men$evik ismini alacak olan RSDIP'nin bir kanadmm savundugu merkeziyetc;ilik de budur. Lenin'in merkeziyet<;:iliginin bundan farkh bir9ey oldugunu kabul etmek Iaz1m. Uzun bir zaman Lenin'in merkeziyetc;:iligi buymu$ gibi gozi.ikti.i, hem de farkh bir$ey olduguna dair pekc;ok politik malzeme - yaz1lanlar ve ya$ananlar- ortada olmasma ragmen. Aradak i c;:ok onemli olan bir farkt gormek belki de kullamlan kavramlann aym olmasmdan ve Lenin'in ·kendts!nde poiitikanm teorize -edtlmt~ ·haiinin bulunmamasmdan - bu nokta c;:ok onemli - zorla.$Iyor. 'Ne Yapmah,'d an bir yli sonra. II. Kongre'den biraz once yaz1lan 'Bir Yolda$a Mektup' ve daha sonr a yazllacak olan 'Bir Ad1m lleri, iki Ad1m Geri' Lenin'in merkeziyetc;iliginin anlatlldtgt iki onemli kaynaktlr. Bol$evik bizip/parti, bu yaz1larda anlatllan merkeziyet<;ilik ilkesine gore orgu tlenrni$tir. Muhtevast itibariyle hangi ti.irden bir faaliyetin i<;:sel baglanttsl, duzenleyicisi ve ilerleticisi oldugu an la~ Ilm adtgt takdirde, her iki brO$i.irde anlatllan merkeziyetQilik oldukc;:a bi.irokratik ve anti-demokratik izleni mler verebilir. Leninist partinin ayg1t degil arac; oldugunu akJJdan <;tkarmamak laz1m. DolaylSlyla bu partide yap!lar politikaya. eylem muhtevaya tabidir. Devrimci teorinin lulavuzlugu da bu baglamdadir. Daha sonralan Lenin'in 'merkezi yetc;:ilik fikrinin pratikle!?tirildigi' 10 makale olarak gosterecegi 'Bir Yo1da£]a Mektup', orgi.iti.i tamamen yukandan a~ag1ya in$a eder. Fakat, bir daha hat1rlatahm, bu a.)agtda varolanlann yukandan a5ag1ya inf?aSJdlr. Yani, af?ag1da merke-

PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM e 61

zin a.tamasiyla (ya da kendini merkez ilan edenlerin atamas1yla) yeni orgut yarattlmamaktadir. Soz konusu olan uzun bir zamandan beri sanayi merkezlerinde faaliyet gosteren ve Iskra ile siyasal ili$l{i kurmus olan i$Qi c;evrelerlnin yeniden orgutlenmesidir. i$te bu anlamdadir ki, ilkellikten mukemmellige, orgut sorunlannda da kendiligindenlikten bilince ger,;:ilmektedir. Otokrasi ko$ullan altmda yaqamak ser,;:im, a<;1k toplantllar vb. gibi demokrasi mekanizmalannm ( demokraUk mekanizmalann de gil, <;i.inku sec;imler, toplan t1lar ken eli ba$lanna. demokrasiyi saglamazlar) i$lemesine olanak vermemektedir. 0 halde Iskra, daha dogrusu Iskrac1lar bu mekanizmalann olmamasma tes1im olmayacaklar ve her tarafta, Iskra ve Zarya'da temsil edilen teorik-politik gorii$1er etrafmda orgtitii yeniden $ekillendireceklerdir. «6zetlersek, benim flkrimce genet orgut tip! !ii:iyle olmahdlr: ButUn yerel hareketin, bi.iti.in sosyal demokratik faaliyetlerln basmda blr komite olmah. Komiteye tabi olan kurumlar ve kollar ondan c;Ikma11; ornegln, birinc!si. bUtiln i;;c;i Slnlfl yi gllllnl kucaklayan (olabildi~ince) ve semt gruplan ve fabrika Osyeri) alt komltelerl bic;iminde orgUtlenm iS yii.rii.tiicil t emsilcilikler (agents) a.i}t, 11. Partin in St. Petersburg ve btitUn di~er komitelerinln orgUtlenm esi gereken hatlar bunlardu. bu n cdenledlr kl tiizUk sorunu kticUk blr tineme sahiptiul::. 4 •••

Bir yandan orgiitu ' sav a~ halindeki ordu'ya benzeterek, butUn i.iyelerin ve komitelerin 'sava$ halindeki ordu'nun kurallanna uymas1 gerektigini soylerken tuzuge onem vermemesi, demokrasinin gerekIiliklerinden vazger,;:menin gonii.llii ve bilinc;li olarak kabul edilen ve deyim yerindeyse goz gore gore yap1lan bir durum oldugunu gost ermektedir. Tam da. bu noktada neden Lenin 'in dogru oldugunu iyi izah edebilmek laz1m. Devam edelim. ikinci Kongre'de 1. madde uzerinde 'k1yamet kopar'. Lenin'in. merkeziyetc;ilik fi krinin artlk resmile!?mi$, biitiin bir orgiite kabul ettirilmesi gereken fikir haline gelebilmesi ic;in kurala donu~mesi gerekmel{tedir. Daha once anlattlgJm birinci turden olan merkeziyet<;ilik anlayi§ml tUm IskracLlar kendilerinin d1§mdaki diger parti orgutlerine ornegin Bund'a, Ekonomistlere vb. kar§l hep birl ik te savunurlar. Hatta Troc;ki'nin ad1, kongrede Bundculara kanji yapt1g1 bir konu~ ma dolayiSlyla 'Lenin'in sopas1'na t,;:1kar. Fakat parti uyeliginin tarifinde aynhrlar: Lenin 'in birinci maddesi herhangi bir parti orgu-

62 •

i$CiLER VE TOPLUM

tiiniln c;:ah$masma bizzat katllmayam parti ilyesi ola rak tarif etmez. Cilnkil kendiligindenlikle-bilinc;: arasmdaki farkm pratik ay1rac1 budur. Sonuc;: olarak, Lenin'e gore biltiln fikirler politik-pratik Cbic;:imseD ifad elerini bulmak zorunda d1r ve pratik te de b una u ygun fiili ad1mlar atllmahdlr, yoksa fikirler bir i!]e yaramazlar . Lenin, kongr eden sonra yazd1~ 'Bir Ad1m ileri, iki Ad1m Geri'de, 1900'lerin ba$mdaki Rusya ko!]ullarmda devrimci Marksistlerin orgiltsel sorunlar kar$1Smda k i tavnm $6yle izah eder: c ... Birincisl

(devrlmcl Marksizm-D.F.) tepeden a$ag1ya do~ru ilerlemeye cah$1r ve parcalarla ili$kisinde merkezin haklanm ve iktidanm geni$letmeyi tisttin tutar . Dagm1khk ve ayrt gruplar doneminde, devrimci sosyal demokraslnin, orgUtlenme ac1smdan yola r;1kmaya callStJgi bu tepe, ister istemez, o gruplardan biriydi, eylemlerl ve devrimcJ tutarl1l!g1 n edeniyle en etkin olamydJ (bizim ornegimizde I skra orgilt(.lydti) :1>13.

Kendisine 'bilr okr at', savunduklanna 'bilrokratizm', 'bilrokratik merkeziyetc;ilik', 'partiyi bic;:ime feda etme' gibi suc;:lamalara. aldtrmaz ve 'bilrokrasi'ye kar!?I (Meni;eviklerin Le nin'in orgilt anlay1~ma verdikleri ad) 'demokrasi'yi savunmanm, 'merkeziyetc;:ilige }{a.f$1 ozerkligi' savunma·k oidugunu soyleyerek, ooyle·-bi:i· ·idd:i:ada bulunmanm yol ac;:acag1 butiln olas1 ele$tirHeri teredd ilt etmeden iistlenir. Peki nedir Lenin'in merkeziyetc;:iligi? Yukanda bunun sadece c;:e$itli orgiitlerin aym c;:at1 altmda toplanmalan, bir tek merkeze sahip olmalan anlamma gelmedigini soyledim; bundan daha ileriye bir !?ey, biraraya gelmekten organik birlige gec;:meye benzer bir $8Y. Biraraya gelen parc;:ala.nn; dunya g6ril$il, siyasal faaliyet an l ay1~1 ve bu anlay19la baglantth politik-pratiklerde anla$malan. Lenin'e gore bunun yolu teorik-siyasal genel d ogrular ve ozel belgelerde (program gi bi) anla9makla beraber as1l olarak ba$ka bir yerden gec;:er : BiR KOLLEKTiiTE BiRLiKTE MUCADELE ETMEKTEN. Milcadel e egiticidir, insan mi.lcadele ic;:ind e hem de gi~tirir ve hem degi~ir; kendini ve dilnyay1, kendini ve kollektifini, kollektifi ile birlikte dilnyay1. i$te parti bu silreci birlikte ya!?ayanlann ve boylece birligin programd a a nla $maktan daha iler i gec;er ek canll, dilnyaya kar$1 tetikte dururcasma uyamk ve hakim, etkilenen ve etkileyen, degi~melere haz1r organik bir birlige donii$tl:igil bir organizmad1r. Bu dil$ilniifliln arkasmda yatan teorik arka plan ya d a baglam nedir? Bu dil$ilnii$iln arkasmda yatan, yontemin esas oldugudur ve bu ise diya~ektigi n kendisidir .

··----·---------------------------------------------

PARTi TART I$MALARINDA BiR YONELiM

Marksist sosyalizm teorisi ve onun bile$en1eri sosyalist siyasal mucadele sanatmm d ayandt[p onculleri olu!?turuyorlar; ama sm1f mucadelesinin her an deg i~en sorunlan kar~1sm da sm1fm pozisyonu nu ilerletici tutumu alabilmek d iyalektik di.i$iince yon temi ile mi.imkundur. Bu tutumlann kendileri, tek ba$1 anna herhangi bir teariye kar$Ihk gelmeyebilirler. Demek ki, can ahc1 alan nokta her an ka njanktur analizi yapabilmek ve bu analizin sonuc;lan geregince adrmlar atabilmek, orgut taktiklerinin de c;ok onemli bir parcas1 oldug u siyasal taktikler saptayabilmek, ic;erik ve bic;imi birle9tirmektir. Lenin'in yukanda bahsettigimiz partinin kurulu§u s1rasmdaki merkeziyetc;ilik anlayl$1 o ana ili$kin alan kanjonktiir analizinin Rusya ka$ullanndaki orgutsel sanU(;landlr. Bu sanuc;lar dogrultusunda birileri mUdahalede bulunurlar, varalam degi$tirirler; kurallar, yani yeni durumun tuzuk cinsinden ifadesi, tuzuge yans1m1$ hali ise prat ikte vuku bulam takip ederler. Engels'in diyalektik ile ilgili olarak soyledikleri, Lenin'in dii§iincesine ili$kin olarak benim soylemeye c;:ah$tiklanml mukemmel a nlatlyar: «... Dtinyanm bir

tamamlanmt~

karma~ast

olnrak dcgil de, gortinti~te durulmu~ ~eylerin, t1pk1 beynimizdeki zihni yanstmalan ola n kavramlar gibi. kesintisiz bir olu~ ve yokolu~ degl~mesi nden ge<;tikleri. son ola rak biltl.ln gorilnii$tekl rastlanttlara ve gecicl geriye donii$lere karsm, ilerleyici bir gellsmenin eninde sonunda bel!rmeye ba$1adtgt bir silrer.ler karma$aS1 olarak dikkate almmasJ gerektjgi dti~tincesl He .... ara~ttrmada hit; sa$madan dalma bu gorti$ actsmd an yola <;tklhrsa. art1k blr daha kesin coztimler ve sonsuz ger<;ekler istemekten kesin olarak vazgec;ilir; h er zaman edinilen her bilglnin, ic;inde kazamlmt~ oldugu kO$Ullara bagtmllllgmm bilincinde olunur: hala gecerli olan eski metafizigin, dogru ve yanh~. !yi ve kot\1, ozdes ve degisik. zorunlu ve olumsal gibi giderilemez kar$tthklannm zorunlu etkislnden de kacmtlabilir art1k: bilinir ki, bu karstthklarm a ncak goreli bir degeri vard1r, $imdi dogru olarak tanman ~eyin gizll bir yanh~ yam da vard1r ve bu daha sonra ortaya c;tkacakttr ; ttpkt $imdilik yanhs tanmanm da dogru bir yam oldugu ve bu dogru ya m yiiztinden daha once dogru say1hr oldufJ;u gibi: ve yine bilinir ki. zorunlu oldugu ilerl siirUien $ey, salt rastlantJlardan m eydana gelmistir ve sozde rastlantt, zorunlulugun altma gizlendigi bicimdir ve bu boyle sUrer g!denH. :Jeyler

Sonuc; olarak a$ag1daki 9emanm geli!}menin izledigi seyri kolayla$tlracagm l zannediyarum:

•

64 •

i$CiLER VE TOPLUM

Suuf/ Pa rt i - Kendiligmdenlik/ Bilin c;: Dag tmkhl\/ Birlik - O tonomi/Merkezi orgiit Birlik/ Organih: Birlik - Merkezi orgiit/Merlteziyetc;:ilik

DEMOKRATiK MERKEZiYETCiLiK 1905 Devrimi'nin patlak vermesiyle, yani hareke-

t in yeni bir hal almas1yla birlikte Lenin, parti-harel\et ili~kisini yeniden tarif etmeye gir i$ir. Devrimden sonra ki org i.itsel gorevler uze·· rine olan 8 Mart'taki yaz1smda, Ytiz defa gU~lenen popliler d evrimcl akmttya bir d ereceye kada r uyabilmek i~in bilti.in partinin ve parti ile baglantlll orgtitlerin uyeligini onemli olctide artttrmallylz. Soylemeye gerek yok ki, bu, Marksist dogrularm tutarh cgitlminin ve slstemati.k yon lendlri~inin golgede bJrakJlmast anlamma gelmez~ . ¢ •••

.Eger ula~Jlml~ Slmrlarda, bi<;imlerde vc komiteler in. gru plarm, toptant1lann ve c;evrelerln stmrlannda c;aresizlikle durursak, sadece kendi kapasitesizligimlzl kamtlayacagn:t .

«Eylemin a$ag1 bic;i:nlerin e tapan ve gerc;ek sosyal d emokra tik bagtmstz eylemin yiiksek bi~lmleri ni, proletaryanm kend isinin gercek devrimci insiyatifini gormezlikten gelenler tarafm dan 'i$~1l er in bagtmstz eylemi' slogam yine yanh$ kullamlmaktadJr... sosyal har eketin yeni at1hmlan n e kadar genl$lerse, bu akmttlar ic;in yen\ kanallar yar atmaya yetenekli, gi.ic;lii bir sosyal demokratlk orgtitUn tineml o kadar artan'~ . ~""l"'r' c,i1"lr.wr-m T;min 'Rir YolrlHSI'l. - - - - - -- - - - . . , - - .., - - - _ _ _ ..,_..,_ • .,,• • , • • >

ferans yapmasma

kar~l

MP.k t.n n'ta Jwmitelerin bile konvlkan Lenin'dir. A

Bunlan yazd1ktan sonra Lenin, Nisan sonunda topla nan 3. Kongre'd e 'Sosyal Demokratik Orgutlerde i$<;:i1er ve Aydmlar Arasmdaki ilil]kiler Sorunu Uzerine Soylev'inde $6yle der: Gelecek merkezln gtirevi tinemli miktardakl komltelerlmlzl yenid en orgUtlemek olacak; komlte-adamlanrun attlllt mm tlstesinden gelinmesi gerekmektedlr...... Komitel-;>re i$<;ilerl yerlestlrmek sad cce p edagojik de~ il siyasal bir gorevdir . i scilerin smtf lc;gi.idiisti varchr ve blraz siyasal deney Imler! old ugunda. ktsa zamanda s1k1 Sosyal Demokratlar olurlar. Komitelerimizde h er !ki aydm a kar~1hk seklz 1$clye sah1p olma nm kesinlikle yanda§lYlm~l6. ¢ .. .

PARTl TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 65

Aym y1lm Kas1m aymda ise i}unu vurgular : ~ .. .i ~ci

stmfl tcgUdUsel olarak kendiligtnden sosyal demokratt1r ve Sosyal Demokrasi tara!mdan 10 y1ldan fazla bir zamandtr yaptlmakta clan calisma bu kendili ~indcnll g i bllime donU:;;tilrmeb:te cok 1$ yapt1 ~ n.

1kinci Kongre'de ve sonrasmda her grevci i~<;inin parti uyesi olmasma ~iddetle kar$1 <;1kan Lenin, 1905 d evrimi sonrasmda soyledikleriyle c;eli$mekte midir? HaYlf Qelii}memektedir. Lenin ic;in s1mf bilinci ne birilerinin i$9i s1mfma atfettigi, yukledigi bir durumdu r ne de bir kere kazamld1 m1 hep aym kalacak, degi~meyecek olan bir durumdur. Tersine, canll ve degi$en bir i}eydir. Her grev tohum halindeki bilinc;liligi ifade eder. Devrim anmdaki bilinQ ise da ha yuksek bir bilinci temsil eder. Her iki durumda da d evrimci Marksizmin gorevi hem bilincin seviyesi ile uygunlulc halinde olan hem de olam ilerletecek orgutsel bic;imler, siyasal taktikler benimsemektir. Nitekim aym 3. Kongre hem unlu 1. maddeyi Parti'nin <Bol$evik hizibin) tiiziik maddesi yapar hem de komitelerin 6zerkligine karar verir. Bunlara paralel olarak merlceziyetc;ilik de i:;leyi$i ve amac;lan ayru kalarak bic;im degi$tirir. Ama bu herhangi bir bic;im degi$ikligi degil, merkeziyetc;iligi demokrasinin i$leme kurallanyla da birle$tirerek miikemmelle$tiren bir degi$ikliktir. Boylece arkasmda Rusya i$Qi s1mfl hareketi Marksist kanadmm dii$iince geli$iminin onemli bir parc;aSl ru barmd1ran demokratik merkeziyetr;:iLik kavramt ortaya 91kar ve uluslararas1 i~vi hareketinin literatUrune girer. Artlk 3. Kongre'de Lenin §unlan one surmektedir : «...Se<;lm ilkesinln tam one sUrlilUsU, siyasal ozgi.irlUk ko~ullarmda mtimktin ve ger eklidir . •. hatta otokrasi altmda bu ilke daha bi.iyUk OlCtide uygulana bilir . .. l>lS «...BUtUn

yolda~lar

icin bagtmstz, yarat!Cl birlesik <;abayla 11eni orgtitlenme bl<;imleri tasarlamak gerekmektedir. Bunun i<;in onceden bellrlenmis herhangl bir standa rt tespit etmek imkanstzdtr, <;Unkii tam amen yen i bir alanda cah~tyoruz: yerel ko~u ll ann bilgisi ve herseyden once biiti.ln parti i.lyelerinin insiyatifi cozumun faktorleri olmalldtr. Yeni orgUt bl<;lmi, da ha dogrusu iS<;ilerin partisinin temel orgUtsel cekirdeginin yeni bicimi kesinlikle eski cevrclerden O~Ci cevreleri-D.F.) daha genis olmal!. Aynca yeni cekirdek, <;ok mtimktindi.lr ki, daha az kat! (rljicl), daha coh: 'ozg Un', daha <;ok 'gevsek' (lose) bir orgtit olacaktlnl~. F. : .5

I -

66 • i$(:iLER VE TOPLU M

Ger9ekligin devrimci yammn ilerleyi~ine nufuz edebilen ve bir politikaci ola.rak bun la.n somut bi<;:imlere dokebilmenin ara<;:lanm ha.zirlayan bir dil1ilincedir bu. 1906 y1!mm Haziran aymda Duma set;imleri ile ilgili tart1~ma uzerine yaz1lan 'i~<;:iler Karar Vers.in' ba~hkh m akalede ~oyle der: sosyal d emokr atlar bUtUn part! ~rgiltllnUn ~lmdl demokratik blr temelde ln$a edildl ~i ni biliyorlar. Bu biitiln partt Uyelerlnin, gorevlilerin, komlte uye!erlnin vb. se~imlne katlllyor olmas1 d emektir; proletar yanm siyasal kampanyalanm llgllendircn sorunlan bii.tiin part! Uyelerl tartJSIYOr ve karar veriyor dcmektlr ve biitun parti Uyelerl part! orgi.itlerinin taktiklcrinln hattmt bellrllyor demektin to. «.. .St. Peters burg'lu

~~~~

~onemli

polltlk sorunlarm tartl$llmasma part! Uyelerinln katJlmast ve Rus Sosyal Demokraslsl tarafmd an alman kararlarda yer a lmalan ve birinc! Duma seclmleri h az1rllklan i~in sadece ba§kentte 120 grup toplantlSI yap1ldL Secimlerl boykot karan oldukca bi.iyilk blr oy co~unlugu sonucunda old u: 1168 boykot, 926 kars1. Lenin genel blr kural olarak. onemll blr politik so run so~kon usu oldugunda 'partlde referandum· yap1lmast tavslyeslnde bulundu~20.

1906'da Stockholm'de yap1lan iki hizibin birle§meye <;:a.h§tl~ Birlik Kongresi'nde demokratik merkeziyetr;:ilik parti tilzugunun lmra11annd an biri olu r. Lenin, kongre uzerine olan raporunda, kongrenin genel olarak devrimci Marksist orgutlenme iizerine yaptl~ etkileri !?()yle srrahyordu : <: .. • Bir

u/usal orgtitlenme Uzerlne anla$mazhklar ncredeyse tamamlyle

~~ok

et.iilrlt. Bu noktada clddl ve son derece onemll bir gorev duruyor: part! orglitundc demokratlk merkeziyetciligin llkelerin! gercektcn uygulamak; yerel orgi.itlerl sadece lafta degil gercekten partlnln basllca orgtitsel b!rimleri hallnc getirmek lcin yorulmadan call~mak ve onlann yukanya dogru daha yuka rtdak i btitlin govdelerin secilmesinden sorumlu olmasm1 ve bunlann da gcr! cagJrroaya tabl olmala nm yerine getirmek~2t.

Ele!,ltiri ozgiirlug u ile baglant1h olarak ise, RSDiP MX karannm part i uyelerinin, parti toplanttlan di$mda parti kararlanm ele$tirmeler ini yasaklamas1 uzerine Lenin, «.. .demokratik mcrkeziyet~lll k ilkesi ve yerel part! orglitlerlnln ozerkligi belirli bir ey lemd e blrllgl zedelcmedlgl sU ·~ce evrensel vc tam ele~tiri

hakkl

d emek tiu 2~

der.

PARTi TARTI$MALAR1NDA BiR YONELiM • 67

Bol~evik

Partisi'nde butiin bunlarm daima i~ledigini iddia etmek ~uphesiz gerc;eklikle bagda!?maz. Ancak, ak1ldan <;1kanlmamas1 gereken bu partinin daima gizli. dar ve bunlarm getirdigi demokrasisizlikle yetinmek gibi bir prensibinin asla olmadigi, tersine a<;1k ve demokratik bir i!19i kitle partisi olmay1 ama<; sayd1g1 ve bunun i<;:in c;abalad1g1drr. En dar ve en gizli oldugu zamanlarda bile bizim hayal edemeyecegimiz kadar c;ok i~<;i orgutu ile sanlm1~t1r. Iskra 15 giinli.ik bir gazete olarak ilk ya.ymland1gmda ve Rusya'ya gizli olarak sokulup olaganustu ilkel ve zor ko ~ullarda c;ogaltild1g-Jnda bile 10.000 okuyucuya sa.hipti. 1905'in ba!?mda, devrimin arifesinde Bol~evi k orguti.inun hepsi bir komitede fiilen gorev alml~ 8400 uyesi var d1. Dye sa.y1s1 1906'mn ilkbaharmd a 34.000'e, 1907'de ise 46.000'e c;akar 28 • Sonuc; olarak pek c;ogumuzun zannettigi gibi demol,rasi ve merkeziyetc;ilik ayn ~eyler degildirler . Demokrasi ko!?ullarmda demokrasi, bask1 ko~ullarmda merkeziyetc;ilik agrr basar deyip durgun , kapali yap1lara eklemlemeye c;alu~arak anlams1z hale getirdigimiz bu prensibin aslmda. bamba-§ka bir!jey oldugunu anlatmaya c;alJ$t1m. Merkeziyetc;ilik daima var, c;unku part.i bu prensiple i~liyor. Dolay1s1yla bu a nlam1 ile merkeziyetc;ilik orgutun (tek tek uyeleri ile beraber) kendini ve toplumu d egi~tirebilecek bir organik varhk olarak politikalar uretebilmesini n orgutsel ko~ulu. Ve zaten kategorik ola.rak orgt:Uten ba$ka biriieyle baglantlh bir ko~u l olamaz. <;unku, somut politik bilgi uretebilmenin tek dolay1m1 anca.k orgi.it olabilir. Demokra tik mekanizmalar ise bunu mukemmelle$tiriyor, partinin biitun hucrelerine nUfuzunu kolayla!jtmyor ve kapitalist toplum kof;ullanndaki butun bogulma olas1hklanna kar$1 orgiiti.i koruyorlar. Ac;1khk lm$Ullan devrimci bir parti ic;in istenilen bir $eydir. Bizim gelenegimiz ise ac,;akllktan ku$kU duyar. Olabildigince az insam k ararlanna dahil etmek ic;in tedbirler alir. Bu nun en onemli nede ni, politikalarm s1mf mucad elesinin anhk ihtiyac;larma gore saptanmamas1, devrimci Mark ~ sist politika.l ar olmamas1d1r. Bizim zaten t espi t edilm i!} politikala~ nm1z, onderlerimiz, programlanm1z ve orgutlerimiz vard1r ve orgut·· sel istikrar bunlarm hi<; degi$memesinde, yani bunlann istikra.nndadir. Halbuki devrimci Mar l<s ist bir parti felsefi ve teorik temelleri haric; butun yuzey bic;imlcrini surekli degi!?tirir; politika.la nm, liderlerini, orgutlerini , programmJ vb. A<;Jkhk bu d eg i$iklik ler in yapJlabilmesini n ko$uludur.

I •

68 •

iSCi LER VE TOPLUM

TROvKi VE PARTi Sibirya d.elegasyonunun iiyesi olarak ildnci kongreye katlld1[pnda heni.iz 24 ya~mda olan Trot;:ki, Isllra yazarlanmn en gencidir. Kongreden sonra yazd1g1 'Sibirya. delegasyonu'nun raporu'nda, «Eger yoldaslar bizim raporumuzda ara dtklanm bulamazlarsa onu kaleme a lanlan suclama smla r. Biz kendimiz de kongrecle a radtgllmzt bularn adtk ve sUphesiz buldugumuzda n fazlastm veremczdik.... Ot u y·u.mlan n ikinci y ansmda, leonore tamamiy le bir secimsel ~ans oyu nuna dondii:) 2"

diyerek , ozeJl ikle lwngre nin ikinci yansm daki Men§evik, Bol!?evik a ynmma d enk d u$en tart1!?ma larm gereksizligini belirtmi~ olur•. «... Kim d UsUnebilirdi ki, 'Iskra c1' kongre, Jsk ra'mn, yazt kur ulun u,

ya ni. part.inln mcrkez yaym. or gam olarak t am d1g1 gazctenin ya z1 kurulunu d arma dagm edecekti?»l!G

Tro<;ki, tarih partiden odemesi gereken t aleplerde bulun du d er. . . ... .. .. -

«Ta rih ln .sahsiyeti olma ya n t aleplcrinden ballsediyoruz. AClk ki, boyJ.e yapa ra k yoldas Lenin'in ki~isel sorumlulug unu yok saym1yoruz. Rus Sosya l Demokrasisi'nin ikincl Kongresi'nde bu adam, kendislne ozgU olan bUtUn enerjisi ve yetenegi ile bir orgUtsel bozguncu (disorganlzer) ola.rak hareket ettL <tLenin'ln arkastnda, kongrenin (:all~masl boyunca yumu~ak Iskr a'cJia ra muhalefet eden ser t 'Iskract'larm yenl bir s1k1 (:ogunlugu var dl. Biz Sibirya Blrligl'nin delegeleri. yumu:$ak olanlar a r asmda yd tkl> ~ 7.

Men$evikleri 'siyasal egilim', Bol~evikleri ise 'merkeziyetc;i' egilim olarak tanunlayan Trot;:ki, program ve taktiklerde 'siyasal egilimin', orgut sor ununda 'merkeziyett;:i' egilimin kongreden zaferle 91ktlgm1 belirtir. Trot;:ki'ye g ore, ekonominin diletantizminin Cama torlukl yerine 'soy ut', 'devrimci ic;eriginden bo!ialt1lm1!?' bir politiklik ve politikalar "' «$ a$Jr ara k fark edeceksiniz ki. or gtitsel statU1er in baZI a~1k ikinci derecedcn aynnttla n en one geti rild iler ve bu aynntl1a rdaki farkllltklar mticadele icinde ve mlicad~le icin sekillenrni$ eski orgiltlerin tasfiycsinc Kcndini a da:;an, cok dar bir temeldc gr upla$an blr 'cogunluk' yarattl , ~·• .

PARTi TARTl$MALARINDA BiR YONELiM • 69

geQnilirken orgiitsel sorunlarda da aym yontemle, diletantizmin yerine onun bi<;imsel kar~Itl olarak 'merkeziyetc;ilik' gec;irilmektediro LoFelsefi bilgi<;likten korkmadan diyebllirjz k!, hem tarihsel hem tirgutsel sorunlarda pek <;ok yoldasm kavraytslan hala diyalekttk degil, meta/izik dUzeydedin2so

Lenin'in birinci maddesini 'saf burokratik ri.iya' olarak degerlendiren Troyki, sonuc;: olarak ~unu ekler: «oo oYoldas Lenin'in rormUlli biit.Un l§(;ilerin Orgiitzerinin ilyelerlnl partinin dlsmda bnaktr Bu grupla n part!den dJstalama mak i<;ln Lenin 'in lorm(l)une gore merkez kom!tesi onlan parti l>'rgutleri Han etmek zorunda kalacaktlr .. o takat bunu yapamaz, c;tinkU bunlar part inin uygun buldu ~ u ilkeler ilzerinde insa edilmemislerdlro 0 halde bu orgUtlerln Uyelerine soylenecek bir tek ~ey kallyor: Eger part!de kalmak isterseniz beyler; kendinizl dagtttnlZ ve partlnln mesru or giltlerine k at1luuz~:x>o 0

Buraya kadar yapt1~rn1Z almtllarla Troyki'nin du~uncesin deki -orgut sorunu baglammda- srray1 izleyebiliriz: Orgi.itsel sorunlar, politik sorunlara k1yasla onemsizdirler, hele bunlan ayrmt1h olarak tartt~mak formalizm ve metafiziktir; dolay1siyla ti.izuge politik onem atfetmek burokratizmdir; parti ve s1mf birbirinden ayn~tmlmamah dlr; bi.iti.in i ~c;:i orgutlerinin i.i.yeleri partinin U.yesi olabilmelidirler. Burada iki onemli yamlgJya parmak basabiliriz: Troc;:ki, orgiitse1 sorunlan politik sorunlann pan;as1 ve politikaya tabi olan, ancak her politika degi~ikl igi ile mutlaka deg i9tirilmesi gereken ve politika degi~ikliklerinin gervekle9mesini saglayan bir sorun olarak gormemektediro Halbuki c;:ogu zaman orgi.i.tsel yap1lan degi~tirme k , politika~ la rda degi~iklik yapmaktan daha zorduro <;unku orgi.itsel yapilardaki degi~iklikler yerle9mi~ ve muhafazakarllk kaza.nm19 ili~kileri, onun_ la baglantlh olarak insanlann birbirleri kanjiSmdaki konumlanm ve psikolojilerini alt i.i.st etmek demektiro Bu durum ise orgutli.i. yapmm koruyuculanndan mi.i.thi~ bir direnc;: ile kar~tl a~1r (nitekim ikinci kongrede olan da odur; Lenin 'eski dost c;evrelerinin' yerine be.Ui politikalarda anla9m1~ ve bu politikalarm sorumluluklanm ustlenmeyi kamtlamt ~ e~it insanlann modern ili~ltilerini gec;:irmeyi amac;laro Bu durum siyasal farkhhklann i<;ine pekc;ok ki9isel surtu!'}me, klrgJnhk ve ofke katar) • DolaYisiyla orgi.i.tsel sorunlan - hele de bir reor0

• Nltek lm Trockl'ye de olan biraz buduro BrosiirU ingilizce yaymlayan yaymevl onsozlindc ~ona (Trocki'ye-D.Fo) ve kongreye dair izlenlmci bir de~erlendir-

-· . . . .

70 • i$(:iLER VE TOPLUM

ganizasyon doneminde (ki, 1903 Kongresi bir reorganizasyon kongre-

sidirJ- d etay sorunlar olarak ku~umsemek politikayl sadece di.il?i.incede yapmak, gen;eklikte nas1l yap1la bilecegini irdelemiyor olmak demektir. ikinci ve as1l nokta ise, Men~eviklerin orgiit sorunianndaki hatalarmm kayna~ alan parti ve s1mfm aym $eyler oldugu inancm1 payla(?rnasidlr. Parti ve stmf arasmdaki birlik, partinin i$~i sm1fmm bir kesimi olmas1 anlammda farkb bi«;:imdeki bir birliktir, yoksa birebir, degi$merni$, yeni bir duzeye sH;:ramarnl$, bilin<;: unsurunun somut olarak araya girmedigi bir birlik degildir. Dolaytslyla Tro<;:ki, Lenin'in merkeziyet<;:ilik anlayi$Ina kar$ldir. Cfulku merkeziyetc;ilikteki aynhk bu iki noktadan ibarettir aslmda, yoksa kendi ba$ma anlam1 olan bir tipik kural kar$tsmdaki fark.hhk degildir. Bunlara bir de Lenin'in yukanda anlatmaya c;ah(?tlgim, uyeler ve ylgm ili~kisinde uyelere; komiteler ve uyeler ili$kisinde Jwmitelere atfettigi onem, ald1g1 'demokratik' olmayan - 1905 oncesi - yorumlar, vurgular eklenince, Lenin hem Tro<;:ki hem de Men ~evi kle r tarafmdan 'diktator' olmakla ve particle 's1luyonetim' getirmek istemekle suc;famr. «OrgUt!U gUvenmezlik pratl~l dem!rden blr el \cab ettlriyor. Teror sisteml blr Robespierre tarafmda n ta~landml mJ:}tlr. Yolda~ Lenin partlnin Uyelerlnl kendl zlhninde gozden ge<;lrdi ve bu demirden elln ancak kendisl olabilecegi sonucuna ula!;ith3o. <> •• • Boyle

bir rejim ebediyen sUremez. Teror sisteml gcrlcillkte son bulur. Paris proletaryast Robespierre'i yi.ikscltti, kcndilerini yoksulluktan c~klp Clkaracagt umuduyla. Fakat d lktatOr yeteri kadar ekmek vermedl. pekcok !da m verdi. Robespierre, Montaigne'i de kendlslyle beraber si.irUkleyer ek - vc onlarla beraber genel olarak dcmokrasi davasmt da- dUstu~:H.

Ra porun yaz1lmasmdan son ra Lenin'in kendisine yap1lan 'Robespierre tarzmda idamlar rejimi' yaratmt$ oldugu elef?tirisini 'eglendirici' bulmas1 uzerine, TroQki bir ba!?ka brof?urde f?U cevab1 ve1ir : «... Onun, Robes pierre tarzmda idamlan bu kadar ciddiye almas1 bomeye sahlp olan digerler lne, sanki, Lenin ki$1Sel kudret icln actmas1z blr mUcadele veriyormu!;i ve kticUcUk fa rkllllklann iistilne at11Jyormu$ glbl gozUktU. Halbuki, devrimci partlnln dogasJ idi sozkonusu olan. ~ diyor.

PART/ TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 71

!}Una. Sibirya delegesinin 'gizli' raporu Robespierre'in karikatUrtlnden bahseder. Kaba rn:lskarahk tarihsel trajediden ne kadar farkh ise, o da bUyUk modelinden fark1JdJn32.

Fakat Troc;ki'nin ele$tirileri bu kadarla kalmaz. Bir y1l sonra (1904'de) Cenevre'de 'Siyasal Gorevlerimiz' adh c;ok daha kapsamh olan bir brO$Ur yaymlar. ingilizce'ye ancak 1980 y1lmda kazandmlan (baZl yazarlara gore <;evrilmemesinin nedeni anti-Leninizm'idir- bkz. 'The Social and Political Thought of Leon Trotsky', Knei-Paz) bu bro~urde Troc;ki goru~lerini daha sistemli bir $ekilde ac;1klar. 'Sevgili ogretmenim Pavel Borisovich Axelrod'a ibaresiyle, Axelrod'a ithaf edilen bu kitap, kat1lmad1glmlz yanlanm belirtmek ko$uluyla, genel devrimci Marksist politilca ilkelerine ili$kin son derece ogretici fikir..: lerle doludur. Troc;ki orgutUn temel gorevini $6yle a<;1klar: « ... Kendiliginden

ytikselen ve sayeslnde l!}c;:ilerin, part l yaymlanml7.m ac;:Jklamakla gorevll oldugu, sosyal hayatm btiti.in olaylanna kollektif olarak tcpki gosterebilecegi Laktik bit;imlerin bulunmasJ veya se(;ilmesi. P lanh ve sistemli bir !}ekilde orgtitlenmesi gereken tam da bu kollcktif tepkidir . ... Parti orgi.ittintin bi~imlnin tabi ktlmmast ger eken bic;im budun33. 1~c;;ilerin

kollektif tepl<ilerini gostennelerine yarayacak olan orgi.itsel taktik bi<;imler kendili{Jinden (abc;) yukseleceklerdir ve parti orgutu bu kendili{Jinden (abc;) yukselecek taktik bic;;imlere tabi olaca kt1r. Soylemeye gerek yok l<i, b u ifadelerle Lenin'in dufiuncesi arasmda r adikal farklthklar vard1r. Lenin'e gore taktikler kencUligi nden hareket tarafmdan yukseltilmezler, kencU1iginden hareket ile devrimci Marksizmin sentezidirler. Yenl gorevler yalmzca ve spesifik olar ak, hen]eyden evvel eski Iskra'mn sayesinde, ancak !}imdi h alcilci, dolayszz bic;imde b1ze sunula n, eskl temel sorunsahm1zdan kaynaklantrlar: proletarya smtflnm bilincin·i n ve bzerk eyleminin geli!}tirilmesi~34 . <t ...

Proletarya s1mfmm kendi unsurlanmn, bilincin ve eylemin geli~ti rilmesinde yer allp almayacaklanm, ahrlarsa nas1l alacaklanm, bu yer ah!]m orgu tsel bir ifadesi olup olmad1~m si:iylemeyen Troc;;ki, uzun uzun profesyonel devrimciler orgutiinu ele$tirerek : <t .. .'Profcsyonel

devrimciler' grubu billn(;li proletaryamn basmda yUrUmi.iyordu. proletaryanm yerine (bareket ettigi kadanyla> h areket ediyordu~zs.

72- • 1$<;1LER" -vE TOPLUM ... . -- - . -

der ve Lenin'in orgiit plammn sonunda ortaya 91kam siyasal ikamecilikle suc;lar. Bundan sonra uzun uzun propagandamn onemi iizerin e, nasll yaptlmas1 gerektigi uzerine - vok onemli- bir dizi tespitte bulunan Troc;:ki : «...Partldekl yenl donemin blze ylikledlgl go rev ~oyledir: Propagandamtzm soyut ve yogunlukla skolastik olan karakterlni yok etmek ve ona ya$ayan slyasal bir lcerlk vermek; lonca diletantizminln 'izlerinl' geride b1rakmak ve propagandayi geni§leyen, derinle§en siyasal cal!§manm organtk bir unsuru haltne getirmek~36

diyerek propagandaya dair bir gorev tespiti yapar. Hala ortada gene! epistemolojik belirlemelerin dt$mda orgutlenme ilzerine hangi p lanlara sahip oldugunun izi yoktur. Nihayet, 'Taktik Gorevler', iki parti anlayt$llll kar$lla$tirarak biter : < ... Birlncl durumdaki partl proletarya lcln dU§Unilr, kendini politlk

olarak onun yerine ikame eder; diger durumdaki parti ise, bUtUn slyasal gruplann ve partilerln iradelerl lizerinde rasyonel blr baskt uygulamak lcln proletaryayt egitir ve harekete ge9irir:. 31.

Proletaryayt egitmek ve harekete ge<;irmenin - propaganda yapmakum ba$ka- nas1l yapilabilece-lPni" h AlA ~Jn'enm19 ·cteg-tliz, hele Len.tn'.; in parti anlayu~mm 'ikameciliginin' nedenlerini hie; anlayabilmi$ degiliz. Butiln anlad1gumz Troc;:ki'nin de Men$evikler gibi partinin, stmfm bir kesiminin diger biltiin kesimleri iizerindeki hegemonyasi oldugunu anlamadigtdrr. Daha sonra 'disiplin' ve 'i$b6liimu' hakkmda uzun bir bOlilm gelir. 'Bir Adtm i leri, iki Adrm Geri'deki proletaryanm disiplin egilimi, aydmlann disiplinsizlik egilimi ile modern bir partide $art olan i$b6liimii iizerine Troc;ki $Unlan soyler :. Bu kotli ve frenlenmeml~ demagojik sattrlan okudugunuzda hlssettlglnlz klzgmhk! Proletarya, daha dUn 'kendlliginden olarak tradeunion'culuga egillmli' oldugu soylenen aym proletarya, buglin siyasal disiplln derslerl vermeye davet edillyor! Ve kime? Dlinkli plam Iclnde proletaryaya d1~andan proleter, siyasal billnc tas•ma rolli verilen aym aydmlara! Ylne dUn, aydmlar sosyalist billncin ta§lytC!Slydilar, buglin lse fabrlka dlsiplininden gecmelerl gereklyor! ;,38 ¢ ...

«Lenin'ln yen! felsefeslne gore ...... proletaryanm, $lmdiye kadar partide onder roltinii oynamt$ olan aydmlara. siyasal disiplin derslerf vermes! icln sadece 'fabrika okulundan' gecmi$ olmast yetlyor! Bu

PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 73

yen! felsereye gore, partly! 'kocaman bir fabrika' olarak gormeyen, bu flkri 'korkunc' bulan, veya makinamn dolaysiz (politlk) egitici roliine inanmayan derhal burjuva aydm ldeolo jlslni ele verlr. do~ast geregi fabrikanm olumsuz yam ('yUksek derecede geli~mis teknigin sonucu olan ortaklasa <;allsma Uzerine kurulu disiplin') a rasmda aynm yapamaz. ¢'Burjuva aydm psikolojlml' ele vermekten korkmadan , birincisl, proletaryay1 uyumlu, kollekti! mticadeleye zorlayan kosullann Jabrikada dei}il (abc D.F.) fakat varolusunun gene! sosyal kosullannda bulundugunu; ve devam la, Rus proletaryasmm siyasal eyleminln nesnel ko§ullan ve bilincli disiplinin 'fabrlka okulunda' degil. fakat, Rus proletaryasmm - iyi ya da kotti - sosyal demokra tik entelija nslyanm onderligl altmda nilfuz ettigl siyasal hayat okulundaki - milcadele, yanhslar ve egltlm dolu uzun yolunda bulunclugunu !delia edlyorum ; ve tekrar lddia edlyorum kl, i<;lnde siyasal ozeylemi hentiz baslattignmz Rus proletaryasr. 'yUksek derecede gellsmis teknigin sonucu olan ortaklasa <;ahsma' l<;lnde fabrlka ona ne egitim verirse versln, hentiz ·entelijansiya'sma disiplin dersl veremez - proletarya l<;ln bir talihsizlik, 'diktatorlOk' aday1 beyler i<;in talihlilik -. 'Burjuva entellektilel psikolojimi' ac1ga vurmaktan en kU~i.ik bir korku duymadan, su fikirle tam amen anlast1gmu ac1kllyorum: ·iscinin is aracmm tek -bl~imli (uniform) r ltmine teknik tabiyeti ('yUksek der ecede gellsmls teknlgln sonucu olan ortaklasa cahsma uzerine kurulu olan disiplin' ) ve her lki cinsiyetten ve bilttin yaslardan bireyler olarak kollektif is~ln i n ozgtil bllesimi. fa brika rejimi ile tamamcn aym dogrultuda bir baraka disiplini <bar aka , siyasal olarak bilin~li dislplln degll !) yarat1r' (Kapi tal)'Z>. «Dogal olarak 'teknlk olarak yUksek derecede gellsmis Uretim' proletaryamn siyasal gelismesi ve d1siplln duygusu icin maddi ko~ullan yarat1r, aynen gene! olarak kapltalizmin sosyalizmin onciiller ini yarattJgi gibl. Fakat, kapltallzm sosyalizmle ne kadar az ozdcsse. fabr ika dislplinl de siyasal, devrimci disiplinle o kadar az ozdestlr,~o.

Almtmm uzun oldugunu biliyorum. Ama derdimi anlatabilmek iQin .. ba~ ka r;arem yok galiba. Once, Lenin'de i$t;ilerin aydmlara oran.la daha fazla sahip oldukla.n varsayJlan disiplin, tek tek i$9ilerin tek tek aydmlarla kJyaslandiklarmda d aha buyuk r;ah$ma disiplinine sahip olduklan anlammda d egUdir. Burada kastedilen $6Y, i$r,;ilerin k ollektif i~ yapmaya, sorumlu.luklan kollektif olarak iistlenmeye aydmlardan daha yatkm oldukland1r, bir siyasal kollektif olan particle de ortak r;all$maya, ortak r;ah$ma disiplinine i$Qilerin aydmlardan daha kolay uyacaklan ve bu konuda aydmlara ornek olacakland1r. Daha d a k1saca, devrimci i$r;iler kendilerini siyasal r;all~mamn koll ektivizmine daha kolayhkla u yduracaklard1r. Bu ise, aydmlar ir;in,

74 • i$CiLER VE TOPLUM

sosyal ya$am ko§ullan dolaylSlyla daha zordur, onlar ayrzcaltkh olmak isterler. Devam1a, i§c;:iyi mucadeleye zorlayan genel sosyal ko!]u1lann, fabrika uretim kO$Ullan tarafmdan belirlendigini; fabrikamn, i$c;:ilerin kapitalist topluma kar$1 mucadelelerinin fiziki alam oldugunu belirtelim. Sayfalarca ika mecilik anlahp, i§c;:i sm1fmm oz-eylemini ovdukten sonra ve Lenin'i hedef alan unlu deyi$inden <kendini s1mfm yerine koyan parti, partinin yerin e koyan m erkez komitesi ve merkez komitesinin yerine koyan lider) sonra 'i$t;i!erin a ydmlara d isipli n dersi vermesi' fikrlne l<ar§l garip bir taha mmulsuzllik gosteriyor, Tror;ki. Aydmlann i§t;ilere sosyalizm teorisini temel alan bilgileri ta~tma lanyla <burada tart1§may1 ba§ka b!r noktaya kaydtrmak istemiyorum, zaten Troc;ki de on u tartl!]nuyor, ancak, k1saca i§t;ilere bilincin dl$andan ta§mabilecegine inanm1yorum; s1mf bilincinin i$c;:ilerln dunyay1 alg1lamalanna ili$kin ve ta§mamayacak bir durum oldugu kanaatindeyim) i§c;:ilerden disiplin 6grenmeleri a rasmda ben hic;:bir c;eli$ki gormuyo.r um . i§c;:ilerin , ozellik le devrimci Marksist i~<;ilerl e aydmlann orglitUnde aydmlar i$<;ilerden c;:ok $ey ogreneceklerdir. A.ma · Tro-9ki, l{endisini sade, s·i yasalla$mami$ i$c;:Herin orgU.tilnde du§ilndugu zaman, i$<;ilerin kendisine nas1l olup da 'ders' verebileceklerini bir tUrJu anlam1yor. Bir bi.i.tlin olarak sm1f1 temsil etmek c;abasmda a lan partiler (gen;;ekten k itle partisi olsalar da olmasalar da) gerc;:e k ten de butun demokratiklik iddialanna ragmen, en demokrasisiz ola nlard1r. <;::unku uyelerin b u yi."!k c;og u nlugu ile onderler arasmda kapattlamayacak bir fark vard1r. Dolay1S1yla onderlik hep aym ka lmaya ve iradesini egemen k1labilmek ve orgutu i'?ler tutabilmek ic;in, burokratik yontemler tec;hiz etmeye mecburdu r. I$c;;ilere ve disiplinlerinin kaynagma ili$kln tartl§ma <;O]{ daha onemli. Fabrika disiplinini ovmekten ve i$<;ilerin disiplinini buna d ayandirm a ktan dola.y1, Rosa Luksemburg tar afmdan da $iddetle ele!]tirilecektir Lenin. DoTayts1yla bu tartl$ma.ya biraz girmek istiyorum. Ancak bu arada tartH:?manm baglamt itibariyle baz1 'Marksist' aydm bozuntulanna da yeri gelmi'? iken deginmek gerekecek. Bu c;oh: yuce gOnullu, muthi$ ozgurlukc;:u insanlar d a bu tartl$ma da Lenin 'e <;ok k1zarla r ! Demokrasi, ozgurl iik gibi kavramlan biitlin Simf ic;eriklerinden bO$alttlmt§ olarak, tarihsel degil zihinsel bir olay olarak goren ve ozgurluk ve demokrasilerinin , kazmd1g1 za man a!tmdan sa-

PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM â&#x20AC;˘ 75

pma kadar teslim olmu~lugun nihilizminin <;1ktig1, modernist bir soylemden ibaret oldugu bu ki~iler de, 'fabrika d isiplini'nin 'baraka disiplini' oldugunu tel<rarlayarak i9c;i s1mfmm ozgurlU.k mucadelesi ile disiplin aras1nda bir ili~kinin kurulmasma asia izin vermezJer! Bu ki$ilerle Luksemburg'u ve Tro<;ki'yi aym baglamda tartl!]mamn tamamen bic;imsel bir benzerlikten kaynakland1g-tm tekrar tekrar vurgulamak isterim. Troc;ki'nin Kapital'den yapt1g1 almtiya itirazt olacak Mark.sist dii~uÂ nulebilir m i? Her halde herkes hay1r diyecektir. Ancak, devrimr.i sosyalist siyasal mucadele olan'dan hareket eder, olmast gereken'den degll ve ikisi arasmda baglant1 kurmaya c;al19uÂˇ. Daha kapsay~c1 bir ifade ile, kapitalizm ile sosyalizm arasmdaki mucadele her duzeyde kendini gosterir ve ic;!c;e gec;mi~tir. Fabrika clisiplininin 'ac;hk korkusu uzerine kurulu' yamyla, 'yuksek dereceli teknigin sonucu olan ortakla;;a i$ yapma' ah$kanllgt yam ili~kisinde, birincisinin g iderek gerilere itilmesi, ikincisinden hareketle ise, s1mrlan kesinlikle belirli ve gec;;i!';siz olan i~c;iler arasmdaki mesleki bilgi farkhhgma dayali hiyerari'jiyi ortadan kald1rmaya dogru ilerlenmesi gerekir. Disiplini n bU. t un <;:e$i tlerine kar$1 olan, disiplinsizlige varamayacakt1r. Marks'm 'Gotha Programm1 Ele~tirisi' bu mantlgm harikula de bir ornegidir. Bir gec;;ifj toplu mu olarak sosyalist toplumda her$ey bir sonraki toplum bic;;imi ile kapitalizmin i<;i c;;e ge<;:mi~ olmasmdan olu$maldadir. Kapitali st toplumdaki mucad ele d e oyledir. Mucade le ic;inde hem kapitalist hem sosyalist toplumun karakteristiklikleri bir ve aym olguda ic;;ic;::e gec;mi$1erdir. Ornegin parti, pekc;;ok ozelligi ile bugline, ama ba$ka pekc;;ok ozelligi ile de yarma ait olacakt1r. Bu nok tada duzeltilmesi gereken bir ba~ka yamlg1 ise u zmanla$ma ile i$b5lumunun birbirine kanfjtmlmasldtr. Sosyalist toplumda sosyal i~bolli.mu gibi, i$c;;ileri bir s1mf olarak belen, kendi ic;;inde hiyerar!]ik kademelenmeye yo! ac;an i~bolli.mu de yvk olmalc U.zere erozyona ugratilacaktlr. Ama uzmanla~ma giderek artacalct1r. insanlar en ilgisiz, en aynnt1 gibl gorunen konularda bilgi edinmek ic;in vakitlerini ve enerjilerini vereceklerdir. Yan-aydmlar, herkesin heri'jeyi yaptJ~ ama hie; k imsenin hic;;bir 9eyi tam yapmad1g1 kendi durumlanna uygun bir dunyay1 sosyalizm tasanmlan ile birlefjtirirler. Uzmanla$maya paralel olarak artacak olan ortalama ki.iltli.r diizeyi dolayistyla, bir yandan da insanlar a.rasmdaki kapitalist toplumda varolan kUlti.irel uc;;urumlar kalkacaktir. Bu bo!ume son vermeden once Troc;;ki'nin teori ve pratik ili$kisine dair sozlerine deginip, yipe ke ~1di clegerlendinnesi ile sorunu baglayacagtm.

76 • i$(:iLER VE TOPLUM

c'Prat.lk daima teorlnin tintindedir'. 'Dairna?' itallkleti estrgemeden ba~myoruz. Gervekten ml dairna yoldas Lenin? Gecmis yUzy1llarm deneylminin genellestirilmesi anlamma gelen teorinin, a 1;nt zarnanda, yarmm ve belki de gelecek on y11larm pratiginin oniinde oldugunu dUsUntiyoruz. Fakat yoldas Lenin·in 'teori'sine gore - bu bizzat kendi pratiginin dilsUnsel yans1mas1 olmali- teori daima (daima!) tarlhln kuyrugunu izler. Bu teorik olarak kuyru{}un sonuna gelmenin yan-Marksist blr ozilril degil midir?!>40 c ...Tersine, lyi bir diyalektikci olarak, o (tarih-D.F.) partl-lct lht!lil.flan bakh olam muzaffer k1larak bitirir, ctinkii zafer son tahlilde daima, devrimci davanm gorevlerlnin en iyi, en tam ve en saglam anlayJsma sahip olanlarm tarafmdadt u ~•.

TroQki, y1llar sonra, 1917'ye kadar orgut sorunlannda takip ettigi uzla$t1rmac1 tutumu, yukanda kendi ifadeleriyle sergilemeye <;ah$tlgtmlz teorik arka plamyl a beraber ~yle izah edecektir: cUzlast1rma politikasl, olaylarm gldtsatmm bizzat k endisinin gereken taktlgi ortaya Clkaracag1 umudunda n kuvvet buluyordu. Bu kaderci iyimserlik (fatalistlc optimism) pratikte, sadece hlzipsel mucadelenln degil, Cakat aym zamanda partl flkrinin kencl!sinin de r ed di anlarmna ge!di, ~~ UnkU, 'olaylarm gldisatJ' y1gm!a ra dogru politlkayr do~udan ·atkte ~debl11yot~fa, -prOietaryarhh 6ncUsUnUn ozel oli1rak birlesmesine, program tespitine, llderlerin se<;imlne, bir dlsiplin anlayl$1 egitimine n e gerek var? ~~:!

ROSA LUKSEMBURG

SDP'nin sol kanadmm onderlerinden, Komunist Partisi'nin <KPDl en onemli kurucu onderi , buyii.k devrimci Rosa Luksemburg aym zamanda Rusya Polonya'smdaki devrimci i~9· partisinin de onderidir. 1898'de ic;;inde faaliyet gostermeye ba$ladlgl SPD'nin, y1gmlann kendiligindenliginin onunde olaganustli burokratik, hantal bir bariyer ol u~turdugu nun k1sa zamanda farkma vanr. Pekc;;ok gi.i.nluk gazetesi, sendikalan, parla menterleri, bir i$9inin neredeyse dogumundan ollimtine kadar biitii.n bir sosyal ya~amma mudahale eden, say1lamayacak kadar orgutleriyle SPD dev bir cusseye sahipti. Bu cussesiyle etrafma a$lladigi guvene ragmen. Luksemburg bunun a.slmda i$9i s1mfmm devrimci taleplerini kar!?Ilayama.yacak olan kof bir cusse oldugunu farkeder. SPD devrimci Marksist

..__________________________________

- ----- ·--·----- ........

-- · -~·

-·-------------------------------------------------------------

PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 77

programma ragmen, gun!Uk pratigi ile bu program arasmdaki ili~ kiyi <;oktan kaybetmi~ ve rutin i~leyi~i itibariyle di.izene entegre olmu~. devrimci Marksizmi sadece bilimsel faaU.yete indirgemi~. burokratik onderlerle y1gmlar arasmda a!?llamayacak farklann olu~ tugu, y1gmlann gunhik pratiklerinde parti ve sendil<a.l ann memurlanmn gerc;ekten memurca mudahalelerine terkedildigi bir partiye donu~mi.i$tUr. Rus Marks.istleri'nin SPD'ye ve Kautsl'i:y'ye ovguler duz. di.ikleri y1llarda, Luksemburg SPD onderligine kar~1 mucadele etmektedir. Nitekim Ekim 1914'te. SPD'nin tarihsel ihanetinden ktsa bir zaman sonra Lenin, Shlyapnikov'a yazd1g1 mektupta $6yle der: Luksemburg h a khych; Kantsky'nln ivinde bulundug u zamanm (time-serving) teorisycni oldugunu. par t inin <;ogunluguna hizmet ettiginl, ktsaca oportunizmin hizmetinde oldugunu <;ok onccden farkettit·1:'. <~Rosa

SPD'nin i~<; i sm1fm1n kendilig inden hareketinin ve dolayisiyla b u hareketin ta$1d1g1 devrimci potansiyellerin 6ni.ine dikilmi$ oldugunu goren Luksemburg, aym ytllarda serpilmelde alan Rus i~9i SinJfl hareketini hayranllkla ve CO$ku yla izlemekte, SPD'ni n yaym organ Jarmda Rusya'ya ve Rus Polonya'sma dair yaz1lar yazmal<tadtr. RSDiP'nin II. Kongre 'sindeki ve sonrasmdaki merkeziyet<;ilik ta rti~ malanm iz!eyen Luksemburg, kendi deneyimlerinden kalkarak, Lenin'in merkeziye t<;ilik anlay19lllm i~<;i s1mflmn l<endiliginden hareke. tini sm1rlayacajp dii!]iincesiyle Lenin'e karf?l Men~evilderle birlikte tavu- alrr. (Soylemeye gerek yok ki, bu tavtr sadece bu sorun uzerlnedir ve c;ok degil bir ytl sonra, 1905 devrimi patlak verdiginde Luksemburg, Mem;evik s1mf uzla$mactst tavnn ~iddetle kar$tSmda olacakttr.l Bu strada yazd1g1 'Rus Sosyal Demokrasisi'nin Orgiitsel Sorunlan' adl! makale, aym zamanda kendisinin orgi.it sorunu uzerine olan gori.i$lerinin de en belli ba$hlannt ic;erir. parti kongreslnin haztrltk karnpa nyasmda lskra'nm sec,;kin onderlerinden vc sava~c,;tlarmda n biri olan yolda$ Lenin'in oniimitzdeki kitabt ('Bir Adtm ileri, i k1 Adtm Gerl'yi kastetmektedlr-D.F.) Rus partisindeki ultra mcrkeziyetr.t yonclimin gorii$lerinin sistematik bir su nulu~udur. Burada en baskJn vc yarattct bivimde ifadeslni bulan anlayt§. hic,;bir )eyl dlkkate almayan blr merkez!yet<;iligin ifadesidir. Bu merkeziyctc,;i ligi n ya~am ilkcsi bir yandan kararlt ve eylemci devrirnci\erin orglitlU gruplartntn, onlart \';Cvreleyen - orgiltlU olmasalar bile- aktif devrimci c,:evrcdcn kcsin c,;lzgilerle ayn:;;tmlmast. digcr yandan ise merkczi kuruml::mn partinin yerel orgut lerinin bUtUn ya~am ifadclerinr. belirleyici ve dogrudan mtidnhalesi vc katt disiplindir. ¢ RUS

78 • i$CiLER VE TOPLU M

..Buna gore m erkez komitesi partinin asli ~eklrde~i, btitiln dl(:er or. giitler onun yUrtitUcti uzuvlan olacaktinH. Tar t1~maya

ba!]lama.dan once bir noktamn bilinmesinde yarar goriiyorum . II. Kongre'de Lenin'in onerd igi ve kabul edilmeyen tiizuk ile Men~eviklerin d estekJedigi ve kabul edilen ti.izuk arasmda, merkez komitesinin nasll tarif edildigine ve kimin gen;ekten biirokratik merkeziyet~i olduguna bakahm: «6. Merkez komitesi, komitelerl; komiteler birliklerini ve di(:er hi.ltUn part! ku rumlanm orgiltler; (abc;) ¢9. Part! kongresl tarafmdan kurulan orgUt lerden ayn olarak, blltUn diger part! orgtitleri m erkez komitesin in ona yma tabidirler .. ..>4G

Gelel im Lenin 'in kabul edilmeyen taslak tli.ziigiiniin, merkez komitesinin - kurulu~lan da dah.il olmak i.izere- alt orgiitler uzerindeki haklanna ili~kin maddeye : ¢5. Yeni komiteler ve komiteler bi rl!kleri merkez komitcsi t ar afmdan onaylamrla r ... .I> ~ a

Evet hepsi bu ka d ar. Teslim etmeliyiz ki, Lenin'in merkeziyet<;:iligi <;:ok daha 'gev!]ektir'. 0 ha.lde Luksemburg'un bu kon uda.ki ele ~tiri leri hakh bir zemine dayanmamaktadir . Aynca Lenin 'in merkezi yet<;:iliginin kaynagmm siyasal muhtevadan bagJ mslzl al?ml~ bir tUzuge d ayah olan biirokratik bir merkeziyet<;ilik olmad1gm1 dilim dondiigu nce anlatmaya c; ah ~ml!]tim. As1l soru.n 1. maddeden kaynaldan·· ma k tad1r. Yani Luksemburg'un 'devrimcilerin orgiitl ii gruplanmn .... aktif devrimci <;:evreden kesin <;:izgilerle ayn$tinlmas1' J iye tarif ettigi $9Y. Bu 'ayn$tlrmamn' fiziki bir ayn!?tirma olmadigmi, i·$9i stmfLmn bir k esi mi. olarak partin in, s1mfm bu tiin d iger kesimleri uzerinde en fazla etkiyi yapabilmek ic;in aynca orglitlenmesi oldugunu ve iistelik bu org utlenmenin bic;;imler inin siirekli d egi~tigini anl a ttnn. Mer]{eziyetc;;ilik dolayislyla $Udur: Partinin s1mrlanm tayin etmek ve bu s1mrlar i<;:inde en geni$ demokrasi uygu la mak. Rosa Luksemburg deva mla. kiic;;i.ik bir darbeci grubun y1~mlardan soyutlanml$ orguWnun ornegi olarak u zun uzun Blankistleri anlatrr. Bu k1S1mda an lattiklan , bizim gelenegimizd en gelenlerin a ydmlanmasl ic;;in ve devrimci sosyalizmin y1gm!arla bag la ntlsmm epistemolojik ifadel eri a<;:tsmdan gorulmemi$ egiticilik tedir.

"---- - - -- - -- - - - - -.....

PARTi TARTI$MALAR1NDA BiR YONELlM • 79

Ancak, ben Trocki'deki kaderci iyimserligin, kendiliginden eylem ve b ilinc ili~kisi baglammda Luksemburg'da d a oldug u ka naatindeyim. Bir yanda n pro Jeter ordu kendlsini mticadele i~inde olustururken . d igP.r yandan yine bu miicadelenin i~inde gorevlerini kavrar (ab~h~' . ¢ ••..

«... Mticadelen!n gene! temel llkeleri h a ri(!, merkez komitesinin part\

Uyelerinin kafasm a sokacag1, haz1r, daha onceden saptanm1s, aynntJh bir taktik yokt.uu ~s. «Smlfh toplumlar tarihindc; but tin momcntlerlnde ve btittin yolu boyunca, kitleler in Orgtittine ve baglffiSIZ, dogrudan eylemine dayanan, bunlann Uzerinde varolan ilk hareket sosyal d emokratik hare· kettin•o.

$ imdi burada biraz durahm. Butun momentlerinde y1gmlann eylemine dayanan, s1mfh toplumlar tarihindeki ilk hareketin d evrimci sosyalizm olduguna itiraz edilebilir mi? Onun bu ozelligi, bu hareketin, yonetil enler ve y()n etenler arasmdaki a y rm11 ortadan kaldlrmaya aday tek hareket olmasmdan ileri gelir. DolayJsly1a., bunun bilgisiyle donanm1!? birisinin y1gmlann hareketi nin yonleri hakkmd a, bu hareketin herhangi bir unsurundan daha. fazla ongorude bulunma durumu vard1r CBilimin anlam1 ba~ka nerededir?). Siyaset ise bu bilgiler temelinde pratik adnnlar a tmakt1r. Dogru, 'on ceden hazirlanml~· pla nlanm1z yoktur, ama eylemin i<;inde yer alarak haZirladiglmlz planlanmlZ (taktiklerimiz) olmahdlr. Demek ki, onderJigin boyle haz1rlanmi!? taktiklerl olabilmelidir. Yoksa orgut sadece 'mucadelenin genel temel ilkelerinin' propagandasuu yapmakla e ~ anlamh hale gelir. 'Pr oleter orgu tlin mucadele iyinde gorevlerini kavrayacag1' saptamaSl ise, Luksemburg'un y1gmlann kendi liginden eylem ine duyd u g-u a~m (ama soylu) guvenden ve ona atfett igi gorevlerden kaynaklanmaktadtr. Nitekim, aym guveni 190S'ten sonra yazd1g1 'Kitle Grevleri, Send ikalar, Partil er' adll, ekonomik mucadele ile siyasal mucadele arasmdaki ge<;i!?leri, birincisi olmadan ikincisinin olamayacaglm (1905'in en on emli d ersD parlak bir !?ekilde sundu g u, Alman send ika burokrasisin in ip1igini pazara ClkardJ~P b ro~urde de tekrar1ar: «...E gcr bi r giin Alma nya'da hcrhang! bir n!!denden dolayJ ve her-

hang! bir zaman, biiyiik politik sava;;lar. kitle f(revleri ba>ilarsa, aynl zamanda kudretli sendikal mticadeleler donemi de ba!}!ayaco.ktlr. Boyle llir dur umda olayiar. send ika onderlerinin harekete onay!annt verip vermccligini sormayaca kt tr. Bir kcnarda durmak ya da eylcmc kar~t t;;tkmak lsterlerse, bunun sonucunda, sendika onderlerl (ttpk l

80 •

i $C:i LER V E TOPLUM

benzcr durumda ki part! liderlerl g ibl, - bu k1s1m lkinci baskJya eklenmi(?, D .F.) olaylann dalgast tarafmdan bir kenara itilirler ve ytgmlann hem ekonomik hem siyasal kavgalart onlarstz devam eder~w.

Y1gmlarm burjuva fikirlerin egemenliginden kendiliginden kur tulabileceklerini ve dolayiSlyla gerici ve uzla!?mac1 onderliklerini bir kenar a itebileceklerini di.i!?i.inmenin dogru oJmad1g1 1918 Alman Devrimi s1rasmda ortaya <;:Ilct1. Y1gmlar tam da Luksemburg'un dedigi gibi, ekonomik ve politik buyi.ik eylemlere gir i!?tiler . her tarafta k onseyler kurdul a r . Ama bu eylemleri otomatik olarak SPD'den ve sendikalann ideolojik egemenlilderinden k urtulmalanna yetmedi. Ve bu orgutlere kaq1, sosyalist hedefler i<;:in sistemli bir propaganda yi.irutebilecek, y1gmlarla baglan olan devrimci Marksist b1r orguti.in bulunmamast nedeniyle CKPD, konseylerin kurulmasmdan son ra kurulacaktir!) konseyler SPD hegemonyas1 a ltmda kald1lar. Berlin 19<;:i Konseyi, Luksemburg'u ve Liebknecht'i uyelige kabul etmedigi gi b i, bu iki se<;:lcin devrim ciyi <;:ok ·klsa bir sure sonra katleden burjuvaziye de teslim oldu. Stalinist dejenerasyona bakarak , Tro<;:l\l ve Luksemburg'un daha o zamahdan; gelecege ili~kin- ·peygainberce" ifadeferde--bulundukian 1<1diasm da olup, kimi zaman a<;:1ktan lcimi zaman ima yoluyla a n tiLeninizmlerine, bu iki buyuk devrimciyi !?ahit tutmaya c;all~anlarm aksine, ben bu 'peygamberce' ifadelerin Liebman tarafmdan yapllan yorumuna kat1llyorum: ~DO~Unceleri nde oyl~)Si ne

ller iye ko~an Tro~kl, Luksembu rg ve Plekhanov, aym zamanda - bilerek veya bllmeyerek - gen;ekligin hentiz d estek vermedigi ve hentiz her haltikarda kendlslnden ka~manm mUmktin oldugu bir hipotezden ya na tavtr alarak gelecegin sakll tuttugu ~eyler ilzerinde iddiaya giriyorlardt. Bu. ele~tirel analizlerden ~ok su~lamalara bor~lu olunan ve kinaye ve k1zgmhgm siyasal yargllamadan daha ~ok rol oynad1(p beyanlann paradoksal olarak peygamberce olan dogalanm ac tklamaktadu·~~~ .

SONU<; OLARAK Anlat1lanlardan 91kanlmas1 gerel<enler nedir? $i.iphesiz ilk <;:lkanlmasl gereken ulkemizde devrimci bir i$9i partisinin olmadJg1d1r. Bununla da kalmayrp boyle bir partiyi kurmaya aday olabilecek yetkinlikte herhangi bir c;evreden de bahsetmek olanaks1zd1r.

- - - -··· ·- .......

--- - ----------------------., PARTi TARTI$MALARINDA BiR YONELiM • 81

Devamla, bugi.in yapllmas1 g ereken, alabildigine radikal bir teorik ve siyasal yenilenme olmahd1r. Yenilenme ge~mi12in sa.dece devrimci populist teorik - daha dogrusu ideolojik- ~ekillenmelerinden degil, her tfuli.i politik-orgutse1 all$kanllklanndan da kopmak demektir. En zoru nun bu sonuncusu oldugunu biliyorum. Olabildigince ac;1khk ic;in mucadele etmeliyiz. Hic;bir $8Y ama hic;bir $0Y tarti$Ilamaz olmamah. Uzun y1llar yasadi$1 bir pa.rti alan RSDiP'nin biitun kongrelerinin tam tutanaklanmn h emen yaymlanmas1 gelenegine sahip oldugunu dti$tinunce, bunun ac;1khk ic;:in buyuk bir mucadele, kendini sadece orgutiin degil, ka.muoyunun denetimine sunma ah$kanhgl ve her anlamd a bu cesareti goster ebilme ornegi oldugunu dti$iinmemek olanaks1z. 1906'daki B.i rlik Kongresi'ndeki 'kamula$trrma' tarti$malan bunun bir ba$ka ornegi. Kongre, Bol$evik fraksiyon un devrim gunlerind ehi 'kamula.$tlrma' eylemini kmar ve c;ogu.nluk karanyla tekra.rlanmamasm a.. karar verir. Aralanndan bir tanesi bile <;1k1p bu konu tart1~1lamaz demez. Sa dece sosyaiistlerin degil, sosyalizmin de yenildigi bir donemden <;tk1yoruz. Burjuvazinin siyasal ve ideolojik hegemonyas1 bugun her zamankinden daha gi.'tc;li.i.. Reel sosyalizmi n Turkiye'deki temsilcileri as1l olarak arkalannda.k i reel giic;leri n destegi ile, buttin sosyalist ak1mlardan daha guc;h:idurler ve yakm gelecekte daha da g uc;leneceklerdir. Boyle bir durumda devrimci Marl<:sistlere dusen gorev lnll lurk yararcasma tart1!?mak, aym zamanda da iradelerini aym ye r~ de toplanmanm lra.Qnulmaz gerekliligind en yana i$letmektir. Tartl~Il madik hivbir sey kalmamah, hersey ac;1ga c;1kanlmall. c;iinki.i $idd etle sa.fla~maya ihtiyaClmlz var. irademizin iyimserligi akhm1zm kotumserligini yenebilir.

N OTLAR : 1. Marcel Liebman, Leninism Under L enin, s. 29, Merlin Press, London 1980 2. V.i. Lenin, Toplu Eserler , ingilizcc baskl, cilt: 5, s. 375

3. V.i. Lenin, a ge, c!lt: 5, s. 384 4. V.i. Lenin, a ge, cilt: 5, s. 386 5. L. Althusser, On the Material'ist Dialectic, For Marx i<;inde. s. 168, Verso Editions, London, 1979

F.: 6

82 • iSCiLER VE TOPLUM

-- -- .. -·---

------

6. V.i. Lenin, age, cilt: 5, s. 386 7. V.i. Lenin, age, cilt: 5, s. 396 8. V.i. Lenin, age, cilt: 5, s. 452 9. V.i. Lenin, age, cUt: 6, s. 235 10. V.i. Lenin, age, cllt: 7, s. 240 11. V.i. Lenin, age, cilt: 6, s. 244 12. v.t. Lenin. age, cilt: 6, s. 248 13. V.i. Lenin, age, cllt: 7, s. 394 14. F. Engels, Ludwig F euerbach ve K lasik A lman Felsetestnin Sonu, s. 18-49. Sol Yaymlan, Ankara, 1976 15. V.i. Lenin, age, cllt: 8, s. 216-19 16. v.t. Lenin, age, cilt: 8, s. 408 17. v.t. Lenin. age, ci lt: 10. s. 32 18. v .i. Lenin, age, cllt: 8. s. 409 19. V.i. Lenin, age, cilt: 10, s. 502-503 20. M. Li ebman, age, s. 50 21. V.i. Lenin. age, cilt: 10, s. 376 22. V.i. Lenin, age, cilt: 10, s. 443 23. M. Liebman, age, s. 47 24. L . Trocki. R eport of the Siberian Delegation ( 1903 ), s. 44, New P ark Publi25. 26. 27. 28.

29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.

36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49.

cation. Lon don L. Trocki, age, s. 14 L. Trocki. age, s. 18 L. Trocki, age, s. 8 L. Trocki, age, s. 19 L. Tre>¢kl, age, s. 21- 22 L. Trocki, age, s. 28 L. Trocki, age, s. 38 L. T rocki, age, s. 42 L. Trocki, Our Political Tasks, s. 47, New P ark Publications, London L. T rocki. age, s. 51 L . Troc;:kl, age, s. 56 L. Trocki, age, s. 62 L. Trocki, age, s. 72 L. Trocki, age, s. 104 L. Troclci, age, s. 97 L. Trocki, age, s. 97 L. Trocki. age, s. 101 Aktaran Knel-Paz, The Social and Political Thought of L eon Trotsky. s. 228, Oxford, 1979 Aktaran Paul Frolich, Rosa Luxemburg, s. 209, Pluto Press, London, 1972 R. Luxemburg, Toplu Eserler, Almanca bask1, cilt: 1/ 2. s. 425-26, Berlin, 1974 RSDiP ikinci Konoresi Tutanaklan, s. 11-12, New P arks Publication, London

RSDiP ikinci Kongresi T1ttanaklarz, s. 5 12 R. Luxembur g, age, s. 428 R. Luxembur g, age, s. 428 R. Luxemburg, age, s. 427 50. R. Luxemburg, age, cilt: 2, s. 154-55 51. M. Liebman, age, s. 42

RUS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi Yal<;m GUR

<;arhk Rusya's1, 1861 Toprak Reformu'ndan sonra yaygm kitle hareketlerine sahne oldu. Bir yandan kapitalizmin h 1zla ge1i$mesi d iger yandan ise otokratik rejimin bask1s1, bu hareketlerin yukseli~ini haz1rlad1. i!?c;ilerin, fabrika patronlarma k ar~1 grevleri; koylulerin de toprak sahiplerine kar~1 direni!'}leri kanh bi<;imde bastmhyordu. Otokratik rejime kar91 her ttirlu hareket yok ediliyordu . Bu ko!]ullarda Rus aydmlan, i!'}<;ilerin ve koylulerin otokrasiye kar!?I surdurdukleri mucadeleleri desteklediler. Bunlar baskl ve somurunun ortadan kaldmlmas1 i<;in gerekli olan yollan bulmak amacmdaydllar . Rus aydmlarma gore, Rus halk1 egitilmemi$ ve henuz cahillikten ku rtulamamt$t~. dolayiSiyla otokratik r ejimin y1k1Imasi i<;in bu halkm aydmlatLlmast gerekliydi; bu gorevi ise aydmlardan ba~ k as1 yapamazd1.

84 •

i $QiLER -VE- TOPWM

Rusya'da ogrenciler ve aydmlar, bu ama<; i9in universite <;evrclerlnde orgutlendiler ve halkm baskt ve somuruden kurtu l u~u i<;in planJar ve programlar haz1rladtlar. Narodnikler diye bilinen h alk9tlar, once egitim ve ogretim gormu$ <;evrelerd c faaliyet gosterdiler. Bu siyasi r;;evrelerin tek bir amac1 vard r: Halk1 bask1 ve somuriiden kur-· tarmak. O tokratik rejim altmda suren m iicadelede iki taraf tespit edildi. Bir tara.fta <;ar, diger tarafta ise ha lk bulunuyordu. Narodniklere gore halk, i$<;i s1mft, koyliilii.k, ogrenciler ve aydmlardan olu~an bir butundu. Bu iki taraf arasmdaki milcadele butun geli$melerin belirlevicisi idi. • Fakat Mar ksizmin Rusya'ya girl~i ile durum degi$ti. Artllc Marksistler ile Narodnikler a rasmda bir mucadele ba$laml$tl. Marksistler, smlf milcadelesinin beli rleyiciligini giindeme geti rirlerken, Narodniltier bunu kabul etmiyorlardL Bu farkllhk, i$<;i Sll1lfl dt$mdaki kesimlerin hareketlerine yakla~a mda da kendini ortaya <;:tkardt. Narodnikler, tarihsel ve toplumsal geli$menin motor gucu ola rak aydmlan gorduklerinden, surekli olarak ogrenci ve aydm hare ketlerine yonelik c;;all$ma yap1yorlard1. Bunun kar$1Smda ise Marksistler, i$9i Simfmm organi k bir pan;as1 h aline gelebilmek i<;:in miicadele ediyorlardl. i$te Marksistlerin ve Narod nilderin bu dogrultudal<i fa aliyetlelini incelemek, buniar arasmdaki ·farkhhklan uG~. ortaya \'I~ karacaktlr.

RUSYA'DA OGRENCi HAREKETLERi

Rusya'da ogrenci hareketleri, ozellikle 1861 Toprak Reformu'ndan sonraki doneme rastlar. Bu hareketler, Petersburg ve Moskova'daki universitelerde yaygmla$ID1$tl. Bu YJllarda Rusya'daki ogrencilerin buyuk bir k1snu bu $ehirlerde bulunuyordu. Petersburg Dniversitesi'nde 1888 yllmda toplam 1661, Moskova'da 3471, Kazan'da 784 ve Odesa'da ise 578 ogrenci bulunmaktaydL Ogrenci1erin <;ogunlugu, yoksul ailelerin c;ocuklanyd1. Maddi olanakslzllktan dolaYJ ogrenimleri ic;;in gerekli olanlan bile temin edemiyor... lard1. Burs alanlar ku<;U.k bir azmbg1 olu$turuyordu. 1863'te Petersburg'da burs alan ogrencilerin oram % 10, Moskova'da % 14, Ka. zanda % 18, Kiev'de % 15 ve Odesa'da ise % 13 idi. 1861-1869 a rasmda ekonomik ve sosyal sorunlar i<;in y(irutiilen b iitUn mucadeleler ve direni!?ler zor glicuyle bastmld1 1 .

------------------------------------.--,

R.US MARKSi STLERi VE OGRENCi HAR.EKETi ' 85

Ogrenciler ic;in diger Simrlamalar siyasal bir nitelik ta$Jyordu. Dernek kurma, toplant1 yapma. ve tmiversite yonetimini sec;me haklan yoktu. Dolayisiyla 1860'h y11la nn sonuna kada.r ogrenciler, 1. Yoksul ogrenciler i<;in yardun, 2. Toplant1 6zgtirlugu, 3. Polis basktsmm kaldlnlmasi talepleri dogrultusunda mucadele ettiler 2 . Bu taleplerin h ic;bir i gerc; ekle$medi ve bu til t' mucadelelere kat!lan ogre ncile:rin buyiik bir k1Sm1 universitelerden at1lara.k ba.!]ka $ehirlere siiruldii . Hem ekonom ik ve sosyal haklar i<:in , hem de ozerk bir universite yapiSl ic;in y i.irutiilen mucadele 19. yy'm sonuna. dogru yeni bir ni t elik ka.zand1. Bu miicadeleler once i.in iversite yetkililerine kar$1 ba$lami$ ve giderek <;arbk h i.iki.imetine kar~1 bir harekete d6nli$mli~ti.i. Bu hareket, d a ha oncekilerden farkh bir temeld e geH$iyordu . Artlk i$<;i sm1f1 da en acil talepleri dogrultusunda mi.icadeleye giri$mi$ ve bu mucadele ogrenci hare ketinin de farkb bir nitelik kazanmasma neden olmu$tu. Ogrencilerin huzursuzlugu , 1884 ytJmda <;Ikanlan bir yasa ile za.ten doruk nok tasma. ula$ml~tL Bu yasa, d ernek kurma.y1 ve topluca bir arada bulunmay1 daha da. zorla$tlrffil$ti. Buna kar$1 her ti.irJu protesta kanll bir bi<;imde eziliyord u. Bunu n sonucund a ogrenciler , h i.ik i.i.met ile <;ati$ma.ktan vazgec;ip, bi.iti.in enerjiiermi kendi i<;lerinde orgi.itl enme faaliyetleri i<;in harca.maya ba-?lad1la.r ve huk i.imet t arafmdan yasaklanmayan baz1 d ernekler olu$turdu1ar. Bu derneklerde sadece kendiler ini geii!?tirmeye <;ah~t1lar ve kulturel faaliyetler s\irdi.ird i.iler. Boyle bir giri~imi, ilk defa Moskova'daki ogrenciler ba~latnu~lard1. On!ar, ge n<;lerin Ziemlaczestwo adm1 alan clerneklerini olu~turdul a r. 1894 y1lmda Moskova'd a bu clernege 1700 ogrenci uye olmu!)tu. Boylelikle bir ti.ir 6grenci dernegi kurulmu$ oldu. Bu d ernekler aracl!Igiyla hukumet iizerinde baslu yap1p, akademik hakl ann kazamlmasl di.i$i.iDi.ilmu ~tu . 1884'te ogrencilere k a:q1 <;Jkanla.n yasamn geri a lmmas1 amaciyla, bu d ernegin yonet im kurulu , <;ar! tk h i.iki.imetine b a~v urdu. Fa ko.t polis, buna kar$m dernegin yonetim kurulu topJantlSlm bas1p, orada haz1r bu lunan 21 ogrenciyi tutuklad1. Bu d er~ nekten bag1mS1Z ol a ra k, aym gun Moskova Un iversitesi'nde politik nitel ikll bir y uri.iyu~ gen;ekle~ti. Ogrenci dernegi b u yi.iriiyu~ten c;eki ndi vc kend isinin bu yiiruyu $1e ilgili olmad1gmt ac;:1kladL Yi.iriiyu$C kattlan ogrencilerde n 20'si t.utuklandl ve J 12'si i.iniversit~ m a hkcmesi tarafmdan tespit eclildi. 12 6g;renciye 8 gi.inhi k hapis cezas1 verildi3 . 路--'

86 • i$CiLER VE TOPLUM

Universitenin huzurunu bozdugu gerekr;:esiyle bu dernek tamnmad1. 1896 ytlmdan sonra ise bu dernek muhalefet yapa.r duruma geldi. Yine aym y1l bu dernegin bir seksiyonu yonetim kurulunun haberi olmadan. 6 ay once Moskova halkmiU yaptlg1 bir gosteride pohsin saldinSI sonucu olenlerin amsma bir yuruyu~ yaptl. Yiiruyli!?e 600 ogrenci kat1ldL Yuruyii~ten sonra. duzenleyici olaral< gorillen 36 ogrenci tutukland1. bgrenci derneginin yonetim kurulu direni$ler orgi.itlemeye ba$ladL Yi.iri.iti.ilen bu mi.icadelelerde §U uc;: talep one si.i ri.ildu: 1. J.884'te getirllen yasamn l<aldmlmast, 2. Tutuklananlann serbest b1raktlmas1, 3. Ogrenciler uzerindeld baskllara son veri1mesi4. Petersburg'daki ili$kiler ise Moskova'ya k1yasla daha degi~ikti. Buradaki ogrenci dernekleri birbirlerinden ba.gimsiz olarak orta ya c;:Ikmi!'jlardi. Fakat bu dernekler, 1897 y1hnda bir araya gelerek bir fe. derasyon olu!'jturdular. Ylne aym y1l Var!'jova, Petersburg, Moskova ve Kiev ~ehirleri ogrenci hareketlerine sahne oJdu. 1899 ytlmda ogrenci hareketleri tUm Rusya'y1 s a.rmaya ba$lami$ti. Bunun la birlikte. i)P;f9P.Ci d~rnel<leri de her yerde ortaya c;:ilnyordu. 1892'de bu derneklerin say1s1 2o· iken~·la94..·fe 43'e .yuxsein1i$ ve i899'da ise uye ogrenci say1s1 17 bini bulm U$tuG. 1899 y1lmm 8 Ma.r t giini.i Pete rsburg Universitesi'nin kurulu~unun kutland1g1 toren bomba patlamast uzerine yanda kald1. Polis, ogrencilere sald1nnca c;:at1~ma c;:tktl. Bunun i.izerine ogrenciler, 11 Mart gunu, i$c;:ilerin ya.pt1g1 gibi 'grev 'e c;:tkt1lar. Derslere girmek isteyen az say1daki ogrenciye engel olundu. Bu 'grev' s1rasmda ogrenciler yardunla~ma sand1g1 olu$turdular. Tum Rusya. c;:apmda 30 universitede yapllan bu gosterilere 25 bin ogrenci katlldl. Bu eylemler ba~laymca <;ar ordusunda general alan Vannovski, b ir komisyon olu$ turarak ogrencl eylemlerini incelemeye ba$lad1. Siyasi polis de bu konuda ara$tJrmalara gi ri~ti. Ve sonunda ordu guc;:leri ile ogrencilere sa.ldlnldl, yi.izlerce ogrenci tutuklandl ve cok saytda ogrenci i.i.niversitelerden at.lldt. 29 Haziran 1899'da c;:1kanlan bir yasa ile bu ti.ir eylemlere katllanlann i.iniversiteden ahlacaklan ve a.skere gonderilecekleri beli rt ildi. Hatta bu yasamn askerli k yapacak durumda olmayanlar i9in bile gec;:erli oldugu ac;:1kland1. Bu yasamn c;1kanlmasmdan hemen sonra Kiev Universitesi'nden 183 ogrenci at1ldt ve askere gonderildi. Diger universitelerde de boyle gi ri~imlerde bulunuldu. Bu ti.ir uygulama.lar, <;arhk Rusyas1'mn gene;-

RUS MARK.SiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi ~ 87

ligi iizerinde biiyiik etki yapt1. Bu yasa duramadt, aksine daha da yukselmesine duruma gelmesine neden oldu. Kurulan sonlannda siyasal arenaya da <;akmaya rini geli~tirmeye ba$lad1Iar.

ogrenci mucadelelerini durve giderek daha orgutlU bir ogrenci dernekleri, 19. yy'm ve politik gruplarla ili~kile

1890-1900 arasmdaki ogrenci mucadelelerinin ve orgiitlerinin geli~i mi k1saca boyle. 1890-1900 arasmdaki mucadelelerle kendimizi simrlamamiz, Rus Marksistlerinin ve populistlerinin bu donemdeki yakla$lmlanm ele almak i<;indi.

POPULiSTLERiN ANLA YI$1

Rus populizminin teorik teme11eri Herzen ve c;erni$evski tarafmdan attlml$tl. Herz.!;m.'e gore Rusya, Bat1 Avrupa'mrL girdigi yola girmemeli, yani kapitaii~mi · :Ya~amam·arlydi. :Ru.sya\~a ·6z·gu.i6i 6ulu-n1Tiari:Ych--...·ve hi.i.. y.o·...... l 'koY'tor>rutuguna dayaitsosyai1zm; ala..·-·..:..··=--=-·.···-···-· . • ... .... . . . . ,, .....• ~~~~!.;_.~.:ti~:S.l! fr:_B:;J.1SC1.m? ~e lec egi i $<;ilere aitse! ..J:t~~Y~~nm g_el~_cegi_ de _}5,.Pyliile.r.e . aitth.6 • Bu anlay1$a gore, Rus koylusu 'dogu~?tan sosyalist' idi ve ya$ant1s1 da 'ortak miilkiyete' dayamyordu. hte bu ozellikten dolayl ger<;eklef?tirilmesi gereken, koylulerin ozgurlUge kavu!'jturulmaslydl. Herzen i<;in 'bu bir sosyal devrimin b~lang~c1dir ve koy sosyaJizminin kuruluf1udur' 7 • -~-~-·-

<;erni$evski de Rusya'da koylUlugun sosyalizmi ger<;ekle$tirebilece• gini du1]unuyordu. <;erni11evski'ye gore Rus koyhl toplulugu, Avrupa'nm kapitalist toplumlarmdan daha yuksek bir toplumsal sisteme gec;i$in arac1yd1. Yani Avrupa'mn gen;:eldef?tirmekte zorluk <;ektigi ve orada 'utopya' gibi gorunen 'sosyalizm olgusu', Rus koylUlugunun dogasmda mevcuttu. Herzen ve c;erni~evski'nin 'koylulUge .. g_Cl,yanan .. S.Oi?YJ1-JjJ-m:.~~i!J~:Y.l.§l , Ru.S.:.:P.oi:itiHzmfnin" te-orik -temefirii"ohJ~~t~rd u. ve onla.Q.U ..siyas~Lf~~-U- . y:···--~_t).~r.i ~.P.arllayi~--"t~r:~flp~_~J~ _b~liTl~ti.~-~}ilk siyasal f~liyet-·-·-·--······'-···· -· ·. ler, 1860'h yillann baf?mda . universite r;evrelerinde olu~ turulan gizli orgiitler ve birlikler arac1hgiyla gen;ekle!'?tiriliyordu. Bunun il k a dimi, 1862'de kurulan Zemlya i Volya ~J_opra,}f_;~e Q.?.~l.Lrt4k.:~" hareketl tarafmdan atllmi~ti. Bu hareket aydmlar ve ogrenciler tarafmdan olw:~turulmw~tu . Fakat bu hareket k1sa zaman ic;inde sona erdi. Zemlya i Volya i<;inde yer alm 1~ olanlar. aydm ve ogrenciler arasmda

teorik

.· ,_.; .'

.;{•

88 • i$(:iLER VE TOPLUM

yeniden c;evreler olw~tu rmaya. <;ah~t1lar. Populistler ic;in sorun, genel bir koylU a.yakJanmasmm ger<;ekle!?tirilmesiydi. Bu nedenle de 1870'li y1llarm ba~mda tUm Rusya c;apmda bir 'halka gitme' kampanyas1 ba~lad1.

<d 870'li y1llarm

lnsanllk tarlhinde cok ender gortilen b ir olay Rusya'da ya~andt. 6 zelllkle ilnivcrslte cevrelerlncleki yilzlerce h atta onbinlerce gene aydm okullanm , allelerini. maddt gUvenliklerlnl, toplumsal kariyerlerinl b1rak arak halka yeni bllgller gottlrmek a mac1 ile halktn ar asma glrmeye ba~ladtlaus. ba~mda

'Halka gitme' kampanyas1, losa zamanda geli$erek 37 bOigeyi kapsadl. Ancak, 1870'li y1llann ortalarmda bu kampanya. iflas ederek son buldu. Bu kampanyanm ba$ansizhgmdan, populistler de dersler ~akarm aya ba§la.m1§lard1. _Btl: d~_rs_l~rde!_l_ birLmex~.ezi. bi<;imde or.gi.itl . . enro,~ . . . digeri ise s ~hi rlerde ba§larnl~ ola.n i§<;i ve ogrenci hareket~ leri i<;inde faaliyet.yuri.itme gerekliligi id.i. <;unku 1870'li ylllann sonlannda i!?<;i grevleri a rtmi§ ve ogrencilerin kendi a ralannda kurduklan dernekler hlZla ya.ygmla§ml§tl. 1877 y1lmda U<inci Zemlya i Volya hareketi ortaya. Qiktl. Bu hareketin siyasal faaliyetleri $U bi-

cimde 'beTirleiidC -· . ..

.. ..

. .

<!Bug tine d e~ ln ya pm t ~ old ugumuz aj it asyonu surdiirmek tcmcl gorevdir. Fakat bu kez, ozel gruplar aracth~tyla bu ajitasyon, 1. Koyltiler. 2. Fabrika l~vil erl, 3. ()grenci gcnvlik icinde yUriiti.llecektinu.

Bu siyasal faaliyetleri si.irdurecek iki seksiyon olu9turuldu . Bunlardan biri ~ehirlerde i$<;;iler ve ogrenciler arasmda. faaliyet siirdurecekti, digeri ise k1rsal kesimde koyli.iler a r asmda c;ah§ma yapacakt1. $ehirlerde aydmlar ve ogrencilere yoneli!< faaliyetlerdeki teror eylemleri t;:ok say1da taraftar bulmu9tu. K1r seksiyonu ise bundan ho$nutsuzdu. K1sa zaman i<;inde $ehir seks iyonu, §ehirlerdeki c;ah$ma nm temel oldugunu , lor seksiyonu ise ·ktrlardak i c;ah$manu:. temel olmas1 gerektigi.ni savunmaya ba§ladt. Bu hareket 1879'da bohindi.i ve N a r odnaya V olya CHalkm iradesD ve Cerny Peredel CKara Boli.i$i.im) adlannda il<i hareket ortaya <;Iktl. Na r odnaya Volya , propaganda arac1 o1arak teroru sa vundu. ikli dan alacak clan Narodnaya Volya.' nm kendisiydi. Fakat iktidarm alm -

masl ic;in halk kitl elerinin destegine ihtiyac;: vard1. Bu nedenle, siyasal faaliyetler hem i$<;i snnfma, hem ogrenci gen<;llge ve aydmla ra, hem de orduya yonelik olarak tespit ed ildi :

RUS MARI\SlS1'LERi VE 6GRENCi HAREKETi s 89

«~eh irli

1$c;ilerin devt·im l~in bUylik onemi vard1r. Bu hem onlann sosyal durumundan, hem de kUltllrel olgunluklanndan kaynaklamyor. h~il er, partimizin dlkkatini kendl Ustlerine cekmektedlrler. ilk saldmnm basans1 l$cilerin ve ordunun davram!)tna bagl!d Jr. Egcr parti, onccdcn i!)~ilerin destegini a.hrsa ve iscilcr ayaklanma icin fab rikala n kapatlrlarsa ve kitleleri sokaklara <;ekerlerse o zaman basannm yarJSI ger<;ekle~rnis demcktinl 0 .

Aydmlar ve gen<;lik ic;;in ise programda. $Unlar yaz1hyd1: «Aydmlar ve genclik her yerde onemll rol oynamaktadlrlar. Bunlara devrimciyiz demek yeterlidir. Boylece bunlar arasmda kolayca taraftar kazanablliriz. Bu nedenden ottirU bu cevreler nrasmdakl callsmalarla ilgill daha fa zla blrscy soylemeye gcrek yob 1 1 .

Siyasal faaliyetlerde hangi kesimin mucadelesi yukseliyorsa, orada faaliyet gostermek temel gorev oldu. Gen ellikle aydmlann ve ogren .. cilerin guvenlik g uc;;!er iyle c;;atJ$malan yaygm oldugundan, Narodnaya Volya , asll olarak bu kesimler arasmda faali yet surdtirdu. Cerny Peredel ise propaganda arac1 olarak teroru kabul etmedi ve

uzun sureli bir ajitasyon ve propaganda doneminin ya$anmasmm gerekliligini savundu. 'Halkm kurtulu~u , halkm kendi eseri ol acakttr' iJkesini ortaya. atarak daha onceki Zemlya i Volya'mn ilkelerine bagh kald1. Yani hem i~<;iler hem koyluler , hem d e ogrenci genc;;lik arasmda 'aydmlat~CL' ajitasyon ve propaganda si.irduruldu. Her iki hareket de 1880'li yllla.ra gelindiginde silindi. Narodnaya Vo/.ya otokratik rej imin sa ldmlan sonucu dag1ldi , Cerny Pe r edel ise Plekhanov'un onderliginde Ma.rksist oldu ve 1883'te Emegin Kurtulu$u admt ald1. 1890'11 y1!1ann popu1istleri, ogrenciler ve aydmlar arasmda faaliyet gostererek guc;; oldular. Hele 19. yy'm sonunda baql aya n ogrenci mu-

cadeleleri, Sosya.list Devrimci Parti'nin ortaya (;akmasm1 kolayla~tl r dl. 1900 y1lmda Charkov'da bir araya gelen Sosyalist Devrimciler, «Sosyalist Devrimci Parti'nin Manifestosu»nu yaynnla.d1lar. Bu manifestoda Car'a ve burokras iye kar§I «sosyalist aydmlann, otre nci gen<;lerin, fabrika proletar yasmm onculerinin ve koylUJerin birle$ik cephesi» ~ savunulclu. Sosyalist Devrimciler, boylece toplumun butun s1mf ve tabakalan arasmdal<i faaliyeti resmen ilan. etti1er. 1890-1900 arasmda ki ogrenci dernekleri Sosyalist Devrlmciler'i destekliyordu. Zaten bu dernekl erde faaliyet surd urenler yalmzca onlard1 ve leo1

RUS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAR.EKETi

TABLO 2 Sosyalist Devrimci Teroristlerin 1905 yllma gore ya$ durumu Ya~

hategorisi 15-19

20-24 25-29 30-34

21,9 45,3 15,1 12,4

35-39

4,1

40-44

45-49 50-54

O rtalama

1,4 22.1 ya1]

Kaynak: The Social Compositton and Structure of the Socialist Revolutionary Party before 1917, M.P. Perrie, Soviet Stuclies, vol. 24, 1972 No. 2, pp 230

SDP'nin uyeleri ile ilgili verileri Tablo 2'deki rakkamlarla kar~Jla!j颅 tmrsak ba$ka bir gen;:e k ile daha kar$ilaf}tyoruz. Tablo 2'den de g6ri.ilecegi gibi ter6ristlerin ya$ ortalamast 22,l'dir; diger bir deyi$le bu ya:) ortalamast h em parti tabanmdaki hem de tUm pa.rtideki ya!? ortala.masma denk di.i$mektedir. 15-24 ya$ arasmdakilerin % 67,2'si teror gruplannda yer almaktadn路. Tablo 1 ise 14-24 ya11 arasmdaki!erin % 52,4'i.inun parti i<;;inde oldugunu gostermektedir. Tablo 1 ve 2, SDP'nin gen<;;lige dayanarak orgutlendigini a<;:ll<<;;a sergi1emektedir. Tabla 3, yuksek mevkilerde meslek sahibi olanlann parti i.ist duzeyinde ve yuksek oranda temsil edildiklerini gosteriyor. Partl tabamnda gazetecilerin, edebiyat<;:tlann ve 6gret im i.iyelerinin <;ok d\1 $Uk oranda varoldug u an la$Ilabilir. Fakat bunlan bolge onderliklerinde % 23,5 ve pa rti yonetiminde ise % 25 oranmda temsil edil mektedirler. Profesyoneller de aslmda bu kategoride olan uyelerdir. Dolayisryla bunlann ti.im uni.in oram part! yonetiminde % 60 ve bolge yonetimincle ise % 33'ti.ir. Yine aym !?ekilde mi.ihendislerin, hukuk<;ulann ve doktorlann oram ye rel yonetimde % 17, beige y one timinde % 19,6 ve parti yonetiminde % 35' tir. Fakat parti tabamnda bunlann oraru yalda$rk % 7'dir. Part i konferansmda bu kes imler 901< yuksek oranda temsil edilmi~lerdir: Yalda~1k % 72. Daha ' du~ul<

92 â&#x20AC;˘ i $CiLER VE TOPLUM

TABLO 3 Sosyalist Devrimci Parti Uyelerinin 1905 Y1hna Gore

Meslek Durumu Meslek

Partt 1'abam (%)

Profesyon eller Gazeteci ler Edebiyat<;llar Profesorler

1,7

Yer el 6nderler

BOlge Parti 6nderleri Yonetimi (%)

(%)

3,5

9,8

2,5

3,5

23,5

22,7

25.5

Memurla r

14,9

7,8

5.9

1,2

"~ "Âˇ"

aydmlar

6,9

Ogretmenler

7,8

Subaylar

1,5

D i.lz i!)<;l

9,3

19,6

2,5

5,7 7,8

3,5

2,5

40,7

21.9

7,4

13.8

14,8

6,7

7,4

6,7

3,7

1,7

18,5 ~

~ {

Kallf lye is<:i ve

(%)

21.2

Y Uksek dilzeyde

( %)

Parti Toplamt

(%)

Universite ve diger ogrenciler

Aydmlar

M il.cadel e 6rgiltlert

18.6

9,9

22,8

zanaatkar Koylu

5,6

3,!)

A sker ve d enizci

1,4

KU<;iik csnaf

1,4

Bllinmeyen

7,3

22.7

3,9

Kaynak : Manfred Hi/dermei cr, a.Q.e., s. 295.

7,4

9,1

RVS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi ~ 93

duzeyde' meslak sahibi ola.nlann oram parti tabamnda d a ha yi.iksek olmasma ragmen, bunlar yonetlmlerde daha du$U.k oranda t emsil edilmektedi rler17 . Tablo 3'un ilginc;: bir yam daha var : unlversiteli olan ve o1mayan ogren cilerin parti tabanmda ki oram % 21,2 ve tum partide ise % 21 ,9'dur. Diger bir deyi~le, parti i.iyesi olan her be$ ki;;ide n biri ogrencidir. Buna kar~?m duz i~?c;:il erin, kalifiye i$c;ilerin ve za naatkarlann tUm partide oram % 22,8'clir. Demek k i ogrenci say1S1 ile i~c;:i say1s1 e~it durumda b ulunuyor. Bu orana ragmen i$c;:iler konferansta % 8,2 orar mnda temsil edilmi$lerdir1s. Mucadele orgutleri nde ogrencilerin oram % 40,7'dir. Parti tabamnda i$c;ilerin oram % 27,9 ve i$c;:i s1mfmm d!$mdaki k esimlerin oram ise toplam % 72,1 ve bu k esimlerin tUm partideki oram da % 77,2'dir. Buradan da an1a$Ilacagt gibi, populistler yl.ir uttuk ieri siyasal f aa.liyetlere uygun olan c;:ah$malarla ag1rllkh olarak i$9i stmfmm dJ$Indaki stmf ve tabakalara dayah bir parti olu$turmu~?lardtr. Astl ozellik ler i ise but iin stmf ve tabakalara aym olc;Lide dayamrl<en, onceli kle ogrenci genc;ligi ve aydmlan tercih etmeleridir. BUS MARKSiSTLERiNiN ANLA YI~J Rus Marksistlerinin anlayt$1, 25 EylUl 1883'te Plekhanov onderligindel<i Cerny Peredel'in populizmden kop up, Eme-Âˇ gin Kurtulu $u'na donu ~mes iyl e geli~t i . Plekhanov'un 1883 y1lmda yaytmla.nan "Sosyalizm ve Politik MucadeJe,. adh yaz1s1 Ru s Marksistlerinin temel gor u~ lerini o1u$turdu. Emegin Kurtulu$U, o gti.ne degin, Rus populizminin temel d0$tince-

si olan t;eli$kinin ÂŤ<;ar ile Rus halk1 ara.smda,. oldugunu r eddetmi!?; tarihsel ve toplumsa.l geli!jmeyi belirleyen olgunun sm1flar mucadelesi oldugunu belirtmi$ti. <...) <. ..) Sosyalistlerin gorevi, i$9i smtflnm ta.rihse1 g orevini yerine getirme mucadelesine yardun etmek olar ak belirlendi. Bu nun i<;in il k ad1m olarak i$c;ilere yonelik ajitasyon ve propaganda surdtirmek ve i$<;:ilerin kendi partilerini olu$turm asi olmahyd1. Boyle bir gorevin yerine getirilmesinin, anca,k samwi i~Â c;ilerine yonelik faaliyet ile mi..i.mkun olabilecegi yonunde bir a<;:Iklama yap:lld1. Diger bir deyi~le, Rus Ma.rksistleri, ilk olara k butun guc;:leriyle sanayi i$t;ilerine yonelik faaliyet surdurmeliydiler. i$te Emegin Kurtu lU$U, bu temel Marksist il k eleri at;Iklamt$tl.

94 • i$(:iLER _JfE _TDPLUM

Emegin K urtulu§u ile aym zamanda Petersburg'da universite ogren-

cisi Blagoyev'in onderliginde Marksist bir <;evre daha ortaya <;1ktl. Bu <;evrenin a m ac1, bilimsel sosyalizm dii$Lincesini propaganda yolu ile yaymakt1. Blagoyev, populistlerin butUn tezlerini reddetmi$ ve kapitalizmin Rusya'ya girm i$ oldugunu savunmu$tU. Fakat bu c;evre, henuz Emegin Ku r tulu$u'nun yaymlanm okumami$tl. Dolayisiyla populist dii$iinceden tam anlamiyla bir kopu$ ger<;ekle$ememi$ti. Bu <;evre tarafmdan sa.nayi proletaryas1 ile koylulUk a rasmdaki farkhhk, somut bi<;imde ortaya <;1kanlamad1. A ncak buna. ragmen temel gorev $6yle belirlendi : eDevlet iktidanm alabilecek yetenekte olan ve c;ah~an snuflan ckonomik ve politik bask1dan ku r taraca k, tizgi1rltigUne kavu ~turaca k i~c;i partisinin kurulu~unu kabul ed i yoruz~ l1l .

Yurutulen mucadelelerde bireysel ter or anlayl$1 reddedild i. Teorik olarak populizmden kopulmasma ragmen, aym $9Y, siyasal faaliyetler i<;in soylenemezdi. <;unku siyasal faaliyetler, hem i$Qilere, hem aydmlara, hem de koylulere yonelik surduruluyordu. «$ ehirll l~c;iler arasmda da ktiyltiler arasmda oldugu gibi aym di.i~iin celeri yaymahyiZ. Fakat ~ehirli i~c;ilere ozel bir dikkat t;;ekmek gcrckir. <;Unki.l onlar siyasal cgitim -ic;in .h;'llk- ara.sl.n.daki -'"l' uygwLtabak ayl o lu~tururlar. i~c;ilcrin bir klSmi haz1rlamp uygun bir literattirle kirsa l kesime gerl donerlerse, bu i~c;iler. devrimci dii~Uncelerin vc siyasal ilerlemenin koyliller icindeki en btiytik ta~IYICISI olacaklardJru2o.

Aslmda boyle bir f aaliyet Lasalle'nin goru~lerinden etkilenmekten otUru su rcl uruliiyordu . Lassalle'ye gore, clevlet, «halk d evleti,.ne d6nii$meliydi ve halk kesimlerinin tUmune yonelik faaliyet parti progra.mma almmallydL Buna. ragmen, bu c;evre, sosyalizm propagandaSlm yine de i~<;i s1mfma yonelik yapmi$tir. Blagoyev daha sonra amlarmda, «... Grubun propaganda faaliyetin in as11 olarak ytineldigi keslm l~<:i smifi idl. Ve grubun tUm ugra~Jlan, bu ytine kanalize edilmi~ti»2t der.

Butun faaliyetlerin, i$~i s1mfma yonelik yap1lmas1, Emegin Ku,rtulu$u ile kurulan ili$k iden sonra ger9ekle$mi$ti. Plehanov, bu c;evrenin programm1 okuduktan sonra ele$ tirmi$ ve degi~tiriJmesine katkida bulunmu!]tu. Emegin KurtuLU$U ile kurulan ili$kiden sonra Rabotschi a clh bir i$9i gazetesi <;Ika.nlclt. Plekhanov ve Axelrod d a bu gazeteye yaz1 gonderiyorlardL Ancak sadece iki say1 <;Ikartllabildi.

RUS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi • 95

Otokrasinin saldrr1lanna dayanamad1 ve tutuklamalarla birlikte varhgi sona erdi. Blagoyev'in grubundan ba~ms1z olarak 1885 ythnda Petersburg'da Totschiski admda bir fabrika i~<;isinin onderliginde bir Marksist <;evre daha olu~turulmw?tu. Totschisk i, Plekhanov'un eserlerinden ... FarkllhklanmiZ»l okuduktan sonra, Marksist du~unceyi kabul etmi~ti. <;ah ~tl~ fabrikada aym du~unceye sahip i~<;ilerle birlikte 1885 yihnm sonunda «Petersburg I ~<;ilerinin Dernegi" adh bu <;evreyi olu$turmu$tu. Bu <;evreyi olu!}turanlar oncu i$Qilerdi. Bu ku<;uk bir <;evre olmasma ragmen, Petersburg'un buyuk fabrikalannda faaliyet surdurmekteydi. Rusya'da ilk defa bu <;evre, butUn gi.i<;leriyle i~<;ilere yonelik siyasal faaliyet surdurmeye ba~lami$ti . Boyle bir faaliyet surdurmeyenleri ise Totschiski ~oyle ele!}tirmekteyd i: ¢Rusya'da yalmzca proletarya devrim ic;;in uygundur. Bu sm1f1 gor emeyen ve bir mtiddet koyltiler arasmda ve bir miiddct aydmlar arasmda faaliyet slirdiiren btittin devrimciler biiylik bir gi.inah i~ liyorlar ve i~lemeye devam ediyorlar»22.

Diger onemli bir <;evre ise Fedosseyev'in giri$imi ile olu$mU$tu. Bu <;evre 1888 yllmm ba~mda Kazan'da kurulmu~tu . Lenin'in devrimcilik ya$am1 da bu <;evre i<;inde b~lam1~tl . Lenin, bu <;evrenin Rusya'da yaptig1 etkiyi 1';6yle belirtir : <<Fedosseyev, o zamanlar Volga bolgeslnde ve merkezi Rusya'da fevkalade onemll bir rol oynad1. Birc;;oklanmn Markslzrne yonelil)lerl, bu devrimclnln fevkalade <;ah§malan sayesinde gercekle~ti»23. i~<;iler

i<;in bir eylem program1 <;1kartllarak, bu program dogrultusunda faaliyet surdi.iruldu. Eylem programmda ~u gori.i~lere yer verildi : «1$t;i smt!mm kurtulul)u il)t;i stmfmm kcndisi tarafmdan sagla nacaktir. 1$<;1ler ozgtirltik !<;In saval)trken aym zamanda btittin haksizlJklara kar$1 da mticadele etrnektedirler. i$ciler, ozgilrlUk l<;in mi.icadele ederlerken, aym zamanda bilttin insanlarm haklan icin de mticadele ederler. il)t;l. smtfmm ekonomik kurtulul)u ancak devlet lktidanmn i$Ci sm1f1 tar afmdan ( ... ) almmas1 aracthgiyla ger<;eklel)ebilir»24.

1889 yllmda Fedosseyev'in tutuklanmas1 ile bu <;evrenin glici.i buyuk

ol<;ude azald1 ve giderek son buldu. Bu arada Brusnev onderliginde bir ba.!}ka grup daha ortaya 91ktr. Bu

96 • i$(:1LER- --VE TOPLUM

gruba bagh olan hem i§<;i, hem de a ydm c;;evresi vard1. Aydm <;evresi, hi<;:bir §ekilde aydmlar ve ogrenciler arasmda faaliyet surdi.i.rmedi. Aksine i1?<;:ilere yonelik faaliyet siirdurdu ve i$<;:iler arasmda propagand istler kazanmaya c;;ah§tl. Brusnev, bu grubun gorcvini $6yle a<;:Iklamt§t•r : ~t:J(;i {:evresine kat1lanlara yard1m etmek, geli$kln ve bllincli sosyal

demokrat olmalan icin destek saglamak ve yeti§Cn bu sosyal dem okrat l§{:ilerin, ayd1nlardan gelme propagandistlerln yerinl almalanm saglamaktlr~26 .

1890 y1hna gelindiginde <;:ok say1da i$<;:i <;:evresi olU$ffiU$tU. 1891 yllmda bu gruba bagh i9c;iler, ilk defa a<;:1k faaliyete ba9lad1lar. Aym yll 100 i$<;:inin katlhmi ile Rusya'da i$<;:iler ilk defa politik nitelikli b ir yuruyti$11 gen;;ekle$tirdiler. 189l'de 1 May1s'1 kutlama yuruyti$il yap1ld1. Yurt dl$mda bu lunan Emegin K.urtulu{?u, i$<;:ilerin bu yi.1rily il$te yapt1klan konu$may1 biitun devrimci c;evrelere ula~hrdt. Lenin de i§c;ilerin bu eylemleri ic;in $Unlan s6ylemi$tir : ¢1891 ylmda Petersburg i$Cilerln!n Schelgunov'un cenaze toreninE' katllmalan ve 1 Mayts'ta siyasal nitclikte konu::;ma yapmalan. hcniiz klt1e hareketi yokken, 6nci.i i§cilerin yapt1kla n sosyal demokrat nit eilkte.R:l eyiemierin · gos ter geieridtn-2d. ·· · ·

Brusnev'in grubu, as1l olarak i$<;:ilerden olU$ffi U$tU. Bu nedenle ad1 i$r;i Birligi idi. i$c;iler, siyasal c;ah§ma lanm Marksist aydmlann yard lmiyla gerc;ekle:?tirmekteydiler. Emegin Kurtulu$u'nun program1 dogrultusunda c;ah§malar yap1hyordu. Moskova, Tula, Novgorat, Kiev, Charkov, Jekaterinoslar ve Var§ova'daki Marksist c;evrelerle de ili9kiler kurulmu$tu. Digerlerinde oldugu gibi, bu c;evrenin varhjp da tutuklamalar sonucu pek uzun surmed i ve 1892 y1hnda bi.ittinuyle ortadan kalkti. 1883-1893 arasmda Rusya'da. yakl~1k 54 Marksist g rup ve <;:evre ortaya c;Ikmt§tl. Bunlann tilmu, i$c;ilere yonelik faaliyet surd urmu§tti. Ancak buna ragmen, fabrika sorunlanm temel alan bir ajitasyon yaptlamami§ti. i§c;i c;evrelerinde propaganda yoluyla sosyalist dU.$tincenin yayllmas1 ic;in c;;ah$tlmi$ ve boylelikle sosyalist i$c;ilerin kazamlmast hedeflenmi;;ti. Hatta i§<;i c;evrelerindeki sosyalist i$<;:ilere, fabrikalarda suren mucadelelerden uzak kalmalan s6ylenmi$ti. Gen;ekten de bu <;evrelerde c;ah§malara katllanlar, grevlere kattlmamt§ ve i$9i milcadelelerinden uzak kalmi§lardl. Propaganda yoluyla surdil-

RUS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi â&#x20AC;˘ 97

rillen faaliye t, gruplarm varll~ sona erince durmakta ve bilyilk 61c;ilde aksama ktaych. Bunun sonucunda Marksistler ve onci.i i$c;iler, isc;ilerin kendiliglnden siiren milcadelelerinden uzal<la!?tllar, hatta onlara yabancila$tllar. 1890'11 y1llann ortalanna gelindiginde, Marl<sistler arasmda siyasal

faaliyetler ilzerine tartl!?malar ba$ladJ. <;iinki.i sadece propaganda yoluyla silrdurillen c;alu;mala.r, istenilen ba$anya ula$amaml$ ve sosyalist teori bu c;ahsmalar sonucunda i$9i hareketinden kopuk, soyut bir teori haline getirilmisti. Yurt du~mda bulunan Plekhanov, Ma.rksist grup ve c;evreJeri bu konuda uyarm1stl 27 â&#x20AC;˘ Plekhanov, Marksist c;evrelerin, i$c;iler arasmda siyasal faaliyete ba$lama1anmn gerekliligini $6yle belirtir : <tBirkac; y1l once sosyal demokratlann gorevi, dtil)ilncelerini teorik olarak haz1rlamak ve bunlan devri min idcologlan arasmda yaymaktl. Bu on ~all~ma art.tk bitmistlr. Sosyal demokratlar, a rt1k i~<;iler arasmda pratik <;allsmaya gecmek zorundad1rlau2s.

Ma rksistler arasmda ba$1ayan tarttsmalarda, sosyalist teoriyle isc;i hareketinin pratigi arasmdaki kars1hkh ili$kiyi en somut bi<;:imde ortaya koyan Lenin ve Martov olmuslardL Lenin, 1894 y1lmda yayimlanan 'Halkm Dostlan Kimlerdir ve Sosyal Demokratla.ra Kar~1 Na"' s1l Sa.va~1rlar' adh eseriyle bu konuya ac;akhk getirmistir. Lenin, 1893'de Samara'dan Petersburg'a geldiginde Marksist bir <;:evreye girmifjti. Burada fabrikadaki gi.incel sorunlara ili!lkin faaliyet si.irdiirmenin gerekliligini savununca tepkiyle kan?Ila~tl. Fakat yapllan tarti!jmalardan sonra, Len in'in onerisi kabul edildi. Marksistler uzerinde etkili olan bir ba~ka c;evre de Vilna'da Martov onderligindeki bir gruptu. Bu c;:evreden A. Kramer'in yazdrg1 ve Martov tarafmdan son bi<;:imi verildikten sonra 1895 y1hnda yay1mlanan 'Ajitasyon Uzerine' acU1 brosilr, Rusya'daki biltiln Marksist c;evreler tarafmdan okunarak, tartlfjmaya a<;aldL Marl\sist c;:evrelerin tilmil, siyasal faaliyetlerini bu bro~ilriln tespit ettigi perspektifler dogrultusunda surdurmeye b~Â ladL 'Ajitasyon Uzerine' ilk once o gi.ine degin Marksistlerin yapmlfj olduklan faaliyetlerin yanhfj oldugunu belirtiyor ve bunu soyle a<;tkhyordu: F.: 7

98 • i$CiLER VE TOPLUM

baz1 sorunlan Rus sosyal demokratlanmn pratigi He birlikte ac1klama a macm1 ta~Imaktadir . Eger Rus sosyal demokratlannm ugra$Ilannm, istenen hedefe varmas1 arzu ediliyorsa, bu sorunlarm dogru coztimii onemll bir on h aztrligl gerektirir. Kendi deneyi mlmizden ve dlger gruplardan edindiglm!z bilgilerden hareket ede-r ek $U sonuca vardik: Rus sosyal demokratlanmn attiklan ilk adnn yanll$tl. Bu n edenden ottirti, t aktlklerlnl d egi$tirmek zorunda dirlar. Biz makalemizde. sosyal demokratlarm. taktiklerinl hangi yonde degl$tirmelerl gerektlginl gostermeye call$tlk»29. <~Makalemlz

Sadece sosyalizmin propa.gandasm1 yaparak i~(;ilere yonelik faaliyet siirdiirmenin yanh$hgl boylece vurguland1. Marksistler in gorevi fabrikalardaki en temel ve kii<;i.lk sorunla.ra dayah bir faaliyet siirdurmek olarak beli rlendi. Diger bir d eyi!}le, teori ile pratik arasmda sorout bir bag kurulmahyd1. Bu tur bir faaliye ti, Leni n ve Ma rtov onderliginde Petersburg'da 1895 y1lmda kurulan 'i$<;i Sm1fmm Kurtulu$U i(;in Mucadele Birligi' gerc;;e-kle$tirmeye <;ali!?tl. Mucadele Birligi'nin faaliyetleri, diger c;;evreler tarafmdan da ornek olarak almml!]tl. Elbette boyle bir siyasal fa aliyetin dayand1g1 teorik temel de mevcu ttu . ~

... -·- --------

·-

Marksistler ile populistler arasmdaki mucadele halk ve smlf kavramlan uzerinde yog unla$mi$tl. Bu miicadelede, stmfm ve s1mflar muca d elesinin ne oldugu ta.rt111ma konusu olmw~tu 30 . Populistler m ucadeleyi Ca r ile halk arasmda gordiiklerinden, tiim halk 1 temsilen siyasal arenaya <;rkmt$lardL Kendi eylemleri ile ha lln lmrtaracaklanm d i.ll?iinuyorlardt. Marksistler, halk kavramr i<;:inden smlf kav rammt c;;ekip <;1kartmt~ l ar ve i$<;i stmfmm tarihsel r oli.'mii vurgulamt$lardt. L . .l ilk ad~m i!1<;i stmfmm ayn ve bagrmsrz bir ta.raf olarak orgutlenmesi ve kendi partisini olu~turm as tydL Muca dele Birligi de bu dogrultuda faali yetlerde bulunuyordu. Tespit edilen ilk gorev ~6y le idi : ~

¢Blzlm cali!}mamiz, birincil olarak ve esasen fabrika ve l}ehir i$CII erine yoneliktir. Rus sosyal demokratlan, gtic;lerini da~Itmamalidirl a r ; onlar faaliyetler ini sosyal demokratik fikirleri kabul etmeye en haZlr entellektUel vc siyasl bak1mdan en gelil;;kin. saytlannda n ve tilkenin geni$ siyasal mcrkezlerinde yog unla;;mi$ olmo.larmdan clo\ayt en on em ll d urumda ola n sanayl proletaryast Uzerlnde yogunla~tir maltdJr la r. Bu n eden le fabrika ve !}ehir i!}c;ileri ar asmda kahci bir d cvrimci orguti.in yarat!lmaSI, SOSyal demokrasinin ka r$ISindaki birinCi ve en acll gorevd lr. ici nde bulundugumuz bugtinkU dur umda bu gorevdcn saptmlmam1za kar$1 kayttstt~ kalmak biiyUk bir aktlSIZ· hk oluus•.

RUS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi â&#x20AC;˘ 99

Yap1lacak cah~malarm nastl bir geli~me gosterecegi de aynca belirtilmi$tir. Lenin, bunu ~u sozlerle a<;:Jklamakta<hr: eSosyal demokratlar, bir yandan bugUnkU

gU~lerln1n

tUmUnU fabrika

ve maden l$<;ileri ic;lnde c;ah~maya yogunla$tmrken, diger yandan hareketin geni~le mesi ile in ~aat i~c;ileri, el l$c;lleri, tanm i~c;ileri ve milyonlarca se!ll ve ac koy!UnUn. sosyal demokratlann orgUtledigi emekc;iler kitleslnin saflanna r;:ekilmesin1 unutmamahdJ.rlan82.

Ancak Mucadele Birligi'nin durumunun, i~<;:i sxmf1 d1~mdaki kesimlere yonelmek i<;:in yeterli olmad1gx belirtilrnil? ve faaliyetlerin fa.brika i~cileriyle suurh tutulmasi, .. Fa.brika i~cileri arasmda. yap1lacak daha bu kadar i~ varken, zanaatkarlara ve kxr emel<<;:ilerine ajitator1er gondermek pratik bir ~ey degildir,:13 sozleriyle ifade edilmi~tir . TABLO 4

1895-1896 y1llarmda Mucadele Birligi'nin fabrikalar ili$ki i~inde oluncm fabrika sayLst 22 17

16 15

Hi~ki

i<;:inde oldugu

Fabrika ba$ma cah$an i$~i saytst

lOOO'den fazla 500-1000 100- 500

lOO'den az

Toplam: 70 K aynak : SBK P'nin Marksizm-Lentnizm Enstittlsil, Gesch l::llte clcr K ommunfs ttsch en Par tei der Sowjetunion , Moslcova, cilt 1, s. 295.

Tablo 4, Mucadele BirUgi'nin Petersburg'da ili ~ ki it;i nde oldug u fabrikalan gosteriyor. Goru1dugti gibi toplam 70 f abrikayla ili!?ki kurulmu~tur . Ta blo 4'teki sa.y1lar, Tablo 5 ile b.irlikte degerlendirilirse, lOOO'den fazla. i~c;i r;;ah!?tlra n fabrikalara biri"nci dereceden onem verildigi goriilebilir. Oyle ki lOOO 'dtm fazla i~t; i cah~tl ran fab rikalarla olan ili ~ ki say1srnm , Carhk Rusyas1'nm Avrupa kesimindeki fabril<a say1s ma oram % 18,8'dir. Asllnda bu kesim d e, Rusya'nm 1000'den fazJa i$<;:i <;:ah$t1ran f abrika1annm ya k la~I l< tumt:1 yer almaktadnÂˇ. Bu durumda.. M ucadele Birligi'nin l OOO'den fazla i$Qi <;:a.h~tlra.n fa.brika -

- ·-··· -- ··---- - . 100 • i$CiLER VE TOPLU M

.. ·-·

.. .

··-

... .. _...

TABLO 5 Fabrika

ba~ma

i$t;i

sayLs~

Toplam fabrika saytsma oran

lOO'den az i$<;i

0,1 1,3 % 1,8 % 18,8 % %

100- 500 500-1000

lOOO'den fazla

Ka1mak : SBK P'ntn Marksizm -Leninizm Enslitusil, a.o.e., s. 293

larla olan ili$ki saytstmn, tUm Rusya'dakine ora.m da yakla$11< % 18

olarak kabul edilebilir. Yan i, tlim Rusya'da lOOO'den fazla i~c;i c;:alr~tlran her be$ fa brikadan birinde ili$kiler vardrr. Fabrika kiic;:iildukc;e ili~kiler de azalmaktadu·:;·•. Tablo 6 lse yiiriitiilen siyasal faaliyetlerin eylem diizeyindeki sonu<;:lanm gostermektedir. TABLO 6 Mucadele Birligi'nin kat1ltmt ile grev gen;ekle$tiren fabrikalar Fabrika saytst 24 6 1

Fabrika ba$ma i$vi sayLs~ 500'den fazla i$<;i 100-500

lOO'd en az

Kaynak : SBK P'nin Marksizm-Len i nizm Enstitiisii, a.g.e.. s. 295

Tablo 6'dan da anlaqilacagl gibi, btiyiik fabrikalarda daha. baqanh olunmuqtur. SOO'd en fazla. i!?c;:i c;:ah~tlran fabrikalarm 24'iinde, Mucadele BirLigi' nin onderligi altmda grevler gen;ek1e$tirilmiqtir. Ve bu say1, fabrikalar ktic;iildtikc;e yok denecek kadar azalmal<tadlr. RSDiP'nin kurulu!J oncesi donemindel<i en onemli ozelligi, Marksistlerin l<oylil ve ogrenci hareketleri i9inde olmayt!llandJr. Bu hareketler ir;inde faaliyet surdtirulmem i~ . hatta bu kes.imler arasmdaki faaliyete kar;;1 <;lkllml$tlr. Halbuki bu donemde hem koyl ii hareketleri, hem de og.renci hareketleri yaygmla!}mi;;tr. Tablo 7, 1890-1900 arasmdaki koylu hareketlerini ve i;;c;i grevlerine kat1lanJa.nn say1sm1 gostermektedir.

•

RUS MARKSiSTLERi VE QGRENCi HAREKETi • 101

TABLO 7 1890-1900 ara.smda koyhi hareketleri ve i~c;:i grevleri

Y tl 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 ],899 1900

KoylU direni§lerinin sayz.st 43 37 65 34 33 28 113 88 51 60 48

l$<;i grevlerine kattlanla r m saytst 10.000 25.000 130.000 80.000 25.000 48.000 67.000 102.000 87.000 130.000 29.000

Kaynak: Dieter Geyer, Wirtscha/t un.d Gesellscha/t im vorrevolutionaer en Russland, Koln, 1975, s. 348

Tablo 7'deki saYJ.lardan Mucadele Birligi'nin ortaya t;1ktlg1 y11larda, yani 1895-1896 y11Ian arasmda, toplam 141 koylu di reni~inin oldugu ve 1900 y1hna kadar bunun 368'e vard1g-J. t;lkanlabilir. 1895-1896 yulannda ogrenci dernekleri de federasyonlru?ffil!l ve b unlar gi.derek yaygmla!?mi~tl. 1890 '11 YJllann sonuna dog-J.11 bu federasyona uye ogrenci say1s1 17 bini bulmu11tu. Yine bu y1llard a 30 bin ogrencinin katildlgl bir 'grev' gerc;:ek1e~mi~ti . Koylu ve ogrenci hareketJerinin bu dummuna ragmen, MarksistJer in bu hareketler ir;inde yer almad1g1 soylenebilir. Gerr;ek ten d e Sosyalist Devrimcilerin onderlerinden Sisko, Ma.rksistleri genc;ligin sa.hip oldugu devrimci ozelligi gormemekle ve bunIan bir kena.ra itmekle ele~tirmif;ti 3 G. MarksisUerin bu donemde ogrenci hareketine yakla~1mlan ~oyle niteleniyordu: «Ma rkslstler. Petersburg'da Moskova'ya k1yasla daha btiyUk etkiye sahlptller. Ve gene! bir yard1mla~ma fonu cta olu$turmu~Iardl. 6grencller!n dernek orgUtlenmelerinin kendilerini llgllendirmedigini soyltiyorlardl; doktriner bir anJayHj)a davranarak, genel anJamda Ogrencl hareketlnl gormezlikten gellyorlard!)M.

102 • i$<;iLER V E T OPLUM

1894-1898 doneminde Rusya'da Mucadele Birligi'nin dt~mda 68 ~e~ hirde daha Marksist grupla.r varch. Bunlann say1s1 yakla!?tk 103 idi.

Zaten bu Marksist <;evrelerin faa liyetleri sonucu RSDiP'nin kurulu!?U i~c;i ha.reketi uzerinde ger<;ekle!?mi~ti.

SONUC RSD1P'nin kurulu~u oncesi Marksistlerin gen;ekle~tirmeye <;ah~tlg1 ~e y, i~Qi stmfmm organik bir parc;ast haline gelmekti. Bu hedefe sahip olundugundan, sadece i!?Qi s1mfma yonelik bir faaliyet surdurmek birincil gorev olarak tespit edilmi!?ti. DolayiSlyla i~<;:i stmhmn dt~mdaki stmf ve tabalmlann hareketleri ic; inde yer ahnmam1~t1. Ba~ka bir deyi~le Rus Marksistler i guc;lerini dagttm amJ ~lardt.

Rus Marksistlerinin bu tutumu, ogrenci h a reketleri i<;in de ge<;erli olmu~ ve onlar yilkselen bu hareketlera yonelmemi~lerdi. Populistler ise genel olarak butun smtf ve tabakalar a yonelmi~ler, hangi kesimin ha.r.ek.e.ti Y.i.U~.s.e_l_m1~$~ . 9 g(:!..r~~e_t~__qal.l~ _fazla -~1)8_!11 vermi$lercli. Bun un sonucunda RSDiP, bir stmf partisi olarak i$<;i suuf1 i<;inde kurulmU$ ve bu smlftn organik bir p a rc;.as1 olmu~tu. Popul istlerin olu$turdug u Sosyalist Devrimci Parti ise bilt"Cm sm1f ve tabakalara yonelmekten oturu, herhang i bir Stmfa dayanmayan ve biltUn halk1 i<;erisinde bannd1ran bir yap1ya sahip o lmu ~tu. NOTLAR 1. Gabor Kiss. Die gesellsch aitspol!tlsche Rolle d er Studentenbewegung lm

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

..._____

----·

vorrevolutionaeren Russland, Milnchen, 1963, s. 137 -141 Ludwig K ulczycki, G eschichte der russischen R evolution, Gotha 1910, cllt 1. s. 475-476 Ludwig K ulczyckl, age. cllt 3. s. 481. Ludwig Kulczycki. age, cilt 3, s. 482 Gabor Kiss. age, s. 39 A.I. H erzen, Ausgewaehlte philosophische Sch riften, Moskova 1949. alct . M. Pokrowskl. Russisc h e G eschichte. Berlin 1930, s. 191 Herzen, Russkl n arod 1 soclallzm. s. 326. akt. T. Ziemke. Ent.stehung und W lrken der Gruppe «Befreiung der ArbeitJ> , Frankfurt/ M. 1980, s. 42 Propaga ndlsty 70-ch godov, vyp. 15. akt. Gabor Kiss, age, s. 27

RUS MARKSiSTLERi VE OGRENCi HAREKETi â&#x20AC;˘ 103

9. Valentin Gitermann, Geschichte Russlands, ZUrich 1~49, cilt 3, s. 238 10. Podgotovitel'naya rabota Partli, s. 180, akt. T. Ziemke, Marxismus und Narodnicestvo, Frankfurt;M. !DSO, s. 133 11. Podgotoviternaya rabota Partil, s. 182, akt. T. Ziemke, age, s. 135 12. Dieter Geyer, Wir tschaft und Gesellschaft im vorrevolution aren Russland, Koln 1975, s. 369 13. Manfred Hildermeicr, Die Soialrevolutionaere Partei Russlands, Koln- Wien 1978, s. 117 14. E.K. Breskovskaya, K molodo lntelli gencii, akt. M. Hildermeier, age, s. 117 15. E.K. Breslcovskaya, K sel'sko intelligenclt, akt. M. Hildermeier, age, s. 117 16. Ochrana-Wochenberlcht No: 7 vern 7. Nov. 1902, s. 4, akt. M. Hildermeler, age, s. 119 17. M. Hild ermeier, age, s. 297 18. M. Hildermeier, age, s. 297 19. Der Sozialdemokrat, ZUrich , 23. April 1885, akt. SBKP'nin Marksizm -Leninizm Enstittisii, G eschlchte der Kommunistlschen Partel der Sowjetunion, Moskova, cllt 1, s. 205 20. Neil H arding-Richard Taylor. Marxism in Russia, Key Documents 1879-1906, Cambridge 1983, s. 78. 21. D. Blagoyev, Meine Erinnerungen, s. 38-39, akt. SBKP'nin M-L EnstitUsU, age, s. 205 22. A. Breitfuss, Totschlskl und sein Zirkel, a kt. SBKP'nin M-L EnstittisU, age, s. 209 23. Lenin, Werke, cilt 33. s. 439. akt. SBKP'nln M-L EnstittisU, age, s. 209 24. Neil Harding-Richard Taylor, age, s. 110 25. Proletarskaya rewolyuziya , Nr. 2 (14). 1923, s. 21, akt. SBKP'nin M-L Enstitusii, age, s. 221 26. Lenin, Werkc, cllt 8. s. 127, akt. SBKP'nin M-L Enstit.Us\l, age, s 223 27. Plechanov, Nach zwei Fronten, akt. Sonya Habinowitz, Zur Entwicklun g d er Arbelterbcwegung in Russland, B erlln 1914, s. 70-71 28. G .W. Plechanov, Werke, cilt III. s. 403, akt. SBKP'nin M-L Enstittisti, age, s. 219 29. N. Hardlng-R. Taylor, age, s. 192 .30. Grlgori Sinowyew, Geschichl.e der KPDSU <B ) , Politladen-Reprint Nr. 15, Erlangen 1972, s. 14 31. V.I. Lenin, Die Aufgaben der russischen Sozial-demokraten. Werke, cilt 2, s .328 32. V.I. Len in, Rus Sosyal-Demokrat lannm Bir Protestosu. R evizyonl?.me, OportUnizme ve Dogmatizme K ar~t 1, Odak Yaymlan, Birincl baskt, Ankara, s. 42 33. V.I. Lenin, Die Aufgabcn der russlschen Sozla.l-clemokraten. Werke, cllt 2, s. 32ft 34. SBKP'nin Marksizm-Leninizm EnstitilsU, age, s. 294 35. L. Sisko. K voprosu o roli intelligencii v revolyuclonnomdvlzenii, akt. G. Kiss, age, s. 122 36. Ludwig Kulczycki, age, cilt 3, s. 483

·-

-- ·--- ·-

·--------·

--· ·-

--- - -·

DEMOKRASi HAREKETLERi, BURJUVAZi VE i~<;i SINIFI <;eviren : Galip GURBOZ - ·- .

Filipinler'de Corazon Aquino'nun ik tidara geli~mm e tkileri diinyanm dort bir yamnda. h aJa gorulmekte. Manila sokaklarma dokulen yiiruyu~~uler adeta, sadece kendileri i~in degil, c;:e$itli iilkelerde dogmakta olan a ym guc;:lerin koalisyonu adma da bak!nyorlardl. Filipinler'deki halk hareketi ogrencileri, fakirleri, oku_ mu$ orta s1mflan ve en ilginci ozel sektorun onemli bir kesimini h arekete ge~irmi$ti. Gec;tigimiz giinlerde Gi.iney Kore devletini koklerine ka dar sarsan da aym unsurlardan olu$an bir koalisyon oldu. Gorkemli gosteriler s1rasmda ilgi c;eken bir olgu, yuruyii$ler kentlerin i$ merkezlerinden gec;erken gen~ i$adamlannm, bankerlerin, borsaCilarm ve diger biiro personelinin i$i b1rak1p yuruyii!j<;iilere sevgi ve destek goster ilerinde bulunmas1ydl. Ba-$kan Chun'un rejimine kar$1 motorlu prot estolar d uzenlenmesi de, lilkede a nca.k ayncahkll bir zumrenin otomobil sahibi oldugu gozoniinde bulunduruldugunda, anlam kazamyor. Yuruyuqc;ulerin talepleri - ozgur sec;im , bagimsiz bir yargi mekanizmast, sorumlu bir hukumet ve bilgi ozgurlUgu- despotik bir d ev~ l ete kar$1 one suriilen klasik bir burjuva cumhuriyeti programl.

DEMOKRASi HAREKETLERi â&#x20AC;˘ 105

Guney Kore i$ <;evrelerinin bugi.inki.i isyankarhgl 1979 yuma dek General Park huki.imeti kar~lSmdaki itaatkarhklan ile tam bir tezat te~kil ediyor. Buna ragmen, Park'm oli.imi.inden once de i~ di.inyasmda tedirginligin izlerine rastlamak mi.imki.indi.i. Dst di.izey devlet memurlannm ri.i~vet yiyiciligine ve ani politika deg i~iklikl erine kar~~ ~ikayetler yaygmd1. Aynca, yatlnm fonlannm devlet<;e askeri harcamalara Âˇve agir sanayiye aynhp temel ihraca.t sektorlerinin (en ba~ta tekstil olmak uzere) ihmal edilmesi de direni~lere yol a.r;ayordu. Ba9hca muhalefet partisi olan Demokratik Birle$me Partisi'nin koalisyonun temel taleplerini ozetleyen program1 ~u talepleri i<;eriyor: i~ ve bankac1hk di.inyasmm devlet mi.ilkiyet ve denetiminden c;tkanlmasi; adem-i merkeziyetc;ilik; sosyal harcamalarm arttinlmas1 ve gelir da~hmmm yeniden di.izenlenmesi ile birlikte h1zh bi.iyiime; kamu sektori.iniin ti.imuyle ozelle~tirilmesi ve her tiirlu hi.ikiimet miidahalesine son verilmesi; ozel 9irketlerin uluslara.ra.si piya.sada borc;lanmasl uzerinde devlet kontroluni.in kald1nlmas1. Bunlara ek olarak, i~c;ilere ulusal c;apta sendikalar kurma hakkmm temin edilmesi C9u anda ancak fabrika sendikalanna izin verilmekte) ve dii9i.ik ucret siyasetine son verilmesi de (i.icret arti!?lannm ÂŤmakUJ di.izeydc,. kalmas1 kayd1yla) programm talepleri arasmda. Gen;;ekte, Temmuz aymdan bu ya.na hi.iki.imet 30 kadar yeni sendikanm kurulma.sma goz yummw~ durumda. Demokrasi hareketini desteklemek amac1yla da baz1 kuc;uk grev ve direni~ler ya~anml$. Bayan Aquino'nun ad1 sadece Kore'de dillerde dola~m1yor. Pasifik Okyanusu'nun ote yakasmda, Panama'da askeri diktatorli.ige kar91 si.irdi.iriilen mi.icadelenin de esin kaynaklanndan biri Filipinler'deki olaylar. General Manuel Antonio Noriega'nm diktatOrliigune kar91 Panama Ticaret Odas1 ve Ulusal Ozel Sektor Konseyi 107 meslek kurulu9u ve i$adamla.n orgiituyle birlikte bir Yurtta$lar Harek.eti olu9turmu9. Temmuz aymda bu hareket ti.im i$yerlerinin kapah kalmasm1 saglayarak iilke ekonom.isini iki gi.inhigi.ine tiimi.iyle felce ugratmay1 becerebildi. Hi.iki.imetin bankalann kapanmasnu yasaklamas1 iizer ine <Panama'da 39 milyar dolarhk yabnm1 olan 125'i a$km yabanCl banka var) banka i$<;:ileri evlerinde oturarak yasag1 bo!?a <;:tlmrdilar. Kanal i$<;:ileri de greve <;tkarak demokrasi hareketini desteklediler. Ote yandan, iilkenin en biiyi.ik iki sendikas1 hareketi desteklemiyor, hem hi.ikiimete hem de muhalefete kar$1 tav1r ahyorlar.

106 â&#x20AC;˘ i$(:iLER VE TOPLUM

Panama'da bir ilginc; durum daha var. Haziran aymda Amerika Birle!?ik Devletleri Senatosu'nun General Noriega'y1 genel kurmay ba~Â kanhgmda n istifa etmeye c;ag1rmas1 uzerine, Noriega tum demokrasi hareketini bir CIA orgutu olmakla suc;lama 9ansm1 buldu! Hareketin Washington'dan yonlendirildigini ve amacmm Panama Kanah'm 13 y1lda Panamahlar'm yonetimine terkedecek olan anla!?maYI feshetmek oldugunu one sfudu. Bu nas1l bir komedidir Jd, Noriega ÂŤemperyalizme kar$1" Nikaragua hukumetinden dayam~ma talep eder! Dstelik de, Ba1;kan Ortega Panama'y1 ziyaret edip Nikaragua'mn destegini vaad eder. Guney Kore ve Panama i!?adamlan, devlete ac;1k<;a kar$1 <;Ikmada tek ornek degiller elbette. i1; c;evreleri bir yandan Allende'nin devrilmesinde, ote yandan Uruguay, Arjantin ve Brezilya'da sivil hukumetlere ge<;:i!?te onemli bir etken olmu~?lardl. Baz1 i!?adamlannm apartheid (Irk aynmcihgt, G.G.> si.yasetine kar$1 tav1rlan bugun Guney Afrika. egemen sm1f111I bolen onemli bir unsur. Meksika'daki muhalefetin de temel g ucu i~ c;evreler!. i9 c;evrelerinin geli9en olaylara tepkisi tUm bu orneklerde aym olmadi eibette. Bazen, iran orne~inde oldug-u gibi, ozel sektor tam zamanmda oportunist bir !?ekilde devleti ele gec;irmesi en olas1 guc;ten yana tav1r a ld1. Bazen de, Guney Kore ve Panama'da oldugu gibi, hareket ozel sektorun memnunsuzlugunun ve muhalefeti yonlendirmekteki ba$ansmm dolaysiZ ifadesi oldu. Gunumuz dunya ekonomisindeki bir dizi unsurun i9adamlarmm aktif siyasi insiyatifler almasma yol ac;t1g1 dli$linulebilir. Birincisi, ekonomik kriz ve durgunluk sermayenin kendi <;:rkarlarma kar!?l duyarh olup destek saglayan bir devlet melmnizmasma duydugu ihtiyac1 arttinyor. Ulusal artlg1 askeri ve agrr sanayi harcamalanna ak1t1p, ulusal ekonomik kan z-edeleyen bir devlet iyice agrr bir yuk olarak hissediliyor. lkincisi, dunya ekonomisinin giderek butunleqmesiyle birlikte, devlet destegi saglayarak buyuk ol<;ekte ihracat yapma olanaklan a<;1hyor. Bu destek ise $Unlan gerektiriyor: y-erel paranm kurunun ihracat1 karh kllan bir duzeyde tutulmasi; altyapmm yeterli olmasmm saglanmasi; i$<;i s1mfmm gerekli egitim ve vas1flara haiz olmasmm saglanmast; kamu sektOrlinun karl! bolUmlerinin ozel sektore ac;IlmaS l , VS.

DEMOKRASi HAREKETLER1 a 107

Eger ihracatm mumki.in oldugundan ku~ku duyanlar varsa, Guney Kore ornegini vermek yetcr1 i olsa gerek: bu y1lm ilk yansmda Guney Kore ih:racat1111 % 33 arttmm;; durumda- sektorlere bolersek ar· ti$ hJzlan 96yle: otomotiv % 63; elektronik % 64; makina % 42; tekstil % 37. D~uncu

unsur, giderek ileri teknolojik duzeyde gen;elde;;tirilmekte olan uretim si.i.recinin devlete yeni i$levler yulduyor olmas1. Dretimin kanna91k ve ileri niteligi giderek egitim ve vas1f di.izeyi daha yuksek bir i~c;i s1rufl gerektirmekte. Dstelik i~?<;i smlfm1 sisteme entegre etmeyi, yani yuksek bir ucret duzeyini ve sosyal devleti g-er ektirmekte . K1sacas1, eli sopah basln devleti ozel serrnayenin baz1 ihtiyac;larma art1k kar~1hk verememekte. Buraya kadar ozetledigim iz geli$meler i~c;i s1mfmm siyaset s<:>,hnesine c;tkmad1g1, en fazla burjuvazinin rni.icadelesine pasif destek verdigi ornelder: Filipinler. Panama vs. Daha dogrusu, bu ornekle rde i$<;i sm1f1 bireyler olarak elbette ki soka.ldardaki kalabahklar arasmda yer alrnasma ragmen, sm1f olarak, i!? yerlerinde, uretim alanmda, siyasal sahneye <;1km1$ degil. Boyle oldugunda da toplumsal degi;;im Filipinler'de gerc;ekle;;ebilen guduk degi;;imden ileri gidememeye m ahkum. Yul{andaki orneklcrden birinde, Guney Kore'de ise i~<;i s1mf1 tarihinde ilk kez kollektif olarak eyleme ge9mi$ durumda. Temmuz ayirun ortalanndan bu yana Cuney Kore i~9i s1mf1 demokrasi mucadelesinde o ana kadar ba$1 9eken c;evrelerin hi9 beldemecligi (ve ku$kusuz pek d e isternedigi) bir olQekte m i.icadeleye giri$ffi i~ durumda: bu zama n zaman haftada 200 i;;yerinde g1·evleri n ba.)lad1g1, aym anda lOO'den fazla grev ve i$galin si.i.rdi.ig u bir mucadele. Toplarn olarak, Temmuz ve Ag ustos aylannda 1.600 i~?yerini kapsayan 650 gro·· vin oldug u ve bunlardan yansmm iq<;iler ac,;1smdan zaferle sonuc;:· land1g1 tahmin ediliyor. Gi.iney Kore kapita.lizminin dev kurulw?lan, Hyundai, Samsung ve Daewoo, bu grevlerden ozellikle etkilendiler. Hyundai'nin kurucusu ve 40 y1ldu· tek yoneticisi Chung Ju Yung, Hyundai Ag1r Sanayi Tesisleri'nde lokavt ilan ettiginde, bagimsiz sendika ve yuksek ucret ic;in greve <;1kan i~c;:iler tarafmdan fabrikaya hapsedildi. Grevlerden birc;:ogu polisin ;;iddet gosterilerine sahne oldu.

108 • i$(:iLER VE TOPLUM

Guney Kore'de grev ve iGyeri iGgali kanunlarca yasaldanm1§ olmasma ragmen, siyasi durum hi.iki.imetin $im dilik kanunlan uyg ulamasma izin vermiyor. Bu durumda, gec;mi~ ony1llann hiZh ekonomik buyumesinin yaratt1g1 c;eli~kiler ansiZm ortaya dok i.il mu~ bir halde. Guney Kore 'de hic;bir zaman bag1msiz sendikalar olmamasma ragmen, General Chun'un iktidara gelmesinden bu ya na gec;en 7 y1lda durum i~c;i smrf1 ic;in g iderek dayamlmaz bir hale geliyordu. 1979'da Park'm oldi.iri.ilmesind en sonra militan bir iG<;i ve ogrenci dalgas1 ulkeyi sarmiG ve Kwangju kentinin iG<;ilerle koyli.iler tarafmdan i$galine yol ac;miGtl. General Chun 'un iktidan ele gec;irmesiyle Kwangju ayaklanmas1 kanll bir §ekilde bastmlmi§, polis ve ordu vah§et gosterilerinde bulunmu$, adeta intikam almi$tl. Hemen sonra, yasalar patrondan izi nsiz sendika lwrulmas1m ve grev yapllmaS lru engelleyecek $ekilde degi§tirilmiGti. Ote yandan, Gi.iney Kor e'nin 16 milyonluk (6.5 milyonu kadm olmak uzere) i$c;i s1mf1 haftada resmen 57 saat, ger<;ekte ise bin;ok i§yer inde 78 saat c;all$lyor, y1lda ancak iki gun izin yapabiliyordu. Cab§rna ko§ullan dayamlmayacak kadar ag1rd1. Gec;en y1l topla m 14.809 i $ kazas1 olmu$, 1.660 I~i;:i Jiaya:tini kayootnli$tL 1$c;ilerin p·atron tarafmdan kurulan ozel yatakhanelerde ya$Jyor olmalan hem uzerlerinde ag1r bir kontrol m ekanjzmasl kurulmasma, hem de ucr etlerinin i.i<;-dort ayhk gecikmelerle Odenmelerine yol a<;ayordu. Bu durumda, ilkbaharda patlak veren D emokrasi Hareketi milyonlarca i§c;iyi hem yi.ireklendird i, h em de aralanan kap1y1 ardma ka dar ac;ma f1rsat1 yaratt1. Ve hi.ikiimet bir olc;i.ide odi.in vermek zorunda kaldt. Serbest sec;imler odi.ini.inii veren 29 Hazir an paketi a ym zamanda bag1ms1z sendika kurma hakkm1 da giindeme getiriyordu. Gener al Chun'un bu denli kolay teslim olacag1 beklenemezdi tabii. Agustos sonunda <;ah~ma Bakam varolan anar~ik durumun si.irmesine izin verilemeyecegini ilan ederken , siyasi tutuklularm serbest birak1lacagma da.ir soz vermi$ olan Adalet Bakanhfrp 60 sosyalisti daha tutukluyordu. Eylill ba$mda ise Hyundai UJsan fabrikasmdan 70 i~c;i tutuklamyordu. Buna ragmen devlet henuz h1rlamaktan ileri. gitmi$ ve tum baskt gucunu kullanmJ§ degil. Belli ki Demokrasi Hareketi'ni i$<;:i sm1f1 hareketinden ay1rabilmenin yollan ara~t1nlmakta . Bu da zor olmasa gerek, grev dalgas1 ku$kusuz ki i$adamlanm korkutuyor. Demok-

DEMOKRASi HAREKETLERi

109

rasi iyidir guzeldir de, kar oran lanm etkilemesine izin verilmemelidir! Guney Kore Sanayiciler Federasyonu daha ~imdiden tedirgin; j$<;ilere temkinli davranmalan ve ihracat seferberligini zedelememeleri gerektigini anlatmaya. ba~lamt$ bile. Demokratik muhalefetin iki ana lideri Kim Dae Jung ile Kim Yung Sam ise i ~<; ilere fazla ileri gidilirse yeni bir darbe tehlikesinin ortaya <;tkacagnu a nlatmalda me$gul. Bugunku durum gec;:ici bir dengede. Orta ve buyuk birc:;ok sanayici, istemeyerek de olsa, Cuney Kore'nin art1k bir "alc;:ak ucret, ekonomisinden ÂŤyilksek vasrf, ekonomisine ge<;i$ yapmas1 ge rektigini sav unuyor. Hatta bazr i$verenler, yine istemeyerek, bag1msiz sendil{alann bu gec;:i$in bir pan;ast oldugunu kabul ediyor. bte yandan, yuzbinlerce ku<;uk i$veren l~c;i s1mfma. verilen her odunun kend.il eri ic;:in kaldmlamaz bir yu!{, belki de ohim demek olacagtm iyi blliyor. Dahas1, i$verenlerin (pratikte degilse de ilke olarak) i$c;i smtfma bagimSIZ sendika ve yi.iksek ucret gibi bazt odunler verilmesine taraftar olmalan <;ok onemli bir ko9ula bagh: i$<;i sm1fmm talepleri parlamenter muhalefetin talepleriyle aym olmall, i~<;:iler kendi siya.sl taleplerini ortaya lwyma.ma.h. 0 a~mada ise i[?Ci stmfmm genel siyaseti - ve bu siyaseti uygulayabilecek orgutluli.ik d(izeyi - belirleyici olacaktJr. Ne var ki, geU~Â melerin nesnel manttgml, yani burjuva demokratilc devrimi sosyalist devrime donil$tUreqek surekliligi, gerc;eklik h aline getirecek en onem1i unsur, devrimci parti, henilz Cuney Kore'de ortaya <;:1km1$ de gil.

Not: Bu yaz~ 'Socialist Worl~e r Review' dergisinin EylUl v e Ekim say~la nndahi. iki ma.k.aleden derlenmi~tir.

110 •

i $<;iLER

VE TOPLU M

MOSKOVA DURU~MALARI

SANIKLARI TEMiZE 91KARILSIN

Mahut ve gostermelik Moskova Duru~ malan'nm iizerinden elli y11t askm sUre gecti. Sovyet hUkQmeti'nin «insan haklan~ konusundaki titizligini vurgulamaya bu denli caba gosterdigi, «glasnost» <<al,!Ikhkl> - ihtiyacmt ilAn ettigl blr Sirada bu duru~ma larm samklarmm, blrkac lstisna dtsmda. hala nazizmin parah ajanlan olmaktan ve baska su9lardan suc;;lu sayilmalanm anlamak olanaksizd ir.

Bu lnsanlarm birc;;ogu, 1917 Rus Devrlmi'nde se~,:kin roller oynad1. Sovyet devletlnin Zinovyev, Radek, Trotskiy ve B ubarin gibi kuruculannm adlan lekelendi ya da tarih kltaplarmdan silindi. Durusmalardaki «itiraflar»m - kovu~turm anm tek dayanagt bunlardt - biitiintiyle sahte oldugundan gi.lniimUzde kimscnin ku~ kusu yok. 'Oc;;iincU duru~mamn samklarmdan yedisi, Krestinskiy ve baskalan. hem adli, hem slyasal bakimdan aklanmts bulunuyorlar. Askeri mahkemedeki davalan 1937'de glzli olarak gortilen askeri onderler. Tuhac;;evskiy ve baskalan da oyle. Oysa bu kisilere kars1 kullamlan ve yalancihgi kabul edilm i~ bulunan t amkl!kla r bi.lti.ln oteki samklara yoneltilen su<;:lamalardan aynlamaz. Elbette samklarm hicbiri bugi.ln hayatta degll. Birc;oklan durusmalann hemen ardmdan idam edildiler. Baskalan hapishanede ya da kamplarda oldiilcr. Her lie;; duru~;ma mn ba~ samg1 olan Leon Trotskiy, 1940 y1hnda sUrgUndeyken oldUrUld U. Ancak bazt samklarm aileleri, haHi Sovyetler Blrligi'nde yasiyor. Bunlann i<;lnde de hapistc vc siirgiinde ac1 (:Ckmi$ olanlar var. Kru$<;ev'in bUti.ln bu da valarm gozden gec;;irllecegine soz verdigini, ancak bu sozlin ycrinc getirllmedi~ini hatJrlatmak yerinde olur. Bu nedenle biz, a6ag1da lmzalan bulunanlar.. Sovyet hukftmeth1i, Krest!nskly ornegindc oldugu glbl, Sovyet adalctlnin saptmh§mm bu kurbanlannm hepsiylc ilgill davalan yeniden incelemeye c;agmyoruz. 1936-1938 Durusmalart'nda yargilananlarm hepsinin su<;suzluklanmn ortaya <;Ikacagma inamyoru:>.. Saygmhkla n ve onurlan geciktirilmeden gcri verilmeli. ailelerine tazminat odenmeli, mr.zarlan ortaya c;;tkanlmahdtr. •Cihan A.KKA$, Fahri ARAL, Mliflt ARJK.~N. Cengiz ARIN, Ayhan ARSLAN. Alev ATE~. Mehmet Ali AYBAR, Muzaffer BAL, Muammer BA~KAN, F lkret BA$KAYA, Murat BELGE, Halll BERKTAY, ismail B E~iK(':i, Cenan BIQAKQI, Ug ur CANKOQAK, Yahya K emal COBAN, Orhan DiLBER, 'Omit FIRAT, Hak an GULDAG, T ank GUNERSEL, Gencay G t.iRSOY, Ya$ar KEMAL. Rifat KENDiRLiGiL, Aydm KOYMEN, Aklf KURTULU~, Mustafa KURUKAFA, E rtugrul K UR KCU, Kemal NEBiOGLU, Abidin NESiMt, Aziz NESiN, Ahmet Zekl OKCUOGLU, Ozcan OKTEM, Metin OZEK. Ham! OZER, Mehmet OZGEN, Cengiz OZKAN, A. ihsan OZKOK, Mustafa OZTURK, Banu PAI\:ER, Enis SA.KIZLI, Emil Galip SANDALCI, Necdet SARA(:, Sami SARI, Tuncer SARPTUNALI, Nail S.I \TLIGAN, GU!nur 81\VRAN, Sungur SAVRAN, All Galip SAYILGAN, Yticel SAYMAN, Ali SiRMEN, M. Halim SPATAR, Fevzi SONAT, Mustafa SONMEZ, BU!cnt T ANOR, $ irin TEKELi, Ozta$ Teoman ULUG, Mina URGAN, Giindiiz VASSAF, irfan YAL(':IN, Mustafa YAVUZ, Bcklr YILDIRIM, Muteber YILDIRIM. Sava$ YILMAZ, ihsan ZAFER , Rag1p ZARALI .

Kampanyaya imza vermek isteycnler ic;in yazi$ma adresi: P.K. 1165 SiRKECi "

Uluslararast <;apta yUrtitiilen bu kampanya ya Ti.lrkiyc'den ilk elde kat1lan isimler.

··efRLIK MUMKUN OLOUKc;A

HARt<Ot..AOE" ~YoiR''

l$(.:1 SINIFI SlY ASI BILI NCINI V£ HAKLARINI KAZANMADIKCA BIRtiOINI GELl$T1RIP VAYGINLA$TIRAMAZ.

SENDiKALAR 0ZERiNE * SENDiKALARIN GOREVLERi * TURK-i$ '" DiSK * BAGIMSIZ SENOi KALAR ve

KONFEOERASYON TEZl.ERi

HUSEl'iN DUDAK Metal i'l~lsl

1987 iSTANBUL

EMEK~iNiN

EGiTiMi DiZiSi

EM EK DA~ITIM Tol: 511 35 81 <;ata~me Sk.Huzur Han 611 Ka1.4 CaQalol)hriST.

OAOITIM:

TOPLU SOZLE~MELER VE i~(::iLERiN KARARI Hiiseyin BUDAK

Ad1 ustUnde «Toplu Sozlesrne-~> d e n ilen hukuki anlasma, neyln topluca sozlcsilmesidir? Hilr i$gi.lcunun. Htir i$gticlini1 klm lcr h a rc1yor de-

digimiz. zaman , sadece ve sadecc biz lsciler oldugunu soyleyebiliriz. Toplu sozlcsmeler in esast ve kapsamt da, bizlerin i$gli<;:lerlnin han gi $artla rda , n a stl, kaG paraya S<'.Ltlacagmm t espit ed!lmesi degil mi? 0 halde pazarJJ g l edilen bizlerin etl, kant, kaslan. zihni olduguna ~o re n c ctcn h eplmiz «Soz ,.c karar sahibi» olmayahm? Ama olunmuyor. i:)tc bu yUzden i$-

d JSJOda imza lanan topl u sbzle:}meler in otopsi masasma yat1ntmas1 gerekmekteclir.

~ile rin

SendikacJtar ile i~ve r en l er arasmda imzala na n toptu sbzle$mclcr . bir yanda i:;;<;i!crin smtfsal milcadelc gir i!-;lm lcrini azalt!rkcn i.itc y anda onlan kcndi h:1 yatlarma ve mUcadelelerinc yabanclla~tmp - kUsti.l rm ektedir. 1-

Bu tip toplu sozlesmeler :

112 • i$(:iLER VE TOPLUM

i$vercnler i{: in: Hie; kar~n -kar~tya gelinmeden kazamlmt$ blr oyundur . Sendikaczlar icin: i $verenlerden bah$ii$ koparma veya ucm:a kahraman olma

a ractdtr. hciler icin: Hilr i$ gil<;lerlnln kendilerinden habersiz zincirlenmcsidir. DolaytsJyla da iirctim gilcleri gibl gUc;IU bir silahm kullandmlma dan paslandmlma-

sldtr. 2 - Kendi mticadelelerinden uzakla$tmlan i$<;iler sosyal mlicadcle yerine. Tololar-Lotolar-Kahveler-Seyyar sattctllk glbi bireycil esnaf egilimlerine daha kolay dii$mektedirler. 3 - Kollcktif <;ali~ma ile bireycil tUketim arasmda bunalan y1gm bireylerini poliUze etmek daha zor olmakta ve onlar gcriclligin oy deposu i<;inde hcsap edllebilmektedi r . 4 - Y1gmlarm kollcii:tif dinamizmindcn ve kattllmmdan gUc ve htz alamayan i$<;1 tcmsilcileri bir ycrdc ttka;np kalmakta vc teorik c;all$rnaya dudak bi.ikmektedir. 5 - Ytgmlan yonlcnd iren i~c; i temsilcileri ile blrllk olamayan politik yap1lar entellekttiel-aydm yaptsmt parc;alayamamakta ve <;ok ~ikayet edildigl gibi sosyalist ideoloji ile l~ciler arasmda cin seddi olabilmektcdir. Bunun lc;i n ekonomik mticadelenin lfadesi olan toplu rar vermelidir.

sozle~me lere

i§.;iler ka -

Ge!;mi$ mticadele d6nemlerinde bu yontem Yapt hciler l Sendikast <YiS) ve ASiS tarafmdan milca dele lc;inde uygulanm1~t1r . Yap1 i~kolunun bir tUrlU istlkrara d6nU~emeyecek durumu. i~c;llerin ve 6ncillcrlnin yan koyllt konumlanndan dolay1 bu yontem blr gelenek olarak ya~attla mamt~tlr .

ASIS'ln nicel olara k yetersiz blr il}kolunda orgUtlU olul]u vc yoncticiler in in stirekli olarak burjuva -demokratizmine dti~meleri i$<;1 s1mfma vc devrimcl ~;;evre lerc bir tilrlil gtivcn vcrmemi~tir. St.ratejlk hatalan bu taktik it;inde taktik do~ rularmdan daha ag1r gelmi$tir. Dolay!Slyla l$t;;i stmfmm en ilerl unsurlarmda bile bu dogru yontcm kuskuyla kar$tlammsttr . 12 Eyltil sonrasmda ise bu yontemi savunanlar. metal lskolunda yenlldiler . Deri ve biiro i$koilarmda ise bu yontemi mucadele i<;inde deneyerek gelistirmekLcdirler. .Bu yontem tiim iS<;Ilerln ckonomik mi.icac!eler!eki yontemleri olmahdtr!

0 00 •

--·

00 ...

I AYLIK SOSYALiST DERGi

* * * * * * *

Sec;imlerde Sosyalist Tutum Ekim Devrimi ve Olusal Sorun Gap'm Ekonomi Polit igi Guncel Bir Sorun Uzerine Devlet Orta Amerika•da Son Geli~meler Kadm Hareketinin Gene! bir <;en;evesi Elem Klimow ile Soyl e~i

KASIM-ARALIK SoYIS/

bayilerinde ve

gazete

kitap~•larda

l======== l

ONBiRiNCi 'I'E:Z'in 7. sa.YlSl glktl.i &h.Jnm Aksu Knsa.J Donu'i"Jll Ara$t>rmala n ~e'"' Baw<.Jh•

K.oyl wu!J'Ul Da varukl.W9• F~n\.~e A1taJ1 Tarund.o KatTn.anla~m.a A. A<L'\a• Ak<;<o y BuyUI< Qift~Wgoin Ol~u:mu 'fuce: <;ag.l.l~ Onon.o.n K.oylulerl

.... :-: ...·.·.:

........

~· ·~·· -

(

Kurklu Sor<lt.:lV

'"Ill '·"",;I :.,,;,.u

Biriklm ve Tanm Surcvya f•rula CelAii isyanlan !XrJl<c: P;unlok K.oylu ve Devlcl

····~

,,.. ,n,.:.,l"''' ,_,·,

'l'Urldye'<le Kooper>\tlfler Yu.sni ~Ull.ft!• lsp<\nya'd.o Hall< Cephesi

in'"" h~Liaro dn~) a~• '• "''· , I ;

AJt!>usser '

;······~ ' • ~·'

.......,..,.

(·•'ll•o~(

•:

,-:: .....,. ~10; '" '•·:;·'· DiSK Tdrl~mo>St •

..... ,... ....

· L"'fl'' c·,'"l···n·

l "''-1' '• ~~ '·'· ., •

• <(I

.....

·' ·'<' .....,.

1'-a:~:\• J\lQtd

.,, ,.

., ., ..... :,. ,

• •

1-t•

(

·=••!' •"h

,\1t:~l<iftl So:i,'l.'f:!7.

8Vyvk Burjuv.:.r.i vc T.asm ( ~H: .':q::

AJfort<itt L'ISdttCSi : ...l.'t-

!'·,:t.;:·

.·!~.1{:::.!:::·

~cmditolt Roport~}t -~·!x.ay !;!Jt.~'Y ~ kdldtnd~n

Uz/~~nld~JIIgd

•.t;·:•' ,, ..,: ,,

1 , ..

• •o., .......,.

.,•,.!, ,o:t•

I, •,-

1..:1!!

... , •""1\"

II.C(iPi\ -•

---

·-