İşçiler ve Toplum 8 by Sosyalist isci

•

s •

•

._.1,,... ar

areketin Bona •mi!lsmet Oztiirk DSosyalist Demokrasi Tarb~malan ve SSCB/Nihat <;1nar DAimanya Komiinist Partisi Fa~izme Neden Yenildi?/Aydemir G~ DG~mi~e Bir Bak•~:ikamecilik/ Atila Karagoz SIS

•

Ele~tiren,

degerlendiren, tarli$Bn bir gazete, .

• l~9i smlfmm haf1zast olacak bir gazete, • Basktya kar~t bir ses, • Sosyalist bir i$~i gazetesi ...

15 GONLUK GAZETE

G.» co ;. iC .. G.» a --· ·u. a.

Cftt ·0

·•Ill

•

' ·<

s::

·i

~-·.

...

--· -----------

- .. - .. . .. - - - - - - .. ------·--

···-·

·-

....

-- - -. ·- - -.. -

·- -- -. ..

-·· -- -·--------

iSf;iLER VE TOPLUM 8 Ayhk Siyasi Dergi

Mart 1990

Bask1: Bizim Ofset Kapak. Bask1: Ekin Ofset - ..

Z YAYINEVi - - --... - .. Klodfarer Cad. Server Han No:36/41 c;emberlita~- istanbul ~.

·- --·--··-- ····--·-

.... ___

---·-·--· . ·

Sahibi ve Sorumlu Yazti~leri Mtidiirti: A. Yurdakul Yaym Yonetmeni: Saruhan Olu~ • iKiler ve Toplum'a gelen yaztlar kaynak gosterilerek kullamlabilir. • i~~iler ve Toplum cezaevlerindeki okuyucular i~in Ucretsizdir; sendika· · ardan yapllacak ba~vurulara % 40 indirim yapthr Yundl~1

Fiyatlan: Federal Almanya : 6 DM . Btiyiik Britanya : 2 £ Fransa : 18 FF

•

1,~iler

ve Topluan*B

i<;iNDEKiLER

8. say a iizerine ... ... .. ........ ........... .. ..... .... ......... .... .. .. ... ... 5 Marksist Hareketin BunallmJ. . ... ... . ..... . ...... ...... .. .... .. .. l3 ismet OZTURK

•

Sosyalist Demokras i Tartl~malarr ve SSCB ...... .. .... ...... 43 Nihat (;lNAR Almanya Komiinist Partisi Fa~izme Nasal Yenildi? ...... 90 Aydemir GU(; Ge~mi~e Bir Bak1§: ikamecilik ............................. ... .. l21 Atila KARAGOZ

Yaymevi

''I •

i '

;

•

I !

I' .

1 1.

iI . I.

8. SA YI OZERiNE Uzunca bir aradan sonra yeniden yayma b~layan i~~i颅 ler ve Toplum dergisi yazarlan bir taraftan ge9en donemi, diger taraftan ise gelecek sayllarda nasi! bir taru~ma plant ol~~turacaklanm degerlendirmek istiyorlar. Boylesi bir 9aba anlamh. ~ilnku I~~i ler ve Toplum'un yayma ba,slamasmm ardmdan ge9en siire i9inde gerek dunyada ~erekse Turkiye'de son derece onemli degi~iklikler meydana geldi. Bu degi~tklikler bir taraftan ontimtizdeki ytllann dilnya politikalarmm temellerini olu~tururken, diger taraftan dtinya Marksistlerinin ~ekillenmelerinin de tohumlanm atma niteligini ta,styorlar. Hatta daha iddiah bir saptama yaptlacak olursa dunya Marksistleri, onlarca yil sonra bir kez daha yeni bir tarihsel donilm noktast ile kar~1 kar~1ya kaldtlar ve yine onlarca ytl sonra ilk kez burjuvazinin dunya ~apmdaki bu denli gti9lil ideolojik saldmsma ka~1 durabilmenin zeminini olu~turmaya 9alt~1yorlar.

i~~iler ve Toplum'un Ba~larken yaztsmda, geymi~in wm~tlmasma ili~in

"sorun sadece yanh~ olan pratik politik tutumlarm tarti~tlmasma indirgenemez ve bununla stmrlanarnaz. Bunlann tekrarlanmamalannm onko~ulu , teorile arka planlanmn da ele~ tirisidir. Bu teorik araka planla hesapl~madan onun politik sonu9lanndan vazge9mek mumkiln degildir." deniyordu. Bu teorik arka planm ele ahnmast i9in ise路 tam~rna eksenini uluslararast hareketin sorunlarma kaydmnak gerekiyordu. ~unkli "sosyalistlerin bir oz.elligi, i~9i sm1f1 hareketinin ve toplumsal olu~umlann glincel dummu ve geli~mesi-

-····-····-····

-·· ·--

·- ···· ..... _,,______

··-.

- -·- ·"··--- ·-· .

-·-··-·--····----· .. _.._ ________________ ~-·-

6 • iSr;iLER VE TOPLUM nin yonunu kavrayabilme ~abas1 ise, bir diger ozellikleri de, i~~i smtfmrn tarihsel hafizas1 olmakttr." Bu anlamda uluslararas1 geli~meleri tarihsel a~tdan ele almak, Ti.irkiye sosyalist hareketinin de teorik geli~mes in in ve bunun ilzerinde geli~en prarik ~ekillenm en in ko~e ta~lannt ve hatta detaylanm taru~ ma ve degedendirme imkamm saglayacaktt. .

"Ti.irkiye solunun egemen anlayt~ian ikamecilik ve populizm salt Tiirkiye'nin nesnel ko~ullannm degil, aym zamanda egemen olan resmi sosyalist hareketin de karakteristikleridir" saptamast tartl~ tlmast gereken ekseni ve ozellikle ele alrnmas1 gereken konulan da belirliyordu: "ikameci lik", "populizm" ve bu anlayt~lann da i~inde ~ekillenerek cisimle~tikleri "resmi sosyalizm".

i~te; i~¢iler ve Toplum'un 15 Haziran.l987'de ba~layan ilk yayrn doneminin program1 esas olarak: bu eksen iizerinde ~ekilleniyordu . Aradan ge~en sure i"9inde dunyada ve Tiirkiye'de ya~ananlar bu ~abantn ve saptamantn son derece isabetli oldugunu gosterdi. Sliphesiz ki 1987 ytltntn ortastnda yaptlan sap-. tamalarla, 1989 ythmn son aylannda SSCB ve Dogu A vntpa'da y~anm1~ ve halen ya~anmakta olanlann bir ongoriisi.i yaptl n11yordu. Ancak ele alinarak degerlendirilmesi gereken sorulan n tespiti, sosyalizm projesinin genet bile~enleri a~1smdan sahip olunan yakla$tm ve esas olarak da bu i.ilkelerde y~a nanlann devrimci sosyaliz.m ya da Marksist bir sosyalizmle ilgisinin bulunmadt~ saptama')t, i.izerinde dumlan zemini rantml1yordu . -. ...... ·-·--------porb~ovla ba$1ayan sure9te ideolojik olarak o ne c;tkan Stal inle hesapl~ma, l~9iler ve Toplum'da ba$lamt~ olan resmi sosyalizm e le~tirilerinin ve Stalinizm tart1~malannm zaman a~1smdan yine son derece isabetli ve Gorba~ov ve diger tilkelerdeki burokratlann olu$turduklan ki ~i klilti.i <;er~evesindeki Stalin ele~tirilerinin kar$ISmda bir ba~ka politik e lq tiri hattJ 9izmesi a9IS1.11dan da anlamh oldugunu gosterd i.

-------------------------

Resmi sosyalizm (veya Stalinizm) e l e~t irileri Ti.irkiye sosyalistlerinin de teorik politik ~ekillenmel erini i~eriyordu. 0 nedenle ikamecilik (parti iktidan)biirokratizm- tek sesliJik- milliyet<;ilik- i.iretim slirec inin orgi.itlenmesi (toplumsal i~bo!Umi.i, yabanci i a~ma , vs.) - tek iilkede sosyulizm ve benzeri konular resmi sosyalist anlay1 ~a kar~t olu~tumlmas 1 gereken devrimci sosyalist mozaigin pan;alanyd1lar. Konuya bu noktalardan yakla~tnca ve Stalinizmi bir ki~ i kiiltiini.in yaranlm1~ olmast a~tsmdan deg il de, olu$turulmu~ olan bir dejenere Marksizm yorumu a<;tsmdan ele ahnca ele~ti ril e r <;ok daha kapsamh olmak zorunda kahyordu . Yani konu Stalin' de ki~iselle~tirilm emeli, ancak bu donemde ba~ta o olmak iizere Marksist sosyulizrnin deformasyonuna ve dejenerasyonuna olan kark1lar degerlendirilmeliydi. Sta]jnizm kavram1 ·· 1920'lerde ba~layan ve 1930'lann ortalannda tamamlanan i$<;i smtfl iktidanna kar~1 bi.irokrasinin iktida nm ve hakimiyetini saglayan bir kar~t devrimin faili olan bi.irokrasinin ideolojisinin adlandmlmas1dtr. 0 nedenle omegin Sovyetler birligi'nde Stalin ~eVie:-; ir.de bir l·.:i~i ki.i lti.inlin olu~turulrnas1 bu sii-

8. SAY! UZERiNE • 7

recin sadece ka9mtlmaz olan bir par9as1 ve adtnltdtr. Bu o l u~an ki~i ktiltu 9e~vesinde y~anmt~ olan ktytmlar ve tasfiyeler ise, yine burokrasinin hakimiyetini ve toplum ile i~9i stmft uzerindeki tahakkumunii saglamast i9in ger~kle~tirilmi~ olan eylemlerdir. Sonuc itibanyla Stalin hizbinin onderligi altmdaki biirokrasinin, iktidart ele gecirmesinin yolu diger hizipleri fiilen ortadan kaldtrmakla mumkun olabilmi~tir. 0 a91dan ele almdtgmda konuyu ~mamn esas-ekseR.ini, i§c;i stminl-ln iktidar organlarmm ta'\fiye edilmesL -· ... ve stmfm iradesi yerine onun G7.erinde ve onun adma hareket edenlerin, c;e~itli tasanuflarda bulunanlann iktidanntn k'Urumla~mast olu~turmahdt r. Gorbac;ov, ardmdan ise uzun ytllar boyunca tum Dogu A vrupa ulkelerinde iktidarda bulunmu~ olan biirokrasinin partilerinin teker teker, kendi adlandt~lan ile Stalinizme ka~1 bayrak a~mt~ olmalan bu tartt~malart dogru bir e ksene oturtabilmenin onemini bir kez daha ortaya koydu ve onlardan farkhla~abilmenin ve yaP.tsal ve smtfsal olarak farkh politik projeler onerebifmenin zeminini yarattJ. Ozellikle 1989'un son yansmda Stalin'e yi>neltilen ele!jtiriler ortahgt kapladt, ancak bu ele~tiriler bir ki~i kiilti.i olu~turmanm yarattJgt sonuc;lar ile yetindi ve o anlarm ile de burjuva liberal ele~tiriler olmanm otesine g*medi ve hakim olan biirokrm;inin ideolojisine yonelmedi. 0 nedenle Stalinizmin ya da resmi sosyalizmin devrimci bir ele~ti r isi, Marksist bir sosyalizm anlayt~mm ve yorumunun olu~turulmast a~1smdan buyi.ik bir oneme sahipri ve halen de sahiptir. i~te i~9iler ve Toplum'un ilk yaym doneminde ortaya ~1km1~ olan teorik iiriinler ve resmi sosyal izm ele~tirileri , devrimci sosya list bir Stalinizm ele~ti risinin zeminini olu~turdu. Bir ba~ka giri~ yaz1s1nda degindigimiz gibi "dunya tarihsel sureyte oyle donemler ya~anabilir. ki , tarih gec;mi~te oldugundan 90k daha fazla giindelik politika haline gelir. T~te o donemlerde tarih iizerine soylenen her kelimenin sorumlulugu da artar. Boylesi donemlerde kullamlan kelimeler. kavramlar, ilkeler olu degildir; aksine her biri bir canhhg1 ve yeni bir ol~umu yansmrlar." ~imdi tam da boyle bir donem ya~antyor. Sovyetler Birligi ve Dogu Avrupa lilkelerinde ya~ananlan anlayabilmek, bunlart dogru yorumlayabilmek ir;in bugiin zengin bir tarihsel malzemeye biiylik bir ihtiyar; duyuluyor. Ote yandan ise Marksist hareketin iki taraftan geli~en saldmlara kar~t koyabilmesinin yolu da bu tarihse l zemini dogm yorumlamaktan ve degerlendirmekten gec;:mekted ir. Saldmnm raraflanndan birini yukarda deginildigi gibi burjuva1.i olu~turuyor. Diger yanmt ise bugune kadar ikridarda bulunmu~ olan ve iskambilden ~atolar gibi ytktlmakta olan burokrasinin 91karlanm savunmu~ olan partiler olu~turuyo r. Bu partiler teker teker sosyal demokrasinin ideolojik erki alam ic;:ine girerek wrihsel geli~me lerini kendileri ve temsil ettikleri btirokrasi ac;:tsmdan anlamh bir noktaya dogru evriltiyorlar ve yeni bir sosyal demokrat egilimin sozciilt.igiini.i yaptyorlar. 0 ac;:1dan yukarda da deginildigi gibi Murksistler rarihsel olarak bir kez daha diinya c;:apmda bir doniim noktast ile kur~1 kar~tya bulunuyorlar.

- --·- ..

·- .... .

· ~.

-·-

·-

... . . .. .. ·--~·---

- -· .. . .. .

. .-

-- ---------

8 • 1$<;/LER VE TOPLUM

Bu noktada tarih tam~malan aym zamanda dogrudan dogruya sosyalizm projesinin olu~turulmasmda ve ~ekillendirilmesinde bir ara9 olmak du.rumundalar. 0 ~1dan baktigtmtzda, omegin so~yalist demokrasi tartl~mast bu zemin tizerinde yukselmek zorunda. Bu tarihsel baglamdan kopanldtgt taktirde, bu t~manm ve olu~turulmast hedeflenen projenin son derece eksik olacagt ve ciddi yanll~lar t~tyacagt ~uphe goturmez. Sadece sosyalist demokrasi tant~malan i~in degil, aym zamanda parti ve sosyalist hareketin dunya uzerindeki sorunlan gibi her tlir taru~ma da bu zemin . tizerinde ytikselmek zorundadtr. ismet Oztiirk'iln Marksist Hareketin Bunahmt ba~llkh yaztsmda konu bu zemin tizerinden hareketle ele altmyor ve bu bunahmm tarihsel kokleri tartt~th yor. 1920'1erde ba~layan stire9te geri ve tek bir i.ilkede tecrit olmu~ devrimin, ortaya ~tkardtgt sorunlar ele almuken, bu zemin i.izerinde t.ek parti iktidart, monolitik anlayt~, tasfiyeler ve bi.irokratla~ma konul an bunahmm ortaya ~~ kt~ nedenleri olarak degerlendiriliyor. Gerek ikameci sosyal izm anlayt~mm gerekse bu anlay1~t ele~tirenlerin ve bir i.i9i.inci.i kana! olarak ~eki llenen Avrupa Komiinizminden yeni sola kadar olan aktmlann gene! olarak i~9i hareketinden kopmalan, Marksist ve sosyalist hareketin bunal1mtnm ortak nedeni olarak ele altmyor. Oztiix:k.,-.ikameci-sgsyali7.J:rl an.lay~na sa:Hift~an -resn*-ses-yalizm.ile peptriist demokratizmin, proletaryanm tarihsel misyonu ve yonetici fonksiyonuna yakl~1m ve entemasyonalizrn konularmdaki degerlendirmelerinin oz olarak onemli oranda benzerliklerini ortaya koyuyor. Uzun ytllar, ozellikle Stalin cionr-minde bnstm.lnn anc.ak i<;in it;i..fl deri_t1le$en bu bunahm ile Marksist sosyalizm anlayt~mdan hayli uzaklara dii~i.ildiigunti saptayan Ozttirk, bu bunahm1 a~manm hi9 bir dinarniginin olumlu anlamda btirokratik ka~t tarafmdan uretilemeyecegini ele ahyor ve bunaltmt ~manm ktvtlctmlanmn yukardan beklenmemesi gerektigi saptamastm yaptyor. Bunaltml, gerek Sovyetler Birligi ve Dogu Avrupa gibi iilkelerde gerekse Bau Marksistleri ara~mda ~manm dinamiklerinin, Marksist teoriyi konusuna, yani proletarya hareketine kavu~turrnak. olarak degerlendiriyor. . .

Ozellikle Dogu Avrupa tilkelerinde ve SSCB'de geli~mekte olan si.ireci ele ahrsak, bugtine kadar yonetici durumda olan ve gerek ekonomik gerekse politik ve askeri hakimiyetini kumm~ olan btirokrasinin iktidanm si.irdtirdligti yerlerde ka91mlmaz olarak i~9i sm1f1 ile ka~t kar~tya kaldtgmt gordiigi.imtizde - ki Sovyetler.Birligi/V orkuta ile en son Polonya'd aki madericiler grevleri omek olarak son derece anlamltdJr- bu surecin geli~mesinin dinamiklerini de tespit edebiliriz. Bir~ok ulkt:de bi.irokrasinin ikridar partilerinin teker teker onadan kaybolmakta ya da farklt l a~ makta oldugu bir ger9ekse de, geli~ mekte olan si.ire9te teknol ojinin uretirn surecine dahil ed ilmesi ile birlikte or-

8. SAY! UZERiNE • 9

taya ~Ikacak sorunlann yine ka9mtlmaz· olarak i§9i hareketi ile yonetimde olan veya olacak biirokratlan - ki bunlar eski partilerin kalmttlan olmak zorunda da degillerdir, aksine yeni onaya ~Ikmt § olan ve ~imdiye kadar basunlmt§ bulunan ~e§itli egilimleri olan muhalif ak1 mlard1r- kar$t ~ar§tya getirecegi ongoriisiine sahip olabiliriz. 0 a~1dan da ele almd1gmda, Ozttirk'i.in bunahmt ~manm dinamigi olarak tespit ettigi proletarya hareketi, gelecegin ~ek.illenmesi . ~smdan ..da .esas yere ve . potansiyel gOce sahip oldugunu · gostermektedir. Bunun otesinde sosyalist demokrasi t~ §malan baglammda tek pani ile ~ok parti ve demokrasi konulanna deginen Oztiirk, konuyu parri say1smdan ziyade daha gene} bir ~er~evede orgtitlenme ozgi.irli.igi.i atyiS!!JdM ele almaktadrr. Genel hatlan ile resmi sosyalizmin bunahnnm ele alan Ozturk, Tiirkiye sosyalist hareketinin dege rlendirilmesi ve bu bunahmdan etkilenmesi noktasmda da ge~mi§in ikameci ve populist anlay ,~ J a nn a degi nmekredir. Gerymi§ degerlendirmesini bu iki ana kavramdan yola 91karak tam~an Ozti.irk, dtinya sosyalist hareketinin sorunlanmn ve bunahmmm tarihsel koklerini ele alrrken bunun sadece dunyanm degil aym zamanda Ti.irkiye sosya list hareketinin de ge~mi§ini ve gelecegini onemli olryude ~ekillendirdi gini, bunu gozonune almayan bir gerymi§ degerlendirmesinin ise son derece k1sa vadeli ve dar aryth olacagm1 ve bu sorunlan ~abilecek bir perspektifi su nmaktan uzak olacagmt belinmektedir. Sosyalist Demokrasi T artl§malan ve SSCB ba~h kh yai'.lsmda ise Nihat <;tnar, sorunlara farkh bir perspektiften yakla~ara.k genel hatlan ile dunya Marksist hareketinin tarihsel ve gtincel sorunlanna deginerek, bunlarm Tiirkiye'deki yans1malanm ve t aru~malarda yol ayt1g1 ya nll ~la n ele ahnaktadu. Yaz1smm eksenine Yeni Oneil yazarla.nndan Tekin Yllmaz'm sosyalist demokrasi tarti~rnalar1 baglammda yazm1~ olduklanm koyan. SSCB tarihi ve toplulT!sal fonnasyonu degerlendim1esini yapan <;mar, bu ac;1dan ele ahndtgmda Ismet Oztiirk'un de deginmi~ oldugu bir noktaya dikkat ryekiyor: Sosyalist demokrasi tartt~malan m Ekim Devrimi sonrasmda ya~a nm1~ olanlardan, hele hele burohasinin i~ryi s1mfi i.izerinde iktidanm kurmu~ olmasmdan kopararak ele ahp sadece bir genel fikirl e r duzeyinde !;;iirdiirmek miimkiin degildir. Buglin diinya iizerinde burjuvazinin yo gun ideoloj ik saldmsuun ya~and1g1 genreginden yola 91kan <;mar, Tiirkiye sol hareketinde gene! bir saga savrulma oldugu tespitini yaparak, sosyalist demokrasi rartl~malannda analiz di.izeyini i~ryi stmfmdan u zakl~unp bireysel dOzeylere. siyasal dinamiklerden uzakl~ tmp dii~iinsel diizeylere yoneltmen in konuyu burjuva liberalizminin etkilerine ac;lk bir hale getirdigine dikkat <;ekmekred ir. Gorbaryov ve SSCB'de Krizden <;1ki ~ ba~ltkh boliimde <;mar, egemen Sovyet bi.irokrasisinin iryinde bulundugu krizin ve du rgunlugun nede nlerini ve

. ..

..__._

. .

----- ·--

- -------

- --·-···

---·-·--

-~·

---

10 • 1$9/LER VE TOPLUM

goruntiilerini inceleyerek ileri si.irdiikleri onerileri degerlendirmektedir. Bu noktada Gorba~ov 'un ve Yllmaz'tn degerlendirmelerindeki paralelliklere dikkat yeken <;mar, her ikisinin de Stalin donemine ili~kin eksik bnakt1klan tespitler olduguna i~aret etmektedir. Bu tarn~ma1arda somnun ekseni i~9i smtfinm iktidar olmasmm dinamiklerine ili~kind ir ve gerek tarihsel degerlendirmelere gerekse bugi.ine ili~kin olarak tartJ~Jlm ac;t gereken nokta budur. Y1lmaz'm sosyalist demokrac;i tartl$malarmda c;•k•$ noktas1 olarak ald1~ bilim ve 90gulculuk konulannm tarihsel arka planma deginilen boli.im!er ise Burjuva Dii$i.incesinin Dogu~u ve Burjuva Dii~lincesinin Geli~imi ve I~9i Stmft b~hklanm ta~unaktad 1r. Gorba9ov reformlarmm ve Perestroyka'nm maddi temeli ii7..erine belirlemelerin yaptldtgt bOli.lmde ise Sovyetler Birligi'nin ekonomik ve roplumsa1 ~e killenmesi hakkmda <;mar'm ozglin gori.i$1eri yer almaktadu. Si.lreci yaygm sanayile$meden yogun sanayile~meye gec;i~te ortaya <;1kan i$gi..iciini.ln yogun olarak yeniden i..iretimine ili~kin sorunlar ekseninde ele alan <;mar, bu sorunlarm iistesinden gelebilmek ic;in blirok.rasinin parti ve devlet i li ~k ilerinde ongordiigil degi$ikliklerin yapJsal ozelliklerini9 tartl~maktadlr. Tekin Ytlmaz'm sosyalist demokrasi tartl~malannda SSCB toplumu hakkmda ileri siirdiigi.i tezlerin ve saptamalann degerlendiri ldigi boliimlerde ise e··· .....-- · konumrzm el~ti:J isiile-btriilkelercle--varelan ~ekiH eflffieA-fn sssy~lii!im slar.akdegerlendirilmesi arasmdaki veli~kiye deginilerek, bu saptamanm tarihsel geli~m~yi ve toplumsal egemenlik ili~kilerini a<;1klamaktaki yetersizligine deginiliyor. Ytlmaz'm tezlerinde onemli bir yeri i~gal eden bilim konusunun taru~tldt~ boli..imde ise deney, teori , bilgi arasJndaki ili~ki ele altnarak Ytlmaz'm ileri stirdliklerinin pozitivii'.m!e i!i~kis i degerlendirilmektedir. Tarihsel olaylan ele altrken k1smi ve dar politik hesaplarla soyJenebilecekleri soylemekten kac;mmak, Sovyetler Birligi'nin ve dlinya sosyalist hareketinin bir donemini en ince aynnnsma kadar belirlemi~ olan Stalinizmin etkilerini ve koklerini ele aJmamak son derece ciddi bi r yanh~ m da ad1m ad1m yeniden in~a edilmesine yo! a9acakm. Marksist hareketin ic;ine dii~mli~ oldugu bunahmt devrimc i bir bic;imde ve ozde a~abilmek hecletleniyorsa , o zaman bu tantt$malardan ka~mmamak gerekiyor. . Bu a<;lthin--eJe ahnd1gmda Nihat · <;mar'm yaztsl onemli bir tart1 ~manm b~lang•cm1 olu~turmaktad1r. i~9iler ve Toplum dergisinin ilk say1smdan iti baren o;r.en le iizerinde durdugu

ve gerek TUrkiye'nin ge~mi~inde gerekse diinya sosyalist hareketinde 9e$itli donemlerde ve Ulkelerde kaf$tla~IIml~ olan sorunlan degerlendirmede ekseri· · olarak ele ald1gt konulardan birini de populizm olu$turdu. Rus populist hareketi iizerine sUrdiiriilmii$ olan malzeme sunma <;ah~malannm ardmdan, populizm konusu bu kez de Almanya Komlinist Partisinin faaliyet ve orgi.itlenme anlayt$tndan yola 91ktlarak ele ahmyor.

- --

. 8. SAY! UZERINE • 11 ..

Almanya Komi.inist Partisi'nin (KPD) F~izme Yenilgisinin Nedenleri b~h~ alunda Aydemir Gi.i~, esas olarak fa~izme kar~1 mi.icadele anlay 1 ~ mdaki, ozellikle Komintern ve Stalin donemi politikalanndan kaynaklanan yanh~lan ve sapmalan ele alarak, bi! yandan resmi sosyalizmin i~~i hareketine verdigi zararlan degerlendiriyor. Ote yandan da resmi tarihin ya~anm1~ olanlan tahrif ederek .anlati$ bi9imine deginiyor. ··-·· ·- ·- - ·· · .. - .. · - · ·- .. · Birle$ik i$9i cephesi taktiginin, sosyal dernokrasiyi sosyal fa$iSt olarak degerlendirmekle imkanSIZ haJe gelrnesi, ote yandan fa~izme kar$1 koyabi}mek i9in orta smtflar ve ki.i9iik burjuvazi arac;mda orglitlenmeye ba$lamakla beraber fabrikalardaki orgiitlenmelere agultk verilememesi ve bu orgurlenmelerin gi.ici.inii yitirmesi ile birlikte patti esas olarak bir i$sizler panisi dururnuna dii$ti.i. Boylelikle birle$ik i$9i cephesinin ger9ekle$ememesinin <>tesinde, i~9i sm1f1 i9inde yeterince gii91U olmayan bir Komiinist Partisi'nin fa$ izme kar$1 gene! grev 9agnlanrun da i~9iler arasmda ne kadar i lgi g()recegi ve takip edilecegi de ~ikard1. F~izme

kaf$t mucadelenin uretirn birimlerinden yerle$im birimlerine kaydinlmasmm en tipik omeklerinden birini olu$turan KPD'nin, bu taktigi ve hedefmin yakmdan incelenmesi Turkiye solluu·eketinin '80 C>ncesindeki faaliyetlerinin ve orgiitlenmesinin de tal11$1lrnasma onemli karkdnrda bulunacakur. Yerle$im birimlerindeki , yan i mahallelerdeki orgUtlenmelerin etkili olarnamast, hatta KPD omeginde goru ldiigii gibi fa~ i st orgiitlenrneler kar~1smda dagtlmast sonu9 olarak i~sizlerden, yani deklase insanlardan olu$an bir kalabah.kla kar§t kaf$1ya kalJnmasi sonucunu dogurmaktad1r. Bu noktada amk 6nernli olan pani tiyelerinin saytSI ve bu iiyelerin s1mfsal kokeni degil , pani birimlerinin ha'lgi alanda orgi.itle n mi~ oldukland1r. Devrirnc i populist anlaYI$ a9tsmdan ele ahnd1gmda onemli d~gilmi~ gibi degerlendirilen bu nokta, aslmda f~ist hareket gibi bir kitlesel harekete kar~1 koyabilmenin esasm1 te~kil etmektedir. Aydemir Gii9 bu yaz1smda bu politikalartn uluslararasJ koklerine de i~aret etmektedir. Bilindigi gibi fa§izm tahlilleri ve izlenmesi gereken politikalar konusunda Komintem son derece hatalt oneri lerde bulunmu~tur. Bu onerilerin arka planmda ise sadece tek ulkede sosyalizm tezi degil, nym ?.amanda halk cepheleri politikalan da bulunrnaktadir. 0 nedenle fa~izme kar~1 mi.icadeledeki yanh§ adtmlar, aym zamanda bir sosyalizm projesinin hedefleri ile de son de rece ilgilidir ve devrimci populi;r.m in kavramakta gii~llik ~ektigi nokta esas olarak buras1d1r. Fa~izme ka~1 mucade lede rarihsel a~ 1dan onemli bir yanll§t olu~turan KPD omegi, bu yan1 ile TUrkiye'ye ili~kin ge~mi~ tant§malarmda gozoni.inde bulundurulrnast gereken C>nemli dersleri i\·ermektedir. Ge9mi§ tartl§malanna ili§kin olarak bu _saylCia yer alan son yai'.J ise Atila Karagoz'un Ge9mi~e Ele~tirel Bir Bakl~: Ikamecilik ba~l1g1n1 ta~ m1aktad1r.

. .. . .

•

.-·

~ --

... --·

--- --.

. - .. -

--~-------·------------

12 • 1$f;ILER VE TOPLUM

Karagoz bu yaztsmda SSCB ve Dogu Avrupa i.ilkelerinde olenin ve nkananm ikamecilik, biirokratizm, ekonomizm, milliyet~ilik ile halk devleti olarak ~ekillenen sistemler olduguna deginiyor. Karagoz, egemen olan resmi anlayt~tn yerine devrimci Marksizmin ongoriilerine uygun bir sosyalizmin ikame edilmesinin gerekleri i.izerinde duruyor. Ti.irkiye sosyalist hareketinin ge~mi ~inde , THKP'nin anlayt~ma da temel olarak yan s1m1~ olan ikameci anlayt~, '80 oncesinde de genet hatlart ile kendisini ti.im sol al<1mlar i~inde yeniden iiret~ti. Bugi.in de fiilen smtfi temsil etmeyen ak1mlar i~~i smtti adma hareket etmekte ve i~~i stmfmm kurtulu~unun kendi miicadelesinin ve orgutliiliiguniin eseri olacagmt ongormeden, smtfi. kendilerinin kurtaracagmt ileri siiren siyasi aktmlar politik alanda kendilerini ifade etmektedirler. Kadrolarm ya da onciini.in her§eyi belirledigi fikrinin egemen oldugu bir sosyalizm anlayt~I sadece SSCB ve Dogu Avrupa iilkelerinde degil , orgiitsel olarak Tiirkiye'de de varolmu~ ve halen de varolmaktadir. Ge~mi~in politika iiretme ve orgutlenme anlayt~lanmn tartt~1lma~I a~tsmdan onemli bir vurguyu i~ren Karagoz'iin yanst, aym zamanda bu degerlendirmeleri ile gelecegin orgiitlenme anlay1~mm ~ekillendirilmesi a~1smdan da onemli bir noktaya i~aret etmektedir. i~~iler ve Toplum'un 8. saytsmdaki yaztlar bir yandan Sovyetler Birligi ve

Dogu Avrupa iilkelerinde olanlan ele alarak , bunlann tarihsel koklerine de.. · ginen ve-su-syanst-d · · · .. zerinae ~arHfiaF . a~ l~an , aym zamanda da resmi sosyalizmin orgi.itlenme anlayi~I a~tsmdan ikameciligini ele~tiren bir i~erige sahipler. Bu a~tdan bak1ldJ~ nda bu tam~malar aym zamanda Ti.irkiye sosyalist hareketinin ge~mi ~i n i n de ele~tirilmesinde onemli bir malzeme olu~tu ran 57.ellige sahipler.

i ~c;iler ve Toplum

---

MARKSiST HAREKETiN BUNALIMI VE ONU ASMANIN DiNAMiKLERi ismet OZTURK

GiRiS Ge~mi~i

tammadan g0m1 ve gclecegi kazanmanm olanakll olabilecegini; aynca giinti ve gclccegi kazanmak amac1yla yap1lmayan g~mi~ analizlerinin de epistemolojik fantaziden Ole bir yaran olabilecegini dtiยง{inmek miimkiin dcgildir. <;ok g~ kalmm1~ olmakla birlikte sonunda patlayan Marksist hareketin bunahm1 tartl ~malanm bu amac;la vc yontcm le irdcleyip tanlyabilirsek, hem bunaltm1 a~ma ve hem de Mylcce gunii vc geleccgi kazanma y(jntinde onemli ad1mlar atabiliriz. Aradan 70 y1ldan fazla sure gec;mesine filgiDen, sosy.alizmin teoriden pratige ge~i~inin tarihi hala yaztlmayt bckliyor. Gec;en zaman diinya-tarihsel ac;tdan uzun olmamakla birlikte, bu si.irecin yol a~ugt karma~k ve akla hayale gelmeyen ~trefil sorunlar, hem giinii hem de gelecegi dogrudan belirleyip yonlendirdikleri i~in yOzi.im bek.leyen acil sorunlar olarak (jnumiizde durmaktadtrlar. Ya~anan sorunlar, diinya sosyalist harcketini dogrudan

.----

-···--·---------~

14 • iSf;iLER VETO PLUM

belirleyerek ve yonlendirerek bir sistcm olu~turmu~ vc bu sistcme uygun bi~im de yalmz siircdn gcli~imini degil, aym zamanda Marksi7.mi de deforme etmemi~ olsaydt, bunlar bu kadar onem kazanmayabilirdi. Ancak surc9 bunun tam tersine i~lemi~ ve bir butiin olarak Marksist hareketin girdigi bunahmt a~ma yerine, onu stkt~tmp gizlcycrek sonunda bir~ok dcgerin de 9iirumcsinc ncden olmu~tur. Esas olarak pratigin teorisi olan Marksizmin, yalmz pratigin orsunde dovillerek kendisini smamast degil, aym zamanda pratigin olumlu ve olumsuz eylemlerini ozUmseyerck gcli~ip zcnginle~mesi ve kendisini yenidcn iirctrnesi gerekir. Ancak bu sure~ bOyle i~lemcdi ve her pratigin gerek~esi g<>sterilcrck, hem yanlt~lar pcki~ti hem de Marksist tcorinin geli~mesi ukantp oncmli bozulmalara ugradt. Her sorunu, tarihi ko~ullan vc biiliin baglanttlan ilc birlikte ve kendi ozgOlO i9inde, 90k yonlU incelcyip kavramak, tantmak gcrck ir. Marksist harckctin girdigi bunaltmt ~manm yolu da i~tc bu (,:Ok yonlii tamma, kavrama tcmcli iizcrinde olmaltdtr. Bunaltm sui gcneris (kcndi ti.iriindc olan, nevi ~ahsma munhastr) ogelerle orlilmil~tiir. Bunlann biltl.inun dctayh bir incelerunesi bu ya1.mm smtrlanm a~ar. Ancalc ilk gozc 9arpan bazt yonlcrc kabaca dcginmcktc yarar var. Verili bunahm ycr yer dcncmc yamlma mctotlanm da i~crcn dcvrimin ge~k-: le~tigi iltkenin partisinde ba~ lad1. Marks,i_~~in tcoridcn pra@c uzun soluklu ge9i~nin ardmdan · ba~layan bunilllm, bi{\:ok- hatta tama.r,nma yakm -sosyalist teorisyenin soruna 90k ihtiyath yakla~tmma ncdcn oldu. Oylc ki hemen ·hernen tiim teorisyenler i~in -ister i~inde ycr alsmlar ister kar~t olsunlar- resmi komunist hareket, i~~i smtfmm gcr9Ck varltgmt temsil eden tck harekctti. Bunun en belirgin nedenini ilcri kapitalist Ulkc prolctaryasmm, 1920'1erin ilk yansmda yenilip geri 9ekilmesi olu~turmu~tu. Bu durum, hem Eldm Dcvrimi ondcrlcrinin bcklcdigi ileri kapitalist iilkc dcvrimlcrinin kcndilerine yol gostcriciligini vc diger dcsteklerini ortadan kaldtrdt, hem de empcryalist iilkelerin Sovyct dcvlctini tecrit etmelerini sagladt. Aynca da ilcri kapitalist lilkclcrin Marksist tcorisyenlcrini, Marksist teorinin nesnesi olan i~~i smtft pratiginden kopanp onlan akadcmilere ~kilmeye itti. 19201erin ortalannda teoriklc~tirilmeye ba~lanan sosyali1.min tek tilkcde ve ayn bir sOr~ olarak kuru1mast vc prolctarya diktatOrlii~ii c~iH1r parti diktat6rltig\i (yani ikameci sosyalizm) tezlcri ilc birle~en monolitik yapllanma ve buna uygun actmastz tasfiyclcr tcori-pratik u~urumunu ve biirokratla~mayt dcrinle~tirip geni~letti . Bu durumun iktidar olan vc Entcmasyonal'in kurucusu vc ondcri partide b~lamast ile bilHin bu hastaltklar diinya komunistlcrinc vc i~~i hareketlerine kolayca ~Jlanabildi. Lenin son yt1lannda bu duruma dcginmcye b~ladt ama·bunu sonu~landtrm;lya omrti yetrnedi. Geri ve tek bir Ulkcdc tccrit olmu~ bir devrimin, neyi nas1l yapabilecegini yc yapugm1 kavramadan soruna ~ozilm aranabilecegini sanmtyorum. 'Alman Ideolojisi'nde Marks'm soylcdigi ve T~ki'nin de 'lhanete Ugrayan Devrim'dc ba~vurdugu sozlcri adcta kendilerini dogrulat" ...Orctim gil~lcrinin gcli~mcsi pratik bir tcmcl olarak mutlaka gcreklidir. <;:UnkU o

__ _

MARKSiS T HAREKETiN BUNAUM/ • 15 geli~me

olmazsa sadecc ku.ltk gencllc~mi~ olur, bu durumun yar:llltgt ihtiy~ y1lzUnden eskidcn oldugu gibi sadcce en gcrekli ~eylcr i<;in mllcaclclc edilir. Ve e.ski kepazeliklcrin tckrarlanmasmdan ba~ka ~y elde cdilcmc7.." .

mt~ttr.

Ama bunlar Marksizmin onem li tcmel ilkelerindcn vazgcc;menin mazereti olamazlar.Marksizmin bilimselliginin anlam1, imkanlarla il kelerin diyalcktik baglanm koparmamakta yatar. Gerek uygulamada gercksc clc~t iri dc bu gerc;egi goz.ardt etmek.yel dcgirmcnlcrine-sald•rmaktan· f-arks1z olacakllr.- ·· Sovyet Devrimi'nin vc Sovyet devlctinin varlJgmm geti rdiklcrini vc gotUrdiiklcrini tammanm ve bu yolla resmi sosyalii',mden kopmanm zorunlu oldugu ac;1ktlr. Ancak bu kopu§ resmi sosyalizmdcn daha tutarlJ olmayan ba§ka kanallara gozii kapah olmayt da berabcrinde getirmcmclidir. Zira ikamcci sosyalizmc kaf§t ba§langlctndan itibaren canlan pahasma miicadele etmi§ olanlann, her ne kadar maddeci anlaYJ§tan kopmadllarsa da vc dogru §eylcr seylcdilcrse de, global, yeterli ve biltilnluklil bir dogru c;tkt§ yolu oncrip onenncdik lcrini tartt§mak, o ncdenle bunlan da bir silzgec;tcn gec;irmck vc onlann da yanii§lannd an kopu§mak gerektigine inantyorum. Bunlann dl§tnda bir Uc;iincii kanal isc Avrupa komi.inizmi'nden yeni sola kadar pratikten kopup akadcmilerc c;ckilcrck Marksizmi, felsefi ve ideolojik hatta sanatsal ve ki.illiircl yapttlarda gcli~tirmcye c;ali§an teorisyenlerin ac;ugi yoldur. Bunlann da Marksizmc belli katkllannm oldugunu yadstmamakla birlikte, bu anlayt~m tarihscl maddcciliktcn bir k opu~ pahasma oldugunu dU~Unuyorum. Pozitivizmden yaptsalc1hga hatta yaptsalcthk Otcsi felsefi aktmlara bakU!ttmtzda bunlann yogun bir umutsuzluk, karam sarhk i.irettiklerini gCSrmek hi<; de zor dcgildir. Resmi sosyalizmin ikamcci anlayt ~ mdan dolay1 Marksizmin nesncsinden, yani i ~c;i harckctinden kopmas1 gibi, bu sonuncular da i~<;i hareketinin yenilip geri c;ekilmcsi ndcn dolay1 ondan kopuk tcori ureune yo)unu scc;tiler. DolaytsJyla bunlann hepsini c;ok yCSnlil tamyarak vc hcsapl a~ arak saglam bir teorik alt zemin haz1rlamak ve bunlardan kopu$mak gcrcktigin~ inamyorum. Yoksa birinin yanmda yer almanm veya bir mczhcp geli§tirmenin pck bir.i§C yarayacagma inanrruyorum. Hcle ii<ti.inci.ilerin dcrin felscfi-estctik ve kiiltilrel tahlillerinin cazibesine kaptlarak soruna soyut ekonomizm-dcspotizm-dcmokratizm baglammda yakla§mak, umutsuzluktan ba~k a bir uriin vcrcmcz. Ccnnct dcyince aklma demokratizm, cchennem deyincc ckonomizm ve dcspolii':m gclcn ak1mm tistiinde ytikseldigi maddi zemini incclcmck bu yazmm konusu dcgitdi r. Ancak c;ok a<;tk olan bir §eY var ki o da, resmi anlaYJ~ ik ameciliktcn dolayt smtf mucadelesi zemininden koparak demokrasiyi yok euigi gibi, bunlar da hem ika-

meciligin etkisiyle hem de stmf mi.icadclcsinin geri ~ckilmcsindcn dolay1 s1mf miicadelesinden koparak hem tcorizmc hem de soyut bir dcmokratizme dii§mi.i~ lerdir. Tarihin incelcnmesi burada da aym kaynaktan i.ircycn iki ka r~ It kutbu kar~lmtza dikmi~tir.

Tiirkiye Sosyalist Harekcti (TSH) aym potada olmasa bile aym anda ve hi<; zaman gerrirmeden tarti§tnak/hes apla~mak zorunda oldugu bu anlayt~larla yiizyiize gelmi~tir. Ama eger sorunlann tcmclinc inmedcn, kcnanndan k o~sinden dola§I-

I !

.. ··-

··-

--·

··-

--. --·

...

·--···

--·--·

~- ~~-~ --------------------

- 16 eiS9ILER VE TOPLUM

lusa bu tsnemli momem hedcr olul' gider. Bir yanda 12 Eyli.il y~_nilgisiyle TSH'nin a~t~a ~1kan zaaflanyla hesapla~abilme olanag1 dogmu~tur. Ote yanda ise resmi sosyalizmin bunal1mt uygulayicilan tarafmdan da gizlencmez hale gelmi~tir. Gorba~v'un ba~latttg1 siire~te onlar da sorunlan gizleyemez olmu~lar ve tsnce bunlan kenanndan ko~esi ndcn didiklemeye ba~lam i~lardl r. Simdi yapdmaSI gereken minder dt~ma ka~ adan, cesaretle sorunlann mcrkczini yakalamaktu. TSH'nin yakalamas1 gercken halka tsncelikle kendisini ameliyat masasma yaurmasi ve cesurca ge9m i ~iyle hesapla~mastdlr. Bununla bcraber Marksist hareketin girdigi bunahmm gc~ek nedenlcrine inrnek ve bunlarla da tartt ~mak, hesapl~ mak gereklidir. Ne yaztk ki ~u ana kadar TSH'nin 90~unlu~nda bOylesine cesur ve radikal bir adtmm referdflSl gori.ilmii~ degildir. Gorba~ov olayt dolaYJStyla ba~laulan tart1~ma ise, bu kanaatirnizi daha da peki~ tirici bir mahiyettedir. Karamsarhgl art11ran yalruzca bu olaya yalm~ yakla$•mlar degil, bundan daha 6nemlisi, hem sorunlann merkezinden ka~t ~ hem de btrakaltrn kendimizle hesapl~mayt, bu olay vesilesiyle birilerinin adeta kendi h;;tklthk ve dogrulu~unu ispata ~ali~malandir. Bunun omcklcrinden birini Yeni Oncii'de gori.iyoruz. B~lan gi9ta Gorba~v olayma aceleci ve yanh$ yakla~1mlan bir yana, sanki 12 Eyhil'le bi~ok ~y yerle bir olmami~ . sanki bir yt~m yanh~. ldeolojik-teorik-tsrgiitsel ve taktik hatalar yaptlmamt ~ gibi i9 tartJ~ma ve hesapla~madan kurtulmaya 9ali~tl dt. Birileri kendi sosyaJizm anlayt ~l an do~ltusund a sorunu Gorba90v olaYJna t~1maya ~h ~1rken. di~e rleri buna bile razt olmadiiar. Herkes Gorba~v olaYJ ka~tsmda kendisinin ne kadar hakh oldugunu kamtlamaya 9ah~makta. Lenin'in 'SoiKOniiffiiZm1fe soyledigt~u·sozlei'ez-oete15itimr: · "Bir siyasi paninin kendi hatalan k~ISmdaki durumu, bu partinin ciddi olup olmadt~l konusunda, s mara ve emek~l kJtlelere kar~1 gorevlnl ger~ekten yerine getirip geairmedi~i konusunda hiiktim vermek i~in onemli ve en inamhr m~uuur. Hatasmt aytkya tanunak, hatarun sebeplerini k~fetmek, hatay1 doguran durumu tahlil etmck. bu hatay1 dUzeltme imkanlanm dikkatle ar~tumak; i~te ciddi bir parLinin belirtileri bunlardn( ...) gcr~eklcri yerinc getimtck kcnd i stmfuu vc ondan sonra kltlelerl yeti~tinnek b<Syle olur." ·

Ancak bu stszlerin gere~i yerine getirilmez. Bunun ise niyetlerdcn de~il . bir ncsnellikten kaynaklandt~tna ktsa da olsa ilerde tekrardan donece~im. Tekrar da ol· sa bir nok~anm alum bir kez daha 9izmek istiyorum. Oncelikle kendimizdcn ba~!_ayarak y~Jmz~a r_e~mi sosyalizmle dc~il. sagh sollu tiim anlaYJ~larla butlinliiklii bir he sapl a~maya girerek ttiiadt bir teorik zeinin hazlrlamadan kat edecegimiz yolun ula~mak istedigimiz amaca hi9 bir yaran olmayacakttr. Bunu ancak hi9 bir tabudan korkmadan ve tsrgiit feti~izminden uzak bir yakla§Imla yapabiliriz. Yoksa gii9 olma endi§esiylc tabu)ara dokunmadan minder dt~ma ka~arak ve herkesin a~zma bir pannak bal 9alarak hi9 bir yere vanlamaz. Kunilail iekkeieiin devamt i9in do~rulan clc almamanm verdi~i sonu9, bugiin gonnek isteyen herkesin gorebilecegi kadar a91kur: Gorev sorunun merkezinden ka9madan, bunahmdan 91lqnanm dinamiklcriJ:ti yakalamakttr.

MARKSIST HAREKETIN BUNALIMI Bir olguyu

d o ni.i ~ti.irebilmck

i9in oncelikle onu tan1mak

---HH·-

MARKSiST HAREKETiN BUNALIMI • 17 ve .hic;bir endi~eye kaptlmadan onun iisll.ine gitmck gcrckir. Lenin 'Bir Adtm ileri Iki Ad1m Geri' adil escrinde ~oylc dcr: "Onlar tartJ~malanrruz kar~tsmda ~cv kc gcliyorlar vc scvinytcn li1riU ~aklabanhklar yaptyorlar; ~ilphesiz ki kcndi ama~lan iyin bundan yararlanmaya, bro~tirtimtin parti· mizin hatalanm vc cksikliklerini 50zkonusu eden ~~~ veya bu pasajlan elrafmda yaygara koparmaya ~aba sarfedcceklcrdir. Rus Marksistlcri sav~t a, bu i!nelemclcre aldlfflladlln ~zele~tiri s:ah~malanm ak~atmadan 1~~i harckctinin bilyiimesiylc, zorunlu olarak ve mutlaka gidcrilccck olan kcndi eksikliklerini, sozlcrini csirgcmcdcn ortaya koyacak kadar ~cliklc§mi~lcrdir."

Daha emekleme doncmindeki bir partinin iiyclcri bu cesarcti gostcrrncden amaca ula~tlamayacagmt bildiklcri ic;in, hi<;bir cndi~eye kap1Imadan sorunlanm ti.im a<;tkltgl ilc tartt~abilmcnin zorunlulugunu bOyle dilc gctinni~lcrdi. Lenin'dcn yapug1m bu ahntJ, yalntzca rcsmi sosyalizmin ~u vcya bu versiyonunun kapitalist, cmpcryalist sistem ka~tsmda tck dayanak vc i~<;i stmft harcketinin mi.imki.in tck gcrc;ck tcm silcisi g6ri.ilcrck ona clc ~Liri y6ncluncyi di.i~mana hizmct goren an l ayt~lara ka~t tcpkidcn dolay1 dcgildir; aym zamanda, cgcr sorunu gcrc;cktcn kokli.i bic;imde ac;mak istiyorsak daha ilcrilcrc uzanmanm zorunluIugunu da bclirtmck i<;indir. Marksizm dort ba~1 mamur, tam amlanmt~ - cksiksiz bir teori dcgildir; o, pratigin ic;inde hem kcndini smayacak hem de bciylcliklc cksik ve ho~Iuklanm doldurup zcnginlc~ecektir. Lenin: ' "...dogm bir dc vrimci tcori, ancak gcr~ck bir kitlc harckctinin vc gcn;ck bir dcvri!llci harekctin pratik cylcmiylc kurdugu yak111 i li ~kiylc son ~c klini ahr."(Sol komiinir.m)

"Orgi.itlenrne yolu uzun bir yoldur vc sosyalist in~a gorcvi. uzun. inatc;1 c;abalar ve yetcrince sahip olamadtglmt 7. gcrc;ek bilgi gcrcktirir. Daha gcli~mi~ olacak olan bundan sonraki ku~ak bile sosyalizmc tam gc<;i~i gorcmcycccktir". (Lenin, aktaran Sovyctlcr Biriligi'nde sol Muhalcfet'in Ilk On Yth, Maya yaymlan sf. 42) derkcn, dcrkcn tam da bunu vurgulamaklad1r. Uzun ytllar i~<;i stntfmm kitle harekelinden baglan kopanlmr ~ olan Marksist tcori , btrakaltm pratigin orsi.inde ve kitk hareketleri yle kcndini zcnginlqti rmcsini, zorlamp hozularak var oldugu mcvzilerden bile gcriyc itilmi~tir. Marksizmin adcta c;ok yoniU vc bilinmcz bir denkJem haline gctirildigini gori.incc bu iddianm abaru olm adtg, anla~ Jlacakttr. Marksizmi yaptlan tarihtcn sorumlu tutmak akl1mm ucundan bile gc~mcz. Zira nc kadar bilimsel olsalar da tarihi yapanlar tcoriler olamaz. Onlar ancak yo\ gostcrcbilirler ve gerisi yolu yi.iri.iycnlcrc aiair. Ancak bu. yol yOrOni.irkcn yol gostericilcrin birc;ok eksiklcrinin ortaya ~tkmamast dcmek degildir. Helc potansiycl imkanlar tartt~tltrkcn olu~turulan tcori ile, prali k uygulam ada dogan fiili dinamilder hic;bir zaman i<;in c;akt~mazlar. Ekim Dcvrimiyle Marksist harckctin bir bunaltmJ a~thrkcn, ktsa bir si.i rc sonra daha karrn~1k yeni bir bunaltm da ba~lamt ~ oldu. Di~c rl cri ndcn farkh olarak iktidar partisindc vc kapitalizmdcn sosyalizmc gcc;i ~ si.irccinde ha~layan bunaltm, yanl1z pratigin karma~Jkhgmt dcgil, aynt zamanda cmrcryalist sistcm tara-

-· -· ··- -··-··-·- - ·..

. .·-··· ..

- - - - -·- -

---

-- ·· - . --· ·-- -·- -

18 • i~C;iL£R V£ TOPLUM

fmdan ku~alllm 1 ~ gcri vc tck bir lilkcdc sosyalizm fom1asyon yar:whrkcn yi.irunmcyc 9al1~1lan l abircntin duvarlannm boyalanyla hayli rcnklcnmeye ba~ladt. Di gcrlcrindcn farkl1 olarak bu bunahmm 3. Entcrnasyonal'in kurucusu vc onderi olan iktidar panisindc ba~lamas1, ncrcdcysc ti.im tcorisycnlcrin c le ~t i•ilcrindc Slkl bir otosansi.ir uygulamalanna yol a~ll. Zira hem Marksizmin tcoridcn pratigc gcyi~inin ilk denemcsi ya~an•yordu hem de di.inyada i ~c;i S101fmm iktidar oldugu tck yer Sovyet devlctiydi. Gcri ve tck Ulkcdc gen;cklc~cn bu dcvrim, bcklcnen ileri kapitalist i.ilke dcvrimleri gcryck lc~mcy incc, cmpcryalist sistcm tarafmdan tam bir ku~atma altma alimp tccrit cdildi. Ti.im di.inya kar~1 -dcvrimi nin saldm vc ku$ntmalanm hemcn hemen tek ba~ma gogi.islcycn SovycL proletaryas1, 90k yukli.i faturalar Odemc pahasma da olsa dcvlctini y1kllmaktan kunardt. Sovyct prolctaryasi bu yaralan sarmaya vakil bulamadan bi.iyi.ik ondcri vc en dncmli yol gdstcricisini kaybctti. Aldlgl bu yaralarla alabildiginc sarsmt1ya ugram1~ Sovyct prolctaryasmm cJurumu ondcrlerinin pck de Marksist olmayan kavgalara ginnclcri ve ardmdan fa~il'.m gibi ycni bir fclakctlc ka~tla~tlma st sonucunda daha da guc;lc~ti. Gcrc;i bu yarP•~mada fa~izm ycnildi ama, prolctaryam n galip ((tkll~m• soylcmcnin olanag1 oldugunu da zannctmiyorum . Tum bu si.irc<;:tc Marksizmin en oncmli gclcnck vc dcgcrlcri <;i.iriillilmc yc, en hay ati ilkclcri yok cdilmcye ba~lan mt ~; prolctaryanm li.im ya$amt dcnctlcmcsi vc yonctmcsinin ycrinc, onun "vckillcrinin" yonctimi nin ald•g• bir "sosyalist" sistcm olu~LU rulup pcki }t irilmi ~ L i. Yani Sovyct prolctaryasn:nn! ti.im kar~ t-dcvrimi ( fa~i zm de dahil) ycnmi~ oldugu si.ireyten kendi sinin de galip <;lk tlgml soylcmek pek rnumkiirYQej1i1.- Zi"fa-Ttlm tnr-zafcrlc1 kcndrikti" ·· dannm, kcndi yonctimindcn <;1kmast pahasma kazantldt. D evrimden k1sa bir sure so nr~ ba$1ayan burokra tla~ma ve ikamecil ik dcrinl c~ip, yaygmla$arak tcorilc~ tirildi. I <; sava~'tan hcmcn sonra L enin bu durumun farkma varm1~ vc bi.irokrasi i lc mi.icadclc yontcmlcri lii'.crine kafa yonnaya vc onlcml cr oncrmcyc ba$lamt~IJ. Ancak ag1r hastalil11 vc k1sa bir zaman sonra c>ltimi.i, arad1g1 r;arcyi ya$ama gc<;:irmcsinl onlc di. 1930'lu ylllann sonlanndan yani Sovyctlcr Birligi'nde sol vc sag muhalcfctin tasfiycsindcn sonra bu i.ilkcnin i<;indc yqcrcn ycni muhalcfet, Marksist zcm inin d•$mda bir mi.icadclc surdi.inncyc ba$1adt. Zira onlar ic;in de varolan sistemc kar$1 mi.icadclc, gidcrck Marksizmc kar~• mi.icadelcylc q anlama gclmeyc ba~lam•~ tL Dl.inya di.izlcmindc marjinal kalan Troc,:kist muhalcfcti saymazsak . dUnyada gcli$cn digcr muhalcfct ak1mlan da kendrlcrini aynt ikamec+Hktcn ·kHnaramad•. ya da bi.i yli~ oranda Marksist sosyalizm anlay1~mdan kopuk 'felscfi ak1mlar' o 1U$lurdu1ar. Ilcri kapitalist i.ilke prolctaryasmm ycnilip gcri c,:ckilmcsi, tek i.ilkede sosyalizmi ayn vc ulusal bir si.irc~t olarak kunna anlay l~l. ckonomist ve csas olarak da ikamcci sapmayla birlc~li vc ti.im dikkatlcr somi.irgc vc yan S.Omiirgc i.ilkclcrin ulusal kurtulu ~ sava~lanna yoncldi. Tck i.ilkecle sosyalizmi kurma anlay•$• vc ku~atmanm tcla~t yla ulusal kurtulu~ mi.icadclclcrine oylc bir misyon yiiklcnmeyc ba~land• ki, Item ulusal hem de uIuslararasl diizcydc prolctaryanm onderl igi adcta unulturuldu. Bunun en acy1k drnegini Kuom intang'm Komintcm'c scmpatizan olarak c,:ai1nlmasmda gorebiliriz.

MAR KSiST HAREKETiN BUNAUMI • 19 Bu durumun ikameci-ckonomist sosyalizmlc ~cli~cn bir yanmm olmamasma ragmen Leninizm'den Lam bir sapma oldugu a<;tkllr. Lenin 3. Emcmasyonal'clc yapug1 konu ~mada ~oylc dcmcktcdir: "Gcri kalm1~ Ul kelerdcki gcn;cktcn komlinist olmayan dcvrimci kurtulu~ harcketlcrinc komUnist bir MU om1c giri~imlcrinc kar~1 kamrlt bi~imdc mUcadclc cdilmclidir.Sadecc btitUn gcri kalmt~ Ulkclcrdc gelcccgin prolctarya panilcrini -Slrf ismc.'l1 de~il ge~cktcn komilnist olan parti lcri -olu~turacak ogclcri toparlaJ11ak vc onlann ozcl gorevlcrinin,yani kcndi ulushu1 iyindcki burjuva dcmokratik bogultuya k a~t milcadcle gorcvlcrinin bilincinc varmalann1 saglayacak bicyimdc cgi Lmck amactyla somOrgelerdeki ve gcri k alm1~ illkclcrdcki dcvrimci harckctlcri dcstcklcmck Komtinist Entcr nasyonal'in gorcvidi.r. Komiinist Emcmasyonal, wmiirgclcrin vc geri kalmt~ Ulkelc rin dcvrimci harckctlcri ilc zaman i~inde yakml~mail, han a biaat ittifak yapmalt<.hr, fakat onlarla birlc~rncmcl i p roletarya harckctinin batnnm . nitcligi ni-henOz fili:t halinde de olsa-korumahdtr''.(Sovyetler IJirligi'nde Sol :vtuhalefetin llk On Yth, Maya Yay .,$.48)

Lcnin'in oli.imi.inden sonra wr ~a rtlara boyun cgi lcrck bu ilkc tam tcrsinc <;cvrilmi~. komi.i.nist panilcr kornUn ist otmayan ulusal kurtulu~ llarekctleri i<;indc eritilmi~ ve dcvrimci harckeLicrin cklcntisi haline gctirilm i~ti r. Bu isc hem prolctarya harcketinin bag•m s1z niteligini yitirmcsine hem de dcv1imci -dcmokrat bir populizmin di.inya di.izlcminde yaygm bir gori.i~ haline gelm csinc yol a~m1~t1r. Boylelikle dunya di.izlcmindc -Tro~ki st gclenegin d1~mda - iki cgcmcn aktm geli$mi~tir. Kendi i<;lcrindc <;c~itli rcnk ton! an ta$1mak Ia bi rl ikte ozde aynt olan bu ak1mlardan birincisi "rcsm i sosyalizm" veya "reel sosyalizm" diyc de adlandtnlan ikameci sosyalizm anl ay1~td1 r; ikincisi isc popul i st-halk~J -demokratizmd i r. Bunlann aym vc ayn yanlanm inccl cmck bu yazmm stmrl anm a~ar. Ancak kJ saca dcginilecck ol ursa (irncgin M arksizm in en canal tc t 011-csi olan prolctaryamn tarihi misyonu vc yonctici fonksiyonuna yaklll~Jmda bunlann aralannda bi.iyi.ik bir farklthk olmad1gm• bclirtmck gcrekir. Bu iki aktm m cmemasyonalizme yakla~l mlan da ~alCl~makt ad1 r. Her iki ak1m da entcmasyonal isl bir M arksizmin ol amayacagl konusunda ozde farkh di.i~i.inmcmcktedir. Veri! i bunahma kadar Marksistlcf\!J tarihinde entcrnasyonalist olmayan bir sosyalii',m du~tincesinc rastlanmaz; Omegin Paris Komi.inti'ntin ycnilgisinden sonra dag!lan Birinci Emcrnasyonal'in yerinc 2. Ent.emasyonal , Birinci Sava~ vc Ekim Devrimi'ndcn sonra i flas eden 2, £ntemasyonal'in yctinc 3. Entcrnasyonal k urulm u ~tu r. Verili bunaJun si.irecindc <;uri.iti.ilen 3. Entcmasyonal'den sonra ise dlinya proletaryas111a Entcrnasyonal siz bir Marksizrn anlay1~1 empozc edilmi~tir. T ck i.il kcdc sosyal izm vcya Avrupa k omi.ini7.m i gibi M arksi;;,m in ulu sall a~t mlrrH\s l vcya b<>lgcsellc~Liri l rnesi, bu anla y1~tn d1 ~a vu rumundan ba~ka bir~ey clcg ildir. (*) Bu si.irc~t prolctaryay1 yalmz dcvrim i<;:in onderligin vc yonetici misyonunun d1~1 na itmcklc k almam1~ ~n1 zamanda parrralay1p atomize <ic etmi~Lir. Bastmlarak <; 1 k1 ~ yollan tt kanan bunalim si.ireci bir <;ok gelcnck vc d c~ertcri <;u riitcrck kcndi manugma uygun bir sistem olu~turdll. Nihayct olu~lUrulan bu sis

·--·- --· ..

,,_

·- ...

. · -- - · ·----···

··---·--·

,. _

--·--

.. .... -·-· -· ...

20 • iSC:iLER VETO PLUM tcmdc adtm atac.~k dcnnam kalmadt ve geli~tirilc n yanlt~ muhalcfctle birliktc toptan iflas etti. Oylc bir iflas ki bu, akh ba~mda hic;bir kimsenin sagmdan solundan onanlarak yenidcn ayaklan i.izcrine dikilcbilcccgini savunmast mi.imkun degildir. Uzun y11lar basunlarak i~in ic;in dcrinle~en bu bunahm, bin;ok gclenek dcger ve ilkelcri c;urilterek kcndine ozgii bir sosyalizm anlayt~t gcli~tirdi vc kcmikle~mi~ bir sistem olu~turdu. Olu~turulan bu sistem ve anlayt~ Marksist sosyalizm anlayt~mdan bir hayli uzaklara di.i~tii. Olu~turulan bu sistem yalmz taraftarlanm aym anlayt~ dogrultusuna ~ckmekle kalmadt, muhalif olduklannt di.i$tinen kcsimlcri de yogun etkisi altma alarak yonlcndirdi. Resmi sosyalizm, olu$turdugu bi.irokratik merkeziyct~ti kastla ti.im clcgerlerini yitinni~. bunaltml a$aCak, hic;bir dinamigi kalmamt$ltr. Arttk nc Prag bahan, ne Dayam$ma harckcti vc nc de Km~c;ov vc Gorbac;ov rcfom1Ian -salt iyi niyetli olsalar varsaytmtyla bilc-c;iiriiycn bu hamal yaptyt diizcl tmc giiciinc sahip dcgildir. Bunahmt a$mamn ktvtlctmlanm yukarlardan bcklcmcnin tanndan vahiy bcklemekten farkl t oldugunu zannctmiyorum. Bu, zaman kaybcdcrck bunahmm daha da derinlc$mesindcn ba$ka bir i~e yaramaz. Ancak bu. si.irec;tcn <;tkarabilecck hayati derslerin oldugunu gozardt etmek anlamma gelmcz. Tam tcrsine, bu surccin can altc1 derslcrlc dolu oldugunu ve bu dcrslcri c;tkannadan bunahmt a~manm olanakstz oldugu anlamma gcli r. Gcrc;i alrrracak "dcrslerin iyindc esa:s olaraic-nclcr in yap~hnasr-gcrektrgindcn-daha\X)k:-ne-- ·-·.. lerin yap1lmamast vc ihmal edilmcmesi gcrcktigi bclirlcyici niteliktedir ama bunlar yinc de nclcrin yapllmas1 gcrcktiginin ip uc;lannt da vcrmcktedirler. 0 halde 'buna1tm1 a~manm dinamiklcri ncrede?' sorusunu cevaplamak gerekiyor Bu dinamiklcri, yalmzca ve yalmzca Marksist teoriyi konusuna. yani proletarya harckctinc kavu~tunnak noktasmda aramak gcrek. Bunun dt~mdaki ttim arayt~ ve c;abalar "scfalctin ic;indc sefalct aramak"tan 6tcyc gec;cmez vc ancak bOyteliklc Marksist dcgcrlcr butjuva idcolojisinin ctkilerindcn kunanltp, ayakJannm uzcrinc dikilcrck cmin adtmlarla yoluna devam edcbilirlcr. Dolaytstyla, her geli~im bu ac;tdan dcgcrlendirilmelidir. Yoksa Gorbac;ov orncgindcki gibi tepeden yaptlan c;JkJ ~lan " i~tc bizim dedi~imile geliyorsunuz" gibi iddialarla degerlendinnenin bunaltmm 3$Jlmasmda zarardan b~ka yaran olmaz. Zira bunaltmt 3$mamn dinamiklcri buralarda degildir. Bu yakla~nn ikamcci ve populistdcmokratizm anlayt$tntn kcsi~ti gi ortak paydadtr. Verili bunahmm a$tlmast Marksizmin uzakla~ugt dinamiginc kavu~turulmastyla saglanacakltr. 0 haldc oncclikle bunaltmm ncdenlcrini kavraytp, onu a~manm dinamiklcrini ortaya c;tkannam1z gcrckir. Hi~ ku$kusuz, bunaltmJ a~manm belirlcyici ogcsi, i~yi Slnt ftnm kitlcscl harcketidir. Marksist tcorinin en bclirlcyici ozclligi proletaryanm kitlc harckctidir, o bunun usti.inde geli~ir vc tamamlanmaya dogru yo! ahr. Marksist tcori ancak bunun ustiinde c;e$itli savrulmalardan kurtulabilir, eksikliklctini tamamlaytp kendini yeni-

MARKSIST HAREKETIN BUNAUM/ • 21

den Oreterek yoluna devam edcbi lir. (i~tc bu baktmdan 'Marksizmin killclcrin pratigi okulunda o-grenim yapt1g1' soylcnebilir.) Eger ktsa bir bclirlcmc yapmak gcrckirse Marksizmc, bilimscl teoriylc i~<;i sm1ft harckctinin bi lc~ i mi , ba~ka bir dcyi~le de pratiksiz bilin<;.le (pratiktcn kaynaklanmasma ragmen) bilin<;siz prati gin bile~imi denebi lir. Konuya ili ~kin olarak Marks'tn 'Felsefenin Sefaleti 'ndc soyledigi ~u sozlcr olduk<;a oncmlidir: " tktlsat~tlar riastl burjuva stmfmm bilimsel tcmsilcilcri iselcr, sosyalistler ve kom iin istler de proleter stmfm teorisycnleridirler. Prolctarya bir s1mf olarak. kcndisini olu~turacak oi~Udc henUz yeterince geli~medigi silrecc, bumm sonucunda proletarya nm burjuvazi ile olan milcadclesi henilz polilik bir nitclik almad1g, sUrccc ve Uretici gil¥lerin prolctaryamn kurtulu~u ve ycni bir toplumu n kurulma.>J i~in gcrckli maddi ko~ullan bir an it;:in gormelerini saglayacak Ol~Ude burjuvazinin bagnnda hcnilz, yctcrince geli~medigi silrcce, bu tcorisyenlcr ezilcn smtOann istcklcrini kar§IIamak. llzere sistemler uydurup ve canlandtnct bir b ilim bulmaya ~ah ~an titopyactlardlr. Ama t.arih ilerledik~c ve onunla birliktc proletarya miicadcl csinin ~ ir.g ilcri dal~a da b<:lirginle~incc, bunlann kafalannm i~indc bilim anunalanna gcrck kalmaz; goi'Jcrin in onilnde olup bitcni s11ptamalart vc bunun siil..Cllsii durumuna gclmclcri yctcrlid ir. Bilirr1 arad1klan ve s i~ tc mlcr kurmalda kalthklan siirccc, yani miicadclcnin b~lang tcu•tl a kaldrklan sllrcce sefalctin i~ indc scfalcttcn ba~ka bir~ey hulamazlar, scfalctin de eski toplumu ala~ag1 edccck devrimci, ytktcl gUcll gorcmc:t.lcr. Tarihscl harckctin bi r Urilni! olan bilim. bu andan sonra kcndisini bilinvli olarak tarihscl harckctle birlc~tirmi~. doktriner olma ktan ~tkmt~ arllk devrimci olmu~tur." (age. ~.1 3 3 - 134)

Engels de 1848 dcvrimlcri doncmindc ~unlan soyiUyordu : "Alman tcori duygusunun hi~ bozulmadan kakh g1 tck ycr i~r,:i srmftdJr. Hi ~hir kuv vct onu orad an sokilp atama7.. Orada nc kariycr cndi ~cs i, nc kazanv avc•hg1, nc de yukannm Hltufkar himaycsi vardJr. Bilakis bilirn nc kadar hat•r vc 'i'lkar gozc tm cz, tlavranrrsa i~r,:i s1mfmm rnenfaatlcrinc vc ozlcy i~ Jcrinc o kadar uygun dti~cr. Tckmil ccmiyet taril1inin ania~llmastnl milmki.ln k1 lan anahtann, cmc gin gcl i~mc tarihi nde bulundugunu ka bul eden yeni cgilim (Marksist cgilim 1.0.) ha~ la ngJ<;tan itibnrcn i~~i stmfma yonclmcyi tcrcih ctmi~ rcsmi bilimdc aram a<lig• vc hck lcmcdigi ka hulli onda bulmu~tur."(Engels. 'Feuerbach ve K lasik Alman Fe lo;efesinin Sonu' , s.92)

Bun.lann da bclirttigi gibi teorilcrin bozulmadan gcli~ip kcndi kc.ndini tamamlamaSI, i~9i s1mft parti si ustiinde yuksclmclcri ylc sa~lanahilir; i ~tc vcrili bunaltrnm tcmel nedeni de bu alandaki kopu~tur vc a~tlmas1 da bu kopu~un a~tlmastyla saglanabilir. Bclirli bir tarih doncminin incclcruncsindc organik dcvinirnlcrlc konjonktiirel dcvinimlcr, yani yaptsal ncdcnlcrdcn kaynaklananlarla rastlanttsal olanlar veya yerle~ik sistc mlcr o l u~tu ranlarla gcc;ici olanlar titizl iklc ayn~tmlmah dtr. Zira yaptsal ncdcnlcrdcn kaynaklananlan a~makla, konjonktiircl olanlan a$mak <;ok fark.ll yontcmlcri gcrcktircccklir. ~(inkli bir sistcm in olu~mast dcmck aym zamanda sistemin dircngen, korumac1 vc savunmac1 mckanizmalanntn da olu~mas1 dcmektir. Bu isc sistcm i<;indc onu a~acak dinamiklcrin de korcltildigi anlamma gclir. ~iinku hi9bir sistcm kcndini a~acak dinami klcri korcltmcdcn ycrlc~mez ve kcndinin a~rlmastm kabul cdcmcz.

BUNALIMJN NEDENLER i Sorunun Ekim Dcvtimi'nin kcndinc ()zgii yap1sal ncdcnlc-

1I I

--··-- - --·---·- -

-·- -

-·-

·-- - - - -- - -- - -

22 • iS(;iLER VETO PLUM rinden kopanllp subjektif, ki~iscl veya bireyscl alan<-l ~ekilmcsi c;ozUrn degil, bir ((OzUm yaruJsamas1 yaratmaktan ba~ka anlama gclcmeyeccktir. Dolayrsryla, k.Jsa ba~ hklar halinde de olsa Ekirn Devrirni'nin kcndinc ozgU yanlanna dcginmektc yarar

var. Bunahmm ba5lang~cuun kesin tarihini soylcmck rnl.imkUn dcgilse de. Lenin'in oli.imtintin bir dontim noktas1 olclugunu seylemck bana yanll~ gori.inrnliyor. Her nc kadar tarihi yapan ki~ilcr olmasa da, Lenin'in Ek.im Dcvrimi'ndcki o;.gi.il konumu, bu bclirlcmeyi saglamaktadJr. Gef9i "Lcriin ya$(lsayd1 nc olurdu ?" sorusu ccvap1anamazsa da, Lenin'in yapt1klan ve oH.imiinden sonraki diinii~Umler bu iddiamr;r.a yctmektedir. "Ekim Devrimi Lcnin'in eseridir" sozlcrine ben de ~u anlamda kattliyorum: K apitalizrnin cmpcryalist .a~amas mm tahlili vc "cmpcryalizmin zay1f ha1kasmdan kopacag1 " bclirlemesi. J ~te Ekim Devrimi, kcs intisiz dcvrim tczleri de bu tahlil sonucudur.* Bunlar o kadar birbirleriyle baglanul•du· ki, biti ~1 k anlmca digcrlcri adcta y1krlmaya mahkumdur. Zira cmpcryalizmin ckonomik vc siyasi k araktcri kavranmadan, "cmperyatizrnin zayr f halkasmdan kopacagt" tczi olu~amazdr; "kesintisiz dcvtim" tczi gcli~tirilmcdcn isc. ya bu tcspitl cr bi rcr doktrin olarak kallr ya da dcvrirn cngin dcnizlcrdc pusulasr:t. yol :1c;maya c;all~an bir gcmiyc benzerdi. Lenin "cmpcryalizrnin zayt f halkasrndan kopacag/' tcspitini yaparkcn, bu dcvrimin·dayanaca~t tUm dinamildcn- dc ·bCii"i'fmcyc 9alr~-rti~ll. Bunutcfiinlrfal~lnaa: · . ki onderlcrin yctcrincc anladrklannr soylcrnck olanaksu.dr r. Zira hem dcvrirn ertesindeki "kapitalc ka~r dcvrirn " sozlcri, hem daha sonra Buharin'in soldan saga gc<;mcsi hem Stalin'in sUrckli dcv rim ilc kcsinti si;, dcv rimin aym ~cy vc sovyctlerin de harekct ilctici k ayr~lar oldugu bclirlcmcsi; tck lilkcdc sosyalizmin ayn bir sure<; olarak kurulabilecegi oncm1clcri vc Zinovycv'in parti diktatorliigi.i ve prolctarya di ktatorliigOnU birbirine kan~urrnasr hunun ac;:rk omckl crindcn bazrl and1r. Birc;:ok kimsc sorunu bu yakla~unla dcgil de, sapma vc ki ~isc l bir dcspollukla c;:oziirnlcmcyc c;:al!~tyor, ama bcncc bu subjcktif-idcalist ya kla ~tmm pck bi r inandtncr tarafJ yok. Zira en kotiirn scr bakt~la bile bunlann l~i<; olmazsa cskinin bircr korniinist yoncticilcri oldukJanm unutmarnak gcrcki r. ll crdc bu konuya dcginmck iizcre ycnidcn gcriyc donclim. Gorccc gcri ve tck bir iilkc<lc gcrc;:cklc~~!1 sosyalist dcvrim olaganlistU ko ~ullarla ka~tla~acaku vc nitckim kar~rla~u da. Oniik olan yOillcrin i bir yana brraktrsak, en bclirgin yanlanm gonnek bile bu durumun vcharnc!ini anlamaya yctcr sanrnm. Birincisi tck bir iilkede ge n;ekle~en dcvrirnin pek fazla rcferans alabilccc~i bir kaynagmm olrnamasr vc c;:alr san niifusa oranla i ~c;:i smrfmrn hayli cthz olu~u . '

··-- - -----------.._.... .

MARKSIST f/AREKETIN BUNAUMI • 23 Ikincisi, her nc kadar i.iy dcvrim dcncyimi ya~amt~ olsa da, Sovyct prolctaryastmn hcmen hemcn 15 ytl gibi ktsa bir sure partili ya$am sUrdlirdi.iktcn sonra iktidan alm t ~ olmas,, onun iktidan yonctccck yctcrli bi li ncc eri ~ mc ftr~alt bulmastm engellem i§ti r. Iktidan almt~ olmast bunun yeterli kantll olamaz. l kinci Enternasyonal onderlcrinin bu konudaki cle~ tiril crine Lcnin'i n vcrdigi cevap da bu iddiamJZI dogrulamaktadtr: Hllk onc::eiktrdara g~ip, sonra her adunda ycdi fersah ~an 11ls1rnh ~izmcdcn ayaga geyinnck vc ~all~an kitlclcrin killti.ir sevi yMini yilk.~cltmck, i~~i ~cvrc lcrindcn 91kma kalabaltk yonctici kadro lan ycli~tirmck i~in ilcri :llllmak ni~in miimkiin olmasm ?" (akl. Stalin. Lenlnizmi n likeleri)

Nc yaz1k ki iktidara gcc,:tiktcn sonra cmpcryalist ku~atma vc Ic,: Sava~ ko~ullan bu fu-satt verm~di; hana ytgmla prolctcr ondcrin yok cdilmcsi durumu daha da vahimle$ti rdi. Ut;:i.inclisi.i, gcri vc tck bir iilkcdc gerc,:cklqcn devrimin bcklcnen ilcri k apitalist. i.ilke devrimlcri gcrc,:ck l c~mcyincc maddi dcstckten yoksun k al rnast ile empcryalist ku ~atmanm Sovyct prolctaryas1na ~ok yi.il\lii fatu ralar odetrnesi sonucunu dogurdu . Arttk Sovyet prolctaryast hem gcri ckonomik yapt smt duzeltmek, it; ve d•~ di.i~manlarla sava~mak vc hem de "el yordamtyla Marksizmi hayata gcyirmektc" tck ba$ma kalm1~tt. "Taril1in zikt.aklan sonucu sosyalist deyrime ba~laml $ " olan gcri vc tck i.ilkcnin zorluklannt Lenin ' S a va~ "e B an~ Uzer ine Rapor'da ~oylc dilc gctiriyordu: "Sosyalist dcvrirnuc dururn bamba~kaurr. T arihin 1.ikt.aklan ~onucu so~y<~ list dcvrirnc b~ lamak 7.orunda kalmr~ ol~n iilkc nc kadar gcri kalm1~~~~. c~ki bpitalist ili ~ki lcrucn sosyalist ili~kilcrc gc~i~ onun i~in o kauar giio;: ohrr. Rur:~da cskiyi pkmak giircvinc i~ i til mcmi~ gily!Uktc ycni giircvlcr. ycni iir!!U tknrnc ~<ir-:vlcri k:tuhr ...

L enin, Ekim Dcvrimi'nin varllgmt korumastnt vc Marksi1.m in hayata gc~irilme sini koyli.ili.ikle dogru bir inifak polil ikast na vc il eri kapit alist Ulkelcrdc olacak dcvrimin t;:ok yonlti dcsteginc dayandtrmaktaydt. Bunlardan ikincisi kcndi iradclerine bagh olmadan hayat bulamazkcn, birincisi, Lenin sonrast uygulanan yan11 ~ politikalar sonucu fcl~ cdildi. Bu iddialanmiZI dogrulayan Lcnin'in bat.I bclirlcmelerine ba~vurmakt a yarar var samnm . Zira bunu bizzm ya~ayan ve Siktn!ISt m ycken insandan daha iyi bir tamk olamaz. L cn in'in ycli~kin elcrnan stktnl!St yckme konusunda daha once yapu~un altnuya bir de ~ unu cklcmck yetc rli olur : "Eski devlct aygJl!OJ ucvraldt k vc bu bit.im talih<itligimi"lir: bu aygtt stk s1k bil.c kar~1 i~lcdi.

19l7"de iktidan aldtgl!l11t.dan sonru hiikiim..:t mcnltl rlan hi1.i saholc cu i. Bu durum bizi Urki.iuU vc yalv~rdtk ' Jlilfcn gcri ~;;.:li n" diyc, hL·ps i de gc ldilcr, am a bu bizim lalihsizl igimiz old u. $imdi hiikii mcl g\\rcvl!lcrimkn olu~an hiiyiik bir ordumuz var, ama bunlann ii:t.erindc gcrt;"ck hi r dcncti m sagl;ry;u.:ak y.·tcrim:c yc1i~mi~ guc,:lcrc sahip rlegili7.. Gcnelliklc siyasi iktidan yllr uuugwniiz tqx:dc , rm ki nc bir ~ck ildc i~li · yor, nma a~agtda hOkUmcl gorcvlilcri yctcrli bir d-:nctim gUciinc sahiplcr vc onu stk stk bizim iil~ilLicrim izlc ~cli~cn bir wrzda kullan1yorln r. Tcpcdc ka<; ki~i old uklanm tam olarak bilmcdigim, ama bir ka~ bini gc~mcdigini ::anc! J~rm, say1lan en fal.lll onbinlcri bulan bizdcn insanlar var. Oysa a~ag1da (.ar"dan buT.Jll'"a loplumundan aldl£1ml:t. k1 smcn bilcrck vc ktsmcn de istcmcdcn bizc kar~1 t;ah~an yii zhinlcrcc mcmu r bulunuyor." (Lenin. Col. Works. c. 33. ~.428-429. nkwr;nl, lkthtar \'e \'l uhalefct, Me-

tis y .•. 126)

Lenin, "empcryalist zincirin zay1f halknstndan kopacag t''nt vc buna uygun olarak

.. . . ~

-· -- --··----····· . -··· .

-- -·-

-- -· ·--- ..

24 • iSr;iLER VE TOPLUM

devrimin Rusya'da olacagm1 tespit ederken, devtimdcn sonra ileri kapitalist Ulke devrimlerinin alevlenecegini ve Rusya'daki dcvrimin imdadma yeti~cc~ni 6ngoriiyordu. Tabii ki yalmz Lenin degil. tiim devrim ondcrlcri de bOyle dli~linliyorl ar ve bunun gereklerini yapmaya c;ah~Jyorlardt. Ama biz burada ~ imdilik sadece Lenin'in seyledikleriyle yetinclim: ''Bu b~anhrsa (yani Ekim Dcvrimi- 1. 0.) o zaman yangmm alevleri biirtin Avrupa'y1 saracakur; burjuva g~:riciliginin baslos1 altmda buna1Jn1~ Avrupal1 i~i de ayaklanacak ve bize ~in nas1l yap1lacagm1 gosr.erecektir. 0 zaman Avmpa'daki devrimci auhm Rusya Uzerinde kaq1 et.ki yapacak ve birka~ y!lhk dcvrim doncrnini, ony11larca sUrcn dcv rim dOnemi halinc getirccektir. (Sosyal demokrasl ve Ger id H iikiimet, aktaran Stalin, Lenlnlzmln t lkelerl)

Lenin, Ekim Dcvrim'inin ii9lincli y1ldontimli nedeniylc d.iyordu:

yap11 ~1

bir konu~mada

~yle

0 zaman biliyorduk ki, anc.ak dcvrirnimi:r. biltiin dilnyada mu1.affcr olunca 1.afcrimiz 1..afer olacakllr. <;tlnkil i~c SITf dilnya dcvrimi umud uyla ha~lamJ~llk." "Diktatorltigun en yuksck ilkesi, yonctici rolilnil vc dcv lc t iktidanm muhafaza.cdcbilmcsi i((in prolctaryanm kc>yliililklc ittifakm1 dc~tcklc mcktir ." (RKP Taktigi Uzer lne Rapor)

diyerek, devrimin korunmas111da koy!Ultiklc ittifakm oncmini vu rgulamak.tayd1. <;ogu kez dcncmc yamlma mctotlan da dahil cl yordam1yla Marksizmi hayata ge~inneye 9all~Irken Lcnin'in oliimi.i, cmpcryalizm tarafmdan ku~atJ!mJ~, geri vc tek bir iilkedckLdcvrim.c ooy.Uk-darbc oldu.-ZH:a koouya-ye£efiflC-e--vakif.-gerekti- ginde gerckli manevralan yapabilcn hcmcn tck ki~i Lcni n'di. Bu konuda birka9 omek vermcnin yaran var. Lenin , I 0. Kongrc'dc " d c~i~mclcrdcki ozg\irlliitlin" Sim rlan iizerine, "~unu

smaytmz, btmu smaym•;r~ somnu politik olarak <lcncy yoluyla incclcyiniz. Sonra bi;r.i vard•gm tz sonu!Yiardm1 hahcrdar cdiniz vc ~i;. i ha~anya golilrccck olan ~C· yin nc oldugunu bizc siiylcyiniz.. ."

.. diyordu. Keza 'Vergi Uzerine' adl 1 bro~liri.indc , kooperatincr vc koyli.iliik i.izeri ne ise ~unlan ileri sliri.iyordu: "Koopcratincrin basit gcli~mcsi bi1.im i~Yin, yukan<la hclirlligim 'kli~Yiik' istisna dikkatc ahnmak ~arllyla. sosyalizmin gcli~mesiylc ozdc~tir. Aym 7.amanda. bununla sosyalizm hakkmda.ki g6ril$Umliziln de koktcn dcgi~tigini kahul ct mcliyiz." "Devlct kapitali:r.mi doncmindcki koopcratif i~lctmcl cri, iincc o:r.cl i~lctmclcr, sonra koopcratif i~l ctmclcri olMak, dcvlct kapitali.:rmi i~l ctmclcrimlcn farkhd•rlar. Bizim bugunkii toplum dlit,enimizdc koopcratif i~lctmclcri, konpcratif i~lctmcleri olarak, ozcl kapitalist i~lctmclcrdcn farkhd1rlar. Ama bunlar, cgcr ii7.crindc kurulu bulunduklan toprak vc donatlld• kl an \lrctim arac;:lart dcvlctin, ynni i ~Qi sm. fmm mah isc. sosyalist i?lctrnclcrdcn farkl1 dcg ilclirlcr." Ki.l~Yiik

ilrcticilcr koopcra tifr,:iligindcn sosyalizmc gc« i ~ isc, kil((ii k ilrclimdcn bilyilk ilrctirne gcyi~ dcrncktir. Yani .-;ok daha karma~ak nlan am a bun a kH~Jhk ba~n halinde ( a.b./Y.) en geni~ halk kitlclcrini kucaklamast miirnkun olan her tiirlii 'ycnili~c· 1srarla kar~t koyan cski, sosyali7Jll oncesi vc halla kapitalizm oncesi ili ~kilerin en deTin vc en can II kiiklcrini siikiip :I! maya yctcnckli iirctintc gc<;i~ dcmcktir."

·~ -------

MARKSiST HAREKETiN BUNALIMI • 25 Alum c;izdigim 'ba~an halinde' soz lcri daha oncck i lcrlc bi rlc~ tiginde, Lcnin'in c;aJ1~ma odalanndaki sistcm mucitlcrinc nastl. ka~1 91kt1gmi vc Marksizmin yolunun pratigin okulunda ogrctim gorcrck ac;Ilacagm• di.i ~ii ndi.igii nu en veciz bic;imiyle gostcrmektcdir. Lenin, koylliliiklc ilgili politikanm yanh ~ hgm1 gordugunde, bundan hcmcn doni.ilmcsi gcrcktigini de ~oylc dilc gctirmi~ tir: "KoyiUIUgUn kcndisi ilc bizim aranu:r.da kuru lmu~ olan ili~k ilcrin ~cklindcn memnun olmad1gtnt, lxiylc bir ili~kiyi istc mcdigini ve bOyle ya~amaya dcvam ctmckte niyctli olmadigmt ne olursa olsun gi:r.lcmcyc r;ah~mamah, lcr~inc bunu hcrkcsc soylemeliyiz. Bu tarh~ma golilnncz. KoylU!UgUn bu istcgi ar;tkr;a hclirtilmi$tir. Bu cmckr,:i halkm bUyllk kitlclerinin istcgidir. Runu hcsaba katmal tytz vc bi:r. 'kiiyliilfik ka~•smda ki politlkamtzl yeniden gii:r.dl'll ge~lrelim' diycn:k kndar akh ba~mda politikac tl anz."

Yukardaki almulann ozunti sii rekli pratigin okulunda <>grcncrck cksi k vc hatalann goriiliip bunlann hcmcn duzcltilme~i o lu ~tunnak t adJr. Ekim Dcvrimi oylcsine karma~Ik bir konjonktliriin ii1iinliydi.i ki, onder di.izcyindc Olan ki~ilcfin yOgun.lugu dahi ncyin nasll olacagm, bi lcmiyor vc i<; i<;c gc<;m i$ c>gclcri ay1rt cdcmiyordu. Dolay1 S1yla sorunlar <;ogunlukla gUndcmc gcldiklcrindc canll Laru~ma vc yer ycr de <icncmclcrlc ~oziil cbi liyordu . Gcrck sorunlann <;ozumundc gcrcksc yap1lmasi gcre:kcn dc>nu~timlcrdc Lcnin'in bclirlcyici bir ag•rllgt vard1. Omcgin Almanya i le y~pllan ayn ban~ anla~masmda Lenin, adcta ihanctlc su<;lanrna<ana ragmen dogru goru~unden bir ad 1m bile gcri atmadan ban~m gc rc;ckl e~m cs ini saglayabildi. Bu durum NEP olaymda da pck farkll olrnarnt~tl. L enin doncminin hi<;bir momcmindc a<;1k1Jk politikas1 tcrk cdilmcdi vc gizli diplomasiyc girilmedi. Lenin 192 1 ylimda muhalcfctin kcs in ihracm1 istcrkcn de* aym a<;Jk.!Jkla goru~lcrini savunmaktan gcri kalmadJ vc hi<;bi r gizli kulisc ba~ vunnad1, canh tartt~malann onunu kcstim1cdi. Lcnin'in ollimundcn sonra isc kapall kap1lar ark.asmda akla hayalc Sigma'l, kombinczonlar gcli~tiri lm cyc ba$1andJ. Oyle ki. sol muhalefcti tcmizlcmck ic,;in sag! a girilcn uzla~malar, ayn!. zarnanda onlann da kuyusunun kazJimasJ ic;in yap1lan gizli kulislcr si.i•iip gilli. Omc~in 6. Kongre'de hayli scrt1C$mi~ olan sag c;cli~kilcrin Kongrc'nin Gcnc;lcr K onscyi 'nc sundugu ozel raporda gizlcnmcsi bunun ibrct vcrici hir omcgidir: "SBKP MK'nm a~ag1da im1.alarr bulunan Politburo Uyclcri. Kongrc'nin Gcnvlcr Kon· scyi huzurunda. SBKP MK Poli!bilrosu'nun Uyclcri ar:l$tnda gorii~ aynltklan olduguna dair ortahkta dol~an soylcnti lcri ~iddctlc pmt~s1n cu iklcrini a~1klarl ar." (M.S. Hachtman. Sovyetler fiirllg i'nde Sol ~l uhalereti n Ilk On Ytll, ~.74)

Halbuk.i aradan gc9cn k1sa bir zaman sonra 6. Kongrc'nin ondc gclcn sozculcrinin c;ogunlugu ya ihrac; cdiliyor ya da tcslirniyctc zorlnn1yordu. · "Tarihin zigzaglan" sonucu dognn Ekim Devrimi'nin kcndisi de z.aman ve ~artla ra gore ilcri ve geri zigzaglar vizcrck yoluna dcvam cdiyordu. Lcnin'in oli.imUn den sonraki ko~ullann dayatmas• sonucu aulmak zorunda kahnan gcc;ici vc olumsuz ad1mlar, crdcm olarak gostcrilmcyc ba~Jand1 vc bunlar ycrlc~ik kurallar haline getirildi. Aynca bunlara 90k oncmli ycni tcoril cr cklcndi. Bunlann i9inde en belirgin vc bclirlcyici olanlanian biri tck Lilkcdc yani Sovycllcr Birli gi'nde

···--·

-- - -

---

'•

- -- -------··-

26 • i~'(:iLER VETO PLUM

sosyalizmin kurulmasr idi . L enin'in sa~ll~tnda bOyle bir anlay1~tn olmamasma ragmen, ondan sonra geli~tirilcn bu anlayt~, bir yanda !Um Komi.inist Partilcrini Sovyctler Birligi 'ndc sosyalizmi kurmanm bck~ilcri halinc gctiri rkcn digcr yandan isc sosyalizmin gcri bir s.i.ire~ olarak kurulabil ccc~ i anlayi~lnJ gcli~tirmi~tir. Ancak bu tck ba$ma ~u vcya bu ki~inin vcya ki~ilcrin m:Jharc tine baglanamaz. U9iinci.i Entcmasyonal'in ku rulu~undan yakla~r k on ytl sonra olan 6. Kongrc'de kabul ed ilcn programda ~oylc deniyordu: "Sovycl Cumhuriycti'nin i~c;:ilcri , i.i\kclcrindc sadccc biiyi.ik loprak sahiplcrinin vc burjuvazinin y•k•lma~• ic;:in dcgil, sosyali1min tamamcn kun•lma.~t ic;:in de gcrckli vc yctcrli maddi iin ko~ull :m1 sahiplir." (Enternasynnal B~ lgt-leri , Beige yay., s. 173)

L cnin'in ollimtindcn hcmcn sonra isc Stalin, yazd1g1 $liriiniin birinci baskrsmda sorunu ~t>ylc cle ah yordu:

' L~n i n izm in

Ilkeleri' bro-

"Bir tck lilkcdc burj uva ikti<.htriOI c.Jcvirmck vc prolctarya iktidanm kuonak dcmck hcnil:t. sosyillizmin tarn zafcrini saglamak <kgildir. So~~'alizmi n ba~hca gorevl sosyalist iiretimi n iirgii tl en rn esi- (a.h.~.) hcnU:t. gclcccgi n sorunuclur. Bu sorun ryi.izilmc baglanahilir mi. bir~ok ilcri lilkcnin prolctcrkrinin onak ~~1karlan olmadan hir Ulkcdc sosyalizm kcs in :t.afcrc ula~ahilir mi'1 Hay1r. ula~damaz. Bnrjuvaziyi dcvirmck iryin tck bir tilkcn.in <;abulan yctcr. Dcvrimimizin l:trihi bun~ t:Jn1khk cdcr. Sosyalii'.· min kcsin zafcri iryin, ~osyalisl ii rctimin tirgUtlcndirilmc~i i~in bir 1ck Ulkcnin o:~.cll ik lc Rusya gibi kiiyiO bir i\lkcnin <;ahalan yctmcz: h11nun ic;in hirc,:ok ilcri illkc prolctc· rinin ryabal:ln gcrckir.''

Gori.ildugil gibi Stalin, bro~Uriinun ilko~lsl<.isthoa son.111u b1TII7.1ml:unkl::r~mum-- sa da, sosyalizmin kcsin zafcrini sosyalist ckonom inin (irgutlcnmcsinc vc ilcri bir zamana, yani bir ilcri Ulkc prolctaryas111m yardnna yc ti ~mcsinc bagllyor. Ancak Stalin birkac;: ay sonra yap ll ~l tuhar bir "6z clqtiri'' ilc soruna ~oy lc bir a9tkll k gel i ri yor : "Bir tck illkcnin gOrylcr iylc sos yaliiJnin tam olarak kurulmas• im kam sorusu- ki bu soru cvct diyc ccvaplamhnlmahchr- h~ka hi r ka<,: lilkcdc dcvrim zafcrc ul~rnadan prolclarya diktatiirliigilnii kurnm~ ill kcnin mlidahalclcrc kur~t kcndini tam gtivcnlik i~indc say1p saymama.~1 som s u- ki bu son1 da olnmsuz olarak ccvaplamlmlmahd1r, bu fom1iii hir tck ulkcnin sosyali<.t tnplumu iirgiitkndimlc,inin imkan~1Z oldugu diifilnccsinc schcp olur ki, bu ctbcl!c yanh~ur."

Hcmcn anla~tlacag1 gibi birinci yaz1daki "ilcri i.ilkc prolctaryasmm <;abalan gcrckir" sozlcri, burada "ba$ka bir iilkcdc dcvrim zarcrc ula~ madan " olarak bic;:imlcniyor. Burada en oncmli sorun Stalin'in onccki ccvabrm ~onradan soruyu ikiyc bOlcrck gizli bir dcgi~ikligc ugratmas t dcgil, onun sosyalizmin 'tam' vc 'kcsin zafcrinclcn' nc anladrg1d1r. Birincidc "sosyalist Urctimin orgiHlcndirilmcsi" olarak elc alman soru n, ik incisindc isc " mUdahalclcrc kar~r kcndini tam gUvcnlik i~ in <lc" gonncyc indirgcnmcktcdir. Yani prolctarya iktidan mi.idahalclcrc kar~1 gtivcnli bir hale gcldigindc, sosyal izm tam olarak k urulmu~ (!) oluyor. Zira aym bro~Urdc "sosyali1.mi sonun:~ kaclar kurahiliriz vc i ~\:i ~m•fm m <indcrligi altmda koyliiliiklc birliktc (a. h . y) sosyali1mi kura<:ag11....

. MARKSIST f!ARF.KF.TIN BUNAL/MI • 27 .

dcnmcsinin anlamt sosyalizmin prolctarya ondcrligindc vc koyltiiUklc bi rliktc ayn bir siircry olarak kurulabilcccginin bcn imscnmcsidir. Sosyalizmin ayn bir si.ircry olarak kurulabilcccgini ongormck isc s•mls tz topluma gc<;i~i ya dondurur ya da a$amah dcvrim tcorisinc ula~1r. Zira sosyalizm bir gc<;i~ si.irccidir, o ncdcnlc ayn vcya saluk olarak sosyalizmi kum1aktan bahscdilcmcl'.. Bu gorti~i.in manuk i sonucu, prolctaryanm iirctim ararylanm mi.isadcrc cdip millilqtirmcye gi.icil yctiyorsa vc bunu ba~arabiliyo rsa, sosyalizmi de tam olarak kurabiliyor dem c.~ti r. Halbuki miisadcrc vc m i lli l c~ t irmc fizik.i gii<; vc kararlarla yaptlabil irkcn, toplumsalla$ltrma hirybir karar vc fiziki gii<;le gcr<;ckle~ti rilcmcz. Toplumsalla~tlr mak i<;in yaygm tcknik gcli$kCnlik vc bilgiyc ihtiya<; vard1r. Bu anlayt$tan dolayt Stalin 1936 y1lmda sosyalizmin in~asmm tamamli.mm1~ oldugu vc arttk gcriye donU~iin sozkonusu olamayacag1 gibi sozlcr cdcbi li yordu . Gene aym anl ay t~tan dolaydtr ki Stalin Engcls'in "ilrelim ara<;lannm toplumsal mutkiy9t altma ahnmastyla meta i.irctimi son bulur" sozlerinc d:tyanarak 'Sos~·a l izmin Ikti sadi Sorunlan'nda "Emtia dola~tnll ycrinc ... <.!ere<:<: dcr~·c<: iirlinkrin hir dq'ii~im sistcminin gcs:mcsi"ndcn

soz ediyor ve "Orctim ili~kilcri lirctici gii<_:lcrin dunununa tamamcn u>·g und ur, ~ilnkli i.irctim silrccinin loplumsal karaktcri. \irctim ara~lanntn tophtm>al millkiycti taraftndan des tel< lcnmi ~tir."

diyordu. B u yaln1~ varsay1m ayn bir sUre<; olarak Sovyct lcr Birligi'ndc sosyal izmin in~a cdilcbi lecegi postulatm1 (inamlan ama kanulanamuyan varsay1m) sagl amla~urdJ vc bundan yaptlan ~u <;Jkarsarnayt i yicc acunaslzla~ll rdc aiL yap1da sosyalizm kurulabilir vc kuruldu , i.ist yaptda gcli~tirilcn olumsuzlu klar isc k ar~ l devrimci olan provoka!Orlcrin i~idir. Oylcyse onlara lay1k olan1 yapmak gcrckir. Oysa daha sonra Stalin i ~lcrin h i~ de dii~lindiigi.i vc siiylcdigi gibi olmadtgtnJ gorccck vc ~oyle soylcmck zorunda kalacakll: "Orctim gilylcrimiz vc iirctim ili~kilerim.iz ar<tsmd~ hicrhir gcli~mc olmadtgtna inanmak vc bununla avunmak bir hata olur. Orctim ili~ kikri nin gdi~mcsi . iirc tim gils:lcrinin gcli~mcsindcn gcridc kal<h gma vc gcridc blacagma giirc <rcli~mclcr vardtr vc mutlaka olacakur. Egcr yiinctici iindcrli klcr dogru hir ~iya.,ct uygul arlarsa bu s:cli~ mclcr kar~Hltk halindc yozla~may3cak. toplumun iirctim i li~ki lcri ilc Urctid giiylcri arasmda bir <ri!tt~ma sonucunu vcnHcycccktir. Egcr yanlt~ bir siyasct izlcrsck duntm b~ka llirlii olacak vc iirctim il i~kilcrimiz, Urctim gii~·krimit.in gcli~mcsi kar~tsmda <r<>k ciddi hir engel halinc gc lmck tchlikcsi gii>tc•rcn•ktir." (hu sattrlar C. Rcttc lhcim'in 'Sos.valist Ekonomi_\'C ( ; e<;i~ Sorunlan'ndan almmt~tlr.}

Sosyalizmin ayn bir sure~ olarak tck Ul kcclc kurulabikccgi postulau ti.im dUnya K omUnist Partilcrini Sovyctlcr Bi rligi'n.dc sosyalizmi kurmanm yardtmct bck<;ilcri haline getirmcyi de mc~rula~11rdt. Oylc ki , bu giircvi ycrinc gctirip gctim1cmck komUnist olup olmamamn dcgil, dcvtimd-kar~t dcvrimci olmamn ol<;iHii halinc gcldi. Tabii ki bu anlayt~a itiraz eden ' ka~t-dcvrimcilcr', ' ka~t devrimcilcre' laytk cezalarla ta<;landmldt. 192Tdc Stalin'in bir konu~mastndan yapacagtm birka<; aktam1a bu durumu a<;tk<;a gozlcr onilnc scrmcyc yctccc kti r.

---------- ·--- -·---. -·· •

·---- ·------

•

28 • 1$<;/LER VE TOPLUM

"Kim birtaklffi on kaynlar koymadan, ko~ulsuz. olarak a~1k~a vc di.irtist~c gizli askeri gori.l~meler yapmadan SSCR'yi dcstcklemeyc haw-sa, o dcvrimcidir. <;:onku SSCB,dUnyada sosyalizmi i~a eden ilk dcvrimci prolctcr dcvlettir. Kim kayttlar koymadan yalpalarnadan. ko~ullar srralarnadan SSCB'yi korumaya haz1rsa, o cntemasyonalisttir, ~ilnk.U harckcti korumak ve ilerlermck SSCB'yi korumakstZm mUmk!ln de~ildir. <;:ilnkU kim uht~lararas• dcvrimci hareketi dcstcklcmyi di.i~ilnilyor ve bu srrada SSCB'yi korumak istcmiyorsa vcya onun ka~Jstna gcc;:iyorsa dcvrimc k~ 1 duruyor, bir daha gcri gelmcmck i.izcrc dcvrim di.i~manlannm kampma kaytyor demektir." "Bu konuda tarafs1zhk, tereddilt, on kaynlar, U<;:ilncil bir tutum arama; sorumluluktan ka~ma, SSCB'nin korurunast i'rin tilm ko~u lsuz mtidahalc yolundan aynlmak. SSCB'nin savunulmas1 a'rJSmdan son dcrccc hayati bir anda asker kac;:agt olmak demektir. Pcki sorumluluktan kac;: marun anlarn1 ncdir? Bunun anlam1 farkmda olmadan SSCB dti§manlarmm kampma gcc;:mcktir." (3. F.nternasyonal Relgeleri, Beige yayJncvi, s.23)

Bundan sonra Stalin, Tro9ki'ni n MKK'ya (M crkez Kontrol K omisyonu) gonderdigi 1927 T cmmuz tarihli mcktubu clc~tircrc k konu~masmm sonunu ~oyl e baglamaktadl r: "ikinci tchlikc yozla~ma tchli kcsidir. Ncrcdcn gcliyor bu tchdit? Oradan (muhalcfcti gostcrir) Bu tchlike tasfiyc cdilmclidir." (age. s. 125)

H akh vcya haks1z yonlcrini bir yana b1rakarak, T roc;ki'ni n mcktubunun i9erigini ~oyle ozetlcyebiliriz: B ozgunculuk, du ~m an bir s1mfm clindc bulunan "kendi" dcvlctinin ycnilgisinc kalk1da .~ul u nmaktJr; bunun dt ~ md a kullamlan bozgW1culuk. kclimcyi ~arpitmak olur. Omcgin.':vic.danstz v.c .cscr..tll.ISJZlanmo....s.iya.sLc.i.Z:. gisini i~9i dcvlcti 91kan adma supuriip 90p scpctine atmayt oncnnck bozgunculuk olamaz". T ro9ki buna omck ol arak da Clcmcnceau'nun Almanl ar Paris'in 80 km . yakmma gclm i ~ke n bile, htikumcte muhalcfct cttigini vc sontmda iktidara gclip burjuvazinin ~tkarlanm daha iyi savunup zafcr k azandtgmt vc bunun ise burjuvaziye ihanct olmadtgml anlattyordu. 1937 ortalannda EKKI Prczidyumu Komunist Entcm asyonal sck siyonlan na ~u ~agn y1 y a pm t ~tt r: Zinovyevist-Troykist vc buna paralel Troykist-anti Sovyct mcrkcz hakkmdaki duru~ malann sonuc;:lanndan yararlanarak, f~izmin acemas1 Trot;:kizme kar~1 gerck toplantllarda gcrckse basmda sistemli bir mi.icadelcyc giri~mclcrini KomUnist Entcmasyonal seksiyonlanna onermek; f~ist ajanlan olarak Troc;:kistlcri i~yi harekctinin saOanndan silri.lp armak ic;:in Troykistlcrin provokatif faaliyctlerinc kar~t i~<;:i y t~mlarm m uyan1khgm, harcketc gec;:irmek" (3. Enternasyonal Belgelerl, Beige yaymlan s.240) Partinin biltiln kademeleri ndc fa~izmin accma.~J olarak Tra<r kizmin kar~t-devrimci ro!Untin a<;:JklanmasJ amacJyla sistcmli. gcni~ bir pn>paganda <;ah~mast yazth ve ooziU olarak slirdUrtilmclidir."(age)

EKKI Prezidyumu ozcl karannda isc ~oylc dcniyordu: "KomUnist partileri merkez komitcle rine; SBKP(B) tarihini, Bol~cviklerin Marksi7m- Lcniniz.m ilkcscltcmcllcrini savunarak, Marksist-Lcninist tcori vc prati~in her tilr!U sapunlmasma kar~1. ta~JYlCt!arJ yozl~arak fa~i~t ajanlar halinc gel mi~ bulunan Troc;:kistlcr ile sagct kapitalizm restorasyonculan olan sapmacllara kar~J verilen manllklt ve uzl~maz miicadelclcr tavnn1 daha ylihck hir diizcydc ogrctmclcri konusunda dircktif vcrilmcsi" (age. s. 249)

MARKSiST HAREK ETiN BUNAUMI • 29 Goriildilgti gibi 3. Entcrnasyonal, ba~ta Troc;kistlcr olmak li1.crc tUm muhali f ki~i vc partilcri yalmz dcvrimci olmamakla degil, ka~t-dcvrimin en bcrball olan fa~izmin i~birlik~ileri, Sovyetler Birligi vc prolctaryanm da ba~ dil~mant olarak ilan ctti. Bundan sonra ise liim muh.?Jcfct ya boyun cgmcyc 1.orlamyor ya da her rurlil yontemle tasfiyc cdiliyordu. Orncgin Hindistan Komunist Partisi'nin 1942 Ternm!Jzu'ndaki halk ayaklanmasma ka~t ~tkmast; Frans1z Komtinist Partisi'nin 1945 Ilkbahan'nda vc Yazt'ndaki Cczayir Ulusal Harckcti 'nc kar~t ~tk.m ast; FransiZ huktimctindcki Komtinist Pani1i bakanlann Ho-chi-minh'i Franstz Birligi'ndc kalmaya zorlamalan vc bu bakanlann 1 . 946 ba~mda Vietnam'! ycnidcn ele gec;irmek ic;in ba~laulan somilrge sava~mdan sonra da hUkilmcttc kalmaya devam ctmeleri 3. Entcrnasyonal'in marifctlcrindcn ba~ka bi ~cy dcgildir. Diger can altct vc biirokratik yo7.la~manm belirlcyici noktas1 isc prolctaryanm iktidar organlanmn ve tilm kille orgiitlcrinin misyonunun harckct ilctici kayt~lar (volan kayi~lar) diizcyinc indirgcnmcsi. proletarya iktidan ycrinc parti -dcvlct orgiituniln ikame cdilmcsidir. Boylccc parti ilc dcvlctin gorcvlcri <;akt~m·~ vc proletarya ile diger emckc;i halklar tiim yonctim vc dcnctim gt1rcvlcrindcn dt~talan mt ~. Smtf m on9erligi partinin ondcrliginc, Sllllftn iktitlan paninin diktatorlU@nc donii~mti~tiir. I~t;i Stntfmm yonctim vc dcnctim gorcvl crindcn dl~ talanmasmm zorunlu sonucu biirokratik kaslJ a~ma vc prolctarya dcmokrasisinc son vcrilrncsidir. Bunun varacag1 ba~ka bir ycr yoktur. Bundan sonra i~<;i stm fl y Ia biirokrasinin c;1karlan ~ak1~tlg1 siirccc, i~lcr scssiz scdas1z siirdii. (:a11~t1gmda isc; her ttirlii yontcm kullamlarak sorunun iisrii orttilmcyc c;alt ~tldL Ama hir ycr gcldi ki, rnJzrak <;uvala s1gmaz oldu . Epig~mJar,

kcndi ikamcci-ckonornist anlayt~larmt Lenin'(: tlayandumaya <;all~u lar. Omegin Zinovyev, 'Leninizm' adh kirabmda ~oylc di yordu: "SSCB'dcki kurulu d01.cnin stm f iycrigi ncd ir' 1 l'rolct ary~ dikL<ttorl ilgtidtir. SSCB'dcki iktidan dogrudan dogru ya harcketc gctircn y11y ncdir? [~yi smt fuu n iktidannt kim gerycklc~tiriyor? KomUnist Partisi!. Ru anlamda b i1.dc p~rti diktatorlilgll vardtr. SSCB'dcki iktidann hukuk i ~ckli ncd ir? Ekim Dcvrimi tarafmcllln yariltdan yeni dcvlct . Lipi h!lflgisidir? Sovyctlcr sistcmidir. Bunl:ml;m hiri ohlirii ilc hiybir ~ckilde yeli~me7.." .

Belki bu varolan durumu yanslltyordu ama , Lcnin'in rnanu ~ •n• asla: Lenin, 1917 Mart ve Nisan aylannda, " .... Sllrekli ordusu olmayan, halkm kar~ tsmda bir (tktldar ve Vluhalefe t, Metis Yay mlan . s.49)

po li~

gi\cii olmayan bir dc vlct."

diyor ve ''Nilfusun bUrUn yoksul ve somUrillcn kcsimlcrini silahl andtracak vc orgiltlcyccck, b(jyJecc onlarm dcvlet iktidannm organlarm1 dogruca kcndi cllcrinc alacaklanm ve dolaytSiyla de viet iktidannm organlanm onlann kcndilcr in in ol u~turacak lanm "(aby)

soylilyordu. Aym konuda Stalin, Lcnin'in ' Sol Komunizm' vc ' Sendikalar zerine' yazd1g1 bro~urlcrc dayanarak ~oylc diyordu:

U-

" Besbclli ki bu. parti sendikalann, so vyctlcrin vc obii r kitl e orgiitlcrinin yc rini tuta· bilir vc tutmahdlf demek dcgildir. Parti prol ctarya diktaW rliigiinil gcr<;cklc~lirir (a by),

·--··- -·-·- -· -

. -------

.. .

·--·· -

-----------

30 • iSr;iLER VE TOPLUM ama o bunu dogrutlan dllgmya d..:j;il de, scndikabnn, sovy..:tlcrin vc onlann koll:mnm yard1m1yla gcrt,:cklc~ti rir. Bu harckct ilctici byt~lar olmadan n hu,uk saglam bir d iktatiirllik imkanstz olurdu." (Le ninizmin )lkelt.>ri)

L enin de 'Sol KomOnizm' ve Scndikalar uzctinc ol an yapttlannda $Unl an yaztyordu: ··... Sonu((ta , gorUnil~tc kom iinist olmayan, csnck vc nispctcn gcn i~ c;ok gOylil bir prolctcr cihaz; paniyi stmf vc kitlc ilc stkt stktya baglayan vc partinin yonctimi ndc smd' diktato rlilgllniln gcrt,:c klqmcsi ni saglayan hir cihat. cldc cdi!m..:ktcdir." "Oneil rnllfrc:r.cdcn ilcri stmf kitlcsinc, buradan d~ cmck\·i sm1f kitlcsinc gidcn bir taktrn 'harckct iktic i kay 1 ~lar' o lm;tZsa diktatorlilgil gcn;cklc~tirmck im kan m.dtr .... Dcncb ilir ki, parti, bagrmda pmlctarya oncti miifrczC$ini cisim l c~t ircn vc prolct.arya d iktalorlligOnil £CT((Cklc~ tircn bu oncti mufrczcdir. Scndikalat gihi bir lcrncl olmadan diktatorllik gcrl(ckl c~tiri! cm..:z, dcvlct gdrcvlcri ycr inc gc tiri lcmcz vc hun lan bir stra ycni tip ozd kummlann aracthgtyla. ycni ~o,·ycl ci h:111 ilc yapmak :wrunlul ugu

van!tr.

Goriildugu gibi L enin, i ~vi smt fmm oncu orgutU pan i i lc i~c;i s1m rmm kille orgulii vc dcvlet organlanm birbirindcn aymnaktadtr. Pani yi yol gostcrici. sovyeilcri de iktidar organ! an olarak gonnektc vc bunlar aractltgtyla i~c;i sm1fmm ctogrudan iktidan yonctmcsini, yani bizzat kcndi clindc lUltnaStnl soylcmcktcdir. Epigonlar ise, i~<;i smt fmm onci.i org:uti.i paniyi i ktidar organlanmn yerinc koyarak i~<;i smtft kitlcsini dcvlctin vc toplumun yt>nctimindcn dl ~lalamaktadtrlar.

ha'kfinrcsmcn

1930'larda scndikalann grcv vc toplu - s67~lc~mc "!<aTOm tai; Tum· muhalcfet fa$izmin i$birlikr;isi ilan cdildi vc tam bir monolitik yap1 oht$turuldu. 1920'1i y1llann sonunda ba$1attlan topra~tn zorla mUsadcrcsi ile hcmcn hernen aym zamana rasllayan i~<;i kom itclcrinin fabrik a yonc tim ine kalllmama karan, olu~turulmaya ba~lanan monolitik yaptmn manttki bir sonucuydu. Elbctteki bu. birilcrinin diktatOryal niyct vc i stekle rinden k aynaklanm1yordu. Boylcsi yakJa~t m lar, bunlardan hi<;bir ders t;Jkaramamamtza ncdcn olur. Z ira bu. ge r<;cgi yansllmayan kol ayct bir yontemdcn ba~ka bir$CY dcgildir. Olayla nn gcr~ck nedenlcrini kavramak i ~in doncmi bultinlUkiU ol arak i rdclcmcktcn ba~ ka c;arc yoktur. Bunlan en gene! hatlan yla ~oy l ccc toparlayaltm: 1) Daha once de bclirttigim gibi Ekim Dcvrimi 9oncm indc c;a lt ~an ni.ifus ic;inde prolctaryamn gorccc olarak hayli cll1z o lu ~u vc I<; Sava~ doncmindc ilcri unsurlann epey bir ktsrmm k aybetmcsi. 2) Hilla gcli~en sanayinin i$giicii ihtiyacmtn hayl i gcri olan ktrsal bOlgclerden saglanmast vc 192R'Icrdc ba~laulan topragm musadercsi vc zaten gcri olan tanm emekc;i lcrinin kendi m .alan dt~tnda vc hai'.trlanmadan sanayi bolgc lcrinc akmaJan proletaryam n ni tel igi ni adamaktl h di.i~i.irdli.

Koyliili.i~iin yetcrli haztrltga vc bilinc;lcnmcyc ula~mastm saglamadan ba~l attla.n mi.isadcrc saldtnl an, hem koyiUIUklc prolctaryanm ittifak1n1 f'clc; ctti, hem de zorla ~cltirlere ak1'nak zorunda k alan k oyllilcr bu durum<lan duyduklan mernnu-

. . MARKS!ST HAREKETIN BUNALIMI

niyetsizlik ve czikligi prolctaryanm i~inc ta~1dJiar. Bunlar proktaryanm nitcligini daha da gcriletti ve yoncticilcrin prolctaryaya olan glivcnini azalttL Onun ycrine daha 'bi l in~li' temsilcilcr bu gorcvi yliklcnmcyc ba~lad1. Prolctarya yonctim vc dcnctim gorevlcrinin d1~ma itildi vc ona cskisi gibi urctmc, daha dogrusu tck ba~ma i.ireune gorcvi bJrak1l dJ. A ra stra bu duruma kar~1 <;1kanlar isc ~c~itli yontemlerle notralize cdildilcr. 3)Tilm empcryalist sistcm tarafmdan ku ~at11m1~1Ik vc""tck ulkcdc sosyalizmf kurma ug~1 lan h1zh bir ckonomik gcli~mcyi bir zorunluluk olarak dayatm J ~tl vc bunu ger~ekle~tirmck i~in isc hcr~y miibah say1lmaya ba~land1. Adcta " klll~la nn ilsti.inde oturulamayacag1" unutularak hcr~cy kJIJ<;Ia ~ozU imc yc ~ah~lld1. Evet, biltiln bunlar objektif gcr~cklcrdir vc bun.lan gizlcmcyc ~ah~manm Marksizmin dU~manla_rmdan ba~ka kimscyc yaran olamaz. Ancak bunlan tcspi t etmek pc yctmcz: Oncmli olan bunlardan <;1kanlacak ohm siyasi dcrslcrdir. "TarafSIZ" tarih~i ler olmadJgJmJza gore q~1 tcspitlcri siyasi dcrslcr <,:1karmak i<,:in yaptyoruz vc yapmak zorunday1z. Oykysc <;1 karm am II'. gcrckcn dcrslcr nclcr olmahd1r? Bence bunlan iki ba~hk altmda toplamak miimkUndUr. Birincisi, bilimscl bi r siyaset ol an Marksizmin amacma uygun olmayan ara<;larla hcdcfc ula~J i amayaca gtdlr. Bir ba~ka dcyi~le, ko~ull ann zorlamas1yla da olsa, amaca uygun olmayan ara~Jann sc~ilip kullamlmas1 vcya ko~ullann dayatmastyla kullam lan gc9ici vc zorunlu yontcmlcrin kahctla~tm lmas J ilc amaca ula~tlamayacagmm a<,:1k<;a gorlilmcsidir. AltnmasJ gerekcn en oncmli dcrs bcncc budur. Haklt olarak burada al<la ccvaplanmasJ gcrcken ~oylc bir soru gclcbi lir: Pcki arna ko~ullann dayatmastyla yer ycr olan vcya olmas1 gcrckcn gclgitlcr nasll a<,:1klanabilir? Kaldt ki , bunlan n bir kJSmJ bilin~li vc istcycrck yapilm1~ olmalanna kar~m, kimilcri de bilmcden vc istcmcdcn yapllan arazlan.l1 r. Bunlan toptan <>nlcmcnin olanagt va r mtdJr veya var mtyd1? Buna ccvab1m kcsinliklc hay1rd1r. Zira hi~ yanlt~ yapm amak miimklin dcgi ldir. Mcselc hi<,: yanlJ~ yapmamak dcgil, onan lmast mumkun olmayan yanh~ yapmamak vc yanh~t onanlarnaz dUzeyc gc lmedcn dU;~,cltcbil rnck; yanh~1 onanlmast 90k zor bir dUzcyc getirdiktcn sonra onu k utsalla~urma ya giri~mck cinayctini i~lcmcmcktir. Aynca clbcnc ko~ullann dayatmas1yla ilkelcrc il i ~kin olmayan, arna hi~ de arzu c<lilmeyen onlcm lcrc ba~vurulabilir. Ama bu bUtiln ncdcnlcriylc ay1klanarak vc ilk anda ond an kunulmak gayrctiylc gcc;ici olarak yaptltr vc bir an once de ondan kurtulunur. Yoksa o cn1cm halinc gcti rilerck kahct la~ttnlirsa, Marksil'.mc clvada dcrncktcn ha~ka <;arc kalma;~,. Lenin doncmindc de daha once kcndi kalemindcn aktarmJ~um- bazt istenmcycn gc~ici yontcmlcr uygulanm1~, bilinmeycn hatalar yapllmt~tlr. Bir dcvrimden sonrJ, hclc Ekim Dcvrimi gibi bir dcvrimdcn sonra hata yaprnak dcgil. luna yapma- · mak mucizc olurdu . Aym ~ck i ldc ho~a gitmcycn arac;lan kullanmilk zorunda kalmak degil, kalrnamak mucizc olurdu. Egcr bizlcr mucizclcrc inammyorsak, bunIan da kabul ctmek zonmdaytz. Tchlikc bunlann yanl1~ yapllm1~ olmasmda degil, bun.lann crdcmlqti rilip kaiJCI bir sistcm halinc gctirilmcsindcn dogmu~Lur. Daha once de bclirttigim gibi, Marksist harckctin gird igi bunalm1m iyicc ac,;1ga

.. ·- ··-·

- ---· -·-·---- ....

' •

·- ··- -- -··-· --------·-·- -... -·- -·-· ····- ------ ---

-·- -·-·

32 • iSC:iLER VE TOPLUM ~ tkmasma

kadar

gizlenmeye ~ah~Ji m asmtn ncdeni i ~Lc budur. Bence gcrcken bu uzun donemin anahtar go ri.i~u budur.

stkt~ttnltp

irdclenip hesapla~tlmast

<;tkannamtz gcrckcn ikinci dcrs, daha do~rusu siyasi sonuc; isc, varolan bunaltmt a~manm dinamiklerini yakaJama yonunde olma!Jdtr. Aksi haJdc bunahmt ~ ~itli yonlerden yorumlanz ama onu asia a~amaytz. Daha <:>nee de bclimigim gibi bunahm zincirinin beli rlcyici halkast Marksist tcotinin prolctarya harckctindcn · kopanlmt~ olmastdu . Bunalnmn a~tlmast bu kopukluJ1un a~ t lmastyla saglanabilccektir. Bunun ba$ka bir yolunun olduJ1unu zannetmi yo rum. D6n ba~t mamur cksiksiz Marksist tcoriyi, saplandtJ1t ycrden bulup ~tkarmakla veya SSCB, Dogu Avrupa vb. i.ilkclcrdcki Marksist zcmindcn kopmu~ muhalefetin ~abalanyla bunaltmm a~tlabilcceft ini dii~i.incnlcri bi.iyi.ik bir hayal ktnkltgt bcklemektedir. Aym ~ckildc varolu~~uluktan olguculuga(pozitivizm), yaptsalcthktan Avrupa Komunizmi'nc kadar olan aktmlann vcya srntnar ustli soyut dcmokrasi savunucusu liberal solun iiriinlcriylc de varol:-tn bunaltmm a~tlmast mi.imki.in dcgitdir. ileri kapitalisl i.ilkclcrdc proletaryanm ycnilip gcri ~ckilrncye ba$lamasi vc O~iincu Entcmasyonal scksiyonlannm ba~latttklan fiitursuz Lasfiyclcr dcmokrasi talcbini on plana c;1kardt vc tUm muhalcfctin hannanlanarak bu talep etrafmda toparlanmasma yo! ac;tt. Dolaytstyla ortaya smtf pcrspcktirindcn yoksun olan amorf pir mu!Jatcfet _ ~! ktl. ~ok k~ba hatlanyla iki ba~ltk alttnda toparlanabilccck olan muhalcfctin birincisi simO arus([i -~O]UTcu -acmo'fraSI.c;avunuculandir. Bun1ar sr_--- -·-mf pcrspcktifindcn vc maddcci tarih anlayt~rndan bU yi.ik onanda kopmu~lard1r. Bunlara gore birliktc r;c~illilik olarnaz: dolaytsTyla da tck <;Cizum r;okl ukla c;c~itliligi sa~lamakur. * ikincisi ise sosyal ist dcncn i.ilkclcrdcki muhalcfcttir. Bu muhalcfctin ula~llgl noktada Marksist pcrspckli fi tcrkct.tigi ar,:tkllr. Bunlar i$c;i muhalcfcti, kilisc vc ulusal liberal idcoloj inin hannanladtgt amorf bir muhalcl'cttir. Bunlar i9in Marksizm varolan ikamcci sosyalizrndir vc buna k a~ t mucadclc adcta Marksizmc ka~t mucadcleylc aymla~mJ~ttr. 0 halde varolan bunaltmt bu muhalcfctlcrin ar;ugt kanallarla da ~mak mumkUn dcgildir. Yani tck ba~ma orgi.itlcnme ozgi.ir!Ugunun tanmmastyla bunahmm a~tlacaJ1tm vcya bunaltmm a~tlmast ic;in tck ba$1na orgutlenmc ozgtirluguni.i vc soyut demokrasiyi oncrmck c;ok "gtir;li.i silahlarla" ycl dcgirmcnlcrine saldtml aktan ()tc bir anlam l<1$tl11 :-t7.. Daha once de bclintigim gibi, bunaltm1 a~mamn dinarnigi, i~~ i stntft harckcti ilc Marksist tcorinin arasmda dogrnu~ olan uc;urumun kaldmlrnasmda bulunmaktadtr. Devrimi yap1p, kapitalizmdcn sosyalizmc ge9mc i~ini smtf olarak proletaryadan ba~kas1 gerc;cklc~rircmcz. Dolaytstyla o, ba~mdan sonuna kadar sosyalizm mucadclcsinin ozncsidir vc bunu onun yerinc kirnse bcccrcmez. Sorun tck ba~ma bilin<; vc istcmc dcgil , ayn t zamanda vc csas olarak ncsncllige ili$kindir.

MARKSIST HAREKETIN BUNALIMI • 33

Ancak nesnellik ilc birlqcn biliny vc islemlc bu i~in ustcsindcn gclincbilir. Mar'ks'm dedi~i gibi, politika basit tiyka~U~Jhklar ve siyasi dolandmcthklar de~ildir; ~tinkil stmflar dolandtnlamaz. Yani hivbir smtft, k urtulu~u dog-rultusunda olmayan bir ybne dogru uzun erimli yonlendinncnin olanagt yoktur. 0 halde yakalarunast gereken halka, nihai kurtu l u~u stmfstz toplurna bagh olan tek stmfm tarihi rnisyonunu kavramak olmahdtr. Digcr tUm sm1f vc katmanlardan tek tek ki§iler stmf atlama olanagma az da olsa sahipkcn, prolctaryanm kurtulu~ u kcndi i§gticiinti bir meta olarak satmaktari.kurtannasn1a baghdir. · "Prolcterler eger kendilerini §ah1s olarak ortaya koyma.k istiyorlarsa. bugUne kadarki y~am ko~ullarmm kendini ki bu ku~ul giintimil:r,e kadarki btittin topl umlarm da varolmasl ko~ulu olm~tur yani ~ah~mayt, Marks buray1 daha soma diizcltip ilcrctli ~a h~ma diyor (~. n.), ortadan kaldmnak wnmdad!T. "(Alman Jdcolojisi, Sol yay., s. 124) gc1i~rn csi diger ara stmflan daglltp yok cdcrkcn, prolctaryayt bi rle~titir, dayam~rnasmt gc li ~ti tir. Zira prolclarya kapitalizmin bir iirtintidiir ve ka-

Kapitalizmin

pitalizm gcli~tikc;e mczar kaxtctlanm da gcli~tirir. Kapitalizmin gc li ~mcsi ka~ l smda d a~1hp yok olmaya suliiklcncn tiim mta smlf1ar da kapi talizmc ka~ t miicadelc edcrlcr. Ancak bu mucadclc kapitalizmin do~rudan kcndisinc ka~' vc onun yetine daha i.isttin bir urctim bi~imi kunnak i~in dc~il, onun gcli~rnesi ne k~td tr. DolayJSJyla "tutucu hatta gcricidir", o ncdcnlc dcvrimin vc sosyalizrnin motoru proletaryadan gayri cm ek~i stmflar olamazlar. "Sanayinin burjuvazinin clde olmayarak tc~vik cttigi ilcrlcyi~i. cmckyilerin rckabct· ten ileri gelcn yahtllm1~hklannm ycrine hirliktcliklcrindcn ilcri gclcn devrimci dayam~malarmt kor. Dcmek ki, buytik sa.nayinin gcli~mcsi lmrjuvat:inin ayaklart ahtndan, biZ7.at ilrtlnlcri ona dayanarak iircttigi vc miilk cdindigi tcmcli yCkcr ahr. $u haldc burjuvazinin ilre!tigi her§eyden once kcndi mczar kanctlan(hr. Kcndisinin devrilmesi VC prolelaryanm 7.aferi, aym ol~ude kac;tmlmal.dlt. Bugiin hurjuvazi ilc kar~l kar~tya gelen s1mflar i<:erisindc yalntzca prolctarya gcrycktcn dcvrimci bir Strllftn. Oteki Slmflar bilyilk sanayi ~!Smda crirlcr ve hunun sommda yok olurlar; proletarya ise omm ozel ve tcmel ilri.lniidUr. Alt orta snuf, kilytik imalatc,;t. dtikkanct, zanaats:t, ki:iyli.l btltUn bunlar, orta smtfm pars:ala.n olarak varhklanm yok olmaktan kurtarmak is:in burjuvaziyc kar~t sav~trlar. Bunlar iU haldc dcvrinwi dcgiltumcudurlar. Haua gcricidirler, yilnkil tarih tckcrkgini gcrisin gcri dondiinnl!yc <;<•h~1rlar." (Marks/Engel~. KomU nist Manifesto, Sol Yay.)

Kapitalizmdcn sosyalizrnc gc~i~lc prolctaryanm tarihi misyoou anla§lhp mcrkezi ycri bilinmedigi si.irccc smt fstz topluma gc<;i~ olanag1 da yoktur. Ikinci Diinya Sava~t'ndan sonra adamaktlh gcrni aztya alan halk<;t-popi.ilist anlayt~ vc orgiitlcnmelcr Marksizmin daha da bozuJup dcfonnc olmasma ncdcn olmu~tu r. <;unkii bu manttgm do gal sonucu olu~turulan amorf halkt;l partilcrc kaulan liim smlflar kcndi ozelliklcrini de bu partilcrc la~mll~lardJr. Ha!buki prolctarya bagm1SIZ, siyasi partisini b~ka smtf vc katmanlarla payla~mamahd1r.

ikamcci anlayt~m yaratllgJ digcr bir bozulma da parlinin misyonu ilc smtfm misyonunu kan~urm ak, daha dogrusu paniyi suulin ycrinc ikamc ctmck Halbuld hi<;bir bncu, smtfm rnisyonunu ycrinc gctir~mcz.

olmu~tur.

"Bu dilnyayt kurtarma i~inin Ustcsinden gdmck, i~tc modem prolctaryanm tarihscl

·· -···-·--· --·-

·-·

--------

--. ··-

-· ··-

·-·--·- ---·-··--

--·-··

34 • iS(iLER VETO PLUM gorevi. Bu i~in t:trihsel ko~ullanm vc bu yoldan nitcligini. dcrinligini incclemek ve b<Sylece bugiin ezilen sm1f olan bu i ~i gonnckle gorcvli s mu fa kendi oz i~inin ko~ul lan, nitcligi Ozcrinc bilin~ vcrmck: i$te prolcter harckcti n tcorik d1~a vurumu olan bilimsel sosyalizmin gorcvi.'' (Engels, Anti-Duhring, s. 450)

Sosyalizm miicadclesi smlfln kendi mi.icadelesi olmahdt r. Zira sosyalizmi i~~i SImfmdan ba~k a kimse zafcrc ula~ttramaz. 0 , nc karamamelerle ne de vekalctlerle kurulamaz. '' .. . Sosyali zm mlicadclcsindc kitlcler sav~mal!d1r. Kapitali:l'me kar~1 gogUs gogUse ve yalru z kitlelcr r;arp1~mahdtr, her fabrikada her prolctcr kcndi patronuna k~1 mllcadelc vermelidir. Buna ragmen du~uncesizlcr olaylann gid i~i ile ilgili daha farkh bir g<lrilntU vizdiler. Gerekli ola.'l ~c.yin yalmzca cski hUkiimcti y1k maktan, sosyalist bir hilkiimcti b~a g~irmektcn sonra da sosyali1.mi yerlc~tiric i karamameyi yaymlamaktan ibarel oldugu samhyor. Bunun bi r hayalden ba~ka bir~cy olmad•g• bir kez daha ortaya r;•kt1. Sosyal izm karamamelerle yara11lmayacak ve yaraulamaz da; ve de sosyalizm nc kadar sosyalist olursa olsun hcrhangi bir htikiimet tarafmdan degil, tek tck proletcrlerin katJlmas1yla yaraiJlabilir. Kapitali7Jnin zinciri dij kiiJdUgil ycrdc k!T11mahd•r. Sosyali7m yalnJzca budur i~tc; ve sosyali7.m anca k boyle yaral!labilir."( Rosa Lukscmburg, Sparta kist Jlirligl Kurulu;; Kongresinde konu~ma , S partakb11er Ne l st iyor, Beige Yay., s . 51 -52} ~imdi

··· -·

demokrasi sorununa donclim. Burada dcmokmsinin uzun uzun tarifinc ve det.ayh irdclemesinc girmcyccegim. Dcmokrasinin aynt znmanda bir diktatorli.ik oldugu Marksistlcr arasmda gene! kab!ll gori.ir. Aym ~c kildc demokrasinin simfsal bir olgu oldugu kabul edilir. Bilindigi gibi demokrasinin gencl kabul goren sm1Isal-niteli.gil1i.'l bclirlc..y.ici .ogcsi, i k lidao clindc .bulundw:an__Slm.f...icin bunun demokrasi, digerlcri i9in bir diktatorli.ik olu~udur. Bence bu sorunun sadece bir yamdJr, vi.inku ooylcsi bir yakla~tm proletarya dcmokrasisi ilc bUijuva demokrasisi arasmdaki nitelik farkm1 bclirlcmeyc ycLrnez. Gcncl y akla~1ma bagh olarak denilebilir ki, prolctarya dcrnokrasisi crnek9ilcr ve dolaytstyla 90~nluk i9in, burjuva demokrasisi isc somu ri.ici.i bir azml tk ic;in demokrasidir. Ancak bencc bu tammlama yetcrl i degildir. Gcr~i bu tantm demokrasinin ~o~unluk kararlan olmasi a~Ismdan kabul cdi lcbilir olsa da sorunun ozi.ini.i bcli rlerneyc yetmez. Demokra'5inin srnt fsal karakterinin belirleyici ogcsi, Stnt Oann karak.Lerinin demokrasinin karaktcrini belirlcmesidir. BUJjuva dcrnokrasisinin karaktcrini belirleycn onun azmltk i~in demokrasi ve 9oguniuk i~ in diktaWriUk olma<;mdan ~ok, onun burjuvazinin sm1fsal karaktcrinclcn kaynaklanan somiiri.i duvarlanyla ~vri li olu~udur. DolayJSJyla dcmokra~ik burjuva cumhuriycli bile ant dcger somi.irilsUnUn suurlan zorlandJgmda hie; tercddiit etmcden en vah~i saldmya giri~i r.1.-e nin'in de belirtti gi gibi, en el veri~li ko~ullarda gcli~mcsi kaydtyla kapitalist toplumda, burjuva cum huriyetinde a~agt yukan tam bir dcmokrasi bulmaktayiz. Ama bu demokrasi her zaman i~in kapit.alist somi.i ri.inUn koydu~u sm1rlarla ku~a nlmi~tJr. <;Unkti bu~uvazinin varllgt somi.iri.i temeli nc dayamr ve bu dutum demokrasinin de karaktcrini bclirler. Prolctarya dcmokrasisi isc tam tersine somuri.iyi.i ortadan kald1rmak ic;in miicadcle cdcr, c;unki.i prolctaryamn nihai kurtulu~u somi.iri.ini.in tamamiylc ortadan kaldmlmasma ba~ lt d1r. Yani birincilcr somi.iri.i sistemini devam ettirmek i9in dcmokrasiyi kabul ctmek zorunda b•rakilmi~ken, ikinciler bunu nihai k urtulu ~la nnm zonmlu ko ~ ulu olarak gcr~ckle~tinn ek

MARKSiST HAREK£Ti N BUNAL/Ml • 35

durumundadular. Proletarya, iktidan demokrasinin snurlanm daraltmak i9in dcgil, onun online 91kan engelleri temizlemek i9in kullamr. 0 nedenle prolctaryanm mi.icadclcsinin dogrultusu demokrasinin smtrlanm sonuna kadar geli~ti tip ortadan kalkmastm sagtamaya yoneliktir. <;iinkii onun sonal kurtulu~u buna bagltdtr. Baltgm suya ihtiyact ne ise prolctaryanm da dcmokrasi ihtiyact odur. <;unku o, yalmzca deniokrasi i~inde geli~ip serpilcrck nihai kurtulu~unun yol vc yontcmlerini o~nip bulabilir. (:iinkii onun nihai kurtulu~u . tilm stmflarla birliktc kendisini de stmf olarak ortadan kald1rmasma baghdtr. <;unkil o hi9bir smtf 91kanm savurunaz. Bundan dolaytdir ki proletaryanm gizli kapaklt hi9bir i~i yoktur, olamaz. Dilnyanm kurtulu~u onun kurtulu~una baglt olan tek stm f prolctaryadtr. S<:>mtirii temelinde smtfsal varhgm1 devam ettirmek istcyen hic;bir stmfm mi.icadelesinin y<:>nti stmflan ortadan kaldtrm aya y<:>nclik olamaz; dolaytstyla onlann damgastm t~tyan dcmokrasi de somilril Stmflanyla ycvrilmi~ti r. Tum bunlan a~ mak zorunda olan tck smt f prolctaryadtr. Proletaryamn kurtulu~ mticadelesi bir anlrumyla demokrasi mucadclesidir. Bunu hem kapitaJist diizene kar~t mucadclcsinde hem de kcndi <:>rgilllcnmcleri ic;inde ve iktidara geldiktcn sonra da araltkstz si.i rdtirtir ve surdiirmck zorundadt r. Rosa Luksemburg'un dedigi gibi , "...i~i Stmft edemez.'"

kurtulu~ sava~mdan

vazgc9tigi

ol~ti.idc

dcmo krasi de

ya~ama

gticO clde

Yukarda anlatmaya yalt~ttkJanmdan ytkanlmast gcrcken sonuylardan birincisi, soyut veya stmflartistti demokrasinin Otopik bir g<:>rti~ oldugudur. ~u anlayt~ burjuva demokrasisinin smtrlanm ~tp , ondan btituntiylc kopamaz. Ikincisi, sosyalist demokrasiyi ancak proletarya hayata gc9ircbilir. Bunu. nc ba~ka stmflar veya ne de ona vekalet cdcnler yapamaz. Uytincusu ise, sosyalizm mucadclesinin aym zamanda dcmokr~si mucadclesi olmastdtr. ~imdi ~u

soruyu sormanm zamam gcldi; proletarya <:>n ko~ul olarak 90k partililigi one stinnek zorunda mtdtr? Somut ko~ullann zorunlu ktldtgt gc9ici ktsttlamalar otesinde orgi.itlerunc ozgtirltigiini.i savunmayan bir Marksist sosyalizmden s6z etmek mi.imkiin dcgildir. Zorunlu ktSttlamalan n dt~mda her g<?ril~ (:)zgtirce orgtitJeruneli ve rum olanaklardan c~it dcrcccdc yararlanmahdtr. Ilk bak t ~ta zorunlu ve geyici ktsttlamaJann stmrlannm 9izilmcsinin muglak oldugu zanncdilcbilir. Ancak biraz yakmdan bakthnca bunun muglak olmad1gt vc kcyfi bir tasarrufa dayanmadt~ anla~tlacak ttr.

bncelikle belirtilmesi gercken, k1sttlama vc smt rlamalar dcmokrasiyc yonelik degil , onun <:>niine ytgtlmaya 9alt~tlan cngcllcri Lcmizlcmc dogrultusunda olmaltdtr; aynca mucadclc si.irccindcki dcvrim vc kar~t-devrim sana~mast goz<:>nune almmaltdtr. Ktsttlama ve smtrlamalar, vanlan mutabakat 9crycvcsinde ve aym safta 9arp1~anlara ka~t kesinliklc yaptlamaz vc yaptlmamahdtr. Son olarak isc ktsttlama ve stmrlamaJar ki§isel dcgil smtfsal olur vcya olmahdtr.Bu saptamaJar,

·-·

---

·-· ·--·.- ...

-·-------------------------·

-------

·. .. .....

. .. - .

·----

. ..... - -·- ·-· . ·- -·--···-·

..__.

... _.,.

__ . .

36 • i$(;iLER VETO PLUM

bu kararlan kimin nastl vcrccc~inin de anahtanm olu~tururlar. KJsttlama ve strurlama getirilmeyen proletarya ve diger emek~i sm1f ve tabakalann kiUe ve taban 6rgi.1Ueridir ve bunl ar i9indc orgiillcncbilcn her g6rti~ scrbcsLc;c Cirgiitlcnebilrncl idi r. Burada bir noktaya daha dcginmcktc yarar var. Ktsttlama ve smtrlamaya dahil olmayan Stmf ve smttlann 6rgtit1crunelerinc c;ogtmluk karanyla yasak koyma hakkmt hie; kimsenin kendinde gormcsi kabul edilebilir bi ~ey dcgildir. Zira bu yontem ~ogunlugu kazanamn digerlcrini yasaklamasmt mc~rula~lt nr ve bunun da proletarya demokrasisiyle, haua gencl olarak dcmokrasiyle b agda~mast mumkiln degildir. Olmas1 gerckcn, bu kcsimde giic; olabilcn her goMi~iin 6zgiircc orgutlenmcsi ve olamayanlann kcndili ~inden tasfiye olmas1d1r. Aksi haldc sorun iyi niyct. anlayt~ keyfiyctinc c;ekilir vc r;:ogW1luk maskcsi altmda belki onccleri 9ogunluk ama gidcrck bir: azml1k diktatorlii~ti olu~ur. ~imdi

bu bOllimi.in ba~mda sordu~um "Prolctarya on ko~ul olarak ~ok partililigi one siirmck zorunda mtdtr?" sorusunu cevaplayabilirim. Haytr, bcncc bOyle bir on ko~ula gcrek yoktur. <;Unk ti ~c~itli l ik iyin mutlaka 90gulculuk zorunlu dcgildir, birliktc de ~c~itlilik olabil ir. Ancak c;o~ulculuk zcmini ol u~ rn u~sa (bunun zeminini yukarda bclirtmi~tim) onu bastumaya kalkmanm da yaran olmad1gt gibi, bunun prolctarya dcmokrasisi ilc bagda~abilir bi r yam da yoktur. Egcr birden ~ok parti kurma zcmini olu~mamt~ vcya olu~muyorsa -ki bu daha · ·- · --- 6nce soyremgtm -gltJt, ne-·mranlayi~ rre de k:cyfi-btr-katat sorumrde-git;--~·en-- zemindc temel bulma sorunudur- bu ayn olu~mas1 gcrc~cn aynlann olmadtgmt, olsa olsa birlikte olabilecek aynlann oldugunu gostcrir. ~~~i smlf1 partisi, birliktc olabilecek aynlann birli ktcki c;c~itlili~ini bir ya~am tart.l halinc gctirmck zorundadtr. Birlikte ~c~illiligi vc birl iktc olabilccck aynlann hirligini ya~am tam haline getirmeyen bir patti ya matjinal duzcydc kalmak ya da diktatoryal sckteri1.me d U~mck durumundadtr. Bunun sonucunda ya suni pa rtilcr dogar veya partiler kararlarla ve yasaklarla duraganla~arak ~urtim cyc ba~larlar. •

Buraya kadar soylcdiklcrimi toparlarsak, tartt~tl mast gcrcken 'sosyalizmde tek parti mi. ~ok parti mi?' sorusu dcgil. somut ko~ull ar i~indc beli rlencn gc<;ici stmrlamalar d1~mda 'orgi.itlerunc ozgurlUgi.inii yasaklayan bi r sosyalizmin olup olamayacagt'dtr. Bence bu sorunun cevabt 'haytr'dtr. Bu 6zgiirliigiin kullaruhp kullan t l mayaca~ . nastl ve ne z aman kullamlacagJ· ise niyet, anlay1 ~ vc kararlann d1~mdad 1r. Bunun hayat bulrn asm1 cczai miicyyidclerle 'gi.ivcncc altma almaya' ~a lt~manm veya bunu 'sosyalizmi bcnimsemck' gibi subjcktif kay1tlara baglamanm basit bir ajitasyondan veya t.cpkiscl bir bo~almadan ba~ka bir anlarm yoktur. Politika)'l yi.iriiten sm1f vcya tabakal ann orgi.itlcnrnclcri ic,;indc ayn bir parti kurma anlayt~ ve isteminin ge1i$mCsi vc Laban bulmasi ncsncl bi r tcmclc bagltdtr. Karan i ~te bu ncsnellik verir. Diinya sosyalist harckctinin i<;ine girdigi bunal1mt a~mak ic;in llim zinciri tutmaya ve bunun otesindc her tarihscl k o~ula ait olan zincirin ozcl halkalanm da yakalamaya val t~mahy1z. Bu halkalann tarihscl oncmlcri, birbirindcn farkl11Jklan

l MARKSiST HAREKETiN BUNAUM! • 37

vc i ~ i~e ge~Ymi~liklcri yahn vc tckdtizc dcgildir. Yakalanan halkalar vc vCli~ki lcr pratik i~inde 9()zti1Urkcn, ~tiphesiz ki ycni ~cli ~ki le r de ~Ikacakti r ve onlann anahtan da prdtik i<rinde bulunacakur. Varolan bunal!mda yakalanmas1 gerckcn halka, proletaryamn kitlc harekcti olmalidlr. "Bu d1lnyay1 kur t.arrna i~inin i.lstcsinden gclmck; i~tc modem proletaryanm tarihsel gore vi. Bu i~in tmihscl ko~ullanru ve bu yolun niteligini dcrinlcmesine incclemek ve bOy ieee. bugiln ezilcn suuf olan vc bu i~i gormekle gorevli smlfa kendi oz i~inin ko~ullan ve nilcligi Uzcrine bilin~ vcrmck, i~tc proletcr harckclin tcorik d1~avurumu olan bil imsel sosyalizmin gorevi."(Engcls, Anti-Di.i hring, s. 450)

I~<;i

suufmm kenditiginden mucadelesi program duzcyine ula~amaz. Bu gorev sosyalist oncuye, yani partiyc di.i~mektcdir. Parti, i§~i SIIUftm oldugu gibi degil, olmas1 gerektigi gibi bilin<rlendirip orgi.itlemek zorundad1r. Aksi haJdc bir pani, !Urn i§<ri stmfm1 bagnnda toplasa da, bu, partinin i§~i partisi olmasma yetcr ama onW1 sosyalist oldugunu gostcnncz. Dogal olarak bu sozlcrim ~okc;a kullamlan "i~~i stmfmm dcstcgini kazanmak" soylcmini de bir anlamda rcddetmcktcdir. SosyalistJerin gorcvi, i ~r;i s1mfmm dcstcgini kazanm ak dcgil,onu, sosyalizmi hayata ger;irecek bilince ula§llnnakttr. Prolctaryay1 'dcstck gur;' olarak goren bu anlay !~ ikameci ve populist argiimanlara sahiptir vc varolan bunahmm da astl nedcnidir. Tilrkiye sosyaJist aktmlannm, prolctarya ve digcr cmckr;i haJklar arasma e~it i~areti ~ckmcs i nin vc tum emckc;ilcr ic;inde en c;ok 'atc~I i' olan kiic;ukburjuvazi ir;inde ()rgiil.lenmcyc c;ah ~masmm, i~c;i stmflna yonclik <;alt~ma i<;inde sendikal ayak oyunlanna girmcsinin de ncdcni i~tc budur. Ancak ooylcsi Marksi7.m d1~1 yontcmlcrlc kazantlan 'dcstcgin' vc olu~turulan 'giiciin' koflugu 12 Eyllil gtinu kcndini hcrk.csc gostcrdi. SosyaJizm miicadelesindc fiilen i ~c;i SlnJfl sava~mahd1 r; ;.ira onu ba~anya ula~u rabilecek yalmzca odur. Digcr emckr;i sm1f vc tabakalan kcndi ondcrl igindc toplaylp hedefe yoneltmclidir. . I~te Tiirkiye sosyalist harcketinin 12 Ey!Ul'dcn sonra bile hi~b ir ozclc~tiriyc yan~mamasmm tcmelinde bu nedcn yatmaktadtr. Bunlardan kurtulmadan. varolan bunaltmi ~marun olanagt yoktur. Nc yaztk ki, 12 Eyh.il yerulgisiyle Gorba((ov olayl!lln c,:alct~mast bile bOyle bir adtmm all lmasmt saglayamaml~llr; hana Gorbayov olayt kendi sorunlanmtZI gizlcmenin bile bir gcrckc,:csi olabiliyor. Ancak unutulmamahdlr ki , kendi sorunlanmJZdan ka<;:manm kirnscyc bir yarar1 olama.z. Aynca bilinmelidi r ki. birgU.n bunlar gizlcncmcz hale gclcccktir vc o zaman hem c,:ekilen act, hem de bunun faturas1~ok daha bi.iylik olacakur. •

I ~c,: i

StnJfl biirun diger sm1flardan bagmuaz orgtitlcnmclidir. Bunun ic;in onccliklc populist' anlayt~tan kopmak gercklidir. Populist anlayt~. i~~ti s1m fmm bag1mstz, siyasi, ideolojik ve orgiitsel hattm1 sularyd1np dcfonnc cdcr. Bu isc Marksist harekctin de dcformc cdilmcsi dcmcktir. l~<;i smtft ayn bi r sm1f olmasma ka~m. halkm da en oncmli bir par~asm1 olu~turur. Boylcsi bir siyasi harmanlan1adan ka~tnmarun tek yolu, i~c,:i stnl fmm siyasi olarak digcrlcrindcn bag-tmsJz olara} orgutlcnmesidir. l ~9i Stnlfl, siyasi partisini ba~ka bir Sll11fla payla~mamahd1r.

... . .

. - ........

-···

- ....... .... --··-·-- ·····-- ...

·-- -·-·· -·-· --·-

. .. . ·-

38 • iS9iLER VETO PLUM

TURKiYE SOSYALiST HAREKETiNiN DURUMU

Ti.!rkiye sosyalist harekcti, varolan ikamcci ve populist anlayt~ tarafmdan belirlenip yonlend irilmi~tir. Bu durum, varolan ikameci ve populist versiyonlardan birinin kabull cndi~i ko~ullarda oldugu kadar, sozde ele~ti rel yakl~tldtgmda da pek farklt olmam ami~tlr. 1971 oncesinin anti-emperyalist ve 1974 sonrasmm anti- fa~ist ki.ivilk bmjuva orgi.ltlcrinin ytktlmasma bu anlayt~ lar neden olmu~tur. Varolan ikamcci ve populist anlayt~la birlc~n halk91 orgi.lller, ycrel sosyalizm anlayt~ma saplanm t~ ve cntcmasyonalizm aksesuardan ba~ ka bir anlam ifadc ctmez hale gclmi~tir. Tilrkiyc sosyalist harcketinin gelcncginde ve helc yakm tarihinde tutarh ve kararh bir ozele~ti riye rastlanmamaktadtr. Aym ozcllik butiln a91tgt ve vahametiyle gilnumi.lzde de varhgmt si.lrdi.lrmcktcdir. 12 Eyli.il gibi bir donemin y~anmasma ragmen sanki hi9bir ~Y olmam t ~ gibi kalmdtgt ycrdcn dcvam cdilmeyc 9ah$tlmaktad1r. Sanki 12 Eyliil'le birliktc biitiin orgutlcnmclcr darmadagm hale gclmemi~ ; sanki "her ko~ulda mucadcleyi surdiircccgiz" dcnmcsinc ragmen, 12 Eyltil sabah1kayda degcr bir dircni~ gostcrilmedcn cuntanm istcdigi gibi at oynatmastna seyirci kahnmamt$ vs. gibi. 12 Eyli.ll'den 10 ytl sonra bile gc9mi~in muhascbcsinin ya hi9 yapt lmamast ya da bazllannm yaptyor yantlsamast yaratmak gayrctiylc surckli mindcr dt$ma kar;ma!~flH! !} saklamr bir yan1 yoktur. Ezici ~ogunluk "bazt aksiliklcr olduysa da bunlar olagan ~eylerdir vc bizfrri liafiilanmliSofiucu·acgmJmct:-·t<:anrrgrmtzyeF-- · den devam" mcsajtm vcrmcyc 9all ~maktadtr. Elbcttc ki bu durumun maddi bir temeli vardtr vc bu tcmel anla~tlmadan da bu gclcncgin ncdcnini kavraytp ~mak mtimktin degildir. Bence bu ncdcnlcri iki ba~hk altmda toplamak milmkiln. Bunlardan birincisini Ti.irkiye sosyalist harekctinin anti-cmpcryalist, anti- fa~ist, devrimci-demokrat halk<;t karaktcri olu ~turmaktadtr. Bu konuda s()zii Marks'a btrakmak en dogrusu olur samnm. " ... Demokratlar kar~1lannda ayncahkh bir sm1f bulundugunu tcslim cdiyorlar. am a onlar kcndilcri, ulusun bUtiln geri kalanlan ilc birliktc halkl olu ~turuyorl ar. Onlann temsil elligi ~cy ise halkm hakk1d1r, onlan ilgilcndircn ~ey hal km c;akarlancbr. 0 haldc bir milcadeleyc girmcdcn once farkh s nunann y1karlann' vc durumlann1 iJlcclcmck gcrckmiyor, kcndi 5z ~akarlanm fazla bir titizlik ve ozcnlc tart,~malannm geregi yok. Ha lkm tilkenmcz kaynaklanrun hcpsi ilc kcndini czcnlcrc k~1 saldmnas1 icyin dcmokrutlann yapacaklun tck ~ey bir i~arct vermek!ir. Arna cseri pratiktc.onlann c;:tkarlanmn ~akar olmadJkiarJ ortaya y1karsa vc onlann gUcU bir gii«silzlilk olarak kendini ac;1ga vurursa. bunun suc;u ya boliinmez halk1 birc;ok dil~man kamplara b6lcn kotilllikcrll safsatac•lann ya demokrasi hcdcncrinin kcndi ()z iyiligi olarak dc~cr lendircmcyccek kadar scrscrn vc kor olan ordunundur, ya da \tygularnarla bir aynnu hcr~eyi bcrbat elmi~tir, ya da arttk bcklcnmcdik bir ra!alan11 hu kcz partiyi kaybcuirmi§tir. Herhalde dcmo krat en yOz karast bir bo~.gundan rnticadclcyc girdigi zaman nc kada.r masum idiysc o kadar tcncmiz olarak vc ycni bir inanyla, ka7NJmak zorunda oldugu inanctyla ylkar. Bu inanca gore de partinin cski gcirli~ :t<;J$101 b1rakmas1 dcgil, tcrsine ko~ullann kend isinc clvcrdigi bir olgunlu~ <J ula~ma>J gcrckmektcdir." (Aktaran, 11. Tcz, Sayt 3, s.26)

. Ikinci nedeni isc ikameci anlayt~ ba$11gt altmd a clc almak miimklindtir. Kararla-

..,

MARKS/ST HAREKETIN BUNALIMI • 39

nn kolek.tif olmasmt vc sorumlulugun kolcktif omuzlanmasmt yadstyan ikameci anlayt~. sonunda ortaya ~ tkan durumun kabullenilmesini hcmcn hcmcn olanakStz hale getinnektcdir. <;unku ikarneci anlayt$10 dogast ge rc~i, kararlar kolcktif olarak degU, 'yamlrnaz' onctiler tarafmdan al um vc ki tlclcrc cmpozc cdilir. Kararlann olu~umuna kattlmayan ve dogal olarak neyin nir;in yaptlmadlgmJ l;>ilemeyen ~ogunluk, bilimden <;ok imanla hareket etmek zoru nda btrakllm t~ llro l~ l e rin yanlt~ gittiginin anla~tl mast ilc de im an yt kilmt~ltro BoylclikJc miicadclenin ve birligin <;lmentosu <;6zU1mcye ba$lamt$1:lroBu durum isc kararlan al1p, emirleri veren bir avu<; 'yamlmaz' onciintin, i$1Crin olumsuz gitti~ini a<;tk<;a onaya serip nedenlerini onadan kald1nnaya <;ah~masmm yerine, olaylan gizlcmcyc <;ali$arak iman tazelemek i~i n clindcn gclcn oyunlan oynamasm1 zorunlu hale gcti rir. i~te TUrkiye sosyali st harcketinin 12 Eyliil'den sonra bi le hi<;bir 6zclc$tiri ye ya-

na$marnasmm temelindc bu ncdcn yatmaktadtr. Bunl.ardan kun.ulm adan, varolan bunaltmt a~ma mn olanagt yokturo Nc yaztk ki, 12 Eyliil ycnilgisiylc Gorba~ov olaymm <;akt$mast bile bOyle bir adtmm attlmasmJ saglayamamt$ll r; hatta Gorba~v olayt kendi sorunlanmJZJ gizlcmcnin bile bir gc rc k ~csi olabiliyoro Ancak unutulmamaltdtr ki, kcndi sorunlanmt?.dan kac;mamn kimscyc bir yaran olamazo Aynca bilinmelidir ki, birl,riin bunlar gizlcncmcz hale gclcccktir vc o zaman hem ~kilen act, hem de bunun faturas1 <;:ok daha biiyUk olacakur. Yeri gelmi~ken birka<; cUmlc ilc de olsa Gorba<;:ov olayma dcginmck gerckmcktcdir. Zira kimilcrinc gCire Gorbac;ov dogru bir kanala ginni~ t ir vc orgutlenme ozgiirliigtinu tammastyla bu i§ tamamlanacakttro A<;tkhk politikasmt $iddctle dcstck.lememe ragmen, durumu hi~ de bOyle gormcrncktcyim oGorbac;ov konusunda bir karara vamu1dan once sorunun arka bahc;esindc ktsa da olsa bir gczinti yaptp bazt sorulann ccvabmt aramakta yarar varo bmcgin Gorba<;ov bu gorevc nastl ve kimlerc dayanarak gcldi? SovyctJcr Birligi'ndc mcvcut sistcmc ka~ t i$~i Stmfmm Marksist 7..Cm indc bir muhalcfcLi var rm vc Gorba<;ov buna dayanarak mt bu mevkiye geldi? Ycya Marksist 7..cmindc olmasa bile, boyle bir muhalcfet var da bu muhalcfcti Marksist zeminc yckmck istcycn vc bunun ic;in yaba harcayan ekip tarafmdan mt bu mcvkiyc gctirildi? Ya da bu mcvkiyc gclmcdcn once veya her nastlsa gcldikten sonra, mcvcut sistcme ka11>t i§<;:i smtflm bi lim;:lcndirip muhalefete mi ~ kmcyc <;al t ~tl vcya <;:ah~tyor? Eger bu sorulara olumlu ccvap vcrcmiyorsak - ki bcncc vcrilmcsi mi.im kUn dcgildir- o zaman Gorba<;ov'u bu mcvki yc gctircn kim vc bunun ncdcni ncdir? sorusuna cevap aramak gcrckir. Egcr Gorba<;:ov bu rncvkiyc gcldi k1cn sonra sorun lan i~<;:i stmfmm vc cmckc;i haJ km sahip <;tkmasmt saglayacak <;:abalarla <;:()ziim aramaya giri~ m i~ olsaydt, gene bu sorulara pck gcrck kalmadan ona onsel bir destegin verilmesi gerckirdi. Ama gori.iniirdc gcli§mclcrin boyle olduguna dai r hi<;bir g6stergc yoko0 halde gcriyc Gorba<;ov'un bu mcvkiyc gctirilmcsinin pani burokrasisi tarafmdan saglandtgt iht1mali kahyoro Elbcttc pan.i vc dcvlct burokrasisi i<;ersindeki bir bOiiinmenin varlt~t iddiast dogruduro Ancak nc kadar iyi niyetli de olsa, devlct vc pani biirokrasisinin bir kesiminc dayanarak bunaltmm a~Ihp , Marksist bir kanala gi ri lcbilcccgini dii$iinmck son dcrccc tutarstzdtro

- - -·- · -.

---

_,_,

_____ _ ________

....._.. -·

·-· .

- -.-- .. .

40 • i$9iL£R VE TOPLUM

Varolan yapllanmamn koklii bir doni.i~i.im ya~amadan Marksist zcmine giremeyecegini bir Y.~a btraksak bile, bi.irokrasinin nas1l sadcde geldigi sorusu a~tkta kaJmaktadir. Oyle ya, Sovyet toplumunu bir anda ~o k edecek fcnomenler ya~an madtgma gore, uzun y1llardtr bu yaptlanmamn olu~masmd a aktif katk1lan olan bu burokrasiye bu 'vahiy' birdcnbirc neredcn gcldi? En iyim ser ve en sogukkanlt insarun bile aklma hakl1 olarak ~u soru gelmcktcdir: Bunaltmm patlamastyla birl~en tiretim durgunlugunu a~mak ve iiretim in ukanan nefes borulanm biraz olsun a~mak. i~in aym yap1 i~indc ycni kanallar olu~turulmaya mt ~al i~thyor? Gorba\X)v'un davrant§ ve onerrnelerinin bu hipotezi bir hayli pck i ~tirdigi gori.ilmcktedir. Zira he~eyin oni.inde, daha dogrusu Ostiindc tutulan tcmel onerme, i.ireti· min arnnlmasma yancliktir. A~tkhk politikas1 da, ycnidcn yaptlanma gayrctleri de bu eksenin etrafmda ori.ilmcyc ~a\t~IlmaktadJr. Bana kal!rsa, "orgul.lcnmc ozgurliigu" gibi baZI ek oncnnclcrlc de olsa, Gorba~ov olaymt bunahmdan <;t kt~m bir manivclast olarak olum layanlar yiizcyscl vc accleci bir sonuca ula~mt~lardt r. C::i.inki.i Gorba~ov olayt, tum hayati proletaryanm yonctmcsi vc dcnctlcmcsi i<,:in onlann bilin~lcndirilip mUcadclcyc s;ckilmesinc degll, pal.layan bunaltma vc dti~cn urctime btirokrasi i~indc <;are aramaya yoncliktir. Kald1 ki, ahnmaya 9ah~tlan ckonomik onlcmlcrin urctimin anmlmasmda bckleneni vcrip vcnncycccgi bir yana, bunlann Marksizm a<;tsmdan ne anJama gcldiklcrini de oncmlc irdclcmek gcrckir. c;unku alman onlcmlerin bel kcmigini olu~turan ekonominin liberalize cdilmcsinin Marksist harcketin girdigi bunaltmt a~maya ve stmfstz topluma gc~mcyc nc gibi yaran (vc zaran) olacagmm ··ccvcmrhentiz-vcrihncmi~tir:- Bana·-gt;re-bunhmn Marksist h:trek:etin -buna:hmm-a~m aya ve s1mfstz topluma gcc;mcyc yardJmct olacak manivcla olarak gori.ilmeleri mUmkiin d c~i ldir. Bun! ar olsa olsa baz1 gcrc;cklcrin daha bir gori.iltir hale gelmcsinc katloda bulunurlar, ancak smtfs1z topluma gcc;i~c asla. Gorba\X)v, nc i~9i stmft vc cmckc;i halk muhalcfetinc dayanmakta, nc de i~~i SJmfmm tUm hayat1 yonctip dcnctlcmcsi i~in 9aba harcamaktad1r. Yaptlan, pragmatik bir manl!kla varolam kcnanndan ko~csindcn yrunayarak: sistcmin ozunc dokurunadan reorganize ctmcktir. Dolaytsryla, Gorbacyov olayrm nc bu haliylc, ne de orgi.itlcnmc ozgi.irli.igu oncrilcriylc dcstcklcmck vc onaylamak mi.imktin dcg-ildir. Gorbar;ov o\aymt sosyalistlcrin dcstcklcyip onaylamasJ iyin olmazsa olmaz ko~ul, prolctaryanm gcr~cktcn iktidan altp tam hayal1 yonctip dcncUcmcsi icyin koklu bir scfcrbcrliitin ba~laltlmasldtr. Burokrasi ir;indc trkan1k.l!gm a~1lmasJ yollanmn aranmast, olmas1 gcrckcni gizlcmcyc ~ah~makllr.

TURKiYE SOSYALiST HAREKETiNiN ACiL G()REVi Tiirki yc sosyalisl harckctinin acil gorcvi. onccliklc biiti.in endi~elcrdcn uzak vc ccsarctli bir bir;imdc kcndisini amcliyat masasma yattrarak, gorebildigi tum rahaL~tz unsurlan tcmiztcyip uzun y1llann narkozundan kurtulmasldtr. Gecymi~in olumlu vc olumsuz dcrsl~rini yctcrincc ()?timscmcdcn bunaltmm ilstcsindcn gclmek mlimki.in dcgildir. Jstcsck de istcmcsck de onlar bizim

MARKSiST HAREKETiN BUNALIMI • 41

yalmz ge~m i~i miz dcgil, ayni zamanda bugi.in i.istiinc basugm1tz vc yan n da ustiinde yiilii yece~ m iz zorunlu zeminlerdir. Onlan nc ti.imdcn yok sayarak, ne de ele~tiriden ge~tlrmeden bcnimseycrck bu bunahm a~tlamaz. Eger akademisyen Marksistlerin alobetine dti§mek istem iyorsak, sorunun a~tl masuu pratigin i<;inde ve onunla birlikte du~ unmek zorundayJZ. Bunun i<;in, biitun smtflardan bagtmsJz olarak proletaryayt don bir yandan bilin<;lendirip orgi.itleyerek, ona lay1k devrimci sosyalist pariisiyi yaratmak ilk gbrev olmahdtr. Proletaryanm partisi, yalmzca onun Ostilnde yukselmeHdir. <;iinkii proletaryanm partisi, proletaryanm stmfsiZ topluma dogru ilerlemesinde yol gosterici olan tek aractdtr ve o nedenlc bu partinin ayaklanm basttgt zemin, nihai kurtulu~u smifstz topluma bagh olan stmftan ba~kast olamaz. Ne anti-cmperyalizm nc de antif~ izm milcadelesinin gi.incel gorev haline gelmesi bu merkezi gorcvdcn ka<;t$m gerek<;esi olamaz. Bunlar halkc;t demokratizmin argi.imanland1r vc Marksizmi deforme eunekten ote bir i~c yaran1azlar. Ula~I Ian olumsuzlugun en oncmli unsurunun bu yanh~ anlay t~tan kayn akla.ndt~l hi~ unutulmamalldt r. Hcle hele proletaryayt bilinc;lendirip orgi.Hlcmek i<;in "once gi.i9 olmak gcrckir" gibi kapkara ikan1eci anlay1~ tn kabullcnilcbilir hi<;bir yam yoktur. Bu anlay t ~ yalmzca proletaryadan b~ka smlf1ann da sosyalizmc, daha dogrusu stmfs1z topluma ge~bilecegi ni kabullenmekle kalmaz, aym zamanda prolctaryaya giivcnsizlikren dogan onu gi.idtilccek siitii olarak gonnc anlamma da gelir. Bu oncrmc Marksizmin fa rkh bir yorumundan otc, Mark.sizmin tam tcrsi olan orgutlcnmc modelidir. Zira bu anl ayt~la r, istcr glincel siyasi gorcvin ycrinc getirilmcsi gcrek ~csi yle olsun, istcrsc prolctaryay1 bilin~lcndirip orgi.itlcmck i9in once prolctaryadan ba~ka SlOl Oar i9i ndc gi.i<; OJmak gcrcktigi postulattyla O}sun, ba~ka Slmflarla proletaryay1 orgi.itlcme anlay~~·td1r ki, Marksist-Lcninist orglitlcnmc modclinin tam tcrsine c;evrilmcsidir. Zira Marksizmin vc Lcninizmin ozii ve o lmazsa olmaz ko~ulu, once prolctaryayt orglitlcyip, oradan ba~ka smtf vc tabaka1ara ula~may1 zorunlu ktlar. Ad1 ge9cn manuk isc ba~ka stm llardan prolctaryaya gc<;:meyi onennektcdir. Burada soylcnecek gerek~eler halk91 dcmokratizmin ikamcci anlay i~mi kainuflc ctmcktcn ba~k a bir anlama gclmczlcr. Prolctarya sosyalizmi (ki gundc 40 dcfa prolctarya sosyalisti oldugtmu ycmin clmck vcya iyi niyctlc de olsa soylerunckle olamaz) ilc halk91 dcmokratizmin ikamcci sosyalizm an·· layt~mm ortas1 yoktur. Egcr prolctaryamn dcvrimci sosya1ist panisini, "bu i~in tatihscl ko~ullan m vc bu yoldan nitcligini dcrinlcmcsinc incclcmck vc bOylccc bugiin c/.ilcn smtf olan bu i~i gormckle gorcvli stmfa kcndi tiz i~inin ko~u ll an vc ni tcligi iizerinc bilin~ vcr·· mck" ic;in biridk ara~; olarak gori.iyorsak, onun drgiitlcnmc yontcmlcrini genet sosyalizm anlayi~umzm dt~md a clc alamayJI':. Go rev, i~9i smt fmm kcndiligindcn harckctini sosyalist program di.izcyinc vc kcmlili~ i ndcn bilincini sosyalist bilinr.; di.izcyinc yi.ikscl tmck ol malld tr. Soylcdikleiimdcn prolctaryadan ba~ka cmck9i stmf vc tabakalara bo~vcrilmcsi gibi bir vikarsamaya gidilmcmclidir. Tcrsinc, vcrili ko~ullarda prolctarya onlann bilin~li ve yctcrli dcstcgini kazanmadan nc dcvrim yapahilir, nc de dcvrimi koru-

·---·-··-- ----

-·--- --

· -- -· -·····-- --

42 • i$C:iLER VE TOPLUM

yabilir. S~ylem ek istedigim, onlann proletaryanm bagtmstz siyasi orgi!tlenmesi etrafmda devrim mucadelcsine yekilmcsidir. Yukardaki soylcdiklerimden de anl ~tlacagt gibi, gi.inumiizdc kendi i9inde farkh renklcr ta~tmakla birlikte esas olarak iki temel sosyalizm anlayt~l egcmen durumdadtr. Runlardan birincisi, cre~itli farkl thklarla birliktc bir potada toparlayabilecegimiz ikamcci sosyalizm anlayt~t. ikincisi ise devrimci Marksist sosyalizm anlayt~tdtr. Yaptlmast gercken, Marksist sosyalizm anl ay t ~mt samimi olarak benimscyip savunanlann hep birlikte proletaryayt bilinr;lendirip orgiitleme temclinde bir birlik olu~turarak bu t,rUndelik pratik ic;inde hem kendi gec;mi~lcrini hem de di.inya sosyalist hareketinin bunahmmm nedcnlerini koklu bir tamma/anlama faaliycti i<;ine girip ondan kopm alandtr. Bu surer; i<;inde bir yandan aktmlann stmf karaktcri ve temclleri netle~ecek, bir yandan da ideolojik teorik farkltltk netlqip, kimin kiminlc neden ve ne kadar ayn ve bir oldugu a<;tga r;tkacakur. Kokcni sckterizmdc yatan orgi.it fcti~izmi ve grup ~ovenizmini bir yana btrakJp tOm Marksist sosyalistlerin bir an once par;alanm stvama zamam gcldi de gcr;iyor bile. Bu gorcvi ya ~imdi ba~annz vcya bir dahaki 12'yi bcklcriz.

* <;ogulculugu

veya ba~ka bir dcyi~Ic orgiitlcnmc ozgiir!UgUni.i savunmadrgtm anlamt ytkmamalldir, rcrsine orgi.itlcnmc ozgiirliigti olmayan Marksi zm tan1m1 · vorum. Ancak bunun hcrscyi n c;oziimi.i olmadt~rnr vc hirlikre' de c;~i tl ilik olabiiece@ni Ciii~ilnTiyorum. ·(SayTh-31'ocl<Tdipnot) --- ------ -

SOSY ALiST DEMOKRASi TARTISMALARI VE SSCB Nihat CINAR Siyasal yah~ma vc tcorik tarll~ma istcr istcmcz yi.irutiildtigu ortamm etkilerini ta~tr. Bu ctkilcrin bilincindc olmak. politik faaliyetin oldugu kadar tartl~manm da saghg-1 ivin hayati bir oncm ta~1r. Sosyalistlcr aytsmdan bOyle bir durum, gcrckli olanm yamstra mumktin olamn da kavranmast, saga veya sola savrulmadan istikrarh bir siyasal yah$ma sUrdiiJiilmcsi anlamma geldigi kadar, teorik geli~me alanmda da i~9i smtfmm bir alt Sill If olarak kalmasma hizmet eden idcolojik bi9imlcrin de tcspit cdilip tccrit cdilmcsinc olanak. ~n1~ 路 Son birka9 ytldtr siirmekte olan sosyalist dcmokrasi taru~malan, bugiinlerde birlik taru~malan ilc de birlc~mcye ba~lad1. Birlik tartJ~malannda isc tcorinin sorunlan ~i mdilik one 9tkm 1 ~ durumda. Tcorinin sorunlannm ozclliklc one ytktlgt durumlarda, sosyalizmc yabanc1 idcolojilcrin ctkilcrinc kar~t haztrltkh olmak ve miicadcle conek de aynca bir onem kazamr. Tiirkiyc sol harcketinc gcnel bir bakt~. son ytllarda bi r saga savrulma silrccinin y~andtgmt gosteriyor. Bu pasiOik vcya aktiflik gibi dar anlamda bir saga savrulma dcgil. Bu daha koklil vc tchl ikcli bir gcli~mcyc tckahiil cdiyor. Bu Marksizmdcn burjuva idcolojisinc dogru bir saga savrulmadtr. Bu saga savrulma tcorik alanda iki koldan gcrvcklc~iyor. Birincisi, burjuva libcrali~:minin ctkilcri gi-

- -··-------

44 • i$(;iLER VETO PLUM

derek aruyor. ikincisi, zatcn varolan populist-sosyalist zcmindc, utopik sosyalist fi kirler kulaklara daha ho~ gclmeye ba~hyor. Sosyalist demokrasi sozkonusu otunca, tcrc!h edilcn a11aHz dUzeyi smtftan uza_k_la~lp bireysel diizeyc, siyasal dinamiklcrdcn uzakl a~1p di.i~tinscl di.izcylcre yoneliyor. Boyle bir durumda da sosyalisl dti~iince burjuva libcralizminin etkilerine ka~t savunmasJZ k.allyor, 7.ayifl tyor. Birlik taru~malan nda " nastl bir sosyalizm?", ''nas1l bir orgiit?'' konulan cle almdtgmda yinc stm fsal analiz duzeylcri ik.inci plana itiliyor. mOdahalecilik (muhtcvast pck de tartt~Jlm a yan) yanh~ bir ~ekilde yi.iceltiliyor. Ikameci ve populist bir gclencgin uzcrinde olunca, miidchaleciligin bu ~ek ilde vurgulanmast, sosyalizrn in i~~i smtfmm cscr. oldugundan, sosyalisllcrin escri olacag-I anlay 1 ~ ma dogru tchlikeli bir kayt~ gozlcniyor. Bu mi.idahalccil ik vc bireyscl analiz diizeyinin oncclik ka:~.anmast bugUnkii ko~ullar a~1smdan isc, "sosya1ist toplumun ntivclerini yaratmak", i~c; i stm ft orgutlcnmcsini yarattrkcn "yanmn i l i ~kilcrinin prototipini yaratmak" vcya "kurmak istcdigimiz toplumun a~ t k bir tasanrmm yapmak", "sosyalist bir <>rgtil i<;in sosyalist toplumun(?) kcndisini rcfcrans noktast almak", "ycni bir insan Liirii yaratmak" gibi gcrckli vc mtimklin arasmdaki stmn ~izmc k lc zorluk 9Ckcn, bir taraftan sosyalist mikadclcni n karaktcrini iyi kav ramamast vc manuki sonu~l anna gOturi.ildugundc kolayca utopik sosyalizmc yol a"an formillasyonlar Ureten bir duruma dii~crkcn. diftcr taraftan da gcr~cgc uygun olmayan fonn Ulasyonlan bitcviye tckrarlayan kaba bir propagam1izmc yo! aytyor. Bu tcorik yakla~1m ise i~........ - ~tstnffl d~nrd~l.ld mr 'fa:a1iy~tt-~·11oT<1)'1styta"'t51f SJntf'~l'lnt-rtcglt,"'Uireyterr- ..- one ~tkaran, i~~i s1mfmm dcvrimin 61.ncsi vc ncsncsi oldugunu haurlatanlan uvriycrizmle suylayan bir iradcciligin savunulmasma yol a~arak Utopik sosyalizm egilimini gi.i~lcndi ri yor. K1saca Ti.irkiye sol harckcti, bir taraftan bmjuva libcralizminin clkilcrine, diger tarafta.n da i.itopik sosyalizmin ctkilctinc a~tk hale gclmi~tir. Bu durumun fa rkmda olanlara canlanm di~Ictinc taktp, giiylcrini bi rlc~t irip bu kaymaya dircnmck vc diger dircnmck ittin vaba gostcrenlcrc de tutunma noktalan olu ~turmaya <;al1~mak du~mcktcdir.

Bu sUre~ bo~lukta ya~anmamak ta, gcrck isc Turkiyc'dc gcrck di.inyada ozel tarihscl ko~ullar iyindc gcr'(cklqmcktcdi r. Bu tarihscl ko~ullar ve hunlann stmfsal/ ideolojik ozclliklcri isc Ti.irk iyc solunu buti.in ~iddcti ik ctkilcmcktc vc ~ckillen dinncktcdir. Bu ozcl tarihscl ko~ullan vc idcolojik ctkilcri iyi anlamak, bunlara kar~1 mtkadclc cdcbilmck i~in buyi.ik (}ncmc sahiplir. 1- Bugtin dUnya ckonomisi gene! olarak bir kriz ic;indc olmakla birlikte, bu krizin i<;indc onaya 91kan uzun bir ekonomik toparlanmanm ycdinci y1hm ya~a maktadtr. Bu nisbi topar1anma doncmi aym zamanda Ball Avrupa vc Amerika'da i~9i harckctindc ycdi-:-;ckiz y1ldtr gene! bir gcrilcmcyc tckabUI ctmcktcdir. Gcn;i son aylarda di.inyanm biryok i.i lkcsindc i~9 i harckctindc bir dlizclmc vc ckonomik toparlanmanm da sonuna gclinmcktc olunduguna dair bir dii'.i i ~arc tler <;1krnaya ba~lann~llr, arna burjuva smtfmm morali gene! olarak son derece yi.ik-

. SOSYAUST DEMOKRASI \1£ SSCB • 45 .

sektir. <;iinkii Batt Avrupa'da vc P..mcrika'da i~c;i harckctindcki gcncl gcrilcme, Dogu Avrupa'da goriin~~tc anti-sosyalist tcmclli bir i~~i simf1 harekctliligi ilc paralel ger~ekle~mi~ti r. I~c;i struft ilc sosyalist d ii~i.incc arasmdaki kopmaz idcolojik-tarihsel bag kopar gibi gozukmcktedir. Gorunii~tc ~~~i sm1f1 sosya.lizmc b~kaldirmak.tadi r. Bu burjuva idcolojisinc biiyiik guc;: vcrmcktcdir. <;unkil bOyIeee sosyalizmin smtfsal, maddi tcmcli, yanj gcrckliligi ortadan kalkmakta vc aydmlann bir uydurmast yan i bir sahtc dindcn fark1 kalmamakrad1r. Burjuva ideolojis1nin diinyada ul a~t1g t bu durum larihindc· ilk defa gcrc;cklc~in·cktcd ir. Bunun ozellikleri iyi kavranmadik~a. idcolojik miicadclcdc dircnmck miimkun olmayacakur. Bu gcli ~mc sosyalizmin nihai ycnilgisi olarak gorlilmcktcdir. Ekonomik toparlanmanm ba~mda etki!i hale gelen "ycni-libcralizm", bu toparlanma boyunca etkisini arttt rm l~ vc pazar ekonom isi, bireyin sccymc ozgurliigi.i, c;:oguicu dcmokrasi gibi kav ramlar 19. yuzy1lm sonundan bcri ilk dcra hu kadar yaygm bir kabul gC>rmi.i~tiir. 2- Bu kabul gorm i.i~l i.i k, az once ifadc cui gimi ~ gibi, bir ba~ka kaynaktan daha beslcnmektcdir. Bunl ar Stalini zm in if1as ctmcsi ilc ortaya ~I k an ho~luttun dogurdugu dinamiklcrdir. Ekim Devrimi'nin ycnilmcsindcn sonra iktidara ycrlqmi~ olan bilrokrasi, bugun ya~amakta oldugu ckonom ik krizc ~(iziim ararken vc k.rize ncdcn olan yap1lan dcgi~rirmeye (Pcrcstroyka!) ~alt ~1rkc n, huna gcrckli politik

( icerde Glasnost ve uluslarasr dUzcydc ni.iklccr sil ahsJi'.tanmaya ozel bir vurgu) ararken, goriinu ~te ycni bir sciylcmlc ortaya <;tkmaktadn. Daha dogru bir deyi ~lc bu dcgi$iklikler masmda tizcrindc egcmcn oldugu toplumun smtflanm bir arada tutacak ideolojik dcgi~ikligi de tc~v ik etmcktcd ir. Bu ideolojik degi~ikHgin tcmc\ indc gc~mi~in cizcl bir li.i rdc clc~t irihncsi yatmaktadtr. ~killcnmeyi

Burokrasi bir taraftan, gc<;:tni$tC kcndisini ayn bir egcmcn s1mf olarak ortaya ~~ karan i§yi s1mfmm Uzcrinc otunna, yani sanayi lc~ rnc vc k1 rda k o lcktif1e~ti rm e stirecini, tarihsel dctcrm inizmc s1gmarak o zamanm gcrcklcri vc buyuk kazarumlan olarak me§ rul ~tt rm aya ~ah ~1yor. Sanayilc~ rnc doncminin stmf ozelliklcrini kavrayarnayan bir kcsim sol isc bu yakla~1m a sempati ilc bakiyor. c;unkii bu onlann "Ekim Dcvrirni'nin ckonomik kazammlarmm muhafaza cdilrncsi" tcorisinc denk du~uyor. Halbuki bu me~rula~um1a r;abast, burokrasinin kcndi sinin ayn bi r egemen sm1f olarak ortaya C(Jkmast si.irccinin mc~rul a~unlmasmdan vc dogalla~ unlmasmdan ba~ka bir$CY olmadtgl ic;in Stalinizm i csas karaktcrlcri ilc birliktc muhafaza ediyor. Tum gcli~mclcri onun zcmini uzcrinc hapscdiyor. SSCB toplumu goz online almmaymca, hcdcflcncn dcgi~ikliklcrin ash nda rcformlardan otcye gitmedigini , bu deg i~iklikJcrin de burokrasinin kcndini ycnidcn istikrara tavu~turmasnu n c;abalan oldugunun i.izcrindcn atlamyor. Burokrasi bu me~rula~tmna zcmini uzcrindc Stalinizmc ik.i yt)ndcn clc~tiri yoncltiyor. Birincisi, Stalin doncminin dcspotik yonc1iminin clc~tiri s i ; ikincisi isc, bu doncmdcki politik/ideolojik monolitikligin cl c~tiri si . Bunlar.n ycrinc oncrilenlcr isc ~oylc: Birincisinde demokrasi vc ac;1k!Jk, mcrkczi pl anlamanm clc~ti rilmesi ve yerine pazar ckonomisinin konmas1. .fkincisindc isc a~Ikhk, ~oksesli lik ve klilttirel canil!Jk. Gcrck SSCB'dc gcrcksc Dogu Avrupa'da gene\ yonclim degi~ik derecclerdc de olsa bu ckscnc otum1aktadtr. A~aitlda da tartl ~acagtmtz

.. ·- ·-·--· -·--·--·-- ·-·· . . - ···--··· . ··--· ··- ---····-·--

- - - -----

46 • iS(iLER VETO PLUM

gibi, ge~mi~e yoncltilcn bu elc~tiri gcncl hatlan ilc bir burjuva liberal

clc~tiridir.

Turkiye solu gene! olarak i~te bOyle bir etkinin altmda Stalinizmden kopmaktadtr. Bunun sonucunda bu durumun kokusunu alan vc bunu csas olarak a<;tldayamayanlar anti-Stalinist olmakta tcreddiit etmektcdirlcr. Bu tcmclde Gorba~ovcu lulda daha kolay uzla~abi lmck tcd irlcr. Bu uzla~ma ba~ladtgt andan itibaren Stalinist zemin muhafaza edilmcktc ve bu..zcmindc ~ok daha sag ~i zgiler sosyalist demokrasi adma savunulabilmektedir. Otc yandan anti-Stalinizmin gel i ~ rigi yerlerde isc bu egilim ~ogu zaman bu ckscndcn kalktlarak geli~ i yor vc liberal demokrasiye tam bir tcslimiyct ilc bitiyor. Birinci aktm Stalinizmi muhafaza ~derek reformiz.mi koliikltiyor vc dcvrimi, tcorik geli~meyi dumura ugrattyor. Ikinci ybnelim ise, anti-Stalinizmden liberal butjuva di.i$i.inccsinc gidcrek, Marksizmi tasfiye ediyor. Stalinizmin stm fsal koklcrini, neyin illiini.i old u ~nu , sanayile~mc si.irecini, ktrda kolcktiO~tirmeyi, III. Entcmasyonal'in ba~ma gclcnlcri bir smtfsal an~iz iizerindcn yapmak gcrcki r.. (bu yondc bir r;abn i<;in bkz. M. A. BULUT, l§~iler ve Toplum, sayt 3 vc 5, Ilhan <;AKIR , sayt 6) Benim burada yapmak istedigim, bu iki gorii~le eninc boyuna hcsapla~maktan daha smtrh bi~cy. Ben esas olarak, sosyalist dcmokrasi ta ru~malan nda bu iki yakl a~tm dan birincisinin nast1 kcndini ar;:tga vurdugunu tar1t ~acagtm. Esas tant~acagtm yazar isc, son ytllarda bu konuda en 90k yazt ya%m t ~ olan Tekin Ytlmaz. Tekin Ytlmaz 'm yaz1lannm sosyalisL dcmokrasi t ar11~mal annm popillerlik ka~asl.Ra yaptJAI -katJG -y.adsma7..-.Xllmaz...:ul pc~pc~c yazdtgt yaztlar.~~itli ~ev re lerde ilgi ile ka~tlandt ve zaman zaman da el c~tiri l crc mamz kald t. Bu yuzden Ytlmaz 'm yaztlanm sosyalisLdcmokrasi gibi oncmli bir konuyu gi.indcme getirmek. veya gundcm arasmda one ~1karmak a~t smdan olumlu bulmamak cldc degil. Ne yaztk ki bence bu olumluluk, yaztlar hcrhangi bir tcorik a~1lnm veya yeniligi getirmedi~i i~ in burada biuncktcdir. Bundan sonra isc bir scri olumsuzluk goze r;:arpmaya ba~lamaktadtr. Bu olumsuzluklan burada k1saca bzelliyorum. Yazmm ilerki kcsimlcrindc tekcr tckcr cle ahp t artt ~acagtm . Bir anlamda sonur;:lanmi b~a yaz.arak okuyucuya yard1mct olmaya ~al t ~tyorum. 1- T. Ytlmaz 'm sosyalist dcmokrasi i.izcrinc ileri si.irdi.igi.i gbTii~lcr, dayanak noktalan a~1 smdan bi.iyi.ik agt rhkla Gorba9ov'un 96zi.imlcmclcrinc dayanmaktadtr. Elbette ki Y1lmaz'm Gorbar;:ov'un gbrii~lc rini tckrarlamakta olmast strf buradan kalkarak yanh~ bi~cy soyledlgi ~ckqnde yorumlanamaz. Ama Yilmaz, Gorba90v'un c;ozi.imlcmelerini SSCB tarihinin ozgi.in bi r analizinc vurarak cle~tiriye tabi tutmadtgt i9in, yani bu 90Zi.imlcmclcti sahiplcnmcsinin ncdcnlcrini a~tklama dtgl i9in, bu gbrii~ leri savunmasmm da r;:ok problcmli bir hale gcldigini fark etmiyor. .

2- Gorba~ov'un gbrii~leri, Dogu Avrupa 'daki kan devlet gbrevlisi Francis Fukuyama'yt,

gcli~mclc rl c

birlc~c rek,

Ameri-

' larihin sonu geldi , yi.inkti liberal dcmokrasinin in~an dogasma en uygun sistcm oldugu, bu gorti~e bugUnc kadar en kesin kar~1 ~1km1 ~ sistcmlcrin bile buna donmeye b~lamas1 ilc kamtlanmaktad1r, bundan soma ycni hir politik sistem beklcnmcmelidir."

_ ..

II !

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 47 •

~klindeki sonu~lan ~1kannaya tc~vik

cdccck kadar burjuva lil~ral dli$tinccyle yakml1k i~inde olan goru~lerdir. T. Yllmaz bu problcmi gonnczdcn gclmckte, Gorba9ov'un goru~lerini tekrarlarkcn, bu konu ile hcrhangi bir tcorik hcsapla~ maya ginnemektedir. Durum bu olunca da Y1lmaz ncticcdc liberal burjuva gorii~lerin yaytlmasma istcr istcmcz katk1da bulunmaktadJr. .3-,.T. Y1lmaz daha ilk yaz1lannda Batt dcmokrasilerinin, yani kapitalist sistemin 96ki.i~iinii, SSCB'de dcmokrasinin zafcrinc bagl1yor. Boylccc: a) Stalinist olan sistemler aras1 sava~ ve rekabct goru~i.inc gcri doni.iyor, b) Bir iilkcde i~c;i smtflnm iktidara gelmesini, illkenin dt~mdaki scbcplerc baghyor. B<>ylcce Ill. Enternasyonal'in IV. Kongrc sonras1 sosyalist anavatam savunma adma, Avrupa'da devtimleri heba etmeye yol a~an politik c;izgisini siirdi.irii yor. c) Burjuva hcgemonyasmm ytktlmasmt, prolctcr dcmokrasisi ile bu~uva dcmokrasisinin kar.;;tla~u nlmasJ ve halkm bundan birini scc;rncsinc indirgcycrck vulgcrlqtiriyor. 4- T. Y1lmaz'm ilk anda orijinalmi~ gibi gozukcn bazt gorli~lcri de yok degil. Bunlar bilim metodu tartJ~mast ve belli bir bilim anlaY.!~mm sosyalist dcmokrasi ile ili~kisinin kurulmast savunulurkcn ortaya c;tk1yor. Once tcslirn ctmek gerekir ki bunlar sosyalist Jiteratur a<;1smdan son dcrccc "orijinal" goru~lcr Arna ne yaz1k ki dogru degil. <;ogulculugun, bilimin gcrcgi olarak clc almmas1 ve belli bir bilim anlay1~mm (yok seslilik) parti tarafmdan kabul cdihncsi ile sosyalist demokrasinin geli~mesinin garanti altma altnacagt ~cklindc ozctlcncbilcn bu gori.i~ler, ka~tm tza tcrs kurulm u ~ bi r dcnklcm olarak ~1k 1yo r. Arabay1 aun oniine ko~uyor. Bilimin politik sistemlcrc ba~IJ olarnk ~ek illend i gini , politik sistemlerin bilime gore degil, s1mf mucadclcsinc gore ~ckillendigini unutuyor. Analiz duzeyi olarak Simflan dcgil, bireyleri, "du~uncn ozncleri" al1yor. Bu yakla~1m sadccc liberal buljuva gorii~lerin giic,:lcmncsinc prim venni yor, aym zamanda "yeni insarii yaratmak" gibi hem entcllektiicl kaynagt .$on dcrccc ku~ku lu (omcgin bkz. Nietzsche, Boyle Buyurdu Zerdu~t i~indc, Ustiin Insan Problematigi ) hem de kolayca i.itopik sosyalizme yonclcn fom1iilasyon lara yol ac;1yor. 5- T. Ytlmaz'm bilimin materyalist olmasmm kriteri olarak dcncyi ilcri c;tkannaSl ve bilimin metodu uzcrine ilcri siirctugu diger fikirlcr isc, buglin burjuva bilim diinyasmda ozelliklc sosyal bilimlcrdc egcmcn olan Poppcrci amprisizmdcn daha geri ve eski bir anlayt~la, Lakatos'un tabirini kullantrsak naif yadsJmacthkla buyiik benzerlikler ta~t maktadt r. T. Y1lmaz, a) bilimin maddcciliginin kriterinin deney degil, zihinden bagtmstz bir konusu oldugunu, b) tcori vc dcncyin katcgorik olarak kesin ~izgilcrlc aynlamayacagma bu ylizdcn birinin di~ctinin k ar~JSl na konamayacagma, tcorinin dency yoluyla kanttlanarnayacagma veya reddediIemcyccegine ili~kin maddeci gori.i~lcri ya bilmezdcn gcl iyor ya da bilim fclsefesi uzetine yazarken, bu konuda surmckte olan tartt~rnalan ve bunlann sundu~ sorunlan atlamaya ~alt~tyor. 6- T. Ytlmaz'm takip cttigi metod, ilk yaztlanndan ba~layarak vc gidcrek ac,:lld1k kazanarak, ampirizm olarak ortaya ~Ylklyor. Bu amprisist yakla~tm a) Teorik di.izlemde Gorbac;ov'un gori.i~lcrini oldugu gibi ahp, bunlan birlqtiriyc tabi tut-

-- .

-- - --

·- - _.... - -

------------

- --·-----

~·

. .

-· ---.---

---

48 • IS(ILER VE TOPLUM

madan adcta olgu l anm~ gibi muamclcyc tutup bir araya koyarak bir gorii~ olu~ turuyor b) Tarih dcgcrlcndirilmcsi duzcyindc isc, tarihscl olgular, omc~in Bol~ viklcrin tck pat1i kalmas1, tarihc. bakamn goru~lcrindcn ba~Jmsiz vc hcrkcs i~in ge~crli bir anlam lan v&nm$ gibi dcgcrlcndiriliyor, bir analizc tabi tutulmadan, tcorize edilmedcn, yani bilimscl bilgiyc r;cvrilmcdcn haTil hallcri ilc kullamlarak ylllar sonraki bir soruna scbcp olarak ortaya atJhyorlar. Jkisi arasmdaki tarihsel stircy ise yinc analiz cdilmcdcn gcyiliyor.

GORBf\<;OY VE SSCB'DE KRiZDEN <;IKI$ ONERILERI 1971-19!!5 ysllan arasmda SSCB milli gclir bi.iyilmc hw 2.5 defa azahr. 1979-82 doncmindc, o gunc kadar gorulmcmi~ bir ckonomik durgunluk vc kriz ba~gostcrir. Bu doncmdc sanayii mallannm urctimi sa bit fiyat\arla yuzde 40'hk hir gcrilcmc gostcrir. (bkz. Aganbcgyan. 1988. s. 2,3) . bu ko~ullard a

'"Merke7. kom ite kcndinc, gcnr;:. dinamik, iin iverslte tah sili gbrmii~ (a~) ilcri dercccdc k01tUriU vc mcmlckctin ckonomik proolcmlcri hakktnda dcrin bir profcsyonel bilgiye sahip Gorbar;:ov'u liucr vc Gcnel Sckre1cr ol:lrak s"'cr. ()aha once yaptl an r;:ah~malara da dayamlarak, hir ay gibi lusa bir 1.amanda yogun bir r;:ah~ma ilc, hlzlanmJ§ vc gcli~mcye dayah yeni $\~tcji olu~turu\ur."'(age, s.3 )

Bu ycni ckonomik 1-cfonn yonclimindc, .

-· ·-

---

. - - ..

--- ---- ---.- . --- - -- -----·-----·---·-·--

" Demolcra~inin geli~mesi ve i~r;:ilcrin yonetimc kat1hmJ. radikal idari (management) reform ir;:in hayati bir oncmc sahiptir." (age, s.193)

Aganbcgyan'a gCirc, gc<;mi~tcki refomlann ba~anstz oJmasmm tcmcl scbcbi, yukardan a~a~1 vc a~a~mm da yctcrincc kaulm11 vc dcstcgi olmadan hayata gc<;irilmcye <;alt~llmt~ olrnalandtr. Bu ncdcnlc Pcrcstroyka'da boyle bir hataya izin vcrilmemektcdir. Bugun Pcrcsrroyka'nm ba~ans1 i~in a~a~rdan kaHllm vc dcmokratiklc~me gcrekmcktcdir. Aganbcgyan'a gore "Sovyctlcr Hirligi"nde sosyali;.min in~a edildigi ot.cl ve son tlcrccc 1.or ko~ullar (sanayile~mc, sav~. ytloma ugramt~ sanayinin yenidcn kurulma•n) dc.mokratik mcrkc;(.iyet~ilik prcnsibinin uygulanma~mda bir ~arp1lmaya yol a~ mt~l!r. Ilk ~am ada ikincil bir yan olmast gcrckcn merl;C7_jyetviH.I<, -~tn vurgu k a;..anm1~ ve-yi>netimin (management) demo kratik prcnsiplcrini hasnrm1~ttr ( ... ) Bu gcli~mc bug\ln kil yukardan ~ag1 emirle yonctim (command man<lgcmcnt) sistcmiylc aynhnat hir ~ck ildc ili~kilidir." (age, s.194 )

Aganbcgyan, bu allntllann yap1ldtg: The Challenge:Economics of Prestroika kitabmda Sovyct ckonomisinin ckstansif urctimdcn cmansif tirctimc gc~esini , dt~a at;1lmas1 gcrcktigini vc mcrkczi ckonomik ydnctimin zaytnatllmast gerckti gini savunuyor. Bu kitaptaki oncrilcr gcncl olarak Gorhar;ov'un da rcfonnlanmn ekonomik teorisini olu~turuyor.

.·--

------------------------,.

. . SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB • 49 Gorbayov kriz ve durgun1ugun sebeplcrini vc goriintlilcrini ~oylc cle allyor, "Boylecc devletin ekonomik ara9lanm zay1flatan bir sistem bclirm i~. sosyal ekonomik geli~mcyi frenleyen bir mekanizma ol~mu~ ... Bu frenlcmcnin kokcnleri. sosyalist demokrasinin !ilm kurumlanrun i~lcyi~indcki ciddi yetcrsi7.liklerc, eskimi~ ve ayru zamanda geryeklere yamt Ver:Q1eyen politik ve tcori k saptl\malara, yonctimdeki tutucu meka.ni7.malara dayanmaktadti."(Aktaran T.YIIma7., Y. O nci.i 4, s.32)

Bu arada 6zetle,'devlet mekanizmas1 paslanm1~, inisiyatifsizlik gcli~mi~ . kitleler yonetime yabanci la~ml~, hatta gidcrck ku~kucu bir g6zle bakmaya ba~lrum~ ur. (age) Sosyal ahlak yozla~m t~. yasalara saygiSIZllk, rii~vct ve dalkavukluk yaygin1~mt~ vc toplumdaki manevi hava i.izerinde ytktc• etkiler yaratmJ~ttr.( 1) Tahribat bu kadarla kalmam1 ~. toplumun tiim kiiltiir ve bilim hayatma da Sivrarm~tir. Yani, okumu~ yazm1 ~ kcsimi, entclcktiicllcii vc yoneticilcri de ctk i lcm i ~tir "Sosyalizme ili~kin tcorik saptama vc ongoriilcr biryok balmndan toplumun bamb~ka Odevl<.-ri yozdU~ll 30'lu 40'h y•llarm diizcyindc kalm•~tl (2). Geli~mektc olan sosyalizm, onun itici giir,;lcri, yeli~k inin diyalcktigi, toplumun reel durumu dcrin bilimsel ar~tlflTlalarm konusu olman11~hr. Boyle bir durumun ncdcnlcri yok cskilere uzanmakta, bilinen ko~ullar nedeniylc teori vc 1oplumsal bilimlcr :llanmda canh taru~ ma ve yaratJCJ d~tincenin onadan kayboldugu, otoritcr degcrlcndirme ve goril~lcrin yalruzca yorumlanabilccek dokunulma~. dogrular say•ld1g1 snmut tarihsel don.ernden kaynaklanmaktad1r." (age. s. 30)

Burada belli ki Stalin doncminde rcsmi idcolojinin i ~lcyi~ tar1.1 ta rti ~Ihyor veele~tiriliyor. Elc~tirinin fonnti le edili~ tarzma okuyucunun dikkatini vckmck istiyorum. <;unkti bu tarz burjuva dcvrimlcri siirecindc gcrck ansiklopcdistler, gerekse diger aydtnlanma lilozoflan tarafmdan "cski rcjim in" kcndini mc~rula~ tlr ma yontemlerine yonelik ele~tirilcre <;:ok bcnzcmektcdir. Bu konuya a~ag1da "Burjuva Dii~iincesinin Do g u~u" k1sm mda tekrar doncccgiz. Sosyalizm.in ilk yillannda 'T oplumda pralikte olu~mu~ orgOtJenmc biyimlcri bir baloma mutlakl~unlm•~h. Dstclik bu tiir gorii~ ve anlay1~lar sosyalizmin karaktcristik oz.elligi ile ozde~le~lirilmi~ degi~mez olgular say•lm1~ ve objcktif analize yer b1rakmayan dogmalar ohtrak sunulmu~tu. Sosyalist i.lretim ili~kilcrinde donuk bir tar:r. olu~mu~. hu ili ~ki leri n Oretic i gUyler ile kar~1hkh diyalektik il i~kisi kli9timsenm i~ tir." (age, s. 31)

Resmi Sovyet literati.iri.inde iirctim ili~kilcrinin, Stalin'in Diyalek tik ve Tarihsel Materyalizim kitabmdan bcri miilkiyet ili~kilcri ile ozdq olarak goruldugo dii~iini.il iirse ve tespite buradan bakihrsa, gorillcccktir ki, ashnda auf yap1lru1 <;:eli~ki biirokrasinin kontroltindeki devlet miilkiycti vc i~vi smtfl arasmdaki ~eli~ k id ir. Bu, yukarda i~aret ettigimiz hegcmonya sorunu ilc son dcrccc uygunluk hal indedir. Bu duruma varc olarak Gorba<;:ov ~oylc bir tcspit yaptyor: "Oretimde, bilirn ve teknikte. cdebiyatta. killliir ve sanana, toplumsal ya~amm lilm alanlannda ilcrlememiz ancak sosyalizme ozgii dcmokratik birrimlcrin siirekli gcl i~ti rilmesiyle ve ozyonelimin geni~letilmesiylc miimkilndilr. Ancak bOyle bir yo! bilinyli bir disiplin saglar. Yenilenm enin kendisl, yalmzca demokr asl sayesinde miimkiin· dur. Ancak bOylclikle sosyalizmin en gily]ti yarat1C1 gilcilnc, oz.gilr bir (i]kcdcki, ozgUr emegc ve ozgOr diliiilnqeye bir harckcL alan1 saglanahil ir." (age. s. 32)

-·

__ _

.. -···

----------- - ·-·.. ..

··- .

·----·-- · - --·-- -

-·--- ·---

. . ".

50 • iSc;'iLER VETO PLUM

Ozgtir illke, ozgtir emek ve ozgtir di.i~tince fo nntilasyonu yine bl!_rjuva dcvrimindeld ozgurliik sloganlanna bilyi.ik bir bctllcrlik gostcnnektcdir. Ozcllikle kolecilige k~1 c;1kan Frans1z radikallcrindc aym soylcm kolayca bulunabilir. Gorbac;ov'da her zaman oldugu gibi burada da gtindemc gctirilmcycn bu kavramlann s1mfsal referans noktalandtr. Burada, ozgtir ulke, bagimSIZllk ckseni ile bir paralellik kurarken, (jzgtir emek anti-feodal ekscn ile bir paralcllik kunnakrad1r. Tabii SSCB'de i~c;i dol~tm mm iizcrindcki klSJtlarnalar, i~yeri tcmclinde uygulanan kontroller, ilcretlerin saptanrnasmdaki merkezi kontrol vc sendikal faaliyetin etkisizligi, ozgiir emck kavramma bir ba~ka anlam kazandmnaktad1r. Ama heniiz bunun bUij uva ozgur cmek kavrammdan fark1 ortaya t;I km i~ dcgildir. K1saca ozetlemeye <;:all~Jrsak, Gorbac;ov'un problcmatigi ~oylcdir: Ekonomik refonn gereklidir, bunun ic;in hem bilimsel gcli ~ men in lllZianmasi (omcgin, ckstansiften entansif uretime gec;i~ teknolojik ge li ~mcyi gerektirir) hem de kitle kauhm1 ve canh ktiltilrel hayal gercklidir. Bunun ic;in dcmokratiklqmc gcrckir. Ycnilenmc demokratikle§mc uzcrindcn gec;mcktcdir. Bugtinku durumun kaynag1 ise; a) eski po1itikalann degi§mcden siiregelrncsi vc i~l evsiz olmasmda, b) ilk zamanlarda yerle~cn yonetim sisteminin (belli ki tek parti ve parti diktarorlii~i.iniin iiriin ii olan toplumun her alarum kontrol eden otoritcr yonetim , yani Stalin diktaWrlugii) mutlakla~ttnlarak bugunc kadar ra§mmasmda yaunaktad1r. Oyleyse, birincisi, Stalinist donemin miras1 olan monolitik vc mutlakiyetr;i devlet ayg1t1 degi§meli vc yerine demokratik, yani sec;i lmi~ yonctic;ilerden olu§an ve kanunlar-Wafmdan dcnetlenen.. bir. idari_s.istcm gc~·irilmclidir. Ikiocisi . .hu dc.vlet _ aygltlmn tck parc;ah, homojen ve dogmatik ideolojisi dcgi$mcli, bilim ve ki.iltiir uzerindcki kontrol kald1nlmalt, bunu ycrinc yogul cu vc bilimin geli ~cbilccegi kultilrcl bir onarn olu~maJJdlr. Bu arada iki nokta dikkati c;ekmektcdir: 1- "Ilk" zamanlardaki ckonomi politikalanna yonelen herhangi bir aylk clqtiri yoktur, 2- Politik hayata il i$kin elC$tiriler ise w r unluluk, somut kO§tdlar, vb. form til asyonlarla torpi.ilcncrek, keskinlikleri onadan kaldmlmaktadir. Gorbayov'un problcmatiginde en tcmcl teorik varsay1m, SSCB'nin sosyalist oldugu, ama yukanda ele alman sebcplcrden dolay1 bu sosyalizmin ukand1gtd1r. Bu ukantkhk yukandan harekete gcycn, a§ag1dan dcstcklcncn bir reformlar dizisi ile ayllabilir. Bu varsaytm SSCB'dc i$<;i s1mfmm iirctim arac;lan ve tirctim stireci ka~J smdaki durumu ve devlct ayg1tt ilc ili$kisi goz online altnd1gmda, en azmdan ku~ku goliiriir bi r varsaytmd1r. DolayJsiyla, Gorha<;ov'un problcmatigi, bir diizlcmden bir ba$kasma ta~mmadan once bu varsaytm tcmclinde gozden gec;irilmek durumundad1r. T. Y1lmaz'm kcndisi, bilimscl yontcmc <;ok oncm vcrmesinc ragmen, yaz1Iannda bu konuda bir c;abaya rastlamak mumkun dcgildir. Bu yuzden a$agida elc alacaglffil Z g6rii$1Cri, aaha ba§tan istcr istcmez Gorba<;ov'un genel bir tckran olmaktan otcyc gidememcktcdir. Bunun bir sonucu olarak da Gorba<;ov'un prob1cmatiginc yoncltecegimiz clc$tiri, ka~mllmaz olarak T. Ytlmaz'm sosyalist dcmokrasi teorisi ic;in de gc~c rli olmaktad1 r.

SOSYALiST DEMOKRA Si VE SSCB • 51 T. Ytlmaz, sosyalist · demokrasi iizcrinc makalesinde,

gorii~lcrini

anlatmaya

ba~ladtg t

ilk

"GUnUmUzd~

sosyalizm milcadclcsinin gelip ltkand1g1 nokla lam da dcmokrasi sorunudur." (Y. Oncii, say1 1. s. 34)

diyor ve SSCB'de bugi.in i9ine dii~iilen durumun tarihscl koklcrini, ba~lang19ta 90k parti olmasma ragmen bir ozel konjonkliirde Bol~vikl cr.in . once tek parti kalmast, sonra da bunun mutlakla~unlmas• ve bu durumun ycrlc$crck Stalin dC>neminden itibaren ba$1ayan tck partili sosyalizm anlay1~tm olu$1urmast olarak tespit ediyor. ikinci makalesi Sosyalizm Tek Partililikle Nitelenemez adm1 ta~t yor. SSCB'de tek partililige yol a9an tarihsel durumun, gene! olaylann aktantmasmdan b~ka bir analizi ile ka~tla~madtgtmt zt vc bumm da a$agtda dcgincccgimiz gibi b~ka problemlerc yolavacagmt ge9crkcn bclirtelim. Ytlmaz, Sovycllcnie tck parti yC>netiminin kuruml~masmdan sonra, bunun gcncl kabul gormcs ini cl c~tiriyor ve sosyalizmin tek partililikle nitelcncmcycccgini csas olarak orgtitlcnmc ozgiirli.igtinden yana oldugunu ileri suriiyor. Daha sonraki bir makalcs indc isc "Sosyalizmin 6rgilllelutle ozgiirltigilnden yana olrnak zorunda oldugunu kavrayabilmek)yin bilirnscl ilrct.imin hangi lcmcllcrdc gcrycklc~cbilcccgi ni kavramak gerekir." (Y. Oncii, say1 4. s. 36)

oncrmesini ileri siircrck tck parti yonctiminin ye rle ~mesinc kar~1 panzehir olarak 9ogu1cu bir bilim anlayt ~mm , komUnist partisindc bir onkO$Ul olarak varolmast gerektigini ileri siinncyc ba~hyor. ·~o~u lculuk , yani birbirindcn farkh gorii~l erin bir arada varolmast, bilimin geli ~mcsinin gcrcgidir' tczirti il cri siirdiiktcn sonra, bunu tek parti diktatorliigu ile birlc~tircrck ~u tespiti yaptyor: ''As1l l:X>yle bir yakl a~amtn varol ma~ tnm dogurdugu bir ba~k.a dunun bilirnsel gel i~ meye kar~a durrnakla vc sosyalisl panilcrin rcvi7.yonisl gorti~lcrc saplanrnalarma yol aymakrad1r.'" (age, s.37)

Ytlmaz'm bu tespiti, iki farklt durumu da i~ine ahyor: Birincisi. iktidardaki partiler; ikincisi, burjuva toplumunda muhalefcueki partilcr. Dolaytstyla bilimsel ~o gulculuk, hem devrimden once yerle~es i gereken bir anlayt~ olarak tespit ediliyor, hem de devrimden sonra kalmas1 gereken bir an l ayt~ olarak. Bilimsel ~ogulculuk tespiti, T. Ytlmaz'm ak •l yiiriitmcsindc gcn:;cktcn 90k biiyiik oneme sahip. Bir komiinist partisi a91Smdan bu ttir bir bilim anlay1 $ H~;:t sahip olmak ile olmamak arasmda son dcrccc bii yiik farklar goriiyor Ytl maz. Omcgin, "Sosyalist partinin bilimin k.cndi Lckclindc olm ad1gam bcni rnscrn i~ olrnas1 dcrnek, kendi da~mdaki orgtitlcnmcyi de lamrnasl dcrncktir ... (age. s. 37)

Bunun dolaystz sonucu isc, c;ok partililigin ba~tan kabul cdilmcsi oluyor ve bOyIeee devrim sonrasmda da eger bir kaza olsa ve ~ok ozcl bir konjonkltir sonunda Bol~evik Partisi gibi tck bir parti kalsa. bu durumun ycrlqmcsinc k ar~ 1 onJcmler

•

- ·- - -- --·-- --- -···-·-···....... . ..... _ -·

..... ·---

--..-- .. --------

-- - -----

52 • iSt;iLER VE TOPLUM ahnm1~

oluyor. Boylece, sosyalizmdc ~ok panilili~in gcrcgi, hem bir bilim anlayt~ mdan tiiretiliyor, hem de bu bilim anlay 1 ~1 bu yOk panililigin varolabilmesinin en onemli ko~u lu ve garantisi olarak onaya y1k1yor. Boylece, bir siyasal sistemin varhk ko~ll an gen;ek giiylere degil, bir anlayt~m varh~ma vcya yokJuguna baglaruyor. Demokrasinin ve c;ogulculugun garantisini bir tilr bi lim anlayt~t nm yerle~mi~ olmasmda arayan bu goru~ler, demokrasinin gerc;ck varolu~ k o~u l lanm rasyonel dii~unen ve egilim gormu~ elitlerin yonctimdc otmasma baglayan ve gen i~ kitleleri "hissi" davrandtklan ve irrasyonel tutum ic;ine girebildiklcri i9in yonetmeye uygun g6rmeyen empcryalizm c;agt burjuva politika teorisycnlcrinde ifadesini bulan tcorilerden (bkz. Gumplowicz, Mosca, Pareto ve Sorel, aynca Michel (1958) Political Panics) ne kadar farkltdtr acaba? T. Y1lmaz'm gorti$lerinin mant1gm1 takip cdcrken, konumuzda c;ok ilcri s1c;rad1k. ~imdi geri donup SSCB uzerinc yap1lan tcspitlcrc vc bunlan Gorba9ov'un problcmatigi ilc ka~tla~u rmaya devam cdclim. T. Ytlmaz, SSCB tarihinin ilk ba$mdaki bir konjonkliirii (3) tcspit cttiktcn vc tek

panili yapmm kurum sall~ugmt saptad1ktan sonra. bu durumu sonu<;lanm ele al1yor ve bugunku gc li ~ m clerc baghyor:

gcncllc~tirerek

".. .Devrim yaptlan hcmcn bUttln iilkclerdc bir zaman sonra paniler y1gmlardan Lecrit olmaya b~ladtlar. ( ... ) Onemli ol<;tide rahatstzhk vcrccck bir somn olmadtgl mUdde t~ sakin duran ytgmlar, problcm\crin onaya <rtkmas!_ ile birliktc kopmu~ olduklan partilerc kar~t huzursuzluklannt ortaya koyarl ru-." (Y. Ondi, sayt 4, s. 34) (4)

T. Ytlmaz'm · tupiomsat ·pontile

atmosfer-ii ~rine

YBI*ltt

-13u·-~oa1m}eme .-·

yme -

Gorbayov'un ctkilcrini ta~1yor. Yukarda Gorba9ov'dan kitlclcrin devlet.e kar~1 artan ku$kulan, yasaJara uymamas1. vb. uzerinc aktard1gtm1z sau rian hatularsak, Y1lm az'm da burada parti ve y1gmlar ili$kisindcn dogan sorunlan Gorbac;ov'la aym eksene orumu~mu gorilruz. T. Y1lmaz'a gore Gorbayov reformlan, ooylc bir clurum u c;:ozmcyc aday. (eksik-

leri var ama aday). "Sovyet toplumunun ba~langt<rta sa~lasnt~ oldugu biiytik hamlclcr antk 90k gerilcrde kald1. Sovyct ekonomisinin bi.lyiimesi, ylllardtr yOzdc 2'nin civannda dol~tyor ... Bu ger9Cgi ~imdiye kadar gclcn b~ ka yoneticiler de gordillcr an1a dOzcltme yolunu daha fazla dis iplinde arad1lar... Disiplin ~agnlanyla toplumun canlanamayacagiJU goren Gorb~ov, ger~ege daha uygun bir noktarun 07.erine gitti: Dcmokrasi SOl}lllU - t~te toplumu her alanda yeniden canlandtrabilecck olan anahtar budur.'.' (Y. Oneil. say1 4, s.38)

T. Y1Imaz'a gore, dcmokrasinin

gelcn $art1 a~1 k hkttr ve " taru~abilmck ic;in de bilgilenmi$ olmak gerckir". Bunu (demokrasiyi- N. <:;.) tammak yctmcz. kurumsalla~urmak gerekir. Gorba9ov rcfom1lan bOyle bir geli~rn cylc tarnamlanmadlgl mUddetye sosyalizmin 6zgur geli~imi sa~larum~ olmayacaktu. (age) Dcmck ki bOyle bir geli ~me sa~lamrsa, sosyalizmin ozgur geli ~rnesi saglanabilecektir. YJ1maz'm ula~UgJ bu sonuy da yinc Gorba9ov'un fikirlc Jinin izlcrini ta$Jm aktad!r. 0 da sosyaJizmin geli~mesi ic;in a~1kl 1k gerekl idir diyc dii~unuyor, Y1Imaz da. Her ikisi de SSCB'yi sosyalist olarak gorilyor vc refom1larla duzeltilccegini b~ta

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB o 53 du~tinii yor. T. Y1Imaz da Gorba~ov gibi tiim taru~masmt SSCB'dc sosyalizmin oldu~ varsay1mma dayandmyor. Halbuki birioci say1daki yaz1smda; "Sosyalizmin bugiine kadar surcn prati~i i~indc" diycrek sozc ba~lay1p, ~u sonuca ula~1yor:

"...Yonetilenler kapitalizm ko~ullan allmda olandan farklt olmayan p~if bir konwna sOrtlklendiklcri ~·lmad•g• 35) .... .vcya . bu durum un . hior . ... . ..nokt.aya ul~t1." (Y. . .Oncu, say1 1, s .

T. Ytlmaz'm TKP vb. aktmlara yoneltti~i ekonomizm cle~tirisi, doniip dola~1p kcndisinl buluyor. Onlar list yap1daki sorunlan g6rmcden sosyalizmi savunuyorlardt. Ytlmaz, burada y6netilenlcrin kapitalizmden fark.h olmayan bir pasiflik i~inde olduk.lanru, i~~i partilerinin Yl~tnlardan soyutland1 ~mt tespit eunesinc ragmen, yani a~tk<;a i~<;i sm1fmm bi r devlct olarak orgutlenmi~ ol madt~l tcspitini yapmasma ragmen, urctim ara<;lannm mutkiyetine gayanarak vc ilk zamanlardaki sanayile~meyi kazamm olarak tcspit cdcrck (Y. Oncu, sayt 4, s. 38) ckonomideki g6zlemlerdcn harcketle, bu iilkeyi hata sosyalist olarak gormcyc dcvam cdiyor. Ytlmaz, belki Gorba<;ov'dan bir ncbzc otcdc <;ok panililigi savunuyor. Heniiz Gorba~v'da sorun bu a~JkJ Jkta ortaya konmu~ bi r tcz dcgil, ama Macaristan'da ve Polonya'da fiilen hayata gc<;ti bile ve ozyonctimin gcli~mcsi fikri ile Glasnost fikri i<;inden bunu <;1kartmak hi<; de zor dcgildi. Yl1maz'm tek 6zgilllii~i.i , bilimde ~ogul culu~u savunmas1 gibi gozukurkcn, yakmdan bakmca SSCB'de bilimin geli~memes i koousunda da Gorba<;ov'Ja aym kaygulan vc elc~tirileri payla~ugrm tespit etrnck hi<; de zor de gil. Belki zorlarsak bulabilecegimiz tek 6zgi.in fikir, bilimde ~ogulculu~un c;:ok panililigc yol ac;:ugt, bunun da Sovyetleri temsili kurumlar olarak sagllkh ya~atacagma dai r olan (ki nereden kaynakland i~I ~iipheli olan) inanc1drr. Ama burada da yukardaki notta belirttigim gibi, bir siyasal sistcmin varhgm1 vc ya~amasm1 bir analizin va rhgma veya yoklu~na ba~lamak olduk9a ~u phcl i bi r yakla~m1d 1r. Bence Ytlmaz arabay1 aun online ko~mak tadr r. Sa~hkl1 bir bilim anlayt~J olabilmesi i~in , yani bilimde ~o~lculuk olabilmesi i<;in, bu ~ogulculu~ n ya~ayabilc ce~i siyasal ili~kiler olmahdrr 6nce. Bu siyasal il i ~kilcr isc son tahlildc smt nann ortadan kaldmlmasma ba~hdt r. Nispctcn canlt bir kiilli.ircl vc bilimscl ya~a.m. canlt bir politik y~amm uzcrinde varolabilir. Bunun i<;in isc <;ok parti sistcmi y~ayabilmelidir. Cok parti sistcminin ya~ayabilmcs i i<;in bunun ya~ayabilccc~i stmf il i~kilcri olmalidtr. E~er burjuva anlamda bir c;:ok partili sistcmdcn bahsctmiyorsak (ki bu bilimin 6zgi.i r gcli~mcs i nc izin vcrmcz), o zaman iktidar arac1 olarak tiimu ile i~lcycn ve dolaytsiyla partilcre can vcrcn bir sovyct (mcclislcr) sistemi gcreklidir. Bu ise i~<;i srmfmm 6zgiil tarihscl ~ k illcnmcs i vc bunu dcvrimden sonra korumaya ve gc li~ Li rmcyc dcvam ctmcsi ilc mlimkuncti.ir. Dolaytstyla, sosyalist dcmokrasi tant ~masmda <;tkt~ noktasr nc bilim, nc de c;o~ulculuk olma1Jd1r. C1k1~ nokras1, i~~i smr f1 ve bunuo iktidar olma dinamiklcrinin tartt~Ilmast, bunun ic;:inde aydmlann ve bilimin katk1srnm nc olacagmm <;6zumlenmesi olmahdtr.

··--·-----· •

--·----

......

---------

··-·

---·--- -· .. -··--- ..... --·

-·- ·-··

•

54 • lS<;ILER VE TOPLUM <;ogulculu~a

gelince; i~in aslma bakarsak, bu konu nc burjuva liberal dti~ti nce, ne de sosyalist politik dil~tincedc ayn, ozel bir konum almaz ve aynca incelenmez. Ya siyasi partiler teorisi 9Cn;cvcsinde incclcnir, ya da ka~Ila~ llnnalJ htiktimet sistemleri ba~hgt altmda. (::iinku r;o~ulculuk . yani 90k partililik her zaman fiili bir durumdur. Toplwna yonelik birbirindcn farkll projclcri olan ve bunlarda da anl~amayan. ama birbirini de yok edemeycn (bunun mutlaka zorla olmast gerckrnez, burjuva siyasetinde daha yumu~ak vc kumaz yollar da vard1r) veya etmck istemeyen (cgcmen suufm 91karlan ve smtf dcngelcrinc ba~h olarak) gtiyler parlamenter sistcm i9indc ayn partilcr olarak o rgiltlcnm i~lcrd i r. Ba~IangH;ta, a~agtda ele alaca~Jmr z gibi, libcralizmin altJn 9agmda (bu, i~9i snu fmm bask1s1 sonucunda liberal dcmokrasiye donu~mcden once). farkh burjuva fraksiyonlan parlamentoda da ayn gruplar olarak v arolmu~lardrr. Bcnzcr bir du rumu Franstz Devrimi'nde Jakobcn vc Jirondcn aynmmda da gorebiliriz. Krsacas1, r;ogtllculuk tart:J~mast, esas olarak sosyalist dcmokrasinin can ahct tartr~ma konusu olmamahdrr. Helc helc buna Gorbar;ov'un a9ttg1 yerden girildi~i taktirde, hi9 olmamahdlr. (::iinkti bu kapt burjuva liberal dii~ilncesin in 39lliti kaptdlr. • Gorba9ov ile burj uva liberal dii~ii nce arasrndaki akrabahg1 gorcbilmck i9in, once burjuva politika ve sosyoloji tcorisinin dogu~ ko~u llanna vc gc9irdigi cvrimc kl saca bakrnak gerekiyor. Bunu yaptlktan ve bu dil~i.inccnin temcl 11kirlerini onaya ~tkardtktan sonra, politik ve bilimscl 9ogu1culuk <;agnlannm (bugun ortaya ge tirlidi~i ~kildc), burjuva libcralizmi ilc olan yakm ili~kisi daha bir a91kltk kazanacak. Ycri gelm i~kcn i~aret ctmekte yarar var: Ele~Lirilcrim i zc hcdef olan potit:ik"ve- bilimsel ~gutculuk ta1ebt ve k~vr~rmrarn1e·gw· Aksmcoliffian·n··a)DfrOfn · ile ili~kilendiril i~ tart.lan ve b) bu kavramlann gcnetik olarak stmf muhtevalanndan kaynak.Janan sorunlan ~ozilm lcmcdcn, hatta goli.ilmczdcn gclerek ilcri suriilmeleridir.

BURJUVA DUSUNCESiNiN DO<~USU Dikey politik kontrol, dogmatik (dine dayanan ve yorumlara kapah) bir dcvlct ve toplum tcorisi ve dola~tmdan ziyadc i.irctime yonelik bir ekonomik ya~ama dayanan feodal toplum dag:IImaya ba~ l ad 1 gmda, burjuva devrimi sureci ve bu silrc9 i~ inde de burjuva dcvlct vc toplum tcorilcrinin geli~mesine yol a9acak problcmati k ~killcnmeye ba~lar. Bu problcmatigin olu~ masmda rol oynayan gcli~m clcri ktsaca ~oylc ozctlcychiliriz: (bkz. Therbom 1980, s.2 10-213) 1-Feodal toplumun kral vc halk arasmdaki ili~kilcrc kurul mu~ olan politik tcorisi dagtlmaya ba~lar.

ili~kin

problematik ilzctinde

2-Devrim sure~l erini kontrol etmck Uzcrc davranan kanun koyucunu n, legal istik vabalan ve bunun fclscfcsi, tarihin htzll gcli~mcsi ilc birbirini izlcycn sosyal sarsmular k~1smda gidcrek izah etmc vc mi.idahalc crmc yctcncgini yitirir vc illas eder. 3-Devrim stireci, rcsmi ideoloj inin (kilisc, kral vc feodal dcvlctin n1e~ rul ~ma temeli) ongordugi.i gibi sadccc bir kaosa yo! a~maz. Aksinc bu kaosun i9inden ye-

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 55 ni bir toplum ve yeni bir politik gil<;, burjuvazinin iktidan do~ar. 4-Restorasyon ~abalan , Fransa'da krahn ktsa bir doncm i~in de olsa geri donmesi, burjuva toplumu (o zamanki adt ile sanayi toplumu) ile feodal toplumun ( o zamanki adt ilc askcri ) arttk anakronik hale gcl.mi~ politik kurumlan arasmdaki ~li~kiyi giindeme getirir ve geriye donti~ ol.madtitt, arttk insanlann ycni bi~ey ler yapugt ve birbirleri ilc yeni ili~kiler kurd.ugu bi r toplumd<,~ ya~and t gt fikrini... yerle~tirir.

Bu etkiler alunda, madem ki politika keyfi ve idari yaptlamamaktadtr, oylcyse punun bir belirleyicisi olmaltdtr fikri ortaya ~tkar. Bu maddeci bir yakla~tmdtr. Ilk ifadelerini Thomas Moore, Hobbes ve Locke'daki bircycilik temelindc bulur. Belirleyicilik yakla~tmt, kendini bir insan dogast anlayt~t iizerine kurar. Bu insan dogasmm kavranm ast ve ~oztimlcnmcsi, ycni toplumun uzcrindc durabileccgi prensipleri verecektir (Pickhanov 1972, s.37). Boylecc bircyci liberal anglosakson burjuva okulu dti~tincesi gcli~meyc ba~Jar. Fransa'da ise Rousseau, insan dogast yerine, htristiyan ilk gunah fikrini de red edcrek, bclirleyici olanm insan toplumu olduj1\J tespitini yapar (Coletti 1972. s.l45-146). Boylecc halkyt, fazile~i . devrimci bir bu~uva aktmt dogmaya ba~lar. Franstz Dcvrill)i'ndc Jakobenlerin devrilmesi, restorasyon ve sonra Napolyon sava§lannm Ingiltere ve mtittefikleri tarafmdan kazamlmast sonucunda bu dti~tince aktmt gidcrck buljuva dti~ilnce aktmt ic;indeki clkisini kaybcder ve diger devrimci aktmlarla kayna~maya ba§lar. Rousseau'nun bir<;ok fikrin i daha sonra Hegel vc Marks 'da izlcmek mumki.indiir. Burada yinc konumuzda ~ok ht7Ja ileri gittfk, doniip burjuva dti~tincesinin nastl ~cki llendigine bakmaya dcvam edclim. Burjuva dti~iinccsinde hem bireyci liberal dti~iince tarihscl olarak cgcmcn oldu~u i~in, hem de Gorba~ov'u bu temelde elc$timlcye haztrlandtgJmtz i~in, bu ktstmda liberal demok rasinin geli~mesi tizerinde yogunla~acagtt . Geli~mekte

olan burjuva toplumunun vc burjuva stmf cgcmcnli~inin istikrara kavu~turulmast teorisyenlerin birinci problemidir. Bunun ic;in ~u iki sorun !YOZiilmelidi r: 1- H iyera~iye dayall otoritcnin dagtlmasmdan sonra, sosyal dtizcn nasJI sa~lana cakttr. Yani kapitalist stntfm birligi vc iktidan nas1l saglanacakttr'! 2- Ekonomik davram~lar nastl degerlcndirilecek, yani hangi manevi tcmcldc olumlanacak veya yadsmacakttr? (Cole, Cameron, Edwards, 19R4, s.21) Belli ki ycni rcfcrans noktalan gcrckmektcdir. Bu rcfcrans noktast ise insan dogas! ve ozellikle burjuva insan olacakur. Gen;;ektcn gerck Moore, Hobbes, gerekse Locke gibi bu soruna ilk olarak cgilenlcrde insan, csas olarak buljuva insan olarak algtlantr ve dolaytstyla scrmaycnin ttim oolticti vc par<;;alaytct 9eli~ki leri ile birliktc teorizc edilir.Birey olarak kapitalistlcrarast rckabcl ve mi.icadclc, kapitalist toplumun scrmaye ili~kisi tcmelindc ycnidcn tirctimi ilc <;;cli~mcktcdir. Bunun bir politik <;er~evedc kurumsalla~ltnlmast ilc hem kapitalistler arast c;eli~ kiler kontrol alttna altnmah, hem de cski rcjimin kaltnttlan gidcrck tasfiyc edilmeli ve genel olarak burjuva insanm toplumsal varltgtm mc~ru ktlan bir ideolo-

-·····-

-- · - - - · -

- - · - - - - - · . - - -· . ---.

-- ---·- -----·- . __,__... ·- .. ·----·-·----- --- .

56 • iSf:;iLER VE TOPLUM jik insan tarifi olmaltdlr. Heni.iz prolctarya ile mticadelcnin sorunlan gi.indemde de~ildir. Bmjuva toplumu istikrar kazarunaya b~laymca, bu giindeme gelmcyc ba~layacakur. Bunlann yerinc gclmcsi i ~Yin gcrckJi asgati ko~u llar ~unlardtr : 1~ gi.iciiniin ve genel olarak mallann aln11p saulmas1 ozgi.irlti~unti saglayacak hukuki bir kontrat sistcmi ve bOylclikle istikrarh olarak i~ lcycn bir pazar ili~kisi ve bunlan hakJt gostcren bir insan dogast tarifi (tarn~m amn dctaylan i ~in bkz. Me Pearson 1973). Butjuva du~tinces inin bu ilk geli~mc a~amasmda sorun csas olarak felsefi-akllct olarak ele almmaktadtr. Surer; hentiz bUtjuva devrim lcri stirecidir. Dini du~unce ve onun obur dtinyaya yonelik vurgusuna ka~1 yeni yakla~Jm, vurguyu bu dtinyaya ve butjuva insanm ihtiyaylanna yoncllir. Ama burjuva insamn ilk analizi dti~tintirleri deh~cte du~tirtir. Ka~ tl annda bircyci, riyakar, dcdikoducu, hain ve tiim ili~kilerini moral, dcgil maddi dcgcrlcre gore, ozelliklc de ticarete ve k§.ra gore duzenleyen, ki ~i sel ih_tiraslarla, ktskanr;hkla vc hemcinslerine ka~• kinlc davranan bir insan vard1r. Insanlann ne gibi dtirttilcrle harcket cttikletini anlamak ir;in Hobbes, bir araya gcldiklctindc yapuklanna bakmak gcrckir diyor. "Eger alt~veri~ iyin bir araya gclmi~lcrse, her insan digcri ilc dcgil onun i~i ile ilgilenir. Egcr bir mevkiyc atanmak si:izkonusu isc, o zaman piya<;ada ortaya ytkan bu Slntrh, geryck sevgidcn ziyadc k1skanyhga dayanan. dostluklar dahi unutulur vc haua bir slliil siyasi frak.siyonlar ortaya ytkar, ama iyi niycl asia. Egcr cglcrunck ve iyi vakil geyinnek s6zkonusu ise. irisanlar digcr insanlann cksikliklcrinc vc i~inc dU~tUklc ri utandtnct durumlara hakarak glilcrler. Boyle toplanularda orada olmayanlar hak.- -*onaa·-Mirti· komn;lur, bti+ilft htt}'tttllll"l -davrllm~tm-sfu:lerHrdclenil, yargtl:a:rurve mahkum cdilir. ~ada olanlardan biri aynhrsa o da hcmcn bundan nasibini alrr .. (Hobbes 1968 bastm, CilLll, s.2-3; scrhcst ycviri- N.~.)

Bu insanm ozcl v•karlan ile toplumun gene! ~Jkarla n n1 bagda~ttrmak gcr~cktcn q_e manttksal ~ozi.imlcmc sureci soz konusu olunca gayct wrdur. Thomas Moore Utopya adh eserindc konuyu cninc boyuna incclcr vc bir tck sonuca ula~abilir: ozcl miilkiyet kaldmlmadan bu sorun ybztilmcz. Ancak ondan sonradtr ki ahlaki temellerdc birle~mi ~ bir toplum iy uyumunu saglayarak _rnutlu vc mcsut ya~aya bilir. Hobbes Leviethan'da tam tcrsi bir sonuca uh1~ 1r._Jnsanlar kcndi kcndilerine, bir arada durup istikrarh bir toplum yaratamazlar. lnsanlar arasmdaki ili~ki , herkesin hcrkesc ka~t mi.icadelcsidir. Bu ko~ullarda bir i.isltin politik ototite one t;Jkmah ve tlim bircyscl iradcleri bastmp kcndine tabi kllrnalldtr. Hobbcs'in t;oztim olarak onerdi~i son derece gi.ir;lti, rnutlakiyctyi bi r dcvlcltir. Ama bu d.e vletin temeli ekonomik libcralizmc dayamr. Ekonomik libcralizmin dcmokratik libcralizmle tamamlanmasJ. 19. yy.'da i~t;i mi.icadclclcri sonucunda olacakur. Manuk itibariylc ckonomik libcralizm, yani burjuva di.izcni en ototitcr politik sistemlerle kolayca bagda~Jr. Burjuva liberal siyasal di.i~i.inccnin temclleti Locke ile attlmaya b~~lar. Locke dcvlctin tcmclinc mutlak iradcnin ycrinc, gcncl irade ft.krini koyar. Insan dogasm1 vc haklanru tarif cdcrkcn bunlann i<;inc mutlakiyet~ilikte ve keyfi iktidarda ozgi.irli.igU de katar vc bunu, iradcsi kanunla smtrlandmlmi~ bir hukUmct ve buna uymayan bir htikiimctc ka~1 da dcvtim yapma hak.k.t fikri ilc tamamlar. (Locke, 1960). Aym sorun Frans1z Dcvrimi surccindc Rousseau tarafmdan sosyal komrat (Rousseau. 1963) vc fazilctin cgcmcnli~i ilc cozumlcnir!

. SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB • 57 .

Ktsaca toparlarsak, yukarda ileri slirdiigiimliz iki so run bir taraftan genel, toplumsal irade ile birey iradesi ni blitiinlc~ ti recek smnh vc kanunlara dayalt bir hilkiimet (hukuk devlcti) fi krindc ifadcsini bulur. Di~ef taraftan da yeni bir referans noktast olarak insan ve insan dogast one <;:tkar. Insanm maddi ihtiya<;:lan , miilk edinme, tliketme ve kendini geli~ti rmc (Me Pearson s.25-28) gibi maddi referans noktalandtr bunlar ve esas olarak buijuva insam tariflemektcdirler. Bu arada daha Locke'den itibaren kanun oniinde e~i tlik anlayt~t ye rlc~mcye ba~lar. Bu heniiz gencl oy hakkma ula~an1az. Kapsamma esas olarak miilk sahiplcrini, hatta bunlann ancak belli bir kcsmini alabilmektcdir. ~URJUVA DUSUNCESiNiN GELiSiMi VE

IS<;i SINIFI

Burjuva toplumunun ycrlqmcsiylc , politik dii~iinccnin ka~t kar~tya kaldtgt sorun da dc~i~ir. Arttk burjuva smtfmm ka~1 kar~tya kaldtitt sonm, bir yanda esldnin tasfiycsi, digcr yanda ise i~c;i smtftnm gcli~mcktc olan miicadelesi ile ~ckillcnmcktcdir. Arttk

yerle~ik bir degi~meye ba~lar.

burjuva toplumu sozkonusu oldugu i<;in, dii~iince sistemi de Toplumun yonetim prcnsiplerinj insan dogasmdan , manttk vc ahlak prensiplerini isc fclscfe aracth gt ilc <;:t karsarnaya <;:alt~<m "filozoflann" dU~iincelerinin ycrinc varolanm go7.lcnmcsine dayanan "bilimscl" dii~iincc gcc;mcye b~la r. Buijuva s1m fmm entelektuclleri a111k soyut ahlak vc insan dogas1 yerine, varolanm dayatt1g1 dolaystz sorunlan <;:ozmckle ugra~ mak istcmcktcdi rlcr. A.Compte'a gore politik kavramlar vc <;:oziimlcmeler, zihinscl faaliyctc dcgil, gozlemlere dayanmaltd1 r (A.Comptc, 185 1-?4, s.84) Compte, pozili f politika fikriru ortaya atar. Tocquevillc, Democracy In America (Amcrika'da Dcmokrasi) kitabmda yeni bir sosyal bilimin kurulmas1 gc rcktigini soylcr (Tocquevilla 1971, s.14) 0, burjuva toplumunun gcli~mcsinin ula~rtgt noktada politik geli~ meleri ve yonelimlcri izah cdccck, kavran1r hale gctirccck ve olumlayacak yeni bir bilim ar!layt~mm gene! politik yakl a~tmda egcmen olmasm1 talcp ctmekredir. Bu ise tiimii ile stmfsal bir karaktere sahi ptir. Belli ki, stattikonun veri almarak (bilimsel _faaliyetin temcline gozlemi. daha sonra isc dcncy vc kuram sal bilgiyi koyarak) korunmast gi bi bir smtfsal talcp, bilimdcki gcli~mcleri de ~killendinncktedi r. Bilim anlayt~ma katktda bulunan bir digcr ctken evrim vc gcli~mc fikri olmu~ tur. Bu ise manugmt, cski rejimin kalmnlanmn tasfiyesindc rnc~ruiyct saglarnak vc burjuva toplumunu ilctici olarak vafti7. ctmck ihtiyacmda bulmaktad1r. Ycni egcmen s1mfm, kend i cgcmcn idcolojisinin olu~ma s t sUrccinin bir parc;astdlr bu. A.Compte'a gore, evrim bir taraftan insan dU~unccsinin po7.itif bilime dogru cvrimidir, diger taraftan insan faaJ iyclinin askcri bic;imdcn smai bi<;ime dogru evrimidir (agc).Yine bilindigi gibi evrim fikri Hcgel'dc de mutlak idenin cvri mi olarak ortaya c;tkar ve Prusya Dcvlcli'nin ku~atmas1 sonucuna ulaw.S pcnce (1897), bu geli~meyi basittcn karma~t ga dogru bir geli$mC olarak yorumlar.

·····- - -- --·

·- -·---

-- .. -

·-

----- ---- · ----

----- ....

58 • i§<;iLER VETO PLUM

Varolanm gozlemi tizerinden geli~meye ba~Iayan politika biliminin ilk ka~Jl ~u g, sorun, sayJSJ giderek artan bir i~c;i Sim fld1r. Bu sm1 f hem burjuva sm1f1 ile beraber demokrasi ir;in mucadelc eder, hem de bUJjuva s1mfma kar~1 mucadele edcr. l~9i sm1fmm demokrasi mticadclesindeki rolli ve gticu Tocqucville'i (ki bu adam 1848 ayaklanmalanrun basunlmasmda dogrudan rol oynan11~ttr) demokratik devrimin engcllcnmcsi gercktigi sonucuna uhl$lll"lr. 'Tocquevill'de temel problem, arL1k demolcralik dc\'rimin yUkselen bask1smm nas1l kontrol edilccegi ve lonlacagtdar." (Therborn, 1980, s.l72).

Tocquevill bu duruma <;arc bulabilmck il):in, yeni kurumlann ortaya l):lkmasmm geregine inanmaktad1r. Bu kurumlar aristokrasinin eskimi$, art1k bitmi$ i$lcvini iistlenmeli ve devletle alt Simflar arasmda, bunlan tekrar dcvlctc sad1k hale gctirecek kurumlar olmahd1r (age). Bunlann, genet oy hakk1 vc libcrali7.min giderek dcmokratik liberalizmc (<;ogutcu dcmokrasiyc) donii$mcsi oldugunu daha sonraki geli$melerdcn bi I iyoruz. i$<;i stmfmm gcli$mesini vc bunun topluma cntcgrasyonunun "modem zamanlann en oncmli sorunu" oldugunu ilk olarak tespit eden A.Comptc'tur. J.S.Mill'de i$<;i s1mfmm geli$mesinin gene! oy hakkma dogru bir basm<; yarawgm, gorur (Me Pearson, s.32-33). Haua Mill, <;artist harckctc kar~1 bir scmpati d~ duyar ama, yUriiuncnin de i~<;i stntfmm cline gccrmcsi llkrindcn dc h ~ctc dii~cr. T~r;ilere -tavsi.yesi , .kefld i.lcr~ni Hkapitalistlcri

scyarak . ozgiirlqt.innckri. .dc.~il. diiri.isllf.c..ser~ --- __ maye elde cunelcri dogrultusundadJr. Mill, i~c;ilcrc, i~c;i olmaktan kurtulun hcpi-

niz, kapitalist olun, demektcd ir (Mill 1970, Bolilm 7). Bcm:cr bir di.i~uncc Walras'da da gozlcni r (Walras I 898 s.2R5). Burjuva toplumunun yerl e~mcsi ve bu Lopluma ozgil s1m nann mucadclcsi gtindemi belirmeyc ba~laymca, burjuva politik dil~i.inccsi de bi r bilim anlay1 ~mt kendine yatkm bulup, bundan ctkilcnmeyc ba$lar. Bu pozitivizm vc amprizmdir. Bu gcli$me suasmda gcncl oy hakkt vc ~ogulculuk da yc rlc~i r. Burada <;ogtllculuga ktsaca deginmekt.e fayda var. Bunun bir bi lc§cninin, alt Slmflann devletc sadakatinin sagtanmas1, yani hcgcmonya sorununun kurumsal bir ~oztimti olduguna i§arct ettik. Bir digcr, ~imdiyc kadar dcginmcdigimiz yam isc ~udur: burjuva s1mfr sadccc bircyscl atomlardan olu~maz. Bu atomlann aynca sermayenin bicyimlcrinc (ticari, mali, smai, tanmsal) gore alt ktimelenmelcri de vardtr. Hatta bunun da <tltmda, bu klimclerin daha somut olarak ul~sal veya bOlgesel burjuva fraksiyonlan olarak aynca ortaya ~tkllgl da gortiHir. I~te bu ozel grup <;1karlanna tckabtil eden kiimclcnmelcr, ba~mdan bcri parlamentoda vcya meclisdc siyasi gruplar halinde davranmi~la rdlr. Gene! oy hakk1 ilc bu. <;ok daha geli~m i~ ve kurumsalla~mt~. gcni~ halk kitlclerini de kapsayabilccek siyasi partilere donii~iir. Gotiildugu gibi ~ogulculu k bu gel i$mcdc, ayn bir taru~ma konusu veya ozcl politik bir problem dcgildir. Si.irccin i<;indc zatcn ba$tan beri var olarak, bmjuva smtfm bir varolu~ vc kendini bir s1mf olarak kuru~ $Ckli olarak geli$egelmi~tir. Bu gcli ~me wasmda, bmegin A. Compte, gcni~ halk kitlclerinin '\QZitivist dii$iinceye en yatkm vc ona en gcni~ d estc~i vcrccck kcsimlcr oldugu-

. SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB • 59 .

dii~l.iniir

(age, Cilt I. s.I29 vc BoHim III)

Burjuva toplumu .geli~tik<;c gorUntlisli de dcgi~m eye b~lar. Burjuva S1mfl yatay bOiilnmelerin yarus1ra, rckabet, rncrkczil c~mc vc yogunla~manm ctkisi ilc biiytik sermaye gruplan (tckcllcr) vc digerleri olarak bOltintir. Scrmayc gruplannm ulus SJmrlanm a~ an rekabctlcri ve miicadclclcri, uluslar ve dcvlctlcr aras1 ~li~kilere ycni bir boyut kazandmr. Tekclci ser.maye gruplan, bl! uluslararas1 rckabette. devlet ayg1um dogrudan kendi ekonomik gcli~mclerinin arac1 olarak kullarunaya b~lad Jklannda, buna uygun yeni bir teorik ~ckiHenmc de ortaya <;1kmaya ba~lar. Somilrgeciligin yaygmla~mas1 ve somurgclcrin yenidcn bOlii~tilmcsinin gi.indeme geldigi ortamda, uklar arasmdald aynmlar da burjuva ideolojisinin pan;as1 olmaya ba~lar. Dtinya tarihi "i.istiin"' vc "medeni" 1rklar (s{)mi.irgecilcr) ile a~ag1 ve vah~i 1rklar (somtirgeler) olarak bOltinmti~ gortilmeyc b~Iar. Somiirgccilik, i.isri.in ve medeni olanlann tarihi misyonu, geli~men i n bir par9as1 vc dogal sonucu olarak me~rula~unhr. Art1k ulusal bUJjuva smdlanntn <;:1karlan milliyct<;ilik ve ~ovenizm <;erc;evcsinde yeni bir soylcm kazamr. Bu da yctcrli dcgildir. Ulusal killtlir ve ulusal dcgcrlcr ycnidcn kc~fcdi lmeye ba~lamr vc "mcdcni" uluslar arasmda da "dogal" ondcrlik ve cgcmenlik t.alcplcri dogmaya ba~lar. (5) Burjuva ideolojisinin bile~enlcri, ~ovcnist bir milliyctyilik vc 1rkyll1k olarak ycniden ~ckil lcnmcye b~lar. Ulusal smnlar i<;indeki gcli~mcler isc, burjuva politik du~iinccsinc digcr iki unsuru sokar. Bir taraftan burjuva s1mfunn dikcy bOltinmcsinc vc dcvlctin tckclci kesimin etki si altma gi rmcsine, digcr taraftan isc. i~<;i s1m f1 mucadclcsinin gcli~ mesi vc gene! oy hakkma para lei olarak bu sm1 fm siyasi panilcrini n ortaya ylkmasl ve burjuva dcvlctin politikalanmn olu~masmda bir ctkcn halinc gelmcye ba~lamalanna bir de Marksizmin ortaya y1kmas1, yay•lmas1 vc gti<;lcnmesi cklcnir. Baz1 burjuva entclckliicllcri arasmda, bilimin bu gcli$mclcrc paralcl olarak toplumsal pozisyonunun ycnidcn tarif cdilrncyc c;:all~lldl~l g<iri.ilUr. Bu surec;te dti$iinsel alandaki en oncmli gcli~mc, devrimci dti~tinccnin burjuva srmfmm dti~tince sistcmlcrinin ctkisi altmdan kurtulup bagmlSI7. vc altcmatif bir $Ckil almasJdlr. Bu, Marks ve Engcls'in katkiSI ile ortaya c;:1kan bilirnsel so~ya lizmdir. Bu dti~tincc ak1mt, kapitalizmin c;:cli~kilcrini tcorik/bilimscl bir analize tabi tutarak, bu c;eli ~kilcrin kapital izmin y1k1mma yol ac;acag1 sonucuna vanr. Bu y1k1mm 6zncsi ve ncsncsi i$<;i Sllllf1d1r. Bu1juva idcolojisindcki, cvrimcilik vc tarihscllik e~itlik ve 6zgtirliik, birdcnbirc ycpycni bir anlam kazanrr vc burjuva Slmfmm ideolojik ve politik egcmcnliginin ka~1 sma dikilmcyc ba$1ar. Bilimsel sosyalizmc ka~1 mi.icadclc yinc "bilimscl" olmak zorundad1r. Bu ytizdcn bilimin toplumdaki rolU, bilimscl sosyalizmin hipotczlcrini rcddccck bir ~ckilde kurulmaya c;:al 1 ~ 1 1Jr. Burjuva dti$tinccsindc bu yondck i sistcmatik gcli ~mcler, I.Dlinya Sava~1 vc Ekim Dcvrimi'ndcn, komiinizmin insanllk tarihinin aruk inkar edilcmez bir parc;:as1halinc gclmcsindcn sonra onaya c;:tkar. Burjuva politik d u~iincc clitc;:ilik y6niindc (Pareto , Mosca vs.). aydmlann yoncliminin gcrektigi yontindc vc btirokratJa~manm da tcorizc cdilmcsinc (M.Weber) paralcl olarak gcli~ir. Bu gcl i$mclcr ic;:indc bilimc ycni bir ycr saptamr. Bu geli$mede ilk dikkati c;:cken pozitivizmc ka~1 bir tcpkidir. Stuan Huges Marksizmi,

· --

-·· -·

----- -... -

···-

- · - - - - - -·-·-· -

---··-·

·--- --

·- ·--·

. . 60 • I$9/LER VE TOPLUM pozitivizmin bir sonucu olarak reddcdcr. (Therbom, 1980. s.l88). Reddcdilmeye ~ah~Ilan aslmda determinist siirevlerin varhgt ve gcli~me fikridir. Burjuva politik di.l~ilncesinin onceki donemindcki (yukarda tart.J~ltk), iyimser evrimci ve geli~meci tarih anl ayt~t yerini karamsar bir tarih anlayt~ma btrakmaya b~lar. Burjuva toplumun andaki ~el i~kileri ve ozcllikleri tarihe yansltlhr vc ahlak., ideolojiler, lfksal ozellikler, ulusal ~eli~kiler vc elitler arast mi.Jcadclclcr ile belirlcnmi§ bir tarlh fikrl bunun yerini altr. Geli~mc tikri dt ~an auhr, tarih art.Jk trldann kendi ti.lrunil muhafaza et.mcsi tarihidir. Elitlerin yonctimlcri dogar ve batarlar tarih tekeniir eder durur. Nazi sembolizmine bu dti§i.lncc bUti.ln gi.icii ilc yanstr. Svastika (gamalt hac), giinc~in altmda antk yeni hi9 bir ~cyin olmadtgt ebedi lastr dongilyil temsil eder. Darwin'in evrim tcorisi, toplum bilimc ta§mtr ve elitist fikirleri kamtlamakta kullamhr. Andaki clitik. oliga~ik (Michels, Pareto, Mosca) ve biirokratik yonetim aruk tek mi.Jmklin olan yonetim ~klidir (Weber). Uluslar ve trldar aras1 ~au~ma tek var olu~ bi9imidir (Gumplowicz). Tarih batan ~tkan elitlcr yonctimi tarihidir (Pareto). Boyle bir di.inyada, bilim kitlclcrin harct dcgildir. Kitlclcr ozclliklc psikolojik nedcnlerdcn dolayt kcndilcrini yoncLmckten acizdirlcr (Michels). Ancak. orgi.itli.l olan, maddi ve mancvi olarak iistlin olan vc egitim gormu~ (yani bilgiyc sahip olan) a.zmltk gruplan toplumu yonctebilirlc r. gozden gc9irilmcsini btraktyoruz. ~imdi b.UJ3Jl!)~,a<!_a.r ~n_g_~pcl ha~_an_ [k_ vc_cn_!_le_ tj ~tkm..!§~-~-~i.!ci_!crinc, on.!_~_!!!!_da s~ --- .. ·decc baztlanna ba~ vurarak yaptt~m1z gozlemlcrdcn bizcc konumuzla ilgih bazt sonuc;lar <;tkanmak gcrekiyor. Burada bUJjuva politik

1- Burjuva

dii ~unccsinin

di.i~i.inccsi .

gcrek onun politik problemlcri. gerckse de bunlan ili§kilendirdigi politika tcorilcri ve bilim anlayt~ t kapitaiizmin gc li~mcsinin onaya koydugu bi~imlcri takip cdcrck gcli$ir. Toplumsal gcli$mc k~nd i nc ozgu smtf ili~kil cri dogurur, bunlar da ozgun problcmlcr onaya koyarl<lr vc bundan sonra bilimsel dii$iincc bu problemlcre c;arc ararkcn si.irccc adapte olur vc ~ekillcnir. Toplumsal §ekillcnme ve gcli~me, bilim sel sistcmatigin sorunlannm (tek tek bilirnsel geli~men in dcgil) onaya 91kmasma on ko~u l olarak onaya 91kar. ~u vcya bu bilim anlayt$1 toplumu ~ckillcnd i rmcz. $u veya bu toplumsal ili~kilc r bazt bilimsel anlayt~lan ottaya <;tkanr, baztlanna isc ya~am hakkt tantmaz. 2- Burjuva politik du~uncc s i, feodal toplumun ~ekillcri ilc burjuva smtfmm <;Ikarlan arasmdaki 9Cli$kinin problcmlcrinc ccvap ararkcn gcli~meyc ba$lar. Burjuva politik dli$0nccsi. feodal toplumun politik vc idcolojik clc$tirisi i.lzcrinde geli$ir. 3- Feodal toplurnun monolitik otoritcr politik yaptsmm ycrinc once bireylere, sonra farklt frak siyonlara bbli.inmi.l$ olarak vc her zaman kcndi iyinde mUcadcle surduren bir smtfm iktidanna uygun politik yaptlan gcc;im1cyc c;ah$fllt$tir. 4- Dini/dogmatik idcolojinin ycrine, ba$langt<;tan itibarcn bircyci. "once aktlct" ' 'lra "pozitivist" yakla~Imt vc politik olarak 9ogulcu, gene! hak vc hukuka da-

SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB • 61

yanan bir toplum kunnaya yonclik cntclcktliel cgilimlcri la$t yan bir idcolojiyi ge~innek istemi$tir. Buradaki, rum s• fatlar stmf anlamlan iic yiiklu stfatlardir ve bunlar her ~amada burjuva smtfmm i(,: vc d!$ VCli~kileri aylStndan tarif edilmi~ lerdir. E$itlik, ozgiirlUk, hak, hukuk, ~ogul culuk , bilim scl olmak vb. bu kavramlardan sadece bir kac;;•d•r.

GQRB Ac;QV ~EFORMLAR I VE BURJUVA LIBERALIZMl . Perestroyka, gerck Gorba~tov (1988, s. l7-25) gcrekse Aganbegyan (1988, s.l-7) da tartl$1ldtg1 gibi ekonomide si.irmcktc olan durgunluk, bir ekonomik kotii yonetim, tcknolojik gerilik ve bunl ann birlikte yo! a~tttgl bir uretk:enlik k.rizine c;;arc olarak ileri siiri.ilmektcdir. Gerck Gorba~ov gcrcksc de Aganbegyan ekanominin temeli alan sanayi vc tanm urctimindc, ama ozcllikle sanayide halen yaygm i.irctim metotlanrun cgcmen oldugunu , bunun a$tlmasJ ve yogun i.iretim metallanna gcc;ilmesi gcrckti gini soylcm cktcdirlcr. Bu gori.inii$LC son derece masum alan tartt$ma vc talcplcr, hem Sovyct ckonomi sinin krizinin dogasmm hem de Glasnast'un arkasmda yatan maddi tcmcl vc onun c;;cli$kileri hakmda muazzam bilgilcri ac;;1ga vuruyor. Ama bunlan gorcbilmck ic;in de, bir yamlsamadan kurtulmak gerekiyor. 0 da, Sovyctlcr Birligi'nin bir tiir sosyalist bir tilke oldugudur. Sovyetler Birligi'nde sosyalizm yoktur dcmck , i$<;i stmfJ iktidarda degildir demcklc aym anlama gcliyor. Aynt ~ckildc i ~r;i smtft iktidarda ise sosyalizmden bahscdilcbilir. Vc nihayct i ~c; i sm1fmm iktidarda olup olmadt gmm i~areti ise, bu sm1f10 i.irctim ve d ol a~tn11 komrol cdip ctmcdigi vc ayru zamanda devlet olarak orgiitlcnip orgiHl cn mcdi ~ind cn ge~tcr. Yani sovyet mckanizmasmm yasama, yl!riitmc vc yargtyt bclirlcmcsi gerek ir (... ) (6) Simdi bu ekstansiften entansifc gcc;i~ talcbini ac;tga vurdukl anna dc~inirkcn, bu varsaytmm neden bu kadar oncmli oldugunu da onaya koyacagnn . Ekstansif i.iretim, iiretim birimlerinin saytlannm artmlarak, daha fazla i~~ti r;a lt ~ umrak ve i~giiciini.in maddi stmrlan ic;;inde, mutlak artt dcger i.irctiminin cgemen ligi altmda yaptlan iirctimdir. Ekstansif iiretimden cntansif Urctim c gcr;erken, emegin iiretkenliginin artmlmast ir;in tcknolojik degi$ikliklcr vc cmck siirecinde bir yeniden yaptlanma gerckir. Ama bu kcndi ba~ ma yctcrli d c~ ildir. Ycni tcknoloji ve iiretim surecinde i$giicti tiiketiminin yogunla~llnlmast , i~gii cunun yeni den uretirninin yogunl a~hnlmasmdan kopuk olarak gen;ck1C$lirilcmcz. I$gli ciini.in ycniden uretiminin yogunla$Ltnlmasl ise, i~<;:ilcrin cski sinc nazaran daha az zamanda daha 90k makina vc hamm addeyi kullanarak, daha r;ok cmck harcayarak urctim yapabilecek ~ckilde , dinlenmesi, beslenmesi, egitirn ve kultur duzeyinin artmas1 demektir. Daha htzh yomlan i$~ilcr daha iyi ~a rtlarda ya$amaltdtr. Bu, omcgin bant sistemindc dikkati olaganusti.i yogunla$llnnak zomnda kalardk zihnen yomlan ve kaslan aym i$i bitcviyc yapmaktan a~ nyan i~r;inin, ertesi gun tckmr i~ gelecek kadar maddi vc mancvi olarak dinlcnmcsi dcrnektir. Toplumda vc ekanomidc deg i ~iklikJc r acyts1ndan bakarsak, I:X)y\c bir durum

i$~i -

··-· ...

- --. ·-· ·--·· -----

- -·--· -- -· ·-·--.-

...

.. - -

.. -···-··--- -··-------

-------··.

62 • iS9iLER VE TOPLUM

Jerin Hikeuigi mallann daha <;ok, daha ucuz ve daha iyi kalitcdc ve 90k daha fazla ~e~ine i.iretilmesi demektir ve ttiketim ara<;lan sektbliinun sanayilc~me si dtizeyinde bir st9ramay1 da gcrektirir. Aynca <;alt~ma saatleri dt~ mda i~9ilerin zihnen geli~mesine ve dinlcnmesine yardtm cdecek eglencc vc dinlcnmc olanaklan artmlmalldir, ul~1m vc konut ko~ullan iyile~tirilmelidir. Tcknolojik geli~menin istikrara kavu~mast i<;in i~<;ilcrin bilgi ve ktiltiir dtizcyi stirckli olarak yukselmeli ve yeni ku~aklar da bu ko~ullarda ve bWla uygun olarak ycti~mclidir. Kapitalist toplumlarda, yogun iiretim tckniklcri once Taylorizm, sonra da Taylorizm +bant sistemi hayata ge<;meye ba~laymca. i~<; i smtfmdan btiyi.ik bir direni ~ le ka~tl~mi~ ve yogun uretim tckniklcrinin yerlc~me stircci aynt zamanda i~vi lerin ya~am ko~ullannm bir 6nceki doneme gore, tedriccn iyi l e~mcsi ile paralel gitmi~ti r.Bunun sonucunda Bau'da rcfah devleti dcnilcn ucrct ili~kisi onaya <;Ikmt~Ur. Bu durum tiimii ilc smtf miicadclesinin iiliintidtir. Kapitalist toplumda, tirctimin yogunla~mast ba~ladt gmda , ki bu yeni yontemlcrin dtinya ekonom isindc ycrlc~m csi 1920-1950'lcrin sonuna kadar uzanan bir donemi kapsar, kapitalist stmf kcndi arzusu ile i~<;ilerin iicrcllcrini arurmak veya ya~am ko~ullanm dtizeltmck gibi bir dliniiyc sahip olmadtgt i<;in, bu emegin yogun tiiketimi ile yaygm yenidcn iirctimi arasmda hcmcn bir uyumsuzluk ba~ gostermi~ti. Bunun sebcbi bi:r.atihi kapilalist tiretim tamyd1. Yani tirctim ara<;lannm sahipleri ile dogrudan ureticclcr farklt insan grupland1r. Dogrudan iircticiler, iiretim aravlan vc iirctim surcci iizcrindc kontrol hakkma sahip dcgildirler. Yu. . kardaki uyumsuzlu~u g~dermek i~n mucadclc.. c.dcdc.r.-vc.scrmayc.smtfma-bunu.H. dayat1rlar. SSCB, sosyalist bir iilke olsaydt, bu uyumsuztuk tehlikcsi onaya ((lkmazdL Bugtine kadar ttiketim ara<;lannm, yani i~<;i s1mfmm ya~am ko~ull anm ilgilcndiren mallann uretiminc dcgil, iirctim ara~lan liretiminc agtrhk vcrilmi~ti r. Bu dengcsiz sanayile~mcnin iki scbebi Bat1 ilc rckabet ve silahlanma yan~1d1r. Aynca kendini me~rul~ttrma yomemi olarak muazzam projclcrc (adcta M•s1r'daki piramiller misali) , bunlann insani mali yeti gozontine almmadan oncclik vermcsi de bu <;arptlmada btiytik rol oynam 1 ~llr. Ktsacast sanayilqme, i~<(i smtft inisiyatifi ve onun ihtiyact dogrultusunda olmadtgt ivin biirokrasinin iktidannm mckanizmast olarak: i~ledigi i<;in bugiinku durum ortaya 91km t~ ur. ~imdi bu yaygm sanayile~meden yogun sanayil e~mcyc gc<;mck istcnirkcn, i~gucliniin yogun ycniden i.iretimine ili~kin sorunlar gclip kaptya dayanm,sur . Sosyalist bi r toplumsal ~ekillenmede urcticiler, urclim ara<;lan tizcrindc kontrol sahibi olacaklan i<;in, esas vurgu tirctim ara<;lan scktoriinc dcgil, daha bastan tiikctimin anunlmasmda, yani y~am ko~ullanmn iyilesmcsine yonelik olacaku. Bu kosullarda yeni ihtiya<;lar ortaya <;tktJkva ve bunlar i ~in ycni tirctim ara~Ia n gcrck tik ~c. tiretim ara<;lan sektOiiine yonclinccekti. Yani ya$am ko~ullanm iyilcsti rmck i<;in tiretim ara<;lan sektoliine yonelinecekti, urctkcnligi artJrmak vc scrmayc birikimini h lZlandtrmak i<;in degil. Ama SSCB'dc i~<;ilcr uretim ara<;lannm nc komroliine ne de mtilkiyctinc sahipler. Bu

ko~ullarda

ekonomidcki kriz.i <;ozmcyi vc ckstal)sif urctimdcn cntansif tircti-

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 63 •

me ges;meyi planJayan btirokrasi ilk anda UrctkenJiiti anmnay1, i~giiclinii n var olan yaygm yeniden iiretimi ko~ullan altmda dayaursa i$t;ilcrin biiylik bir direni$iyle ka~tl~acagm1 bilmcktedir. (7) Gc~mi~tc bu yondcki dcncmclcr hcp ba$anstzhk1a sonuc;larum~ur. Bugiin de kalite kontroltiniin arunlmas1 vc ~rcti m in htzlandmlmast taleplcri i~c;ilcr tarafmdan ku$kU ilc kaf$1l anmaktadlr. l$yilcr, tabiri caizse refonnlara dircruncktcdirlcr. Dolay1styla i$c;ilcrin hayat ~artlannm iyile$mesi gerekir. •

Ikincisi, i~c;ileri n i.irctime olan ilgilerinin artmast gercki r, c;i.ink U ac;•k baskt vc teror on ytllar boyunca i$S:i smtfmda kcndine has gelenckscl dircni$ bic;imleri yarattm~ur ve c;ah$ma disiplini i$lemez hale gelmi$tir.Art•k tirctkcnligi artumak da i$e yaramamaktadtr. Bunun is:in i$c;ilcrin bir $Ckilde tirctim si.ircci nc kaulmalan ve yabanctla$mamn dcrccesinin azalmas1 gcrckmektcdir. Dc;i.incusi.i, i§c;ilerin toplumsal olaylara rcformlardan yana dcstck vcrcrck kaulmalan, reformu ileri siircn teknokralik fraksiyon ic;in ayn bir CSncmc sahiptir. Bu yolla muhafazakarlara (gcnellikle bunlar ordu , polis kcsimi vc parti blirokrasisinin bir kesimi olarak tarif ediliyor) kar$1 si.irdliriilcn miicadclc de zafcrc ula$11abilinir. Bunun ic;in ac;tkl1k gereklidir. Muhafazakarlann tum hatalan, su istim allcri ve devletin tum i~lcyi~i ortaya dokiilmclidir. Bu hem ycni yoncticilcrc halkm gi.ivenini antracak hem de eskileri ytpratacak, Pcrcstroyk a'ya kar~1 S:Jkanlar ise ~urumeyi savunur duruma dii ~cccklcrdir. Gorundti~i.i gibi burada bir hcgcmonya sorunu yaunaktadtr. DOrdiincusii, fabrikalan yonctcnJerin de bu ycni ko ~ullara adaptc olrnalan gcrekir. Bunun i~in yonelicilcr i ~indc bulunduklan atalcttcn ~1 k mal! vc iirctkenligi anttrmak is;in harekcte gcc;:meli, i~c;:ilcri daha fazla Slkl~Urmak ic;:in madd i scbcplcr olmalldtr. ~u , rckabct arac1hgt il c yapJimaya c;ah~llmaktadJr. (Gorbas:ov, 1988,s.33-34) Urctim birimlcri birbirlcri ilc rckabct cdccc k, gcrckirsc d(inya pazanndan ah~veri~ yapacak vc iirctimi talcbe gore ayarlayacakt1r. Bu ytizdcn rckabet, ozyonetim, pazar sistcmi vb. gibi yomem ler ilcri surulmcktc, i~c;:ilcrc aym Japon modelinde oldugu gibi iirctimin alt surcs;lcrindc yonctimc kat1lma vc kontrol hakkt vcrilmeyc <;:all~Jimaktadlr. Be~incisi,

entansif iirctimc ges;ebilmck ic;:in, i~<;ilerin ya~am ko~ullannm dtizcltilmesinin yants1ra, yeni tcknoloji de gerckmcktedir. K1sa vadcdc bunu gcni ~ olc;:ekte yaraunak mi.imkiin degildir. Bu tcknolojinin oncm li bir k1smmm Bau'dan satm almmast gerekmcktcdir. Dolay!Siyla ycni kaynaklar harckcte gcc;irilmcli, silah harcamalan azalulmalt vb. Teknolojiye sahip Ban'nm SSCB iizcrindc bu yondeki basktlan da bir i~lev tistlenmcktc ve rcfotmculann politikalanm vc bcklentilerini bi.iyiik olc;iide ctkilcmektcdir. Teknolojik ilerleme bilimscl geli~meyi gcrektirmektcdir. Akadcmik hayat iizcrindeki devlct kontrolii vc bu alamn dcvlct idcolojisi vc pol itikas1 tarafmdan belirlenmesi, geli$meyi durdurmu~tur (age s.22). Bu yiizdcn Glasnost'un. yani a~tkhgm ve demokratik lc~mcnin bilimscl faaliycti hli'.landJracag, umulmaktad1r.

I I

---·- -·--·---·---- 64 • iSc;iLER VETO PLUM -··-~---

Bi.irokrasinin yeniden duzcnlenmcsi vc yogun tiretimc gc~i~in ko~ullanna uygun dinamikte yetenekli ki~ilerin one ~tkmast gerek.mektedir. Bu ise partiye baghllk yerine, yetenek ve ba~an gibi kliterlcrin one c,;tkmasma vc bir mevkiye ul~arun orada i ~ini iyi yapug1 stirece hala kalabilmesini saglayacak hukuki garantilerin olu~turulmas1 talebine yo! a~maktadtr. ~imdiye kadar atamalarda yetenek yerine, politik torpilin rol oynad1g1 ve bir mevkide kalabilmck i~in ba~anh q_egil, goze batmayan emirkulu olmak gerektigi stk s1k ifade edilcn bir gcr9ekti. (Omekler i9in bkz. Voslensky 1984, kJSim 3 ve 6; Konrad ve Zeleny 1979, kls1m 10 ve 11. Her iki yazar da bu durumdan harekellc teknokrasi ilc politik elit arasmda farkh taleplerden kaynaklanan bir uyumsuzluk ve mucadelc olduguna i~aret ediyorlar.) Hukuk devleti talebi bu zemin i.izerindc anla~Ilabilir. Konumuz Glasnost vc Percstroyka'mn etrafl.J bir analizi olrnadtgtndan, tartl§manm maddi temelindeki 9cli~kilcre i~arct etmek ic,;in ba$1atugtmtz bu ara notu burada kesiyoruz.

GORBA(:QV . DUSUNCES i

BURJUVA

LIBERALIZMI. Gorbac,;ov, Perestroyka adl! kitabrnda sorunlann sosyalizm ic,;inde kalarak, daha fazla dcrnokrasi vc daha fazla sosyal izrn ilc c,;ozlilccegini savunuyor. Fakat sosyalizrndcn, bu sosyal ~killenmcnin sm rfsal ozclliklcri baglammda, ne anlad1gmt hcrhangi bir ycrdc ac,;tklam1yor. .. . . --- -- . -- ----- -----· -- ·---·-- .. -- -- -··----·------· ,.

~--

"Daha fazia ~als~mayt ogrcnirsek, daha dilrtist, dalta iyi insanlar olursak sosyalist bir y~am uu zs kurabi1iri:~.. '"(Gorba9ov 1988. s.3 1)

g~ekten

ti.iriinden tarifleri de pck ciddiyc almak mtirnki.in dcgil. Genelde dikkati c;eken, sosyalizmin, var olan durumun sorunlan halle dilmi ~ hali olarak tarif edilmesidir. Gorba~ov 'un gec,;mi$tCk.i "gi.izcl gi.inlcrc" rcfcrans vcrirken, Birinci Be$ Ytlhk Plan gibi Stalinist sistemin kumldugu vc i~9i sm1 fmm ncredcyse kole gibi c,;alt~tmld tgi bir donemi -nostalji ile anmas1 da, kafasmdaki sosyalizmin bugi.ine kadar olan he~eyi, ozclliklc de Stalinizmin bu ~a$aah ylllanndaki geli$mcleri de kapsad1g1 anl~thyor. Bu, stmflar i.istli, ti.im halkt bi.irokrasinin arkasmda birle§tirmeyi amaylayan bir propagandadan otcye gitrniyor. Bu burjuva devrimi Strasmdaki karde$lik, ozgi.irltik ve e~itli k sloganlanntn kullanrlma tarzmdan hi9 de fari<.h degil. Kavramlann smtf muhtevalan gizlcncrck vc anlamlan cvrenseUe~ti rilerek kullamlmas1 yontemi bu (Liberal burjuva dii~i.inccsinc ilk yakmla$mayt buradan kurmaya ba~layabiliri z). Sosyalizmin tarifinin resmi idcoloji iyinde kaytp olrnast ciddi sorunlara yo! a<;maya ba§llyor. Sozdc sosyalist bir iilkcdc, dcvlctin rcsmi yaym organr olan Pravda gazetesinde ~u yazrlabiliyor: '" t9indc bu1undu~umuz doncm 'sosya1izm ncdir?' som~una ccvap verebi\e.cek dcrin teori.k ar3!1Ltnnalan gcrcktiriyor" (Le Mondc 9/ 11 /89). Gorba~ov 'un

Perestroyka ad ll kitabrnda vc 1988 Parti Konfcranst'nm

kapant~

..............................................................................................................................................................

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB â&#x20AC;˘ 65 konu~masmm

her hangi bir yerindc Sovyet toplumunun s1mf nitclikleri uzerine bir yorum ve buradan hareketle sosyalizmin bir analizine rastlanrnaz. Stalinist Halkm Devleti mitolojisi aynen tekrar edilmektedir. Gorba\A}v turn C()zumlemelerinde esas olarak kendi fraksiyonunun liderligine geni~ halk kesimlerini kazanmaya ~~maktad1 r. Bu noktada kitlelere bala~I, burjuva politika teorisindeki kitle ve onderler ili~kis i ne, aynen benzemcktedir: Tarihi insanlar yapmaktadtr, Perestroyka'run ilk gorevi uykuya dalm 1 ~ halk kitlelerini uyand1rmakur, btiylece herkes kendini memleketin, i~letmenin, buronun ve kurumlann efendisi olarak hissetmelidir (age, s.29). Bu, herkesin kendini yasalann onunde e~ i t hissetmelidir temennisinden ozde farkh degildir. Eger s1ruf aynhk.lan olan bi r toplum s<>zkonusu ise, bOyle bir talep egemen Slfllfm egerncnliginin kabul cdilmesini talep etmekten b~ka bi~ey degildir. SSCB'ye nereden balahrsa bak1lsm urctim ara~Â lan, Oretim ve bOHi~Om si.ire~lerinde birbirinc taban tabana z1t insan kitlelerinin, oldugu gorillecektir. Gorba~v

daha fazla sosyalizm istedigi sayfalarda (s.36-38), bu isteginin i~ini burjuva demokrasisinden herhangi bir ~e kilde farkll bir talcplc veya bir b~ka deyi~le burjuva demokrasisi ile bagd~mayan herhangi bir.taleplc dolduramtyor. Ger~ekten de Gorba~vÂˇun Perestroyka'y1 gcrekli ktlan ko~ullan a91klarken ge9mi~ y<>nelttigi ele~tirilere ortak paydalan itibariyle bakarsak, $U iki noktanm ortaya 9tkugm1 gl;ri.iyoruz: l -Ge9mi~in yonetimi monolitik, diktatoryal , kcyfi bir yonelimdir. Devlet kontroIU, ri.i~et vb. ile bozulmu~. yasalara saygt kalmamt~Ur. Ki tlclcr devleucn uzakla~mt~lardtr ve giivensizlik vard1r. Dcmck ki dcvlct yonctiminin duzclmesi ve

kitlelerin desteginin kazantlmast ivin, a91kllk, dcmokrasi, kanun kont.roli.i gcrekir. Bu ele~tiriler her burjuva devriminin alifcsindc, dcv1imci muhalcfctin eski rejime y<>nelttigi kJasik ele~tirilerdir. Bunlar ayru zamanda otokratik politik yaptrun ytJolmast ile ortaya rytkacak toplumu bi.iti.inle~tim1c sorunlannm da cevaplan ru irylerinde ~trlar. 2- Ger;mi~in y6netimi, kendi ba~anl anm abanarak i~e ba~lam1~. sonra hatalan tilmu ile ()rtmu~ ve giderek soyut propagandizmc yonelmi$tir. Bunun ir;in c1C$tirel du~ce, bilimsel metod basunlmt$Ur (burada bilim~cl metod poziti vist metoddur). Soyut skolastik teorik faaliyet te$vik cdilir vc dcvlct bunu kcndi durumunu me$rul~ttnnakta kullantr. Bunun sonucu bilim gerilcr ve tcknoloJik geli$meler dar alanlara stkt$lf. KOlWrel hayat ktSirla$tr, resmi idcolojinin mq ruluk alanlan da r;tplak. propagandaya ve yalana kadar daraltr. Gorba~.ov ''t.:ski rcjimin ideolojik monolitikligini ve dogmatik propagandizmini c1C$1im1cktcdir. Buradan hareketle bugiin, Gorbaryov'a g<>re. soyut tcorisizme ka~t hilimscl gcli~me te~ik edilmelidir. (:ok sesliligc izin vcrilmcli vc kUlt.urcl hayat \:anlilnmaltthr. Bu ele~tiri le r ise, her Wrli.i bllirnscl, kulLUrcl gcli~mcyi dnlct 1dcolojisi (kral vc tebas1 arasmdaki ili~k i) ve kilisc baglammda etc alan vc ,m,rlayan, Galilco'nun mahkemeye dti$mesinden, farklt ubbi vc k1m yasal pratJI-. krc yonclenlcrin ve 6zeUik.le kadmlann cadt olarak yakJlmasmdan . M o; art'm nr>erasmm cngcllcnmesine kadar say1s1Z omcgini bulabilcccgim l; Lutumun hu!J UVa s1m 11mn aydmlan

··- ·· - · · · - - · --·-·-----·---·

·--- - - - · - - - - - - -- · - - -- - - ·

66 • iSf;iLER VETO PLUM

tarafindan ele~tiri lmesinden ozi.i itibariyle farkh dcgildir. Ama yine de bir farl<t vardtr. 0 da burjuva liberalizminin ilk dogu~undaki si.ire~ te ortaya ~1k.an ve feodal toplumu ele~tiri konusu yaparken bu arada bir yeni toplumu tasarlamaya ~ah~an "filozoflann" rasyonalizminden fatiCJdt r. Gorbayov daha ziyade A. Compte ve Tocqucville, Mill gelenegin.i temsil ctmektedir. Burada var olan esas altmr ve goz1em1er yolu ile stkmnlan bulunarak di.izeltilir. Gorba~ov'un ~aba1an bir Ol~i.id e Tocqueville'in, demokratik halk devrimlerine ka~t tedbir olarak., halk kitlelerinin devletle olan ili~ki sin i bir gi.iven temelinde, yeniden kurmak i~in yeni kurumlar aramasma benzemektedir. Mill'de, yukarda degindigimiz gibi, alt smtflann top! urn a entegre edilmcsinin en 6ncmli sorunlardan biri oldugtlnu tcspit etmi~ti . Ktsaca s6ylersek:1. Go rba~ov'un ge<,:m i~ y<>nelltigi ele~ti ri lcr, burjuva liberal di.i~i.incenin ve pozitivist politika teorisiry.in devamidlr, vcya ciddi etkisi altmdachr. Bu o kadar bclirgin bir etkidir ki, "Onceden haztr formull er imiz yoktur" (1988, s. 65) ktsmmdaki yakla~t mt Bcmstcin'in " hareket h er~yd ir nihai hedef hie; bi r~ey" an1ayt ~ mdan aytrdctmek gervekten vok zordur; 2. Gorbac;ov dii~i.in cesinde, bili mde yogtllculuk, a91 khk vc ycniden ~ckill cnme, SSCB toplumunun (ve bu toplumla esas olarak benzer sosyal yaptlar ta~tyan Dogu Avrupa toplumlannm) ozgi.il sorunlannm 9ozi.imiine yonclik formi.ilasyonlar i<,:indc, bu fonni.ilasyonlann amac;lanna uygun anlaril.lar kazanmak:tad1r. Gorba<,:ov'un problematigi, yukarda ele ahndtgt gibi ckonomik krizin sonucunda bi.irokrasinin alt stmflar -tizefiHdelci ·liegefHOflyas;mR-sarsllmaS+RHl-7llFamgt-romi4~c ~W.!Gnmi§.ti(:.-B.ili- -- me, ~ogtllculuga ve politik a<;1k11ga da ekonomik vc idari yapmtn yeniden i~ler hale getirilrnesi i9in gerek gorulmektedir. Amav dcvrimci donu~Umler yaratmak degil, bi.irokrasinin iktidanm devirip ger<,:ek bir sovyct iktidan kunnak degii, var olan stati.ikonun refonnlar yolu ile pcki~ti ri lmesi dir. Bu yi.izdcn bilim ve a9tkltk, reformist ihtiya~lara cevap vcrccek ~eki l clc· tarif edilmekte ve anlamlandmlmaktadtr. (9) T.Ytlmaz'a gelince, o Gorbac;ov'un SSCB devlctinin gc~mi~inc ili~kin ele~ti ri le rinc (ashnda yaptlmayan ele~tirilcrc ve Stalinist doncmin aklanmasma) oldugu kadar, bugiinku durum ilzerine yapttgt analizlere de kaulmaktadtr. Eger SSCB sosyalist bir sosyal fom1asyon degiisc, ki bunun aksini iddia ctmck i<;in ~ok malzcme vardlf, T. Y!lmaz bu yi.ik bir hata yapmaktadtr. Ama kcndisi bOyle bir sorunla kar~t ka~1ya kald1gmm sanki farkmda bile dcgildir. Gorba~ov 'u n fonni.ili.isyonlan ele~tiriyc tabi tutulrnadan, SSCB tarihi vc smtflar ili~kisi i9indcki baglamlanna oturtulmadan, bu problcmatik Tilrkiyc'yc vc hatta ti.im dcvrirnci pratiklere aynen t~mmaktad tr . TUm kcndi tarihi boyunca ~ablonlara saplanmama iddiasmdaki bir ak1mm sozcillcrindcn bi risi i~ in bu ozclliklc i.izcrindc durulmast gerek:en bir durumdur. Ncticcdc T. Ytlmaz Gorba~ov' un reformist. vc burjuva liberal du~ilnceden esinlcnmi~ gori.i~l crini , Ti.irkiyc'deki sosyalist dcmokrasi tarn~malanna t~tmaktadtr. . .

GORBA<;OV'UN TEZLERI VE TEKIN YILMAZ Tckin Ytlmaz Gorhayov

di.i~i.inccsind cn

o kadar ileri dercce-

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 67

de etkilenmi ~lir ki , Gorbar;ov'un gtindcminc almayt hayal bile ctmcdigi hedefleri ve potansiyel b~an lan ona yiiklemektedir. Ytlmaz'a gore, ktsaca, Gorbavov refonnlan b~anya ula~usa, SSCB'de sosyalizmin geli~mes i n in oni.indeki engeller kalkacakttr. Bu ko~ullard a muazzam bir iirctim art1 ~1 olacak, demokratik killttirel hayat canlanacak ve bunun Batt demokrac;ilerinde y~ayan y1gmlar tizerindeki ozendirici etkileri ise buralarda egemen smtfm ideolojik hegemonyasm1 ytkacak ve kapitalizmin toptan 96kil~iinti gctireceklir. Boyle 6zetJcndigi takdirde son dercce tuhaf goziJken bir perspeklif ~ a~da gosterecegim gibi T.Y1lmaz taraJmdan savunuJmaktadt r. Bu duruma di.i~mcsinin sebeplcri ise, onun Gorba~ov dti~i.i nce sine ele~i rel olmayan bir gozltikle bakmastdtr. Bu, Ytlmaz'm Gorba~ov'd a hi9 eksiklik bulmadtJtl anlamma gelmcz. Ama bu eksiklikler aym dii~i.ince sistemini payla~arak. aynt varsaymllardan harekctle ke~fedilen eksikliklerdir; omcgin refonnlann ileriye gidi~ htzma ve dcrcccsine ili~kin cksikliklcr olmaktan oteye gitmemektedirler. T. Y1lmaz ilk yaztsmda ~oyle diyor: "Gorba~v,

glasnost'u ~·kladlk~a kapitalist diinya korkulu bir sevince kaptldl ... Korkuluydu Lira, ya Gorba~ov bu i~i b~artr alt-Ust olu~lara olanak tan1madan Bat•h'nm elinden en gii~IU silahlan demokrasiyi ahrsa ne o!acaktl. 0 7.aman ~ok iyi biliyorlar ki Batt dUnyas1 buglln var olan zenginligiyle sosyalist sistcm kar~1smdak.i hakh h8mt kanlllayamayacaktlf... !ylcrinden Gorba<;:ov'un b~ma k1sa siircde bir i~!.erin gelmesi ve reformlann kesintiye ugrarna.<;t irrin dua cttiklcrinc ku~ku yoktuT" (Y .Oncii, say• 1, s. 34.)

O~uncii yaz1smda ise Ytlmaz ~oyle bir ydziimlcme ilcri siiJiiyor: "Ancak bunlan (ructkhk. demokrasi vb. · N.(:.) ilan ctmi ~ olrnak yctmcz. Bunun geri ahnamayacak bir yap•salhgmm da tanmmas1 gerckir ki. ge r~ck canll bir ortarn ortaya ~tkabilsin. Bu yap•salltk kapitalizmin geri getirilmcyc ~ah~1lmasma olanak tarumayacak ama gene de bir arada bulunarnayacak olan her tiirlil farkh goril~iln siyasal dU· zeyden ~layarak her dUzcydc orgUtlcnmc hakkmm tanmmast olacakttr. Gorbayov reformlanru bOyle bir geli~meyle tamamlayamad•g• miiddct<;:c sosyaliunin 1lzgilr gcli~imi saglanmt~ olmayacakur. Her dUzeyde 1lrgiitlcnmc hakkmm varoldugu durumda ger~kten ytgmlann ~·karlanm temsil etmekte olan orgiltlcr, sovyctlcr ~cr<;:evesi i~e risinde ~ogunlugu saglayacaklar. bu gercgi yerine gctircmeyenler isc azmhga dii~me durumunda olacaklardrr. Bu SBKP ic,:in de ciddi bir ileriyc allhm ncdcni olu~turacak llr. Bugllne kadar y•~nlara a<;:tk hesap verme durumunda olmarm~ olan parti, bu SO· rumlulugun agtrhgmt Uz.crindc duyarak kcndisini ycnilcmc 7.orunlulugu duyacaktlf. Her alanda y•gmlan yt.'Tliden kazanmak i<;:in sUrdiiriilccck olan kampanyalar, a~tk tarll~mayt ve ytg mlann siyasete aktif katlllflllnl saglayacaktlr. l~te bOyle her a Ianda siirdtlrlllecek olan kampanyalar, ytgmlarm siyasal ve kUitUrcl gcli~imlerinin tcrnclini olu~ruracakttr. Boyle bir canh toplumda her alandaki Urctim de cski gorillmem i~ boyutlara ul~tr. Boyle canh bir toplum k~•smda kapitalii'.m kcnd.isini savunabilecek, y1gmlar g1l7.0nde izafi ha.khbk ka.zanabilccck ger<;:eklcr bulanlaz. l~te bl!. durumda ka.pitalizm ad!ITI ad 1m toptan yl:ikti~e si.irilklenmcktcn kurtulama7." (Y. Onci1, say1 4,

s.38)

Y1lmaz'm bu yaztimlemcleri ve bekJcntilcri ilc tartt~ma ya gircrkcn iki ayn hattan ilerlemek gerekiyor: Birincisi, Sovyct kurumunun varll~mm , i~lcyi~inin ve soz konusu refonnlar arac•lllt• ile bu toplumun nas1l ve nc yondc harcket cdcbilcceginin tartJ~ma konusu edildiJti bir hat; ikincisi isc, bir an ic,: in Ytlmaz'm bizc ha-

-·

-· ..

··· ······· ......... ....... . . . . .. ......... . . - -·--- --· - ---·--·----·-- - ·- ------ --- --------·· .. ·------·---- --------·--·-- --·-· -· ---···

68 • i $9iLER VETO PLUM

yatm dogru bir yorumunu verdigini varsayarak ilerleyip, bu geli~melerin kapitalizrnin nihai 9()ki.i$i.inU getirip getirrneyecegi i.izerine yi.iri.iti.ilecck bir tam~ma hattt. (10) Once birincisini ele alalun. Daha ~nee de i~aret ettigirniz gibi, Ytlmaz SSCB'nin sosyalist bir sosyal formasyonu oldugunu var saytyor vc tum c;oztirnlemelerini bunun iizerine kuruyor. Halbuki SSCB'nin sosyalist bir sosyal formasyonu olmadtgma dair bi ~k kamt var. Bir-iki tanesini, taru~ugunt z nokta ile ilgili oldugu ic;in hemen hattrlata.l.Im. Birincisi, 1936 Anayasast'ndan sonra bu i.ilkede sovyet sistemi teknik olarak yok edilmi~tir. Sovyetler fabrika temelli olmaktan c;tkanltp, ayru burjuva toplumundaki belediyeler gibi, cogra.fi tcmclde yeniden orgiitlenIDi$lerdir. Bu arada se~im rnekanizmasma parti hakim olmu~ vc sovyetlerin yetkileri pratikte ti.imi.l ile Parti Merkez Komitesi'nin eline gec;mi~tir. Birinci Be~ Yilltk Plan, s anayilc~me , kolektifle~tirme vb. tiiri.inden, i~c;:i stmtinm giinliik ya~ammt derinden et.kilcyen firtma gibi dcgi~ikliklerin oldugu 193 1-1935 ytllannda Sovyet Kongresi toplanmamt~Ur. Tum kararlar parti tarafmdan a1tnm1~ ve hayata gec;irilmi~tir. Bugi.ln SSCB'dc iktidar organlan olarak sovyetlerin varlt!tmdan bahsedilemez. Sovyet iktidanndan bahsedilmcyen bir ycrde ise, i ~c;:i struti iktidanndan ve dolaytstyla sosyalizmden bahsedilcmez. SSCB'de bugiin anca.k sovyetlerin iktidar organlan olarak yeniden kurulmasmdan bahsedilebilir. Bu yiizden partinin aytkllk politikasmm, olmayan bir sovyet kurumlan c;en;evesinde i~leycbilccegini umut etmek ya hayal gormcktir ya da gcrc;ekleri gormezden gelmektir.

- ... --··· -----·- - · - -·-·- --·-

- -- -

---·-------· - ---·--

··-- ~--

--·----·· ...

-- ..- -·· _..

---- ---.----- -·-

Sovyetlerin canlanmas1 sorununa gelince, bunlann ancak ve ancak yeniden kUlrulmak yolu ile canlanabilecegine degindik. Peki bu~ar a9tkhk ve demokrasi siireci i9inde parti tarafmdan yeniden kurulabilir mi? Once ~unlan yan yana koyup alttm 9izelim: a-) Yakm zamana kadar, bu parti geni~ ytgtnlara hesap verrneyen bir parti idi. Bunu Ytlmaz da tespit ediyor; (11 ) b-) Sovyetler pratik politik hayatta etkileri ac;1smdan yoktur; c-) Sovyetler devrim si.irec;Icrinde ve egemen smifa ka~ 1 kurulurlar. Ilk ild tespiti; SBKP'nin bir i~c;i strufl partisi olmadtgmm en temel

i ~aretle ri olagi.lc;lcndirecek ba~ka kanlt-

rak kabul edebiliriz (daha dikkatli bakanlar, bu tespiti lan, Y1lmaz'm yaztlanndan dahi elde edebilirler). Bu durumda, bu strufa yabanc1 bir parti, neden yabanc1 oldugu bir smtfm iktidar organlannm kuruJmasma onderli.k etsin ve bi.irokrasi neden bu iklidar orgiitlerinin dogtnakta olan otoritesini kabul etsi n? · Bu yine de hayali bir duruma referansla sorulmu~ bir sorudur. <;unkii sovyetlerin, birilerinin isteyerek di§ardan etki ile canland.tracagmi veya kuraca~m kabul ederek sorulmu§ bir sorudur. Marksizmin tarihtcn c;tkardtgt sonuc; ise §udur: SovyetJer, i§9i stm fmm ~ekillenmesinin ~zgiil bir anma denk di.i~erlcr ve bu stmfm geli§Cn devrimci ctkinliginin bir uriini.i olarak kendiliginden (yani bir parti tarafmdan kurulmadan) dogarlar. Bu ozellikleri gozonune almdtgmda, SSCB'dc sovyetlerin veya herhangi diger i~c;:i oz-yonetim orgiitJcrinin dcvlete ve partiye ka~1 dogacagt a9tkltr. Ve pratikte de bOyle olmaktad1r. SSCB i$<;i stm.ft ile bu

-....

...... -·------

.. -

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 69 stmfm iktidan arasmdaki iki temel engel parti ve biirokrasidir. Bu iki engelin varltgm1 inkar edercesinc, sovyetleri kurarak. vcya canlandtrara.k sosyalizmc ilerlemcnin yolunun a~tlaca~mt savunmak i~ i n Gorba<;ov'dan altntt yapmaktan daha ileri bir teorik ~aba gereklidir. Bunu isc maalcsef Ytlmaz'm iki bu~uk scnclik taru~ma literati1runde bulmak mtimkiin dcgildir. Se~imler,

ayru burjuva toplumundaki gibi cografi bOlge csasma gore yaptlrnaktadtr. Bir fark!a k.i burada hcnliZ parti saytst bir ile stm rhdtr. Parti say1smm yO!talmast ise bu ko~ullarda hi<; de sosyalist demokrasinin SSCB'dc gcli~tigi anlarnma gelmez. ~imdi

Y1lmaz'm, SSCB'dc demokrasinin geli~mesi ile kapitalizmin ytktlmast arasmda kurdugu ili~kiye gelelim. Burada not etmek gerekir k.i, Gorba<;ov'un leo- , nu~ma ve yazilannda, kapitalizmin ytkllmasl konusu hi<; yoktur. Bu altematif arOk komilnizm hedefi gibi giindemden <;tkanlmt~tlr. Ytl maz isc Gorba~ov 'u bo~ yere bu yonde zorlaytp duruyor. Gorba<;ov rcformlan, btrakmtz sosyalizme ilerlemenin yollanm a<;mayt, SSCB'yi bOliinmc ve pan;alanmanm c~iginc gctirmcktedir. Bunun panigi Batt Avrupalt politikactlan bile sarmt~ttr. Onlar Y!lmaz'm onlardan bek.lediginin aksine, SSCB'nin par<;alanmarnast i<;in ycni bir Marshall · yard1mmdan bile dem vunnaya ba~lam t ~lardtr. Dagtlan imparatorluklann oolii~iilmesinin, Orta Avrupa fik.rinin do~aya b~larn asmm, gec;mi~tc ycni payl~ t m sav~lanru giindeme getirdi~. henuz unutulmamt ~tir. Bugiin dtinya kapitalizminin korkusu SSCB'nin sosyalizmi kurtaracagt yonunde dcgildir. Aksine par~ala mp istikrarsizhk yara~acag1 ve bu pazarlann uzun bir zaman kullarulamaz hale gclecegi yontindedir. Istcnen SSCB'nin evini diizcnc sokmast vc sonra da misafire a<;masidtr. Ama bu bile gittik~c zorla~maktad1 r. 0 nedenle birinci olarak bu bcklenti tiimii ile Stalinist bir varsaytm iizcrinc oturmaktadir. Bu varsaym11 ~oylc fonniile cdcbiliti7.: <;agumz sistemlcr arast miicadele ~agid1 r. Burada yaptlmas• gcrcken birinci §ey, sosyalist anavatamn her nc pahasma olursa olsun korurm1asma ve bunun kapitalizm iizerindc zafcrlcr kazanmasma <;ali§maktJr. Tck tck iilkelerde sosyalizmin kuru! mast bu miicadclcnin sonu~l anna baghdir. Bu son ciimle a<;tk<;a soylcnmez, ama tck tek iilkclcrdcki komiinist partiler SSCB <;izgisini her noktada tekrar euncyc zorlamrlar, bu yuzdcn bOyle bir bck.lenti zorunlu ve manttki bir sonu<;tur. Bir tespit tabii ki strf Stalinist oldugu i<;in mahkum edilcrncz. Ama bu tcspit. i~<;i Stntfi ile burjuva stmft arasmda , ulusal smtrlar i<;inde vcya uluslararast arenada suren miieadelclerin kadcrini bir ii<;iincii kesimc baglamaktadtr. Bu anlarnda da Marksizme yabanctdlr. Bunu bir kenara btraktp Ytlmaz'm fonniilasyonuna donclim. Ytlmaz. SSCB'dc sosyalist demok.rasinin gcli~mesinin Batt'daki egerncn stm nann hcgcmonyast iizerinde ytkJCt bir etki yaratacagmi dii~iiniiyor. Burada Ytlma7, ~u varsaytmt yapt yor: SSCB'de sosyalist dcmokrasi olunca, iirctim de c~i gotiilmcmi§ boyutlara ula~acak. Batl'daki ytgtnlar bunu gorecck, kapitalizmden daha iyi bir sistcm old ugunu anlaymca kapit.alist smtfm cgcmcnligi a!Ltnda ya~amasma yo! aryan hcgc-

... - -- ----··--

-·---- -

70 • i$(iLER VETO PLUM

monya kmlacak vc kapitalist toplum c;okecek. YJlmaz'm bu varsay1m1 toplumsal-ideolojik stirec;leri anlamakta tam bir b~ans1zlJk omcgidir. ~irinci si,

kapitalist stmfm hegemonyast, izafi hak.hhgm yamma terbre dayarur. Ikincisi, izafi hak.hhk ideolojik belirleme demektir. Bu~uva stmfmm ideolojik. belirlemesi altmda olan Simflar i~in neyin miimkun olmadJgJru, neyin ne anlama geldi{tini anlayacak fikir sistemleri burjuva ideolojisinin pammetrelerine gC>re ~ killenir. Bu durumda dtinyanm bir yerinde en miikemmel i§c;i sm1fl iktidan kurulmu§ bile olsa, s1rf bu kuruldu diye, buna bak1p ytgmlar bmjuva ideolojisinden kurtulmazlar. <;i.lnkti bu i§\i smtft iktidart ilk prensip olardk, uretim arac;lan iizerindeki ozel miilkiyeti yasaklayacak., i~gticuniin altmp sattlmasmt engelleyecek ve ruketim toplumunun bir 90k degerine ka~t saldmya ge9ccektir. Tum bu uygulamalar burjuvazi ac;1smdan son derece diktatarccdir ve burjuva idcolojisinin etkisi alonda olan sirufl.ara da bu bOyle gozukcccktir. Y1lmaz burada iki hataya bir anda dti§tiyor. Biri, rum pozitivistlcrin olgulan notr (tarafs1z) zannctmeleri, bir deneyi herkesin aym y~ayacag!m vc aym ~ekildc alg1layacagm, dii~tinmelcri ~k.linde ortaya 91kan hatadJr.(I2) Ikincisi de, kitlclcrin gozlcmlcrlc ve bunlann kendilerine ac;lk.lanmasJyla aydmlanacagma inanan 18 yy. Frans1z aydmlanmacih{tmm hatas1d1 r. Ne kapitalizm altmda ya~ayan killeler, (burjuva idcolojisinin etkisi altmda iseler) bir ba~ka illkedeki i§c;i Simfi iktidanmn nimetlerini gozlcm yoluyla kavmyabilirler.(l3) Ne de bunlar anlatJld1 diyc kitleler burjuva idcolojisinin etkilerindcn trurrutabtttrter. Kitleler{omada ·i~yr Slmft kitlclcri) kcndT-dcncylerHle·~er:· · -· · Yani kendi burjuva smfi ilc mticadclc ederken, bu s1mfm idcolojik ctkisinden kurtulmaya b~Iarlar. Bu ~kildc ac;1lan gcdiktcn sosyal ist dii~iincclcr icreri girmeye ~Jar, kitlclerin hareketinin en ileri ucunda yer alan i~crilerin bilinci degi~ meye b~lar, bu yeni bilinc;; yay1larak s1mfm mticadclcsini burjuvaziyi y1kmaya do{tru hJZlandmr. Ba~ka bir stirccrlc bu~uvazinin hcgcmonyasmm kmlacagm1, hele zor ve ter~r aygulanm ve ara s1mflann anti-komtinizm ini unutarak, s1rf bu hegemonya kmldt diye bunun c;tikti~e yol ac;acagm1 sanmak, sosyal surec;Ieri anlamaktak.i bir eksiklige tckabtil ctmcktcdir. . . . . . TEKIN YILMAZ VE E KIM DEVRIMI'NIN SONUCLARI T. Y1Imaz'm ilk anda orijinal gi bi gclcn gorii~l eti bilim felsefesine ili~kin olarak ortaya t;1k1yor. Ytlmaz bi li mc toplumda ozc l bir yer ve .anl.am ytikltiyor. Bunu sosyaliz.m vc dcmokrasi tart1 ~malannda, sosyalizmin c;ogulculuga gerek duydugunu kannlamak ic;in kullamyor. Bilimscl sosyalizm biJimsel oldugu icrin crogt!lcu olmak zorundad1 r, ~cklindcki bir saptama Ytlmaz'm rum <;Oziimlemelcrini etkiliyor. Ancak YJ!m az'm burada bilim, crogulculuk ve sosyalizm arasmda kurdugu ili~ki yanh~. <;unkii bu ttimii ilc tcrs kumlmu~ bir denk.lem. Bilimin c;ogulculugunun gamnLisi belli bir toplumsal ~cki llcnmc, yani sosyalizm olmak zorunda. Ancak bu ko~u llarda bilim gcr9cktcn ~ogulcu ve ozgiir olabilir. DolaylSlyla tart1~ma, sosyalizmin nastl kurulacag1 ctrafmda olmalidlr. Bilimin ncden c;ogulcu olmak zorunda oldugu ctrafmda dcgil.

....

---------------------. ------. .................................................................................................................................................................................

SOSYAUST DEMOKRASI VE SSCB • 71

Ama Ytlmaz daha ba~langt~ta subjektivist bir konumdan harcket ederck sorunu ele ald1g-I i¢in, b(}yle bir noktaya ula~mamast da imkanstz. ~imdi once ktsaca Ytlmaz'm saptamalanm vc bunlann subjcktivist karaktcrini vc elkilc1ini ele alalun. 1) Ytlmaz ~yle ilerliyor. Rus Devrimi tarihine bakar-

hk yaztda (Y.Oncu sayt sak sosyalizm

ba~langt~ta

''Bo~evik Partisi

yok panilidir. Sonra ozgiil tarihsel geli~mc sonunda

Sovyct iklidarmm tek partisine donU~erck'. (age, s. 34)

. tek partili bir sosyalizmin geleneginin temcllerini atu. Bu parti her hangi bir parti degil. Buytik prestijc sahip, bunu Ytlmaz " ... b~Jang•~ta herkes iqin parti, her ti.lr!U giri~imin oncUsU ve yap1lacak hatalann dU zelticisi olarak gorUIUr" (age, s.35)

S{)zleriyle vurguluyor. Ytlmaz ~oyle dcvam cdiyor vc tck tigini anlauyor:

partilili~in

nas1l

yerlc~

'Ne var ki partinin tx>yle bir konwnu varken, aym ?.amanda kendisini yasalarla koruma olanag1 da ol~tu mu, bu oz.elligini Ulmanla kay1p ctmeyc ba~lar .. Hclc parti bu kendini yasalarla koruma sUrecinde, bu dununu kurumla~urmay1 da b~anrsa, !usa sUre i~erisindc, yUz yUze gelccegi s•kmt1lardru1 sonu~lar iiretmck vc kendini yenilemek ~ansmt da kaytp eder"' (age, s.35)

Boylece "Partin.in tek bn~ma kaldtgJ vc her LUriU yap1y1 kend inc baglarm~ oldugu dunundan kendi kendini dcnctlcme olanagmm kalkltgt" (age)

bir duruma ula~1llr. Kapitalizmden sosyalizme ge~i~ surccini incclerkcn, parti surecin subjektif fakl6runun sadece bir unsurudur. <;unku siirccin ncsncsi ve oznesi, subjektif faktOr de objekti f faktor de rum sosyo ekonomik ve tarihsel ko ~ulla n ile i ~c;:i smtfidt r. Parti ise i~~i stm fmm orglitlti bir kcsiminin adt olarak du~li nillduglinde, yani proletaryanm gerc;:ekten partisi oldugu anda bile, roiU subjektif fakWr ic;:indeki bir unsur olmak ile Simrhdir. Halbuki Yllmaz'm anlatlmmda, parti bu smtrh konumda dcgil, he~eye kadir bir unsur olarak onaya <(lktyor. Bir kere yalmz kalmca durumunu yasalarla saglamla~unyor. Her ti.irlU y3p1y1 kendine tabi kti.Jyor. Bunlar olup biterken, egemcn stmf olarak orgijtlcnmc su rcci ya~adtgt varsay1lan i~~i stmfmm nedcn bu duruma izin vcrdigine dair hi<;bir ipucu, a<;tklama, kantt bize sunulmuyor. Tck bitdigimiz bu partinin <;ok prcstijli olmast ve kanunlarla kendi durumunu saglamla$ttnnast. Bir kanun <;tkmca, onu hayata gec;:irecek ve kabul cttirecck sosyal giic;:lcr yoksa, hi<; bir ~cy saglamla~u nlamaz. Bu yasay1 c;:lkaran kurum bir strufa dayanmalt ve bu smtfm destcgi ilc bu yasayt toplumun geri kalanma dayatabilmclidir. Aksi, yasamn ulvi bi r ozclli!ti oldugu ve kendiliginden kabul cdildigi gibi bir izaha gotiiriir bizi. Eminim Ytlmaz hie;: de bOyle bir pozisyonu savunmamaktadtr. Oylcysc ncdcn b(}yle bir pozisyona du~liyor? <;unkii tarihin olu~ma surccinc bakt~ta subjcktivist bir perspektife sahip. Patti, yani bir politik kurum toplumu istcdigi gibi ~c killcn -

- ... __

.. __,,, -----· -·--· ·--

. .

- ---·---------·

·... . .. .. . . --------- ---····- - · -

.. .

--- -·- ------- ··--- -··· ·-·

72 • 1$f:;ILER VETO PLUM

diriyor. Hem de egemen oldugu var saytlan bir stmfa ka~J (1917 Ekim'den sonrave 1920'lerde i~i smtfmm egemen stmf oldugunu Y1lmaz'm kabul enigini dil§tiniiyorum. Aksi, tartl§may1 daha da karma§tkla$ttracak ve Y1lmaz'm 96zfimlemesini daha da imkanstz hale getireccktir). Bu durumda Ytlmaz'a g6re 9are ~udur: "Sosyalizm kendi ~eryevesini saglam bir bictimde tanunlay1p, tum toplumun onayladJ.~t temel ilkelere bagh kalarak, C(~gulculugu s~edigi mUddet~ demolcrati.kl~e mez, sosyalist insaru yaratma konusunda saglam ad~mlar atamaz. Zira iktidarda olanm k~lSmdakilere kar~1. h alkm d~mda kullanabilecegi gU~Icr varsa i~ler s~l!~ durumda demolcrasiyi sosyali1.mi kurtarmak tlzere, dcmokrasidcn bir milddet vazgectme hak.km1 kendinde bulur" (age, s.36)

Bu sanrlara dikkatli bir bakJ§, bunlann, Yllmaz'm saptamalan hakkmda g6Iiindi.l~nden 9Qk daha fazla bilgiy i a~1ga vurdugunu fark cdcccktir.

L "Sosyalizm... <;ogulculugu sc~mcdigi rakdirdc... " Ncdir bu sosyalizm, bir parti mi, bir ak.tm mt yoksa bir toplumsal ~killenmc mi? Bir toplumsal $Ckillcnme ise, 9ogulculugu nasll sever? Yok bir parti isc. sosya.lizm C$iUir bi r pani ve bu da 9ogu1cu1ugu sec;ince i$ler dilzelecek sonucuna ula~1 nz vc yukardald noktaya geri ~6neri z : He~eye kadi r bir parti. Sosyalizm i$~i harckcti mi. yoksa i~~i Stn!fl m1? I~i hareketi ise, ~ogulculugu nas1l se9cr, hangi mekanizmalarla vc niye? ~~~i Slruft ise, c;ogulculugu nas1 l scc;cbilir? Bir soyutlama, bir kavram nas1l bir tercih yapar?- 'iok:sri~~-snnfi ·L-ukacs'm-Tarih-ve Snuf-Bifincrldtabmd'aki gibt;-mnr- -- - · ·· lak fikir olarak hareket eden ve bir gun kendinin bilincinc varan bir 6zne midir? TOm bu sorulann cevaplan verilmclidir. Ama her haliikarda bu sorular, bir 6znenin belirleyiciligi temelinde sorulmu~ sorulard1r. Bu hallcri ile, yani s<>zkonusu tercihin tarihsel ve maddi ko~ull an tartJ ~tlmadan, yani fclsc fi olarak zemini tant~Jlmadan ve aytkhga kavu~madan subjcktiv ist bir analiz olarak kalmaya mahkumdur. 2. "iktid¥da olanm k~1smdakilere kar~1 halkm d1~mda kullanabilecegi gii~leri varsa... " Iktidarda olan kimdi r? Halka kaf$1 kullamlan bu gi.i~le rin sosyal (stmfsal) kaynagi nedir? 3. Bu demokrasiyi rafa kaldtran iktidar,kimin adma ve hangi gu~lerc dayanarak bu eylemi hayata geftirebiliyor? Bu eylem proletarya adma yap1ltyor ise, pek bir~y degi~memesi gerckir. Madcm ki dcgi~iyor, 6ylcysc prolctaryanm demokratik haklan rafa kaldtnhyor demcktir. Boyle isc, bu iktidar kcndi stmf tcmcline diktal6r1Uk uygulayan bir iktidar m1dtr? Yani smtflar i.istilnc mi ~tkmaktadtr? Bunu yapabilmck i~in hangi sosyal ko~ullardan faydalanmaktadtr? Yoksa bir b~ka gc~k mi vard1r ortada? Yani SSCB yc digcr benzer i.ilkclcr smtflt toplumlard1r. Ama bu sosyalizm ~eklindc dcgildir. I$vi stntfl ezilen ve cgcmcnlik altmdaki Slmfur, bi.lrokrasi isc egcmcn stmfttr. Bu ger~k bir kcrc g6rUidiimii, demokrasiyi ask1ya alma olay1 da subjektif bir eylem olmaktan ~tktp bir smt f ~ tkanna ve ikti· danna tekabiil eden bir eylem olarak anla~tlabilir hale gclir.

. . SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB • 73 4. Ytlmaz'm tespit etti ~i bir digcr eksikJik ise "sosyalist insanm yarat1lmast konusunda saglam adtmlar" aulmam1~ olmastdtr. Yani sosyalizm, vogulculu~ sevecek sonra da sosyalist insant yaratacak. DOndtik dola~ttk, l8.ytizy1l Frans1z mcteryalistlerinin problemine, insan dogast meselesinc geri geldik. Burada da sosyalizmin gelecegini belli smtf pratikJerine degil de, belli bir insan dogasmm (belli ki burjuva insanm) degi~mes ine vc yeniden ~ckillcnmcsine bagh ktldtk. Peki bu insan dogas1 nasi! degi~ecek? . Ilk say1daki tartJ~malardan vikardtgJmtz bir sonuc;, Y1lmaz'm konuyu i~c;i stmfina ve stmf mucadelesine referansla degil, partiye ve bireylere referansla taru~ mayt tercih etmekte olmastdlr.(14) Bu isc a~1 k sec;ik bir subjcktivizimdir. .. Yllmaz bu tutumu savunmak ic;in Y.Oncu sayt 4'te bir ckonomizm tartt~mast b~lat:Jyor:

"Ekonomist bakt~ a9tst indirgemcci bir yonteme sahip oldugund:m dolayt, toplumsal geli~menin yalmzca ekonomik boyutuyla ilgilenir ve idoolojik ve siyasal duzlemlerdeki geli~meler son tahJilde bclirlcyici olan ekonomik dtizcyin birebir yanstmast olarak algtlarur. G~ck buna tekabul ctmcdigindcn dolayt da toplumsal gcli~menin gUneel evreleri konusunda teori.k diizcyde bir ~ziimlcme ve buna bagh bir taktik Uretemez. Bunu a~abilmck i9in de tcoriyi bilkcrek faydacthgt temcl prensip o11![ak bcnimser.l~te bu dUZlcmde sosyalizmlc ilgili yak az ~ey kahr gcridc" (a~) (Y .Oncii, s.3334) (15) I

Bu ekonomist sapma SSCB ve digcr bcnzcri i.ilkclerdc (Lenin' in II. Entemasyonal biinyesinde bu gori.i ~u mallkum ctmcsine ra~men) tckrar cgcmen oldu (age, s.34). "Bu indirgemecilik ytgmlara u.rcune, siyasilcrc de yonctme gorevini giuikyc birbiriyle bagdll§mayaca.k bir bi9irnde yilkledi" ... Bu geli~menin dogal sonucu olarak da devrim yap!lan hemcn bill\ln i.llkelcrdc bir 7.aman sonra partilcr ytgtnlardan tecrit olmaya bll§ladtlar." (age)

Bu saurlardan sonra Ytlmaz, herhangi bir zaman ve mekan bcli rtmcdcn ve bir nedensellik ili~kisine ginncdcn biirokrasinin gcli~ince nclcrc yol ac;ugm1 anlauyor. "Ne var ki bUrokratik bir yap1 ytgmlarm devamlt i~e kan~ma~mt. i~l crin bozulmast olarak gordilgilndcn, s1k stk seyimlcrc ba~ vurmaktan, SC9ilcnlcrin gcri ahnmasnu saglayacak mekanit.rn alann var oldugu bir ortam yara tmaktan yana olma:t." (age, s.35) •

Once bu bi.irokrasi tizerine bir ka~ soz. Burada anlatilanlar gcnclgc9er kanunlar mtdu? Yoksa Ytlmaz, SSCB ozelinde bunun bOyle oldu~unu mu anJatmaktadtr? Gene! gever kanunlar isc, bunlar hem kapitalizmdc hem de dcvrim olmu~ bir "yeni" toplumda aym kara.kteri mi gostcrirlcr? Zaman, mckan vc smlflar ili~ki sinden bag1mstz bir bi.irokrasi tcorisi var mtdtr, varsa nc rcdcdir? Bu bilrokrasi halk1 i~inc kan~unnadt gma gore, bunu yapmak i~in guci.ini.i ncreden almaktadtr? Kapitalizmde, kapitalist sm1fm iktidanndan al1r. Sosyalizm siirecinde, yani i~ci smtflnm ikLidannda bOyle bir bi.irokrasi, yani cgemen s1ruft yCl-

·----

·----·-·----..·--··-

- · -----

.--

...

-- --·- --

,._

74 • iS(,;iLER VETO PLUM

netime sokmayan bir biirokrasi olabilir mi? Benim bildigim bunu savunan tek teori dejenere i~<;i devleti teorisidir. Ve yine itiraf etmek gerekir ki bugiin tum yanh ~hgma ragmen, bu i~i Ytlm az'dan <;ok daha ac;tk ve sistcmatik olarak yapmayt becerm i ~ bir teoridir. Ytlmaz burada burolcrasinin ki ~iligindc a<;tkca bir egemen struf pratigi tali f ctmcktedi r, am a buna bir tiirlii admt koymamaktadtr. Simdi ekonomizme geri donelim . Ytlmaz'm burada iircttigi ekonomizm tarifi ger~kiistii bir ekonomizmdir. Zira hi9 kimse, ekonomistler de dahil, ekonomi ve politika arasmda bire bir tekabiil oldugunu savunmaz. Ama bmjuva sosyal bilimlerinde Marksizme bu ~ekilde yo!).cltilmi~ ve onu ozsclci1ik (essentializm) ile su~layan ele~tirilerc stk~a rasllamr (Omegin bkz. Laclcau-Mouffe ve Geras arasmda New Left Review Nr. 163 vc 169'daki tartt~malar). Ekonomizm, Rusya'da bazt gruplan politik miicadeleyi ekonomik miicadcleden aytrdtklan i<;in elc~tirirken geli~tiri lmi ~ olan bir kavramdJr. Lcnin'e gore ekonomizm, Marksizm i<;indc bir aktmdtr, ozclligi isc bilin<; l)gcsini ikinci plana itmesidir. Bu <;oziimlcmcyi Ne Yapmall ? da ajitasyon vc propaganda lizerinc olan tartJ~malarda kolayca bulmak mumkundiir. Lenin'de kavram csas olarak politik, pratik baglammda etc almtr. Gramsci isc bu kavrama "t.arihscl

geli~menin

dogal bilimlerde1ci gibi objcktif yasalan olduguna dair bir inane;: ve bunu Lamamlayan onccdcn bclirlenmi~ bir tarihsct sure~ anlayJ~I" (Selection from the prison notebooks, k1s1m II, Some theort>tkal a nd p r actical aspectc; or

econom Ism)

·- ·· ... -·---.

---

- - ·~-

-----· ·-

.... ·--

-- -.

--·

--- -

- - ·· ·-- .. ---

-·--·- .. ··----- ... ·-·

ifadesi ile teorik bir onem de atfedcr. Belli ki Gramsci'nm aklmda, Stalin'in Tarihsel ve Diyalektik Meteryalizm kitabt vardtr.

Bu abarUlmJ~ bi r ~ckilde tarif cdilcn ekonomizmc Yllmaz, SSCB tarihindeki sapmay1 a9tk1aytct bir i§lev yukJcmcktcdir. Ytlmaz'a gore partilcrin ve sosyalizmin kitlelerden kopmasma bu yanh~ dii~uncc yol a~mi~Ur. Y1lmaz yaz1smm bundan sonraki ktsmmda ise bu durumun nas11 duzcltilcccgi sorununa egilir. Ytlmaz'a gore bir tcorik sapma (ekonomizm) bir sosyal fom1asyonun gcleccgini belirlemektedir. Bu sapmamn han.gi tarihsel ko§ullar tarafmdan haztrlandtgma dair ise maalesef bir saur yoktur. Oyle ya, Lenin zamanmda bu sapma temizlenmi~ iken, geri geldiginc gllrc bunun maddi (sosyo ekonomik geli~meler ve bunlann smtf yaptlan vc ~ckillenmcleri uzcrindcki etkilcri baglammda) bir tak1m izahlan olmast gerekmez mi? Ama Ytlmaz'dan liim ogrenebildigimiz bu yanh~ anlayt~m. tarihsel gel i ~mey i bir yondcn ahp Ote yonc savu m1u~ olmastdtr. Ekonomizm bir kere gcr<;egi a9tklayan bir anJay1 ~ olarak tcspit cdildikten ve rum geli~rne bunun etkilerine baglandtktan sonra, gcriyc bir tck <;Qziim kalmaktad1r ve Y1lmaz'da tercddut etmeden o yola girer. Bu da ckonomizmc du~mcyi engcllcyecek bir bilim anlay1~ tmn egcmen kthnmas1dtr. Ytlmaz'a gore bu bilimsel anlay t~. ckonomizmin i~inc dii~tugu hayatt ortadan kaldtracak, indirgemcciligi engcllcyccek ve tck partililige dcgil, 90k partililige yol a<;acakur. Bu bilimscllik, zatcn sosyali:~.m bilimscl oldugu i9in bir gereklilik

. . SOSYAL/ST DEMOKRASI VE SSCB â&#x20AC;˘ 75

ve sosyalizm ic.;in vazgecrilmez bir varhk ko~uludur. Dcmck ki mescle bu bilimsellik anlayt~mm egemen klhnmasmm garantisini bulmaktan gec.;mektcdir. Eger Y1Imaz'a ybnelttig-im subjektivizm ele$tirisi dogru ise, Y1lmaz bu garantiyi gerc.;ek gilc.;ler duzeyindc degil, prcnsipler duzeyinde aramahd1r. Vc gcrc.;ekten de bOyle yapmaktadtr. "Sosyalizmin orgtillerune ozgilrlilgilndcn yana olmak zorunda oldugunu kavrayabilmek i~in bilimsel ilrctimin hangi rcmclde gcr~cklc~ebilcccg tni kavramak gerckir" (age, s.36)

diyerek bu i~e giri~en Y1lmaz, Marks'a ba~vurarak $6yle dcvam edcr "Bilimin ~iginde, cehcnncmin giri$ kap1smda oldugu gibi, ~ u kurala uymak zorunludur .. Burada bUrun ku~kular kovulsun vc burada her tiirlil korl.-u yok olsun". (age)

Altnu Y1lmaz'm bilimin gcli~me ko$ullannt gerc.;ek hayaua dcgil de, prensiplerde arayan egilimine c.;ok uygun. Ahntmm konu cuigi "clc~tirilcrim ka~1 km~1ya kalacag1 gtic.;lerden korkmaz" ifadesindcki gibi bircyscl bir tutum, bir ahlak anlaYl$1dlr. Burada bir bilim adammm, bilirn yapabilmesi ic.;in almas1 gcrcken tutum anlattlmaktad1r. Y1lmaz, eger herkese bu turumu almayJ oncriyorsa ve ancak bu yolla bilim geli$ebilir, c.;ogulculuk garami altma almabilir vc dolayJstyla sosyalizrn kurtulur diyorsa, ki bence kabaca bunu diyor, di.inyanm dcgi~mesini bir prensibin egemen olmasma baglayarak llirnu ile yanlt~ bir yola girmcktcdir. Marks'tan yaptlan aktarma hemekadar bir bilim adam1 ac.;1smdan taktmlmast gcreken tavn bize tarif cdiyorsa da, bilimin en iyi hangi ko~ullarda gcli~eccgini bize soylemiyor. Yani bu tavn bir bilim adamt takmd1gmda bilim mi gc li~ece k, yoksa bu bilim adamt egemen gu~lcr tarafmdan bastm lacak, ozgtirltigunii, hatta b3$tru m1 kaybedecek, bu konuda hi~ bir i~aret yokrur. <::unku bircyin alacaitt tavu, ya~d1g1 sosyal ko~ullara uyarsa pratik hayau istcdigi yondc degi~tircbilir. Bilim adamt bu tavn aldJgmda, oncelikle toplumda bu tavtr gene! tavtr olsun ki bilimin geli~mesi, bireysel kahramanlJklara ve tesadiiflcrc dcgil, istikrarh siirec.;lere baglansm. Bu siyasal atmosfcr isc ancak bu durum ilc u yu ~abilccck ozgUl smtfsal ili~kilerin kurulmas1 ile miimki.indiir. Ytlmaz ise, bir kere bu yanh~ yola girdiktcn sonra, "sosyali st paninin bilimsclliginin gtivencesi nedir?" diye ba$laytp, hayali bir parti ic.;indcki hayali sureyleri ele alarak, bize bilimsclligin nastl ~ogulc ulugu gctircccgini anlatmaya ~alt~maktadt r. Bir bilim anlayt~mm c;ogulculugu gctirmcsi, arabanm atm online korunas1 derncktir. Ashnga, ~g-ulculugun kaynak.lan ve garantisi i.izcrinc Enugrul Kurkc.;u'ni.in Yeni Oncu sayt 7'dcki ele$tirilcrine bi~ey lcr cklcmcyc c.;alt$mak zaman kaybt olur. Ama ~u kadanm soylcmck gcrckir. Bir sosyo poli tik ya~amm garantisim, bir prensibin cgcmenligindc dcgil, bunu mumkun k!lan stmf ili~kilcrindc ve tarihsel si.ireylcrde aranmahdtr. Gclcccgc ili$kin bir plan sozkonusu oldug-unda ise, gelecegi bir prcnsibin hayata gc~mcsine baglamak vc "bir tiir bilim anlaYJ~ma sahip olursak sosyalizm garanti altmda olur" dcmck, utopik sosyalizmdcn ba$ka bir ~cy dcgildir. Y1lmaz't isc buraya subjcktivist toplum anlayt~t

.. --····-------··---

-·

·- ··---------·

.. ........... - - --'

-·

.... _ ,

76 • ifj~iLER VE TOPLUM geti rm i~tir.

BiUm kavrarm ve kuramt Y1lmaz'm sosyalist dcmokrasi tant~malarnda hayati oneme sahlp. Gerr;ekten de "T. Ytlmaz'm makalesindc kullandtgt sozcuklerin bir istatistigi yapllsa, en ~ok kullandtg-Inm bilim ve bilimseUik oldugu gortiltir." (E.Kurk~ii). Bunlara ra~en T. Y1lmaz'da Mark.sist anlamda tutarh bir bilim kuramma ve bir bilim ve bilimseiJ ik tarifine rastlamak milmk.iin degil. Aksine, kavramlann belirsizlik i~inde kullamlmasma ve teorik gramerin zaman zaman anla~tlmaz hale gelmesine s1k ~a rastlamak miimkiin. Bilim ve bilimsellik kavramlannm uzerine en ~k giirtillii kopanlan ve kimsenin kimseyle anla~ adtgl kavramlar oldugunu iddia ctmck ve Ytlmaz'm bulamkhgmJ bu a~tdan anlayt~la ka~1lamak miimkiin olabilirdi. Ama Ytlmaz bilim felsefesi alanmda sum1ekte olan tartJ~malardan, anl~ma ve ayn~ma noktalanndan, kampla~malardan vc bu arada kendi konumundan hi~ bahsetmemektedir. DolayJSJyla okuyucuya Yllm az'm bunlardan habersiz oldugunu dii~iinmek veya Ytlm az'm bunlan ~ugmt ve bilcrek b<>yle bir iislupla ran1 ~mayt sUrdiirdugunu du~i.inmekten ba~ka bir sc~enek kalmamaktad1r. Ama nc ya7.tk ki bu ser;eneklerin her ikisi de Ytlmaz'm yazdtklannm daha anla~tllr olmasma hi~ bir ~ekilde hizmet etmemekte ve onun zaaflannt onadan kald Jrmamakta, hana bu zaaflan anla~tltr dahi ktlmamaktadtr. Ytlmaz'm bilim i.izerine kapsamh gorii~ler ileri si.irmcye ba~lamast, anla~tlan bi··- rneiiiifn-.'OiTimlll aeneye ihtiyac·t yoK.tf.lr~ demesi i!e guh<Jeme·ge lmi~.(T5)'"Y'ii- - . - maz bu onermeyi idealist olarak mahkum etmek i~in , uzun uzun dcneyin ne kadar onernli oldugunu anlatmaya giri~iyor ve bunu yaparken dcneyin teorik statusiinii ve teoriyi k a~1 durumunu ciddi bir ~ekildc irdclcmedigi i~in , htzla ampirist bir pozisyonu savunmaya ba~ltyor. Yllmaz yaz1sma "Bilim rhaddenin ve toplumun hareket yasalanrun ke~fedilmesi ve dile getirilmesidir. ampirik evrcden g~ip teorik evreye ul~an bilimlerde daha oncedcn yap1landan farkh bir ~ey yapiimamaktad1r. Tcsadtifi olgulara bagh olarak madden in ve toplumun yasalanmn farkma vanna yerine. ula~!lan bilgi birik.iminin sonus;u olarak bu yasalara ul~a yontemleri geli~tirilmi~itir.

diyerek ba~l!yor. Ytlm az bu sanrlarda bilim felsefesinin bir siirti sorusuna bir anda cevap veriyor ve belli bir surii sorununa bir anda ccvap vcriyor ve belli bir tutum ahyor. 1-Bir bilim tarifi vcriyor. Ama dikkatli bakmca YIImaz'm verdigi tarifin (ilk cumlesi) bir bilim tarifi degH, aslmda bilimsel pratik tarifi oldugu ortaya ~1k1yor. Bilim soyutlama diizeyi a~tstndan sanat, idcoloji vb. tliriindcn bir kategori oldugu i~in, tarifi de bu soyutlama diizeyine uygun bir ifadeyi gercktirir. Ne yaz1k ki bu noktada bir seri ciddi sorun ortaya ~tkmaktadtr. Sadece Althusser'in bilim tariflerinin ve bunlan i.istyaptya gore degerlendimle ~abalanmn yol a~t1g1 tartJ~ma lara i~aret etmek yeter sanm m.

SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB â&#x20AC;˘ 77

Bir baki~a gC>re (biiyiik harfle) bir Bilim yoktur, bilgiye konu olan reel nesneler kadar bilim vardtr. Burada btiti.inle~tirici olan bilimsel pratiktir. "Bilimsel pralik, insanlarm ger'r!k bir nesne dU~i.lnilp, bu ger~ek nesncyi tanunak, kontrol altma almalc ve don~ti.lrmek amac1yla eylem ve metodla.n hareketc g~irip problemler oluÂ§turmak, irdelemek ve trozmek faal iyetidir"' (Di Ru7.7.a, 1988, s.16). .

. . .. .

. .

.. .

. .

2- Yllmaz'm bilim tarifi ontolojik bir problcmi i~inde t~tyor. "Maddenin ve toplumun hereket yasalannm" ifadesinde, hem madde hem toplum ayru anda ve birlikte bilimin konusu oluyor. Burada maddenin, hareket yasalannm bilimin konusu oldugmtu anlamak kolay. Ama bunu soyledikten sonra bir de toplumun yasalanru aynca i~in i9ine katmak nastl bir teotik Cinemc haiz oluyor, bunu anlamak zor. Lenin'in madde iizerine verdigi tarif ile, toplum .~a bu kavram tarafmdan kapsamr ve bu kavram ile anla~tlabilir hale gelmi ~tir. Ustclik, madde vc toplum farklt soyutlama diizeylerine tekabiil ederler. Madde en soyut ve toplum en somut olarak dahi tasnif edilebilir. durum bu olunca madde ve toplumu aym anda bilimin konusu olarak ilcri siirmek, varll ~n kaynagma ili~kin Ytlmaz'm dualist bir pozisyona egilim gosterdigi intibamt hakh olarak uyandum az mt? .

3- Yt.lmaz bu tarifte bir de bilimin evrimi iizerine bir tcspit yaptyor. "Ampitik evreden ge~ip teorik evreye ul a~an biliml erdc daha once yaptlandan farkJt bir ~y yaptlmamaktadtr". Daha once yaptlandan .farkh bir ~ey yap!lmamakta ise, ni ye bu iki a$arna ile kar$1 ka~Iyay1z acaba? Yllmaz'm bilimin tarihi a91smdan ilcri surdugii tablo ise $Oyc: Once ampirik (ki bunun a9tklanmas1 gerekirdi: tasnifc;i mi dcnmck istcniyor?) ve sonra tcorik a$ama. Bu 3$amalara bOlme nereqen kaynaklanmaktad1r, uygulanan yCintemden mi?Boyle ise bu yontem nedir? fkincisi, bilimsel "geli$mc" bOyle bir tarihe terciime edilebilir mi. Kuhn'dan beri (1962) biliyoruz ki, bil im in paradigmalarm degi$mesi ile "ilerlemesi" bir a91klama olarak ileri stiriilmti$ vc otdukr;a taraftar buJmu~tur. Eger bOyle ise, bir paradigmanm bir oncekindcn daha ileri veya geli~mi~ oldugmtun savunulmas1 ic;in kriterler nelcrdir? Aksi haldc ilcrlemeden bahsedilemez (en azmdan Fcyerband'm bu konuda ilcri siirdugu itirazlan, bu konuyu tartl$rnak niyetinde olan herkes gundemine altp irdclemck zorundadtr (Feyerband, 1975, 1986,1987)). Bu ba$hk1ar altmda topladtl1tm itirazlar, Ytlmaz'm bilim tarifniin son dcrcce eksik kaldtgmt gC>stermektedir. Ama sorun bu eksikliktc dcgil, bunun farkmda olmakta ve bunu c;Cizrnck i9in bir 9aba i~inc ginneden, bu cksiklik iizcrinde harcket ederek, sosyalist demokrasi tarifinc ula~maya c;ah$maktadtr. Sonuc;ta sosyalist demokrasi tarti$mast strf bu yuzdcn. son derccc c,:Ori.ik bir zcminde yaptlma.ktadtr. Ytlmaz'm bilim yontemi uzerinc ilcri slirdiiklerine dikkatlc bakmca, ttim bu kan$1khk1ann kaynag1 ortaya <;;1kmaya ba~lamaktadt r. Burada Ytlmaz pozitivizmin etikisi altmdadtr. Ama bu scfcr belli ki bu durumu kcndisi de sczmi$tir ve c;ozmeye ~ah$mi~tlr. Sonur; cklcktik vc tcotik gcrginliklcrlc dolu bir dizi

...

·~-- -----

--··--- . - --- .

- ·---·-------· ···

-· --

78 • i§c;iLER VE TOPLUM

argtimand1r. "Deneyden baguns•z bilginin, dolaytslyla bilimin olabilcccgini d~Unmek olanakh degildir. Bu tilr bilin1lere, olsa olsa ilahi bilimler dt.-nilcbilir" (age, s.95)

Burada YI.lmaz'm deneye ne kadar onem verdigini gormck mumkun. A~1k~a soylenmese de burada deney mcteryalist (gervek~i) olmamn bir kriteri olarak ileri suri.iltiyor. Yllmaz'm bu satnlannda kan~tkhk yaratanlar iki noktada ozcllenebilir. Birincisi, bilimin meteryalist olamasmm kriteri dcney degildir. Eger Y1lmaz bOyle dii~unii yorsa yarulmaktad1r. Bilimin materyalist olmasmm kritcri gen;ek bir bilgi nesnesinin, yani di.i~iincertin gcr~ck bir konusunun olmastdtr. Yani Olimpus tannlanrun arasmdald ili~kiler iizcrine politik tcori iiretirscniz, bu materyalist olmaz, <ftinki.l ger<fek bir nesnesi yoktur. Ikincisi, bilginin dcncyden bagimsiz olamayacagma dair olan iddiadu. Bu da en azmdan cksik vc dolay1styla yanll~ bir saptamadtr. Soyle bir durumu gt.lz online altrsak bunun yanll~llgJ ortaya ~1kacakur: Sokakta yiiri.irken etraflma bakugunda vaytrlann, agavlann, ve diger bitkilerin ye~il oldgunu goriiyorsam vc bundan yc~il rcngin bitkilcrdc vok stk rastlanan bir ren.k oldugu sonucUha vanyorsam bir bilgi cdinmi~ olmuyor muyum? Tabii ki oluyorum. Pcki burada deney ncrcdc ? Bu a~amada dcncy yok. Sadccc clde gozlemler ve tiimevanm ile edinilmi~ bir bilgi var. Dcm.~ ~

!d. ~~$j ~~n9'~~~ -~~~~-~~~_ol~bi~i_r.

Ne zaman bu ·rnlgJmm

P~k~ dcncy ncrcdc i~in i<tine girer? smanmas1 gcrelCfigt giDi OlrliT<re W1f$11'Sarn, bnmr~armr-- ·---

run da yollanm aramaya ba$lanm. Dcncy bu yollardan sadcce biridir. Omegin bitkilerin nedcn ye$il oldugunu bana anlatan bir kimya vcya botanik veya optik teorisi de bu bilgimi dogrulayabilir vcya rcddedcbilir. Bu yiizden tiimcvanm yontcminin, bu a~amada dcneye ba~vunnadtg. i<tin bilgi iiretmedigi anlamt ~Jkmaz. Bilim fclscfcsinde dcncy bilginin varltgma veya yokluguna dair taru~malann i~indc de~il . bilginin bilimscl veya idcolojik bilgi olup olmadtguu aytrt ctmeye ili$kin tarti~malar alanma ait bir kaLcgoridir. Nitekim Ytlmaz bu durumun k1smcn farkmda oldugu

i~in

aym sayfada

"Bilginin kaynag1 maddcdir ama bunun ger~eklige tekabul edip eunediginin kriteri yine pratigin ta kendisidir. Elma olmadan ha.kk.lndaki di.l~!lncelcr olmaz. Elma hakkmdaki dU~Unceler de ancak yemekJc dogrulanabilir"

diyor. Faraziyclerin gcryek1ige dayan1p dayanmad1gt hakkmda ise "Bunu bilmenin yonii deneyden ba$ka biJ¥Y olamaz" diycrck dcncye bir kamtlama/ dogrulama gorevi yukliiyor. Bu tart1 ~may1 daha kann~1kla~unnamak i<tin elma hakkmdaki hangi bilgilere ycmck yolu ile, hangilcrinc dcney yolu ile, hangilerine de teorik faaliyet ve tasnif etme ilc ula$1lacagmt Y1lmaz'<.lan sormayallm Pr<ltik ilc deneyin aym anlama kullamhp kullarulamayacag, sorusunu da atlayal1m. Ama Ytlmaz'm bilgi hakkmda izah1 wr ba$ka fikirlcri de yok degil. Bunlardan en azmdan birine dcginmcdcn cdcmcycccgim: $6ylc ya11yor Ytlmaz:" ... bilgi (.yani birikmi~ dcney)" .

. . SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB â&#x20AC;˘ 79

Deneye bu kamtlama veya reddetme gorcvini yuklemcklc Ytlmaz bclki de fa rtmda olmadan II. Dunya Sava~1 sonras1 bilim felsefesi tant~malanna egemen olan bir konuyu da giindeme gctirmi~ oluyor. Bu taru~mada isc bilimscl olrnanm Olt;Otii olarak, reddedilebilirli ~i (refutability) koyan Popper'in ilcri vc geli~m i ~ r;izgiyi temsil etti~ni, bu du~iini.iriin Marksizmi bilimscl olmayan bir dii~i.ince sistemi olarak gordi.i~ii. esas olarak bugiin egcmen burjuva bilim anlay1~mm temsil etli~ini ve sosyal demokrasinin reformizminin reotik arka plarum olu~tutdu~u haurlatmakta yarar var (bu konudaki cle~titileri dcrli toplu bir ~ckilde sunan bir yazt ic;in bkz. 11. Tez sayt 3 ve 4, A.Ek~igil 1986). Deneyin neden kamtlamaya veya reddctmeye uygun bir arac; olmad1gma ktsaca deginmek istiyorum. Deneyin bOyle bir arac; olarak bilimsclligin kriteri oldu~u. deneyin teotiden ayn ve onun ka~t sma konmu~ olarak dii~Uni.ilmcsinden kaynak.lantyor. Bu yakla~ 1 mda dency d1~ dunyayt tcmsil eder, tcori isc ic; diinyay1. Bu ikisi arasmda bir uygunlu~n olup olrnadi~ml anlamak i<;in, dt ~ dlinya Uzerinde ic; dtinyanm smanmas1 saglanmaya c;ah~tl1r. Bu c;aba isc c;qitli problcmlcre ve karma~1k sorulara yol ac;ar. Deney var olmadan (5nce teorik olarak kurulur, unsurlan tasarlanir, tcorik olarak yap1hr ve muhtemel sonuc;lan bilinir. Ondan sonra, bu tcorik ycrc;cve ic;indc ve bun~ uygun olarak dcney yap1hr. Dcmck ki ilk anda dencyi tcorik c;crc;eve bclirler. Jkinci an sonuc;lann almdtgt, dcncyin bittigl andtr. Bu sonu~lar kendiliklcrinden bi~ey ifade etmezlcr. Birtaktm olgulann sonu~ old u ~nu tcspit ctmek bile teorinin i~idir. Bunlann hangisinin tcoriyi dcstcklcdigi veya rcd dctti~i ise yine teori tarafmdan karara baglantr. K1sacast <;ok St k soylcnd i ~i gibi , milkcmmcJ yapllffit$ dency her zaman teoriyi kanttlar. Burada ka~ t la~uglmlz sonm tcori ile deneyin birbirinden kesin Stmrlarla aynlmadtgJ vc dcncyin tcoriyi kamtlamastrun veya reddetmesinin yine bir tcorik sorun oldu~dur. Deneyin teori ile ac;tkrya uzl ~mayan sonuc;lar yaratug1, yani onccdcn tcoriyi reddetmek iizere kurgulandtgt durumlar vard1r. Bu kO$ullar da "rcddcdilen" teori, deneyin sonurylanmn bOyle 91kmasma yol aryacak: bir veya birdcn fazla etkene i~ret ederek, deneyin sonuc;larmm ge~rsiz oldu~nu her zaman iddia cdebilir vc haks1z da olmaz. Deneylcrin nastl yap1lacagma, hangi kri tcrlcrin uygulanacagma dair genelgeryer kurallar olmast gercktigi ilcri siirlilebilir (bkz. Popper, Lakatos). Ama bu stmflt toplumlarda zaten var olan ve hep uygulanan bi r dummdur. Labaratuarlar, bilim adamlan ve egcmcn smtfa hizmet eden dcncy vc ara~urmal ar mali kaynaklarla destcklcnir vc bu konmu~ kurallara uymak istcmcyen diger a~urma programlan dt~talarur. Bu ise a~t kc;a tutucu ve bilimin oniinc bir engel koyan, bilimsel ozgUrliiklcri engellcycn bir dunun olarak: ortaya rytkmaktadJr. Bilime genel kurallar koyup, hcrkesin bun] ara uymaSI gcrcktigini soylcmck ilk anda akla uygun gelmcklc birliktc, bu S1mn1 toplumlarda rcsrni bilimi doguran ve digcrini bogan bir ryaba olarak onaya <;tkmaya mahkumdur. Bir teorinin kamtlanmast ic;in gerekli biitlin etkenler bir dcncydc toplanamayacak kadar karm~tkttr, ryok yonliidiir vc hirbiriylc il i$kili dir. Bu yilzdcn deneyin

-·

·-·---

-·- · ·-

. 80 •IS(ILER VETO PLUM

- . . •... ... .. .. - -

-- ·-- -

--· --- ·-··-

. ··-· ··-··- ..

kanlt olup olmamast, i~ine kaulan ctkenlerin yeterli saytllp saytlmamast ile de ili~kilidir. Bunlann yeterli olarak kabul edilip edilmeycccgi ise tiimU ile politik, ideolojik bir sorundur. Kritcrlerin yeterli olup olmamast ve sonu~lann yorumu konusunda son st>ziin felsefe ve politikaya ait oldugtlna dair bir omek Lenin'in Materyalizm ve Ampriokritisizm kitabmda Modern Fizigin Krizi aJt b~hklt tx}liirndur. Bu tant~malann sonucunda Lenin, bugiin gc~rli olan madde tarumtru (bilincin dt~mdaki objektif gcrvcklik) uretmi~ ve bu kirizin a~tlmasmda bu tarum onemli bir rol oynamJ~ttr. Bilimsel teorilerin onaya ~tkt~tru dencye baglamak (bilgi birikmi ~ deneydir vb. gibi) tiimii ile bilimler tarihi iizerine eksik olan bilgiden kaynaklanmaktadtr. En 90k bilinen omek Galilco'dur Bu adamm ileri silrdi.igu teori. ilcri surdiiit\.i anda hi~bir deneyle karutlamak mumkiin olmayan bir teori idi. Halla yaptlan tiim deneyler bu adamm iddialanru 9iiri.itiiyordu. Ama Galileo politik, ideolojik yontemlerle, propaganda ve demagojiye dahi ba~vurarak, haua yalan dolan ile teori sini savurunaya ve buna taraftar toplamaya devam eni (bi lim tarihinin bu ~ok eglendirici omegini ogrcnmek isteyenlere Fcyerabend'm Against Method kitabtnl, Lakatos'un Popper ile olan tartl$malanru onercbilirim.) Bir an i~in deneyin teorinin kar$tSma konabilecek farklt bir $CY oldugunu dii~ii nelim, o zaman da bir b~ka sorun ortaya ~Jkt yor. Tcori ile deney birbirinden farkh ise, bunlann sonu9lan nas•l ka~Jla§tmlabilir? Ancak homojen nesnelcr ka~tl~unlabilir. Ashnda benzer bir yakla~tmla Thullicr (1971), tcorinin ge~ek dunya-lte ·farldruldugunu ileri--smer~ Gery-eldik ··bit'-·tiH--t:arei'maan-Oflee-hemojea--·- l~ti rildikten, yani yorumland1ktan sonra bir tcori ilc ka~tla~tmlabili r hale getirilir, sonra teori ile ka~Il~tmhr. Bu ko~uUarda da tcori aslmda bir ba~ka teori ile ka~tla§tmlmt~ olmaktad1r. Gen;ektcn de bilgi hi9bir zaman bilgi nesnesinin kendisine indirgenemez. Bu durum felsefi olarak ciddi sorunlar yaraur. bilim teorisi ileri siirmek iddiasmda olanlann ,bunu mutlaka tartt~mas • vc onaya koydugu sorunlan nas1l ~ozmeyi onerdigini an.Iarmast gerekir. ki teoriyi buna gore yargtlayacag•z (yinc Thullier hatirlauyor), her tarihsel dt>nemde fark11 bi r anlarru vardtr. Yani her donemin bilim adamlan kendilerine bir ger~eklik tarif ederler vc teorilcri buna gbre dcgcrlendirmeye sokarlar. Ba~ka kriterlerle hareket etmeyc 9ah ~anlara veya ilcri si.irdiiklcri teorilerle ge~kligin o andaki tarifini degi~tinn eye ~ah~anlara gayri ciddi veya ~arlatan muamelesi yaparlar. Bu yi.izden yeni teoriler <;o~ zaman var olan ger~k.lik tarifi i~inde kalmarak savunulamazlar. Yeni teori 9ogu zaman kcndi ger~kligini tarif etmeye ve o zamana kadar bulunmarnt§ (cski teorinin kavramlan izin venncdigi i~in bulunamam1~) yeni malzcmeyi ortaya gctirmck, yani kendi karutmi kendisi iiretmek, bu arada da gerc;ekligin var olan tammma toptan ka~t ~tkmak zorunda kalabilir. Bu durum bir yandan suufll toplumlann yaratug1 politik sorunlardan, diger yandan ise ger~ekligin ancak goreli olarak kavranabilmesindcn kaynaklanmaktadtr. Her doncmde toplurn ger9egin ancak bir kt sm1ru kavrar. Bu tabii ki gef9egin bilinemcyecegi anlamma gclmcz. Lcnin'in ifadcsi sadcce heniiz bilmedigimiz ger9eklerin oldugu anlamma gel ir. Ge~kligin,

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 81 Demek ki T. Ytlmaz'm, deneyi bize bilimin bir kriteri olarak sunmaya kalkmast en hafif tabiri ile eksik ve tartt~tlmast gereken bir tutumdur. Ama kendimizi bu tabir ile smulamaz isek, deneyin Olyut olarak ileri siiriilmcsinin ampirizm oldu~unu, bunun da ogTenme surecinin bizzat bilgi (teori), insan erne~ ve bilinc;li mudahale ile ili~ili oldugtlnu unutturdu~unu soyleyebiliriz. Tekin Ytlmaz'm doga bilimlerine b~ka, tarihe ba~ka kriterler uygulamasmt ve bunlanr yaratttgi . pmblemleri.gonnezden gelmesini ise burada ele almtyoru z~ Yinc Y. Oncii, sayJ 4, sayfa 37'deki 'bilimsel oldugu hayat tarafmdan defalarca kamtlanmt~ olan gOli.l~lcrin el~tirilip c;urOtUimesi ku~kusuz olanakh degildir. Ancak bOyle goril~lcr <:lc~ tirinin silzgecindcn g~irilip gel i~t.irilcbilir"

gibi tespitlere bazt sorular yoneltmek gerekir. Bu "defalarca" kac; defa demektir? Bir goru~un hi9 c;uruti.ilemeyece~ini hayattan nastl o~renece~i z? Boyle bir teori olabilir mi? Bir c;iirutmenin, bir teoriyi gec;crsiz ktlmast miimkiin mu? Pozitivist olmarun ne gibi olumsuz politik sonuc;lan olabilir ve bunlar Ytlrnaz'da kendini nastl a91ga vurmaktadtr? Pozitivist yontem, dolaystz olanm e>tesine gec;emez. Olgulann gorilndliklerinden ote, aynca bir anlamlan olabilccegini du~iin mez. Bu y(izden de a~urma yontemi olarak yi.izey biyimlerinin g6zlemlenmesi ile smtrl.t kahr. Sonu9 olarak ideolojik bilgi ile bilimscl bilginin kesin stmrlarla aynlrnasma izin vermez. Bunun politik sonuc;lan ise reformizm olarak $Ck.illenir. Gen;ck biitiinii ile kavranamaz. Yiizey bic;:imlerinin arkasmdaki birle~tirici ve btitiinii ac;tklaytct baglannlara ula~Jlamadtgt ic;:in, bilttintin degi~tirilmesi hem teorik olarak kavranamaz hem de giindeme gelmez. G6zlem ve analiz yuzey bic;:imlcri ile stm rh oldugu ic;in ve bunlan bir buli.in olarak dii~iinmck milmkiin olmadtgt ic;:in, pozitivist du~nce ele~tirel oldugu hallerdc bile bu ele$tirisini yuzcy biyimlerinin ele~tirisi ile strurlamak durumundadtr. B ~yle bir ele~tiri ise, toplumsal projclcr s6zkonusu olunca sadece yuzey bic;:imlerinde degi~ikJikler 6nerebilir. Bunlar ise ic;: ba~Ianu lan kurulamadtgi ic;:in, ktsmi ve tedrici dc~i$iklikler olmak z.orundadtrlar. Gorbayov ve temsil etti~i politik aJomm SSCB'ye bak1~1 bu ~ckildc tczahiir etmi~tir. Bu y(izden de 6ncrdikleri c;:6ziimler sistemin tiimiinu dcgil, ka~t c;:tkttkJ.an eksikJikleri birle~tiren ve onlara anlam veren merkezi ili~kilcrin, 6mc~in tiretim ili~kilerinin degi$mesini degil, sadece bu ili~kilerin korunarak, ktsmi eksikliklerinin diizeltilmesi ile stm rh kalmakt.adtr. Yani radikal dcgil, rcfom1ist stmrlar ic;:inde kaltnmaktadtr. T.Yllmaz'm Gorbac;:ov'un etkisi altmda oldu~una daha <>nee i$arct ettik. Tekin Ytlmaz'da bu etki, aym zamanda pozitivist dii$Unce sistcminin de etkisi altma girmek olarak tezahur ettigi ic;:in daha da vahim bir durum yaratmt~tlr. Tekin Ytlmaz'm SSCB iizerine olan tespitlerini ktsaca haurlarsak ve ilcri si.irdugti ¢ziimii de g6z6niine altrsak, bu pozitivist dti~tincenin etkilerini c;:ok daha ac;:tk olarak g6rece~iz.

----------------------------------------------------------------· -

. .. ··- · - ---· ·-·- ---··- --- · -- · ·- ---- .... ----· -·· -··· .. ---·· -- ·-·---------~--~-----------------------·--·-----

. . 82 • l$C:ILER V£ TOPLUM

Tekin Ytlmaz SSCB tarihi tizerine bazt gozlemlcrdcn harckct ediyor. ama bu gozlemlerin tespit engi ytizey bi~imlcrinin arkasma inmeye c;ah~mtyor. ~oztimle mesini bunlarla ve bu dtizcyle strurh tutuyor. Gozlemler: 1- Bir tarihte diger Sovyet partileri 9Ckip gittigi, kar~1 dcvtim saflanna ge~tigi i-

9in, SSCB'de tek parti kaldt. 2- Tek parti yonctimi mutklakla~tl. (17) 3- Tek parti ytg-Inlardan soyutlandt. 4- Tek parti bilimi tekeline aldt, bilimin de geli~mcsini cgellcdi, yanh$ dti~tince ler (ekonomizm) cgcmcn oldu, bu da tck partinin mutlakla$masma yol a~tt. (:ozum: Bilimde ve politik hayatta ~ogulculuk. Cevapstz kalan sorular: 1- Hangi ekonomik ve politik (smtf miicadelesi) clkenlcr Bol$evikleri tek parti

olarak yalmz btrakti? Billla Bol$cvikJcrin herhangi bir katktst oldu mu? Aksi olabilir miydi? Aksi i~in <;abalayan oldu mu? 2- Bu tck parti yoncti1pi hangi sosyo ekonomik kO$ull ann tizcrindc mutlakl_a$tl veva mutlaklasabildi? Isci sm1f1 c~cr iktidar struft ise ncdcn buna izin verdi? Izin verdikten sonra hala il<uaar smm otara 3- Bu tek parti kimi temsil ediyordu? Bu temsilin ekonomik ve politik anlam1 neydi? Bu tek parti yonetiminin yerle~mcsi surccindc urctim ili~kilcri bu stireci nastl etkilemi~ti vc bu sure9ten kcndisi nastl ctkilcnmi~ti? 4- Tek parti ytgmlardan soyutlandt ise hangi sosyal tabakalara dayanarak iktidarda kalmaya dcvam cni? Boyle ozgtil sosyal tabakalar var mtdtr? Yoksa bunIan i$<;i stmfmm bir par'faSt olarak mt gormek gerckir? BunJar i~<;i smtfmm bir par~as1 iseler, bunun ol~ulii eskiden i$~i olmalan mtdtr, yoksa kcndilcrine sosya-. list demeleri midir? Yoksa bunun sosyo ekonomik bir izaht yaptl abilir mi? 5- Tek partinin bil imi tekcline alrnasmm arkasmda ozgtil smtf ve iktidar ili$kileri var mtdtr, yoksa bu istisnai bir 'durum, yani sadccc billm trak.kmdaki belli ·(yarr" ll~!) bir du~unccnin cgcmcn olmasmdan mt kaynakJanmi$llr? Boyle ise bu bilim anlay1~1 hangi sosyal ckonomik scbeplcrdcn dolayt kabul gormu~tiir? Yoksa bir taktm anlayt~lann gcnel kabul gormesinin arkasmda dctcm1inist stirc~lcr degil de, tesadtifi sure~lcr mi vardtr? Buttin bu sorulara cevap aramak, SSCB'deki stmf vc iktidar ili$kilerini sorgulamayt, uretim il i~kilcrini analiz ctmeyi ve gc~mi$i bugiinc baglamayt getirecektir.(19) Ne Gorba~ov'un ne de Ytlmaz'm bunu yapmaya niycti yokrur. Her ikisi de, SSCB sosyalisttir, ama sorunlan vardtr, bunlar ilrctim ili~kilcrinde degi$iklige gerek kalmadan pan;a par~a gcr~cklc~tirilcbilirl cr vc bOylcce sosyalizmin yo-

SOSYALiST DEMOKRASi VE SSCB • 83 lu a9ll1r diye dii~ilntiyorlar.(20) Gorba~ov'un refonnlar yolu ilc var olan cgcmenlik ili~kilerini korumaya ~abalamas1 kokJii bir refonnizmdir. ancak Y1lmaz'm da soruna benzer yakl~mas1 tuhaf oluyor. Halbuki btrala.mz ba~ka kaynaklan, Yilmaz'm Gorba~v'dan aktard1klan bile SSCB'deki Simf ili ~kilcrinin karakteri tizerine ~ok ~eyler soylemek i~in yeterince malzeme sunmaktadtr. En azmdan i~c;i s1mfmm burada iktidarda olmadtgmt, iirctim ili~kilcrinin komunizmin alt a~ama smda, yani sosyalizmde olmas1 gerektigi gibi olmad1gma tamkhk eden bir si.iru · olgudan S()z-etmek mumktindur. Ama ne Gorba~v'un - smtf 91karlan, ne de Ytlmaz'm "bilimsel" metodu biiliin bu olgulan bir araya toplayarak, bunlara bi.itiinselle§tirici bir anlam yiiklemeye izin vcrmcmektcdir. Sonu~

olarak Y1lmaz'm yaz1lannda, sosyalist demokrasi tartl~malan, pozitivistsubjektivist (yani dualist metaryalist) bir di.i~iince sistemi ilc yap1lmaya <;all~Il mt~ ve bu arada da liberalizmin etkisi altma girerek, Sovyetler Birligi paglammdaki analiz, bcklenti vc onerilerde rcformizme saplanarak tlkanm•~t•r. I~in aslma baktllrsa sosyalist dcmokrasi taru~malan dogru di.iriist ba$lamam•~ll r bile. Sosyalist demokrasi taru~malannm dogru diiriist yapllabilmcsi i<;in ~unlann yerine getirilmesi gerekir: bir cle~tirisini yapmak, sm1 f muhtevasm1ortaya koymak, ondan sonra da burjuva dcmokrasisini burjuva Simfmm yap1sal ozelliklerinden hem bi.itiin zamanlar ic;in hem gtiniimi.iz dunyas1 hem de Tiirkiye i~in ge~erli olmak iizerc ayn ayn soyutlama du7.eylcrinc dcnk gclcn bir bic;imde ~tkarsamak gerekmcktcdir. 1- Burjuva demokrasisinin Marksist

2- Birinci maddedeki i~lem politik, idcolojik vc tarihscl olarak yaptldikLan sonra, bu sefer i~~i s1mfmm yaptsal ozelliklcri incclcnmcli vc once Liim zamanlar ic;in sosyalist demokrasinin en temel prensipleri buradan 9tkarsanmalidir. Bu temel prensipler ge~mi~ deneylerde (Ekim Dcvrimi vb.) aranmah, bulunmadtkJan oranda eksiklikleri teorize edilmeli , ortadan kalkt1g1 ko~ullarda da ncdcn ortadan kalkt1g1 yine i~i s1mfmm ozclliklerine referansla, ama bu sefer andaki durumuna referansla a<;tklanmalidJr vc boylccc bu kavram tarihsellc~tirilmclidir. 3- Bu 90Ziimlemeler yap1hrken, orgiitlerin (dcvlct, sovyet, parti, iinivcrsite...) ve aydmlann konumlan , etkileri ozelliklc vc aynca tcorizc cdilmclidir. 4- Sosyalist demokrasi kavrammm smtf muhtcvast ve iktidar ili~kilcri bOylece tartt~tldtktan sonra, Tiirkiyc ozclindc birbirine paralel iki ckscn izlcnmcye vali~I larak bu tartl~ma sonuca baglanabilir: a- Sosyalistler ve aydmlar aytsmdan sosyalizm ve demokrasi ili~kisi ve bunun muhtemcl kurumsal ~ekilleri ve bu kurumlann once ve ozcllikle i~<;i simftyla, sonra da top!umdaki digcr emekc;i kesimler ve muhalefet harckctlcri ile ili§kilcri ckscni ; b- I ~<;i s1mfmm kcndini Simf, parti ve iktidar olarak orgiitlemcsinin arac1 olarak demokratik (bu stmf i9in demokrasi anlammda) talcplerinin anla~tlmasi, savunulmast vc bu talcplcrin hayata ge<;mesinde rol oynayacak bir dolay1m olarak gerekli orgutscl biryimlerin bu mticadelenin dinamiklcrindcn ve smtftn ozgtil yaptlanmastndan vikarsamaya vall~a-

-. -· --·----------

- ----· ....... ·- .....

.. -.. . .... ~-----~~--~--·---------------·--..

- ·-

84 • iS9iLER VETO PLUM

cak bir teorik ve pratik faaliyet ckseni. Demek 1d ktsaca 80ylersek, devrimci Marksist olmamn her zaman ve durumda ge~rli kriterine, yeni teorik ve politik/pratik faaliyetin merkezine i~i strufiru, i~~i stmft ile burjuvazi arasmdaki miicadelenin dinamik.Jerini koymadan sosyalist demokrasi sorunu tartt~dm aya bile b~lanamaz. Tartt~ma bu ko~ullar ger~k l~meden siirerse, bugiin -oldugu gibi yarm da liberal dti§Oncenin etkilerine a91k kalacak ve saga-sola savrulmaya mahkum olacak, bu arada da bmjuva hegemonyasmm pcki§mesine maalesef dolaylt da olsa hizmet edcccktir.

NOTLAR: 1. Burada bir egemen smtf soylemini gormczden gelmek miimkiin dcgil. Top-

lumda manevi ahlak bozuluyor, yasalara saygtstzhk gcli ~i yor, yoneticilcre guven azallyor, yonetici stmfm iiyeleri de rti~vet vb. ile kendi ba~mm 9arcsine baktyor. A91k ki burada bir hegemonya sorunu tartt~ thyor. Ama SSCB'yi sosyalist, devleti de i~i devleti olarak tespit edersek bu durumu asla kavrayamaylZ, bOylece Perestroyka ve Glasnost'un da arkasmda yatan ekonomik vc politik dinamikleri dogru anlayamaytz. --:-- -:-

Burada kulylamlan imoe:~n.~n.a dikkat cdclim: 30'1u ~e 4_0'h y~Uardakt ·f~~Hti- ---·--_ kalar ele~tirilm iyor. Sadece bugtinc· ktyasla eski ve ge9crsiz olarak tespit ediliyorlar. Tilm Gorba9ov literattirtindc bu ifade tarzt tipiktir. Stalin donemi belki a~m yomemler kullanilan, ama somut gorevlerin ycrine gctirildigi ve sosyalizmin kuruldugu bir doncm olarak ele alm1r. 3. Bu konjonkrur hem Gorba~ov i ~in hem de Y1lmaz i9in adcta bir ilk giinah gibidir. Bir kere bu olduktan sonra bunu geri ~evirmck mtimkun olmamt~n r. Bunun sebebi ise Ytlmaz da tart1~1lmaz. Sadece anl~tlan bir ttir bilim anlayt~mm ortallkta olmamasJdlr. Boylece SSCB toplumu ge ~gi bilemedigi i~i n, ilk giinahm cezasmt Gorba~ov ortaya ~tkana kadar ~ekmi~tir. $imdi ise Gorba~ov'un tuttugu me~alenin 1 ~tg1 alunda bir kurtulma ~anst vard1r. 4. Avr:up..a'da .SSCB'de.n b~ka .acaba.nerede .dev.rim olrnu~tur. .:Yoksa.KlZll.Ordu'nun i~gali sonucu dogu bloku'na kattlan tilke.~er, omcgin Dogu Almanya devrim yapm1~ bir tilke olarak m1 tasnif cdiliyor? Oylc isc Afganistan't da bu kategoriye dahil etmek gerckir.

__ 5 7_ ~agul!S_t~lJI.< mti~adeles.i ve buDun_i9~nde, somU.rgehalkla.nnm mii<;ade.le_sinio _ bir ifadesi olan milliyet9ilik buradaki taru~manm konusu dcgil. Bu tOr bir milliye(9iligin ideolojik kaynaklannm daha ziyade Franstz Dcvrimi strasmdaki cumhureiyet, vatanda~hk ve ulusal bagimStzhk fikrindc yatugmt dti~iintiyorum. Aynca Napolyon ordulanmn Avrupa'daki feodal politik sistemlcri dagJtmaya b~la dtgt donemde, Franstz i~gali ni n de etkisi ile Almanya'da geli~meye b~layan

........................................................................................................................................................................................

SOSYALiST DEMOKRAS; VE SSCB • 85 Volksgeist (Halkm Ruhu) fikrinin de bu ti.ir milliyetc;iligin bir digcr kaynagmt o-

lu~turdugonu dii~uniiyorum .

6. "Biz sosyalist demiyoruz, ama i~~i sm1fl iktidardadlr diyoruz, ikisi ayn ~yle r dir" diyenlerin goril~lerine, sapla samam birbirine kan~ttrdtklan vc sadece kendilerini aldatmaktan b~ka bir i$C yaramayan bir aktl ytiliitmcyc saplandtklan i- ·--~in burada: yer venniyoruz: ·- · · ·· · ··· · · · ··· · · ··· ·· ·· 7. Burokrasinin smtf olmadtgl ~gu zaman ileri surtiltir. Stmf olmarun kriteri iiretim ara~lanru millk edinmek, kontrol etmek, iiretimi kontrol ctmek, i~bOlti mlinde ozgill bir yere sahip olmak ve bu ko~ullardan dolayt da bir ba~ka s1rufm iirettigi aruk degere (veya mala) el koyabilmek ~eklindc formiile edilir. Bu ko~ll an n hepsi burokrasiye uygulanabilir. Bir kan~1kl1k iirctim ara~lanmn devlet millkiyetinde olmasmda ortaya <;tkt yor. MUlkiyet ger~ek ili~kile rin bir soyutlamaStdtr. Bu anlarnda ger~k ili~kilc re bakmak gcrekir. a. Dogrudan iireticiler devlet iizerinde hi~ bir kontrole sahip degildi r, demek ki iirctim arac;lan onlann degildir. b. Biirokrasi devleti olu~tu rur ve fi ilen iiretimin vc tliketimin normlan iizerinde s()z sahibidir, demek ki iiretim araylannm nastl i~lcyeccgine vc nerede ne kadar kullanllacagma karar verir, bu anJamda kolekt.if olarak onJann miilkiyetine sahiptir. c. Bu kolekti f miilkiyetin tarihte omekleri de vardtr : Bir tanesi Osmanh Devleti'nin toprak sistemi i~indcki umar sistemi, ikincisi kilisenin sahip oldugu topraklardu vb. 8. Perestroyka'nm b~lauldt~ mada, Gorba~ov fraksiyonunun gec;mi§ degerlendirmesine bir-ik:i ci.lmlc iJe bakarsak, onlann da bir hegemonya ve yonctim soru. nu ile k~t kar~t ya kaldtklanm koyalca gormek miimkiin olur: "... Kamu ahlakmda bir r;iirtime b~ gostermi~ti. Devrim, birinci sanayile~me plant, buyiik vatansever sav~ (II. Diinya sava~t -N.<;.), sava~ sonrast rchabilitasyon doncm indc kar~thkl t dayant~ma anlayt~t zayttltyordu. Alkolizm, uyu~turucu maddc kullammt, su~ i~leme gittikr;e arttyordu (...) Genelde toplum gitlikr;c idare edilcmez hale geliyordu (...) Otomobil direksiyonu, elindc tutanm gittigini zanncttigi yonde gitmiyordu." (Gorbar;ov, 1988, s. 22-23). -

i~i n SSCB'nin sosyalist oldugunu ve bu yiizdcn kar~tla~ugt ~oziimiinde devrimci dcgil rcformcu yontcmlere ihtiya<; gosterdigini

9. Bin an

sorunlann va rsaysak bile, bu maddi ~e r~vede ~ekillencn bir bilim anlayt~mm, gundcminde dcvrimci donii~i.lmle r olan blr toplumun ihtiyar;Ianna cevap vercbilcccgi son dcrecc ~iip helidir. Aksi takdirde ttim zamanlarda ve tiim ko§ullarda gc~c rli , politikadan, ideolojiden ve esas olarak smtf miicadclcsinden bagunsrz·, bilim vc bilim metod taritlerinin var olacagmt savunmak durumunda kalmz. Bilimscl du~iince tarihi nin incelenmesi, bilime yuklenen anlarnlann vc bilimsc1 olarak vafliz cdilen metodlann struf mi.icadelcsinin tarihinc paralcl olarak degi~tigini gostcriyor. (Bilimsel geli~m enin tarihinin radikal bir yorumu i<;in bkz: Fayerband; Problems of Ampiricism (1986) ve Against Method (1975).) Aynca yukarda burjuva politika du~iincesindeki geli§mcleri ktsaca ozetlcrkcn, "bilimsel" mctodun zaman i~in de bu sm1fm ekonomik vc poli!ik ihtiya~lanna gore nastl dcgi ~ Ligini de kabaca omekledim.

-·

-· ..... ·-·

- -·- --··-·-

--~

... ..

·····--·-

·---·. ·-·- --··-·---------•'

. . 86 •IS9ILER VE TOPLUM

10. Daha ba~ka noktalardan da Ytlmaz'm formiilasyonuna itiraz edilcbilir. Ome~n partilerin sovyetlcr ic;inde rekabet eunesi ve ytgmlann kazamlmast gibi bir ~Ore9 anlatthrk.en, nastl ve ne tilr partilerlc kar~t kar~t ya kaldtgtmn hi9 de belli de~ldir. Bu yilzden sovyetler adeta partiler (nastl bir parti olursa olsun) ile ytgmlar arasmda temsil ili~kisinin kuruldugu platform lara indirgcnmektcdir. Boyle bir sovyetin burjuva parlamentosundan farkt ne olacakttr? Bu fonniilasyonda dikkati ~ken bir diger yan ise, ytgmlann (niye i~c;i smtft dcgil?) pasif ozneler olarak tarif edilmcsi ve tum faaliyctin partilcre yi.iklcnmi~ olmastdtr. Burada bir temsil ili~ki si s6zkonusu ise, bu hangi baktmdan butjuva toplumundaki temsil ili~kisinden farkhd tr? 11. Yllmaz silrekli ytgmlar kavrammt kullamyor. bmcgin, 'parti i~c;i stmfma he-

sap vermiyordu' demiyor; 'i~9i struft yonetime kalllmtyordu' dcmiyor. Bunun yerine hep ytgmlann durumundan bahscdiyor. Bu lilkcdc i~c;i smtft yok mu? Bu iilkede iktidarda hangi smtfl var? Yoksa burast halkm dcvlcti mi? Egcr bu sonuncusu ise, y()netimc katJlmayan, hcsap vcrilmcyen bir halkm nastl bir dcvlcti oluyor? Ytlmaz, hence halk yerine i~c;i stmft dcmeyc bir ba~lasa, fonni.ilasyonlanndaki imkanstzhklar daha da ac;tkc;a ortaya c;tkacak. 12. Bu yilzdcn pozitivizim bilirnscl

- _____

yontcm olarak yctcrsizdi r. Bize sadccc ger~gin dil~ilnccdcn ba~tmstz olarak varoldugunu vc ara~ttnna konusu olabileceginj sayler Ama Jlll..aca~tJrman.uL_CD HYguD yooiCmini hizc soyl<'mcycz 13. Y1lmaz'm sosyalist demokrasi

dayandJrd1g1 bir digcr varsayim ise sosyalizmin kurulu~unun tck iilkede tamamlanabilcccgidir. Bunu varsaydtgl ic;in i~c;i smtft iktidannm dinamikleri hakmda bu tUrdcn spcki.ilasyonlara kolayca gircbiliyor. Ama her haldc farkmdad1r ki cgcr bu iki varsaytm yanlt ~ ise Y1lmaz'm yazdtgl sayfalarca kelimc ruzgara sav rulup gitmcktcn kcndini kurtaramaz. Orhan Dilbcr'e ccvap vcrirkcn yizmeyc yah~t1g1 aynm bu yi.izdcn bo~u na bir yabadtr. Dilbcr, bu baglarnda ilcri siirdi.igu elc~tirisindc ti.imii ilc hakltdlr. Y1lmaz artik bu konulanntartt ~llmasma ginnektcn kac;mamaz. Bu yazd tklannm bilimsel oldugu iddiasmm da bir gcrcgidir. Varsaym1lann1 tart1~maya aymayan bir teori bilimsclligc hak kazanamaz. Qogulculugun anlaulmaktadir: 14.

ortay!l

tartt~malanm

(flkl~

dinarnigi

bil ~

bircylc~

.... rcfciClf!_$}a

"Yani ayr11 toplu msal ycr~cvcyi bcnimscdiklcri haklc. aym parti yapt· s1 i<rcri sindc ycr alamamak olanakh olabilir. Hu dururnda ki~ilcri n/ guruplann kar~t smda ayn bir Y"P' i~·cri~indc hir araya gclmck zomnlu luk olarak dikilir." (age. s.35) .

Troc;ki, Kamancv, Zinovycv gibi tccriibcli dcvrimcilcr neden bunu yapamadtlar? I~te sorun burada yat1yor. Bu isc stm f dinamik1crinin bclirlcyiciliginin, iktidarlann ve egemcnliklcrin i~Jcdigi aland1r. Bu Ytlmaz'm dikkatlc ginncktcn kac;mdtgt tart1~ma alanidJr. 0, tartJ~mastm ki ~ilcrle vc gruplar ara~a ili~kilcr alamnda surdurmeyi tcrcih ctrncktcdir.

-·-

. . SOSYALIST DEMOKRASI VE SSCB • 87

15. Yilmaz'dan tum iktidar ve dcmokrasi konulannda, SSCB ve bcnzeri iilkclere bu kadar kulp tak!lklan sonra, buralarm neden hala sosyalizm oldugunu bu c;:ok eJe~tirdigi ekonomizme di.i~mcdcn anlaunasm1 dinlemck hcrhaldc ~ok ilginc;: olurdu. 16. K~1sma allp tarti~maya b~lad1~ "bilimin deney ihtiyac1 yoktur" onermesi Ydmaz da nrnak ic;:inde dahi degildir. Ama gene! olarak bu fikrin A. Ural tarafmdan ortaya siili.ildii~ intiba1 uyaruna.ktad1r. Bu intibat ortadan kaldmnak i<;in ise bir c;:aba yoktur. Yllmaz-bOyle·yaparak hem Ural'1 hem -dc-ekuyucuyu .rohmet---alunda buakmaktadlr. Okuyucunun tohmet altmda kalmast isc iki ~ckildc olrna.ktadir. Hem Ural hak.kmda ~iiphel i bir fikir sahibi olunrnakta vc Y1lmaz'm ele~ti ri leri bu a9Jdan okunma.ktad1r. Hem de bir taraftan da almtl kcsin bir ~ckilde yapdmadJ~ ic;:in okuyucu zaman zaman ''Ytlmaz yel dcginncnlcrinc mi saldm yor acaba?" diye du~iinmcktcn kendini alamamakrad1r. 17. Y1lmaz'm, tek parti yonetiminin ckonomizm vb.'dcn dolay1 muLlakla~ugmi iddia etmesi, yine bizi yiizey bic;:imlerinin arkasma, cksotcrik diizcyden csoterik diizeye gotiinnez. Bir sosyal sistemdeki gc1i$mclcri bir du~i.incc ak1mma baglamarun yaratacagt fclscfi sorunlan isc yukarda tarti ~ll k. 18. Y1lmaz'm burada ozetledigimiz a.kll yi.iri.itmc sistemi belli ki pozitivir.mc yol a~an nedenlerden biri olarak, dualist bir materyalizm lc maliildtir. 18. yy. Franstz ~ateryalizmini incelcrken Plekhanov dualir.mi ~oylc or.ctlcr: Insan ~evrenin iiri.iniidur... materyalir.m <;::evre fikirlerin ii~nudur... idealizm Eksikligin kaynagt ise smtf mucadelcsini mcrkeze koymayan, diyalckti k ve elc~ tirel bir pozisyon takmmayan, bu yiizdcn de insanm iradi mi.idahalcsi ilc matcryalizmi bagda~uramayan mekanik dualist materyalizmdir. 19. Yilmaz'm ilk giinah misali , devrimin ilk giinJcrindc bir anom1allik tcspit cdip (tck parti olarak kalmak) sonra da bunu SI<;.ratarak , ttim Stalinist doncmin bir analizini yapmaya 'tah~madan bugfule gctinneye ~al·~masi bilimscl bir ybntem olarak goli.ilemez. Y1lmaz dogal bilimlcri, sosyal bilimlcri vc bu arada da tarihi, deneyin kriter olarak kabul cdilmemesi ac;1smdan yorumlarkcn '"Yani $aTtlan sabit nuarak Ickrarlama olanagt yo ktur. Ama bu bilim· scllik konusunda hi~ bir problem yaratmaz, tarih dolay•s•yla dcney vard1r ve bundan ~·kan labilccck yasalar varchr" Y. Otlcil ~ubat Mart. s . 60)

diyor. Ama kendisi tarihscl malzcmcye, her ncrcdcn bakiiirsa bak•lsm ayru anlama gelecek bir tarafslZ objektifiik yiiklcdigi i<;.in, muazzam sorunlarla kar$1 kar~• ya kahyor. <;ilnkii bizzat a~Iklanmast gcrcken olaylan (ki bunl an tarih yapan onlara yuklencn anlamlardir) ac;•klaytct <;.lki~ noktalan olarak kullamyor. 20. Bu parc;:a parc;:a dcgi~tinnek, "lchimci miihendislik" ilc dcvrimcilik arasmdaki farkJann tartJ ~masi vc bunlann orncgin Karl Popper ilc baglan!JSI i~in bkz. 11. Tez No: 3 ve 4, A. Ek~igil, 1986.

~~---------- -

. ..

·· ·-

---··--·- -· ·--

-------~----~-------------------------

88 • iSc;iLER VE TOPLUM

KAYNAK(:A

Aganocgyan, A. (1988), The Challenge: Economics of Prestroika, London Cole, K. Cameron, J. Edwards. (1984), Why Economists Disagree, London Colletti , A. (1972), From Rousseau to Lenin, London Compte, A. (1851-54), Syteme de Politique Positive, Paris Di Ruzza, R. (1988), Elements d'Epistomologie pour economiste, Paris Ek~igil , A. (1986), "Tarihselciligin Sefaleti: Poppcr'in Toplum Bilim Sertivenine Bir Ba.kJ~" 1-11, 11. Tez No 3, 4 Feyerabend, P.K. (1975), Against Method, London Feyerabend, P.K. (1986), Problems of Empiricism , London Feyerabend, P.K. (1987), Science in a Free Society, London Geras, N. (1987), PostMarxism? New Left ReivicwNr. 163, London Geras, N. (1988), Ex-Marxism Without Substance: Being A Real Reply to Lacleau and Mouffc, NLR 1969, 1ondon Gorba90v, M. ( 1988), Prestroika, London Gramsci, A. 1929-35 (1971), Some Theoretical Aspects of Economism, Selection from the prison note books, ktsun II Hobbes, T. (1968), Leviathan, New York :----. -:-· Kenrad, 6 .. Zcleny, f. (1979), Tire fmellecruals otr~ Roao to Oass Power, Brighton Kuhn, T.S. ( 1962). The Structure of Scienti fie Revolutions, Chicago Lakatos, I. (1988), Fasification and the Methodology of Scientific Research Programmes, Imre Lakatos, Alan Musgrave (1988), Criticism and The Growth of Knowledge'in i9inde Le Mondc 9/11!89, URSS: L'cntcrrcment de la'grand revolution d'octobre Lenin, V.I. (1899)_ (1976), Retrograde Trend in Russian Social Democracy, Biitiin Escrler Ing. basnn cilt 4 U:nin, V.I. (1899) (1976), Apropos of the profession de foi, Biitiin Eserler, Ing. bas1m, cilt 4 Lenin, V.I. (1909) (1972), Materyalizm ve Amprio-criticizm, Peking Lock, J. (1960), Two Treatises of G9vemmcnt, Cambridge . .. .. _... . . Mahmut Ccylan, ( 1989), Kitle Hareketinc ili~kin, Yeni bncii, say1 15 Me Person, C.B. (1973), Democratic Theory., Oxford Michels. R. ( 1958), Political Parties, Glcncco Mill, J.S. ( 1970), Principles of Political Economy. Harmondsworth ··-More, T. (1965), Utopia, London . Mosca G. (1939), The Ruling Class, London Pareto, V. (1935), The Mind and The Society, New York Pareto, V. (1 964), Cours d'cconomies politique, Geneva Pareto, V. (1968), The Rise and Fall of the Elites, Totowa, N.J.

·· ·-

SOS YALiST DEMOKRASi VE SSCB • 89 Plekhanov, G. (1895) (1972) , The Development of the Monist View of History, Moscow Popper, K. (1959), The Logic of Scientific Discovery, London Popper, K. (1972), Conjectures and Refutations, London Popper, K. (1 973), The Open Society of its Enncmics I-II, London Rousseau, J.J (1963). Du Contrat Social, Paris Spencer, H . (1897), PriQciples of Sociology · · · T. Y1lmaz (1987), Sosyalist DemokrclSi mi? Y. Oneil Mart 1987 T. Y1lmaz (1987), Sosyalizm Tek PartHilikle Nitelenemez, Y. Oneil T. Yilmaz (1987). Gorbartov Reformlan ve Demokrasi, Y. Oneil Haziran 1987 .. T. Ytlmaz (1987), Sosyalizm Orgiitlenme OzgiirHigilne Ka~t mt?, Y. Oncu Haziran 1987 T. Ytlmaz ( 1987), Sosyalist Demokrasi Bugiiniin Sorunudur, Y. Oneil Temmuz-Agtlstos 1987 T. Ytlmaz (1988), <;ogulculuk Bilimin de Geregidir Sovyctin'dc, Y. Oneil Mart 1988 T. Ytlmaz (1 988). Bir Kez Daha Sosyalist Demokrasi Ozcri nc. Y. Oncii Temmuz 1988 Therborn, G. (1980). Science. Class and Society, London, Thullier, P. ( 1971), Commentsc constetueent lcs theories scicntifiqucs ? La Recherche, Haziran 1971 i<;inde Tocqueville, A. (1974), Democracy in America 1-11, New York Voslensky, M. ( 1984), Nomenklatura: Anatomy of Soviet Ruling Class. London Wallras, L. (1989), Etudes d'Economie appliques, Pari s

. 1·- - - -

...

... ·- --· .... - - ------ ··--· -·- .

·-

... ········-- .

ALMANYA KOMUNiST PARTiSi'Ni N (KPD) FASi ZME YENiLGiSi --· - - - - - - - - - - - - .AI\..ljiL.'.LI·demU-

cue

. Almanya'da fa~izmin iktidar olu~u. bugi.inc dcgin farkh bi~imlerde yorumlanmt~ ve <;;c~itli ncdenlcrc baglanmt~tlr. 1970'li ytllann ba$tndan gtini.imi.izc kadar, 19 18-1933 ytllan arasmdaki Alman i$c;i harckctinin tarihi uzerine yaptlan ara$Urmalar ve c;alt$malar, Batt Almanya'da ht:t.la arum~ ve giderek guncelle$mi$tir. Bu ara$ttrmalann vc c;ah$malann agtrl!k nokt.asmt isc Almanya Komi.lnist Partisi'nin (KPD) polilikast ve tak:tiklcri olu$lurm aktadtr. Elbcttc bu c;all$malar, farklt smtfsal pcrspcktiOcrc dayamlarak yapt ldt gmdan, ~tka nlan sonuc;lar da farklt olmaktadtr.

Bu:--J·uv:! t:!rihry!!erin ·H!!..!e!· !ktid~nn!; KPD'nin va!=h4l'ma bai!-lamalamu .vommla_ maya hie; gcrek yok. Bu tarihc;ilcr fa$izm olgusunu burjuvazidcn soyutlaytp, Hitler ve c;evrcsinde toplanmt$ bir clitin iktidan olarak dcgcrlcndirmcktcdir'lcr. KPD ile fa~izm arasmda hic;bir fark.hltgm olmadtgJ da bclirtilmcktcdir. Sosyal dcmokrat tarihc;ilerin dcgcrlcndirmclcri de bunlardan farkh dcgil. Dolaytstyla, bmjuvazinin hizmetindc olan t.arihc;ilcrc gore, 1933 yth onccsi KPD. olma.saydt Hillcr'in iktidan olmayacaktt. Digcr bir dcyi~lc, Hitlcr'in iktidan , Almanya ic;in "~ansst z bir k:v.a" olmu~tur. ~

Bu anlayt~m ka~tsmda ise Stalinizmin rcsmi tarih anlayt~J bulumnaktadtr: Bu anlayt$. gcni~ bir bi<;:imdc 1966 ythnda sckiz cilt halindc yaytml anan Alman l§~i

·-·-

91 • i!)(;iLER VE TOPLUM

Hareketinin Tarihi adh ~alt~mada scrgi l cruni~tir. Almanya Sosyal ist Birlik Partisi (SED) tarafmdan haztrlanan bu sckiz ciltlik r;ah~man m u~ cildi 19 17-1933 ytllanm, son cildi ise ~e~itli bcl gclcri kapsamaktadJr. Fa~ i zm sorunuyla ilgili yaptlan de~erl endirmclcrde, bUJjuvazinin rolii, sosyal dcmokratlann turumlan ve sendika y6neticilcrinin politikalan dctayh bir;imdc onaya konulmu~tu r. Fakat KPD'nin bu dC>ncmdcki roW surckli olarak 9arptUlmaktad1r. KPD'nin hatalar ·--· yapti~ s<5yl enrnekte ve bu halalann "ozele~tiri"yle · duzclrildi~i · bclirtilmektedir. Sonu9 olarak s6ylcncn isc KPD'ni n Hitlcr'c kar~1 "do~ru stratcji" geli ~ti rcn tek parti oldugudur. KPD'nin "dogru stratcji" geli~tird igi s6ylcnirkcn, yinc tahrifatlar yap1Imaktadtr. SED'in yaym organ1 Neues Deutschland, 12 Arahk 1968'dc " Alman Komunist Partisi'nin Mcrkcz Komilesi , Sosyal Demokrat Parti'ylc surckli bic;imdc anla$ma yapmayt dencmi~tir." diyc yazmaktadtr. SED'in Bau Bcrlin'dcki yaym organt Wahrheit ise 10 Araltk 1968'dc "Komiinistlcr, fa~izm ilc dcmokrasiyi vc sosyal dcmokrasi ile Hitler harcketini aym bi<;imdc dcgcrlcnd i rmcmi~l cr vc g6rmcmi$lerdi. " diyerck bu tahrifau ac;1k9a yapar. Stalinist rcsm i tarihin yapmak istcdigi, KPD'nin f~izm in iktidar olmasmda hir;bir roliiniin olmadtgmt a<;tklamakttr. Ve fa~izmin iktidar olmasJ, sosyal dcmokratlan n vc reformist scndika yoncticilcrinin ihanetine baglanmaktadtr. Resmi tarihin d1~mda bi r ba~ka a~tklama isc, KPD'nin yanlt~ taktiklcre sahip oldug-tlnu 6ne surmcktcdir. Bu anlayt~a gore, KPD, dogru taktiklcrc sahip olsayd1, sosyal demokratlarla fa~i zmc ka~J birl c~ i k ccphc gcr<;cklc~ti rcbilscydi ve sosyal dcmokratlan sosyal fa~ist olarak dcgcrlendimlcscydi, fa~izmin iktidan 6nlcncbi lirdi. Biitiin bunlar dogru tcspitlcr olmasma ra~mcn, yctcrli bir ar;tklamayJ olu~ turmamaktadtr. Bu tcspitlcr, gcrr;c~ i n sadccc bir yanmt olu~ tu ruyor. Burada yann vcrilmcsi gcrckcn sorun, KPD'nin kcndisidir. Yani KPD'nin orgiitlenmesi, i~<;i smtftyla ili~kisi vc fa~izmc ka~t nastl miicadclc ctti~idir. Bunl ar a9tkhga kavu~turulmadan, KPD'nin fa~i zm ka~t smdaki ycnilgisinin ncyc dayandgt a<;Iklanamaz. Bu nedenle, KPD'nin fa~ i zm anal izi, orgiillcnmcsi, fa~izrnc ka~1 mi.icadclcdc popiilizmc yoncli~i. popiilizmin sonu~la n vc i~c;i smtft yla ili~kisi incclcnmelidi r. B oyle bir incclcmc, KPD'nin fa~izm kar~tsm<la ncdcn ycnildigi sorununa belli ol<;i.idc a<;tkltk gclircbilcccktir.

1. FAti <ZM ANAL<Z< K PD'nin fa~izm analizlcrinin tcmcli, Komintcm tarafmdan aulmt~tlr. Komintcm'in 4. Kongrcsi'ndc fa~ izm iizcrinc ba~layan olum lu dcgerlcndi r:mclcr, gidcrck kaybolmu~ vc Stalinizmin cgcmcnligiylc bi rlikte yok olmu~lUr. Italya'da Mussol ini'nin, Ekim l922'dc iktidar olmast, Komimcm'in 4. K ongrc'sindc fa~izm i.izcrinc taru~malann ba~lamasm1 giindcmc gctirmi~tir. Fa~izm , hcni.iz butiin y6nlcriylc tanmmamasma ragmen, 4. Kongrc'dc yaptlan degerlcndinnclcr gclccc~in fa~izm tcorisinin Marksist tcmcllcrini olu~turacak niteliktcydi. Fa~izm iizcrinc bu analizlcr, Radck vc Bordi ga'ya aiui. Hem Radck,

·--

---------

---·~--.

KPD VE FA$i ZM • 92

hem de Bordiga, italya fa~izmini degerlendirirken, onun ki.i~tik buljuva tabanma dikkati ~kmi~lerdir ve f~izmi bu kesimlere dayah bir kitlescl hareket olarak gonnil~lerdi. Radek, goril~lerini §Oyle a91kJamaktaydi: "... F~istler kimdir ve nas1l olu§lllu~lardrr? Sav~ta sosyal bir rol oynayan eczacJlar, ogetmenler ve veterinerler gibi burjuva tabakalar, sav~tan milliyctc;:i olarak d6nm~lerdir. Fakat halya'run b~ansma ragmen, ulusal c;:lkarlar ic;:in istenenlcrin tilin.U elde edilememi§tir. Sosyalist parti, kitlclere onderlik edccek durumda olmadJ.gmdan. bu durum f~i7.min gUcUnU yaratml§llr. Burjuvazi, devlct ayg1tma, mahkemelere ve partilere sahip oldugu halde, neden bu aravlarla idare edemiyor? Sav~ta:n dolay1 burjuva partileri par~alarum~. ekonomiyi ve devleti harap etmi~lerdi. DolayJs1yla onlann asker Jere, memurlara, ktlc;:Uk burjuvaziye s6yleyeccklcri hic;:bir ~y kalmam1~trr. Fakat Mussolini ve milliyetyi ktlc;:Uk burjuva ayd1nlar yeni altematifi ol~turmaktadrr lar. F~istler yeni bir ina:nc;:la ortaya ytkarak, Sosyalist Parti'nin yeni bir §CY getirerneyeccgini s6ylemektedirler. Ancak kendilcrinin kapitalistlcrle i~iler arasmda bir yl>zUm bulabileceklerini, b6ylece kapitalistlerin ~ilerin ylkarlanm g6ze almaya ikna olacaklanru, i~vilcrin yah~acaklanru ve kendilerinin ise ulusun in~as1ru gerc;:ekle§tirebileceklerini bclirtrnektedirler. Rosa LUksemburg'un soylcdi~i gibi, burjuvaziyi en iyi bic;:irnde dcstcklcyenler illUzyonlara sahip kilyilk burjuvalardrr. 1talyan sosyalizminin kendisi, bir illtizyon yaratmasmdan dolay1, fa~istler, ktic;:ilk burjuva ill07.yonu bllftun kar~JSJna koyabilmi~lerdir."

"... F~istlcr, kOc;:Uk burjuvaziyi temsil etmektedirler ve burjuva7..inio destegiyle de iktidara gelmektcdirler. Fakat bu kilyilk burjuvazi, k!lyUk burjuvazinin degil aksine kapitalizmin programm1 uygulamak zorundadl!." ( 1 ) ·

~~ig~ · <t~r.Radek gibi:-Ita:lyan fa~ir.mini de~e:ricndililiren; ~izrnin rini a~tga ~1kanm~ur. Bordiga, Italyan fa~izmini §Oyle elc almt§tlr:

temel <Jgete~

"ltalya'daki sosyalist hareketin kri7iylc birlikte, buna k~1 bir harekct olan f~izmin gUylerrrnesi b~lam1~Ur. Bu durum, toplumsal s1ruflar arasmda tarn bir dcgi~ikligi beraberinde getirmi~tir. Proletarya tarn demoralize olmu~ vc iktidan kendi ellerinde g6ren bu smtfm durumu tarnarnen degi~mi~tir. lt~an burjuvazisi, 1919 ve 1920'Jerde tarnamen v6km0~ bir dururna d~mO~tOr. Orta sm1f ve kilyilk burjuvazi, pasif bir rol o~arna Uzerinde anl~ml~lardl!. ROyOk burjuvazinin degil, bilakis proletaryanm taklpyisi olarak yOriimekteydiler. Boyle bir durum, zafere ula§manm yohmu ay1yordu. Aruk bu dururn tamamen degi§mi§tir. Orta sm1f, Sosyalist Parti'nin kendisini ~rgUtle yemeyecegini g~rmckte vc memnuniyetsizligini gostermektedir. Proletaryaya olan inancmt kaybetmi~ ve onun k~1smda yer almaya b~lamJ~tl!. Boyle ko§ullarda, ona suufm durumunu kullanan burjuvazinin saldms1 b~laml§tlr. F~i7.m, burjuvazinin ve kapitalizmin saldmSITU gerc;:ekle§tirebilccek ve kanalize cdebilecck durumda bulunma.ktaydl. Bundan 6tUrU, f~izm, sorunun ~6zilmU)vin burjuv;t~ixe . t~ 1::1.ir <1ayana.k ...... . •

-' ~~-

........

V lU ~lWlliW\.I.aUil .

. ., . . ..,

••

··-

•

\'•)

Bordiga, fa§izrnin temel ogesi olan kiir;iik burjuva tabanma dcginirken, fa§izmle burjuva demokrasisi arasmda bir fark gonnez. Bordiga'nm bu yanh§I, daha sonra Stalinist fa§izm teotisinin de tcmel dayanak noktasmt olu§turacaku. Radek ve Bordiga'mn fa~ i zm analizlcri, fa§i zmin tcmcl ozcUigi olan kii~iik burjuva kitle tabanma dikkat 9ekmesine ragmen, zay1f noktalara da sahipli. Kil~ilk buljuvaziye dayanan fa§ist harekctin, iktidar oldu~nda burjuvazinin program tnt uygulayacagmdan, kendi kitlesiyle ~att~maya girecegi dii§ilnillmckteydi. Bunun sonucu, fa~izmin iktidannm uzun omiirlii olamayacag1one si.itiilmii~til. ( 3 )

-.--

93 • iS9jL£R VE TOPLUM

Bu da f~izmin, ~omintem tarafmdan ram anlam1yla kavramlmadlgmt gostermekteydi. Fakat Italya'da fa~izmi n , 4. Kongre'den bir ay once iktidara geldigi goz <>m'ine almtrsa, Myle bir sonu9 91kannanm nedeni de anla~llabilir. Radek ve Bordiga'mn fa~izm analizlerinin ka~1smda bir b~ka egilim ise f~izmi btili.in gerici hareketler ictin tantmlama yanllst idi. Bu egilime gore, fa~izm, kapitalizmin 9okme ~agmda bmjuvazinin teror uygulamastydl. <:unkii burjuvazi, bu ¢kii~ten kurtulabilmek i9in "son kart" mt oynayacaktl. Bu)juvazinin bu ~son karn" fa. ~iim olarilk degerkndirildi. Dohiyistyla bu hareket burjuva demokrasisinin temellerini y1kmaya yonelmi§ti. Fa~izmi herhangi bir gerici harcket ile ozde~ gorenler, burjuva demokrasisinin temellerini ytkmaya yonclen her hareketi f~izm olarak adlandtrdtlar. Boy1ece Komintern i9inde fa~izm sorunuyla ilgili iki egilim ortaya cttktl.Birinci egilim, fa~izmi herhangi bir gerici harekctle ozde~ gormi.iyor ve onun temel ozelligi olan kii9iik burjuva tabanma dikkali 9ckiyordu. Ikinci egilim ise fa~izm i burjuva ter<>riiyle aym goliiyordu. Bu iki egilim arasmdaki miicadele, Hazifa!.l 1923'tc Komintcm Yiinitme Kurulu'nun 3. Plenumu'nda kendisini gosterdi. Ozelliklc Clara Zctkin, fa~izmi burjuva tert5Iiiy1e ozde~ gorenleri el e~t inni~ ve fa~izm i herhangi bir burjuva dcvlet bi9iminden aytrmarun gerekliligini bclinmi~ti. Clara Zctkin, •· Harekelimizin radikal unsurlannca d3 benimsenen. fa~izmin yalmzca burjuva tcro· ri1 oldu~u yol undaki gOril§ler re formist sosyal dcmokratlann go~leriylc losmcn ~a lo~maktadrr. Bunlara gore f~izm. zulilmdcn. terorden , burjuva toplumuna y6nclmi~ ya da o nu tehdit eden proletaryanm ~iddctine burj uvaca hir rcflcksten ibarettir" (4)

diyerek ikinci egilimin fa~izm anlayt~mt elqtirmektedir. Fa~izmi, teror ile aym gorcnler, Macaristan'da Horthy diktaterliigtinti fa~ist diktatorliik olarak degerlendirmi ~lerdi. Clara Zctkin, bu golii~lcri cle~tirm i ~ti. Clara Zctkin , dii~tincelerini ~oyle a~tklamaktaydt: F~izm hi~bir ~ekilde

prolctaryanm mticadeleci b~kaldmsma kar~t burjuvazinin intikanll degildir. Tarihi nesnel olarak degerlcndirdigimizde, fa~izm, Rusya'da ba~lattl mt~ devrimi devam ettiremedigi i~in proletaryamn ~ckmck 7.orunda kald1~1 bir cez.a. da. Ve f~izrnin t~tytctst kii~tik bir kast degil, aksine gcni~ sosyal tabakalar, proletaryarun iyinde de uzarmlan olan bUytik kitlelerdir. F~i7..mle ba~a t;:!lcmak istiyorsak. bu temel farkhhklan ay1 k set;:ik gorcbilmeliyiz."( 5 )

Alman Komiinist Panisi'nin Ekim 1923 yenilgisi ardmdan yasaklanmas1 Komintern Uzerinde etkili oldu. Komintem'de fa~izmi gericiliklc ozdc~ gorenler etkinJik kazandtlar. Almanya'da Kastm 1923'de Alman Halk Partisi, Merkez Demokratik Parti, ve Sosyal Demokrat Parti'den olu~an buyi.ik koalisyonun "fa~is t program"t gef9CklC~ti rdigi one siiliildti. ( 6 ) Zinovycv, 22 Aral1k 1923'te Inpreko rr'da yazd1g1 bir makaledc bunu §oyle a~tkhyordu: Burjuvaz.inin Abnanya'da yilksclcn prolctcr devrimine ka~1 zafc:i ve burjuva diktaLorlilgUn!ln stabilize e.dilmesi, fa~isllerle Seeckt vc Ebcrt'in ayn• oldugunu fakat farkh gorevlerc sahip oldugunu gosteriyor. Secckt. Eberl ve No~ke, fa~i7.min degi~ik varyantlar•drrlar. ( 7 ) ·

!•

·-·---

-· - -.. -......- . -··- ........ - -. .....--

.. --· ---·-·-··- - -

- - - ---

KPD VE FA$/ZM • 94

Bu gibi gorii~ler, Komintem Yi.iti.itmc Kurulu'nun Ocak 1924'dcki Plcnumu'nda buyi.ik rag bet gonnu~ti.i. Zinovyev. "Alman sosyal dcmokrasisinin yonctici tabakalan, Alman f~izminin bir fraksiyonudur." ( 8)

amla

~osya l ist ma.~ke

altmda

diyerck gorii~lerini aylkltyordu. Zinovycv'c gore, Sosyal dcmokrasi f~ist bir kanat olmu~lur. Ve arttk fa~isl sosyal dcmokrasi soz konusudur."( 9 )

Zinovyev'in bu tezine ka~1 ytkan olmadt. Daha once olumlu fa~izm analizlcri yapan Radek bile, sosyal demokrasinin fa~izmin ittifak gucii oldugunu vurguladl. Art1k Komintem'dc Radek ve Clara Ze!Jcin'in ba~laum~ olduklan fa~izm tartl ~malan arka plana itilmi~ti. 1924'tcki 5. Kongre'ye gclindigindc, f~izm iizerine olan bu gl>rii~ler degi~mcmi~ti, aksinc daha da geli~tirilmi~ vc bU!Un scksiyonlar tarafindan kabul cdilmi~ti. Kornintem'in 5. Kongrc'sinde fa~izm=burjuva partisi. sosyal dcmokrasi=bmjuva partisi vc fa~izm=sosyal dcmokrasi fo1mtilasyonlan cgcmcn hale gcldi. Zinovyev'in, "Sosyal demokrasi fa~izm in bir kana<h hal inc gelmi~tir" ( I 0)

. .. - ..-- -·-·- sezleri.. btt fonn~yefd.tr.-Yine ZtnO'r·ye¥, ltalyiHiaki .t:a~i;~.rl\4 ~cgcdeooirirken ~unl an soy1emektcydi: . "1talya'daki fa~izm, fa~iz.min bir kanadt olan sosyal demokra$in in vc kapitalist burjuvazinin bir olgusudur. Burjuva~.i vc sosyal dcmokra~i bugiin iki7. kardc~tirlcr. " ( 11 )

12 EyH.il 1924'te ise Stalin "tek iilkede sosyalizm" teorisiylc bi rl ikte "ikiz karde~ "teorisini fonniile etti. Stalin, fa~ i zm in nc oldugunu aiflklarkcn "ikiz kardc~" tcorisinin hangi an1anu ta~Jd1g1m ifadc ctmcktcydi: " F~iun , sosyal clemokrasin.in aktif clestegine dayanan. burjuvai'.inin kavga aractdJI. SosyaJ demokrasi, objektif olarak fa~izmin bir kanad1d1r. Sosyal dcmokrasinin aktif deste!i olmadan burjuvazinin askcri kavga i.irgiltil hi~bir ~ckil de b~anya ul~ama.z. Aym ~ekildc burjuvazinin bu kavga <Jrgiitilnlln dcstc~i olmadan ~osyal demokrasi ba~anya ul~amaz. Bu orglltler, kar~1hkh olarak bagd~amaz dururnda degilditler, Lam t~i..''.'~ bi.rbirlerini r ~m RmlRrll!r. Rirhirlerinin karStll-delhl. aksine ikizdirler. Fasiun, bu i.ki orgOtiln ~c kilsiz blokudur. " ( 12) . .

Stalin ve Zinovyev'e ge>rc, sosyal dcmokrasi art1k i~~i snufl i~indc bUJjuvazinin politikasmt siirduren burjuva i~c;i pa11isi dcgil, aksinc fa~ist partidir. Komintem'deki bu g61ii~ler. Sovyctler Birligi'ndcki fraksiyonla r arasmdaki mucadelelcrle birlikte daha h1zh bi~imde y ayg1nla~ti . <;i.liikii Stalin, Zinovycv ve 'Kamcnev uyliisiiniin Tro~ki 'nin muhalefcti iizcrindc ba~an kazanmas1 Komintem'e de yanstdJ. 1924'ten iti barcn Kom intc m'in seksi yonlannm " Bol~viklc~tiri1mesi" adt altmda "Tro~kizm"e ve "Liikscmburgizm"c kar;a kampanyalar ba~lat1ld1. Her iki "aktm"m da Lcninizmin ka~1t1 oldugu soylcndi. Almanya Komiinist Partisi, Stalin ve Zinovycv'i dcstckleycrek bu konudaki tavnm bclirlcdi. KPD'nin .

- · ..

-------------------------------------------------~--------·

95 • IS91LER VE TOPLUM . yaym organlannda Troyki ve Rosa Ltiksemburg'a k a~t saldtn lar yaygmla~u. B<:>ylece SBKP, Komimem'in en gii~Hi seksiyonu iizerindc dcnetirn mekanizrnast olu~turmu~ oldu. Zaten "tek Ulkedc sosyalizm" teorisinin gcrcgi olarak Komintem'in seksiyonJan SBKP'nin denctimi ve kontroli.i altmda olmahydtlar. Bu geli~meler, dogal olarak Stalin ve Zinovyev'in f~izm i.izcrinc olart g<:>rii$lerinin KPD tarafmdan benimsenmesine nedcn oldu. KPD'nin yapti~t fa$izm analizlcri hi~bir $Ckilde SB Ig>'I~n...~i~digi .sJOJ.rlan a$amadL ve-. fa~izm tcorisi bu S'lnirlar· . · i~inde bit;imtendL

SOSYAL FASi ZM Komintcm'in 5. kongresi'ylc birliktc bcnimsencn f~izm tantmlamast, f~izmi, kapitalist toplumun yaki.i$ ~agrnda klasik ka~t dcvrimlerden biri olarak aytklamaktaydt. 1923'lcre gelindigindc AvtUpa'daki ~~~~ hareketlerinin .Yenildigi ve kapitalizmin kcndisini stabilize cnigi tcspiti gundcme gelmi$ti . ~~~~ harcketlerinin ycnilgisi isc sosyal dcmokratlara baglanmakta ve bu aktm aractltgtyla burjuvazinin klasik bir ka~1 dcvrim gcrycklqtirdigi one siiriilmekteydi. Diger bir deyi$le burjuvazi, sosyal dcmokrasiyc dayanarak fa$izmi "ger~kle~tirmi$Li". Bunun sonucu, sosyal demokrasinin "fa$iSLIC$tigi" savunuldu ve "fa$iSt parti" haline gcldigi soylcndi. Bu. sadccc sosyal dcmokrasi i9in ge~erli degitdi. Kapitalist toplumun yaki.i~ 9agmda, bu ~oku~ii kurtarmak i9in i~yilerin ve di~er czilen kesimlcrin eylcmlerini bastJrmaya 9alt$an. baskt vc tcror uygulayan ve devrime kar$1 sava~an her parti vc aktm " fa~ist" olarak dcgcrlcndirildi. KPD Komintem'in bu fa~izm tantmlamasmt hcmcn uygulamaya sokru. 1924 ytlmdan itibaren sosyal demokrasinin "fa~ ist " oldu~ propagandast yi.iri.iti.ildii ve bu dogrultuda ~agnlar yaplld1. Bu ama~Ja KPD'nin Mcrkcz Komitcsi, parti uyclerine ~oyle bir a9tklama yapmaktaydt: I. KomOnistler, sosya.l demokratlan selamlamai'.lar vc cl st kt ~maz.lar . 2. Toplanttlarda komllnistlcr klZII cldivcn giymclidi rlcr." (13)

Sendikalarda ve diger sektorlcrdc ~ah$an sosyal demokrat mcmurlarla clan kiler ise partinin dcrektifleriylc yasaklanmt~IJ. Parti Mcrkcz Komircsi "Bu stmf dil~manlarJyla ki~iscl

arkada~hk h.i~bir ~ckildc

ili~

kuru1an·1az." ( 14)

diyordu. Bunlar, hcnuz sosyal fa~izm tezinin gcli~mi~ hali dcgildi. SBKP tarafldan ortaya 91kanlan sosyal fa$izm tczinin Almanya'ctaki ilk yansnnalanydt. Fa~izm

sorunu heni.iz tam anlamtyla giinccllqtirilmcdigi i~in sosyal fa~izm tezi ba~Iang19 ~amasmdaydt. SBKP i~in giinccl olan sorun, Komintcm'in scksiyonlannm, kendi ~izgisini benimsemclerini kabul ettilmckti. Bunu kabul eninne doncmi 1924'ten 1928'e kadar siirdii. 1928'dcki Komintcm'in 6. Kongrcsi'ndc bu a91k~a ortaya ~t kU. <;unki.i bu Kongrc'de hem "tck i.ilkcdc sosyalizm". hem de sosyal fa~izm tezinin rcsmile~mcsindcn sonraki gc l i~mclcri isc artJk Almanya'da KPD'nin politikasmda a~tk olarak gorcbilmck mumktin hale gclmi$Li.

- -- ..

·-·-....

--..--....;....._..

-·

- -.

. . ... . ..

-----

·-·

KPD V£ FA$iZM • 96

Daha once de belirtildigi gibi, fa§iZm, kapitalizmin ~okil~ ~agmdaki klasik kar~l devrimlerden biri olarak degerlendirildiginden, Almanya'da 1924'ten itibaren bu k~1 devrimin geftici biftimde ba~anya ula~ugt belirtilmekteydi. DolayJStyla kapitalizmin stabilizasyon doneminin ba~lad1gt kabul edildi. Fakat 1928-29 yillanyla birlikte bu donemin sona erdigi ve kapitalizmin ~okil~unu haz1rlayacak ekonomik krizin b~lad1g1 tespit ediliyordu. Bu ko~ullarda "sosyal fa~izm" tezi billi.in agrrligtyla one ftlkU. <;ilnkti Komintern ve KPD'ye gore bu ~oku~ten kurtulmak i~in burjuvazi, "sosyal f~izm" aracJltgtyla yeniden durumunu stabilize etmeye ~alt~caktt. Beklenen devrim de ekonomik. krize baglandtgmdan, saldm tak.tiginin gU.ndeme getirilmesi soz konusu olmaktadtr. Bu anlayt~a gore, Almanya'da i~i hareketi "yiikselmekte" ve proleter devrim "giincelle~mektedir'' . Bu nedenle, sosyal fa~izme k~1 mucadele etmck ve onu izolc ermck temel gorev olmalldlr. KPD'nin ~u ~agnlan da bunu ifadc etmcktcdir: "Gayet a~1kttr k i. sosyal f~istlerle birlik olunmaz'' "Sosyal f~istler bizim at,:Jmtzdan hi~bir i~birligini.n mUmktin olmad•gm1 bilirlcr. Hi~ bir komUnist, f~izmin sosyal f~izm yardumyla yen ileccgi goril~unU paylll§maz." "Sosyal fa§istlcri, i~lctmelerdeki ve sendikalardaki gorevlerin<len atmtz. I~lctmeler· den, ~ bulma bUrolarmdan, 91rak okullarmdan sosyal fa~istlcri auruz. Okullarda ve dinlerune yerlcrinde sosyal fa§istlerc vurunuz.'' ( 15 )

KPD bu ~grtlanyla birlikte Almanya'da ba~ dii~manm "sosyal f~izm" olduguI);U vurgulamaktaydt. KPD'ye gore her alanda buna k~t mucadele edilmeliydi. _ . _ ~~ifn~i:~D. saflannda Nazileri ba~ dil~man gorme egilimlcrinc ka~1 da onlem"lyimizde nasyonal sosyalist agar,:lardan 6tUril sosyal dcmokrat om1an1 g6remeyenler var. Nasyonal sosyalistler SC9imlcrde b~an kazand1lar diye, baz• yolda~lar.mJZ. sosyal fa§izme k~t olan mUcadelcmizi kU~Umsemektedirlcr. Bu, polilik ~izgimizden bir sapmad1r. Esas mtlcadelc, Sosyal Demola;at Pani'ye ka~1 olmahdtr. BugUn AI· manya'da komunist J>?litikanm 67.0, Sosyal Demokrat Pani'ye ka~t mucadclenin esas ahnmasmadayantr.' ( 16)

Nazilerin 1930'daki Reichstag se~imlerindcn sonra clde euiklcri ba~an, KPD'nin "sosyal f~izmi" b~ dii~man gormesini degi~tirmedi. Nazilcrin ba~an s1, ba~ dil~ marun yanma ikinci bir dii~manm ekl.enmesine neden olur: "KomUnist partisi, bOtiln gU~Ierini hem fll§istlere hem de sosyal demokrasiye k~t mUcadeleye sevk etmelidir. Ve kitlelere fa§izmin ve sosyal dCIJ'IOkrasi.nin kar~ll ol. :::::~!c!~:; !k:s!!~.'! ~!ciz· k~.ro~olnuldanrn g0stennelidir." ( 17 .) ___ . .... ... _ .

Hem f~izme, hem de "sosyal fa~izm"e ka~1 mUcadelenin yanJltiCI olmamas1 i~in yapilan uyanya gore, fa~izmi yenmck i~in once sosyal dcmokrasiyi ycnmek gerekliydi. Bu ge~eklc~medcn Nazilcrin yenilgisi haz1rlanamazdt: Nasyonal sos.yalizme k~• mucadelemiii.n.en c.inemii soruilU...' IX. Plenum karilrlan- · na uygun olarak, ana darbeyi sosyal demokrasiye yonelten dogru bir dcvrimci slrateji sorunudur... Bu Hitler f~izmi.ne kar~• zaferi.n on.ko~uludur.'' ( 18 )

Komintern ve KPD'nin sosyal fa~izm tezi, Komintem 7. Kongrcsi'ne kadar sUrdil. Naziler iktidara altematif duruma geldiklerinde bile bu tez savunuldu. Sosyal demokratJarla birlikte f~izme ka~1 mucadeleyi savunanlar '' kar~1 devrimcilik"lc

_ ...

97 • i()r;iLER VE TOPLUM

su~Iandtlar,

hana

" fa~ist ajanlar"

olarak goriildtilcr.

"Kim bugUn KomUnist Partisi'nin, Sosyal Dcmokrat Parti'ylc onak blokunu talcp eder, o zaman o sosyal f~i st onderlcrc vc onlann ihanctine yardtm cder. Bu talebi savunanm rolU, sosyal f~ist l>ndcrlcr gibi fa~ist~edir. " ( 19 ) Fa~izme k~t

mucadclcde sosyal demokmtlarla eylcmdc ortak davrarunayt savunanlardan biri Tro~ki idi. Tro~i. fa~izme ka~1 mticadclcnin ba~anya ul~mast m, KPD ile sosyal demokrasi arasmdaki birlc~ik cepheyc baglamt~U. Fakat KPD, Troyki'yi sosyal fa~izm tezini kabul etmedigindcn vc sosyal dcmokratlarla onak mucadelcyi savundugundan "ka~t dcvrimci" olarak dcgcrlcndirdi. Troyki. 'Nasyonal Sosyalizm Nastl Yenilir' adlt bro~ilriindc tck bir cevap veriyor: Komllnist Partisi, sosyal dcmokrasi ile bir blok olu ~rurmaltd!J'. Bu blokun ol~masm da Trot;ki, i~i suufmm fa~i:z.mc kar~t mUcadelesinin b~artya ula~ma ~ansmt gormektcdir. Trovki'ye gore, KomUnist Partisi, ya Sosyal Dcmokrat Parti'ylc bir blok olu~tu: rur ya da Alman i~vi smtft 10-20 ytl kaybedcr. Bu tamamcn kay bcden kar~t devrimct f~istlerin teorisidir. Bu. Troc;ki'nin sonytllarda yuruuiigii k a~ t dcvrimci propagandanm en tchlikclisi vc en ytktctstdtr." ( 20)

KP'Dnin bu tip elc~tirileri, sadccc Troc;ki'yc yonelik dcgildir. Sosyal fa~izm tezini kabul etmeyen vc Nazilcri ba~ dU~man g6ren her muhalcfct harckcti Komintem ve KPD tarafmdan bu bivimdc clc~tirilrni~ti.

NAZIZIM 19 17-1920 d6ncminde Almanya'da i~t;i harckctinin yukseli~i ve devrim ivin atthmt, Birinci DUnya Sava~t strasmda onaya 91kan milliyet~i harekctlcrin yaygml a~masma h1z kazand1rd1. Bu harckctlcr, kcndiliginden olu~ma s ma ragmen, bUyuk scrrnayc vc ordu tarafmdan da dcstcklcnmcktcydiler. Milliyw,:i harekctJcr, Almanya'yt "Bol~evi zm tchlikcsi"ndcn kurtar.mak ve bunun elk~si altmdaki i~~ileri kazanmak amacmdaydtlar. Mart 191 8'dc bu amayla Alman l~vi Partisi kuruldu. Hitlcr'in bu panidc clkinli~. kazanmastyla, partinin ad1 degi~ti rildi vc Nasyonal Sosyalist Parti olu§turuldu. Ozelliklc Bavyera eyalctinde 6rgi.itlenildi. Kastm I 923'te Hitlcr'in "Berlin yiiru yU~ ii" bu hareketin fiyasko ile sonuvlanmasma ncden oldu. HUklimcti devinnck i9in darbc giri~ iminde bulunulmu~tu. Bu darbcdcn sonra Nasyonal Sosyali st Pani czilmi~ olmakla birlikte, ktsa zaman ivinde kendini toparlamt ~U. Fakat bu toparlanrna sadcce 6rgi.itsel yapmm yenidcn olu~turulmasr anlammda ge~rliydi. Rcichstag seyimlerinin sonuvlan, bunu a~tkya dogruladJ. 4 Mayts 1924'dcki scyimlerdc yuzde 6 oramnda oy alan Nasyonal Sosyalist Parti , 7 Arabk 1924'tcki sc~imle rd e oylann yiizde 3'i.inii alabilmi~ti. 1928'deki scvimlerdc isc bu oran yiizdc 2.6 oldu. Parti iiycsi saytst Temmuz 1925'te 10 biq, Arahk 1926'da 50 bin, Kastm 1927'de ·,in vc Ekim 1928'de ise 100 bindi. Q?cllikle i~siz gcnvlcrin kazamlmastyla "'Uldu. 1926'da Nasyonal Sosyalist Ogrencilcr Birligi kurularak, univcrsite 't1de 6rgUUcnildi ve bu orgutJcnmenin sonucu buralarda ba~an kazamldt. ·~inde isc henilz orgiiUcnilmemi~ti. Partinin yaymlannm vc bildirileril'g' kcsimler. orta smtflar, kiiviik buljuvazi vc ki.i<;iik iirclicilerdi. '<tr Nasyonal Sosyalist Parti, cl.kiJ: bir siyasal giJ<; olarak g6run-

- - · · -··-· -- --

----

- - -- --- - -· ___. ,._ -- - ·-

.. ........__ . ..

________ -..

-· , -

--- -·

KPD \1£ FA$!ZM • 98

medi. Fakat 1930'daki Rcichstag scc;:imlcri bunun dogru olmadtgm, gostcrdi. Bu sc<;:imlcrdcki oy oram yuzde 18.3'c yukscldi. ~ubat 1930'da ise partinin tiyc saytst 200 bine ul~mt~lJ. KPD, 1930'1ara kadar Nasyonal Sosyalist. Parti'yi dikkate almam1~ ve bir tchlikc olarak go nncmi~ti. 14 Eyltil 1930'daki scc;:imlerdcn sonra Nazilerin zafcri bu durumun degi~mesini yine gi.indcmc gctinncdi. Nazilcrin bu ba ~ans1 KPD tarafmdan gec;:ici olarak dcgcrlcndirildi vc bu dogrultuda propaganda yap1ld1. "DUn bay Hitler'in bOyUk gOnUydii, fakat Nazilerin bu sc~im 7.aferi onlann aym zamanda sonudur."( 21 )

KPD'yc gore rahats•z olunacak vc korkulacak bir durum mcvcut dcgi ldi: "14 Eylill secrimlerinden sonra, Naziler 6.4 milyon oy ald1klannda ve kitlesellC§tiklcrinde, biz onlan dogru analiz ctrncdik mi? Bu k.itlc harekcti. hizi rahats t'l. ctmemclidir. (22)

KPD, bu ac;:Iklamalan yapmasma ragmen, i.iyclcri vc taraflarlan, dogrudan bic;:i mde Nazilerlc ka~J ka~1ya gcliyorlardt. Bu durum, dogal olarak fa~izme kar~t mucadclcnin si.irdurtilmcsini gilndcmc gctiriyordu. Fakat KPD. buna kar$1 tczlcr gcl i~tinncyc ba~lad1. Bu tezlcr, Hitler harckctini a<;:tklamaya yonclikti. Yapll an a<;:tklamalardan en ilginci Hitler harckctinin iktidar olmasmm fa~ ist diktatorli.ik anlamtna gclmcyecc~inin ilcri si.i ri.ilmesiydi. KPD'nin ondcrlcrindcn E. Thael-

mann: · .

. - . - ::-::-"Hitler f~i7minin dogru dcgerlcndirilmesi, bizi, Hitler hlikiimcti ili: ay1k fa~ist dikta-- tOrltigll aym gorme hatasmdan korumaktadn." "Biz. i~~ ilere Hitlcr' in gclmcsiy lc fa~izmin b~layacagmt soylcmiyonn. Fa~ iz.m ~ok tan b~larrn~tu." "Buna kar~1 Hider

hlikilmcti ilc fa~ist diktatorWgU aym biyimdc gormcmck gcrcktigini siirckl i vurguia(h k. Nasyonal sosyalistl..:r olm:~dan da fa~i$1 diktaWrHik hilkilmeti olabilir." ( 23 )

diyordu. Bu soylcncnlcre paralcl olarak Almanya'da olgunun soz konusu olmad1 ~1 bclinilmekrcydi. "~ u

anda Almanya'da en oncmli

lll~tu." (

sur~

olarak

fa~izmin yukscli~i

f~izmin

diyc bi r

biiyiimesindcn bahsetmek yal-

24 )

Ashnda bu gibi ac;:tklamalar, KPD'nin fa~izrn dcncn ot g~uyu tammamasmdan kaynaklanmakt.aydt. <;unki.i KPD'yc go re, fa~izm vc dcmokrasi ozdc$ dcvlct bic;imlcriydi, bu ikisi arasmda hic;:bir fark yoktu: "Aimanya'da ger~ck durum, pratik olarak fa§izm vc dcmokrasi ;u a~u-,dc; hir aynhk koymanm liberal bir tutum oldugunu onaya koymaktad~r. KomUnistlerin gorevi, rnaVI gozlOldcrle sosyal fa~i7m ve Hitler fa~i1.mi arasUlda, ayncn d~mokrasi ilc fa~ z.m.4 arasmda fark!JIJk bulan teori yaratma.k olamaz. Hitlcr'in di!<tatllrlOgUy\c a~·tk f~ist di.ktatorliik aym an lama gclm<:z. Boyle bir tamm. BrUning vc Scvcring'in uygul~" ·<f, f~ist diktatorli.igU gormcdikten gclmcktcdir. "( 25 )

Nasyonal sosyalist harckct, KPD ic;in ozel !Urdcn bir harckct dummund~ d~~il~~ Dolaytstyla Nasyonal Sosyalist Parti, di~cr " fa~ist patt ilcrdcn" hcrhangt biO

99 • iS9iLER VE TOPLUM KPD'ye gore fa~izm dcnilen bir harckct de olamazdt: 'Tr<><;:ki, Almanya'da f~i7mdcn vc fa!listlcrdcn bah$edcrkcn, biltUn bro~i.irlerinde ve yazdarmda, Hitler'i vc nasyonal sosyalistlcri gostermcktcdir. Troyki iyin sadecc Hitler ·ve nasyonal sosyalizm Almanya'dak.i fa!list harckcuir ve tchlikedir. Bu tammlama, Lemclden yanh~LJ.t ve Sosyal Dcmokrat Pa.r1i'dcn almmt~tJ.t.( 26 )

Halbuki T rocki, f~ist hareketin ozclligini mtikemmel bir;imdc analiz eden ki ~i lerden biriydi. Hatta Hitlcr'in iktidannda once ozglil dcvlct biryimi olarak f~iz min temel karakteristiklerini aryiklayabilmi~ti. Trocki'ylc birliktc, August Thalheimer'in analizleri de fa~izmi aciklayiCI niteliktcydi. (Hem Trocki'nin hem de Thalheimer'in fa~izm analizleri ve bu analizlerin i<;crdigi hatalar, bu yazmm dt~mdadir ve ayn bir yazmm konusunu olu~turur. ) Yeniden KPD'nin f~i zm a9tklamalanna donersek: KPD, fa~ist harcketin ozelligini tammad,gmdan, nasyonal sosyalizmin yaptsmt, amacmt vc gcrcckle~tirmck istcdigi gorcvi ortaya 91karamamt~Ur. Dolaytstyla yan lt ~ ra~izm analizlcri iiretilmi~tir.

F ASi ST DiKT AT() RL UK Fa~ist

harekctin ozclliginin anla~tlammnast ve sosyal fa~izm tczi, Komiptcm ve KPD'nin fa~ist diktatorliigu tamyamamasm1 da saglamt~tlr. Halbuki Italya'da fa~i zm in iktidara gclmcsindcn sonra gcccn sure, fa~iz min tantnmas1 icin muazzam olanaklar s unmu~tu . SSCB'nin dt~ politikasma uygun olar-ak davranan ve Stalinizmin smtrlan i9indc kalan partilei_in, do~ru analizler geli~tinnesi zatcn beklcncmezdi. Kominrcm'in 6. Kongrcsi, Iralyan fa~izminin de~erlcn.dirilmesinden harckct cdcrck, rcsmi fa~izm tcorisini ureui. Bu degerlendirmede Italya'da fa~izmin kitlc tabamna sahip oldugu vc bunun araclltglyla iktidara geldigi belirtildi. Ancak bunun yanlt~ anlamalara yol a~ugt soylendi. Fa~ izmin ne oldugunu a9tklamaya cah~anlar, gcr9Cktcn de Italyan fa~izm i ni ~mek ahp bu olguyu ar;tklamaya cah~mt~lardL Vanlan sonu9Iardan biri, fa~iz min kitle hareketi oldug-uydu. Fakat Stalinist "tcorisyen"ler, fa~izmi bclirleyen ozelligin kitle hareketi olmadtgtm aytkladtlar. Vc killc harcketi olmadan da fa~ist diktatOrli.igun olabilcccgini one surd tiler. F~izmin

digcr illkelcrde olabiiJilesi i\'in biltiln bu ko~ullann (kitlc harckeli • A. G.) geryekle~mesi zonmlu mudur? Ispanya'da halyan f~izmindcn farkh bir f~izm gormckteyiz. Burada ordu yonctime cl koytnu$nlr. Bu iktidardnn sorua Prima de Riv<-'Ta, kendi yunscver kitle harckctini yaratmt~ vc lspanya sosyal dcmokra~isi arac•hgtyla diktatlir!Ugiln!l sllrdilm1ektedir." ( 27)

. Boyl~ce It:alyan fa~izmi, mevcut fa~izmlcrdcn hcrhangi birisi olarak goriilmekledir. ltalya'daki fa~izm, temel ozelligi olan kti~i.ik burjuva kitlc harekctiyle birlikte "klasik fa~izm" olarak adlandmlmt~ ve bu "klasik fa~izm" in diger i.ilkclere uygulanmamast gcrekti~i belirtilmi~ti. Komintcm'in 6. Kongrcsi'nin aytklamalanna gOre, sosyal dcmokrasinin uygulad1gt vcya askc1i darbclcrin gc r~ckle~tirdi gi "f~izm le r" de vardt. Fa~ist cliktatorli.ik ooylece bask! uygulamaya ve ayik terorc indirgcndi. 10. Plcnum'da bu , ~oylc ifadc cdilmcktcydi:

-·-··-·-

- -··------·---·

-----·---·-·---

------

-···-----···· ·-· ..

KPD VE FASIZM • 100

Burjuva smtf cgcmenligi, parlamcntarizmdcn tcrorist baskt rcjimlcrinc donil~Um gc~innekl.edir. Bu bask1lar, burjuva dcmokrasisi i<yindc uygulanmakta vc ilfinde bulundugumuz doncmde bilttin kapitalist Ulkclcrdc dcvlctin vc burjuva stmf cgcmenliginin korunmasmda belirlcyici rol oynamaktad1rlar.'" ( 28 )

Bu a~tklamayla, fa~ izm, kapitalist illkelcrdeki baskt uygulamalanru n gencl bir gortinumu olarak. ifade cdilmcktcydi. Hcrhangi bir gcrici vc otori lcr rcjim ilc fa ~izm arasmda fark.l1hk goti.ilmcmcktcydi. 6. Kongrc'dcki bu fa~ izm tcorilcri, KPD'nin f~izm analiz.lcrini de belirlcdi: HFinans kapitalin diktatoriUgil olarak burjuva dcmokrasisiylc da hi~bir ~ekilde fark hl tk yoktur."( 29)

fa~ ist di ktalorlilk

arasm-

KPD, Komitcm'in italyan fa~izmini "klasik fa~izm" olarak gormcsini bcnimscdi ve bu tipte f~iz min Almanya'da ger9eklc~meycccgini savundu. "Emcrnasyonal Yiiri.ltmc Kurulu'nun, burjuva dcmo h asisi ilc fa~ist diktatoriUk arasmda farkhhk gorcnlcri mahkum cuncsinden sonra, KomUnist Partilcrinin, sosyal fa§izme kar~t milcadclclcrinc bilyilk katkt yaptlmt~llr. 12. Plenum, klasik fa~izmin Almanya'da olmadtgmt vc olmayacagmi bclirtmi~tir. 1talyan f~izmindcn yola yt karak i~yi harcketinin onccdcn par.yalanmasma dayanarak gcli~lirilcn fa~izm tcorilcri, 12. Plemun tarafmdan klasik olarak dcgcrlcndiri l mi~ vc hu tiptc fa~izmin Almanya'da gcryckle~meycccgi soylenmi~tir. "( 30 )

DolayJSiyla KPD'yc gore, Almanya'da fa~is t diktatorltigun kurulma tchlikesi mevcut degildi. <;linkii bUtjuva dcmokrasisinin kendisi " fa~istl c~mi~" ve bunun · ~nocu-Atmanya'"d~ ~ol<taif fa$i5tdiKmortm<-ger~eT<Ie~m~~h. Faki.il.-"Slaltmstter, KPD saflannda fa~izml c burjuva dcmokrasisini ozdc~ gormcycnlcrc kar~1 da sava~maktaydJ lar. Elbclte bu. Komintcm arac1hg1 ilc olmakiaydt. Kom itcm'in scksiyonlan ~u ~ckildc uyanlmaktayd1: "Leipzjg Parti Kongresi (KPD kongrcsi- A.G) Komintcm Yilriltme Kurulu 9. Plcnumu"nun kararlann1 dogrularm~llr. Bu kararlarda, partilcrimi1.in saOarmda fa~izm ve burjuva dcmokra~isini aym gorn1cycn tutumlann liberal oldugu soylcnmi~tir."( 31 ) "Saflarumzda burjuva dcmokrasisi ilc f~i:t.mi vc sosyal dcmokrasi ilc Hitlcr'in partisini aynt gormcycn vc bunlar arasmda farkhhklann oldugunu soyleycn tutumlar, ko· mOnist harckct i9in .yok tchlikclidir ve ~~~ andaki asJi tehlikcyi olu~turmaktadtr." (32) "F~i7m,

ycni bir htikilmct bivimi dcgildir. Kin1 bunun aksini savunuyorsa, o bir libcraldir." (33)

KPD, Komintem'in bu "uyanlan " dogrultusunda harcket cdcrck, 29 Man 193030 MaYJS 1932 arasmdaki Bruning hiikumetini, fa~ist diktatOrl iik olarak dc~cr lcndirdi ve bivim olarak da "Bruning fa~izm i " olarak adland1rdt. 1 Haziran- 17 Kas.tm 1932 arasmdaki Papcn hi.ikiimcti d e. yinc fa~ ist olarak tcspi t cdildi. 3 .Arahk 1932'den Nazilerin iktidara gelmcsinc kadar gcycn slirc i<;indcki Schleicher hilkumeti de fa~ist diktatorliik olarak degcrlendirildi. Bu fa~izm biyimlcrine sosyal fa~izm ve Hitler fa~izm i de aynca cklcndi. KPD'ye gore, i ~<;i s1mfmm 9tkarlan ka~1s mda ycr aJan. bask1 uygulayan vc burjuva devlcllc u yu~an her parti, fa§izmi uygular ve fa~ist rcjimi gen;cklc~tirird i. KPD'nin politikasm1 clc~tircn ve buna ka~1 mucadclc eden muhalcfct harckctleri <lc Hitler fa~i zmin in veya "sos-

101 • iS(:iLER VE TOPLUM

yal f~izmin ajanlan" ol arak dcgcrlendirildilcr.

FASiZME ~ARSI MliCA DELE VE iS<:: i HARE KETI KPD'nin fa~izme k~t mucadclcsi, bir yandan yanh~ fa~izm analizleti, diger yandan 1928!29 dunya ekonomik ktizinin sonu~lanmn yanh~ degerlenditilmesiylc belirlendi. K apitalizmin krizlcr aracJhgtyla ~oki.imu yc ugrayacag1 teotisi ilc fa~izm arasmda dogrudan bir ili~ki kurulmaktayd1. Bu anlay1~a gore i~yi smt ft saldm durumunda, kapitaHzm isc savunmadayd1. Yukselen devtim dalgasmm alt edilmesi i~in burjuvazi basktya vc tcrorc b~vuracaku. Yani bmjuva devlct " fa~ i stlc~ccck " ti. Buradan ~tkanlan sonu<; isc fa~izmin dcvrimci dururna dcnk dU~tiigi.iydil. 1928!29 di.inya ckonomik krizi uzetine i.irctilcn tcorilcrl c bu dogrulanmaya yalt~tldt. Bu teotilcrin sonucu, 1924'lcrdc ba~l ayan kapitalizmin stabili zasyon doneminin sona erdigi ve gene! yokUntilnun ba~lad t gl bcl irti ldi. Arllk her ycrdc i~9i stmft "saldmya" gc<;mi~ti vc kapitalizmin " 96kU~U" an mcsclcsiydi. Her ycrde prolcter devtim giindcmc gclmi§ti. Kapitalizm Uzcrinc kurulan ··~okii~ teori si" fa~izme ka~1 mUcadeledc de kcndi ni gosterdi. Prolctcr dcvrim dalgast "yUkscldigine" ve kapitalizm "yokU~c" dogru gittiginc gore. KomUnist Partilcri saldm taktikleti uygulamahydt. K omintcrn'in ifadesiyle "smtfa kaJ1it smtf' taktigi uygulanmahydL KPD yaym organt Rotc Fahnc, 15 H aziran 1930'da fa~izmin dcvrimci duruma denk di.i~tiigiinii ~u sozlcrlc ifadc ediyordu: "Fa~ianin

ilcrlcmcsi asia prolcter hareketinin gcrilcmcsinin bclirtisi olmay•p, tam tcrsinc devrimci dalganm yukscli~inin kar~1 ctkisi, dcvrimt:i hir dun•mun olgunlugunun zorunlu yan tamamlayacJSidar." ( 34)

H albuki Almanya'daki gcr9ek durum, bunun boyle olmadtgmt gostcnncktcydi. 191 8 K astm Devrimi'nin hemen arkasmdan scndi kah i~yi saytst 1920'de 9 milyon 193 bin iken, bu sayt gidcrck dii~mii~ ve 1931'dc 5 milyon 177 bin olmu~lU. 1920'dc grev say1s1 toplam 8.101, grcv yapan fabrika saytst 190.398 ve greve kanlan i~9i saytst ise 8 milyondu. Bu saytlar, 1920'dcn sonra her ytl gidcrck dii~ mii~ ve 1932'de en dii~Uk diizeyinc ula§mt~tJ. 1932'dc grcv saytst 648, grcv yapan fabrika saytst 2610 ve grcvc kattlan i~9i saytst isc 129.468'dir. 19 19- 1923 doneminde ytlda ortalama 3 milyon 700 bin i ~9i grcv yapml~tt. Bu sayt 19241928 doncminde 700 bin, 1930-1932 doncminde isc 200 bindi. ( 35) Bu gcli~ mclere _paralel ol arak 1924'tc yuzde II ,4 olan i~sizl ik oram 1932'de yiizdc 44'e ul~t r. l §9i ba~ma cmck vciimliliginin, 1913 yilt 100 birim almdtgmda, 1924'tc 88'e dii~tiigli, fakat bundan sonra gidcrck yi.ikscldigi vc 1932'dc 134'c ul a~llgt gorilldU. Gcryck iicrctlerin, 1914 yth 100 birim olarak kabul cdildigindc, 1925'te 127'ye ytikscldigi ve l932'de isc 77'yc dU~Liigu tcspit cdilmcktcydi.( 36) Almanya'daki bu ve buna bcnzcr gcli§mclcrdcn fa§istlqmc stirccinin vc fa~izmin yiikseli~inin , i§9i harckctinin gcriye ~ckilmcsinc vc savunmastna dcnk dti~liigu soylenebilir. KPD ise bu gcn;:cklcri gormcyip, Almanya'da "dcvrim in yukscldigini" vc kapita-

--· -·· ·-·---

----

-· -·-·· ..

----------. - ----- -·--·---··

KPD VE FA$1ZM • 102

lizmin ~kecegini one surdu. Bu ncdenlc, buti.in alanlarda vc orgi.itlcrde sosyal demokrasiden kopmak gcrektigini vc KPD'nin saflannda sava~II masmm zorunlulug-tlnu a<;tkladi. "Bizim hedcfimiz bi rle~ik devrimci cephedir. Birlc~ik cephe tck kapitalist pani olan KPD'nin onderligi altJnda milmktindilr."( 37 )

anti -f~ist

ve anti-

Bu ama<; i<;in once sendikalar bOliinmeye <;all~lldl ve "scndikalardan <;1km" <;agnst yap1ldt. Ve 1929'da RGO (Devrimci Sendika Muhalefcti) olu~turuldu. RGO, hic;bir zaman b~anya ul a~amad1. Hitler iktidara geldigindc RGO'nun sadece 160.()()()Uyesi vard1. Bu y1llarda KPD'nin i.iye saytsl 252.000'dir. Dcmck ki RGO bir "scndika" oldugu haldc KPD'dcn daha az uye sahiptir. RGO aracthgtyla hem fabrikalarda sosyal f~izme ka~1 miicadcle edilmcsi dii~i.l nilldu, hem de KPD'nin ondcrligi altmda kurulmast di.i~iini.i lcn birlc ~ik cephe olu~turulmaya <;alt~tld 1. KPD, bOyle davramrkcn ckonomik krizin i~c;i smtfmm "c;ogunlugunu" kendi saflanna c;ckcccgini d i.i~i.i nm c k tc ydi. Sosyal fa~izm ba§ dii ~man goruldugunden, fabrikalarda sosyal dcmokrat i§<;ilcre ka~1 miicadele ba~latt ld t ve RGO'nun dt~mdaki sendikalar " fa~i st" olarak dcgerlendi ri ldi: ...

"Sosyal fa~ist fabrika konscylcrinin vc yoneticilcrinin fabrikalarda kanh Noske, Scver:it:l_g__ys;.Z..Qr_gic~lJn...I2Q.Iitils.aS.l.DllUizartJ•lao old\l&u_ispaJ]awll.alullr. .B.u...~ck lcr~ .. -- _. sosyal f~ist fabrika konscylcrinin, sadecc ~cndikal alanda hain olduklanm gl5stcrmiyor, aksine No~ke, Severing vc Zorgicbcl gibi kanh kopck lcr oldugunu da ortaya ~·

kanyor."( 38)

K.PD "fa~izme ka~1 mi.icadelc" adt altmda geli§tirdigi bu tav•rlanyla sadcce sosyal demokrat i~c;ilerden soyutlanmad1, aym zamanda partisiz olan i~<;ilc ri de kar~tsma ald1. KPD, i~c;i stmfmm o kadar uzagmda kald1 ki , soyut <;agnlarla i ~c;ileri kcndi saflannda toplamay1 dii~iinerck ve devrim eli kulagmda oldugundan, surekli bic;imde gene! grev c;agns1 yaptt. May1s 1929'da yapllan c;agndan sonra Almanya <;apmda sadecc bir fabri kada grcv yap1ldL Ondan sonraki c;agnlarda isc hicybir fabrikada grcv olmadt. (39) Fakat bu arada burjuvazinin i ~c; i smtfma k a~t saldmlan yog unl a~m1~ vc fa§iSt hareket de giderck giic;lenm i~ti. KPD'yi isc bu fa~i st harekct hit; ilgilcndirmiyordu. (:tinkii KPD i<;in bclirleyici olan fabrikalarda sosyal fa~izm e k a~t mucadclenin ba~anya ula~mas tyd l. Ancak 14 Eyltil 1930 Rei chsrag sc<;im Jeri , Hitlcr'in gticunii a~tkc;a ortaya 91kardt. Nasyonal Sosyalist Pani, bu sc~,:im Jerde 6,4 mil yon oy ald1 ve oy oram yiizde 18,3'e ula~u. Artt k KPD, Nasyonal Sosyalist Parti'ye k~t da miicadele etmcnin gcrekliligine inamr hale gclmcyc oa ~ladt. Nazilcrin giderek daha da guc;lcnmesi, KPD'nin fa~ist harckctc kar~r stratcji gcli ~ti rmcsini giincellc§ti rdi.

KOMUNiST PARTiSi'NiN DURUMU 1917 Ekim Dcvrimi, Avrupa'da ycni bir doncmin ba~lan -

103 • iS(;iLER VETOPLVM gtct

ve bir<;:ok tilkcdc i ~<;:i mticadelclcrinin ytikselmesinc ivmc kazandtrmt~U. Fakat Avrupa'da i~<;:i smtfmm dcvrim i<;:in aultmt ba~anya ula~amam~ ve bi.ittin bu atthmlar yenilgiyle sonuc;lanm • ~h .. 1918 Alman Dcvrimi, 1919'da Macaristan'da i~<;:i konseyleri iktidan, 1920'de ltalya'da gene! grev vc fabrika konseylerinin mucadeleleri en onemli olay1ardl. Ytiksclcn bu miicadelcler, 1921 'lcre gelindiginde geri <;:ekjlm i~ti. Alman Dcvrimi yenilmi~. Macaristan'da konseylcr iktidan devrilmi~ vc Italya'da fab1ika konseyleri t;oztilmti~li.i. Geri <;:cldlcn dcvrim dalgast, Komintcrn'in politikast ilzerinde de ctkili olmu~ ve yeni duruma uygun taktiklerin belirlcnmcsini zorunlu ktlmi~U. Hcle 1921 y1Imda KPD'nin Mart eylemi olarak bilinen gencl grev <;:agnsmm fiyasko ilc sonu<;:lanmasi, sorunu Komintcrn i<;:in daha da acille~tirmi~ti. olmu~

Bunun uzerinc 192l'de Komintem'in 3. Kongresi'ndc dcvrim dalgasmm geri <;:e~ilmesindcn sonraki d<>ncmde uygulanacak taktiklcr ti7:crinc tarti~malar yaptldt. Ozellikle KPD'nin Mart cylcmindcn <;:1kanlan dersler, Kornintem'in ycni taktiklcrinin temclini olu~turdu . Radck'in sundugu "Taktikler Uzerine Dersler" Komintem'de sol kesimin ka~t <;:1kmasma ragmen, <;:ogunluk tarafmdan kabul cdildi. Radck'in sundugu tezlerc gore i~<;:i smtft, iktidan almaya haztr olmadtgl silrcce Komunist Pani leri, i~<;:i s1mfmm <;:oguniugunu mucadelc i<;:in kazanmaya <;:alt~maltydtlar. Bunun yolu da, i ~<;:ilcrin giinliik miicadelclerinc katJlmak, bu mucadclelerin one <;:tkard1g1 talcp1cr dogrultusunda ajitasyon si.irdtirmck vc i~<;:i stmfnun nihai hcdcflcri ile giinltik mticadelcleri arasmdaki ili~kiyi dogru bir ternelde ge)\:ekle~tirebilmckti. Radck bunu ~oylc ifadc etmcktcydi: "Sorun, nihai amact proletaryaya ilan cunc sorunu c.lcgil, prolctaryayt nihai ama9 iyin milcadelcyc yonehccck tek yo! olan pratik mi.icadelelcrin yogunl~tlnlrnast sorunu-

dur."( 40)

Radck'in bu bclirlemesinin anlamt gayet a<;:IktJ: Komintem'in seksiyonlan, i~yi kitlclerinin en aci l ihtiya<;:lanna yamt vercbilecek, onlann en kolay bi<;:imdc orgtitlcnmesini saglayabilecck ve nihai hedefe varmayt hazirlayabilccck ti.irden bir talcpler sistcmi hazJrl.amal•yd•lar. Bu talepler, i~<;:i s1m fmm buttini.inun <;•karlanna uygun olmalJydJ. l ~<;:ilcrin gtinltik mticadelelcrinin ba~ma gc<;:medcn, stirekli bi<;:imde propagandist bir yakl~tmla, rcformizmin ylizi.inu tc~hir ctmck ve i~~ile ri mucadelcye c;agtrmak hi<;:bir ~ckilde yeterli degildir. Ve bOyle bir yakla~trn ba~anya ula~amazdt da. Rcfom1izmin etkinligini k1rmak , ancak gtinliik mucadclcler i<;indc i~<;ilerin en acil ihtiya<;:lanna dayanan taleplcr dogrultusunda mucadcle eonek ve bu taleplcri, kapitalizmi y1kma mucadclcsinc ba~anh bi~imdc baglamakla mlimkun olabilirdi. Dolaytstyla en acil ihtiyac;lar i<;in one si.iri.ilcn talcplcr, i~c;ileri bir yandan mi.icadclcyc ~kcrkcn, digcr yandan onlan (irglitleyebilmcliydi. Bu C>rgtitlcnmcden anla~1lan isc fabrika konscylcri idi. <;unki.i bu orgtitlcnmclerin dt~mda kapitalizmc ka~I dcvrimci bi<;:imdc mticadele soz konusu olamazdt. Fabrika konseylcrinin roli.i i.izcrinc ~unlar soylcniyordu: "l~9i kitlelcrinin ckonomik gcrcksinmclcrinc.lcn d,ogan her pratik slogan. tirclimin

komrolil iyin mticadclcyc dogru yonchilmclic.lir. Orclimin kontroltindcn anla§llmast gcrckcn, ulusal ckonominin kapitalist rcjirn icrindc biirokralik olarak org\itlcnmcsi i<;:in bir plan degil, fabri ka konscylcrini n vc dcvrimci ~cndi kalan n uygulayacag• kontroldilr. Ancak sanayi dallan vc bi>lgclcr olarak birbirinc haglan:~n bu 1iirdcn i\rgiillc-

- . . .. . .

---------·------····· ·-·····-----·----

·-~

.. ---·------ ·-·-- - - - .. ·-

··~·-·-----

KPD \IE FASiZM •104

rin (fabrika konscyleri) kurulmasJyla i ~c;:i kitlclcrinin mUcadclcsi i)rglllscl olarak birle~tirilebilecek vc sosyal dcmokrasi ilc scndika lidcrlcrinin kitlclcri oolmc yabalarma k~1 konulabilc.c cktir. "( 41 )

Kapitalizme k~t miicadelenjn ba~anst, i~~i Stmfmm birli ~inc bagltydt. Bu nedenle Komintem'in scksiyonlan, bu birligi saglamak ic;in rnUcadelc sUrdi.irmeliy diler. Kabul edilen tczlerc gore bu birligin orgi.itscl ifadcsi fabrika konseyleri olacaktt. ''Birle~ik i~yi

cephesi politikasnu uygularken onemli olan yalmzca ajitasyona dayalt sonuylar dcgil, ama aym zamanda (jrgiltsel sonuylar da almakt1r. l~i kitlesinin iyindc orgiitsel mcv zilerin yaraulmas1 (fabri ka konseyleri, bUttin panilcrdcn ve partisiz olan ~yilerden olu~acak dcnctim komisyonlan. cylcm komitclcri, vb. ) iyin tck bir frrsat bile kaymlmamahdrr."( 42 )

Bi.ittin bu soylenenlerin ger~eklc$ebilmcsi i~in Komintcm'in scksiyonlan, fabrika faaliyctini c;ah~malannm tcmcli olarak kabul ctmcliydilcr. Kabul ctmck isc sadcce bii ba~lang1~ll; bu yiizucn bu faa iiyctin geryckiqtirilmcsi gcrckliydi. 3. Kongre'ye gore fabrikalarda gii~ olmadan nc rcrormizmin ctkinligi k1nlabilir, ne de i$~ilerin birligi ivin mucadcle edilcbilirdi. KPD'nin Mart cylcm i hu tcspitin dogruIugunu a~rk~a gostermi~Li. KPD, Man 192I'dc 359 bin Uycyc sahip olmasma ragmen, i~vi smtftyla ili~kisi duzcnli degildi. Vc bu ili ~ ki orgiilscl bir bi~imc de ul~amamt$U. Fabrika faaliyctinin ba$anli olarak surdUrU!cbilmcsi vc i~vi swtftyla di.izenli ili~kinin saglanabilmcsi, scksiyonlann fabrika hucrclcri tcmclinde orgiltlenmesine baghyd1. KPD'nin ba$aramadtgt da buydu. Blitiin eylemlcrdc ve ntiicadeleieme brr-a9•kynmaya c;tR:rrralnaydl. Ai1itcyaptlmasrgcrc'Kcn, KPD.,.nfn -fabrika hucrelerine dayah orgutlenmcsinin gen;:cklqmcsi ydi. 1923'lcrc gelindigindc bunun farkma vanlmt~ ve fabrika tcmclindc orgullcnmcnin tcmcl gorcv oldugu tespit edilmi~ti. Walter Ulbricht, KPD'nin dummunu $6ylc a~tklamaktaydt: "Biryok orgiltUn pasiOigi, i~c;:i lcrin kitlcscl harcketi onaya ylkllgmda ar;1 kr;a goriiliiyor. Hemcn harckctc gc<;rnck ve i~r;ilcrc yard1m ctmck gcrckirkcn, pilrtinin orgUtlcri sanki onlan hiybir ~cy i l gilcndirmiyonnu~ gibi davran1yorlar .''( 43 )

1924'teki 9. Pani Kongrcsi ise $U avtkl amayt yaptc "Partinin fabrikalarla yetcrli bic;:imdc ili~kisi yoktur. Bu ncdcnlc. gcni~ ki tlclcri harekete gcyircmcmcktedir. Partinin ondcrliklcri onder pozisy<munda olmalanna ragmen, gereklj hazrrhg1 yapamamaktad1rlar."( 44 )

KPD'nin pasif kah$t ve i$vilcrlc saghkh il i$kiler surduremcyi ~i, f abrika tcmclinde orgUtlenmcnin gervckle~cmeyi$indcn kaynaklamyordu : "Hamburg'daki mllcadclccilcr. fabrika iwilcrinin scmpatisini ka1.anmalanna ragmen, orglitsel olarak bu i~rilcrle ili~kilcrc sahip dcgildirlcr. Ham bmg mlil:adclc ccphcsindc en bilytik cksiklik. fabrika hUcrclcrini n olmay1~1 idi ( 45 )

Aynca mahalle dlizcyinde ki orgUtlcnmcnin proletcr dcvriminc zamr vcrcccgi de s<>yleniyordu: "Mahalle dUzeyinc gore orgiillcnen bir parti. i~ri kitlclcrinin yardJm1yla sovyet diktatorlilgti iyin mUcadclc cdemc~. ~Unkti sovyct diktatiirlliglinlin as!l tcmcli fabrikalardaki konseylerdir."( 46)

..................................................................................................................................

•

105 • IS(:ILER VE TOPLUM KPD tarafmdan sahip olunan sorunlann kaynaklandJg, ycr, tcorik olarak dogrutespit edilmesine ragmen , fabrika tcmclinc daya!J orgiitlcnme ger9cklqtirilemedi. Ekim 1923 ycnilgisi, Maslov vc Fischer ondcrligindcki KPD'nin sol sekter politikasmm sonuylanm onaya 91kard1. KPD, 23 Ekim 1923'tcn 1 Mart 1924'e kadar yasaklarun t ~t J. EylUI . 1923'tcn Nisan 1924'c kadar iiyc say1st 294.230'dan 121.394'c dti~liL Mayts 1924'tcki sc~imlerdc yiizdc 12,6 oranmda oy almasma ragmen, Araltk 1924'tc bu oran yiizdc 9'a dti~tii. Sanayi mcrkczlcrinde oy. potansiyelinin ise 1{3'ti kay bcdilmi ~ti.( 47 ) Scndikalarla olan ili ~kil cr yok denecck kadar azald1 ve Ozgi.ir Scndikalar Birligi'nin 12. Kongrcsi'ndc sadccc iki dclege 91kanldJ. Fabrika hiicrclerinin saytst ytizde 20 oranmda azald1 vc partinin tcspitine gore 1924 ytlmm ba~mda tiyclcrin yiizde 70'i i~si z k aldJ. Par1i gazctcsinc abone olanlann say1st yiizdc 40 oranmda dti~tii.( 48 ) Fakat 1924'lerdcn sonra Almanya'da 'durgunluk' doncminin ba~l amas 1yla KPD'nin durumunda da diizclmc oldu. Komintem'in zorlamas1yla da fabrik alara yone li~. ~ah~malar tuzlandmld1. 1927'yc gclindigindc i.iyc say1s1 l43 .1 72'yc ula§mi~U. Uyclcrin mesick durumuna gore isc KPD, sanayi i~9ikrinin ~ogu nlukta oldugu bir parti dun1mundaydt. TABLO I 1927 yllma gore KPD'nin iiyclcrinin mesick dagllun• orLalama Toplam iiyc say•s•na oran • (% o!arak)

Mesick

Sanayi Tanm

~~~isi i~~ i si

68, I

2,21

Zanaat~t

K6ylii Se.ndikalar, koopcratiflcr ve diger i~i orgiitlcrindc ~alt~an lar

2.61

Ona s•n• f(Orta dcrcccdcn memur, scrbest mesick sahibi vc kti~U k csnal)

SatiCI Parti ve buna bcnzcr

9,57 0,1

2.2 1 1.73

i~lctmclcrde

~ah~anlar

I ,64

Dii~lik

0,7

dercccli mcmur Digcrlcri (cv kadm1 vb.)

11,73

KayMk: W. Kaasch, Die soziale Struktur der Kommunisrischen Pnrrie Deutschlands, Kommunistische lnternationale, 1928, Nr. 19, s. 7052

'fablo l'dcn anl a~tlacagt gibi KPD, uyclcrinin ~ogunlugu i ~~i olan bir partidir. I ~9i uyclcrin oram toplam yiizdc 79,8S'di r. 1927 yllmda 143.172 i.iycye sahip olunduguna gore, yakla~ tk 114.000 Uyc i ~~idir. Sanayi i ~c;i lcJi yiizdc 68,1 oranla birinci s1rada bulunm aktad1r. Tablo I'dcki bu saytlar, KPD'nin i~c;i S1mf1 i~inde

-- -·· .. ----·---- ...

. ··-- ...

--- ---- -

-----

---

-- --

--- ------- - -- - - -

KPO VE FA!j!ZM • 106

gu~lii

oldugunu gosterir olmasma ragmen, bunun bOyle olmad1gt ba$ka bilgilerlc gosterilebilir. KPD'nin Uycsi olan fabrika i~~ilcrinin, fabrikalara dag!l!ml (Tablo 2) KPD'nin orgUtlcnmcsinin zay1f yamm gostcnncktcdir.

TABL02

KPD'nin Uycsi ohm fabrika

i~9ilcrinin

fabrikalara daglllml ortalama

Fabrika biiyiikltigu (<;ah~an i~9i saytst)

1927*

1928**

(%)

50'den az 50-I()() 100-500 500-1000 1000-3000 3000-5000 5000'den fazla

36.35

39.00 II .43 18.76 9.59 14.81 3.10 3.40

I 1.98 22.30 9.01

13.29 4.92 2.55

1927 y1lmdafabrika i,~cilerinin KPD i<;indeki oram yiizdc 53.28' dir, **1928 ylimdafabrika i,~f;ilerinin KPD icindeki oram yuzde 69.00' dur.

.Ka.ynak: W. Kaa~ch• .age~ S. Z0.5J£l2ZLYJ1Li.citJl,Hf.w.Q/sQll 70- Plenum des Exckutivko··-·-··- .. mitees der Kommunistischen 1mernationale , ll<~mburg-Berlin 1929, S.248(l928 ycl1 i~in)

T ablo 2 KPDnin k uryUk fabrikalarda faaliyct yUruthigiinti ortaya koyuyor. 50'dcn az i$~i ~alt$tHai1 fabrikalardaki Uyclcr, 1927'dc Uyc olan fabrika i ~~ ilcrinin yuzde 36.35'ini olu~tumyor. 50-100 arasmda i~~i <;ah$Ltran fubrikalardaki iiyc saytst ilc birlikte bu ora11 yakla$Jk yuzdc 50'ye vanyor. Bu sayt 1928 y1lmda da degi~ miyor. Buna ka~t lt k buyuk fabrikalarda, omcgin 5000'dcn fazla i~~i ~alt§ Liran fabrikalardaki Uyc saytsi 1927'dc yUzdc 2.55 vc 1928'dc yUzdc 3.4 tur. Fabrika hucrcleri bakJmmdan da KPD'nin durumu iyi dcgilclir.

TABL03

KPD'nin fabrika hticrc lcrinin dagtl1ml (1929 ytllna gore) Fabrika biiyiikltigii

Fabrika sa ytst

Fabrika hUcrcsi olan fabrika say•s1

Toplam tao''"" hiicrcsi oram (%)

148.172

103 702 245 328 33

7,29 49,76 17.37 23,25 2,33

(t;all~an i~i saytSI)

10-50 50-500 500-1000 1000-5000 5000'dcn fazla Toplam

40.188 1.780 1.051 71 191.211

14 1 I

- -

-, I

107 • iS<;iLER VE TOPLUM Kaynak: 0. Piatnitzki, Brenncnde Fragen. Die Arbei1 ttnter den Arbeitslosen. Purtei und Gewerkschaj1sarbeit im Betrieb. Biicherei des f'ortciarkilcrs, 1/amburg-Berlin, 1931, cilt 2, 5.29 Tablo 3'de gotiildugu gibi Almanya 9apmda varolan 191211 fabrikadan sadece 141 1'inde fabrika orgiltlcnmcsi mcvcuttu. Fabrika orgiitleri nin ytizde 57.05'i 500'den daha az i~yi yalt~uran fabrikalardaydt. KPD'nin ilginyligi isc fabrika hilcrclcri baktmmdan dcgil. fabrika i~yisi iiyclerin bu fabrika orgiitlcrinin uyesi olmadanndan kaynaklamyordu. Tablo 4 fabrika hiicrclcrinin , mahallc hucrclcrinin ve hi9 hucrcsi olmayan mahalle orgutlcrinin durumu nu gostc riyor. TABL04 KPD i.iyclcrinin dcgi~ik y111ara gore orgiitlcnmc$i

Y1l

Fabrika hiicrcsindc Orgi.itlii Uyclcr (%)

Mahallc hiicrcsindc {)rgiitl i.i liyclcr (%)

Hi~ hUcrcsi alma yan

mahallc orgULierindeki i.i vclcr ( %1

47 42

14.7

40,3

1927 1928 1929

Kaynak: Protokoll des 70. Plenums, s. 246, akt. 0. Pialnitzki, Brennende Fragen, s. 25 ·Goriileccgi gibi uyclcrinin yuzdc 80'i i ~<;:i olan KPD'nin iiyclc rinin l 927'dc sadcce yUzde 15'i, 1928'dc yuzde 12'si vc !929'da yuzdc 14,7'si fabrika hucrclcrinde orgut.ludur. Buna k a~•1•k fabrika d•~· orgiillcnmclcr ohm mahallc hucrclcrinde orgiHlil olan Uyclcrin say1s1 1927'dc yuzdc 47, 1928'dc yuzdc 42 vc 1929'cla yiizde 45'ti. Hiy hucrcsi olmayan mahallc orgi.illcrintlc ki uyc orcm de fabrikalardakine nazaran 90k yiikscklir. KPD bir i~yi panisi olmasma vc uyclcrinin yogunJugu i ~~ilcrdcn olu~masma ragmen, fabrikalar d 1 ~mda orgiillcnrni~ bir parti durumundadrr. Yukardaki tablolardan gori.ilcccgi gibi K PD'nin fabrika i~~i si olan uyclcri fabrika orgu llcrindc dcgil , aksinc mnhallclcrdc o rg utlcmni ~ l crdir. TAB L0 5 KPD'nin Fabrika Hilcrclcrinin yaptSI ( 192lJ ydma gt~rc) Hilcrclcri n bi.iyiikliigil

Hiicrc say1st

fiivc S~IVJ Stn:l 9'/\re)

IO'dan az 10-15 15-20 20-30 30-40 40-50 50'dcn fazla .

Hiicrclcrdc tirgULlti i ~cj S:lVlSl (%)

76 1 240 16-1123 56 31 ~6

53,93 17 11 ,62 8,71 3,96 2,19

__2~')2_

I .'

...

···-

---·-··-- ------- ---.,.-.. -·-

--·-· - --·-·

-- ·- ·--- ---

--· --

KPD V£ FA$/ZM • 108

Kaynak: 0. Piatnitzki, Brennende Fragen, age., s. 25

Tablo 5 KPD'nin fabrika orgtitlerinin yaptsmm ne durumda oldugunu gostermektedir. Goruldi.igi.i gibi fabrika orgi.itlerinde yer alan tiy~lerin yi.izde 53,93'ii lO'dan daha a% iiyeye sahip olan t>rgi.itlcrde bulurunaktadtr. Oylc ki, 40'm i.izerinde iiyeye sahip fabrika orgiitlerindc yer alan i.iyelerin saytst sadccc yiizde 4,78'dir. Fakat mahallc hi.icrelerinin yaptSI bunun tam tcrsi durumdadtr. TABL06 KPD'nin mahallc hiicrclcrinin yaptst (1929 yilma gore) Hiicrcnin biiylikHigU (iiye say1sma glke)

\ lahallc hiicresi saytst

20'dcn az 20-30 30-40 40-75 75-100 iOOO'dcn fazia K_qyf.l4k; _ Q.f.iq(rzit_zkiL age,~.L:!.J5_____

1216

559 305 160 158 6 ____ -· _

_ ·-

____ .

Tablo 6 mahallc hticrelcrinin fabrika orgi.itlerindcn daha geni~ oldugunu ortaya koyuyor. Diger bir deyi~lc, KPD i~~j iiyelerinin fazl altgma ragmen fabrika d1~1 Orgiitlenmelcre agHhk VCJmi~tir. Ilcride gorccegimiz gibi bu yapiJanma, KPD'nin fa~izm ka ~1smda ezilmesinin en buyi.ik nedenlcrintlen biri olacakt1r. KPD'nin bu bi«;imdc orgi.itlcnmesi i ~<;:i i.iycler Uzerinde de etkili olmu~ ve uye olanlann <rogunlugu ktsa bir sure sonra panidcn aynlm t ~ttr. Fakat bu aynlmalarda KPD'nin biirokratik orgiitlenmcsinin de bclirleyici rolii olmu~tur. 1927 yllmda KPD'nin iiyclerinin yuzdc 28'i 1920'dcn, yiizde 14'0 1921 'dcn ve yiizde 7'si 1922'den itibaren pani uyesidir. 1927'deki iiyelcrin 1927'deki tiyelcrin yuzde 40'mm i.iyeli~i heniiz ii~ ytlhkttr. 1923'tc 295.000 iiyeden 1927'dc panide kalanlar 85.000'di. Diger bir deyi~le 1923'tcki iiyclerin ancak yuzdc 30'u 1927'dc partide kalm1~t1. KPD'nin en gli~lti oldugu Berlin-Brandcnburg'da 1925'tc parti iiyelerinin yiizde 20'si vc 1926'da yiizdc 21 'i partiyi tcrk ctm i ~t i. 1927'de BerlinBrandenburg'da paniye 2373 ycni iiyc girmi~. 3577 liyc ayn lmt ~ ve 1928'dc 6087 uye kazantlmt~ fakat 4965 uye kaybcdilmi~tir. Uzun ytllar parti i.iyeligi yapanlarda parti iiyeligindcn aynlmt ~lardt. Thiiringen' de 1920'dcn itibaren parti uyesi olan 12000 ki~idcn 1927 ytltnda gcriyc 2322 iiyc kalm1~n 1929'da KPD ltim Almanya 9apmda 50.000 yeni liyc kazarun•~ . fakat aynt yll bu i.iyclcrin yanSt kaybedilmi$ti.(49) 1920-1933 arasmda KPD'yc liyc olanlann toplatTil 1 milyondu. Ancak bunlann <rogunlugu ktsa bir sure sonra paniden aynlmt~t.t. DolayJsty-la bu gibi ozclliklcr, faaliyctlerin siirckliligini cn gcllcmi~ vc nercdeyse KPD i~ yapamaz bir parti durumuna gclmi~ti.

109 â&#x20AC;˘ i$r;iLER VE TOPLUM

KPD'nin bu yapJsma ve durumuna <;ozi.im bulabilccck tck yontem vard1. 0 da fabrika tcmclindcki orgutlcnmclcri gi.i~lc n dirmek vc mahnllclcrdcn vazg~ i p fabrikalara yonelmckti. KPD bunu yapabilccck dummdayd1 da. ~i.inki.i i.iyelcrinyi.ik c;:o~unlugu i ~iydi vc yinc i.iyelcrinin yi.ii'.dc 55'e yakm k1sm1 fabrika i~c;:isiydi. Bu yapldaki partinin fabrikalara yonclip buralarda orgiitlcnmc geryckl c~tirmesi nin kolay oldugu soylcncbilir. Yaptlmas1 gcreken sadecc parti orgiillcnmcsinin yap1smt dcgi~tim1 ck vc mahalle orgiitlcrinde i.iye olan i~c;:ilcrin fabrika orgi.itlcrinde yer almasmJ saglamakt1. Zaten fa~ i st harcketin gu9lenmesi de bunu zorunlu k1hyordu. Mahallc di.izeyindc ki orgi.itlenmclcrdc f~i zmc kar~1 koyulama;t;dl. KPD ise fa~ist hareketin btiyudi.iguni.i gori.incc vc bu harckctin orta sm1llar vc kli9i.ik burjuvazi arasmda faal iyel yi.iri.iui.igunii ortaya ylkannca, bi.itiin sorunlanm unutup ycni tiptc orgiitlenmeyc ba~ladl. FA~i ZM E

KARSTBALK DEVRIMI

KPD'nin fa~ist harckcre kar~1 nasd bir mi.icadcle si.irdi.irdi.igtini.i ortaya koyabilmck ic;:in once Nasyon al Sosyal ist Parti'1iin <Srgi.itlcnmesinc ve faaliyctlcrine bakmak gcrekir. KPD fa~izm in ne oldugunu anlayamad1gmdan ve fa~izmin teme l karakteristi klcrini ortaya <; Jkaramadtgmdan, fa~izmc kar~1 rni.icadclcdc de dogru stratcji gcl i ~ t ircmcmi~ti. Fa~izm asl mda bir kitlc harckcti idi. Bu kitle hareketi, ona smtflara ve kuc;:uk burjuvaziyc dayanmaktayd1. Fa~i~m in gorcvi isc bu kitle harckcti ilc i~c;i stn1f1 harcketini ezmck, atomize etmck vc kapitalist sistcmi istikrara kavu~tumakt1r. Aynca bu kitle harckcti aracthgl ilc hem toplumun hem de dcvlctin yenidcn diii':cnlcnmcsi gcn~cklqririlir. DolayJstyla fa~izm once orta S1mnar ve kiic;iik burjuvazi arasmda orgi.itlcncrck i~c ba~lar. Bunun dJ~mda bir orgtitlcnme ile fa~izm hic;bir zaman kitle harckeri durumuna gclcmcz. Fa~izmin i~c;:i sm1 f1 i<;inde orgi.itlcnmcklc i~e ba~lad1gt hic;bir zaman go ri.ilmemi~Â tir. Boyle ba~lamak, fa~izmin tili.imii anlamma gclir. <;:unkli i~c;i smtft fa~i zm in panzchiridir. Fa~izmin bu ozell igi kavranmad1g1 surccc, fa$izme kar~ 1 koymak hie; bir ~ckil de mUmkUn dcgildir. Naziler de orglillenmeye b~ladJk!annda once orta sm1flar vc ki.ic;Uk burjuvalar arasmda gUc; birikrimcye <;ah~ttlar. 1928'1crc kadar pck fazla ctkili olamadilar. Bu doncmc kadar sadecc orgtitscl yap1lanm olu$1Urduklan gtSri.ilmcktcdir. Tablo 7 Nazi Partisi'nin yaplSillt elc almaktad1r. TABLO 7 Nasyonal Sosyalist Parti'nin Oyclcrinin Mesick Durumu 1930 yJima gtire Mesick

Oye saytst

Bu mcslcgin

Oyc oran1/

(%) olarak

Toplumdaki oran1

Toplumdaki oran

(%) i~cyi Mcmur

Scrbcst Mesick Dcvlet Memuru

Kt>yli.i Digcrlcri

28,1 25 ,6 20,7 8,3 14 3,3

45,9 12

61,2 213,5

230

5,1

162,7

10,6

132 18,9

17,4

.. - ··-

·--

--···

. -------

-·

-----

- -·-····· -·. ------

---··-··-

KPD VE FA$i ZM • 110

KayMk: W. Schaefer, Struktur der NSDAI', Entwicklung der Swatspartci des Dritten Reiclzs, Hannover/Frankfurt 1956, s./7

Tablo 7'dcn ;:ml~tl acagt gibi Nazilerin i.iyelerinin yi.izdc 71.9'u ona smrf1ardan gelmektedir. I~r; i uyclcrinin yiizde 28.1 olmasr, iiretim siirccindc u7.un ytllar i ~i lik yapm r~ <;> lanlardan kaynaklanmtyor. K1rsal kcsimde i.irctim arar;lanndan yeni kopmu~ ve I~ vc I~r;i Bulma Kurumu'na kay1th i ~il er t;ogunlugl} olu~turrnaktadtr. Digcr bir deyi~le bu iiyclcrin ~ogunlugu i~siz konumundadtr. f~c;ilcrin dt~mdaki smtf ve tabakalar toplumdaki oranlanna gore r;ok yiiksck bir sayrda tcmsil edilmcktedirler. Nazilerin scr;imlcrde aldtgt oylann hangi kcsimlcrdcn gcldigini ac;:tkhga kavu~turursak bukonuda daha net bir sonuca varabiliriz. Tabla 8'dcn gortilebileccgi gibi i ~r;i panilcri olan KPD ilc Sosyal Dcmokrat Parti'nin aldrklan oylar dcgi~m cmi~tir. 1928'dc toplam yiizdc 40.4 vc 1932'dc yiizdc 36.2'dir Bu dii~ii~ ashnda oylann azal masmdan dol ayt dcgildir. <;unki.i her iki parLinin 1928'dc aldJklan oy toplrum 12 milyon 418 bin vc 1932'dc 13 milyon 243 bindir. Dolayrstyla oy potansiycli anmt~llr. Oy oranmm kii<,:iik miktarda di.i~mcsi sevimc kaulma oranmm yi.iksclmcsindcn dolaytdtr. Bu 1928'dc yi.izdc 75.6 vc 1932'dc yiizdc 84'tiir. Scc;:imlcrde oy venncycn gclcnckscl kitlc Nazilcri dcstcklcmi~tir. KPD ve Sosyal Dcmokratlann i~c;:i stmfmdan aldrklan oy dii~UniilUrse i~c;:i . SlOJ fmm fa~i zm kar~ISWda.JSl i k.r.auru..korudugu soylcncbi Iir. Mcrkcz ..llC. BaY.ycra ___ . .... Halk Panisi de oy potansiycllcrini muhafaza c tm i~lc rd i r. Bunun ncdcni bu iki parlinin Katoliklerin merkczi olrnasrydt. Katol iklcr Nazi lcrc hi(( bir ~ckildc dcstck vermcm i~l crdi Bu panikrin k ar~tsmd:~ oy kaybcd<.'n panile-r. on;~ smtflardan (mcm urlar. dcvlet mcmurlan , scrbcst mesick sahibi olanlar vc koyiUicr) oy altyorlardt. Dikkal edilirsc bu partilcrin 192R'dc aldrklan toplam oy yiizdc 38.7'dir. Fakat bu 1932'de yi.izdc 9.6'ya dii~mi.i~ltir. Yani bu panilcr yi.izdc 37.4 oramnda oy kaybctmi~lcrdir. Ye 1932'ye gclindigindc bu panilcr siyasal alandan si linip git m i ~ lerdir. Nazilcr ise 1928-1932 Donem indc Reichstag Scc;imlcrin in Partiler

Nazilcr KPD Sosyal Demokrat Parti Mcrkez Partisi Bavyera Halk Partisi Alman Ulusal Halk Partisi Alman Halk Partisi Alman Demokrat P. Koyli.i Birligi Tanm Halk Panisi Koyli.l Panisi

Ekonomi Partisi Halk Adalet Partisi Alman Haannovcr Partisi

TABL08 1928(%) 2.6 10.6 29.8

J2.1 3.1

Sonu~lan

1930(%)

1932(%)

18.3 13.1

37.4 14.6 21.6

24.5 11.8

4.9

4.5 3.8

0.7

0.6

1.9 1.6

3.2 1.0

12.5 3.2 5.9 1.2 1.0 0.3 0.2 0.4

4.5

3.9

0.4

1.6 0.6

0.8 0.5

0.1 0.1

14.2 8.7

3.0

7.0

111 • iS9iLER VE TOPLUM

Kaynak: E. R. /Iuber, Dokumenhte "Lur Deutschen Ver[ass11ngsgesr.ir.hte, Stullgart 1966,

cilt 3, s. 606 1928'dc yi.izde 2.6 oranmda oy alm1~kn, bu oran 1932'dc yuzdc 37.4'c yuksel-. mi~tir. Demek ki , Nazilcr oy pot.ansiyclini yiizdc 34.8 anurmJ ~ IardJr. Bu da a~a gl yukan orta stnt nard an oy alan partilerin kaybcttiiti oy potansiycline e~ ittir. Nazi Partisi ktrsal nufusun yogu.~ oldugu bOigclcrdc Almanya c;apmda aldtitl oy saytsmm 90k i.istiine t;tkmt ~ llr. Ornegin Schleswig- Holstcin'da yiizdc 51 , dogu Hannover'de yiizdc 49, Pommcr'de yuzdc 48, Licgnitz'dc yiizdc 48, Zwickau'da ytizdc 47, Guncy-Hannovcr Braunschwcig'da yuzdc 46.1 oranmda oy almt~ttr. Bu oylar 1932 sec;imlcrindc cldc cdilmi~Lir. Nazi Partisi il~ dcfa 1~29'da i ~<;i lcrc yonclik faaliyctc ha~lar. Bu ama9la Nasyonal Sosyalist Orgiilii T ~ycri (NSBO) kurulur. NSBO, 193 I'de i~~i tcmsilci I igi scc;imlcrinc kauhr. Almanya 9apmda metal sanayindcki i~c,:i tcmsilciligi scc;imicrindc ahnan oylar yiizdc l'c bile varmaz. Maden sanayindcki oylar isc yuzdc 2 civanndad1r. NSBO, Der Erwcrbslosc (i~sizlcr) adll bir gazctc c,:tkararak i ~s izlcr arasmda orgiillcnmcyc ba~lar. Buralarda da ba~anlt olunamaz. Nazi Partisi, bu faaliyctlcri ilc ancak Himpcn ogclcri toplayabilmi ~lir. Nazi Pa11.isi orglillcnmc yaplSI, desrck aJdtitl Slmf vc Labakalar, fa~izmin tcmcl ozclliginin nc oldugunu rnukemmcl bi9imdc i fade cdiyor. K.PD, Nazilerin or1a stmOar arasmda faaliyct sUrdi.iriip giic,:lcnd i ~ini goriince, bu kcsimlcri kaptmnamak i<;in 24 A~ustos 1930'da tarih::;cl bir d onli~um gcrycklc~ tirdi. 'Alman Halkmm Ulusal Vc Toplumsal Kunulu ~ u f9in Mi.icadclc Progratm' ad I altmda bir manifcsro yaymlamr. Bu programda, i ~<; i smt fmm d1~mdaki s1mf ve tabakalara ve ozcllikle Nazilctin k azand1g1orta smt nara y6nclmck hcdc flenir. Boylcce KPD, fa~ist harckctin orgtitlcndiiti alanl arda faaliyctc ba~ lar. KPD, orta suuflara vc kii9iik bUijuvaziye yonclmcklc de kalmaz. aym zamanda fa~ist harekctin yapmt~ oldugu Milliyctc;i propagandaya bcnzcr bi<;imdc sloganJar atar. (:iinku Nazi Partisi emperyalizme ka~1 milliyclc,:i sloganlar atarak ve bu dogrult.uda propaganda yaparak orta smtOar arastnda faaliyc.t surdunnektcdir. KPD, gcr<;ck yurtscvcrlcrin Nazilcr olmacll~mi g<>stcrmck vc kcndisinin ulusun <;tkarlanm savundugunu ispatlamak isti yordu. Bu programda A lman ulusunun <;Jkarlanmn savunuldugu ~u sozlcrlc i fadc cdil iyordu : "Sadecc biz komUnisllcr, Young Plam'na ve Alrnan ya'mn emckvilerini kolclc~ tircn soyguncu Versailles anla~masmdan dogan biitti n ~nla~ma lara vc planlara k~1 (Locarno anl:l~rnasa, Dawes Plant. Young Plana) sadccc hiz kar~a r,: akayo nt7..(50)

(:1kanlan program Ia i~sizlcre, mcmurlara, kii~iik i.irctidlcrc, gc n ~ li gc vc koyliilcre scslenilir. Alman halkmm ytkarl anm savunan tck partin in KPD oldugu soylcnir. Ve bu kesimlcrin KPD etrafmda toplanmas1 talcp cdi lir. "Egcr billiin i~9iler, yoksul ki>yliiler. mcrnurlar, emck<,: i ona samnar, erkcklcr, kadm·

-··---·-·· ·---·---- ...... -..... ··-- - -

------·· ......... .. -----· ---------

KPD \IE FAJ!ZM • 112

Jar ve gen~lcr i~si:t.ligin, krizlerin cgcmcn oldugu bu ortamda Almanya Komunist Partisi'nin saflannda toplamrlarsa, o zaman bunlar yenilmc7. bir giic.; olu~turacaklar drr. Bu gilt;: yalmzca scrmaycnin cgcmenligini ytkmakla k alm~tyacak, aym zamanda i~erden vc d1~ardan gelccck blitiln tchlikcieri ve d ircni~ lcri alt cdcccktir. (51)

KPD'nin bi.lttin dikkarJcri a1t1k J."a~istlcrin ctkinligi altmda bulunan smtf vc tabakalan kazarunaya yonelmi~tir. Oylc ki 'fa~istlc ri gorduguni.iz ycrde vurun !" slogam da ertelenir. <;unku KPD'ye gore bu slogan slirdlirillccck faaliycte engel olmaktadJr. Nazilcrin yapttgJ toplantllara kattlarak, buralarda <;agnlar yapthr. "Gen~ kard~

sosyalistlcr! Ulusun yigit sava~crt lan! Komilnisth:t, kavgast yapmak istcmiyorl11r''( 52 )

Na~yonal

Sosyalistlcrlc

17 Eyliil 1932'de KPD Mcrkez Komitcsi'nin aldtgt bir kararda partinin nc yapmast gcrcktigi a<;rk<;a ~oylc bclirtildi: "Nasyonal Sosyal ist Parti'nin kitlc tab:mmdan otiirii bu partinin cmckcrilcr arasmdaki taraftarlanmn kazantlmast, i ~r;:i smtfttlln 1.afcri icrin bir ko~uldu r . Dol~y tstyla' fabrika\ardan ve scndikalardan na7.ilcri atm!' parolast onadan kaldmlrnt~ltr. Bunun ycrine Nazilcrin taraftarlan kazamlmahd1r. Sadccc grcv kmctlan ~tk:tr~~. hunlar dt~talanma hdlf. ldcolojik kitlc rnlicadclcsi , Hitler f~izminc kar~t koymak vc onun cmckcri La· raftarlanm kazamnak i9in i'.orunludur. Yalm~ bir slogan ohm 'fa~ i~tlcri gordiigi.inilz ycrdc vurun!' dcgi ~tirilm clidi r. Her tiir!U bircyscl tc riirist cylcmlcrc kar~t mlicadclc cdilmelidir.(53)

KPD tarafmdan son olarak yap1lmast gcrckcn tck ~cy -minden-vazg~mclc.

kalm t~tl:

Nasyonal Smy.tiistierirrtar.tfutrlan

Prolctarya dcvri -

ve~'¢1 -stntftmn-~a----

ki kesimler kazanJlacagmdan, prolctcr dcvrim du~tincc si buna cngcldi. DolayJstyla orta stmflan ve kti~tik burjuvaziyi kazanmaya yonclik faaliyctc uygun -bir devrim anlayt~t tirctilmcliydi. Yaptlan faal iyctlcrc uygun olan 'halk dcvrimi' kavramt idL Ocak 1931'de 'halk dcvrimi' anlay1~1 rcsmi olarak bcnimscndi: "Alman Komunist Panisi. ekonomik t;:okiln!Uyc vc gUtlcmclidir. Bu. onun tarihscl gorcvidir." (54 )

fn~ izm c knr~ t h~lk

dcvrimini or-

"Fll§izmc, Bruning diktatorliigii'nc vc Prusya hlikiimctinc kar~t halkm cylcmi orglitlcnmeli ve gclccck aylarda parti biitiin bu cylcmlcri gcr~cklc~tirmclidir.'·( 55)

"AKP'nin tindcrligi cektir."( 56 )

al!mdaki

halk devrimi,

cmck~i

koylillcrc de <izgurliik

gctirc-

KPD, a<;1klamalannda 'halk dcvrimi' ni prolctcr dcvrim ilc aym anlamda kullandtgmr soylemi~se de, prolct.er dcvrim kavramt orta SlllJflan iirklitcccginden kul lamlm amt~Ur. KPD'nin fa$iZme ka~t orta stmOan vc ki.l<;Ok burjuvalan orgutlcmek i<;in yuriltrugo mUcadcle, aym zamanda fa~izm ka r~ t smda ycnilgisinin tcmellcrini de olu~turrnakraydl. Fa~izm ka~.1smda populist politika daha sonr~ goriilecegi gibi fiyasko ilc sonu<;lanacaktL

3. POPULiZMiN SONUCLARI ka~t

KPD, populist politikasmm ba~anlt oldu~unu vc fa~izme miicadelcde dogru taktiklcr gcli~tird igini, sc~ imlcnic cldc clligi ba~anlarla

---------------------------------------------------~

113 • IS<;IL£8 VE TOPLUM ve ilye saytsmdaki art:I~la a~tldamaya ~alt~tt. Tablo 9'dan anla§tlacagt gibi goriinU~ itibanyla KPD'nin se~Yiml crde aldtgt oylar artm t ~ vc ilyc say1st da yu kselmi~ ti. TABLO 9 KPD'nin

degi ~ik

yiiiara gt>re s~imlcrde aldtgt oylann ve iiye'saytlanmn geli ~im i

Yll

Alman Oy

1928 1930 1932 (Temmuz) 1932 (Kas1m)

3 263 400 4 590 179 5 297 068 5 980 329

olarak 10,6 13,1

14,3 16,9

Dye Saytst

130 000 134 000 287 000 336 000

Kaynak: H.Weber, Die Wandlung des Deutschen Kommunusmus, Frankfurt/Main , ciltl,

s.362

1924 y1hnda KPD'nin uye saytstmn 359.000 oldugunu hau rlarsak, Uye saytsmm anmasmm pek ovi.iniilecek yamrun olmadtltmt da soyleycbiliriz. Yine aym y1l yaptlan ~im lerde KPD, yuzde 12.6 oranmda oy topl am t~tt. B iiti.in bunlara ragmen KPD'nin geli ~me gosterdigini kabul ctsck bile bu gcli~menin kof oldugu ortaya ~Ytkanlabili r. B unu gosterebilmek i~in partinin yaprsma deginmek gerekiyor. KPD'nin degi ~ik ylllara gore fabrika hucrelcrinin geli~imi ~oylcdi r : (57) · 1930'dan 193 1'e kadar fabrika hiicrclerinin say1S1 1524'tcn 1802'ye ytikselmi~tir. Fakat heniiz 1926'daki saytya bile ul a~Jlamamt~lt r. Buna ka~tlt k 1930'da saytst 3769 olan mahalle hiicreleri , 1931 'de 5231 'e yUkselmi~ ve yilzde 72 oranmda artTABLO 10 KPD'nin Fab1ika hlicrclcrinin gel i~irn i

YIL

1926 1928 1929 1930 1931

m t~tlr.

Fabrika HUcre Say1s1

2243 1556

1411 1524 1802

Hi9 hiicresi olmayan mahallc orgiitlcrinin say1st 1930'da 3394 ve 193l'de 5888'dir. Yani yiizde 75 oranmda yukselmc vardtr. Aym yrllar arasmda fabrika hilcrelerinin saytst yuzde 15 artn1t~ttr. (58) KPD'nin biillin stmf ve tabakalara yoneU ~inin sonU<;lan da bOylccc 011aya ~Jkmaktadtr. F~ i zmc ka~ • mahallel.e rde orgiitlenerek kar~t koyulmaktaydl. Mahallc orgiitlcrinin saytst artarken, fabrika

.•

.. .·--- --- - - --·-----.. -- ·-- ----·- - - -

--.

· --

....

.. -

•

KPD VE FA51ZM • 114

hucrelerinde ljrgiitlii olan parti i.iyelerinin say1S1 azalmaktaydL gore fabrika hi.icrelerinde valt~an iiyelerin SaytSI ~oylcydi (59)

Dcgi~i k

bOlgelere

TABLO 11

KPD'nin fabrika hi.icrclerindcki tiyeleri Ytl

Botge

Oyeler(%)

1930 1930 1930 1930 1930 1932 1932 1932 1932 1932 1932

Ruhr Merseburg Thtiriogen Dogu Prusya Hesseo Yukan Silczya Merseburg Thuringen A~g-1 Reo Saar Baden

30 13 10 9 4

11.9 8.5 5.7 7 16 9

Merseburg'da 1929'da fabrika hiicrelerindeki Uye saytst yiizde 13.59'du. Bu oran 1932'de yuzde 8.5'e du~mil~Uir. ThUringcn'de 1929'dan 1932'ye kadar ytizde 10.5'den yiizde 5.7'ye, Yukan Silezya'da yiizde 34'ten yiizdc 11.09'a, A~ag1 Ren'de yiizde 14'ten ytizde 7'ye, Saar'da yiizdc 33'tcn ytizde 16'ya vc Badcn'de yuzde 14'ten . ____ - ~U~~_giistermi§tir.. Demek ki.KPD'nin iiy.e- saylSI auarkenJ"ab~da.ki- -- -· gtiyleri azatmaktaydl. Bunun kar§tsmda fabrikalar dt§mda mahallclcr dli_zeyinde giiyleri artmaktayd1. Bu, i~yilerin yo~ oldugu bOlgclerdc de b6ylcydi. 6mcgin Ruhr b6lgesinde 1931 'de 213 fabrika hiicresine kar§tltk 1104 mahallc hilcresi, Berlin Brandenburg'da 451 fabrika hiicresine kar~tllk 605 mahalle hiicresi ve Baden'da 120 fabrika hiicresine kar~tllk 240 mahalle hilcrcsi bulunuyordu. Bu geli~melerlc birlikte KPD'nin fabrika mekteydi. (60)

i§~isi

olan i.iyelerinin saytst da gidcrck dii§-

Fabrika i§~i~i iiyelerin durumu (Tab to 12) KPD'nin giderek fabrikalardan silindigini g6steriyor. Uye olan fabrika i§yilerinin saytSt 1932'dc Ruhr b6lgesindc yiizde 8. Kiel'de yiizde 5 ve Uibcck'de isc yiizdc 1 idi. (61) Parti Uyelerinin yiizde 78'i 1931 'de i§siz durumdaydt. Ve 1932'de i§siz iiyelcrin saytst yiizdc 85'di. (62) Diger bir deyi$le KPD, 1932 ythnda aruk i§sizllerin partisi olmu§tu. TABL012

KPD'nin i.iyc bilc~imindcki degi ~im

Y1l

Fabrika I~c;isi olan Uye say1s1 (%)

1928 1929 1930 1931 1932

63.3 51.6 32.2 20 11

•

115 •1$(;1LER VE TOPLUM

KPD'nin popiilizme y6neli~inin sonur,:lan i~<;i killcleriylc olan i li~kilerinde de ortaya <;IicmaktaydJ. Metal sekWriinde Almanya c;apmdaki i~<;i tcmsilciligi se<;imlerinden sonraki dagtl tm ~{)yleydi: (Tabla 13) ( 63) TABLO 13 i~i Temsilsil igi Seyimlcri

1931(%)

1932(%)

82.36 7.32 5.08 0.85

84.9 7.2 2.6 0.0

OzgUr Sendikalar Hiristiyan Sendikalar Devrimci Sendika Muhalcfc.ti

Naziler

KPD biitlin smrtlara y6nelirken i ~<;ilcr arasmda 6rgC.illcncmcz. K.PD'nin sendikast olan RGO (Dcvrimci Sendika Muhalcfeti) en fazla 300.000 iiyeye sahip olmu~lU ve bunun 200.000'i zatcn KPD i<;inde 6rgi.itli.i ydi.i. Yani KPD iiyesi olmayan sadece 100.000 i ~<;i bulunmaktaydJ. Alman Gene! Sendikalar Birligi (ADGB) 1929'da 4.9 mil yon iiycsindcn 193 I 'de 500.000 i.iycsini kaybetm i~ti. RGO'nun iiye saytst ile ka~ll~§l! rdt gtmtzda bu yok yiiksek bir rakamdtr. KPD ise bu i~<;ileri kazanamamt ~tl. Oyle ki, 1932 ythnm sonunda KPD'nin iiyelerinin yi.lzde 40't hem ADGB 'nin hem de RGO'nun dt ~mdaydt ve sendika iiyesi degildi. Zaten RGO uyesi olan i~c;il er ktsa zaman i<;inde bu scndikayt terk etmekteydiler. 1932 ythmn ilk 9 aymda RGO, 34.000 Uye kazanmt~, fakat aym sUre i<;inde 48.000 iiye kaybctmi~ti (64) KPD ooylccc hem i$<;ilcrc dayanan giiciinii hem de i~r,:i struftyla olan ili~lds ini k aybctmi~tir. ve i~<;i stmftyla ili~kisi kaybolmu$ bir partinin f~i zm ka~tsmda ba~anh olmast miim kiin degildi. B6ylc bir parti kadcri <;izilmi$ bir durumda f~izmin iktidanm bek1cmckteydi. ~iinkii csas olarak fa~ist hareketin l>rgiitlendigi alanda fa~izmc ka~t koymak olanakSJj~d1. KPD buna ba~vurdu~ndan hem i~<;i Stnt ft i<;indeki 6rgiitliilii!tiinii muhafaza edcmcm i ~ hem de fa~izmin kendisini kolayca ezmesinin tcmelini ya ratmt~ttr. Bu da fa~izmin iktidara gelmesiyle a<;tkr;a ortaya t;tkacaku.

Fabrikalar

dt~ma <;tkmt ~

4. F ASiZM KARSISINDA YENiLGi F~izm

KPD tarafmdan burjuvazinin zayttltgmm ve ~6kii ~iini.ln belirtisi olarak g6riildi.igiindcn, Nazilerin Ocak 1933'de iktidara gelmesi ciddiye almmad1. Fa ~i zm ge~ i ci bir olay olarak d c~c rlendirildi ve devrimi 'htzlandtracagt ' one siiriildii. KPDye g6rc Hitler'in iktidan Almanya'da proleter devrimin gerr,:ekJ e~mesini ~abukla~ttracak ve kapitalist sistcmin r;okii~iinii ger<;ekle~tirecektir. KPD, 10 Ekim 1933'dc almt ~ oldugu bir kararda "Macerac1 siyaseliyle fa~i7.m, Alman kapitalizminin iy rycli~kilcrini kJZI~tHma k ta vc Almanya'y• yuoma silliiklcmektedir. Boylccc Almanya"da urysu7. bucaks1z bir devrimci dalga yi.ikscl.mcktcdir. "( 65 )

-- .--·· --- ·----·----

----~-..

·- - - ·--·· -··-. -- --· .. - -- ·--

-------·--------------

------------

·-·-·- .

. KPD VE FA$!ZM • 116

Komimem de bu dogrultuda ac;tklamalar yaptl ve uz.un olmadtgmt belinli:

fa~ist

diktatorlligi.in omriiniln

"Hiller hUkilinelinin her yeni gUnU. kitleleri aldaUtgmt a~tga ~Lkarmakta ve sonunu haz.trlamalctad•r. Her yeni giln Hitlcr"in Almanya'y1 y1k1ma sUrUklcdigini gost.ennektedir. F~im1in zaferi sadece g~icidir. F~ist terorc ragmen Almanya'da devrimci dalga yUksclmektedir. A~Lk fa~ist diktator!UgUn kurulu~u. kitlclcrdeki demokralik ilIUzyonlan yok etmckte ve onlan sosyal demokrasinin ctkilcrindcn kurtarmaktadtr. B5ylece ar;tk fa~ist diktatorlilk Almanya'da proleter dcvrimin geli~imin.i htZian<hrmakt.adlf." ( 66) Anl~tlan

KPD'nin ugra~tp da ytllardtr yerine getiremedigi ~cyi, fa~ist diktat6rli.ik 'yerine getirmekteydi': Kitlelcri sosyal demokrasinin etkisindcn 'kunarmak' ve proleter devrimi 'hazirlamak'. Daha once Nazilerin fabrikalar dt~mda orgi.itlcnmesi, fa~i zm e ka~I miicadelenin i~c;i smtfi dt~mda siirdiigu izlenimini yarattyordu.. Fakat bu, daha once soyledigimiz gibi f~izm i n ozclligindcn kaynaklamyordu. 1~9i stmft, fa~izm k,a~tsmda oldugunu 3 Mart 1933'dc Reichstag scc;imlerinde gosterdi. Fa~ist tcror altmda ve tutuklamalan n yaygmla~tJgt bir ortamda yaptlan s~i ml c rin sonucu §oyle idi : (67) TABLO 14 - - - ----- -- · -.~?v1ar.H933 ·Pafffiment&~~mler-iRffi.SeooylaA---------

Partiler KPD Sosyal Demolcrat Parti Naz.i Partisi Mcrkcz Partisi Bavyera Halk Panisi Alman Ulusal Halk. Partisi

Digerleri

Aldtklan Oy (%) 12.3 18.3

43 .9 11.2 2.7

8.0 3.6

KPD ve Sosyal Demokratl ar toplam yuzde 30.6 oranmda oy aldtlar. Daha onceki ~imlere nazaran yuzdc 6 oranmda oy kaybcdildi. fa.kat 1933 sec;imleriode sec;ime katJlma oram Alm anya tarihindc en yuksek dllzcyinc ula~m1~U. Bu oran yiizde 88.7 oldu .. Kastm 1932 scc;imlcrine gore bu oran yuzdc 8 artmt~tl. Apolitik. kitlelerin ezici <;ogunlugu Nazilerc oy verdi. Bu da KPD vc Sosyal Dcmokrat Pani'nin aldtklan oy oramm dti~i.irdi.i. Bu iki paninin aldJ~t oy 1932 se<;imlerinde toplant 13 milyon 228 bindi. 193J sec;imlerindc isc 12 milyon 30 .bi!l'di. Yakl~1k 1 milyon 200 bin oy kaybcdilmi~ ti. Bunun I rnilyon 132 bin'ini KPD kaybetmi~ti r. Sosyal Demokrat Parti'nin kaybcttigi oy saytst ise 70 bindir. K.PD'nin kaybettigi oylann bir onceki scc;imlerdc orta stmflardan almdtgi kabul cdilcbilir. BiHi.in bunl ar fa~ist diktatorH.ik altmda da i~c;i smt fmm gclcnckscl i~i panilerinden kopmadtgmt gosterir. Bu durum fabrikalarcta fa~ist tcror altJnda Man 1933'de i§c;i tcmsilciligi sec;:imlcrinde de ac;1ga <;:tkar. Sc~im Jerde i~c;:i tcmsilciiiklcrinin dagtl!mt ~oyl cdir: ( 68)

117 • i$(;iLER VE TOPLUM TABLO 15 Mart 1933 i~i Temsilciligi S~im i Son~lan Sendikalar

Ozgti.r Sendikalar Hrristiyanlar Devrimci Sendika

Muhalefeti Naziler

Oyoram(%) 73 :~

7.6

4:9 11.7

1933 ytlt boyunca yapllan grevlerin sayiSt 1195'ti. 17 Mayts 1933'te grev yapanlann idama rnahkum edilecegine dair bir yasa vlkanlmasma ragmen, bunun hemen arkasmdan 108 grev fabrikalarda ve 280 grev 9ah~ma kamplannda gervekle~irildi. Fabrikalarda i~vilerin direni~inin kmlmast ivin Ocak l 934'de i~vi temsilciliklerinin yerine fabrika patronlannm sevtigi ki ~ilerdcn olu~an terrsilciler listesi oylamaya kondu. Bu ki~ilerin tiimii Nazilcr'dcn olu~maktayd1. l~vilerin buna k~t tav1rlan Ocak 1934'te, yani f~izmin iktidara geli ~inden bir ytl sonra ~yleydi : Ruhr polgesinde 1300 ki~ inin valt~tJgt bir fabrik ada 241 ki§i bu listeye 'evet' demi~ti. l~vilerin kendi adaylanru gosterrne olanagt yoktu. Dolaytstyla 'evet' veya 'hayu' denilebilmekteydi. Northorn'da bir tckstil fabrikasmda 350 i~ viden 100'\i 'evet' oyu verrni~ti . Berlin'de hassas cihazlar i.irctcn bir fabrikada 'hayu' oyu ytizde 70 dolaymdaydt. Berlin'de iki biiyiik matbaada 3700 ki~idcn 2300'ti patronlann listesini reddetmi~ti. Essen'de Krupp fitm asmda oy veren i$vi saytst 8000'de 'hayu' oylanmn saytst yiizde 67'ydi. Magdcburg'da bir makina fabrikasmda ge~ersiz oylann saytst yiizde 40'tt Harnburg'da Blohm adh i§lctmcde 'haytr' ytizde 75 ve Hochbahn adll i§lcunede ise yuzdc 70'di. Augsburg'da MAN firmasmda yiizde 60 'hay1r', yiizde 30 gec;crsiz oy c;Ikmi§tJ. Lcipzig'de bir matbaada 1100 i~~iden 800'i1 'hay1r' oyu vermi~ti. Berlin'dc 6000 i~~ini n c;ali~Ugt bir metal firm asmda 4200 i~~i se~imleri boykor etmi§ti. Ostram adh i~letmcdc boykot edenlerin saytsi 11 OO'dti. Btitiin Almanya ~apmda fabrikalarda yap1lan bu se~imlere kattlma oram ise ~k dii~liktli. 1935'dc Alman <;alt~ma Cephcsi'nin (f~ist sendika) Onderi Ley'in a~1klamasma gore 1934'teki bu scc;imlcre kaulma ytizde 40 dolaymdaydt. Bu geli§melcr i~c;i smtfmm fa~izrn e teslim olmadtgmt gl5sterir. ( 69 ) i~c;i smtft ivin gec;erli olan bu durum, KPD i9in hi9 de oylc dcgildi. Fa~izmc ma-

hallelerde kaf$1 koymaya c;ah§an KPD'nin fabrikalar dt~tnda ki bu orgiitlcf11!1Clcri, f~izmin iktidanyla birlikte biiyiik olc;ude dagtldt. <;unkli fa~izm sokaga cgcmen olmu~ ve KPD'nin mahalle orgiilleri bunun ka~tsmda dayanarnarm ~tJ. KPD'nin verdigi bilgiye gore 1934 ythnda iiyc say1s1 (aktif Uyclcr) 100-150 bin arasmdaydt. Fakat mahalle Orgi.itlcri dagtlan KPD, i~sizlcrdcn olu ~an orgiitlcriyle tarnarnen i§ yaparnaz duruma gcl mi~ ti. Fa~izmc ka~1 mi.icadelcnin surdligil tek bir yer kalmt ~tl. o da fabrikalard t. Daha once gordiigumtiz gibi, fa~izme kar~t mucadele i9in biitiin s1mflara yonclcn KPD, fabrikala rdaki giiciinli kaybcttiginden, bu mticadelclerin dt~md a kald1. Hem de dcvrimin eli kulagmda oldugunu s<:syleyen bir parti olarak.

- - ----- - - - -

. ·- .. . -

- .

. ..... --

. ..

·-

- - ... -...------.

. ···-·-·-

··~··-··

··

KPD VE FA!j!ZM • 118

SONU<;

KPD'nin fa~izm analizleri vc fa~i zme kar~ t milcadele stratejisi hem Stalinist resmi tarihin tahrifatlanru a91ga 91 kann ak.ta, hem de KPD'nin yenilgisini uyguladtgt yalm~ taktik.lere baglayan anlay t~m eksik.ligini ortaya koymaktadtr. Stalinizmin ()ne siirdug-tinun aksine KPD, f~izmi dogru bi9imde degerlcndirememi~ ve bundan Miri.i b~anh bi9imde f~i zm e ka~1 mucadelc si1rdurememi ~ tir. Hatta f~izmin iktidara gelmesinde onemli ol9iide sorumluluk.lar ta~um~u r. Fakat Stalinist resmi ta.ri.h bunu hi9bir ~ekilde belinmez. KPD'ye ovgulcr dOzer ve f~izme ka~t nastl ba~anh bi9imde miicadele ettigini vc bunun i9in i~9ilcrin birligini saglama yolunda nasll ba~ anh adtmlar altlgmt yazar. Buna ka~1 Almanya ge~egi Stalinist f~izm teorisini ve bundan kaynaklanan fa~izmc ka~t yalm~ miicadele anlayt~tm a91k9a sergilcmektcdir. KPD'nin yalm~ taktik.lerinden dolayt yenildigi sorununa gclince bunun cksik oldugunu gorebilmekteyiz. Birincisi, KPD, sosyal demokrasiyi sosyal fa~ i st olarak. degerlendinneseydi bile, fa~izme kar~t mucadelcdc bi.iliin stm nara yonclmckte yine kaybedebilecekti. <;tinku fa~i z~e ka~t ona stmflann ve kii9i.ik burjuvazinin ()rgiitlenmesiyle ka~1 koyulamazdt. lkincisi, KPD, birlc~ ik i ~9i ccphcsinin yapacag• katkly1 ortadan kaldtmn~tl. Birle~ik i~<;i cephesinin gcr9ckl e~mcsi , Radek'in kabul edilen tezlerine g6re fabrikada mumki.indu. KPD, btitlin smt fl ara yonel·- -·- -----mekle-hem- f<lbrikalamaki giiclinu l<aybeni hem-ee-t · , · · · ttf'tlmuna- - ---geldi. Bu ~urumdaki bir partinin birlc~ ik i ~9i cephcsi i9in mucadclc ctmesi olanaksiZdl. U~tincusu , sosyal demokrasinin sosyal fa~ i st olarak gortilmcmcsi halinde, -sosyal demokrat partiyi birle~ik i ~9i ccphesi i9in zorlama yine fabrikal arda KPD'nin gii9 olmasma baghyd1. <;:unkti bOyle durumlarcla sosyal dcrnokrat ve partisiz i ~~ilerle onak milcadelenin zcmini fabrikalard tr. Yinc Radck'in ve Zi novyev'in tezlerine gore, birle~ik i~9 i cephesi sosyalistlcrin buttin i~9i Jere ortak miicadele onerisidir. Yani aulacak pratik ad1mlarda vc kapit.alizmin saldmlan ka~1smda ortak davranmakttr. Bu onak mticadclenin gcr~ck lc~ mes i , yine fabrikalardaki gii~lere baghdJr. KPD ise bu ~ans m 1 kaybctmi ~tir. Dolaytsiyla f~izm e k ar~t mucadcleyi, sosyalistlerin i ~9i struftyla ili ~ kisi ckseninde degerlendinnek gereklidir. Bu anlamda KPD'njn dcneyimi fa~i zm e ka~1 miicadelede, i~9i s1mfmm dt~mdaki gu~lcrlc ka~t koymamn iOas euigini ve edeccgini gostermektedir.

. . -·· .. . , ... ,......... .

NOTLAR

L Protokoll d~s. IV. k ongresses dcr Kommunisti schcn Intcmationalc, Hamburg . 1923, s. 3 12-314- . ..... · .. . . .. . 2. Protokoll, a.g.e., s. 333-334

119 â&#x20AC;˘ i$9jLÂŁR VE TOPLUM

3. Protokoll, a.g.e., s. 315 4. Oara Zetkin, Komintem Yihi.itme Kurulu'na Sunulan Rapor, 23 Haziran 1923, Birikim Dergisi, say1 54-55, s. 86 5. Oara Zetkin, a.g.c., s.86 6. Inprekorr III, s. 1477-1487, IV, s. 151, Protokoll Y. Kongress dcr KI, 17.6.8.7.1924, Hamburg 1924, cilt 1, s. 66 7. G. Zinovyev, Der deutschc Ko1tschak, Inprekorr 3/48 (22.12.1923), s.1 123 8. Die Lehren der deutschcn Ereignisse. Das Praesidium des Exckutivkomitees der KI zur deutschen Fragc, Ocak 1924, Hamburg 1924, s. 105 9. Die Lehren der deutschen Ereignisse, a.g.e., s. 70 10. Protokoll Y. Kongress der KI, Ham burg 1925, cilt 1, s.67 11.Thesen und Resolutionen der Erwciterten Exekutivc, Mart-Nisan 1925, Hamburg 1925, s.40 12. J. Stalin, Zur Intemationalen Lage, Werke, Stuttgart 1952, cilt 6, s.254, Stalin'in bu makalesi, ilk defa 20.9.1924'de Bolschc.wik adh derginin 11. sayisl'nda yaymlarim 1 ~t1 r. 13. Protokoll der Erweiterten Exckutive, ~ubat -M:l11 1926, Hamburg-Berlin 1926, s. 465 14. Hennann Weber, Die Wandlung des deutschen Kom munismus, Frankfurt/ . M .. 1969, cilt 1, s. 101 15. Akt N.Poulantzas, Fa~i zm ve Diktarorltik, Birikim Yaymlan, Istanbul 1980, s.165 16. E. Thae1mann, Die Jntemationalc, Araltk 1931. s. 491 , ah. Oskar Fi scher, Leninismus gcgen Stalinismus, Frankfui1/M., 1977, s.1 0 17. Kommunistischc Intemationale, Nr. 27, 23 Temmuz 1931, s. 1206 18. W, Hirsch, Die Intcmationale, Ocak 1932, akt, N.Poulantzas, a.g.c., s. l66 19. W. Milnzenberg, Roter Aufbau, 15 Ocak 1932, s. I 60, akt. Oskar Fischer, a.g.e., s.29 20. W. Mi.inzenbcrg, a.g.e., s. 154, akt. O.Fischer, a.g.c., s.29 21. Rote Fahne, 15 Eyliil1930, akt. 0. Fischer, a.g.c., s. 16 22. E. Thaelmann, Rede auf der Tagung des ZK der KPD, 14 Mayts 1931, s. 11 , akt 0 . Fischer, a.g.e., s.18 23. Akt. O.Fischer, a.g.e., s.l5 24. Kommunistische Intemationale, Heft 15, 15 Kas1m 1932, s. 1198 25. Werner Hirsch, Die lntemationale, Ocak 1932, s. 32/33 26. Roter Aufbau, 15 ~ubat 1932, s. 151, akt. 0. Fischer, a.g.e., s. 14 27. Protokoll 10. Plenum des Exekutivkomitces des Kl, Moskova 1929, Ham burg-Berlin, yll vcrilmcmi~. s. 503 28. Protokoll des lO.Plenums, s. 37 29. Resolution des ZK der KPD tiber BeschiUsse des 11. EKKT Plenums, May1s 1931, akt. 0 . Fischer, a.g.e., s. 6 30. Kommunistischc lntcmationale, Nr. 1, 10 Ocak 1933, s.19 31. Kommunistische Imemationalc, May1s 1931, Heft 20, s. 895 32. Kommuni stische Intemationale, May1s 1931, Heft 17/18, s. 7!>5 33. Kommunistische Intemationale, Nisan 1931, Heft 16, s. 703 34. Rote Fahne, 15 Haziran 1930, akt. N. Poulantzas, a.g.c. , s.48 . 35. H.irgen Kuczynski , Die Gcschichte der Lagc der Arbeiter umer dem Kapita-

~·

·--- ----- --

---~

·----·

- - -- - - - -- - -- - - -----• KPD VE FASIZM • 120

lisrnus, Weimarer Republik, Berlin 1966, cilt 5, s. 243-245 36. J. Kuczynski, a.g.e., s. 197,207, 214 37. Die Intemationale, Ternmuz-Agustos 1932, s. 340 38. Die Intemationale, 15 ·Mart 1930, akt Q,Fischer, a.g.e., s. 23 39. Ossip K. Aechtheirn, Die KPD in der Weimarer Rcpublik, Frankfurt/M. 1969, s. 273 40. Protokoll des 3. Kongresses der KI, Hamburg 1921. s. 189 41 . a.g.e., s. 198 42. Protokoll des 4. Kongresses der KI, Hamburg 1923, s. 48 43. W. Ulbricht, Die Intemationale, 1923, Heft 16, s. 464 44. Bericht tiber die Verhandlungen des 9. Parteitags dcr KPD, Frankfurt 1924, s. 54 45. E. Thaelmann, Die Lehren des Hamburger Aufstands, Die Ro!C Fahne, 23.10.1925 46. Parteiarbeiter, 1923, say1 4, s. 21 47. H. Weber, Die Wandlung des dcutschcn Kommunismus. Die Stalinisierung der KPD in der Weimarer Republik, Frankfurt 1969, cilt 1, s. 362 48. St. Stefan, Die Opportunistischen Gcfahren der Gcgcnwart und Mittelgruppe, Die Jntemationale, 1924, Nr. 2/3, s. 74 49. H. Weber, a.g.e., s. 287 50. Die Rote Fahne, 24 Agustos 1930, akt. L. Berthold, Das Programm der KPD zur nationalen und sozialen Befreiung des deutschcn Volkcs, Berlin 1956, s. 87

-. -'="1·-,.,.-p:·· ...... -OA . .J

•

~ ·o·-· .,

.,..

o;~

- .

. - .. -·-- -

.. -

.--

·------ -

---

- --- -

52. G. Schwarz, V()lker Mret die Zcntrale: KPD bankerott, Berlin 1933, s. 206 53. 17.9.1932: Rundschreiben Nr. I 9 des Sekretariats des ZK dcr KPD, akt. S. Bahne, Die KPD und das Ende von Weimar, Frankfurt/M. 1976, s.74 54. Die Intemationale, Nr. 13, s. 584, akr, O.K.Flechtheim, a.g.e. , s. 277 55. Die Intemationale, Nr. 14, s. 212, akt. O.K.Flecht.heim, a.g.c., s. 277 56. O.K.Flechtheim, a.g.e., s. 277 57. Alexander von Plato, Zur Eiinschactzung der Klassenkacmpfc in dcr Weimarer Republik, Berlin 1973, s. 235 58. S. Bahne, Die KPD und das Ende von Weimar, Frankfurt/M. 1976, s. 16 59. H. Weber, a.g.e., s. 269, Der Parteiarbeiter, Jahrg. 10( I932), H. l , s. 12 60. 0. Piatnitzki, Inprekorr, 1932, Nr. 63, akt. S.Bahnc, a.g.c., s. 16 61. A.v. Plato, a.g.e., s. 237 62. O.K. Aechtheim, a.g.e., s. 64 63. W. Bredel, Maschincnfabrik, Berlin 1970, s. 157 64. S. Balme, a.g.e .• s. 18 65. N. Poulantzas, a.g.e., s. 47 66. Die Kommunistischc lntemationalc, 1933, s. 59, akt. P.Frank, Gcschichte der Komrnunist.ischen Intemat.ionale, Frankfurt/M. 19R 1, cilt 1, s. 589 · 67.E. R. Huber, a.g.e., s. 95 68. A.v. Plato, a.g.e., s. 237 69. G. Gross, Der gewcrkschaftlichc Widcrstandskarnpf 1934, Berlin 1962, s. 52-56

·-

GE<;MiSE BiR BAKIS : iKAMECiLiK 00

Atila KARAGOZ ~~ ~~i hareketl varolan toplumun en sert bi~;i mde eleytirisine dayamr, ele~tiri onun ya~am ogesidiro Boyle olunca kendi kendisi(ni) eleytiriden nas1l ka~;abiliro Tartt~mayt nastl onlemek isteyebiliro" (Mark-Engcls-Scx:me Escrlcr)

Marksistler, dcvrimci sosyalizrni, gcrvck bir ~~~~ Stn1f1 harekctinin tcorik ifadcsi olarclk t.arltmlarlaro Proletarya hareketinin varolan toplurnun en scrt clc~ti risine dayanmasl, aym zamanda tarihscl stirccin gclincn evresindcki, son smtflt toplumun ele~lirisidiro

idealist yaki~Imla; varolamn tarifindc veya eksiklcrinin giderilmesinde di.i~i.incc bclirleyicidiro Buna kaT$Illk maddcci yakla~·m; nesnellikle dii~iincenin ozdc~ olmadigmi, ncsneslik icinde de dii~iinccnin yokcdilemcyccegini varsayaro Dii~iincc ncsncllikten yola cak•larak, hem varolam tarif cder, bern de onun eksiklcrinin gidcrilmesinde bclirli kavrarn ve isinlcndinnclerle itici bir i~lev glkiir. Elc~liri de bunun icindedir. Oznel nesncl baglanllsmcla, gcli~i min yollanmn ac•lmastdlr. Kapitalizm i.iretim araclanmn ozcl mtilk.iyeti, birilcrinin urctmcsi vc iirettiklcrinc yabanclla~masJ, meta iiretimi-ary;~ dcgcr somiiriisii temelinde ~07.iimleniro Urctcnlerin, iiriinlcrc yabancal~mas1 dcmek, bunun oJu~ bicirninind~ kcndilerinc yabanctla~ma larl dcmektiro Uretcn ~ ~~i smifi bu toplumda, iiretmc konumuyla ozne, iiriinlcrc kar~·

konurnuyla cia ncsncdiro f$yi hareketi bu dururnun clc~tirisinc dayantrsa, cle~tiri temelindc nesncllijlin ~almasa zorunluysa, a~manm ozncsi de i~~Yi sm•f• olmak durumunod:Jdlro Marksizm vc ongoriilcri bu nesnellik iizerinc kurulmu~turo '"Eie~tiri onun y~arn t>gesioo ise, kcndisinc clc~tirisi de ka~malrnaz dtro Marksizmin dogmalar ytgml olmarnast buduro "Varolan hcr~cyi elc~tirmcko' vc "clc~tirin in nc kcndi sonuclanndan ne de varolan gii<;:lcrlc dii~cccgi ccli~kilerden korkmamak'o i~tc bu ya~anm t~ vc y~an1yor olan nesnelligi a~may1, kimi yonlerinin rcddini, kimi yonlcrinin de inkanm giindeme gctircccktir. Elqliri onsel olarak bir rnaddioolguyu varsayaro Kapitalizm olmadan bunun elestirisi olanakstz oldugu gibi, i~Ci harcketinin, sosyalist harckctin clc~tiri si de y~adtklar•maz la ilgilidiro Bu clc~tiri kcndimize yonclcn bir clc~ti ri vc baglanlllt olarak da, ozcle~ti rimiz olmak zorundadtr. Kapitalizmin ele~tirisindc n cakan vc sm•fs•z Lopluma gidilcn yolda bir "gccici" evrcyi ifadc eden sosyalizm, adm1 ad1m kapitalizmlc tiim baglarm kopmas1 anlarnma gclmcktcdiro Runun icin miicadele kendinc uygun araclan, yontcmlcri yaraur. I 844 Felsefe Yaztlanonda Marksom, "Dusunmek ve olmak bOylece ~ii phesiz ki birbirinden ayndirlar, ama aynr 1.amanda L>irbirleriyle birlik ic;indedirler" (So 113)

-.. --

- . --· - - ·

- - ··-· ----....·-··-.....

... ····-

- ··- -

-·-· --.-------- - -

122 • iSC:iLER VE TOPLUM bclirlemesi; hem kapitalizmin 3$llmasmda, hem de sosyaJizm milcadele, orgiit baglammda, maddi olanla dil~iincenin birligi ve aynhgm1 vurgulamaktachr. Vc bunlnr diyalcktik bir baghhk iyindc birbirlcrini etkilcycrek, bir biitilnsclligi olu~tururlar. Dii~iin ce maddesiz olmuyorsa, tcori nesncllikten yola ylkan soyutlarna vc stireci dcvindirici bir ctkiyle k:uruluyorsa, sonunda bir bliliinselligi iceriyor dcmektir. Marksizmi billilnsel yapan da budur.

---·-- -

Marksizmle degi~ik iilkclcrdc ilk tam~anla rm aydmlar olrnast bir olgudur. Ama bunun bir tamsma oldugu gozonilne ahmrsa. biitiinliigu kurulmus tcorinin kavranmast oldugu da kabul cdilmi~ olunur. BUtiinsellige kavusmus tcorinin, smtf mileadclclcrinde, varolan smtflt toplumun ~cli~kilcrinin analizindcn, yani nesncllikten onaya ~tkmts oldugu bilindigine gore, her iilkcde aym ~abanm yenidcn harcamnarnas•, tcorinin yenidcn kurulmarnas1 da kabul cdiliyor dcmektir. Sadece ogrenilip bilincnin ncsnclle baglanttSt kurulmaktadtr. Yani bu demektir ki, Marksizmin ilk kurulmasmda oldu_gu gibi, degisik illkclcrc ilk girrncsindc ·aeayOfnTarm ·ooo~~ Ancatc bu, aydmlara dcvrim yapttrma gibi anlaytS!art, anla_s1hr kJimaz. Yol gostcrici olan, aydmlar dcgil, Marksizmin kendisidir. Bu tcori ile hcntiz tam~marn1~ olan i~~i stmftnm da bir tiir miicadclc i~inde oldugunu atlarnadan rni.icadclcnin ilcriye itilmcsinin, ger~k anlamma kavu~rnasmm gostcrgcsi olmaktadtr. Bu baglamda bir yo! gostcricilikten s6z edileceksc. aydmlarm yo! gostericiligindcn degil, teorinin yol gostcriciliginden soz edilir. Marksizmin kavramlart iizcrinden gidcrek (ama y~anm1s pratiklcrden de dersler CIkararak) 'nas11 bir sosyali7.m?' yorumuna verilen cevap, miicadclc vc orgtit anlayt~ larma birer ccvap da olrnaktadir. Geymi~in ele aJuunas1, Gramsci'nin de bclimigi gibi, "savc1-samk" iliskisi dilzeyindc ele almamaz. Bu aym zamanda her tiirlii ka7.ammm, kazainmtmtz oldugunu sOylcmek, hem de olumsuzluklardan annmak anlamina gelmektedir. Yukan da soylcndigi gibi, g~misle hesapl~ma, hi~birseydcn kaygu duymadan, reddctrnemiz gerckcnlcri, inkar etmemiz gerekcnlcri, elestirilerimizle a~-

mak anlamma gclmcktcdir. Son ytllarda, hatta aylarda llkamkhgt ve degisime gcreksinirni iyice belirginlesen SSCB vc Dogu Avrupa Ulkelerindcki siirey, sosyalizmin Oldiigti propagandastyla egemen ycvrclercc pompalantrken; Marksistlerin onlara gozlcrini kapamas1 diisiinillemez. Smtf adma biirokratik partilerin iktidarlarJ, t1kan1k Itgnt g6rulmesiyle b~la yan ve csas olarak da cgemen bilrokratlarm sisternlcrini dcvam cuirmede, ukantkhgm a~t lmasml ongorcn rcformlar iyine girmeleri de dik.katlc izlcnmck zomndad1r. Olenin Marksizm ya da dcvrimci sosyalizm oldugu soylencmc7.. Ttkanan ve i)ldilgil sOylenen bir~ey varsa, o da, Marksizmin dcgi~ik bir yorumu ve bl).nun gcrcgi ya~anan olumsu7. pratiklerdir. 1kamccilik vc bunun tiircuigi sekterizm, bilrokrat.izm; sosyalizmi ekonomik insa olarak algtlayan ekonomizm; "proletaryanm vatant yoktur"' bclirlcmcsiylc b~laytp, cntemasyonal kimligc biirilncn Marlcsizm teorisinin ~arpmlarak , tck tck illkelere Stkt~ttnlmaya ~ahstlan "sosyalizm" ve bunun wruntu soncctrmrtliyet~itik; sm~mucadelesi ycrinc konulan populizm ve ittiifaklar politikast, stn•f ycrine, prolctaryayt da i~ine alan ve ncrcdc b~laytp ncrede biuigini kendisinin de bilmcdigi (kimi yerlerdc anti emperyalist tilm stmflara kapsayan millici gii9lcr, kimi yerlcrde pre-kapitalist unsurlara karst burjuva kcsimleri vb.'ni kapsayan halk tantmt) smtfsal sekilsizlik ve "kurulan-tammlanan" "halk devleti" ile bi~imlenen ··sosyalizmlcr" olilyor. K1saca, Marksizrnin devlet ideolojisi haJine getirilmesi, prolctaryanm hareketine k~1 durmayt da berabcrinde gctirmistir. Marksizmin ekonornist yorumu, ekonomi poliligin elc~tiri sini po7.itif ckonomiye donil~tiir dtigti ve siyasal miicadele resmile~tik~. mekanikle~ti. Digcr partilcrin varhg1 ilc birliktc tck partinin cgcmenligi, biirokratik mcrkezi planlama, vb. birvok ukantkhklardlr bunlar. Egemen olan bu ··sosyalizm" anlayJ~mm TC smtrlarl i~Yinclck i harckctlcri de yonlendirdigi ayik bir olgu olarak ylllard1r ya_sadigml17. bir ~eydir. "Nastl bir sosyalizm?' so-

GE9Mi$E BiR BAKT$ • /23

~u an ~Iimaya ~alt~an ve y•llard•r y~anan "sosyalizm"den kopu~ ve farkh ,

rusuna

devrimci Marksizm ongori.ilcrinc uygun bir sosyalizm bi~iminde ccvap verilebilinir. Ti.irkiye'dc 60'1 arda egemcn olan ·sosyalizm'in de etkisiyle, bag,msJzllkCt perspcktif1i ve Kemalizm baglantJIJ anlay,s, anti emperyalizm tcmclindc bir milliyct~i ligi; 70 sonrast ise, anti f~ist' ekscndc bicimlenen mucadele ve anti fa~iunle maliil bir devrimciligi one ~1kard1. Yetmi~

ytldan fazlad1r ya~anan sur~ ve buna uygun ~ek illenen Tiirkiyc Sosyalist harcketi bir~eylerin istendigi gibi gitmedigini fazlastyla gostcrdi. Tabii ki, gormek istcycn gt>zlere. Y~anlar istcnilcn gibi olmadlgma gore onada bir celi~ki var dcmcktir. <;:eli~kilersc sadcce soyutlamalarla ~tlamtyor, bunun i~in mucadelc zorunlu. H. Entcmasyonal'in iirctici gli~lerci tcorisinin ongordugu 'sosyalizm', Marksizmin hem ckonomist hem de detem1inist yorumu anlamma geliyorsa; II I. Entemasyonal'in anlayt ~mm da kurulu~undan ktsa bir sure sonra tamarnen farklt noktad~m. bcnzcr bir ckonomiz.mle actklanmas• tek ba~J na yeterli olmamaktadtr. Ama bi.~ volantarizmin varhgt inkar edilcmez. Omellig!n ve nesnelligin mekanik yorumu ve uygulamast da bu olsa gerek. Deterrninizm nesnellige boyun egme volantarizm ise nesnell igi yok sayma egilimini icerir. Komtinistlcrin, t>nccden haz1rlanm•~ degistirilmet., kesin program ve taktikler ileri siirmedikleri bilini,·. Sol Komlinizm Bir Cocukluk Hastahg1 isimli kitabmda Lenin " ... (J 903· I 905) ti<; temel sm1fm , ba~hca ti~ politik a k1mm temsilciler inin-liberal burjuva, kti~tik burjuva demokrat. .. ve devrimci proleter a k1m progra m ve tak· tik sor unlan tizerinde en amans1z l>ir · mticadeleyi yiirtiterek .... partilerin, hi· ziplerin ve gr uplann mticadelesi i<;erisinde, billu rla~tlklanm soylemek daha dogru olacakbr ... (1905-1907) program ve taktiklere il i~kin biitiin gor usler, kit· lelerin eylemleriyle denendi. .. mticadelenin kendiliginden gelisimi i<;inde sovyet orgiit bi~i mleri vi.icuda geldi ; 0 donemde wvyetlerin rohi i.izerine tartJsmalar 1917 1920 ytllanmmn biiyiik mticadelesini miijdelediler ...

Kitlelere ve onderlere, sm1f1ara ve par tilere politika biliminin esaslanm ogretme l>ak1mmdan, bu donemin her ap ... bti· ti.in l>ir y1la bedeldir. Eger 1905 'provast' olmasaydt, 1917 Ekim Devrimi 7..afer i mti rnki.in degildi" (Partil e~mc Si.ireci, Yar yaytnCJhk s. 259-260) Bu aktarmada cylcrnlil ik icindc dcvrimin kazan1lmas• ile genet olarak bir teori (prograrn-taktik) tart1~ma~1 ve bunun denenerck degi$iklige ugramas1. yet k inle~mes i anlaulmaktadlr. Panilcrin ~abalanna kar~m. i~i lerin sovyet orgi.itlcrini kurmalart ve partilcrin bunun i.izerinc tarusrnalan anlat1hyor. Kaltplasmamt~ tcori ile pnuigin birliktcligi anlauhyor. Su an 'Nas• l bir sosyalii'.m?· sorusuna; mcrkc~.i planlarnah, mcrkezi yonetimli, askersci disiplinli, milliyet~i. devlctli, ordulu, polisli ·sosyalizm' degit ccvabm1 vermek kolay. Sosyalizmi smtfm cylcmliligi olarak gormck, smtfm partisinin hcrn ondan ayn olamayacagmt, hem de kendisine kar~t tuturn alamayacagml soylcmek anlamma gelmckledir. Marksizmin digcr kavramlannda oldugu gibi, dcvrimdlik-reformculuk iizcrine de somut k onu~mak gereklidir. Re· formcu olarak ifade edilcn anlay1~ ve or· giitlerle, dcvrimci olarak lanse cdilenler arasmda, savunulan sosyalizm anlayt~l itibari ylc bir farkm olrnamas1, refomlcudevrimci aynmmm da pck bir~cy ifade etrncmcsi anlarnma gelrncktcdir. Smtftan ko· puk, onun adma olu~turulan vc miicadele yi.iriiten "onci.i" yaptlar, sosyalizmi kurma· mn da tek arac;lan olarak cle ahnmaktadtrlar. Bu boyle olunca tirgiit aym zamanda fetisle~tiri lcn bir ama~ olmaktadtr. Bu ise, SlTIIf da i<;indc Olrnak ili'.CTC, haJkla orglitiin ozdq le~t irilmesid i r. Hnlkm kunulmast i9in tek rc~cte isc farkh farkh yaplarm kendi programlar1 o!maktad1r. Dcvrimcilik de, refonnculuk da bunun ifade tarztdtr. <;:e~itli partilerin-orgi.itlcrin- ak m1larm sosyalizm anlay•slarmda temcl bir farkh hgm olrnamast rcyetelerin farklillgm1 gostcrmedc soyul bir reformculuk devrimcilik aynmmt i'.Orunlu · ktlmaktad•r. Re~etclcrin hayata uyup uymamasmm isc pck bir onerni yoktur. Dogru olduklanna gore, halk anlam•yordur(!), anlayacakt•r(!). Boyle bir yakl~t-

. . --- ----

---------------------~-----

- . 124 e l$91LER V£ TOPLUM

mm, b1rakallm, dilnyadaki geli~meleri degcrlendirmeyi, kendi y~digimiz silrecten dersler <;Ikannas1 bile dil~ntilemez. 0 anlayi~ gore bu gereksizdir. -Nas!lsa her geli~e onlan dogruluyordur. Veya egemcn anlayi~m estirdigi rtizgara yelken ac;mak, onceden soylenenlcrin bir izahmt gereklirmiyordur. "Kapitalizm, miicadele boyunca eskiden dokunulmam~ ytgmlan seferber eden bir devrim yoluyla oldugundan ba~ka tiirlii ~okertilemez. Kendiliginden olan ~1k1~lar devrimin geli~mesinde kac;uul· maz durumlard1r. Onlar olmadan dev· r im olmam~hr ve hi~ bir devrim olamaz. .. Y1gmlar mOcadele ediyorsa, mticadelede yan h~lar yapmak ka~mtl maz bir §eydir, bu an layt~l an goren komOnistler, onlan y1gmlara a~1klarl a r, yanh~larm diizeltilmesine ~h~rrlar ve bi· li n~li li gin kendiliginden Ugi yenmesi i~,;in §~madan ~hs1 rlar, }'Jgmlarla birlikte olurlar" (Lenin, Bern ~nternasyon alin in )'igitleri adh makalc; ~~~i Smtft Part isi Uzerine Sol Yaymlan, s. 351)

. (Ctlfn"'m K.enailigii'Joet1Hgi

el~tir<f~i

oili-

nir. Ama bunun hangi dilzeyde ve nc ic;in oldugu bir tiirlii anla~!lamaz. Yukardakilcrin 1919 yilmda yazllml~ oldugunu soylemek, aym 1.amanda Lcnin'in onccki soylcdiklerini ne anlamda soylediginin de gostcrgesi olsa gerck. Ne Yapmah'dan sor!Ta g~en ytllar ve ya~anan stirecin derslcri ile bunlar soylenmekteydi.* Diger partilcr ileri stirdtikleri program vc taktiklcrini, nesnellige uydurmaya ~allS•rlarkcn, Lenin cdindigi derslerlc degi~iklikler yapabilrni~ti. Lenin'in Bolseviklerin oncclikle, populizm ele~tirisi yapugmt, bununla hesaplasmanm kendileri i~in bir at1ltm oldugunu soylemesi bosuna degildi. Yine Sol Komi.inizm Bir <;ocukluk Hasta hg1'nda Lenin, " ... Marksizmi reddt'<len bu parti, her siyasal eylemden ont-e s mtfsal gti~leri ve bunJan n kar~ tltkh iliskilerini ~ok nesnel b i~imde tartmanm zorunlulugunu hie; anlamak istemedi... bu parti, bireysel te· rorden, suikastlerden biz Marksistlerin

-----·------------------- -

------·-·

kesinlikle kabul etmedigi bu gibi ~eyler den yana oldugu i~in kendislni 07A!IIi.kle 'devrimci' ya ~ a 'solcu' samyordu" (l~~i S1mr1 Partisi Uzerine, S. 364/5) diyerek, hem populizmin stmfsal olarak Marksizmden uzak oldugunu, hem de bunlann kendi miicadelerini halkm mticadclesi yerine koyma. kendilerini halkla, tlzde~le~lirme ve yapuklanyla kendilerini devrimci, "solcu" sandtklarmt anlatmaktaydL Tabii bu omekte oldugu gibi, ikamecilik ilc populizmin hep birlikte varolmas1 zorunlugu yok· tur. Kcza ikameciliklc populizm ~zde~le~Li rilemez. Halkc;t olmayan ikamccilik ola· nakhd1r veya tersi. II. Entemasyonal'in en giiylti partisi Alman Sosyal Demokrat Par· ti'nin, rcvizyonlardan sonra ikamcciliginden soz cdilcbilirken, onun populistligindcn aym nctliklc soz edilcmez. Keza Men~eviklcrin ikamcciligine kar~m. populistliklcrinden soz edilemcz. Buna kar~1hk Narodniklerdc her ikisi birarada bulunur. Bizde de bem~cr orncklcr vard1r. THKP'nin ikarncc~ligi vc populizmi birazda gortililr, arna TLP'in ikamcciligi yanr..ma popillistligindcn aym netliklc soz edilcmez. Yani po· pulizminden kopu~. ikamccilikten kopu~la

··aym $eyoTr1Yuyor:--

----- - ·

__..._.

"Sosyalist bilincin prolctaryanm kendiliginden miicadclesinin d1~mda verilecegi, i~~ilcrin kendiligindcn bu bilincc u l~a yacaklarJ, dt~ardan bilinc; taStYICiilk gibi yakla~nnlarla orgut ve yapJiann kendilerini, sm1fm yerine koymalarmda bir etkcn olarak goriilmektedir" bi<;imindeki yakl~t mm li7..erinde uwnca durmaktan ziyade, bunun Ne Yapmah'y1 farkh bir yakl~!mla okurnay1 gercktirdigini, Dilek F1rat'm ~~ ler ve Toplum'un 3. ve 7. sayllarmdaki yaztlarmm okunmasm1 sahk vercrek devam cdiyorum. Tabii bir not koymak zorunlu, "oocti"lcrin vc "kurranc1"lann Lenin'i istedikleri gibi okumalan ne kadar geryekse. Lenin'in Ne Yapmalt'da bunlara malzeme vcrdigi de aclkllr. Yeni Oncii'nun ikameciligin egemen oldugu sosyalizrn anlayt§lntn yonlendiriciliginde ve bunun yOk kaba yans1rnast

*Biliyoruz ld Lenin, ekonomistlerin; 'kendiligin.denlikle Sosyalizme vanlacak' tespitini elqtirirken, bunun mutlaldllitmlmasma, teorize edilmesifl£ kar§t qtkmakladtr. U<; nolaadan yoneltilen elqtiri, o anki verili durunuia '<;ubuk bukme' ile anla§dabilir.

·-

__ ___ ,,.

·-

... ----------..........................................................................................................

_,., ., ,

GEC";MI $£ BIR BAKI$ • 125

THKP'nin, ktsmi ele~tirilcrle, ama ~Jlma masl ekseninde oldugunu belinmcliyim. Btm.lan s~ylemek, ~u an icinde bulunduklan tarU~malan ve kimi ya7.a.rlannm hem ikarnecilikten kopma, hem de populizmdcn kopma ~balannm dt~lamak anlamma gclrniyor. Fakat, resmi gbru~lcr vard1r vc bunun btitiinliiklii bir ele~tirisi hcnuz yapllmarnJ~Ur. Haua kimi yazarlart, tamamen bu olwnsuz gecmi~in savunusunu yapmaktadlrlar. Zaten yazmts oldugum Neyin AynmJ ~hJdt yaztda dile geliriimeye <;:alt~l lanJar, hem C. Morah'mn hem de. A.Ural'm bu konudaki elc~Lirilcriylc paralcllik icindedir. "4 (ii stmfmm kurtul u~u kendi eseri olacaktir." I. Entemasyonal'in programmm bu ilk ctimlesi ile y~adtgmllZ siirccc kaba bir bakls, ortad.aki olumsuzlugun tcslim cdilmcsi icin, yeterince malzcmc vcrcccktir. Sosyalizrnin l>znesi olanlarm d1smda, onun adma, onun icin kunulu~ projcleri yapllmakta ve uygulanmaya cahstlmaktadtr. Yani, i~iler bir yanda, onun kunulusunu saglayacak olanlar bir ba~ka yandadtr. Halbuki, Marksizm bunlarm birligini 6ngortir. B5yle bir donemin i~ci harckctinin cocukluguna denk geldigini ve mezhcpciligi giiclendirdigini biliyoruz. Hal Myle olunca, sektler kacmtlmaz olmakt.ad1r. Zate~ anlaUlrnak isteniten de bu dcgil midir? lkarnecilik ve sekt olmanm sektcrizmi, benmerkezciligi, otoritarizmi, biirokratimi vb. dogurdugu veya besledigi gbzdcn trak tutulmarnaltdtr. Tiim bu olanlar, Marksi7min etkisizlesmesi anlamma gclmcktcdir. Marksizmdcn biraz etkilenerek 1860'Jarda bll.$layan Rus devrimci harckctinin, halk~t hkla birlikte wadma"' "ra~mcn"li yiiriimcsi ve gcli~mesi ile, 1905 Devrimi ilc htzlanan gcli~imi arasmda bir celiski varsa, bu hem bir populizm el~tirisini vc kopu~masm t hem de ikarnecilikle miicadeleyi icerir. •

ikarneciligin bzdc~testim1eyi i~ermesi, sadece smlf adma olan 5rgiiltin miicadelcnin Stmfm orgiit/miicadelesi ile OldCSICStirilmesi degil, devrimle sosyalizmin, geyis siircci olan sosyalizmle iist asama olan komiinizmin de ~zd~l~tiri lm csi olrnaktadrr. Sosyalizmin kurulup tamamlanmasmda (hele de tek iilkede) arac olan, partinin amac olmas1 gibi, ara a~ama olan sosyalizm

siirccinin de arac dcgil amay olma<;ryla baglanllSl vardtr. B5ylc olunca devlct de parti de hi~ bir zarnan gercksiz konuma gclmez, "s<>nmcz", yok olmaz. " Proletaryanm burjuvaziye kar~1 miica· delisnin birinci 3¥\mast mezhep hareke· tinin damgasm1 tasrr ... bunlar (mezhepler ) proletarya hareketin ~ocuklugudur "

(Marks, 1872 Entemasyonalin'deki so7.dC Boliinme Gotha Programmm Elestirisi, Sol yaymlart, s. 164'dcki Dipnot) BunJarm aynhgmm tcorisini yapmak, bir anlamda mezhcpciligin (sckt) olmak ve ikameci ligin siirckl iligini varsaymak anlamma gclmcktcdir. Runun tcorisinin yaprlmasl bbylc ikcn,aynltgm gidcrilmcsi icin gcrcginin yaptlmama~J da mczhc~ il igin dcvammt istcmck olmakt adtr. Lcnin'in 'Ne Yapmah'smdan kcndilcrinc dayanak bulan ikameci yorumcular, her zaman kcndilcrini ayn, i~ci smtftm ayn bir ycrc koyarak "oncii" olmalarmm siirckliligini iddia cdcrlcr. Fakat bu hcp bir iddia olarak kalmak zorundadtr vc TC smtrlan icindc iddia olarak kalm t~ ur zatcn. MUcadcle bir orgiilliiliigii varsayar vc komiinistlcr d~ lCk lCk duramazlar VC orgiit 0lu~tunJrlar. lkameci yorum olmasa da, onaya ytkan orgiiliin smrflll orgiilli olma istegi, onun iddiasrdtr. Birinci ilc ikinci arasmdaki fark; birincisinin smtfm orgiitii olrna istcgi dcgil, bylc oldugunu ilcri siirmcsidir. ikincisinin isc bunun gcr~eklc~mcsi icin hemen sm1frn miicadclcsi i~inc. smrfrn bulundugu alana gitmcsi, onunla kayna~ak. srn1na birlikte onun orglitii olmaya call~ma Sldtr. Birincidc, ba~a an ba~lay1p sonuna kadar srnr ftn ()nciisii, <>ndcri vb. olrna tcorisi vardtr. Ikincidc isc stmfm bir paryast olarak, ba~tan soylcdiklcrinin miicadcle iyinde dcncnip srnanmas• yollanndan da geccrck, Stlllflll OnCiiSii olmaya yalt~thnaSl cgcmcndir. Program vc taktiklcrin anlayt~larla bir paralclligi olmak zomnlulugu 'lardtr. Dolaytstyla, ikamcci yorum sahiplerinin kendi olu~turduklan programt, tek dogru ve gcrc;:ckc;:i, hayata ccvap verccek i~~i srmf! veya halkm kunulusunun tck ylkl~ yolunun aydmlauctsr olarak ilcri siirmclcri her 7.aman

-·--- - ····-··--·-

-------·-

---··- -· ·---·- - .. --- - ·

-··-·-·

-······---·-

------------·

126 • IS(ILER VE TOPLUM

kcndi iddialan olmak.tan r;•kmaz. Ama ikameci olmayan, Marksizm r;er~evesindo ilcri sUrlllen program veya taktiklcr de ba~lan gu,:ta sahiplerinin iddiasl(lar. Fakat bunlann milcadcle ivinde degi~cbilirligi kabul cdildiginden vc bu dcgi~ebilirlik de s1rufla birlikte olmay1 gercktirdigindcn bu iddia sUrer; i~inde iddia olmaktan r;akabilir. Yani birindc program-ta.ktik-strateji vb. oncU tarafmdan kurulmu~ olara.k mutlak dogrudur vc bu baglarnda s1mfa dayat1hr. lkincide, mutlakla~llnlmadan, mticadclcnin scyri ir;indc dcgi~meyi varsayar. Dolayas1yla birincisi mc-kanik vc dogma y1gm1 olarak kahr, ikincisi nesnellikle degi~ir vc dcgi ~irnin iticisi olur.

sine, ya da kil~tik mezhcplcrin biraz daha btiyiik olmasma hizmct cdcccktir.l3unun tekrar tekrar par~alanmasmm da garantisi C>lamaz, hatta dagalmasa/ paryalarunasa kar;•mlma7.dtr. Kafalarda "gcno"culuk, mczhcpcilik ve ikamccilik yok olmaks17.1n, bunlann dagtlmasma istemck pck bir ~ey ifade ctmcz. lkamecilik sozcilgilniln ilk yagn~urdt gl ~cy, bir ~eyin ycrinc ba~ka bir ~eyin konulmast vc ayn olan ~eylcrin aymlagmm ilcri ·sUrtllmcsi veya kabul cdilmcsidir. Bir anlarmyla <>zde~li k kumlmastdJr. Masa yerine, yatak konulmasayla, masa ycrine rallle konulmas1 arasmdaki fark bir kabul cdilebilirligi zorla~tmr vcya kola yla~unr. Ama yatak da, rahlc de, masa degildir. Ru ayn1 zarnanda ncsnenin vc i~lcvinin tanmmamastru, bilinmcmesini iycrir. Bilincrek yapllan ikamccilik yoklllr anlarnma gelmiyor bu.

Bu degi~i~_l ige ugrarna cspirisi Marks'm Fcuerbach Uzerine Tezler'in 3. siindc bclirtildigi gibi, "cgiticinin kcndisinin de cgiti lmeye gereksinirni"' vardar yakla~1mt r;erycvcsinde anlamhla~1r. Bu stmf milcadelesinin ve smafm <>grcttiklcrini/ogret~cklerini kabul etme anlarnma gelmektedir. Ikamc.ciToplumsal olaylarda ikarncciligin izalu bu denli kolay olamamaktadtr. Dogu Avrulik bu ilkc kabullenildiginde ve hayata ger;irilmcye yah~lld•gmda bir leader olmaktan pa'da, bilrokratik panilcrin. isimlcrini dcgi~ tirerck, hUkmctmcdc, ba~ka partilerin varhylkar. Mezheplerin yok olmas1, mezhe~ilik . ____ __yakla~ammm . sorgulanma!iJ.YJ..a.. .b.ll$lay.a~ . _____ gJD.!._da kabul ctmg.!~i . var ola_n mel<anizllr. E.KUrkr;U'ntln "genolan dag1tmak" yakmarun dcvammm istcnmesiyle baglanuhd1r. Ja~urum bu baglarnda etc ahrsak, bundan ilkamccilik dc~ifrc olmadtk~a SJOJf partilcri kameci <>rgUtlerin dagJlllmasml anlad1gtmt olmayacak, ismi farkh parti lcrin birilcri 'adtbelincrek, bunun <>nccliklc, varolan yaptlana' vonetimlcri dcvam cdcccktir. , hn ikameciligini kabu\lcrunekten geytigini s<>ylemenin zorunlu olduguna dii~Unilyo Smtfm varhgt mticadctcyi vo esas olarak da smtflan stmf yapan bu milcadclcleridir. Mllrum. Hem bunun, teorik arka planaru tarlt$· male, hem de beklcmckc;izin s1mfm oldugu cadclc ise bir <>rgiltliilllgil kabul eder. Egemcn stmfm dcvlct ve digcr aygnlanyla rnllalana gitmck gibi bir pratik i~inde olmak zorunluluktur. cadeledcki konumlam~l an ortadad1r. EzilenIerin miicadclesi de konumuna uygun olan Bu yap1lar kimsenin istcgine g<>re dag!lrnaz. <>rgUtlOIUgU yarattr. Konumuz i~yi sm1f1 Tabiki "kimsedcn" kasll, kcndini olu~turan milcadclcsiysc, sendikalar, konsey-komllnsovyct -~ura vb. politik c>rgUt de zorunlulukinsanlar1 da ivine alarak sOylcnmektcdir. 1kameci yakla~un devarn cttigi sUrcce, dagutur. Smaf adma onun orgUtil olu~amaz, bu iddia ilc ormya <;.rkanlar ya sUr~ i<;.inde tasmak biryana, daralara.k daha da tutucul a~ fiyc olur, ya da bu bir iddia olrnaktan ylkamak kar;tmlmazdLr. Daglllp yoketmck bunlann sorgulanmasl ve suuna kayna ~mal a rak orgilt Slntfm bir paryaSl, ()nderlcrirtin vUcut buldugu hir parr;ast ohrr. Stmf mUcanyla olanakhd1r. Marks'm da belir1tigi gibi, delcsi niyetlcre dcgil de, somut duruma bag"proletcr hareketin c.:ocuklugu·· gcytik~e h isc, "l~<;;i s1mfmm kur1uht~u kcndi eseri omezhepler kendiliklcrinden tasfiye olurlar. Birlik de bu baglamda eJe· ahnmak durulacak"sa, b~kal annm niyetlcrinin yine bu milcadelc it;indc dcncnmcsi kaprulmauhr. mundadrr. Hem bir sosyalizm anlay1~1run hem de bununla baglanttlt olarak orgUt miiKomUnistlcrin s1mf mUcadclsinden anladtkcadelc anlayt~trun sorgulanmas1 olmaksl7.1n, lan, i~yi stmfl ilc burjuvazi arasmda yUrtlteorik nctlik saglanmakswn, "aynlann ayn ycn rnllcadclc ise, bu rnUcadclenin gcreksinbirlerin bir" oldugu stir~ y~anmaksl7.11l , digi araylar da csas olarak mUcadcle tarafmbirlik, ya farkh yakl~unlarm eklernlenme-

GE(;MiSE Bi R BAKIS • 127

dan geryek bi~im.ine sokulur. Bu hem yukanda sOyledigim gibi, scdika, sovyet, ~ura, parti vb. gibi OrgUtlerin konumlam~mJ, hem de hangisinin milcadelenin o safhasmda on planda olmast gerektigini i~erir. Parti gcryekten stmfm partisi oldugunda bunun arka planda olmast olanakstzdtr.

Komilnistlerin onceden bclirlcnip, dcgi~ti rilmesi varsaytlmayan orgtitleri, program ve taktikleri yoktur. Bunun ne anlama geldigi Manifesto'da bclirtilir. "Komilnistlerin prole taryarun ~tkanndan b~ka ytkan yoktur" onermesi kabul cdilecckse, onceliklc komilnistler prolctarya ile kayna~mak zorundadJrlar. 4te bu noktadan harcketlc, proletaryadan ayn ortaya y1kan komunisllcrin goril~ lerinin onaya attlmast bunlarm prolctaryarun g{)~leri oldugu anlarmna gclmez. ProIetaryadan ve onun milcadelcsindcn ayn komilnist orgilt ve mUcadelcsi olmayacagrm gore bir !>rgiltiln b~tan kc ndisini nastl tammladtgt dcgil, yonelimi yakl a~1rm vc pratigi belirlcyicidir. Ya "oncU"IUk, ''kurtanct"hk terosiyle birlikte varolaca k, ya da Slrufla bUtUnle~crek ger~ektcn onun harekcti olunacakur. Bunlardan biri Marksizmin ikamcci yorumuna, d igeri ise devrimci Marksizmc dcnk gelmektedir.Birinde "onderlik", kendisinin yakt~!Jrdtgt stfattlr, otc kindc (tabii kazaruhrsa) ise kazarulmt ~ bir stfat olur. Bunlarm i~leyi~i U1.erine durmuyonun. Arna b~tan 6nderligin tcorisinin yaptldtgt Brgilt ve partilerin, kendi i.yinde dcmokrasiyi uygulamadtklan, yoneticilerin geri ahnrnast kurahnm i~lernedigi ve bunlarm ancak oiUrnlc vcya ba~ka anti-dcmokratik yontcmlcrlc ala~agt edildigi tarihte slk.ya gorillmil~t ti. Dogu Avrupa'daki partilerin isirn degi~tir me, yenilenme gibi tutwnlanyla ikarnccilik yok olmamak:tadrr. Ad ma ne denli dcginilirse de~inilsin, partilerin konumu mUcadclc i~inde geryek ifadesini bulur. Soylenen degil yaptlan tinernlidir ve komlinistlcr, kimseyi kendi tantrnlanyla deg il, yapllklannm i~cri ~ ile degerlendirirler. Bu iki tiir anlayt~tan bi.rinin, burjuva normlardan. .vc i~leyi~tcn a~tn etkilcnrni~ oldugu, digcrinin ise buna k~t mUcadele iyindc ~ekillendigi bilinrneBiri anti-demokratik digcri demokra~ • lrnak: durumundad1r. Marksizrnlc tan!~-~ aydmlann, birbirleriyle tart1~1p kurduk-

·'.

Jan yaptlann, ~i zdiklcri "en dogru·· devrirn yollannm kendi ba~rna bir anlamr olmadtgtm fazlas•yla gordtik/gotiiyoruz. Stmf ayn ycrdc bunlar ayn ycrdc.dirler. Keza teorilcri buna uygundur. Onlar prolctcr sosyalistir, dcvrimci sosyalisllirler, kornUnistti rler ve en onernlisi de Sllltfm vc insanhgm tck kurtanC!Sld trlar.. Onemli olan, i~yilcrin koyltilerin , hcrkcsin bunlan anlamas t vc pc~lcrindcn yUrtimesidir. Fakat o lrnuyor.Sorun i~~ilcrin koylUlerin, vc bir blitUn olarak: burjuvazinin en bilytiklcrinin d1~mdaki stmf ve tabakalann destegin.i kazanma olunca, sendikacthk s1m f ya!t~mas1 oluyor, koylilyc toprak veriliyor, bilmcm kimc ucuz k rcdi vaat cdiliyor vb. Birbirinden fark da scnin niyctin degil benimkisi dogrtl-iyi vcya hcnirn mezhcbirn iy i anlammda rckabcti ir,:crcn bir miicadele oluyor. Roylcliklc bcnmcrk czc ilik, scktcrizm, bilrokratizm vb. kavmllmaz oluyor. Bunlar i~tc bu~juva normlard1r, emir clcmiri keser tUrilnden ta limatlar. Bcnim dt~lmdak ilcr "son tahlildc" k ar~1 devrimcidir vc sol i~i silahh yalt~rnaya varan mi.lcadclclcr. Dogu A vrupa'da gorillcn son gcli~mclcr ikamcci yorumun iflas c11igini fazlastyla gostermektcdir. Bu iOasm tck pani liliktcn kaynakland1gt ve vole partililiklc de a~dacagmr siiylcmcnin isc hi~ bir inandmcr yam yokurr. Keza bunlarm yogunda hem tck parti yok (~ok parti var) hem de scyirn konulnn bir kurala gore yapthyor. Oncrnli olan ~ok panilik ya da se~irn olmast dcgildir. Bunlann smtftan ayn, smtfa ragmen hayat bulmalarHun i'm lcnmcsidir. Marksizmin varolan hcr~cyi clc~tinnc gibi bir yakl~lllll vardtr. Marksistim diycn herkcs. birkez daha dtinyaya vc kcndi bulundugu .ycvrcye bu yakla~nnla bakmahdtr. Yanh~ ~cyler soylcyip yapmak ka~m·lmaz olabilir ac1 olan bunlann dcvam c ui ri lmelcridir. Ncdcnlerinin ara~11nhp, a~tlma ~abast nm o lmamastdtr. "Dirndik aya kta" durdugunu soylemek yctrniyor. Marksizmin en dogru savunucusu oldugunun ilcri stitiilmcsi de . oylc o ldugun un garantisi olrnuyor. Ya~anan sUre~, hem ciUnyada hem de TC stmrlan i~indc ikarncci yapllann iflas cttik lc-

rini gostcrmi~tir. Bizdc orgilllcri tasfiyc eden 12 Eylili'Un giicu dcgil, bu orglit anlay•*td tr. Yeniden bu anlay1~ Uzerindc ylirilmekte tsrar ycrinc. sorgulamak vc gcymi~in

---------- .. -·-

- ------··-·--

128 • i$9iLER VE TOPLUM kamburundan kurtulmak zorunludur. Yoksa gelenekselle~ her on y1hn yumruguna k~1 koymak hayal olur. En devrimci S1ruf prolctarya ise, sosyalizrnin oznesi o ise, komilnistlcrin onlann ytknnndan b~ka ~J.kan yoksa, onlarm oldugu yere y011clmesinin icaplan yap1lrnahdtr. lddiact olrnaktan kiU1ulup g~ekten i~vi SJIUfi partisi-orgtltil olmarun tek yolu budur. Bu i~lcr birileri "adma" ve birilerine "ragmen" yap1lrruyor. Smtfm iyinde erirnck gerckir. Kurtul ~u onun kendi escri olacaksa, erimckten de korkmamak gerck. Erimck birilcrinin, 12 Eylill'Un saldtASJ kar~tsmda" en iyi korunak i~i smtftyd• bunun iyin, gcyici olarak oraya gittik" demekle hivbir ilgisi olmayan bir ~ydir. Korunaklar da konmak olmadtklanru bilir vc bu manttkla kimscyi kabulerunezler. Yeni OncU'niln iyinde bulundu~u rnanttg• geynu~i ile elc alrnak zorunludur. Bunun dll.nya sosyalist hareketine cgcmcn olan ikameci yorumdan ayn d~ilntilrncsi olanaks•Zidir. Bu yaz1 bi.itiinliiklii bir dcgerlcndirmc~i. am~lanu~QfL Anldlk5J!liJ1'il) "~'!Qrpl:t.L her ~cyi belirlcr" dO~tincesi, M.<;:ayan'da, "<>ncU" belirler biyiminc gelmi~tir. Gcyrni~i

unutanlann gclecck Uzerinc st)yJcdilclerinin pek anlamt olmuyor. Gcyrni~i unulmamak ise, onun clc~tiri sUzgccindcn gcyirilmcsiyle anlamh oluyor. Anti empcryalinn duyarhl.Jgmm, Kemalizm vc milliyetyilik oldugunu unutmamak gerckir. Anti fa~izmin ise, fa~istlcrin istcdigi alanda vc kendi ytmtemleriyle bogu~rnak, komilnist olarak anti f~ist milcadelc stirdilrrnek dcgil, sadece anti f~ist olarak rnticadclc sUrdUrmel(oldugu unutulmamah. Ozelliklc bu duyafhhkttr ki, b1rakahm kitlclcre, kadrolara bile saflan terk ettirmi~tir. Milliyetyi olayan emperyalizme k ~1 mUcadclc oldugu gibi, fa~istlerin silahh saldtnlarma aynen cevap vennck de ka~am lmazdtr. Bcnimkisi, geymj~tc ya~anlann sorgulanmadan <>vgUstinUn yap1lrnasma y<>nelik cl~tiridir. . . Mahir <;ayan'm, b~ yeli~kinin vc bunun pratikteki g6rtinttisiiniin "halkm dcvrimci <>ncUieri ile olig~i arasmdadJT" bclirlcmesi ve Kemalizmi birinci dereceden rnUucfik g<>rmesinjn, sadece Kemalizrnlc mtinefiklik ktsmmm terk edilmesi ycuniyor. Boyle bir

anti cmperyal i7..m, ele~tirisi olmak:slZln Bviilmemeli. "Yarattcl" "y<>nlendirici" "en ileri unsurlar"m durumuna g<>re belirlenen ve onlann bulundugu alanJarda (Universile, mahalle, lise vb.) snuftan kopuk f~istlerle yall~ma, stmf perspcktifine sahip olanlar aylsmdan nas1l csas ahnabilir. Halk ile olig~i arasmdaki 9cli~kinin , <>ncti ile halk arasmda olrnast bcn7.cri, bu da "proleter sosyalistler" ilc. ra~istlcr arasmdaki bir 9Cii~ki ve bunun gidcrilmcsi mUcadelesi oluyor. 0vUieni <>velim de, bun! an da g<>zaen 1rak tutmayalun. Gcym i~ tc y~ananlara, ~imdi el~ tiri y<>nelrncdcn l'JvgU dil7mek, hala kadrolann belirleyiciligini dcvam ettirmek anJanuna geliyor. Kurtulmamn zorunlu oldugu yer burastdtr. ''Daha gcni~ kcsimlcrin milcadcleye yckilmcsi " arnaylaruyorsa, burada bir kez daha "kornilnistlcrin prolctaryanm vJkarmdan ba~ka ytkan yoktur" bclirlcnmcsinin hattrJanmas1 gerckiyor. B1ra kahrn b~ka kcsimlcr kendi y1karlanna savunsunlar, birle~ecegimiz ycrdc onlarla birlik oluruz. Bu sadecc i~yilcrin kurtan lmast dcgil, tUm toplumun ___h~Lkj._fi_£: LTJ:~i!!.!!I!L.!ggtanci " qlrn~ iddiasrm - · gOstcrmcsi baktmmdan oldukya abartthd1r. Ote yandan bu kesimlcrle, anti cmpcryalist anti fa~ist anti sornUrgeci (~imdilerin anti cinsiyctyi'lcri)'lcr kastediliyorsa, onlann kazarulmasmm da bir yolu vard1r. Bu k~Ihk h ili~kiyi gcrcktirir, yoksa "proletarya yonctici smtf, ben de prolctarya sosyalisti olarak onun y<>ncticisiyim, hcrkcsi ben yonctirim" yakla~•m• ile olma7.. Elbct bunlar bir taJ7.dlr. Hem ikamecilik, hem de populizm tam. t~1c reddetmemi7. gereken budur. Geymi~. soz

konusu olunca bunun teorisinin dogru, pratiginin yanh ~ oldugunu ileri stlrrnenin pck inandmct olmad1gtru s<>ylcmeliyinl. Tcori ilc pratik U7.un yllar ayn ayn yollarda yilrUme1., yUriimcrni~tir. Sorunun, ycni mczhcplcrin (veya eskilerinin) aym man!ik ilc birlqmcsi ·vcya aynlmasi olmadJguu, lctlytik olsun ama benim olsun dcmcnin g~ici bir silrc i<;inde olsa bUyilk olrna ihtilamini yaratabilece~; ~.: am;o bunun yoziim olmadigtru soylcmcrHi· ;.•·

· ~

KASIM 19R9 n ARTIN

CEZA~V l

...... '•

•

:..!

. _,

' .,.~

I·

.JJ .. \.:...

... '

... 1E'"..-"f

"''!"·!',...

.....

.... ..·..

o4 . ,

:'~

.t, ,. ~. .. .' ., .....i .,~ ·~

.·...·"' "·.:~. : . ·.. ~.;:~ ' •.;•. . ,... '"·. ..."'" •. ........·;)·f\)·' ,.... . . ·- .:: "'fi.. -..:

....... '~-"'

;

""" • • \

f I "W .

. • ..... -

~ ••• ·; .. •· .·:·~)!~

:~~

. ..

---:.-~ ~~--

·'

.., .......

--· •'

-~·- •..,.~~ ............. ;~·

~·

. "

·, ' ... ....'.

J'P'

;

...' ...

'" "•.•, , . . ~·: 1 ~·t . . . . ").• ··~ . '· . < •.. . ... .. ;.:;)· •• ·, .... . .. ~ * '1>.·~·- • :.. ·: ,..~.J ..,; I A ~ •, •

1{."

. . . -.

•

-··

····S·.j-~~1'·

..-:~·~

.·.:

1!: ... :·.. ... ·-· ~~- ., ..

., k, •' '1r.......- ' ...·,

. ~

:it'

.- -·~ . ........~ -·· :- ..,.,. . J, ... .

•

ii' ./ ·.·· '· ~ ~i''4'e· ~ ' ~·~~t· . _ .·.-.,, ..,.

. . -. ";('_

;r: , ... ..~. :

·':.·Ill i'l'

- - '.

• '

~. ~ -~ .

•

l!j~ile ..

ve TOP!!!oiz * 1 * ~~~~ Hareketi: Bu Bir B~lang1~1or * Ortahkta Dol~an Hayalet: Popullzm * Gorba~ov Ne Vadediyor? * lspan)a 1$~i Hareketi ve Comisiones Obreras * Turkiye'de Neier Olu)Or?

I I

•

ls;t;iler ve Topl *3 KITAP

* ~m Sonu~lan ve Yenl Oiinem * C revier ve Sosyalistler * Ekim Oevrimi ve Sosyalisl Oemok rasi * Cekoslovakya 68-69 * Par!i Tart~malannda Bir Yiinellm 4000 TL * Rus Marksislle"ri ve Ogrenci Hareketi * Oemokras i Harekelleri (KDV dahil)

•

l!;~ile ..

Toplu

KITAP

ve *·2

* Sosyalist Bir ~~~~ Hareketi i~in

* hlami llarekct ve i~i Sm1£1 * 1$fi S1n111, Bu Bir Saplanll m1? * Re£erandum * Kad1nlar 'e Ozgurluk *

l>o' let Devleti lngili< ~~~~ Partisi'nin ~im Yenilgi i

.·l!j~lle . .. ve.

Toplu

* 1Kf Ruftdl n ~ * Slda we lllrokrulllbt tllldan * So".C·Tufll••: Ylldln• KQf * Tlll'llltee Y.,..._: Tell (!Jkecle SMr•lhw * ·1936 bpmu• Yl!tllla¥ •