Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu by Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu

VAXTARSAMNINGUR FYRIR HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu Staða, horfur og fjárfestingaþörf Sverrir Bollason, verkfræðingur, VSÓ Vilborg H. Júlíusdóttir, hagfræðingur Sóknaráætlun höfuðborgarsvæðisins 2013 Apríl 2014

Þessi skýrsla er hluti af Sóknaráætlun fyrir höfuðborgarsvæðið 2013 sem er fjármögnuð m.a. af ríkissjóði samkvæmt sérstökum samningi þar um. Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu annast úrvinnslu og framkvæmd sóknaráætlunarinnar og bera ábyrgð á framgangi þeirra verkefna sem falla undir hana. Innihald, skoðanir og niðurstöður eru á ábyrgð skýrsluhöfunda. Upplýsingar og greiningar í þessari skýrslu eru einungis birtar í upplýsingaskyni og ber ekki að skoða þær sem ráðgjöf um ráðstöfun fjármuna.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Efnisyfirlit

Helstu niðurstöður ............................................................................................... 4 Framtíðarsýn ........................................................................................................ 5 Tillögur ................................................................................................................. 5 Formáli ................................................................................................................. 7 1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu ............................................................... 8 1.1. Efnahagsumsvif 2000-‐2009 ........................................................................ 9 1.2. Efnahagsumsvif frá hruni ......................................................................... 11 1.3. Gjaldeyristekjur ....................................................................................... 13 1.4. Útgjöld ferðamanna ................................................................................. 14 1.5. Störf í ferðaþjónustu ................................................................................ 15 1.6. Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu .................................................... 16 2. Gististaðir .................................................................................................... 22 2.1. Árstíðasveiflan ......................................................................................... 22 2.2. Nýting hótela ........................................................................................... 24 3. Þróun til framtíðar ...................................................................................... 25 3.1. Fjöldi ferðamanna til ársins 2020 ............................................................ 26 4. Fjárfestingaráform í gistirýmum ................................................................. 27 4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi ...................................................................... 30 4.2. Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu ..................................................... 31 4.3. Áhrif á íbúðarhúsnæði ............................................................................. 31 4.4. Umferð og samgöngur ............................................................................. 32 4.5. Umhirða miðborgarinnar ......................................................................... 32 5. Fjárfestingarþörf í gististöðum ................................................................... 33 5.1. Þörf á gistirými, mismunandi sviðsmyndir ............................................... 33 5.2. Nýting hótela ........................................................................................... 34 5.3. Umfang fjárfestinga ................................................................................. 36 6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð ......................................... 37

3 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Helstu niðurstöður Helstu niðurstöður •

Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu hafa vaxið langt umfram aðrar greinar þjóðarbúskaparins og er framlag greinarinnar til landsframleiðslu talið hafa aukist úr 4,9% árið 2006 í 7,5% árið 2013. Framreikningur til 2020 bendir til að framlag ferðaþjónustu geti orðið 9,7% og prósentustigi hærra árið 2030.

•

Hlutur höfuðborgarsvæðisins í atvinnugreininni er mjög stór, eða um 70%. Áætlað er að hlutur ferðaþjónustu í landsframleiðslu höfuðborgarsvæðisins árið 2013 hafi verið um 7,6%.

•

Áætlað er að rösklega 11 þúsund störf hafi verið unnin í ferðaþjónustu árið 2013 og þar af um 8 þúsund á höfuðborgarsvæðinu. Framreikningur til 2020 segir til um að störfum fjölgi um 4.500 og um 1.000 til viðbótar 2030. Á höfuðborgarsvæðinu má vænta fjölgunar starfa rösklega 2 þúsund til 2020 og um 500 til viðbótar 2030.

•

Gistinóttum hefur fjölgað meira á höfuðborgarsvæðinu en á landinu öllu eða um 48% frá 2008 til 2013, samanborið við 37% á landinu öllu. Markaðshlutdeild svæðisins hefur þannig vaxið á undanförnum árum.

•

Hlutdeild útlendinga í heildarfjölda gistinótta á höfuðborgarsvæðinu var um 88% 2008-‐2012 sem er umtalsvert hærri en gengur og gerist í öðrum landshlutum.

•

Gjaldeyristekjur vegna erlendra ferðamanna á Íslandi námu 206 milljörðum kr. árið 2013 og 275 milljörðum ef bætt er við gjaldeyristekjum sem íslensk fyrirtæki afla á erlendri grund. Framreikningur gjaldeyristekna til 2020 sýnir að gjaldeyristekjur gætu vaxið úr 206 milljörðum kr. í 370 milljarða og í 540 milljarða kr. árið 2030.

•

Mikilvægt er að nýta þau tækifæri sem ferðaþjónustan hefur skynsamlega og fjárfesta með sjálfbærni atvinnugreinarinnar í huga.

•

Ýmis áform eru uppi um byggingu gistirýmis á höfuðborgarsvæðinu. Gangi þau verkefni sem komin eru í nokkuð öruggan farveg eftir, bætast við um 1.300 herbergi næstu ár. Gert er ráð fyrir að fjárfestingarkostnaður vegna þeirra verði um 35 milljarðar kr.

•

Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir yfir 800 þúsund. Árleg aukning síðustu ár hefur verið um 18%.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

•

Mat á fjárfestingarþörf byggir á spám um fjölgun ferðamanna. Þrjár sviðsmyndir um mögulega þróun fram til 2020 eru settar fram, hljóðar lágspá upp á 4% árlega aukningu, miðspá 7% og háspá 10%.

•

Gangi lágspá eftir er varla þörf á frekari fjárfestingu í gististöðum, hins vegar kallar miðspá á fjölgun herbergja um 3.500 og háspá á 5.900. Framkvæmdir skv. miðspá gætu kostað 70-‐85 milljarða kr. og háspá 120-‐145 milljarða.

•

Nær öll uppbyggingin er áformuð í miðborg Reykjavíkur og fer sá bekkur að vera allþröngt setinn ferðamönnum og um sumt fer nú að þrengja að íbúum miðborgarinnar.

Framtíðarsýn Miklir möguleikar eru í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu í heild. Með markvissri markaðssetningu og vöruþróun verður ferðaþjónustan byggð upp sem ein meginatvinnugrein á svæðinu. Markmiðið er að þróa og veita ferðamönnum gæðaþjónustu og þannig stuðla að arðbærri ferðaþjónustu sem stendur undir samkeppnisfærum launum. Ferðaþjónustan á að styrkja mannlíf á svæðinu og vera í sátt við íbúana. Samvinna verður milli sveitarfélaganna um uppbyggingu og fjárfestingu í greininni.

Tillögur •

Sú hætta er fyrir hendi að of geyst verði farið í uppbyggingu gististaða á næstu árum. Sveitarstjórnir á höfuðborgasvæðinu verða að hafa góða yfirsýn yfir þróunina til að tryggja skynsamlega uppbyggingu.

•

Kanna þarf áhrif ferðaþjónustu á úrval og fjölbreytni þjónustu í og við miðborg Reykjavíkur. Líta mætti til aðferðafræði mats á umhverfisáhrifum til að vakta samfélagsleg áhrif þeirrar stóriðju sem ferðamennska er.

•

Nýta þarf og þróa með markvissum hætti tækifæri í ferðaþjónustu sem víðast á höfuðborgarsvæðinu og dreifa þannig ferðamönnum víðar um svæðið. Með þeim hætti má draga úr „ofbeit“ á Austurvelli (miðborg Reykjavíkur). Með hágæða almenningssamgöngum skapast skilyrði fyrir jafnari dreifingu ferða-‐ manna um svæðið.

•

Beita mætti landnotkunarskilmálum til að hindra frekari uppgang gististaða á svæðum sem eru líkleg til að verða fyrir neikvæðum áhrifum af þeirri uppbyggingu. Fordæmi eru fyrir slíku í veitingahúsakvótum í miðborginni.

5 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

•

Til dæmis mætti hvetja þannig til uppbyggingar í Reykjavík nærri Hlemmi, í Múlahverfi eða inni við Grensásveg og styrkja þannig endurnýjun og þéttingu byggðar á þessum svæðum samhliða annarri uppbyggingu á þróunarásnum sem Aðalskipulag Reykjavíkur skilgreinir.

•

Fjölmargir möguleikar til frekari þróunar ferðaþjónustu eru til staðar um allt höfuðborgarsvæðið og mikilvægt að hvert sveitarfélag marki sér stefnu um uppbyggingu.

•

Fjölga þarf afþreyingarmöguleikum, bæta viðhald almenningsrýma og náttúrusvæða.

•

Til að forðast feiknarlega umframfjárfestingu í gistirýmum ætti að auðvelda einstaklingum að bjóða upp á heimagistingu hluta úr ári. Ná má árangri með einföldu umsóknarferli með hóflegum umsýslugjöldum og hóflegri skattheimtu.

•

Lagt er til að tekinn verði upp gistináttaskattur sem sveitarfélögin innheimta og honum verði varið til að fegra mikilvæga ferðamannastaði á borgarsvæðinu og viðhalda þeim. Hefði slíkur skattur verið lagður á árið 2012 og innheimtar kr. 150 á gistinótt hefðu tekjur sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu verið 223 milljónir af því það árið.

•

Takmarka þarf akstur með ferðamenn um þröng stræti í miðborginni til og frá flugvelli og í skoðunarferðir. Lykill að því er að koma upp söfnunarstæðum fyrir langferðabíla við stofnleiðir.

6 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Formáli

Formáli Formáli hefur verið ikilvægt mótandi afl í íslensku Ferðaþjónusta Ferðaþjónusta hefur verið mikilvægt og mm ótandi afl oí g íslensku atvinnu-‐ og atvinnu-‐ og efnahagslífi um árabil, eeftir n þó einkum eftir bankahrunið efnahagslífi um langt árabil, en langt þó einkum bankahrunið 2008. Hagvöxt 2008. Hagvöxt 4 -‐ 5a ð ára má rekja að tvil erulegu leyti til uppgangs í f erðaþjónustu. undanfarinna 4undanfarinna -‐ 5 ára má rekja verulegu leyti uppgangs í ferðaþjónustu. eru miklar í fuerðaþjónustu um ávframhaldandi vöxt ong æstu áratugi og Væntingar eru Væntingar miklar í ferðaþjónustu m áframhaldandi öxt næstu áratugi áform um járfestingar reininni era vþæntingum essum miklu væntingum vitni. áform um fjárfestingar í gfreininni bera í þgessum mbiklu vitni.

liggja fyrir margvíslegar spár um ikinn árum vöxt oág næstu árum og Vissulega liggja Vissulega fyrir margvíslegar spár um mikinn vöxt á nm æstu áratugum. BSoston érfræðingar Boston Consulting roup tfelja áratugum. Sérfræðingar Consulting Group telja að G tvöfalt leiri að tvöfalt fleiri ferðamenn uni koma til landsins æsta ratug, þeim uni fjölga úr um 800 ferðamenn muni koma til lm andsins næsta áratug, þneim máuni fjölga úr umm 800 1

1 g að framlag þúsund árinu 2013, áírið 1,6 milljónir 2023 goreinarinnar og aáð rið framlag til greinarinnar til þúsund frá árinu 2013, fírá 1,6 milljónir 2023

þjóðarbúsins geti meira áe sn tvöfaldast þjóðarbúsins geti meira en tvöfaldast ama tíma. á sama tíma. geymir jölmörg dæmi af því vaæntingar ð raunsæjar væntingar snúist Sagan geymir fSagan jölmörg dæmi fu m hættuna af uþm ví haættuna ð raunsæjar snúist upp í oofurvæntingar og hjarðhegðun sem leiða til fjárfestingabóla. upp í ofurvæntingar g hjarðhegðun sem leiða til fjárfestingabóla. Til að koma í Til að koma í fyrir slíka þróun í fþerðaþjónustu þarf til skýra ofg ramtíðarsýn og veg fyrir slíka þveg róun í ferðaþjónustu arf til skýra framtíðarsýn aðgerðaáætlun, en ehkki síður þharf haldgóðar hagtölur g yfirsýn aðgerðaáætlun, en ekki síður þarf aldgóðar agtölur og yfirsýn yfir sotöðu og yfir stöðu og horfur.

horfur. 2

Alþingi samþykkti þingsályktun um ferðamálaáætlun 2011-‐2020 Alþingi samþykkti þingsályktun um ferðamálaáætlun 2011-‐2020 í júní 2011.2 í júní 2011. Þar eeftirfarandi ru sett fram eftirfarandi mí eginmarkmið Þar eru sett fram meginmarkmið ferðamálum áí ferðamálum á áætlunartímabilinu: áætlunartímabilinu: a.

a. að auka arðsemi atvinnugreinarinnar, að auka arðsemi atvinnugreinarinnar,

b.markvissri að standa að markvissri uppbyggingu áfangastaða, öflugri að standa að uppbyggingu áfangastaða, öflugri vöruþróun og vöruþróun og til að tsil kapa tækifæri til að lengja ferðamannatímabilið, minnka kynningarstarfi tkynningarstarfi il að skapa tækifæri að lengja ferðamannatímabilið, minnka og dsreifingu tuðla að ferðamanna betri dreifingu um landið, árstíðasveiflu og árstíðasveiflu stuðla að betri um flerðamanna andið,

c. fagmennsku, að auka gæði, fagmennsku, öryggi og ufmhverfisvitund ferðaþjónustunnar, að auka gæði, öryggi og umhverfisvitund erðaþjónustunnar,

d.og að skilgreina og viðhalda Íslands sem áfangastaðar ferðamanna, m.a. að skilgreina viðhalda sérstöðu Íslands ssérstöðu em áfangastaðar ferðamanna, m.a. með öflugu greiningar-‐ og rannsóknarstarfi. með öflugu greiningar-‐ og rannsóknarstarfi.

3 4 5 5 3 Reykjavíkurborg og osfellsbær afa sett Reykjavíkurborg , Hafnarfjörður, 4 Hoafnarfjörður g Mosfellsbær hM afa sett fram h stefnu í fram stefnu í

ferðamálum sem vísar ð nokkru til markmiða ferðamálaætlunar. Flest ferðamálum sem vísar að nokkru til maarkmiða ferðamálaætlunar. Flest

Forsendur BCG oru 7% árlegur meðalvöxtur frá 2012-‐2023. Fjölgun varð yfir 2 0% á árinu 2013. Forsendur BCG voru 7% árlegur mveðalvöxtur frá 2012-‐2023. Fjölgun ferðamanna varð yferðamanna fir 20% á árinu 2013. 2 2 Þingsályktun um f herðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html Þingsályktun um f erðamálaáætlun. ttp://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 2 Þingsályktun um f herðamálaáætlun. http://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html Þingsályktun um f erðamálaáætlun. ttp://www.althingi.is/altext/139/s/1657.html 3 3 Reykjavíkurborg (2011). Styrkar stoðir – RFeykjavíkurborgar erðamálastefna R2eykjavíkurborgar 2011-‐2020. Reykjavíkurborg ( 2011). Styrkar stoðir – Ferðamálastefna 011-‐2020. 2

http://eldri.reykjavik.is/portaldata/1/Resources/menningar-‐ http://eldri.reykjavik.is/portaldata/1/Resources/menningar-‐ _og_ferdamalasvid/Ferdamalastefna_Reykjavikur_26.04.2011_lokaskjal.pdf _og_ferdamalasvid/Ferdamalastefna_Reykjavikur_26.04.2011_lokaskjal.pdf 4 4 afnarfjarðarbær (2012). HFafnarfjarðarbæjar erðamálastefna Hafnarfjarðarbæjar -‐ Samráð Hafnarfjarðarbær H(2012). Ferðamálastefna -‐ Samráð og samvinna. og samvinna. http://www.hafnarfjordur.is/media/stefnur-‐og-‐reglur/HFJ_Ferdamalastefna2012_3.pdf http://www.hafnarfjordur.is/media/stefnur-‐og-‐reglur/HFJ_Ferdamalastefna2012_3.pdf 7

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn sveitarfélög á svæðinu hafa í sinni þjónustu ferðamálafulltrúa. Sameiginleg sýn Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu sveitarfélaganna hefur mótast og skýrst i sóknaráætlunarverkefninu sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að Markaðssetning höfuðborgarsvæðisins þar sem lagður er grunnur að erlenda ferðamenn og fjárfesta6. sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir sameiginlegri markaðssetningu svæðisins og vörumerkið Reykjavík notað fyrir 6 Þessi o skýrsla greinist . í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um erlenda ferðamenn g fjárfesta erlenda ferðamenn og fjárfesta6. efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu. Þessi skýrsla greinist í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um Þessi skýrsla greinist í tvo meginhluta. Í fyrri hluta hennar er fjallað um Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu. efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu, bæði á landsvísu og á höfuðborgarsvæðinu. talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða Vegna skorts á hagtölum um atvinnugreinina var ráðist í umtalsverða sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er talnagreiningu og settar fram áætlanir um efnahagsleg umsvif. Í seinni hluta er þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur, sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli sjónum beint að gististöðum og þörf fyrir aukið gistirými metin á grundvelli verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið. þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur, þriggja sviðsmynda um fjölgun ferðamanna. Sigurður Snævarr, hagfræðingur, verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið. verkefnisstjóri hjá SSH, lagði þessu verkefni margvíslegt lið.

1. umsvif Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu 1. Efnahagsleg ferðaþjónustu

Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í 1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu 1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu

atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í Mikill og langvarandi vöxtur í ferðaþjónustu er vísbending um breytingar í atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir atvinnulífi landsins. Ferðaþjónusta hefur þannig rennt fleiri stoðum undir hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast atvinnulíf Íslendinga, hún er atvinnu-‐ og gjaldeyrisskapandi og engum blandast atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og hugur um að í ferðaþjónustu liggja fjölmörg vannýtt viðskipta-‐ og á næstu árum, jafnt á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum. atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda atvinnutækifæri. Ferðaþjónusta hlýtur því að eiga sess í stefnumótun yfirvalda eiga vsiðskipti margar altvinnugreinar á næstu árum, Ferðamenn jafnt á landsvísu em og áv ið einstökum andsvæðum. og sækjast eftir á næstu árum, jafnt á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum. margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir Ferðamenn eiga viðskipti við margar atvinnugreinar og sækjast eftir Ferðamenn eiga viðskipti við margar atvinnugreinar og sækjast eftir ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐ margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir margvíslegri þjónustu fyrirtækja, samtaka og menningarstofnana. Erlendir og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐ ferðamenn stækka innlendan markað, skapa störf og auka fjölbreytni í atvinnu-‐ atvinnugreina7 má greina með margvíslegum hætti, en þó einkum með því að og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif og þjóðlífi og síðast en ekki síst í útflutningstekjum. Efnahagsleg umsvif líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á margvíslegum hætti, en þó einkum með því að atvinnugreina7 má greina með atvinnugreina7 má greina með margvíslegum hætti, en þó einkum með því að gjaldeyristekna. líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á líta til framlags til landsframleiðslu (VLF), fjölda starfandi og, þar sem við, á gjaldeyristekna. gjaldeyristekna.

Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐ sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐ 5 %20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐ 5 6 Mosfellsbær (2008). Þróunar og ferðamál. http://www.mosfellsbaer.is/library/Skrar/.pdf-‐skjol/STEFNUR-‐-‐-‐Listahlutur-‐a-‐ Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐ sidum/Stefnur-‐-‐-‐Menningarmal-‐og-‐throunar-‐-‐og-‐ferdamal/%C3%9Er%C3%B3unar-‐ Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf %20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf 7 6 %20og%20fer%C3%B0am%C3%A1lastefna%20Mosfellsb%C3%A6jar.pdf of National Accounts) er efnahagsstarfsemin Á g rundvelli þ jóðhagsreikningakerfis S ameinuðu þ jóðanna, SNA (A system Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ 6 Sjá ttp://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/ flokkuð, skilgreind og reiknuð. Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf 7 Vorumerkid_Rvk_NY_NET.pdf Á grundvelli þjóðhagsreikningakerfis Sameinuðu þjóðanna, SNA (A system of National Accounts) er efnahagsstarfsemin 7 grrundvelli of National Accounts) er efnahagsstarfsemin flokkuð, skilgreind oÁg eiknuð. þjóðhagsreikningakerfis Sameinuðu þjóðanna, SNA (A system 8 flokkuð, skilgreind og reiknuð. 8

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Efnahagsleg áhrif og ávinningur af ferðaþjónustu ráðast af eftirspurn ferðamannsins. ferðaþjónustu koma í mörgum atvinnugreinum; Efnahagsleg áhrif og ávinningur Áahrif f ferðaþjónustu ráðast af fram eftirspurn ðilar sjá um þkjónustu við í fm erðamenn, og þannig á hún ekki beina ferðamannsins. margir Áhrif faerðaþjónustu oma fram örgum atvinnugreinum; 8 Hagstofunnar á sbama samsvörun í atvinnugreinaflokkun margir aðilar sjá um þjónustu við ferðamenn, og þ annig á hún ekki eina hátt og hefðbundnar 8 skyni að koma máli á efnahagsumsvif ferðaþjónustu hafa atvinnugreinar. Í því Hagstofunnar á sama hátt og hefðbundnar samsvörun í atvinnugreinaflokkun 9 komið saman um tiltekna forskrift og haafa ðferðafræði sem atvinnugreinar. alþjóðastofnanir Í því skyni að koma máli sáér efnahagsumsvif ferðaþjónustu 9 rúmast innan inna huefðbundnu jóðhagsreikninga. Á árinu 2008 kom út nýr komið sér shaman m tiltekna fþorskrift og aðferðafræði sem alþjóðastofnanir

endurbættur aðþjóðlegur staðall; 2Á008 Tourism atellite Account: rúmast innan hog inna hefðbundnu þjóðhagsreikninga. árinu 2008 kSom út nýr Recommended Methodological Framwork (TSA:RMF 2008). Ferðaþjónustu-‐ og endurbættur aðþjóðlegur staðall; 2008 Tourism Satellite Account: (e. Tourism Satellite Account) eru þFannig hliðarreikningar við hina Recommended reikningar Methodological Framwork (TSA:RMF 2008). erðaþjónustu-‐ þjóðhagsreikninga n annig reikningarnir slá hagrænu áli á ferðaþjónustu reikningar (e. Teiginlegu ourism Satellite Account) eru eþ hliðarreikningar við hm ina sem atvinnugrein svo hægt sé salá ð hbagrænu era hana msáli aman við aðrar atvinnugreinar á eiginlegu þjóðhagsreikninga en reikningarnir á ferðaþjónustu jafnréttisgrundvelli. Þungamiðjan í þvessu mati aetvinnugreinar r að mæla og ág reina neyslu eða sem atvinnugrein svo hægt sé að bera hana saman ið aðrar kaup Þferðamanna þjónustu g tengja við framboð tarfandi jafnréttisgrundvelli. ungamiðjan áí vþöru-‐ essu omg ati er að moæla og greina neyslu esða fyrirtækja í sviði vfið erðaþjónustu. kaup ferðamanna á vöru-‐ oog g aþtvinnugreina jónustu og tengja framboð starfandi fyrirtækja og atvinnugreina í sviði ferðaþjónustu.

1.1.Efnahagsumsvif 2000-‐2009

Mælingar á efnahagslegum áhrifum ferðamanna á grundvelli 1.1.Efnahagsumsvif 2000-‐2009 ferðaþjónustureikninga eru til fyrir át gímabilið 2000-‐2009, en ýmsar eldri Mælingar á efnahagslegum áhrifum ferðamanna rundvelli áætlanir neá ftur tímabilið til 1973102. 000-‐2009, ferðaþjónustureikninga ru atllt il fayrir en ýmsar eldri áætlanir ná allt Ferðaþjónustan aftur til 197310. j ókst í svipuðum takti og hagkerfið í heild á tímabilinu 2000 til 2007, á föstu verðlagi. Í byrjun íá hratugarins hægðist almennt Ferðaþjónustan jókst m í sælt vipuðum takti og hagkerfið eild á tímabilinu 2000 til á hagvexti í heiminum en Íþ brátt fyrir það fjölgaði erlendum ferðamönnum 2007, mælt á föstu verðlagi. yrjun áratugarins hægðist almennt á hagvexti hí ér á landi um 11 á áþrinu 000. Meinni fjölgun var næstu tvö ár áe n eftir uþm að er fjölgun heiminum en þ15% rátt fyrir að f2jölgaði rlendum ferðamönnum hér landi

ferðamanna meðaltali fram til eár rsins 2009. Viðbúið var að 000. Minni fjölgun var anð æstu tvö ár 1e0,5% n eftir það fjölgun 15%11 á árinu 2erlendra

erlendra ferðamanna að m eðaltali 10,5% fram til ársins 2009. Viðbúið var að

Hefðbundin aðferð gengur út á að flokka starfsemi fyrirtækja og rekstrareininga eftir framleiðslustarfsemi þeirra. Þannig s jávarafurða u ndir m atvælaiðnað, þar fer fram framleiðsla á matvörum. Þessu er öfugt farið í ferðaþjónustu. flokkast v innsla 8 Hefðbundin aðferð gengur út á aí ð flokka starfsemi fyrirtækja og rekstrareininga eftir framleiðslustarfsemi þeirra. Þannig Grunneiningin ferðaþjónustu er ferðamaðurinn og mælieiningin eru útgjöld hans og viðskipti við atvinnugreinar sem flokkast vinnsla sjávarafurða undir matvælaiðnað, þar fer fram framleiðsla á matvörum. Þessu er öfugt fferðamannsins arið í ferðaþjónustu. þjónusta ferðamanninn beint. Ferðaþjónusta sem atvinnugrein mótast af eftirspurn og er Grunneiningin í ferðaþjónustu er ferðamaðurinn og mælieiningin eru úút tgjöld hans ovg iðskiptum. viðskipti við framleiðslustarfsemi ferðaþjónustunnar skilgreind frá þessum atvinnugreinar sem 9 þjónusta ferðamanninn beint. Ferðaþjónusta sem a(tvinnugrein mótast af (eEurostat), ftirspurn fOerðamannsins og er Hagstofa Sameinuðu þjóðanna UNSD), Hagstofa ESB ECD og Alþjóðaferðamálastofnunin (UNWTO). 10 framleiðslustarfsemi erðaþjónustunnar skilgreind Sfjá nánar www.hagstofa.is út frá þessum viðskiptum. 9 11 Hagstofa Sameinuðu þjóðanna (UNSD), hH agstofa ESB ú(tlendinga Eurostat), sO ECD og Ailþjóðaferðamálastofnunin (UNWTO). Útlendingaeftirlitið ætti að telja em komu nn í landið í árslok 2000 vegna aðildar Íslands að Schengen. Engin 10 Sjá nánar www.hagstofa.is talning á ferðamönnum fór fram á árinu 2001, en á árinu 2002 hóf Ferðamálaráð talningar á ferðamönnum sem yfirgefa 11 Útlendingaeftirlitið hætti ð telja tlendinga komu inn íf erðamanna landið í árslok 2000 vegna aðildar Íslands oað Engin landið. Í þaessari uú mfjöllun er sfem jöldi erlendra látinn taka sömu breytingum g íS fchengen. jölda gistinótta. talning á ferðamönnum fór fram á árinu 2001, en á árinu 2002 hóf Ferðamálaráð talningar á ferðamönnum sem yfirgefa 9 gistinótta. landið. Í þessari umfjöllun er fjöldi erlendra ferðamanna látinn taka sömu breytingum og í fjölda

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

13% lækkun á raungenginu árið 2001 hefði jákvæð áhrif á ferðamennsku hér á landi. Þannig jukust útgjöld erlendra ferðamanna á föstu verði að meðaltali um 13% lækkun á raungenginu árið 2001 hefði jákvæð áhrif á ferðamennsku hér á 8% á tímabilinu 2001-‐2006, en á því árabili má rekja rúmlega helming af landi. Þannig jukust útgjöld erlendra ferðamanna á föstu verði að meðaltali um umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna. 8% á tímabilinu 2001-‐2006, en á því árabili má rekja rúmlega helming af Mynd 1. ferðaþjónustu Þróun12 ferðaþjónustu borin saman við þjóðarbúskapinn í heild umsvifum innlendrar til erlendra ferðamanna. Mynd 1. Þróun12 ferðaþjónustu borin saman við þjóðarbúskapinn í heild

Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.

Heimild: Hagstofa Á Íslands og efigin útreikningar. árunum ram til 2009 var hlutur ferðaþjónustu13 í VLF á bilinu 5-‐6%. Mestur

var hann 2002, 5,7% en minnstur 2006 eða 4,9%. Þar gæti hækkun á raungengi Á árunum fram til 2009 var hlutur ferðaþjónustu13 í VLF á bilinu 5-‐6%. Mestur krónunnar á mælikvarða verðlags skipt máli og mikill uppgangur í öðrum var hann 2002, 5,7% en minnstur 2006 eða 4,9%. Þar gæti hækkun á raungengi greinum, s.s. byggingariðnaði og í fjármálageiranum. krónunnar á mælikvarða verðlags skipt máli og mikill uppgangur í öðrum greinum, s.s. bEftir yggingariðnaði og í fjármálageiranum. verðmætasköpunin í heild og þátt fyrir 2007 vex ferðaþjónustan hraðar en samdrátt verður hann minni í ferðaþjónustu en í flestum öðrum greinum. Eftir 2007 vex ferðaþjónustan hraðar en verðmætasköpunin í heild og þátt fyrir Hlutur ferðaþjónustu í VLF fer í fyrsta skipti yfir 6% á árinu 2009. samdrátt verður hann minni í ferðaþjónustu en í flestum öðrum greinum. Ferðaþjónusta ekur yefir kki 6b% ara il erlendra Hlutur ferðaþjónustu í VLF fer á íÍ fslandi yrsta stkipti á átrinu 2009. ferðamanna, heldur þjónar hún einnig landsmönnum á faraldsfæti. Á fyrsta áratug aldarinnar var vægi Ferðaþjónusta á Íslandi tekur ekki bara til erlendra ferðamanna, heldur þjónar útgjalda Íslendinga í ferðaþjónustu innanlands um 47% en gera má ráð fyrir að hún einnig landsmönnum á faraldsfæti. Á fyrsta áratug aldarinnar var vægi þetta hlutfall hafi verið um 40% á árinu 2009. Einkennandi fyrir íslenska útgjalda Íslendinga í ferðaþjónustu innanlands um 47% en gera má ráð fyrir að ferðaþjónustu er að Íslendingar ferðast jafnan með innlendum fyrirtækjum til þetta hlutfall hafi verið um 40% á árinu 2009. Einkennandi fyrir íslenska útlanda, sem endurspeglast í minni innfluttri ferðaþjónustu. Íslensk flugfélög ferðaþjónustu er að Íslendingar ferðast jafnan með innlendum fyrirtækjum til hafa verið nær ein um hituna, hvað varðar flug til og frá Íslandi, auk þess sem útlanda, sem endurspeglast í minni innfluttri ferðaþjónustu. Íslensk flugfélög 12 hafa v erið n ær ein uvm hituna, hvað en varðar flug til og frá Íslandi, auk þess sem og hins vegar af Virðisaukinn er einnig kallaður ergar þáttatekjur hann samanstendur annars vegar af launagreiðslum afskriftum o g r ekstrarafgangi f yrirtækja. 13 12 A ð m eðtaldri s tarfsemi u tan Íslands. Virðisaukinn er einnig kallaður vergar þáttatekjur en hann samanstendur annars vegar af launagreiðslum og hins vegar af afskriftum og rekstrarafgangi fyrirtækja. 10 13 Að meðtaldri starfsemi utan Íslands. FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF 10 10

starfsemi íslenskra flugfélaga á alþjóðamarkaði vegur þungt í hinu örsmáa íslenska hagkerfi, em skýrir hærra hlutfall ferðaþjónustu í VLF en í öðrum starfsemi íslenskra flugfélaga á aslþjóðamarkaði vegur þungt í hinu örsmáa 14. löndum íslenska hagkerfi, sem skýrir hærra hlutfall ferðaþjónustu í VLF en í öðrum

löndum14.

Í byrjun fyrsta áratugar aldarinnar, í kjölfar fjármálakreppunnar og veikari

dregur verulega úr ferðalögum til útlanda. oÞg annig fækkaði komum Í byrjun fyrsta krónu, áratugar aldarinnar, í kjölfar fjármálakreppunnar veikari útlöndum tuil m tæp 20% á árinu 2001 okg um 37% 2009, í kjölfar krónu, dregur vÍslendinga erulega úr frá ferðalögum útlanda. Þannig fækkaði omum Gengishrunið ho afði áhrif á f2erðamynstur Íslendinga frá úfjármálakreppunnar. tlöndum um tæp 20% á árinu 2001 g um 37% 009, í kjölfar landans sem árið 2009 ferðast meira innanlands áður, eins og l1andans 0% fjölgun þeirra á fjármálakreppunnar. Gengishrunið hafði áhrif eán ferðamynstur sem gáistinótta rið sýnir. 2009 ferðast mÍslandi eira innanlands en áður, eins og 10% fjölgun gistinótta þeirra á Íslandi sýnir.

1.2.Efnahagsumsvif frá hruni

1.2.Efnahagsumsvif frá hruni Margra ára hlé hefur orðið á vinnslu og birtingu Hagstofu Íslands á hagtölum ferðaþjónustu og soíðustu tölur Huagstofu m efnahagsumsvif greinarinnar eru frá Margra ára hlé um hefur orðið á vinnslu g birtingu Íslands á hagtölum 2009. þessi forgangsröðun auðvitað furðu því að atvinnugreinin hefur um ferðaþjónustu og Ssætir íðustu tölur um efnahagsumsvif greinarinnar eru frá verið helsti drifkraftur hagvaxtar ár. Nýrri upplýsingar um 2009. Sætir þessi forgangsröðun auðvitað furðu uþndanfarin ví að atvinnugreinin hefur atvinnugreinina eru afar mikilvægar. Góðar og áreiðanlegar tímaraðir yfir verið helsti drifkraftur hagvaxtar undanfarin ár. Nýrri upplýsingar um þróun ýrra atvinnugreina eru nauðsynlegar alla stefnumótun. Vegna þessa atvinnugreinina eru anfar mikilvægar. Góðar og áreiðanlegar vtið ímaraðir yfir verkefnis var erru áðist í nokkuð umfangsmikla vinnu til aVð áætla efnahagsumsvif þróun nýrra atvinnugreina nauðsynlegar við alla stefnumótun. egna þessa ferðaþjónustu 2009 til 2012, bæði landsvísu og fyrir höfuðborgarsvæðið. verkefnis var ráðist í nokkuð ufrá mfangsmikla vinnu til aáð áætla efnahagsumsvif höfuðborgarsvæðinu fjallað hér á eftir. Hagstofa Íslands ferðaþjónustu Um frá 2ferðaþjónustu 009 til 2012, báæði á landsvísu og fyrir ehr öfuðborgarsvæðið. lét í táé llítarlegar tölur úr framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga Um ferðaþjónustu haöfuðborgarsvæðinu er fjallað hér á eftir. Hagstofa Íslands sem er helsta heimild erð ferðaþjónustureikninga. Niðurstöður þessara reikninga eru lét í té allítarlegar tölur við úr gframleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga sem er helsta sýndar í töflu 1 og línuriti 1. Niðurstöður þessara reikninga eru heimild við gerð ferðaþjónustureikninga. sýndar í töflu 1Þrátt og línuriti . ytri áföll eins og gosið í Eyjafjallajökli og lítilsháttar samdrátt í fyrir ý1mis 15

vex fíerðaþjónusta erlendra til landsins 009 og 2010 Þrátt fyrir ýmis komum ytri áföll eins og fgerðamanna osið í Eyjafjallajökli og l2ítilsháttar samdrátt 15 mun hraðar en etil fnahagslífið í heild árinu 2010 eins og mynd 1 segir til um. vex ferðaþjónusta komum erlendra ferðamanna landsins 2009 og f2rá 010

mun hraðar en efnahagslífið í heild frá árinu 2010 eins og mynd 1 segir til um.

. Hlutfall ferðaþjónustu í VLF var að meðaltali um 3,9%. Hæst var hlutfallið í Sviss, tæplega 8%. Lægst var hlutfallið í Slóvakíu 1,7% af VLF. Hlutfallið á hinum Norðurlöndunum er hæst í Svíþjóð og Finnlandi eða liðlega 3,1%, í Noregi 2,1% og 14 . Hlutfall ferðaþjónustu Vanmörku. LF var að m eðaltali m 3,9%. (2010). Hæst vTar hlutfallið í Sviss, tæplega (TSA) 8%. Liægst var hlutfallið í um 2% í íD Sjá nánar u Eurostat ourism Satellite Accounts n Europe, Slóvakíu 1,7% af Vhttp://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-‐RA-‐10-‐031/EN/KS-‐RA-‐10-‐031-‐EN.PDF LF. Hlutfallið á hinum Norðurlöndunum er hæst í Svíþjóð og Finnlandi eða liðlega 3,1%, í Noregi 2,1% og 15 Sjá nánar Eurostat (2010). Tourism Satellite Accounts (TSA) in Europe, um 2% í Danmörku. Við greiningu á þróun ferðaþjónustu eftir 2009 er byggt á framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga, þjónustuútflutningi og http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-‐RA-‐10-‐031/EN/KS-‐RA-‐10-‐031-‐EN.PDF fleiri vísbendingum. Niðurstöður framleiðsluuppgjörs samkvæmt nýrri atvinnugreinaflokkun gefa til kynna að umsvif í 15 Við greiningu á farþegaflutningum þróun ferðaþjónustu eftir 2009 er byggt framleiðsluuppgjöri þjóðhagsreikninga, þjónustuútflutningi g í þessari hafi verið vanmetin í báirtum ferðaþjónustureikningum og var reynt að taka tillit til þoess fleiri vísbendingum. Niðurstöður framleiðsluuppgjörs samkvæmt nýrri atvinnugreinaflokkun gefa til kynna að umsvif í greiningu. farþegaflutningum hafi verið vanmetin í birtum ferðaþjónustureikningum og var reynt að taka tillit til þess í þessari greiningu. 11

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Árið 2013 var metár Árið í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár árinu 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og áe nn stefnir í metár á árinu Árið 2013 var metár í ferðaþjónustu á Íslandi og enn stefnir í metár á árinu 2014. Á grundvelli tiltækra gætu heildarumsvif ferðaþjónustu 2014. Áu gpplýsingar rundvelli tiltækra upplýsingar g íætu heildarumsvif í ferðaþjónustu 2014. Á grundvelli tiltækra upplýsingar gætu heildarumsvif í ferðaþjónustu verið nálægt 400 milljörðum kr. á4 á00 rinu 2013 og ákætlað vinnsluvirði verið nálægt milljörðum r. á árinu 2013 og áá ætlað vinnsluvirði á verið nálægt 400 milljörðum kr. á árinu 2013 og áætlað vinnsluvirði á Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu. Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu. Tafla 1. Ýmsar kennitölur í ferðaþjónustu. 2005

2006

2007

Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun Áætlun 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Áætlun ÁætlunÁætlun 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2005 2006 Áætlun 2007 Áætlun 2008Áætlun 2009 Áætlun 2010 2011 Áætlun 2012 2008 2007 20092008 2010 20092011 20102012 2011 2013 2012 2013 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.073 39.871 44.933 58.115 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 39.871 99.786 13.404 44.933 13.533 58.115 15.381 61.574 17.161 84.007 18.989 82.022 21.137 90.177 58.115 61.574 84.007 82.022 61.574 84.007 82.022 90.177 99.786 111.07399.786 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 15.381 17.161 18.989 10.953 12.307 12.196 13.404 13.533 90.177 15.381 17.161 111.073 18.989 74.979 97.540 97.403 107.33715.381 118.77617.161 132.21018.989 12.196 13.533 13.40415.381 13.533 21.137 13.404 17.161 18.989 97.403 21.137107.337 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 118.776 50.824 57.240 70.311 74.979 97.540 97.403 107.337 118.776 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5 70.311 74.979 5,4 97.540 5,197.403 107.337 118.776 132.210 74.979 132.210 5,0 4,9 6,5 6,3 6,6 7,0 5,0 97.540 4,9 97.403 5,4 107.337 5,1 118.776 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5 5,15,4 6,5 5,1 6,3 6,5 6,6 6,3 7,0 6,6 7,5 7,0

Áætlun Áætlun 2013 2013

Verðlag hvers árs, millj. kr. 2005 2006 2007 2005 2006 Verðlag árs, millj. kr. Verðlag hvers hvers 39.871 árs, millj.44.933 kr. Vinnsluvirði íárs, ferðaþjónustu á grunnverði 58.115 Verðlag hvers m.kr.millj. kr. Verðlag hvers árs, Vinnsluvirði íí ferðaþjónustu áá grunnverði 111.073 Vinnsluvirði ferðaþjónustu grunnverði 111.073 Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 Vinnsluvirði 39.871 58.115 44.933 Vinnsluvirðií fíerðaþjónustu ferðaþjónustuá á grunnverði grunnverði 39.871 44.933 Skattar 21.137 Skattar áá ferðaþjónustu ferðaþjónustu 21.137 Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 Skattar 10.953 12.307 Skattaráá ferðaþjónustu ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 Vinnsluvirði íí ferðaþjónustu áá markaðsverði 132.210 Vinnsluvirði ferðaþjónustu markaðsverði 132.210 Hlutur ferðaþjónustu af VLF 5,0 4,9 5,4 Vinnsluvirði arkaðsverði 50.824 57.240 Vinnsluvirðií fíerðaþjónustu ferðaþjónustuá ámmarkaðsverði 50.824 af 70.311 Hlutur VLF 7,5 Hlutur ferðaþjónustu ferðaþjónustu af57.240 VLF 7,5 Hlutur ferðaþjónustu af V LFaf VLF 5,0 4,9 Hlutur ferðaþjónustu 5,0 4,9 5,4 Vergar þáttatekjur, vísitala 2000=100 Vergar vísitala 2000=100 Vergar þáttatekjur, þáttatekjur, 2000=100 Vergarþþáttatekjur í agnvísitölur ferðaþjónustu 123vísitala 131 149 155 144 143 156 170 182 Vergar áttatekjur, m 2 000=100 Vergar þáttatekjur, vísitalaVergar 2000=100 þáttatekjur 123 131 149 155 144 143 156 170 182 Vergar þáttatekjur íí ferðaþjónustu ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 182 Vergarþþáttatekjur alls 124 132 140 142149 131 155 126 144 130 143 131 156 137 170 Vergar áttatekjur í f erðaþjónustu 123 131 182 Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu 123 131 149 155 144 143 156 170 Vergar 124 132 140 142 131 126 130 131 137 Vergar þáttatekjur þáttatekjur alls alls 124 132 140 142 131 126182 130 131 137 Vergar áttatekjur aalls lls 124 132 137 Vergarþþáttatekjur 124 132 140 142140 131 142 126 131 130 126 131 130 137 131 Neysla Neysla Neysla Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059 Neysla, Neyslaverðlag hvers árs, m.kr. Heildarneysla 136.878 Heildarneysla ferðamanna ferðamanna áá Íslandi Íslandi 136.878 155.861 155.861 149.607 149.607 170.423 170.423 183.670 183.670 200.014 200.014 238.015 238.015 284.558 284.558 319.059 319.059 Heildarneysla ferlendra ferðamanna 72.425 136.878 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543 Heildarneysla erðamanna á Í slandi 155.861 170.423 149.607183.670 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059 Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878ferðamanna 155.861 149.607 200.014 238.015 284.558 319.059 Heildarneysla 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 Heildarneysla erlendra erlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 177.349 206.543 206.543 Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516 Heildarneysla rlendra fferðamanna erðamanna 72.425 79.160 82.469 93.780 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543 Heildarneysla eerlendra 72.425 ferðamanna 82.469 206.543 Heildarneysla 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 93.463 Heildarneysla innlendra innlendra ferðamanna 64.453 111.316 73.392 117.659 70.447 144.552 76.643 177.349 72.354 82.355 82.355 93.463 107.209 107.209 112.516 112.516 Heildarneysla i nnlendra f erðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516 Heildarneysla innlendra ferðamanna 64.453 73.392 70.447 76.643 72.354 82.355 93.463 107.209 112.516 Útflutningstekjur Útflutningstekjur Útflutningstekjur, verðlag hvers áÚtflutningstekjur rs, m.kr. Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169 Útflutningstekjur Útgjöld innanlands 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 Útgjöld erlendra erlendra ferðamann ferðamann47.887 innanlands56.124 47.887 47.887 64.03773.495 71.576 93.236 73.495 115.769 93.236 138.169 115.769 138.169 138.169 Útgjöld e rlendra ferlendir erðamanna i nnanlands 56.123 56.124 64.03756.123 71.576 Fargjaldatekjur, ferðamenn til Ísl. 24.538 56.124 26.345 56.123 23.037 64.037 29.743 39.740 44.164 51.315 115.769 61.580 138.169 68.374 Útgjöld erlendra ferðamann innanlands 47.887 71.576 73.495 93.236 Fargjaldatekjur, erlendir til Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.743 39.740 44.164 51.315 61.580 68.374 Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn ferðamenn til26.345 Ísl. 24.538 26.345 23.037 29.74344.164 39.740 51.315 44.164 61.580 51.315 68.374 61.580 68.374 Fargjaldatekjur v egna e rlendra f erðamanna t il Í slands 24.538 23.037 29.743 39.740 Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761 Fargjaldatekjur, erlendir ferðamenn tilgreinar Ísl. 24.538 26.345 23.037 249.953 29.743 291.469 39.740 371.012 44.164 559.059 51.315 680.343 61.580 749.839 68.374819.292 Aðrar 831.656 820.761 Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761 Aðrar greinar 249.953 450.172 291.469 652.840 371.012791.659 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 820.761 Samtals 322.378 373.938 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304 Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 749.839 819.292 831.656 867.499 820.761963.844 Samtals 450.172 652.840 791.659 1.009.006 Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.8441.027.304 1.009.006 1.027.304 1.027.304 Samtals 322.378 373.938 322.378 450.172373.938 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 Samtals 322.378 373.938 450.172 652.840 791.659 867.499 963.844 1.009.006 1.027.304 Hlutur f erðaþjónustu í h eildarútflutningi 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1% Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1% Hlutur ferðaþjónustu ferðaþjónustu íí heildarútfl. heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1% Hlutur 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1% Hlutur ferðaþjónustu í heildarútfl. 22,5% 22,1% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 15,0% 17,6% 20,1% Störf í ferðaþjónustu Störf í ferðaþjónustu Störf Störf íí ferðaþjónustu ferðaþjónustu Fjöldi 8.566 8.897 9.241 9.113 8.463 9.241 8.6588.4639.253 8.6589.921 9.253 11.210 Fjöldis tarfa starfaí fíerðaþjónustu ferðaþjónustu 8.566 8.897 9.113 11.210 9.921 Störf í ferðaþjónustu Fjöldi starfa 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210 Fjöldi starfa íí ferðaþjónustu ferðaþjónustu 5,2% 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210 Störf a f af s törfum a llsalls 5,1% 8.566 5,2% 8.897 6,3% Störfí fíerðaþjónustu, ferðaþjónustu,%% störfum 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1%5,1% 5,3% 5,1%5,6% 5,3%5,9% 5,6% 6,3% 5,9% Fjöldi starfa í ferðaþjónustu Störf 8.566 8.897 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3% Störf íí ferðaþjónustu, ferðaþjónustu, % % af af störfum störfum alls alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3% Störf í ferðaþjónustu, % af störfum alls 5,2% 5,1% 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3%

Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar. Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar. Heimild: Hagstofa Íslands. Eigin útreikningar. markaðsvirði um 112 milljarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐

markaðsvirði um 112 milljarðar eða uÍsat08 m 7L,5% Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall kr. Ísat08 ýsing af VLF. Velta (heildarfram-‐ Hlutfal markaðsvirði um 112 mmeð illjarðar kr. eða um 7,5% af VLF. Velta (heildarfram-‐ 55.10.1 Hótel o g gistiheimili veitingaþjónustu 61,6% 46.71 Heildverslun með fast, fljótandi o g l oftkennt e ldsneyti o g s kyldar vöru6 leiðsluvirði) innanlands v æri þ á u m 3 19 m illjarðar k r. o g þ ar a f v æru leiðsluvirði) innanlands væri þá um 319 milljarðar kr. og þar af væru 55.10.2 Hótel o g gistiheimili á n veitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar 6 leiðsluvirði) innanlands væri þá guistiaðstaða m 319 milljarðar g þ ar Stoðstarfsemi af væru fyrir flutninga 55.2 Orlofsdvalarstaðir o g a nnars k onar 30,9%kr. o 52.2 4 gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu gjaldeyristekjur Í90.0 slandi um 65% aof g haeildarferðaneyslu 55.3 Tjaldsvæði, s væði fyrir h úsbíla o g h jólhýsi á áfangastaðnum 30,9% Skapandi l istir fþreying 8 gjaldeyristekjur á áfangastaðnum Íslandi um 65% af heildarferðaneyslu 55.9 Ön n ur gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi s afna o g ö nnur menningarstarfsemi 7 innanlands eða rúmir 206,5 milljarðar kr. 206,5 80,3% 56 Veitingasala o g -‐þjónusta 93 Íþrótta-‐ 7 innanlands eða rúmir milljarðar kr. o g tómstun dastarfsemi innanlands eða rúmir 2á06,5 49.3 Aðrir farþegaflutningar l andi milljarðar kr. 78,6% 82.3 Skipulagning á ráðstefnum o g vörusýningum 7 Á árinu 2000 káomu 303 2þ000 úsund ferðamenn landsins, n í fáyrra þeir en í fyrra voru þeir 50 Flutningar s jó o g vuatnaleiðum 68.20.3 e Leiga l andi vooru g l andréttindum 7 Á m árinu komu um 303 66,4% þtil úsund ferðamenn til landsins, 51 Flutningar m eð f lugi o g f leira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ o g s n yrtistofur 6 Á árinu 2000 komu um 303 þúsund ferðamenn til landsins, en í fyrra voru þeir yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 1árleg 0%. Þfjölgun essi 74,7% þróun útskýrir aessi ð hs luta til húið 77.1 Leiga á vélknúnum ö kutækjum 47.1 Blönduð másala 4 yfir 8 00 þ úsund, e r u m 1 0%. Þ þ róun tskýrir a ð h luta t il h ið 79.1 Starfsemi f erðaskrifstofa o g f erðaskipuleggjenda 94,3% 47.2 Smásala á m atvöru, d rykkjarvöru o g t óbaki í s érverslunum 6 yfir 800 þúsund, árleg fjölgun er um 10%. Þessi þróun útskýrir að hluta til hið mikla Bílaviðgerðir vægi gjaldeyristekna í i nnlendri f erðaþjónustu amanburði þ að s em 45.2 o g viðhald 61,8% í s 47.6 Smásala áv ið vörum s em tengjast menningu o g a fþreyingu í s érverslunum 8 mikla vægi gjaldeyristekna í61,8% innlendri ferðaþjónustu ív örum samanburði við það sem 45.3 Sala varahluta o g a ukabúnaðar b íla Smásala v á ið ö ðrum í s érverslunum 9 mikla vægi gjaldeyristekna í iínnlendri ferðaþjónustu í s47.7 amanburði það sem 45.4 Sala, o g löndum. h luta o g a ukabún. til eþ61,8% eirra gengur og viðhald, gerist viðgerðir víða í vöélhjóla ðrum T.a.m. r hlutfall útlendinga í

gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í gengur og gerist víða í öðrum löndum. T.a.m. er hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta heildarfjölda gistinótta hér á landi 77% á árinu 2012 eða um átta prósentustigum hærra en það var árið 2000. samanburðar var Thil lutfall prósentustigum hærra en Tþil að var árið 2000. samanburðar var hlutfall prósentustigum hærra en það var árið 2000. Til samanburðar var hlutfall Áætlun útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, í Svíþjóð 23% og 22% í útlendinga í heildarfjölda gistinótta í Danmörku 35%, 2009 í Svíþjóð 23% og 22% í 2011 Tegund gistingar 2008 2010 2012 2013 Noregi. Í Grikklandi Noregi. er hlutfall úrikklandi tlendinga í hhlutfall eildarfjölda gistinátta viðlíka og ghistinátta ér Í G e r ú tlendinga í h eildarfjölda v iðlíka o g h ér Hótel og Í gGistiheimili, 901.890 910.051 963.433 1.346.085 1.494.867 Noregi. rikklandi eúr tlendingar hlutfall útlendinga í heildarfjölda gistinátta viðlíka o1.118.831 g hér eða 79% og í Austurríki 71%. eða 79% og í Austurríki Farfuglaheimili 39.13671%. 58.799 66.000 90.621 91.754 110.105 eða 79% og í Austurríki 71%. Tjaldsvæði 30.138 28.808 32.429 38.914 Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga 34.637 á ferðalagi um Ísland og á 28.395 Á árinu 2013 er gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á ferðalagi um Ísland og á Á árinu 2013 eor gert ráð fyrir að útgjöld Íslendinga á6.953 ferðalagi um 7.783 Ísland og á 12.062 Heimagisting 14.302 17.163 leið til annarra fl. landa hafi numið 113 m7.911 illjörðum kr. Á sama ári námu útgjöld leið til annarra landa hafi numið 113 milljörðum kr. Á sama ári námu útgjöld Höfuðborgarsvæði 1.251.908 1.487.128 1.661.049 leið til annarra landa hafi numið 113 979.075 milljörðum 1.010.440 kr. Á sama á1.066.024 ri námu útgjöld 12 Heimild: Hagstofa Íslands (tekið a f neti í mars 2 014) og e igin 12 útreikningar 12 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Íslendinga vegna kaupa á vöru og þjónustu á ferðalagi erlendis rösklega 100 milljörðum kr. en auk þess keyptu Íslendingar fargjöld með erlendum flugfélögum fyrir um átta milljarða kr. Innflutt ferðaþjónusta Íslendinga á árinu 2013 nam því 108,5 milljörðum kr. eða svipaðri fjárhæð og þeir vörðu á ferðalagi um Ísland og á leið til annarra landa.

1.3.Gjaldeyristekjur Þótt ferðaþjónusta sé að verða fyrirferðarmikil á mælikvarða framleiðslu, skiptir gjaldeyrisöflun greinarinnar mestu. Á árinu 2013 mátti rekja rúmlega 65% af umsvifum innlendrar ferðaþjónustu til erlendra ferðamanna. Ferðaneysla eða útgjöld erlendra ferðamanna hér á landi voru á því ári um 206,5 milljarðar kr., ríflega 138 milljarðar vegna viðskipta ferðamanna við afar fjölbreyttan hóp fyrirtækja, félaga og einstaklinga innanlands og um 68 milljarðar vegna kaupa á flugmiðum til og frá landinu og innanlands. Þegar búið er að leiðrétta fyrir verðbreytingum er raunaukning rúmlega 15% á árinu 2013 sem er minni vöxtur en í fjölgun erlendra ferðamanna. Megináhersla ferðaþjónustureikninga er að mæla útflutningstekjur fyrirtækja vegna þjónustu þeirra við erlenda ferðamenn á Íslandi. Mynd 2 sýnir gjaldeyristekjur af erlendum ferðamönnum á Íslandi og vegna kaupa á fargjöldum til Íslands og um Íslandi, þær námu um 207 milljörðum kr. á árinu 2013 eða um 20% af gjaldeyristekjum alls. Á undanförnum árum hafa íslensk ferðaþjónustufyrirtæki stundað starfsemi á sviði ferðaþjónustu utan Íslands. Þar skipta mestu mikilvægar gjaldeyristekjur vegna farþegaflutninga í útlöndum án þess að ferðamaður komi inn fyrir landamæri Íslands. Þær tekjur eru flokkaðar með öðrum samgöngutekjum í mynd 2. Fargjaldaliðurinn í þjónustujöfnuði gerir ekki greinarmun á fargjaldatekjum hvort sem þau eru vegna ferðamanna til Íslands eða annarra landa, heldur mælir hann viðskipti erlendra ferðalanga við innlend fyrirtæki. Gjaldeyristekjur erlendra ferðalanga eru því ekki það sama og ferðaneysla erlendra ferðamanna á áfangastaðnum Íslandi samkvæmt ferðaþjónustureikningum.

13 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275 milljarðar kr. á árinu 2ferðaþjónustu 013; um 27% aí f hheild eildarútflutningstekjum Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur hafi verið um 275 ársins. Ferða-‐ Gera má ráð fyrir að gjaldeyristekjur ferðaþjónustu í heild hafi verið um 275 16 aflar annig meiri gjaldeyristekna en Faerða-‐ ðrar atvinnugreinar á eild milljarðar kr. á áþjónustan rinu 2013; í uhm 27% af hþeildarútflutningstekjum ársins. milljarðar kr. á árinu 2013; um 27% af heildarútflutningstekjum ársins. Ferða-‐ 16 2013. meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á aflar þannig þjónustan í heildárinu þjónustan í heild16 aflar þannig meiri gjaldeyristekna en aðrar atvinnugreinar á árinu 2013. árinu 2013. Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.

Gera

millj

þjón

árinu

Myn

Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013. Mynd 2. Gjaldeyristekjur flokkaður á nokkrar atvinnugreinar 2013.

Heimild: Hagstofa Íslands.

Heimild: Hagstofa Íslands. Heimild: Hagstofa Íslands. 1.4. Útgjöld ferðamanna

Heim

1.4.Útgjöld ferðamanna Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver 1.4.Út 1.4.Útgjöld ferðamanna 17 Íslendingur í útlöndum, mælt íá k Ír. á föstu verðlagi, eins ram kemur í mynd Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður slandi lægri fjárhæð eon g hfver Að meðaltali eyðir hver erlendur ferðamaður á Íslandi lægri fjárhæð17 en hver 3. Áætluð eðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund Íslendingur í útlöndum, mm ælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í m ynd krónum á Íslendingur í útlöndum, mælt í kr. á föstu verðlagi, eins og fram kemur í mynd árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ákra á föstu 3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund rónum á verði. Eins og fram 3. Áætluð meðalútgjöld erlendra ferðamanna námu 173 þúsund krónum á hefur kí omið jölgaði erðamönnum rúmlega 20% á o árinu 2013 og þá eru árinu 2013. Útgjöldin heild fjukust ufm 15% milli ára uám föstu verði. Eins g fram árinu 2013. Útgjöldin í heild jukust um 15% milli ára á föstu verði. Eins og fram ekki m eðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað moeð kemmtiferðaskipum. hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 g þsá eru hefur komið fjölgaði ferðamönnum um rúmlega 20% á árinu 2013 og þá eru erlendra ferðamanna lækka því lítillega milli ára. ekki meðtaldir þMeðalútgjöld eir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum. ekki meðtaldir þeir ferðamenn sem koma hingað með skemmtiferðaskipum. Meðalútgjöld erlendra því elítillega illi ára. áðu hámarki á árinu 2007 enda Útgjöld ffÍerðamanna slendinga á fllækka erðalagi rlendis18m Meðalútgjöld erlendra erðamanna ækka því lítillega m nilli ára.

kaupmáttur krónunnar mikill. Að sama skapi eru eúnda tgjöld erlendra hámarki á árinu 2007 Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18þ ná áðu Útgjöld Íslendinga á ferðalagi erlendis18 náðu hámarki á árinu 2007 enda ferðamanna ér áA lð andi með því elægsta á tímabilinu kaupmáttur krónunnar þá mhikill. sama skapi ru útgjöld erlendra 2000-‐2013 eða 22% lægri kaupmáttur krónunnar þá mikill. Að sama skapi eru útgjöld erlendra en árinu 2004 útgjöldin voru 2h000-‐2013 æst eins oeg ða mynd sýnir. ferðamanna hér á láandi með því þlegar ægsta á tímabilinu 22% 3lægri ferðamanna hér á landi með því lægsta á tímabilinu 2000-‐2013 eða 22% lægri en á árinu 2004 þegar útgjöldin voru hæst eins og mynd 3 sýnir. en á árinu 2004 þ egar ú tgjöldin v oru h æst e ins o g mynd 3 sýnir.

Að m

Íslen

3. Áæ

árinu

hefu

ekki

Með

Útgj

kaup

ferð

en á

Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 16 lengur en eina Án flugfargjalda. Ú tgjöld i nnanlands d eilt m eð fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji Þar með talin þjónusta við fer

16 við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 16 Þar með talin þjónusta 17 nótt. Án flugfargjalda. Útgjöld innan 17 Þar með talin þjónusta við ferðamenn sem aldrei koma inn fyrir landamæri landsins. 18 Án f lugfargjalda. Ú tgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina 17 Án flugfargjalda.

Án flugfargjalda. Útgjöld innanlands deilt með fjölda erlendra ferðamanna sem gert er ráð fyrir að dvelji lengur en eina nótt. nótt. 18 Án flugfargjalda. 14 Án flugfargjalda.

18 nótt. 18 Án flugfargjalda.

14 14

FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Mynd 3. Meðalútgjöld erlendra ferðamanna, hér á landi og Íslendinga erlendis. Mynd 3. Meðalútgjöld erlendra ferðamanna, hér á landi og Íslendinga erlendis. Þús. kr.

420

Þús. kr.

380

420 380

400

340

344

260

300

187

220

260

180

187

220

275

300

340

275

224 175

140

180

173 173

100

140

100 60

400

344

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Meðalútgjöld ferðamanna á Íslandi, erðlag 2013 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007erlendra 2008 2009 2010 2011 2012 v2013 Meðalútgjöld Íslendinga Meðalútgjöld erlendra ferðamanna á Íslandi, evrlendis, erðlag 2verðlag 013 2013

Meðalútgjöld verðlag 2013 Heimild: Hagstofa ÍÍslendinga slands og eerlendis, igin útreikningar.

Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.

Erfitt er að nálgast erlendan samanburð, en samkvæmt upplýsingum frá OECD

Erfitt er að nálgast erlendan samanburð, en sfamkvæmt upplýsingum O1ECD námu meðalútgjöld erlendra erðamanna í Danmörku frá um 59 þúsund kr. á námu meðalútgjöld e2 rlendra anmörku 159 þúsund kr. á erlendra árinu 010, í Bferðamanna retlandi 134 í þDúsund kr., uem n m eðalneysluútgjöld árinu 2010, í Bretlandi 134 þúsund kr., eán sm eðalneysluútgjöld rlendra ferðamanna innanlands ama ári námu 150 þeúsund kr.19. Ekki eru til öruggar eru il öruggar ferðamanna innanlands ama ári námu e1rlendra 50 þúsund kr.19. Ekki heimildir áu sm dvalartíma ferðamanna hér á tlandi en samkvæmt heimildir um dvalartíma erlendra ferðamanna hér á landi en m samkvæmt könnunum sem Ferðamálastofa gefur út var eðaldvöl um sjö nætur á árinu könnunum sem 2010. Ferðamálastofa t var meðaldvöl 7u,6 m nsætur. jö nætur á árinu Í Bretlandi gvefur ar múeðaldvalarlengd Meðaldvalarlengd mæld 20 2010. Í Bretlandi var fm eðaldvalarlengd nætur. Meðaldvalarlengd æld á árinu 2010 sem var 4,4 nm ætur með jölda gistinótta og 7f,6 jölda ferðamanna 20 21 sem var 4t,4 nætur ág istimáta árinu 2010 með fjölda gistinótta g kfynna jölda m ferðamanna en greiddra gistinótta. gefur otil ikilvægi annarrar egundar 21 gefur til kynna m ikilvægi annarrar tegundar gistimáta en greiddra gistinótta.

1.5.Störf í ferðaþjónustu 1.5.Störf í ferðaþjónustu Fjölda starfa er mikilvægur mælikvarði á vöxt og viðgang einstakra Fjölda starfa er m ikilvægur mælikvarði öxt okg viðgang einstakra atvinnugreina en eins oág vfram emur á næstu mynd hefur störfum í atvinnugreina eferðaþjónustu n eins og fram fkjölgað emur ám nikið æstu hefur í og mmynd un m eira setörfum n í þjóðarbúskapnum í heild. ferðaþjónustu fjölgað mikið og mun meira en í þjóðarbúskapnum í heild.

Verðlag ársins.

Kannanir Ferðamálastofu sýna að um 6% ferðamanna dvelja hjá vinum og ættingjum. Verðlag ársins. 21 20 Dæmi usýna m vandamál sem tengjast greiningu og túlkun upplýsinga og hér liggja tækifæri til að bæta upplýsingar. Kannanir Ferðamálastofu að um 6% ferðamanna dvelja hjá vinum og ættingjum. 19

Dæmi um vandamál sem tengjast greiningu og túlkun upplýsinga og hér liggja tækifæri til a15 ð bæta upplýsingar.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Mynd 4. Störf alls og störf í ferðaþjónustu. Mynd 4. Störf alls og störf í ferðaþjónustu.

Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.

Gera má ráð fyrir að fjöldi starfa í ferðaþjónustu verði nálægt 10 þúsund á

árinu tæp 6% af öllum störfum. Vísbendingar eru Gera má ráð fyrir að 2f012, jöldi esða tarfa í ferðaþjónustu verði nálægt 10 þúsund á um áframhaldandi fjölgun áarinu 2013 og má æVtla að störf verði á káomin vel yfir 11 þúsund eða árinu 2012, eða tæp 6á% f öllum störfum. ísbendingar eru uþm framhaldandi 6,5% heildarvinnuafli. þá komin vel yfir 11 þúsund eða fjölgun á árinu um 2013 og amf á ætla að störf verði um 6,5% af heildarvinnuafli.

1.6.Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu

Rannsóknir hafa leitt í ljós að á árabilinu 2004 til 2013 gistu að jafnaði 87-‐91% 1.6.Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu erlendra ferðamanna sem 2til landsins komu að sumri til o g 91-‐95% vetrargesta í Rannsóknir hafa leitt í ljós að á árabilinu 004 til 2013 gistu að jafnaði 87-‐91% Reykjavík. Þá til er talið að k7omu -‐10% að erlendra sumargesta komið til erlendra ferðamanna sem landsins sumri til og 91-‐95% hvafi etrargesta í Reykjavíkur þess aað ð 7g-‐10% ista. eÞrlendra eir sem shumargesta eimsækja bhorgina og gtista þar yfir vetrartímann Reykjavík. Þá eán r talið afi komið il Reykjavíkur dvelja jafnaði heldur blengur sem yfir sumartíma, eða að án þess að gista. Þeir asð em heimsækja orgina eon g þgeir ista þar kyoma fir vetrartímann 22 . Ekki liggja fyrir jafnaði 3,6-‐4 nætur við y3fir ,1-‐3,4 nætur veetrargesta dvelja að jafnaði heldur lengur en sþamanborið eir sem koma sumartíma, ða að 22 rannsóknir váið ferðaþjónustu í övetrargesta ðrum sveitarfélögum á fyrir . Ekki liggja jafnaði 3,6-‐4 nviðlíka ætur samanborið 3,1-‐3,4 nætur

höfuðborgarsvæðinu. viðlíka rannsóknir á ferðaþjónustu í ö ðrum sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu. Höfuðborgarsvæðið og Reykjavík hafa ekki farið varhluta af þeirri þróun sem átt hefur stað í fherðaþjónustu á landi, samhliða enni hafa fyrirtæki Höfuðborgarsvæðið og sRér eykjavík afa ekki farið hvér arhluta af eþn eirri þróun shem á höfuðborgarsvæðinu meismunandi atvinnugreina myndað óformlega átt hefur sér stað í ferðaþjónustu hér iánnan landi, n samhliða henni hafa fyrirtæki umgjörð uinnan m fjölbreytta þjónustu á sviði ferðamála. á höfuðborgarsvæðinu mismunandi atvinnugreina myndað óFjárfesting formlega hefur verið mikil 22

umgjörð um fjölbreytta Fjárfesting hefur verið mikil þ jónustu á s viði f erðamála.

Rögnvaldur Guðmundsson (2013). Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2004-‐2013-‐ samanburður og þróun. Samantekt unnin s veitarfélaga á h öfuðborgarsvæðinu. fyrir Samtök 22 Rögnvaldur Guðmundsson (2013). Erlendir ferðamenn í Reykjavík 2004-‐2013-‐ samanburður og þróun. Samantekt unnin http://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/Erlendir_ferdam_Sky fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. rsla_ferdamenn_NY_NET.pdf http://ssh.is/images/stories/S%C3%B3knar%C3%A1%C3%A6tlun/Lokaskyrslur/Marka%C3%B0ssetning/Erlendir_ferdam_Sky 16 rsla_ferdamenn_NY_NET.pdf

FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

í veitingahúsum, hótel-‐ og hgótel-‐ istirými g með toilkomu örpu opnuðust ný í veitingahúsum, og goistirými g með H tilkomu Hörpu opnuðust ný í veitingahúsum, hótel-‐ og gistirými og með tilkomu Hörpu opnuðust ný tækifæri tækifæri til tónleika g ráðstefnuhalds auk annarra em styðja til toónleika og ráðstefnuhalds auk aviðburða nnarra vsiðburða sem styðja tækifæri til tónleika og ráðstefnuhalds auk annarra viðburða sem styðja vetrarferðamennsku. Vöxtur oVg öxtur viðgangur ferðaþjónustunnar síst eákki síst á Áætlun Áætlun byggir Áætlunekki vetrarferðamennsku. og viðgangur ferðaþjónustunnar bÁætlun yggir 2005 2006 2007 2008 ferðaþjónustunnar 2009 2010 2011byggir 2012 vetrarferðamennsku. Vöxtur og viðgangur ekki s2013 íst á Verðlag hvers árs, m.kr. öflugu leiðarkerfi til landsins g innanlands ásamt góðri aðstöðu öflugu 39.871 leiðarkerfi til 58.115 loandsins og innanlands ásamt góðri afyrir ðstöðu fyrir Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á grunnverði 44.933 61.574 90.177 f99.786 öflugu leiðarkerfi til landsins og innanlands á84.007 samt g82.022 óðri aðstöðu yrir 111.073 Skattar á ferðaþjónustu 10.953 12.307 12.196 15.381 18.989 21.137 alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þ13.404 essar f13.533 orsendur eru t17.161 il staðar á staðar alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þessar 97.403 forsendur eru til á Vinnsluvirði í ferðaþjónustu á markaðsverði 50.824 57.240 70.311 97.540 118.776 132.210 alþjóðlegar ráðstefnur og sýningar. Þ74.979 essar forsendur eru t107.337 il staðar á Hlutur ferðaþjónustu af V LF 5,0 5,4 5,1 6,5 6,3 6,6 7,0 7,5 höfuðborgarsvæðinu. 4,9 höfuðborgarsvæðinu. höfuðborgarsvæðinu. Vergar þáttatekjur, magnvísitölur 2 000=100

Vergar þáttatekjur í ferðaþjónustu Vergar þáttatekjur a lls

123

131

149

155

144

143

156

170

182

124 132 140 142 131 126 130 131 137 1.6.1. 1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á 1.6.1. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu á Neysla, verðlag hvers árs, m.kr. höfuðborgarsvæðinu höfuðborgarsvæðinu Heildarneysla ferðamanna á Íslandi 136.878 155.861 149.607 170.423 183.670 200.014 238.015 284.558 319.059 höfuðborgarsvæðinu Heildarneysla e rlendra ferðamanna 72.425 82.469 79.160 93.780 111.316 117.659 144.552 177.349 206.543 Samkvæmt sérstökum gögnum em 76.643 vinnuhópurinn fékk f93.463 rá H agstofu emur Heildarneysla i nnlendra ferðamanna 64.453 sérstökum 73.392 70.447 72.354 82.355 107.209 112.516 kemur Samkvæmt gsögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hkagstofu Samkvæmt sérstökum gögnum sem vinnuhópurinn fékk frá Hagstofu kemur fram að fram vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70% að vinnsluvirði ferðaþjónustufyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu er um 70% Útflutningstekjur, verðlag hvers árs, m.kr. fram a ð v innsluvirði f erðaþjónustufyrirtækja á h öfuðborgarsvæðinu e r um 70% Útgjöld e rlendra ferðamanna i nnanlands 47.887 56.124 56.123 64.037 71.576 73.495 93.236 115.769 138.169 af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu á árinu 39.740 2á011. Fargjaldatekjur vegna e rlendra ferðamanna til Íslands 24.538 26.345 23.037 29.743 44.164 af heildarvinnsluvirði ferðaþjónustu árinu 2011. 51.315 61.580 68.374 af h eildarvinnsluvirði f erðaþjónustu á á rinu 2 011. 749.839 819.292 831.656 820.761 Aðrar greinar 249.953 291.469 371.012 559.059 680.343 Samkvæmt þessu heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á h2öfuðborgar-‐ Samtals 322.378gætu 450.172heildarumsvif 652.840 791.659ferðaþjónustu 867.499 963.844 1.009.006 Samkvæmt þ373.938 essu gætu 013 á h1.027.304 öfuðborgar-‐ Samkvæmt þessu gætu 22,1% heildarumsvif ferðaþjónustu 2013 á15,0% höfuðborgar-‐ Hlutur ferðaþjónustu í heildarútflutningi 22,5% 17,6% 14,4% 14,1% 13,6% 17,6% 20,1% svæðinu svæðinu verið um v2erið 20 m illjarðar róna. Vinnsluvirðið gæti þá vgerið m v7erið 7 um 77 um 220 mkilljarðar króna. Vinnsluvirðið æti þuá Störf í ferðaþjónustu svæðinu verið um 220 milljarðar króna. Vinnsluvirðið gæti þá verið um 77 milljarðar kr. eða 7k,6% af V7LF höfuðborgarsvæðisins. Fjöldi s tarfa í ferðaþjónustu 8.566 9.113 9.241 8.463 8.658 9.253 9.921 11.210 milljarðar r. e8.897 ða ,6% af VLF höfuðborgarsvæðisins. Störf í ferðaþjónustu, % a f s törfum amilljarðar lls 5,2% 5,1% 5,1% 5,3% 5,6% 5,9% 6,3% kr. eða 7,6% a5,1% f VLF h5,2% öfuðborgarsvæðisins.

Tafla 2. VTafla ægi h2öfuðborgarsvæðisins í helstu gíreinum . Vægi höfuðborgarsvæðisins helstu fgerðaþjónustunnar reinum ferðaþjónustunnar

Tafla 2. Vægi höfuðborgarsvæðisins í helstu greinum ferðaþjónustunnar Tafla ægi hLöfuðborgarsvæðisins í helstu greinum Ísat08 2. VÍsat08 ýsing Hlutfall ferðaþjónustunnar Ísat08 Ísat08 Lýsing Ísat08

Ísat08 Ísat08 Lýsing Ísat08 Lýsing

Hlutfall

Hlutfall Hlutfall Ísat08 Ísat08 Lýsing Hlutfall Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti Ísat08 Ísat08 L ýsing Hlutfall Heildverslun með fast, fljót., og loftk. eldsneyti 46.71 ofl. 61,8%

55.10.1 Ísat08 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% Ísat08 Lýsing Hlutfall Ísat08 Ísat08 Lýsing með fast, fljót., og loftk. eldsneyti Hlutfall 55.10.1 Hótel og gistiheimili með veitingaþjónustu 61,6% Heildverslun 46.71 ofl. 61,8% 55.10.2 Hótel Hótel g g istiheimili gistiheimili ágeð n vveitingaþjónustu 61,6% 47.3 ofl. Bensínstöðvar 61,8% 55.10.1 Hótel o g eð veitingaþjónustu 61,6% 46.71 46.71 með fast, fljótandi o g l oftkennt e ldsneyti o g s kyldar vörur 61,8% 55.10.1 ogog istiheimili m eitingaþjónustu 61,6% 61,8% 55.10.2 Hótel omg istiheimili án veitingaþjónustu 61,6% Heildverslun 47.3 Bensínstöðvar 61,8% Orlofsdvalarstaðir annars konar 55.10.2 Hótel o g á n vog eitingaþjónustu 61,6% 47.3 Bensínstöðvar Bensínstöðvar 61,8% 55.10.2 Hótel ogg istiheimili gistiheimili án veitingaþjónustu 61,8% Orlofsdvalarstaðir og annars 61,6% konar 47.3 gistiaðst. 55.2 Orlofsdvalarstaðir 30,9% 52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5% 55.2 o g a nnars onar gistiaðstaða 30,9% 30,9% 52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5% Orlofsdvalarstaðir og kannars konar gistiaðst. 55.2 52.2 Stoðstarfsemi fyrir flutninga 47,5% 55.3 Tjaldsvæði, Tjaldsvæði, svæði húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Stoðstarfsemi Skapandi llistir istir g aaffþreying fþreying 89,0% 55.3 s væði fyrir fhyrir úsbíla o g h jólhýsi 30,9% 52.2 90.0 Skapandi oog 89,0% gistiaðst. 55.2 30,9% f yrir lutninga 47,5% 55.3 Tjaldsvæði, svæði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% 90.0 Skapandi listir og afþreying 89,0% 55.9 ÖnTjaldsvæði, gistiaðstaða 30,9% 91.0 Starfsemi ssafna afna nnur enningarstarfsemi 72,8% 55.9 nÖnnur ur gistiaðstaða 30,9% 90.0 91.0 Starfsemi öönnur mm enningarstarfsemi 72,8% 55.3 sÖnnur væði fyrir húsbíla og hjólhýsi 30,9% Skapandi og ooag g fþreying 89,0% 55.9 gistiaðstaða 30,9% 91.0 listir Starfsemi safna og önnur menningarstarfsemi 72,8% 56 Veitingasala Veitingasala g -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ oog sg tómstundastarfsemi 72,8% 56 o g o-‐þjónusta 80,3% 91.0 93 Íþrótta-‐ tómstun 72,8% 55.9 Önnur 30,9% Starfsemi afna og ödastarfsemi nnur menningarstarfsemi 72,8% 56 gistiaðstaða Veitingasala og -‐þjónusta 80,3% 93 Íþrótta-‐ og tómstundastarfsemi 72,8% 49.3 Aðrir Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% 82.3 Skipulagning áá rráðstefnum áðstefnum oo vörusýningum 72,8% 49.3 farþegaflutningar á l andi 78,6% 93 82.3 Skipulagning g g vörusýningum 72,8% 56 Veitingasala o g -‐þjónusta 80,3% 72,8% 49.3 Aðrir farþegaflutningar á landi 78,6% Íþrótta-‐ 82.3 og tómstundastarfsemi Skipulagning á ráðstefnum og vörusýningum 72,8% 50 Flutningar á s jó o g v atnaleiðum 66,4% 68.20.3 Leiga á l andi o g l andréttindum 72,8% 50 Flutningar á s jó o g vatnaleiðum 66,4% 82.3 68.20.3 Skipulagning á l andi l andréttindum 72,8% 49.3 Aðrir áo rg áðstefnum og vörusýningum 72,8% 50 farþegaflutningar Flutningar áá slandi jó og vatnaleiðum 78,6% 66,4% Leiga 68.20.3 Leiga á landi og landréttindum 72,8% 51 Flutningar g fleira 83,3% 96.02 Hárgreiðslu-‐ snnyrtistofur 66,4% 51 Flutningar með feð lugi ovg foleira 83,3% 68.20.3 96.02 Hárgreiðslu-‐ g g lsandréttindum yrtistofur 66,4% 50 Flutningar á m sFlutningar jó ofg lugi atnaleiðum 66,4% á landi ooog 72,8% 51 með flugi og fleira 83,3% Leiga 96.02 Hárgreiðslu-‐ og snyrtistofur 66,4% 77.1 Leiga Leiga á vélknúnum kutækjum 74,7% 47.1 Blönduð másala 48,1% 77.1 á vélknúnum ö kutækjum 74,7% 96.02 47.1 Hárgreiðslu-‐ 48,1% 51 Flutningar mLeiga eð flugi g fleira ökutækjum 83,3% og snyrtistofur 66,4% 77.1 á vöoélknúnum 74,7% Blönduð 47.1 ssmásala Blönduð smásala 48,1% Starfsemi ferðaskr., og 79.1 Starfsemi erðaskrifstofa o g ferðaskipuleggjenda 94,3% 47.2 Blönduð Smásala sámásala matvöru, d rykkjarvöru o g tóbaki í s érverslunum48,1% 69,5% 77.1 Leiga á vfélknúnum ökutækjum 74,7% Starfsemi ferðaskr., og 47.1 ferðaskipuleggjenda 79.1 Bílaviðgerðir 94,3% 47.2 Smásala atv., sdem rykkjarv., g tóbaki í sooérversl. 45.2 viðhaldferðaskr., 61,8% 94,3% 47.6 Smásala örum enningu g fþreyingu í s 69,5% érverslunum 869,5% 7,3% Starfsemi og 79.1 o g ferðaskipuleggjenda 47.2 áá vm Smásala át engjast matv., odm rykkjarv., g atóbaki í sérversl. 45.2 Sala Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala Smásala áá ám enningart. oóbaki fl. í sérversl. 87,3% 45.3 varahluta o g a ukabúnaðar í b íla 61,8% 47.2 47.7 Smásala öm ðrum vrykkjarv., örum ív sörum érverslunum 91,3% ferðaskipuleggjenda 79.1 94,3% atv., d o g t 69,5% 45.2 Bílaviðgerðir og viðhald 61,8% 47.6 Smásala á menningart. vörum ofl. 87,3% 45.3 Sala, Sala varahluta aukabúnaðar bíla o g a ukabún. 61,8% 47.7 Smásala Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 91,3% 45.4 viðhald, viðgerðir vélhjóla o g híluta til þ61,8% eirra 47.6 45.2 Bílaviðgerðir og ovg iðhald 61,8% fl. í sérverslunum 87,3% 45.3 Sala varahluta og aukabúnaðar í bíla 61,8% 47.7 á menningart. Smásala á övörum ðrum voörum 91,3% 45.4 Sala, v iðhald, iðgerðir vélhjóla g fvl. 61,8% 91,3% 45.3 Sala varahluta ovg avukabúnaðar í boíla 61,8% 47.7 Smásala á öðrum vörum í sérverslunum 45.4 Sala, iðhald, viðgerðir élhjóla og fl. 61,8% Heimild: HHeimild: agstofa Íslands og Íevslands igin útreikningar. 45.4 Sala, viðhald, iðgerðir élhjóla g e fl. igin útreikningar. 61,8% Hvagstofa oog Heimild: Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.

Höfuðborgarsvæðið vegur þannig í hþelstu erðaþjónustunnar. Höfuðborgarsvæðið vegur þþungt annig ungt gí reinum helstu gfreinum ferðaþjónustunnar. Höfuðborgarsvæðið vegur þannig þungt í helstu greinum ferðaþjónustunnar. Áætlun Samgöngur skipta msiklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru Samgöngur á h2011 öfuðborgarsvæðinu eru Tegund gistingar 2008 kipta miklu 2009fyrir ferðaþjónustu 2010 2012 og þar 2013 Samgöngur skipta miklu fyrir ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og þar eru höfuðstöðvar stærstu fsyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu ið Hótel og gistiheimili, útlendingar 901.890 910.051 963.433 1.346.085 höfuðstöðvar tærstu fyrirtækjanna. Vægi 1.118.831 flugrekstrar og þvjónustu v1.494.867 ið höfuðstöðvar stærstu fyrirtækjanna. Vægi flugrekstrar og þjónustu við Farfuglaheimili 58.799 66.000 110.105 flugrekstur var 39.136 um 2v,6% f V á aáf rinu en 2þ012 essi ea90.621 tvinnugrein h91.754 efur vaxið flugrekstur ar uam 2LF ,6% VLF 2á012 árinu n þessi atvinnugrein hefur vaxið flugrekstur v ar u m 2 ,6% a f V LF á á rinu 2 012 e n þ essi a tvinnugrein h efur v axið Tjaldsvæði 30.138 34.637 28.808 28.395 32.429 38.914 umfram umfram landsframleiðsluna í heild á íu hndanförnum árum. árum. landsframleiðsluna eild á undanförnum Heimagisting ofl. 7.911 7.783 12.062 14.302 17.163 umfram landsframleiðsluna í 6.953 heild á undanförnum árum. Höfuðborgarsvæði 979.075 1.010.440 1.066.024 1.251.908 1.487.128 1.661.049 Heimild: Hagstofa Íslands (tekið a f neti í mars 2 014) og e igin útreikningar

17 17

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Í töflu 2 kemur jafnframt fram að veitingarekstur á höfuðborgarsvæðinu er um 80% af veitingarekstri á landinu í heild. Veitingastöðum hefur fjölgað verulega á höfuðborgarsvæðinu og sérstaklega í Reykjavík á undanförnum árum og sama á við um ferðaskrifstofur, bílaleigur og fleiri greinar í ferðaþjónustu. Fyrir fyrirtæki á höfuðborgarsvæðinu skiptir ferðaneysla erlendra ferðamanna á höfuðborgarsvæðinu mestu máli. Á árinu 2013 má gera ráð fyrir að útgjöld erlendra gesta á höfuðborgarsvæðinu hafi verið um 100 milljarðar kr. Tugþúsundir ferðamanna koma til miðborgar Reykjavíkur ár hvert og þurfa rútur, bílaleigubíla, gistingu, leiðsögn, afþreyingu, verslanir og ýmiss konar þjónustu. Austurvöllur er miðjan í borgarlífi Reykjavíkur og aðdráttarafl fyrir heimamenn og gesti. Í næsta nágrenni er boðið upp á ýmislegt fyrir erlenda ferðamenn og margir gististaðir eru í göngufjarlægð. Austurvöllur er mikilvæg stóriðja í ferðaþjónustu og þar með í gjaldeyrissköpun þjóðarinnar. Ætla má að gistinætur erlendra gesta í nágrenni við Austurvöll hafi verið 100 þúsund á árinu 2013 og hver gistinótt gefi af sér að meðaltali rúmlega 58 þúsund kr. Samkvæmt þessu aflaði Austurvöllur og næsta nágrenni um sex milljarða kr. í gjaldeyristekjur á árinu 2013. Höfuðborgarsvæðið stendur sterkt að vígi, ekki síst vegna fjölbreytts atvinnulífs, sem er vel í stakk búið að mæta þörfum ferðamanna. Í næsta nágrenni er hægt að finna spennandi náttúrufyrirbrigði, s.s. Þríhnjúkagíg, Bláa Lónið og hvalaskoðun. Innviðir sem tengjast ferðaþjónustu eru sterkir, samgöngur góðar, en framtíðarþróun ferðaþjónustunnar verður eðli málsins samkvæmt alltaf nátengd því hvernig samgöngum er háttað, á flutningum til og frá landinu og innan landsins. 1.6.2. Störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu Ekki liggja fyrir tölur um störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu. Slá má mæli á þær út frá fyrrgreindum áætlunum um störf í greininni á landinu öllu. Aflað var upplýsinga frá Hagstofu Íslands um fjölda starfandi einstaklinga samkvæmt staðgreiðsluskrá á landinu öllu og á höfuðborgarsvæðinu á árinu 2011. Á þessum grundvelli er áætlað að störfum í ferðaþjónustu á höfuðborg-‐ arsvæðinu hafa fjölgað úr 6,3 þúsundum árið 2007 og í 8 þúsund 2013.

18 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

1.6.3. Gisting á höfuðborgarsvæðinu Gistinóttum á höfuðborgarsvæðinu hefur fjölgað um 48% frá árinu 2008 sem er umtalsvert meiri aukning en annars staðar á landinu. Vægi höfuðborgar-‐ svæðisins í fjölda greiddra gistinótta alls var um 42% á árinu 2008 en komið í 45% árið 2012. Hlutdeild útlendinga í heildarfjölda gistinótta á höfuð-‐ borgarsvæðinu var 88% að meðaltali 2008-‐2012, sem er umtalsvert hærri en gengur og gerist í öðrum landshlutum. Mynd 5. Fjöldi gistinótta á höfuðborgarsvæðinu.

Heimild: Hagstofa Íslands.

Þeir erlendu ferðamenn sem koma til höfuðborgarsvæðisins gista einkum á hótelum, eða 75% þeirra á árunum 2008-‐2012 sem er hátt borið saman við aðra landshluta. Vægi gistiheimila var um 15% og vægi annarrar gistingar; farfuglaheimila, heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar var um 10%. Tafla 3. Fjöldi gistinótta útlendinga á höfuðborgarsvæðinu, tegund gistingar. Tegund gistingar

2008

2009

901.890

910.051

Farfuglaheimili

39.136

58.799

66.000

90.621

91.754

110.105

T jaldsvæði

30.138

34.637

28.808

28.395

32.429

38.914

7.911

6.953

7.783

12.062

14.302

17.163

Hótel og gistiheimili

Heimagisting ofl. Höfuðborgarsvæði

2010

2011

2012

2013

963.433 1.118.831 1.346.085 1.494.867

979.075 1.010.440 1.066.024 1.251.908 1.487.128 1.661.049

Heimild: Hagstofa Íslands. Áætlun 2013.

19 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Til samanburðar má nefna að vægi hótela í gistinóttum útlendinga á landsbyggðinni var að meðaltali um 27% á tímabilinu 2008-‐2012, vægi gistiheimila um 36% og vægi heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar viðlíka eða 37%. Vægi heildarfjölda gistinótta segir ekki nema hálfa sögu því að vinnsluvirðið eða verðmætasköpunin er afar mismunandi eftir tegund gistingar. Eins og fram Mynd 6. Erlendir ferðamenn, fjöldi gistinótta á höfuðborgarsvæðinu eftir tegund gistingar. 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0

2008 Hótel

2009

Gistiheimili

2010

2011

2012

Farfuglaheimili, heimagisting, tjaldstæði og svefnpokagisting

Heimild: Hagstofa Íslands.

kemur í töflu 2 var hlutfall höfuðborgarsvæðisins í heildarvinnsluvirði í rekstri hótela og gistiheimila (atvinnugr. 55.1) um 62% á árinu 2011 en um 43% í heildarfjölda greiddra gistinótta. Vægi annarrar tegundar gistingar (farfuglaheimila, heimagistingar, tjaldstæða og svefnpokagistingar) í fjölda gistinátta á höfuðborgarsvæðinu var um 10% en um 31% þegar kemur að vægi í vinnsluvirði eða verðmætasköpuninni. Þessi niðurstaða staðfestir hversu mikilvægt er að mæla og færa peningalegt gildi ferðaþjónustu til bókar; á landsvísu sem og á einstökum landsvæðum, fremur en að einblína á einfaldar talningar. Til þess að fá enn betri mynd er nauðsynlegt að upplýsingar um gistinætur verði flokkaðar samkvæmt íslenskri atvinnugreinaflokkun, sem gæfi færi á að greina upplýsingar um fjölda gistinótta í samhengi við aðrar hagtölur, s.s. framleiðslu, veltu, atvinnu, laun, fjárfestingu o.s.frv.

20 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Yfirgnæfandi meirihluti gististaða á höfuðborgarsvæðinu er í Reykjavík og langflestir í miðborg Reykjavíkur. Í október 2013 voru um 340 gististaðir á Yfirgnæfandi meirihluti gististaða á höfuðborgarsvæðinu er mí eð Reykjavík g rúmum. Af gistirýmum er meira en höfuðborgarsvæðinu nærri 1o0.000 langflestir í miðborg Reykjavíkur. Í október 2013 gvististaða oru um 3m40 á V en þeim flokki tilheyra hótel og aðrir helmingur eð glististaðir eyfi í flokki höfuðborgarsvæðinu með nærri 10.000 rúmum. Af gistirýmum er meira en á um að vínveitingar séu heimilar á stærri gististaðir. Sá leyfisflokkur kveður helmingur gististaða með leyfi í flokki veitingastað V en þeim flokki tilheyra hótel og aðrir gististaðarins. stærri gististaðir. Sá leyfisflokkur kveður á um að vínveitingar séu heimilar á Skráðum gististöðum hefur fjölgað um meira en helming á liðnum tveim árum, veitingastað gististaðarins. aðallega í litlum gististöðum og heimagistingu eða gististöðum í leyfisflokkum I Skráðum gististöðum hefur fjölgað um eira en helming liðnum tveim rum, og mII. Annars vegar váitnar þetta um ráaunverulega fjölgun, en einnig um bætta aðallega í litlum gististöðum og heimagistingu gististöðum eyfisflokkum I að vera skráðir. Samhliða hefur skráningu esða taða sem áður ís ltörfuðu án þess og II. Annars vegar vitnar þetta um raunverulega jölgun, uem n 1e.550 innig euða m nbærri ætta 800 herbergi, þar af var helmingurinn á gistirýmum ffjölgað skráningu staða sem áður störfuðu án þess að vera skráðir. gististöðum í flokki V. Samhliða hefur gistirýmum fjölgað um 1.550 eða nærri 800 herbergi, þar af var helmingurinn á Hótelin og sambærilegir gististaðir eru færri en mun stærri en aðrir gististaðir. gististöðum í flokki V. Þau starfa líka samfleytt allt árið frekar en minni staðir, sér í lagi heima-‐ Hótelin og sambærilegir gististaðir eru færri en smem un ssæta tærri en þaegar ðrir geististaðir. gististaðir lagi ftirspurnin er mikil. Afleiðingin er sú að fjöldi Þau starfa líka samfleytt allt árið frekar en minni sér m í lagi heima-‐ gistinátta er sátaðir, berandi estur á hótelum yfir árið. Þótt hótelin séu fá gististaðir sem sæta lagi þegar eftirspurnin er mikil. er sú earu ð þfjöldi samanborið við Aafleiðingin ðra gististaði rjár af hverjum fjórum gistinóttum á hóteli. gistinátta er áberandi mestur á hótelum yfir árið. 23Þótt hótelin séu fá Dvalarlengd hvers gests á höfuðborgarsvæðinu tekur nokkrum breytingum samanborið við aðra gististaði eru þrjár af hverjum fjórum gistinóttum á hóteli. með árstíðunum. Yfir sumarið dvelur hver gestur að jafnaði rúmlega tvær tekur reytingum Dvalarlengd23 hvers gests á höfuðborgarsvæðinu nætur, en nær 2,5 nnokkrum óttum ybfir veturinn. Dvalartími ferðamanna yfir sumar-‐ með árstíðunum. Yfir sumarið dvelur tímann hver gestur að jafnaði rúmlega tvær á landsbyggðinni er í heild umtalsvert lengri en á höfuðborgarsvæðinu. nætur, en nær 2,5 nóttum yfir veturinn. sumar-‐ Gist Devalartími r stutt á hferðamanna verjum stað yífir senn, en á mörgum stöðum. Það sést til dæmis á tímann á landsbyggðinni er í heild umtalsvert lengri en á höfuðborgarsvæðinu. því að árið 2012 voru gistinætur á landsbyggðinni að sumarlagi 44% af Gist er stutt á hverjum stað í senn, en heildarfjölda á mörgum stöðum. Það sést táil dæmis áö llu. gistinótta ársins landinu því að árið 2012 voru gistinætur á landsbyggðinni að sumarlagi 44% af heildarfjölda gistinótta ársins á landinu öllu.

23 Hagstofan mælir dvalarlengd á hverjum stað en ekki dvalarlengd í heild. 23 Hagstofan mælir dvalarlengd á hverjum stað en ekki dvalarlengd í heild. 21

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

2. Gististaðir 2. Gististaðir 2.1.Árstíðasveiflan Líkt og víðast hvar annars staðar í heiminum er árstíðasveiflan viðvarandi áskorun í ferðamannaþjónustu á Íslandi en minni árstíðasveifla eykur rekstrarhagkvæmni að öðru óbreyttu. Erlendir ferðamenn eru flestir yfir sumarmánuðina á landinu öllu. Árstíðasveiflan er önnur og minni á höfuðborgarsvæðinu en á landsbyggðinni, eins og mynd 8 sýnir. Þótt ferðamönnum hafi fjölgað mikið utan háannatímans, gætir enn töluverðrar árstíðasveiflu í gestakomu. Mikil árstíðasveifla leiðir til lakari nýtingu á fjárfestingu í gistirými og öðrum innviðum. Ef fjölgun ferðamanna ætti sér stað utan háannatíma gæti óbreytt framboð á gistirými á höfuðborgarsvæðinu annað vaxandi eftirspurn og nýtt betur þá fjármuni og vinnuafl sem þegar er til staðar. Mynd 7. Fjöldi ferðamanna eftir mánuðum, þús.

Heimild: Ferðamálastofa.

Við greiningu á áhrifum árstíða er gagnlegt að skipta árinu í þrjú jafn löng tímabil: janúar-‐apríl, maí-‐ágúst, september-‐desember.

FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Mynd 8. Árstíðasveiflan í fjölda gistinótta 2012.

Heimild: Hagstofa Íslands.

Árstíðasveiflan veldur því að fjöldi gistinótta að sumri er hátt hlutfall af heildarfjölda gistinótta hvers árs. Frá 1998-‐2005 var hlutfallið yfir 70% en er nær 65% í dag. Þar gætir að líkindum áhrifa af aukinni vetrarferðamennsku síðustu ára. Ferðamönnum yfir vetrartímann hefur þannig fjölgað hlutfallslega meira en á öðrum árstíma. Annar ársþriðjungur, maí-‐ágúst er fjölmennasti þriðjungurinn en þá kom um helmingur erlendra ferðamanna til landsins á árinu 2013 samanborið við um tvo þriðjuhluta árið 1990. Mynd 9. Hlutfall ferðamanna á hverjum ársþriðjungi.

Heimild: Eigin útreikningar.

23 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

2.2.Nýting hótela Sem von er fylgir nýting hótelherbergja sömu árstíðasveiflu og komur ferðamanna til landsins. Hótel eru almennt betur nýtt en minni gististaðir. Nýting hefur verið nokkuð breytileg milli ára og hefur verið að batna frá árinu 2010. Eins og sést á mynd 11 er ekki óalgengt að nýtingin hafi verið kringum 60% frá 1998-‐2008. Tölur frá öðrum Evrópulöndum sýna að nýting Mynd 10. Nýting herbergja á hótelum á höfuðborgarsvæðinu árið 2012.

Heimild: Hagstofa Íslands o.fl.

hótelherbergja er mjög breytileg frá einu landi til annars. Greining á nýtingu herbergja á hótelum í 28 löndum frá ágúst 2012 til júlí 2013 sýnir ársnýtingu á Mynd 11. Meðalnýting hótela og gistiheimila á hverjum ársþriðjungi.

Heimild: Eigin útreikningar.

FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

bilinu 32-‐67% og algengt er að hún sé á bilinu 45-‐55% , eða öllu lakari en hér álandi. Nýting á hótelum og gistiheimilum hér á landi er 40-‐ 50% yfir veturinn bilinu 32-‐67% og r ahð hún sé á abð ilinu 45-‐55% , eða öllu en ehru ér en nær 70-‐80% á aslgengt umrin oeg efur verið aukast undanfarin ár. lakari Haustin álandi. hótelum og Íg jistiheimilum ér á landi er 40-‐ á5 h0% yfir voeturinn yfirleitt Nbýting etur náýtt en vorin. úlí 2012 fór nhýting herbergja ótelum g en nær 70-‐80% sumrin og hefur verið að aukast Haustin eru gistiheimilum á áh öfuðborgarsvæðinu í fyrsta skipti uyndanfarin fir 90% og álr. eiða má líkum yfirleitt betur ýtt eeinnig n vorin. Í júlí 012 2f013. ór nýting herbergja á hótelum og að því að svo hnafi verið á á2rinu gistiheimilum á höfuðborgarsvæðinu í fyrsta skipti yfir 90% og leiða má líkum að því að svo hafi einnig verið á árinu 2013. 3. Þróun til framtíðar

3. Þróun til framtíðar

Ótal þættir hafa áhrif á ákvörðun einstaklinga um hvort og þá hvert skuli halda

3. Þróun til framtíðar í frí til annarra landa. Hagrænir þættir eins og almennt efnahagsástand, tekjur

Ótal þættir hoafa hrif á ákvörðun einstaklinga uáli. m hM vort og þá hvert sukuli halda einstaklinga g káaupmáttur gjaldmiðla skipta m arkaðssetning, mfjöllun, í frí til annarra landa. agrænir þættir eins líka og m almennt efnahagsástand, tekjur áhugamál, umtal, og iH nnviðir landa skipta áli. Árangur í harðri samkeppni einstaklinga og b kaupmáttur jaldmiðla skipta máli. Markaðssetning, buúi mfjöllun, um ferðamenn yggist ekki sgíst á að íslensk ferðaþjónustufyrirtæki við áhugamál, umtal, og innviðir landa skipta áli. rangur í hearðri samkeppni sömu reglur og í samkeppnislöndunum og líka að þmau hÁ afi saman itthvað fram að um ferðamenn byggist ekki síst á að íslensk vförumerki. erðaþjónustufyrirtæki búi við færa á erlendum mörkuðum; sameiginlegt sömu reglur og í samkeppnislöndunum og að þau hafi saman eitthvað fram að Á undanförnum árum hefur margt lagst með okkur; öflugt leiðarkerfi til og frá færa á erlendum mörkuðum; sameiginlegt vörumerki. landinu, gott markaðsstarf, mikil umfjöllun erlendis í tengslum við hrun Á undanförnum árum efur ím argt lagst með okkur; öoflugt leiðarkerfi til og frá íslensku bankanna og ghosið Eyjafjallajökli. Erlendar g innlendar kvikmyndir landinu, markaðsstarf, ikil umfjöllun erlendis í taengslum hrun í sem sýna gott íslenska náttúru hm afa jafnframt vakið mikla thygli og vuið mfjöllun íslensku bankanna og gSosið yjafjallajökli. Erlendar og innlendar okg vikmyndir erlendum fjölmiðlum. íðast í eEn ekki síst hefur veiking krónunnar lægra sem sýna íslenska náttúru hafa jafnframt vakið ikla athygli í raungengi aukið samkeppnishæfni landsins og sm tuðlað að því oag ð ufmfjöllun leiri erlendum fjölmiðlum. en ferðamenn vilja koma Shíðast ingað. ekki síst hefur veiking krónunnar og lægra raungengi aukið samkeppnishæfni landsins og stuðlað að því að fleiri Árstíðasveifla í ferðamennsku er nokkuð sem einkennir flesta ferðamannastaði, ferðamenn vilja koma hingað. enda taka flestir sumarfrí á sumrin. Undantekningar eru vitanlega Árstíðasveifla í ferðamennsku er nokkuð sem sem nejóta inkennir flesta ferðamannastaði, vetraráfangastaðir, svo sem skíðasvæði mestra vinsælda á veturna. enda etaka flestir gsetur umarfrí á sumrin. Uyndantekningar eru vitanlega Mikil ftirspurn auðvitað færst fir á þá mánuði þar sem minna er um að vetraráfangastaðir, svo skíðasvæði njóta mestra vinsælda á veturna. vera ef háannatíminn er sem mjög umsetinn. sTem akmarkað framboð gistirýma í bland Mikil ftirspurn getur færst yfir gáetur þá m ánuði sem minna er um að við meikinn áhuga á að ahuðvitað eimsækja Ísland hafa ýtt þuar ndir hina síauknu vera ef háannatíminn aeuk r mþjög Takmarkað gistirýma í bland vetrarferðamennsku, ess usmsetinn. em sérstaklega hefur framboð verið unnið að þróun við mikinn áhuga á að heimsækja Ísland getur hafa ýtt undir hina síauknu viðburða utan háannatíma.

vetrarferðamennsku, auk þess sem sérstaklega hefur verið unnið að þróun viðburða u tan háannatíma.

25 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

3.1.Fjöldi ferðamanna til ársins 2020 Samkvæmt Alþjóðaferðamálastofnuninni (e. UNWTO) komu um 535 milljón 3.1.Fjöldi ferðamanna til ársins 2020 erlendir ferðamenn til Evrópulanda á árinu 2012 og um m6illjón 5 milljón til Norður-‐ Samkvæmt Alþjóðaferðamálastofnuninni (e. UNWTO) komu um 535 Evrópu. erlendra ferðamanna hefur um 3% á erlendir ferðamenn til FEjölgun vrópulanda á árinu 2012 og util m E6vrópu 5 milljón til vNerið orður-‐ undanförnum árum. Hlutdeild Íslands í hveildarfjölda til Evrópu og Evrópu. Fjölgun erlendra ferðamanna til Evrópu hefur erið um 3% fáerðamanna vrópu hÍefur verið aukast. Íslenski markaðurinn er auðvitað smár, um undanförnum Norður árum. HElutdeild slands í heildarfjölda ferðamanna til Evrópu og Evrópumarkaðnum á arkaðurinn árinu 2013 eer n auuðvitað m 1% af smár, Norður-‐ Norður Evrópu 0,15% hefur avf erið aukast. Íslenski m um Evrópumarkaðnum á s2ama 0,15% af Evrópumarkaðnum á árinu 013 áeri n um 1% af Norður-‐ Evrópumarkaðnum á sama ári Ýmislegt getur þó orðið til þess að hamla fjölgun ferðamanna. óhagstæðar fyrir ferðaþjónustuna og hækkandi verðlag Ýmislegt getur Raungengissveiflur þó orðið til þess að ehru amla fjölgun ferðamanna. dregur úr ókhagstæðar aupmætti efyrir rlendra ferðamanna aoð óbreyttu. Einnig gætu Raungengissveiflur eru ferðaþjónustuna g öhðru ækkandi verðlag vinsældir landsins sem áfangastaðar af ýEmsum ðrum ástæðum, það dregur úr kaupmætti erlendra ferðamanna að öðru dóvínað breyttu. innig göætu hreinlega ottið úr tísku. Það ear ikil samkeppni um erlenda ferðamenn í vinsældir landsins sem ádfangastaðar dvínað f m ýmsum öðrum ástæðum, það heiminum. hreinlega dottið úr tísku. Þ að er mikil samkeppni um erlenda ferðamenn í heiminum. Mynd 12. Spá um fjölda erlendra ferðamanna til Íslands24. Mynd 12. Spá um fjölda erlendra ferðamanna til Íslands24.

Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ.

Alþjóðaferðamálastofnunin áætlar að fjölgun ferðamanna til Norður Evrópu

verði 2,2% á áári ætlar fram atð il 2fjölgun 020 og ferðamanna Boeing flugvélaframleiðandinn Alþjóðaferðamálastofnunin til Norður Evrópu reiknar með 4% árlegum Consulting gerði ráð fyrir 7% árlegri jölgun verði 2,2% á ári fram til v2exti. 020 Booston g Boeing flugvélaframleiðandinn reiknar mfeð 4% ferðamanna Íslands frá 2012 tgil erði 2023. Fjölgun hefur verið nær f7erðamanna % árlega undanfarinn árlegum vexti. til Boston Consulting ráð fyrir 7% árlegri fjölgun n 16-‐19% undanfarin þrjú ár. 7T% il áarlega ð draga upp raunsæja mynd af til Íslands frá 2áratug, 012 til 2e023. Fjölgun hefur verið nær undanfarinn mögulegri þróun þtrjú il áársins eru þuessi iðmið höfð til haliðsjónar. Fram til áratug, en 16-‐19% undanfarin r. Til 2a030 ð draga pp rvaunsæja mynd f mögulegri þróun til ársins 2030 eru þessi viðmið höfð til hliðsjónar. Fram til 24 Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ. 24 Heimild: Ferðamálastofa. Úrvinnsla, útreikningar og spáforsendur: VSÓ Ráðgjöf og VHJ. 26 26 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF 26

ársins 2020 er óvarlegt að reikna með áframhaldi hins tröllaukna vaxtar síðustu þriggja ára, en ekki verður heldur litið framhjá því að ferðamönnum hefur 2020 r óvarlegt reikna mh eð áframhaldi tröllaukna ársins 2020 er ársins óvarlegt að reeikna með aáð framhaldi ins tröllaukna hvins axtar síðustu vaxtar síðustu fjölgað um meira en 15% frá fyrra ári, fimm sinnum frá árinu 2000. ára, ehn ekki lvitið erður heldur litið því að fherðamönnum hefur þriggja ára, en þriggja ekki verður eldur framhjá því að fframhjá erðamönnum efur Í ljósi veira erður ér engið út fárá remur ólíkum viðsmyndum fjölgað um fm en áh1ri, 5% frá fsyrra ri, þffrá imm sinnum árinu 2000. þar sem fjölgað um meira en ó1vissu 5% rá fyrra fgimm innum árinu 2000. fsrá miðað er við 3%, 7% og 10% vöxt milli ára á árunum 2016-‐2020, en miðað við Í ljósi hóér vissu verður ér engið óúlíkum t frá þsremur ólíkum þsviðsmyndum þar sem Í ljósi óvissu verður gengið út fhrá þgremur viðsmyndum ar sem meiri vöxt á árunum 2014 og 2015. Eftir árið 2020 er reiknað með 3,5% miðað ið 3v%, 7% g á1ra 0% áv áöxt milli 2á016-‐2020, ra á árunum miðað er við 3%, 7% oeg r 1v0% öxt moilli runum en 2m016-‐2020, iðað við en miðað við árlegum vexti. Það er mikill vöxtur en þó aðeins hálfur vöxtur undanfarinna meiri v2öxt á oág runum g 22015. árið 2020 er reiknað með 3,5% meiri vöxt á árunum 014 2015. 2E014 ftir áorið 020 Eeftir r reiknað með 3,5% 25 áratuga. exti. Það eer n mþikill vöxtur heálfur n þó vaöxtur ðeins uhndanfarinna álfur vöxtur undanfarinna árlegum vexti. árlegum Það er mvikill vöxtur ó aðeins áratuga.25

25 um fjölda ferðamanna (þúsundir). áratuga. Tafla 4. Spá

Ár Lágspá Miðspá Spá um fjölda ferðamanna (þúsundir). Tafla 4. Spá um Tafla fjölda 4f. erðamanna (þúsundir). 2015

978

1.069

Háspá 1.164

Ár

Ár Lágspá 2020

Lágspá Miðspá 1.184

Miðspá Háspá 1.450

Háspá 1.764

2015

2015 978 2025 2020 1.184 2030

978 1.069 1.406 1.184 1.450 1.670

1.069 1.164 1.722 1.450 1.764 2.045

1.164 2.095 1.764 2.488

2025 1.406 1.670 2030

1.406 1.722 1.670 2.045

1.722 2.095 2.045 2.488

2.095

2020 2025

2.488 Freistandi er að spá viðlíka þróun áfram og undanfarin ár og gera ráð fyrir að ferðamenn verði komnir vel yfir eina milljón í ár og fast að tveimur milljónum Freistandi er þaróun ð spá ávfram iðlíka þróun áfram oár g oug ndanfarin r og agð era ráð fyrir að Freistandi er að spá viðlíka og undanfarin gera ráð fáyrir 2020. Sennilega er skynsamlegra að gera ráð fyrir að þróunin verði einhvers ferðamenn verði vel yfir illjón ár og fast að tveimur milljónum ferðamenn verði komnir vel yfir keomnir ina milljón í áer ina og fm ast að tíveimur milljónum staðar mitt á milli, að fjöldi erlendra ferðamanna verði kominn yfir eina milljón 2020. Sennilega er asð kynsamlegra að agð era ráð fyrir að eþinhvers róunin verði einhvers 2020. Sennilega er skynsamlegra gera ráð fyrir þróunin verði 2015 og verði nálægt 1,5 milljón 2020. itt á emrlendra illi, að fjöldi erlendra ferðamanna erði kominn yfir eina milljón staðar mitt á mstaðar illi, að m fjöldi erðamanna verði kominn yvfir eina milljón 2030

álægt og verði nálægt 1,5 milljón 2020. 2015 og verði n 2015 1,5 milljón 2020.

4. Fjárfestingaráform í gistirýmum

Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi áætlunum um uppbyggingu hótela og

4. Fjárfestingaráform í gistirýmum 4. Fjárfestingaráform í gistirýmum

annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær metnar. Byggt er á Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi um huótela ppbyggingu hótela og Safnað hefur verið saman fyrirliggjandi áætlunum um áuætlunum ppbyggingu og gögnum frá skipulags-‐ og byggingayfirvöldum ásamt samtölum við annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær m Byggt er á annarra heilsárs gistirýma á höfuðborgarsvæðinu og þær metnar. Byggt er etnar. á hótelrekendur. Ýmsar fleiri hugmyndir eru uppi um byggingu hótela, t.d. við gögnum ofg rá bsyggingayfirvöldum kipulags-‐ og byggingayfirvöldum ásamt gögnum frá skipulags-‐ ásamt samtölum við samtölum við verslanamiðstöðvar en engin skuldbindandi skref hafa verið tekin að sinni. Ýmsar fleiri eru uppi huótela, m byggingu hótelrekendur. hótelrekendur. Ýmsar fleiri hugmyndir eru huugmyndir ppi um byggingu t.d. við hótela, t.d. við Alls eru pp á um 1.300 ný hverið ótelherbergi erið árunum til a2ð 020 eða verslanamiðstöðvar eun engin skuldbindandi skref hafa tekin sinni. verslanamiðstöðvar en þeekkt ngin ásform kuldbindandi kref hafa tekin að ásvinni. tæplega 2.500 gistirými. Það er um 25% aukning á fjölda gistirýma á eru þekkt áform upp um 1.300 ný áh ótelherbergi á árunum Alls eru þekkt áAlls form upp á um 1.300 ný áh ótelherbergi árunum til 2020 eða til 2020 eða höfuðborgarsvæðinu. 2.500 er um aukning á fjölda tæplega 2.500 tæplega gistirými. Það egr istirými. um 25% Þaað ukning á 2f5% jölda gistirýma á gistirýma á

höfuðborgarsvæðinu. höfuðborgarsvæðinu. BCG lagði fram tvær spár fram til 2023, sú hærri byggir á nýjum áherslum í markaðssetningu en ekki sú lægri. Þegar horft er til breytinga t il 2 023 f elur s ú h áspá s em h ér e r l ögð fram í sér meiri vöxt en hærri spá BCG. Miðspáin er y fir á rabilið 2 015 25 nálægt l ægri s pá B CG. 25 BCG lagði fram ram btil 2023, ú hærri byggir áí nmýjum áherslum í m n ekki sú lægri. Þegar horft BCG lagði fram tvær spár fram til t2vær 023, spár sú hfærri yggir á nsýjum áherslum arkaðssetningu en arkaðssetningu ekki sú lægri. Þeegar horft 25

er til breytinga árabilið til 2023 felur áspá sem í hs ér m er eiri lögð fram ér meiri n iðspáin hærri spá er til breytinga yfir árabilið 2015 tyil fir 2023 felur 2s015 ú háspá sem hér seú r h lögð fram vöxt en í hsærri spá vBöxt CG. eM er BCG. Miðspáin er 27 nálægt l ægri s pá B CG. nálægt lægri spá BCG.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Alls gera þetta 1.318 herbergi með rými fyrir 2.630 gesti sem dreifast yfir næstu árin líkt og myndin að ofan sýnir. Landfræðileg dreifing þessara áforma er sýnd á mynd 14. Gert er ráð fyrir að fyrirhugaðar framkvæmdir muni kosta um 34 milljarða kr. Rétt er að geta þess að fleiri áform eru á hugmyndastigi og telja þau um 250 herbergi til viðbótar. Mynd 13. Þekkt áform um fjölgun hótelherbergja í Reykjavík.

Heimild: VSÓ.

Yfirgnæfandi hluti gistirýma á höfuðborgarsvæðisins eru í miðborg Reykjavíkur eða á svæðum í jaðri hennar. Þegar rýnt er í umfjöllun gesta um gististaði utan miðborgarinnar á Tripadvisor kemur fram að staðsetning er það sem þeim er helst fundið til foráttu.

28 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Tafla 5. Áform um nýja gististaði. Staðsetning

Rekstraraðili

Fjárfesting

Laugavegur 66 Álftamýri 7-‐9 Lindargata 36 Laufásveg 2 Grensásvegi 24 Laugavegur 28c Veghúsastígur 9 Marina Reykjavíkurapótek Hótel Borg Höfðatorg Hljómalind Hafnarstræti 17-‐19 Landsímareitur Hverfisgata 103 Harpa Þórunnartún 4

L66-‐68 Björk Rent Leigumiðlun Flying viking Summer day Reykjavík Backpackers RR hótel Icelandair KEA KEA Íslandshótel Icelandair

Nýtt Nýtt Nýtt Nýtt Nýtt Stækkun Nýtt Stækkun Nýtt Stækkun Nýtt Nýtt Nýtt Nýtt Nýtt Nýtt Nýtt

KEA IBIS-‐Hótel

Fjöldi herbergja 66 13 10 7 5 5 3 60 43 43 343 142 70-‐80 130 103 250 90

Fjöldi rúma 130 26 20 20 9 10 17 120 85 90 700 285 260 198 500

Tegund Hótel Gistiheimili Íbúðahótel Heimagisting Gistiheimili Farfuglaheimili Íbúðahótel Hótel Hótel Hótel Hótel Hótel Hótel Hótel Hótel Hótel Hótel

Opnar Staða 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2015 2015 2015 2016 2016 2016 2017 2017 2018

Framkvæmdir hafnar Byggingarleyfi samþykkt Umsókn til umfjöllunar Umsókn til umfjöllunar Byggingarleyfi samþykkt Byggingarleyfi samþykkt Byggingarleyfi samþykkt Skipulag samþykkt Framkvæmdir hafnar Framkvæmdir hafnar Framkvæmdir hafnar Framkvæmdir hafnar Skipulag samþykkt Skipulag samþykkt Framkvæmdir hafnar Skipulag samþykkt Deiliskipulag í auglýsingu

Merki eru um að gististaðir séu þó að dreifa sér meðfram Laugavegi og Suðurlandsbraut til austurs sem er skilgreint sem þróunarás í aðalskipulagi Reykjavíkur 2010-‐2030. Hugsanlegt er að styrkja mætti þá þróun ef betri almenningssamgangna nyti á þessum ás. Flestir sem á annað borð gista innan borgarmarkanna munu leita sér gistingar þar sem önnur þjónusta,veitingastaðir, söfn og ýmislegt annað áhugavert er í umhverfinu. Ef verð er mjög hagstætt er unnt að fórna ýmsum þessara gæðaþátta eða ef nálægð við önnur gæði, svo sem flugvöll, skipta meira máli.

29 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

Mynd 4. form ugm gististaði á höfuðborgarsvæðinu. Mynd 114. ÁÁ form um ististaði á höfuðborgarsvæðinu. Mynd 14. Áform um gististaði á höfuðborgarsvæðinu.

Bættar almenningssamgöngur gætu breytt þessari mynd og gististaðir utan með góðum samgöngutengslum orðið áhugaverðir yrir og gististaðir utan almenningssamgöngur gætu breytt þessari mfynd miðborgarinnar Bættar

Bættar almenningssamgöngur breytt þessari mynd og gáististaðir uftan ferðamenn. miðborgarinnar með ggætu óðum samgöngutengslum orðið hugaverðir yrir ferðamenn. miðborgarinnar með góðum samgöngutengslum orðið áhugaverðir fyrir 4.1. Áhrif á félagslegt umhverfi ferðamenn. 4.1.eru Áhrif á félagslegt umhverfi Umhverfisáhrif metin út frá þremur þáttum: náttúrulegu, félagslegu og

efnahagslegu umhverfi. Á höfuðborgarsvæðinu ru það þfáttum: élagslegir og Umhverfisáhrif eru metin út frá þeremur náttúrulegu, félagslegu og

4.1.Áhrif á félagslegt umhverfi

efnahagslegir þefnahagslegu ættir sem vega einna þyngst í áhrifum ferðamennsku á félagslegir og umhverfi. Á höfuðborgarsvæðinu eru það

Umhverfisáhrif eru metin út frá þremur þáttum: náttúrulegu, félagslegu og umhverfið. Meginviðfangsefni þessarar skýrslu eru áhrif ferðamennsku á efnahagslegir þættir sem vega einna þyngst í áhrifum ferðamennsku á

efnahagslegu umhverfi. ru það fg élagslegir og efnahagslegt umhverfi. Það eeginviðfangsefni r hnöfuðborgarsvæðinu áskylt hinu félagslega mhverfi erður ekki umhverfið. MÁ þessarar use kýrslu eoru ávhrif ferðamennsku á hjá því komist aefnahagslegt ð innast í öu rfáum fr élagslegu víddina. efnahagslegir þm ættir sem vmhverfi. ega oerðum inna í áhhrifum ferðamennsku Það áþe yngst náskylt inu félagslega umhverfi oág verður ekki þeví omist að í m í Röeykjavíkur rfáum orðum íddina. umhverfið. Mhjá eginviðfangsefni þessarar skýrslu ru áo ág félagslegu hrif ferðamennsku á Ásókn ferðamanna r lkangmest minnast iðborg leíkt dreifing gvististaða, önnur þjónusta Ásókn ið ferðamenn um hninu ýja ististaði sýna. Þar slem sókn ferðamanna r áskylt langmest í mgfiðborg Reykjavíkur íkt oáog efnahagslegt uvmhverfi. Það oeg r áenform élagslega umhverfi g dvreifing erður geististaða, kki ferðamanna er önnur áhrifin áferðamenn íbúa mest og áform eististaði innig mseðal jónusta um gnætir ýja vgíddina. ýna. Þar sem ásókn hjá því komist maest ð mvþerða innast í vöið rfáum orðum á hrifanna félagslegu þeirra sem sækja vinnu eða eþr jónustu í miðborgina. ferðamanna mest verða áhrifin á íbúa mest og áhrifanna gætir einnig meðal

Ásókn ferðamanna er langmest í miðborg Reykjavíkur líkt og dreifing gististaða, þeirra sem sækja vinnu eða þjónustu í miðborgina.

önnur þjónusta við ferðamenn og áform um nýja gististaði sýna. Þar sem ásókn

ferðamanna er mest v erða áhrifin á íbúa mest og áhrifanna gætir einnig meðal þeirra sem sækja vinnu eða þjónustu í miðborgina.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

4.2.Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu 4.2.Ruðningsáhrif á staðbundna þjónustu Ástæða gæti verið til að athuga áhrif ferðamennsku á staðbundna þjónustu. Að Ástæða gæti vsumu erið til leyti að aethuga hrif ferðamennsku á staðbundna þjónustu. Aeð ykst váerulega úrval þjónustu, t.d. á veitingahúsum ða í verslunum, sumu leyti eykst verulega úrval þjónustu, t.d. á veitingahúsum eða í verslunum, sem er til hagsbóta fyrir bæði íbúa og gesti. Önnur þjónusta hefur ekki nema sem er til hagsbóta fyrir bgæði g gesti. Önnur þjónusta efur ekki nema takmarkað ildi ífbúa yrir oíbúa miðborgarinnar og ahðra íbúa höfuðborgarsvæðisins takmarkað gildi fyrir íbúa msiðborgarinnar g aðra íbúa höfuðborgarsvæðisins sem þangað ækja. Má þar noefna minjagripaverslanir og bókunarskrifstofur eða sem þangað sækja. Má þar nefna minjagripaverslanir og bókunarskrifstofur eða upplýsingamiðstöðvar sem dæmi. upplýsingamiðstöðvar sem dæmi. Ruðningsáhrifa getur gætt af innreið þjónustu við ferðamenn ekki ósvipað því 26 Ruðningsáhrifa getur gætt af gientrification nnreið þjónustu ið ferðamenn kki ónsvipað því . Áhrifin sem kallað er en hvefur ekki verið geefið afn á íslensku 26 . Ávhrifin sem kallað er ggætu entrification en lýst hefur gefið nafn á íhslensku til dæmis sér eí kki að vverið erslun sem íbúar afa notið íkur fyrir þjónustu

gætu til dæmis lýst fsrekar ér í að erslun em íbúar hafa Vnerslanir otið víkur þjónustu sem er væ tluð fserðamönnum. og fyrir önnur þjónustufyrirtæki sem sem frekar er æ tluð úfr erðamönnum. Verslanir önnur sem hafa fleiri viðskiptavinum að ovg elja geta þljónustufyrirtæki eyft sér að hækka verð vitandi að hafa úr fleiri viðskiptavinum að evkki elja geta leyft svér að huækka verð hvitandi að eða geta eytt ferðamenn hafa eins sterka itund m verðlag ér á landi ferðamenn hafa ekki feé ins sterka itund um vgerðlag ér á lvandi eða geta ekoma ytt niður á íbúum meira t.d. vegna vh agstæðs engis. h Slíkar erðhækkanir meira fé t.d. vegna agstæðs gengis. Slíkar vHerðhækkanir koma niður áa íð búum sem nhýta sér sömu verslanir. itt er þó einnig mögulegt meiri samkeppni sem nýta sér sömu Hitt þó einnig mlítið ögulegt að am samkeppni keyri vnerslanir. iður verð, til edr æmis þegar er um ð eiri vera og boðið er upp á sértilboð keyri niður verð, æmis aþð egar lítið er um til atil ð dlokka viðskiptavini. að vera og boðið er upp á sértilboð til að lokka að viðskiptavini.

4.3.Áhrif á íbúðarhúsnæði 4.3.Áhrif á íbúðarhúsnæði Annað dæmi um ruðningsáhrif gæti verið að íbúðir séu í auknum mæli notaðar

Annað dæmi ufyrir m ruðningsáhrif æti verið að íbúðir séu auknum máæli notaðar Röskun gistiheimili egða íbúðahótel og leiði til í h ækkunar íbúðaverði. fyrir gistiheimili eða oíbúðahótel leiði til hækkunar á íbúðaverði. öskun getur rðið vegna ofg ramkvæmda við nýbyggingar og eRndurinnréttingu bygginga getur orðið vegna ið nþýbyggingar endurinnréttingu bygginga fyrir fgramkvæmda ististaði og avðra jónustu við ofg erðamenn. Viss hætta er á því að sérhæfð fyrir gististaði ouppbygging g aðra þjónustu ferðamenn. Viss hætta á þíví að sérhæfð ýti út vbið úsetu og að umskiptin til ebr aka íbúðir reynist flókin í uppbygging ýti framkvæmd. út búsetu og Haeimagisting ð umskiptin dtregur il baka í íþbúðir reynist flókin fíjárfestingu úr örf fyrir sérhæfða og framkvæmd. Hframboð eimagisting dregur úr þvörf fyrir sérhæfða fjárfestingu og á gistirýmum erður sveigjanlegra. Íbúðahótel eru þess eðlis að þær framboð á gistirýmum verður sveigjanlegra. eru þess eðlis atð þær mest vaxandi geta hæglega nýst sem íbúðir tÍbúðahótel il fastrar búsetu. Þessum veimur geta hæglega nflokkum ýst sem gíbúðir til fastrar tveimur mest vaxandi istimöguleika er bþúsetu. ví ekki Þaessum lls varnað. flokkum gistimöguleika er því ekki alls varnað.

Það lýsir s ér í þ ví a ð i nn í h verfi f lytur h ópur m eð umtalsvert meiri fjárráð og sterkari félagslega stöðu en íbúarnir sem fyrir eru. Það verður aftur til þess að fasteignaverð getur hækkað og þannig ýtt fólki út af svæðinu. Það lýsir sér í því að inn í hverfi flytur hópur með umtalsvert meiri fjárráð og sterkari félagslega stöðu en íbúarnir sem fyrir eru. Það verður aftur til þess að fasteignaverð getur hækkað og þannig ýtt fólki út af svæðinu.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

4.4.Umferð og samgöngur Umferð ferðamanna er annar áhrifaþáttur sem vert er að gaumgæfa. Sér í lagi

4.4.Umferð og samgöngur

er það umgangur utan dagtíma og umferð stórra bíla og hópferðabíla sem Umferð ferðamanna er annar áhrifaþáttur sem vert er að gaumgæfa. Sér í lagi valda ónæði. Orðið hefur til sérstakt samgöngukerfi fyrir ferðamenn þar sem er það umgangur utan dagtíma og umferð stórra bíla og hópferðabíla sem þeir eru sóttir og skilað á gististaði sína á leiðinni til og frá flugvellinum og valda ónæði. Orðið hefur til sérstakt samgöngukerfi fyrir ferðamenn þar sem skoðunarferðum. Fyrirtæki sem bjóða upp á skipulagðar ferðir telja sig þurfa að þeir eru sóttir og skilað á gististaði sína á leiðinni til og frá flugvellinum og veita slíka þjónustu eða verða undir í samkeppninni. Akstur stærstu bíla hefur skoðunarferðum. Fyrirtæki sem bjóða upp á skipulagðar ferðir telja sig þurfa að verið takmarkaður í miðborginni samkvæmt tilmælum frá Reykjavíkurborg og veita slíka þjónustu eða verða undir í samkeppninni. Akstur stærstu bíla hefur umferðinni beint á tilteknar götur. Eftir stendur þó að minni rútur og fjallabílar verið takmarkaður í miðborginni samkvæmt tilmælum frá Reykjavíkurborg og falla ekki undir þessi tilmæli. Söfnunarstæðum fyrir stærri langferðabíla þarf að umferðinni beint á tilteknar götur. Eftir stendur þó að minni rútur og fjallabílar koma upp við stofnleiðir. falla ekki undir þessi tilmæli. Söfnunarstæðum fyrir stærri langferðabíla þarf að mati á samgöngusviðsmyndum 204027 er fjallað um mikilvægi þess að bæta koma upp við sÍ tofnleiðir. hágæða almenningssamgöngukerfi við núverandi almenningssamgöngukerfi. Í mati á samgöngusviðsmyndum 204027 er fjallað um mikilvægi þess að bæta Það er „kerfi sem er óháð bílaumferð, afkastar miklu og er með háa hágæða almenningssamgöngukerfi við núverandi almenningssamgöngukerfi. ferðatíðni“28. Rætt er um hvernig samþætting byggðaþróunar og Það er „kerfi sem er óháð bílaumferð, afkastar miklu og er með háa samgönguskipulags geti skapað góða samgöngukosti með tilliti til umhverfis og ferðatíðni“28. Rætt er um hvernig samþætting byggðaþróunar og hreyfanleika. Þau sjónarmið gætu átt við um ferðamenn ekki síður en íbúa. samgönguskipulags geti skapað góða samgöngukosti með tilliti til umhverfis og Með tilliti til miðborgar Reykjavíkur mætti sjá fyrir sér tvo meginumferðarása hreyfanleika. Þau sjónarmið gætu átt við um ferðamenn ekki síður en íbúa. sem gætu þjónað ferðamönnum: það er þróunarásinn sem skilgreindur er í Með tilliti til miðborgar Reykjavíkur mætti sjá fyrir sér tvo meginumferðarása Aðalskipulagi Reykjavíkur meðfram Suðurlandsbraut og inn að Keldum annars sem gætu þjónað ferðamönnum: það er þróunarásinn sem skilgreindur er í vegar og meðfram Kringlumýrarbraut/Hafnarfjarðarvegi inn í miðbæ Aðalskipulagi Reykjavíkur meðfram Suðurlandsbraut og inn að Keldum annars Hafnarfjarðar hins vegar. vegar og meðfram Kringlumýrarbraut/Hafnarfjarðarvegi inn í miðbæ Hafnarfjarðar h ins vegar.

4.5.Umhirða miðborgarinnar

Meiri umgangur um miðborg Reykjavíkur samfara fleiri ferðamönnum veldur

4.5.Umhirða miðborgarinnar

ýmsu álagi á sameiginleg rými sem kallar á aukna umhirðu og viðhald. Í þessu Meiri umgangur um miðborg Reykjavíkur samfara fleiri ferðamönnum veldur tilliti er miðborg Reykjavíkur lík öðrum helstu ferðamannastöðum landsins og ýmsu álagi á sameiginleg rými sem kallar á aukna umhirðu og viðhald. Í þessu glímir við svipuð vandamál er varða fjármögnun framkvæmda, reksturs og tilliti er miðborg Reykjavíkur lík öðrum helstu ferðamannastöðum landsins og viðhalds. Ljóst er að sú lausn sem nú er í umræðunni, náttúrupassi, mun að glímir við svipuð vandamál er varða fjármögnun framkvæmda, reksturs og líkindum ekki skila einum mest sótta ferðamannastað landsins, miðborg viðhalds. Ljóst er að sú lausn sem nú er í umræðunni, náttúrupassi, mun að Reykjavíkur, tekjum. líkindum ekki skila einum mest sótta ferðamannastað landsins, miðborg

Reykjavíkur, tekjum.

Mannvit (2014). Höfuðborgarsvæðið 2040. – mat á samgöngusviðsmyndum. Unnið fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu v egna s óknaráætlunar. 28 27 M annvit ( 2014), b ls. 3 5. Mannvit (2014). Höfuðborgarsvæðið 2040. – mat á samgöngusviðsmyndum. Unnið fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu vegna sóknaráætlunar. Mannvit (2014), bls. 35.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

5. Fjárfestingarþörf í gististöðum 5. Fjárfestingarþörf í gististöðum Reiknað er með að framboð og eftirspurn hafi náð jafnvægi undanfarin ár og að fjárfesting hafi verið í takti við þörf markaðarins fyrir gistirými. Sú kennitala hótelrekstrar sem helst segir til um það hvort jafnvægi ríki er nýtingin. Hér hafa verið sett fram tiltekin viðmið sem talin eru eðlileg varðandi nýtingarhlutfall á hótelum og gistiheimilum sem eru í daglegum rekstri allt árið.

5.1.Þörf á gistirými, mismunandi sviðsmyndir Mat á þörf á auknu gistirými byggir á ofangreindum sviðsmyndum um fjölda ferðamanna fram til ársins 2020. Miðspáin gerir ráð fyrir 7% árlegri fjölgun ferðamanna sem er í takt við fjölgun síðustu tveggja áratuga en háspá og lágspá eru 3% frávik frá þeirri spá til beggja handa. Þá er gert ráð fyrir að vöxtur áranna 2014 og 2015 verði meiri og nær vexti áranna 2011-‐2013. Tafla 6. Þrjár sviðsmyndir um árlegan fjölgun erlendra ferðamanna. Ár

Lágspá

Miðspá

Háspá

2014

15%

20%

25%

2015

10%

15%

2016

10%

2017

10%

2018

10%

2019

10%

2020

10%

2021-‐2030

3,5%

Mjög æskilegt er fyrir hagkvæmi fjárfestinga að nýting herbergja sé á bilinu 80-‐ 90% yfir háannatímann. Þanþol markaðarins fyrir uppbyggingu gistirýma var reiknað út frá reynslu fyrri ára af áhrifum fjölda ferðamanna og framboði gistirýma á nýtingu hótela. Beitt var línulegri aðhvarfsgreiningu til að meta þetta samspil. Nýting á sumri miðast við meðaltal í maí – ágúst. Í útreikningum er miðað við uppbyggingaráform og þau skoðuð í samhengi við nýtingu á hótelherbergjum á höfuðborgarsvæðinu. Ekki er gert ráð fyrir að dvalarlengd ferðamanna breytist frá því sem nú er. Hins vegar var skoðað hver áhrifin væru af vaxandi hlutdeild erlendra ferðamanna utan sumartímans.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

5.2.Nýting hótela 5.2.1. Nýting á sumartíma Reiknað er með að 51% erlendra ferðamanna komi til landsins á öðrum ársþriðjungi sem er sama hlutfall og á árinu 2013. Þetta hlutfall hefur verið að lækka jafnt og þétt frá árinu 1990 en þá var það 64%. Rétt er að leggja áherslu á að þessi þróun er háð mikilli óvissu. Þar sem hlutfall erlendra ferðamanna sem koma yfir sumartímann af heildarfjölda ferðamanna hefur verið að lækka mætti skoða áhrifin af lægra hlutfalli, t.d. að 45% erlendra ferðamanna komi að sumri til. Á móti má spyrja hvort ekki komi fleiri utan háannatímans vegna þess hve sá tími er umsetinn og hvort ef ferðamönnum skyldi fækka myndi hlutfall ferðamanna að sumri ekki aukast að nýju og brjóta þróun síðustu ára. Mynd 15. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði.

Heimild: VSÓ Ráðgjöf.

Gert er ráð fyrir að hlutfall erlendra ferðamanna yfir sumarmánuðina sé það sama og á árinu 2012. Ef fjölgun erlendra ferðamanna verður samkvæmt lágspá munu þekkt áform um fjárfestingu í gistirými anna þeirri fjölgun fram til 2020. Ef fjölgun erlendra ferðamanna verður samkvæmt miðspá stefnir í skort á gistirými á árinu 2017 eða 2018. Ef ferðamönnum fjölgar um 25% á árinu 2014 frá fyrra ári, líkt og háspáin segir til um og vísbendingar eru þegar um að geti gerst, verður skortur á gistirými strax í sumar eða næsta sumar. Þessar niðurstöður má sjá á mynd 15.

34 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Viðbrögð rekstraraðila við vaxandi eftirspurn að sumri gætu komið fram í hækkandi verði, sem dregur úr eftirspurn yfir háannatímann og tilfærslu yfir á Viðbrögð rekstraraðila ið vaxandi eftirspurn að lsíkum umri agð ætu fram eíftirspurn ódýrara tvímabil. Hægt er að leiða því kaomið ð vaxandi utan hækkandi verði, sem dregur r eftirspurn yáfir háannatímann og rtekja ilfærslu yfir aáð ekki hafi verið háannatíma á uúndanförnum rum megi að hluta til þess ódýrara tímabil. Hægt r agð leiða láíkum að því að vaxandi eftirspurn utan hægt að efá istingu þeim tíma. háannatíma á undanförnum árum megi að hluta rekja til þess að ekki hafi verið Í þessari greiningu voru jafnframt skoðuð áhrif þess að hlutfall ferðamanna að hægt að fá gistingu á þeim tíma. sumri minnki línulega úr 51% árið 2013 í 45% árið 2020, eða með öðrum orðum Í þessari greiningu voru jafnframt skoðuð áhrif þess að hlutfall ferðamanna að mundu þekkt að ferðamönnum fjölgi meira utan háannatímans. Yrði sú raunin sumri minnki línulega r f5járfestingu 1% árið 2013 í 45% árið 2020, ða með öðrum orðum áform uúm í gistirými ráða við veaxandi eftirspurn samkvæmt lágspá að ferðamönnum fjölgi mþeira utan háannatímans. og jafnvel ótt m iðspá gengi eftir. Yrði sú raunin mundu þekkt áform um fjárfestingu í gistirými ráða við vaxandi eftirspurn samkvæmt lágspá Mynd 16. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði og minna vægi tímabilsins í fjölda ferðamanna.

og jafnvel þótt miðspá gengi eftir.

Mynd 16. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu yfir sumarmánuði og minna vægi tímabilsins í fjölda ferðamanna.

Heimild: VSÓ Ráðgjöf.

Heimild: VSÓ Ráðgjöf. 5.2.2. Nýting að haustlagi

Nýting herbergja minnkar nokkuð á haustin29 í takt við fækkun ferðamanna.

5.2.2. Nýting að haustlagi Önnur breyting verður einnig að framboð herbergja minnkar um 5% enda loka 29 Nýting herbergja innkar gnistiheimili okkuð á heaustin í m takt við sftarfsemi. ækkun ferðamanna. þá eminhver n önnur innka

Önnur breyting að framboð herbergja um 5% enda flari oka Ef vlerður ágspá eginnig engur eftir má gera ráð fyrir mainnkar ð nýting herbergja aldrei yfir 70% á þá einhver gistiheimili en tímabili önnur m starfsemi. umræddu ef innka gengið er út frá þekktum áformum um framboð. Meira Ef lágspá gengur eftir máá ggistirými era ráð íf yrir að nýting hekkt erbergja fari ldrei yfir 70% á framboð samræmi við þ áform maun ekki gera nýtingu hótela umræddu tímabili ef gengið r út efr rá þekktum áformum um framboð. Meira ósjálfbæra og eekki von á að skortur myndist á gistirými; nema háspá gangi framboð á gistirými í samræmi við þekkt áform mun ekki gera nýtingu hótela

ósjálfbæra og ekki er von á að skortur myndist á gistirými; nema háspá gangi

September, október, nóvember og desember.

FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

eftir og þá á árinu 2019. Aukið framboð á gistirými umfram þekktar framkvæmdir gæti haft neikvæð áhrif á afkomu gististaða. Mynd 17. Áform um fjárfestingu í gistirými, áhrif á nýtingu hótela á haustin.

Heimild: VSÓ Ráðgjöf.

5.3.Umfang fjárfestinga Eins og staðan er í dag bendir allt til að framboð á gistirými á höfuðborgarsvæðinu yfir sumarið sé að verða takmarkandi þáttur í móttöku ferðamanna. Kannað var hversu framboð af gistirými þyrfti að vera mikið ef markið væri sett á 90% nýtingu yfir sumarmánuðina. Niðurstöðuna getur að líta í töflu 7. Hún sýnir hvað framboð á hótelherbergjum má vaxa á höfuðborgarsvæðinu svo að nýting verði um 90%. Kannað var hver áhrifin yrðu án breytinga á árstíðasveiflu og með breytingum líkt og lýst hefur verið. Ljóst er að breyting á fjölda ferðamanna að sumri til mun ráða úrslitum um hvort uppbygging nýrra hótelherbergja nýtist vel eða ekki. Ef þróunin er sú að hlutfallslega færri ferðamenn komi að sumri en vöxturinn í heildarfjölda ferðamanna er í takt við miðspá teljum við þörf á 380 nýjum herbergjum árlega að meðaltali. Ef annar hver ferðamaður kemur að sumri líkt og nú er, er þörfin 500 herbergi árlega að meðaltali. Dvíni vinsældir Íslands sem áfangastaðar og ferðamönnum fækki er líklegt að ferðir utan háannatímans muni fyrst dragast saman eða öllu heldur að ferðir að

36 FERÐAÞJÓNUSTA Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU – STAÐA, HORFUR OG FJÁRFESTINGAÞÖRF

Tafla 7. Þörf á fjölgun gistirýma miðað við 90% nýtingu hótelherbergja á HBS Lágspá Miðspá Háspá Tafla 7. Þörf á fjölgun gistirýma miðað við 90% nýtingu hótelherbergja á HBS

Lægra h l utfa l l Lágspá ferða ma nna á s umri n Lægra h l utfa l l ferða nna Ár Án maMeð á0 s umri100 n 2014 2015 200 200 Ár Án Með 2016 300 100 2014 0 100 2017 200 100 2015 200 200 2018 300 100 2016 300 100 2019 300 200 2017 200 100 2020 300 100 2018 300 100 Al l s fjöl gun 300 2019 200 herbergja 1.600 900 2020 300 100

Lægra h l utfa l l Miðspá ferða ma nna á s umri n Lægra h l utfa l l ferða á Án ma nna Með s umri n300 200 600 500 Án Með 500 400 200 300 500 300 600 500 500 400 500 400 600 400 500 300 600 400 500 400 600 400 3.500 2.700 600 400

Lægra h l utfa l l ferðaHáspá ma nna á s umri n Lægra h l utfa l l ferða á Án ma nna Með s umri n500 400 1.000 800 Án Með 700 600 400 500 800 600 1.000 800 900 700 700 600 1.000 700 800 600 1.100 800 900 700 1.000 700 5.900 4.700 1.100 800

Al l s fjöl gun Að m eða l -‐ herbergja 1.600 ta l i h vert á r 230

900 130

3.500 500

2.700 380

5.900 840

4.700 670

Að m eða l -‐ ta l i h vert á r

130

500

380

840

670

230

►

sumri falli síður niður. Það myndi skapa þau öfugu áhrif að þá yrði heldur meiri þörf fyrir gistirými en ella enda jykist samþjöppun í komu ferðamanna að sumri falli síður niður. Það myndi skapa þau öfugu áhrif að þá yrði heldur meiri sumri. þörf fyrir gistirými en ella enda jykist samþjöppun í komu ferðamanna að Sem fyrr segir er áætlað að framkvæmdakostnaður vegna þekktra áforma í sumri. dag, sem eru tæplega 1.300 hótelherbergi, sé um 34 milljarðar króna fram til Sem fyrr segir er áætlað að framkvæmdakostnaður vegna þekktra áforma í ársins 2020 á núverandi verðlagi. Þar á meðal eru fjárfestingar sem mætti telja dag, sem eru tæplega 1.300 hótelherbergi, sé um 34 milljarðar króna fram til nokkuð dýrar. Til samanburðar hefur velta í byggingastarfsemi og mann-‐ ársins 2020 á núverandi verðlagi. Þar á meðal eru fjárfestingar sem mætti telja virkjagerð á árunum 2010-‐2013 verið á bilinu 110-‐120 milljarðar króna árlega. nokkuð dýrar. Til samanburðar hefur velta í byggingastarfsemi og mann-‐ virkjagerð á árunum 2010-‐2013 verið á bilinu 110-‐120 milljarðar króna árlega. Ef reisa á 1.600 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 35-‐45 ma kr.

► ► ► ►

Ef reisa á 3.500 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 70-‐85 ma kr. Ef reisa á 1.600 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 35-‐45 ma kr. Ef reisa á 5.900 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 120-‐145 ma kr. Ef reisa á 3.500 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 70-‐85 ma kr.

►

Ef reisa á 5.900 ný hótelherbergi má áætla að fjárfestingin sé um 120-‐145 ma kr.

6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð

umsvif ferðaþjónustu framreiknuð 6. Efnahagsleg

Spá Boston Consulting (BCG) um fjölgun ferðamanna til lengri tíma er ekki fjarri

6. Efnahagsleg umsvif ferðaþjónustu framreiknuð

þeim spám sem hér eru lagðar til grundvallar, sjá neðanmálsgrein 30. BCG Spá Boston Consulting (BCG) um fjölgun ferðamanna til lengri tíma er ekki fjarri leggur til að áherslum í markaðssetningu verði breytt og að hún beinist í þeim spám sem hér eru lagðar til grundvallar, sjá neðanmálsgrein 30. BCG auknum mæli að sérgreindum hópum sem eyða meiru í ferðalög og eru líklegri leggur til að áherslum í markaðssetningu verði breytt og að hún beinist í til að dvelja lengur í landinu. Í þessu felst að gistinóttum muni fjölga til muna auknum mæli að sérgreindum hópum sem eyða meiru í ferðalög og eru líklegri meira en hér er gert ráð fyrir og að útgjöld á gistidag verði mun meiri. Vert er til að dvelja lengur í landinu. Í þessu felst að gistinóttum muni fjölga til muna

meira en hér er gert ráð fyrir og að útgjöld á gistidag verði mun meiri. Vert er 37 37

37 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

að taka fram að BCG horfir fyrst og fremst til landsbyggðarinnar og telur að meginvöxtur ferðaþjónustu verði utan höfuðborgarsvæðisins. Nota má spár um fjölgun erlendra ferðamanna sem settar eru fram hér að ofan til að reikna fram helstu kennitölur um ferðaþjónustu næstu 10-‐20 árin. Eingöngu miðspá er lögð hér til grundvallar.

Störf Að ofan hefur verið áætlað að störf í ferðaþjónustu á landinu öllu hafi verið 11 þúsund árið 2013 sem svarar til 72 erlendra ferðamanna á hvert starf. Árið 2007 voru hins vegar 52 ferðamenn á hvert starf og fjölgun frá 2007 til 2013 að meðaltali um 5%, sem er vísbending um framleiðniaukningu. Framreikningur byggist á því að næstu tvö árin verði fjölgun sem svarar því meðaltali, en 3% eftir það. Niðurstaða þessa einfalda framreiknings er að frá 2013 til 2020 muni störfum í ferðaþjónustu fjölga um 3,5 þúsund, eða tæp 4% á ári. Vegna spár um hægari fjölgun ferðamanna á þriðja áratugi aldarinnar má vænta hægari fjölgun starfa. Hér er reiknað með um 1,1 þúsund störfum til viðbótar til ársins 2030. Áætlað er að störf í ferðaþjónustu á höfuðborgarsvæðinu hafi verið 8 þúsund árið 2013 og framreikningurinn segir til um að þeim muni fjölga um ríflega 2 þúsund til 2020 og um 500 til 2030.

Gjaldeyristekjur Ein megináskorun ferðaþjónustunnar er að auka tekjur á hvern ferðamann, sbr. mynd 4. Af henni má hins vegar álykta að mikil fjölgun ferðamanna skili sér að öðru óbreyttu í minni tekjum af hverjum ferðamanni eða hverri gistinótt. Framreikningurinn gerir því ráð fyrir að fram til 2020 verði gjaldeyristekjur (án fargjaldatekna) á gistinótt óbreyttar frá áætlun 2013 (um 40 þús.kr), en vaxi um 0,5% árlega milli 2020 og 2030 vegna meiri áherslu á gæði og markaðsstarf. Til samanburðar gerir BCG ráð fyrir 6% aukningu frá 2013 til 2023. Meiri samkeppni og framleiðni í samgöngum hefur leitt til nokkurrar lækkunar fargjaldatekna á ferðamann og ekki ástæða til að ætla að þeirri þróun verði snúið við og reiknað með 2% árlegri lækkun fram til 2020 og 1% eftir það. Á þessum forsendum fæst að gjaldeyristekjur vegna ferðamanna á Íslandi vaxi úr áætluðum 206 milljörðum 2013 í tæpa 370 milljarða árið 2020 og í 540

38 Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf

milljarða árið 2030. Gjaldeyristekjur munu samkvæmt þessu vaxa um 330 milljarða frá 2013 til 2030. Ekki eru forsendur til að reikna fram tekjur milljarða árið 2030. Gjaldeyristekjur munu samkvæmt þessu vaxa um 330 ferðaþjónustu vegna umsvifa á erlendri grundu. milljarða frá 2013 til 2030. Ekki eru forsendur til að reikna fram tekjur ferðaþjónustu vegna umsvifa á erlendri grundu.

Framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu

Til þess að meta framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu þarf að gefa sér

Framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu

margvíslegar forsendur til viðbótar þeim sem kynntar eru í framreikningnum að Til þess að meta framlag ferðaþjónustu til landsframleiðslu þarf að gefa sér ofan. Í fyrsta lagi þarf að áætla útgjöld Íslendinga í ferðalögum innanlands fram margvíslegar forsendur til viðbótar þeim sem kynntar eru í framreikningnum að í tímann. Í þessum framreikningi er gert ráð fyrir 2,5% árlegum vexti. Í öðru lagi ofan. Í fyrsta lagi þarf að áætla útgjöld Íslendinga í ferðalögum innanlands fram þarf að áætla aðfanganotkun ferðaþjónustu, kaup greinarinnar á vörum og í tímann. Í þessum framreikningi er gert ráð fyrir 2,5% árlegum vexti. Í öðru lagi þjónustum. Hér er gert ráð fyrir að hlutfall veltu og aðfanga haldist óbreytt. Í þarf að áætla aðfanganotkun ferðaþjónustu, kaup greinarinnar á vörum og þriðja lagi þarf að áætla vöxt í öðrum atvinnugreinum, hér reiknað með 2,5% þjónustum. Hér er gert ráð fyrir að hlutfall veltu og aðfanga haldist óbreytt. Í árlegum vexti. Niðurstaða þessa er að framlag ferðaþjónustu til þriðja lagi þarf að áætla vöxt í öðrum atvinnugreinum, hér reiknað með 2,5% landsframleiðslu vaxi úr áætluðum 7,5% 2013 í 9,7% 2020 og í 10,7% árið árlegum vexti. Niðurstaða þessa er að framlag ferðaþjónustu til 2030.30 landsframleiðslu vaxi úr áætluðum 7,5% 2013 í 9,7% 2020 og í 10,7% árið 2030.30

Þetta er heldur minni vöxtur en BCG gerir ráð fyrir. Meginskýringin er að BCG virðist horfa framhjá innlendum ferðamönnum. 30

Þetta er heldur minni vöxtur en BCG gerir ráð fyrir. Meginskýringin er að BCG virðist horfa framhjá innlendum 39 ferðamönnum.

Ferðaþjónusta á höfuðborgarsvæðinu – Staða, horfur og fjárfestingaþörf