Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Skólar og menntun í fremstu röð

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

„Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla“ er hluti af Sóknar­áætlun fyrir höfuðborgarsvæðið 2013 sem er fjármagnað m.a. af ríkis­sjóði samkvæmt sérstökum samningi þar um. Samtök sveitarfélaga á höfuðborgar­svæðinu annast úrvinnslu og framkvæmd sóknar­áætlunarinnar og bera ábyrgð á framgangi þeirra verkefna sem falla undir hana.

Verkefnastjórn Skóla og menntunar í fremstu röð: Gunnar Einarsson, bæjarstjóri Garðabæjar, formaður Ásgerður Halldórsdóttir, bæjarstjóri Seltjarnarness Ragnar Þorsteinsson, fræðslustjóri Reykjavíkurborgar Björn Þráinn Þórðarson, fræðslustjóri Mosfellsbæjar Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir, skólameistari Fjölbrautaskólans í Breiðholti Anna Kristín Sigurðardóttir, lektor við menntavísindasvið Háskóla Íslands Verkefnastjóri: Skúli Helgason Útgefið af Samtökum sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, mars 2014.

2

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Framtíðarsýn

Framtíðarsýn: Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla Nám nemenda verði skipulagt sem heildstætt ferli frá leikskóla og upp til loka framhaldsskóla. Lögð verði áhersla á samfellu skólastarfs og aukið samstarf Framtíðarsýn : skólastigum, með þarfir nemenda í huga . fagfólks á mismunandi Nám nemenda verði skipulagt sem heildstætt ferli frá leikskóla og upp til loka framhaldsskóla. Lögð verði áhersla á samfellu skólastarfs og aukið samstarf Aðgerðaáætlun fagfólks á mismunandi skólastigum, með þarfir nemenda í huga .

Aðgerðaáætlun1.

Samfellt skólastarf í þágu nemenda Aðgerðaáætlun Hrint verði í framkvæmd áætlun, á vegum Samtaka sveitarfélaga á

höfuðborgarsvæðinu (SSH) um aðgerðir til að auka samfellu skólastarfs frá leikskóla til og með framhaldsskóla. Áhersla verði á að hagsmunir nemenda 1. Samfellt skólastarf í þágu nemenda ráði för um skipulag og inntak náms.

Hrint verði í framkvæmd áætlun, á vegum Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu SSH) um aðgerðir til að áa uka samfellu skólastarfs frá 1.1. Formlegt s(amstarf kennara aðliggjandi leikskóla til og með framhaldsskóla. Áhersla verði á að hagsmunir nemenda skólastigum ráði för um skipulag og inntak náms. Ýtt verði undir formlegt samstarf kennara og stjórnenda á aðliggjandi skólastigum um starfshætti og inntak náms máeð að fyrir augum að auka 1.1. Formlegt samstarf kennara aþðliggjandi samfellu í námi nemenda.

skólastigum

Ýtt verði Lenging undir formlegt samstarf kennara og stjórnenda á aðliggjandi 1.2. skólaskyldu skólastigum tarfshætti flutning og inntak náms með það augum að auka Í samhengi vu ið m msögulegan framhaldsskóla til fsyrir veitarfélaga og samfellu í námi emenda. samræmingu á rnekstri allra skólastiga fram til háskólanáms á einni hendi verði skoðað hvort rétt sé að lengja skólaskyldu, s.s. með því að gera síðasta ár 1.2. Lenging skólaskyldu leikskólans að skólaskyldu. Í samhengi við mögulegan flutning framhaldsskóla til sveitarfélaga og samræmingu á rekstri allra skólastiga fram til háskólanáms á einni hendi verði 1.3. Miðlun upplýsinga milli skólastiga skoðað hvort rétt lengja skólaskyldu, s.s. með því að gfera ár á Unnið verði að því saé ð auð pplýsingar um námsstöðu nemenda ylgi sníðasta emendum leikskólans að sokólaskyldu. við skipulag náms á efra skólastigi. milli skólastiga g verði nýttar

1.3. Miðlun upplýsinga milli skólastiga Unnið verði að því að upplýsingar um námsstöðu nemenda fylgi nemendum á milli skólastiga og verði nýttar við skipulag náms á efra skólastigi.

1

1 3

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

1.4. Sveigjanleg skil grunn-­‐ og framhaldsskóla Tryggt verði að nám grunnskólanemenda í framhaldsskólaáföngum verði metið sem skyldi í framhaldsskólum. Lögð verði áhersla á að nemendum standi til boða nám sem tekur mið af stöðu hvers og eins við upphaf framhaldsskólanáms.

2.

Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum.

2.1. Sjö ára aðgerðaáætlun um helmingslækkun brotthvarfs nemenda úr framhaldsskólum.

1.4. Sveigjanleg skil runn-­‐ og framhaldsskóla Sveitarfélögin á hg öfuðborgarsvæðinu í samvinnu við mennta-­‐ og

Tryggt verði menningarmálaráðuneyti að nám grunnskólanemenda í framhaldsskólaáföngum verði með það að hrindi í framkvæmd aðgerðaáætlun metið sem smarkmiði kyldi í framhaldsskólum.

Lögð vferði áhersla á að nemendum að minnka brotthvarf ramhaldsskólanema um helming og hækka standi til boða n ám s em t ekur m ið a f s töðu h vers o g e ins v ið u pphaf þar með útskriftarhlutfall nemenda í framhaldsskólum á svæðinu þannig að framhaldsskólanáms. það verði að lágmarki 85% árið 2020.

2.

Efnt verði til sjö ára þróunarverkefnis til að hækka útskriftarhlutfall nemenda

Brotthvarf nemenda úr afllra ramhaldsskólum.

í framhaldsskólum í samstarfi skólastiga og menntamálaráðuneytisins

með áherslu á nemendamiðað nám, markvissan námsstuðning, samfellu milli

2.1. Sjö skólastiga, ára aðgerðaáætlun um helmingslækkun fjölbreyttar námsleiðir, öfluga náms-­‐ og starfsráðgjöf o.s.frv. brotthvarfs nemenda úr framhaldsskólum.

Litið erði til reynslu annarra þjóða, sem náð hafa oág rangri í að draga verulega Sveitarfélögin á hvöfuðborgarsvæðinu í samvinnu við m ennta-­‐ úr brotthvarfi hnrindi emenda með markvissum aðgerðum og þeað ftirfylgni. menningarmálaráðuneyti í framkvæmd aðgerðaáætlun með að markmiði að minnka brotthvarf framhaldsskólanema um helming og hækka þar með útskriftarhlutfall nemenda í framhaldsskólum á svæðinu þannig að 3. Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga það verði að lágmarki 85% árið 2020.

Hafinn verði undirbúningur að yfirfærslu á rekstri framhaldskóla á frá rtíki , til samræmis við stefnumótun Efnt verði til höfuðborgarsvæðinu sjö ára þróunarverkefnis il atil ð shveitarfélaga ækka útskriftarhlutfall nemenda 1 Sambands íslenskra sveitarfélaga 011-­‐2014.

í framhaldsskólum í samstarfi allra skólastiga o2g menntamálaráðuneytisins með áherslu á nemendamiðað nám, markvissan námsstuðning, samfellu milli skólastiga, fjölbreyttar námsleiðir, öfluga náms-­‐ og starfsráðgjöf o.s.frv.

Litið verði til reynslu annarra þjóða, sem náð hafa árangri í að draga verulega úr brotthvarfi nemenda með markvissum aðgerðum og eftirfylgni.

1

3. íslenskra Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga Í stefnu Sambands sveitarfélag 2011-2014 er kveðið svo á að sambandið vilji stuðla að því að tilraun Hafinn verði undirbúningur að yfirfærslu á rekstri framhaldskóla á 2 höfuðborgarsvæðinu frá ríki til sveitarfélaga , til samræmis við stefnumótun Sambands íslenskra sveitarfélaga 2011-­‐2014.1

1

4

Í stefnu Sambands íslenskra sveitarfélag 2011-2014 er kveðið svo á að sambandið vilji stuðla að því að tilraun

2

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

3.1. Starfshópur um fýsileika flutnings framhaldsskóla til sveitarfélaga

Skólamálanefnd SSH setji á fót starfshóp sem fjalli um kosti og galla flutnings framhaldsskóla til fsýsileika veitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu með áherslu á þau 3.1. Starfshópur um flutnings framhaldsskóla skilyrði sem þurfi að uppfylla til að slíkur flutningur leiði til fjölbreyttara og til sveitarfélaga betra SsSH kólastarfs þar sem þarfir nemenda forráðamanna þeirra eru í Skólamálanefnd setji á fót starfshóp sem fjalli um okg osti og galla flutnings forgrunni.

Eitt af verkefnum starfshópsins vm erði móta át illögur framhaldsskóla til sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu eð aáð herslu þau um á forsendum núverandi reiknilíkans, með það aoð g markmiði að skilyrði sem endurskoðun þurfi að uppfylla til að slíkur flutningur leiði til fjölbreyttara skilgreind erði þrarfir aunhæf kostnaðarviðmið fyrir framhaldsskóla. betra skólastarfs þar svem nemenda og forráðamanna þeirra eru í Í eigi sstarfshópsins æti fulltrúar vaerði llra saveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, forgrunni. Estarfshópnum itt af verkefnum ð móta tillögur um Kennarasambands Í slands, S kólameistarafélags Í slands, mennta-­‐ endurskoðun á forsendum núverandi reiknilíkans, með það að markmiði að og Félags framhaldsskólanema skilgreind vmenningarmálaráðuneytis, erði raunhæf kostnaðarviðmið fyrir framhaldsskóla. Í og samtaka foreldra. starfshópnum eigi sæti fulltrúar allra sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, 3.2. Tilraunaverkefni til fimm ára Kennarasambands Íslands, Skólameistarafélags Íslands, mennta-­‐ og Hvatt er til að þau sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu sem áhuga hafa fái menningarmálaráðuneytis, Félags framhaldsskólanema og samtaka foreldra. leyfi menntamálaráðuneytisins til að taka yfir rekstur einstakra 2 framhaldsskóla sem 3.2. Tilraunaverkefni til þfróunarverkefni imm ára til fimm ára. Í ljósi reynslu af þróunarverkefnum verði öðrum Hvatt er til ofangreindum að þau sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu sem sveitarfélögum áhuga hafa fái gert kleift að taka y fir r ekstur f ramhaldsskóla, a llt e ftir á huga o g aðstæðum á hverjum stað. leyfi menntamálaráðuneytisins til að taka yfir rekstur einstakra 2 framhaldsskóla sem þróunarverkefni til fimm

ára. Í ljósi reynslu af ofangreindum þróunarverkefnum verði öðrum sveitarfélögum gert kleift að taka yfir rekstur framhaldsskóla, allt eftir áhuga og aðstæðum á hverjum stað.

Nú þegar hafa bæjaryfirvöld í Garðabæ óskað eftir að fá að taka yfir rekstur Fjölbrautarskólans í Garðabæ og átt formlegar viðræður við núverandi og fyrrverandi menntamálaráðherra í því sambandi. Skipaður hefur verið vinnuhópur ráðuneytisins með þátttöku Garðabæjar og Sambands íslenskra sveitarfélaga um fýsileika slíkrar yfirfærslu. tillaga í Skóla- og frístundasviði Reykjavíkurborgar í febrúar 2014 þar sem óskað er Þá var samþykkt

eftir viðræðum við menntamálaráðherra um að Reykjavík reki framhaldsskóla. Loks má nefna að bæjarstjórn 2 Nú þegar hafa bæjaryfirvöld í Garðabæ óskað eftir að fá að taka yfir rekstur Fjölbrautarskólans í Garðabæ og Hafnarfjarðar samþykkti á fundi sínum 10. desember 2013 að óska eftir viðræðum við mennta- og átt formlegar viðræður við núverandi og fyrrverandi menntamálaráðherra í því sambandi. Skipaður hefur verið menningarmálaráðuneytið um stöðu og framtíð framhaldsskólastigsins í Hafnarfirði. vinnuhópur ráðuneytisins með þátttöku Garðabæjar og Sambands íslenskra sveitarfélaga um fýsileika slíkrar yfirfærslu. Þá var samþykkt tillaga í Skóla- og frístundasviði Reykjavíkurborgar í febrúar 2014 þar sem óskað er 3 eftir viðræðum við menntamálaráðherra um að Reykjavík reki framhaldsskóla. Loks má nefna að bæjarstjórn Hafnarfjarðar samþykkti á fundi sínum 10. desember 2013 að óska eftir viðræðum við mennta- og menningarmálaráðuneytið um stöðu og framtíð framhaldsskólastigsins í Hafnarfirði.

2

5

3

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

1.

1.

Samfellt þágu nemenda 1. skólastarf Samfellt síkólastarf í þágu nemenda Samfellt skólastarf í þágu nemenda

Flutningur nemenda milli skólastiga markar þáttaskil sem geta falið í sér álag Flutningur nog emenda skólastiga markar gþeta áttaskil sem falið sér áolag jafnvel mkilli víða og slík þáttaskil dregið úr gáeta rangri í ní ámi g um leið aukið og jafnvel kvíða og slík þáttaskil geta dregið úr árangri í námi og um leið aukið hættu á fráhvarfi eða brotthvarfi– en í öðrum tilvikum orðið hvatning til að hættu á fráhvarfi eða en kí alla öðrum tilvikum vatning að gefinn. taka sig á. b Srotthvarfi– kil skólastiga þannig á að oþrðið eim shé góður gtil aumur taka sig á. Benda Skil skólastiga annig að þeim góður ág m aumur gefinn. má á að kJalla ohn þD ewey ál agði ríka sáé herslu ikilvægi samfellu í reynslu Benda má á að John Dewey lagði ríka áherslu á mikilvægi samfellu í reynslu nemenda, sem mikilvæga forsendu þess að námið sé í reynd menntandi.3 nemenda, sem mikilvæga forsendu þess að námið sé í reynd menntandi.3 Ljóst er að grundvöllur er fyrir auknu samstarfi aðliggjandi skólastiga þó Ljóst er að gsamstarfið rundvöllur heafi r fyrir auknu samstarfi aðliggjandi skólastiga þó til skamms tíma verið takmarkað.

Mikil jákvæðni hefur komið samstarfið hfram afi til í vskamms t íma v erið t akmarkað.

M ikil j ákvæðni h efur k omið iðhorfskönnunum meðal kennara gagnvart samstarfi leikskóla-­‐ og fram í viðhorfskönnunum meðal kennara gagnvart samstarfi leikskóla-­‐ og grunnskólakennara um starfshætti til að tryggja samfellu. Í rannsókn sem grunnskólakennara starfshætti til að ktom ryggja samfellu. rannsókn sem og 64% gerð var ufm yrir tæpum áratug fram að 77% Íl eikskólakennara gerð var fyrir tæpum áratug kom fram að 77% leikskólakennara og n6ám 4% og grunnskólakennara töldu eftirsóknarvert að samræma grunnskólakennara töldu eftirsóknarvert að samræma nám og 4 kennsluaðferðir í leik-­‐ og grunnskólum.

4 kennsluaðferðir í leik-­‐ og grunnskólum. Í skólastefnu Kennarasambands Íslands er áhersla á samfellu í námi og Í skólastefnu Kennarasambands er áhersla samfellu í námi og um mikilvægi samstarf skólastiga oÍslands g almennt virðist áv era góð samstaða samstarf skólastiga og almennt virðist góð sí amstaða um ikilvægi góðra tengsla skólastiga og vsera amfellu námi5 Eitt af m því sem stendur auknu 5 góðra tengsla skólastiga og samfellu í námi Eitt af því sem stendur auknu samstarfi fyrir þrifum er hins vegar skortur á þekkingu kennara á umgjörð og samstarfi fyrir þrifum er hains vegar skortur á þekkingu ennara sákv. umgjörð og Gerðar G. starfsháttum ðliggjandi skólastiga. Þá er ákberandi rannsókn starfsháttum aðliggjandi sakólastiga. Þá eur m áberandi kv. rannsókn Gerðar G. tilfellum Óskarsdóttur ð upplýsingar stöðu nsemenda bárust í mörgum Óskarsdóttur að upplýsingar um stöðu nemenda bárust í mörgum tilfellum ekki á milli skólastiga eða voru ekki nýttar. Ljóst er að erfitt er að skipuleggja ekki á milli snám kólastiga eða hvvers oru eokki nýttar.

Ljóst eer erfitt er fyrir að shkipuleggja við hæfi g eins nemanda f aeð kki liggja aldgóðar upplýsingar nám við hæfi h vers o g e ins n emanda e f e kki l iggja f yrir h aldgóðar u pplýsingar 6 um námsundirbúning og sérþarfir nemenda frá fyrri skólastigum.

6 um námsundirbúning og sérþarfir nemenda frá fyrri skólastigum.

Leikskólar og tengsl við grunnskóla Leikskólar og tengsl við grunnskóla Lög um leikskóla og grunnskóla kveða á um skyldu sveitarfélaga til að koma á

Lög um leikskóla og grunnskóla kveða á um skyldu s7 veitarfélaga til að koma á gagnvirku samstarfi milli skólastiganna.

Flestir leik-­‐ og grunnskólar hafa 7 gagnvirku samstarfi m illi s kólastiganna.

F lestir l eik-­‐ og grunnskólar htafa komið sér saman um leiðir til að tengja skólastigin í þeim ilgangi að veita komið sér saman u m l eiðir t il a ð t engja s kólastigin í

þ eim t ilgangi a ð v eita börnum stuðning þegar þau fara úr leikskóla í grunnskóla ef marka má börnum stuðning þegar þau fara úr leikskóla í grunnskóla ef marka má niðurstöður nýlegrar rannsóknar. Það hefur einkum falið í sér kynningu á niðurstöður grunnskólastarfinu nýlegrar rannsóknar. Þlað hefur einkum f alið í sér hkefur ynningu fyrir eikskólabörnum.

Minna farið áf yrir tilraunum grunnskólastarfinu fyrir slamfellu eikskólabörnum.

Minna hefur farið tilraunum 8 Í lögum um til að skapa milli starfsins í leikskólum og fgyrir runnskólum.

8 til að skapa samfellu milli starfsins í leikskólum og grunnskólum. Í lögum um leikskóla og grunnskóla er kveðið á um að sveitarstjórn skuli koma á samstarfi leikskóla og grunnskóla er kveðið á um að sveitarstjórn skuli koma á samstarfi

3 J ohn D ewey, 1 938.,

3

4 1938., John Dewey, Jóhanna Einarsdóttir, 2004a, bls. 57-­‐78.

5 Jóhanna Einarsdóttir, 004a, bls. 57-­‐78. bls. 47-­‐8.

Gerður G2. Ó skarsdóttir,2012, 5 6 Gerður G. Óskarsdóttir,2012, bls. 47-­‐8. bls. 284-­‐5.

Gerður G. Óskarsdóttir,2012, 6 Gerður G. Ó7skarsdóttir,2012, bls.

284-­‐5.

Lög um grunnskóla nr.

91/2008; Lög um leikskóla nr. 90/ 2008 7 8 Lög um grunnskóla nr.

91/2008; Lög um leikskóla nr. 90/ 2008 Jóhanna Einarsdóttir, 2004b 8 Jóhanna Einarsdóttir, 2004b 4

6

4

4 Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

milli leikskóla og grunnskóla og grunnskóla og framhaldsskóla. Hins vegar er meiri formbinding samstarfs og samfellu milli leik og grunnskóla heldur en milli leikskóla og grunnskóla og grunnskóla og framhaldsskóla. Hins vegar er grunn-­‐ og framhaldsskóla þar sem ekki er kveðið á um samstarf í námskrá.. meiri formbinding samstarfs og samfellu milli leik og grunnskóla heldur en Ákveðin togstreita hefur verið hér á landi og erlendis milli þess að leggja grunn-­‐ og framhaldsskóla þar sem ekki er kveðið á um samstarf í námskrá.. áherslu á mikilvægi leiks í leikskólum og hins vegar formlegt nám í leikskólum Ákveðin togstreita hefur verið hér á landi og erlendis milli þess að leggja og samfellu við starfið í grunnskólum.9Mikilvægt er að skólaganga barna áherslu á mikilvægi leiks í leikskólum og hins vegar formlegt nám í leikskólum myndi samfellda heild með þeim hætti að reynsla og nám barna í leikskóla og samfellu við starfið í grunnskólum.9Mikilvægt er að skólaganga barna nýtist þeim þegar í grunnskóla er komið. Gætt sé að því að verkefni og myndi samfellda heild með þeim hætti að reynsla og nám barna í leikskóla áskoranir sem börn takast á við í grunnskóla, byggi á þeirri reynslu og nýtist þeim þegar í grunnskóla er komið. Gætt sé að því a10ð verkefni og þekkingu sem þau hafi öðlast í leikskólanum. áskoranir sem börn takast á við í grunnskóla, byggi á þeirri reynslu og 10 þekkingu sem þau hafi fimm öðlast í leikskólanum.

Nám fyrir ára börn í grunnskólum hefur lengi staðið til boða í tveimur til þremur sjálfstætt starfandi grunnskólum í Reykjavík. Í Mosfellsbæ og í Nám fyrir fimm ára börn í grunnskólum hefur lengi staðið til boða í tveimur til Reykjavík eru nú komnir skólar sem spanna frá 1-­‐2 ára aldri til þremur sjálfstætt starfandi grunnskólum í Reykjavík. Í Mosfellsbæ og í yngsta/miðstigs grunnskóla. Árið 2007 voru 92 fimm ára börn skráð í 5 ára Reykjavík eru nú komnir skólar sem spanna frá 1-­‐2 ára aldri til deildir í sjálfstætt starfandi grunnskólum Reykjavíkur eða tæp 6% yngsta/miðstigs grunnskóla. Árið 2007 voru 92 fimm ára börn skráð í 5 ára nemendahópsins. Könnun frá 2007 sýndi að fjórðungur foreldra í Reykjavík deildir í sjálfstætt starfandi grunnskólum Reykjavíkur eða tæp 6% hafði áhuga á að barn þeirra færi ári fyrr í grunnskóla og 39% foreldra lögðu nemendahópsins. Könnun frá 2007 sýndi að fjórðungur foreldra í Reykjavík áherslu á að skólaskilin væru sveigjanleg milli leikskóla og grunnskóla.11 hafði áhuga á að barn þeirra færi ári fyrr í grunnskóla og 39% foreldra lögðu 11 áherslu á að Rannsókn skólaskilin Gverðar æru sG veigjanleg milli leikskóla g grunnskóla. . Óskarsdóttur á skilum oskólastiga leiðir í ljós að svokallað afturhverft rof virðist vera í inntaki skólastarfs á skilum leikskóla og Rannsókn Gerðar G. Óskarsdóttur á skilum skólastiga leiðir í ljós að svokallað grunnskóla sem birtist í því að kennarar í 1. bekk grunnskóla kenna einungis afturhverft rof virðist vera í inntaki skólastarfs á skilum leikskóla og bókstaf í viku allan veturinn, þó mörg og jafnvel flest börnin hafi þegar lært grunnskóla sem birtist í því að kennarar í 1. bekk grunnskóla kenna e12 inungis flesta eða alla bókstafi og tölustafi á lokaárum leikskóla. bókstaf í viku allan veturinn, þó mörg og jafnvel flest börnin hafi þegar lært flesta eða alla bókstafi og tölustafi á lokaárum leikskóla. 12

Tengsl grunnskóla og framhaldsskóla

Afturhverft rof virðist einnig vera á skilum grunn-­‐ og framhaldsskóla hjá Tengsl grunnskóla og framhaldsskóla

stórum hópi nemenda. Allt að helmingur nemenda taldi mikla endurtekningu Afturhverft rof virðist einnig vera á skilum grunn-­‐ og framhaldsskóla hjá vera í tilteknum greinum í framhaldsskóla. Það vekur athygli að sjálfræði stórum hópi nemenda. Allt að helmingur nemenda taldi mikla endurtekningu nemenda í ákveðnum þáttum náms minnkaði með hækkandi aldri þó vera í tilteknum greinum í framhaldsskóla. Það vekur athygli að sjálfræði meginreglan sé sú að sjálfræði aukist. Þetta á t.d. við um skil leikskóla og nemenda í ákveðnum þáttum náms minnkaði með hækkandi aldri þó grunnskóla þar sem sjálfræði við val á viðfangsefnum var meira á lokaári í meginreglan sé sú að sjálfræði aukist. Þetta á t.d. við um skil leikskóla og leikskóla en 1. bekk grunnskóla. Sömu sögu var að segja af skilum grunn-­‐ og grunnskóla þar sem sjálfræði við val á viðfangsefnum var meira á lokaári í framhaldsskóla, valfrelsi nemenda var meira í 10. bekk grunnskóla en á 1. ári leikskóla en 1. bekk grunnskóla.

Sömu sögu var að segja af skilum grunn-­‐ og framhaldsskóla 13 framhaldsskóla, valfrelsi nemenda var meira í 10. bekk grunnskóla en á 1. ári 13 framhaldsskóla

9

Gerður G. Óskarsdóttir, 2012,41-­‐3.

10 J óhanna E inarsdóttir, 2010, bls. 2 9

Gerður G. Ó11 skarsdóttir, Gerður G. 2Ó012,41-­‐3. skarsdóttir, 2012 bls. 48-­‐9.

12 Jóhanna Einarsdóttir, 2. 010, bls. 2 2012, 284

G erður G Ó skarsdóttir, 11 Gerður G. Ó13skarsdóttir, 2 012 bls. 48-­‐9.

Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, 284.

12 Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, 284 13 Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, 284.

10

7

5 5

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

2.

2.

Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum

Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum Brotthvarf emenda úr framhaldsskólum um árabil verið mikið á Íslandi 2. nBrotthvarf nemenda húefur r framhaldsskólum

og meira en Brotthvarf á Norðurlöndunum eyndar flestum löndum verið mikið á Íslandi nemenda o úg r frramhaldsskólum hefur uO m ECD. árabil Rannsókn á og námsferli sem fæddur var hér fálestum landi leiddi í ljós að meira eán rgangs á Norðurlöndunum og 1r969 eyndar löndum OECD. 14 þriðjungur hRannsókn ans hvarf fárá námi í framhaldsskóla.

Sambærileg rannsókn á leiddi í ljós að námsferli árgangs sem fæddur var 1969 hér á landi 14 árgangi fæddum 1975 lheiddi ljós afrá ð 4n3% þeirra höfðu ekki útskrifast úr rannsókn á þriðjungur ans hí varf ámi í framhaldsskóla.

Sambærileg 15 framhaldsskóla við 2f4 ára aldur. stæður sem nefnt fyrir árgangi æddum 1975 Áleiddi í ljós að n4emendur 3% þeirra hhafa öfðu ekki útskrifast úr 15 brotthvarfi eframhaldsskóla ru m.a. námsleiði, kóla, peningaskortur, við á2hugaleysi, 4 ára aldur.starfshættir Ástæður sem nemendur hafa nefnt fyrir atvinnutækifæri, r angt n ámsval m .a. v egna y firgnæfandi v ægis b óknáms brotthvarfi eru m.a. námsleiði, áhugaleysi, starfshættir skóla, í peningaskortur, samfélaginu, uppeldisaðferðir foreldra o.fl. m Framhaldsskólinn er ekki vfægis yrir ablla atvinnutækifæri, rangt námsval .a. vegna yfirgnæfandi óknáms í í reynd – um samfélaginu, það vitnar hátt b rotthvarf n emenda o g s tór h ópur n emenda s em uppeldisaðferðir foreldra o.fl. Framhaldsskólinn er ekki fyrir alla 16 ekki finnur sí ig í því n–ámi boði ehr. rotthvarf nemenda og stór hópur nemenda sem reynd um sþem að ví itnar átt b ekki finnur sig í því námi sem í boði er. 16 Í lok 9. áratugarins skrifaði félagsfræðingurinn James Coleman um brotthvarf framhaldsskólanema og gerði msikið úr þfélagsfræðingurinn ætti félagsauðs í skýringum sínum áu m brotthvarf Í lok 9. áratugarins krifaði James Coleman því hvers vegna námsárangur væri mgismunandi því hfvort um í skýringum sínum á framhaldsskólanema og erði mikið eúftir r þætti élagsauðs hefðbundna því opinbera kóla neámsárangur ða kaþólska svkóla væri að ræða.

Brotthvarfið hvers vsegna æri m ismunandi eftir því hvort um var minna í khefðbundna aþólsku skólunum því sfkóla élagsleg voru sterkari g rsæða. amkennd opinbera eða ktengsl aþólska skóla væri aoð Brotthvarfið meiri. Fræg var rannsókn tengsl tsrausts og n í Chicago minna uí km aþólsku kólunum þámsárangurs ví félagsleg tengsl voru sskólum, terkari og samkennd sýndi að námsárangur var betri þar em traust var moikið milli nemenda g meiri. Fræg rannsókn usm tengsl trausts g námsárangurs í Cohicago skólum, 17 kennara, foreldra, s kólastjórnenda o .s.frv.

sýndi að námsárangur var betri þar sem traust var mikið milli nemenda og kennara, foreldra, skólastjórnenda o.s.frv.17 Nemendur sem hverfa brott úr framhaldsskólanámi rýra verulega möguleika sína á vinnumarkaði, og sem geta úist vbið að úhr afa lægri laun, eiga frekar hættu möguleika Nemendur hb verfa rott framhaldsskólanámi rýra áverulega að lenda undir f átæktarmörkum o g e ru l íklegri t il a ð v erða f járhagsleg g frekar á hættu sína á vinnumarkaði, og geta búist við að hafa lægri laun, eoiga 18 félagsleg byrði samfélaginu.

að láenda undir fátæktarmörkum og eru líklegri til að verða fjárhagsleg og félagsleg byrði á samfélaginu.18

Þróun brotthvarfs á Íslandi frá 2000 og samanburður við OECD Þróun brotthvarfs á Íslandi frá 2000 og samanburður við Nýjar upplýsingar sem OECD Hagstofa Íslands hefur tekið saman fyrir Samtök

sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu leiða í ljós að brotthvarf á saman fyrir Samtök Nýjar upplýsingar sem Hagstofa Íslands hefur tekið höfuðborgarsvæðinu hefur minnkað undanfarinn áratug en er þó áe nn sveitarfélaga á hlítillega öfuðborgarsvæðinu leiða í ljós að brotthvarf með því hæsta sem þekkist meðal hrefur íkja O ECD. minnkað undanfarinn áratug en er þó enn höfuðborgarsvæðinu lítillega með því hæsta sem þekkist meðal ríkja OECD. Mynd 1. sýnir að brotthvarf nemenda í árgangi sem hóf nám í framhaldsskólum 1995 mbældist 31% fjórum árum síðar.

Brotthvarfið Mynd á1rið . sýnir að rotthvarf nemenda í árgangi sem hóf nám í í árgangi nýnema tæpum áratug síðar, árið 2004 v3ar nokkru lægra eða 25%.

framhaldsskólum árið 1995 mældist 1% fjórum árum síðar.

Brotthvarfið í

árgangi nýnema tæpum áratug síðar, árið 2004 var nokkru lægra eða 25%.

14

Jón Torfi Jónasson 1992 og Guðbjörg Andrea Jónsdóttir,

Jón Torfi Jónasson og Kristjana Stella Blöndal, 2002, bls. 13 14 Jón Torfi Jónasson og Guðbjörg Andrea Jónsdóttir, 1992 16 Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, bls. 27 15 Jón Torfi Jónasson og Kristjana Stella Blöndal, 2002, bls. 13 17 Hargreaves16og Fullan, 2012, bls. 89-91 Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, bls. 27 18 OECD, 2013, 17 bls. 46 Hargreaves og Fullan, 2012, bls. 89-91 18 OECD, 2013, bls. 46 6 15

8

6

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Munurinn minnkar ef litið er til brotthvarfs sjö árum eftir upphaf framhaldsskólanáms en þá mælist það 30% í árgangi nýnema frá 1995 en 24,% í árgangi sem hóf nám 2004.

Bronhvarf á höfuðborgarsvæðinu 35.0 30.0 25.0 20.0

4 árum eoir innritun

15.0

6 árum eoir innritun 7 árum eoir innritun

10.0 5.0 0.0

1995

2000

2002

2003

2004

Mynd 1: Þróun brotthvarfs nemenda úr framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu

Mynd 1 sýnir að heldur hefur dregið úr brotthvarfi undanfarinn áratug, sérstaklega um og eftir efnahagshrunið 2008, eins og sjá má á þeim árgangi sem hóf nám 2004. Þróunin er sambærileg á landsbyggðinni en þar hurfu 37% frá námi af nýnemaárgangi 1995 en rúm 32% af nýnemaárgangi 2004.

Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu er um fjórðungi minna en á landsbyggðinni hvort sem litið er til fjögurra eða sjö ára eftir upphaf náms . (Sjá mynd 2.)

Höfuðborgarsvæðið samanborið við landsbyggðina -­‐ hlupall broqalls 7 árum eoir innritun 40.0 35.0 30.0 25.0 20.0

Höfuðb.sv.

15.0

Landsbyggðin

10.0 5.0 0.0

1995

2000

2002

2003

2004

Mynd 2: Þróun brotthvarfs eftir landshlutum

7 9

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Verulegur munur er á brotthvarfi nemenda úr almennu bóknámi annars vegar og verk-­‐ og tækninámi hins vegar. Fjórum árum eftir innritun höfðu Verulegur munur er á brotthvarfi nemenda úr almennu bóknámi annars 26% af nýnemaárgangi 1995 horfið frá almennu bóknámi en nærri tvöfalt vegar og verk-­‐ og tækninámi hins vegar. Fjórum árum eftir innritun höfðu fleiri eða 51% nemenda í verk-­‐ og tækninámi. Tæpum áratug síðar var 26% af nýnemaárgangi 1995 horfið frá almennu bóknámi en nærri tvöfalt brotthvarf úr almennu bóknámi 21% og 38% úr verk-­‐ og tækninámi (mynd 3). fleiri eða 51% nemenda í verk-­‐ og tækninámi. Tæpum áratug síðar var brotthvarf úr almennu bóknámi 21% og 38% úr verk-­‐ og tækninámi (mynd 3).

Bronhvarf á höfuðborgarsvæðinu eoir tegund náms -­‐ hlupall bronhvarfs 4 árum eoir innritun Bronhvarf á höfuðborgarsvæðinu eoir tegund náms 60.0 -­‐ hlupall bronhvarfs 4 árum eoir innritun

60.0

50.0

50.0

40.0

40.0

30.0

Almennt bóknám

30.0

20.0

Verk-­‐ Almennt bóknám og tæknim.

20.0

10.0

10.0

0.0

0.0

Verk-­‐ og tæknim.

1995

2000

2002

2003

2004

Mynd 3:2000 Samanburður tegund náms – 4 árum eftir innritun 1995 2002 á brotthvarfi 2003 eftir 2004

Mynd 3: Samanburður á brotthvarfi eftir tegund náms – 4 árum eftir innritun

Sambærileg þróun birtist okkur ef brotthvarf er mælt sjö árum eftir upphaf framhaldsskólanáms. Þá kemur í ljós að brotthvarf úr almennu bóknámi var Sambærileg þróun birtist okkur ef brotthvarf er mælt sjö árum eftir upphaf ríflega 25% en 46% í verk-­‐ og tækninámi í nýnemaárgangi 1995. Tæpum framhaldsskólanáms. Þá kemur í ljós að brotthvarf úr almennu bóknámi var áratug síðar hafði brotthvarf nemenda í almennu bóknámi lækkað um ríflega 25% en 46% í verk-­‐ og tækninámi í nýnemaárgangi 1995. Tæpum fjórðung og var þá 20% og sömuleiðis hafði brotthvarfið minnkað um tæplega áratug síðar hafði brotthvarf nemenda í almennu bóknámi lækkað um fjórðung niður í 36% í verk-­‐ og tækninámi meðal þeirra sem hófu nám árið fjórðung og var þá 20% og s19ömuleiðis hafði brotthvarfið minnkað um tæplega 2004 (mynd 4.) fjórðung niður í 36% í verk-­‐ og tækninámi meðal þeirra sem hófu nám árið 2004 (mynd 4.)19

19

Hagstofa Íslands, 2014.

19

10

8

Hagstofa Íslands, 2014.

8

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Höfuðb.svæðið, bóknám og verk-­‐ og tækninám -­‐ hlupall broqalls 7 árum eoir innritun

50.0 45.0 40.0 35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0

Höfuðb.svæðið, bóknám og verk-­‐ og tækninám 50.0 45.0 -­‐ hlupall broqalls 7 árum eoir innritun 40.0 35.0 30.0 Almennt bóknám 25.0 20.0 Verk-­‐ og tæknim.

15.0 Almennt bóknám 10.0 Verk-­‐ og tæknim.

5.0 0.0 1995 2000 2002 2003 2004

Mynd 4: Samanburður á brotthvarfi eftir tegund náms-7 ár eftir innritun

1995

2000

2002

2003

2004

Mynd 4: Samanburður á brotthvarfi eftir tegund náms-7 ár eftir innritun

Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum hefur verið að meðaltali nærri 20% í ríkjum OECD og samanburður 33 OECD ríkja leiðir í ljós að Ísland er í hópi þeirra fimm rúíkja þar sem hlutfall uhngs kki hefur lokið 20% í Brotthvarf nemenda r framhaldsskólum efur fólks verið saem ð meeðaltali nærri 20 framhaldsskólanámi e r h æst ( mynd 5 ).

ríkjum OECD og samanburður 33 OECD ríkja leiðir í ljós að Ísland er í hópi

þeirra fimm ríkja þar sem hlutfall ungs fólks sem ekki hefur lokið framhaldsskólanámi er hæst (mynd 5).20

Mynd 5: Hlutfall 25-34 ára sem ekki hefur lokið framhaldsskólanámi.

Mynd 5: Hlutfall 25-34 ára sem ekki hefur lokið framhaldsskólanámi.

20

OECD, 2012, bls. 9;19

20

11

9

OECD, 2012, bls. 9;19

9

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Hagræn áhrif brotthvarfs igurðsson hagfræðingur hefur tekið saman skýrslu fyrir SSH þar sem Hagræn áEyjólfur hrif bSrotthvarfs lagt er mat á þjóðfélagslegan kostnað af brotthvarfi úr námi á Eyjólfur Sigurðsson hagfræðingur hefur tekið saman skýrslu fyrir SSH þar sem framhaldsskólastigi á Íslandi. lagt er mat á þjóðfélagslegan kostnað af brotthvarfi úr námi á framhaldsskólastigi á Íslandi.

Fjárfesting í mannauði

Menntun er fjárfesting í mannauði. Einstaklingurinn ver bæði tíma og Fjárfesting í mannauði

fjármunum til þess að afla sér menntunar og væntir hærri tekna og Menntun er fjárfesting í mannauði. Einstaklingurinn ver bæði tíma og ákjósanlegri starfsskilyrða í framtíðinni. Skatttekjur hins opinbera eru að fjármunum til þess að afla sér menntunar og væntir hærri tekna og sama skapi hærri vegna þess að með auknum tekjum vel menntaðra ákjósanlegri starfsskilyrða í framtíðinni. Skatttekjur hins opinbera eru að einstaklinga hækkar skattstofn. Á móti koma útgjöld hins opinbera til sama skapi hærri vegna þess að með auknum tekjum vel menntaðra menntamála. einstaklinga hækkar skattstofn. Á móti koma útgjöld hins opinbera til menntamála. Ýmsir aðrir þættir geta fylgt aukinni menntun. Með aukinni menntun má einstaklingur vænta betri heilsu. Einstaklingurinn hefur beinan ávinning af Ýmsir aðrir þættir geta fylgt aukinni menntun. Með aukinni menntun má bættri heilsu í formi meiri lífsgæða auk þess sem lífslíkur aukast, en einstaklingur vænta betri heilsu. Einstaklingurinn hefur beinan ávinning af ávinningur samfélagsins felst m.a. í tækifæri til að nýta með öðrum hætti þá bættri heilsu í formi meiri lífsgæða auk þess sem lífslíkur aukast, en fjármuni sem ella hefðu farið í kostnað af heilsutjóni viðkomandi einstaklings. ávinningur samfélagsins felst m.a. í tækifæri til að nýta með öðrum hætti þá Með hærra menntunarstigi einstaklinga í þjóðfélaginu eykst tæknistig og þar fjármuni sem ella hefðu farið í kostnað af heilsutjóni viðkomandi einstaklings. af leiðandi væntur hagvöxtur til langs tíma litið. Yfirlit yfir kostnað og ábata af Með hærra menntunarstigi einstaklinga í þjóðfélaginu eykst tæknistig og þar því að afla sér menntunar er birt í töflu 1 af leiðandi væntur hagvöxtur til langs tíma litið. Yfirlit yfir kostnað og ábata af því að afla sér menntunar er birt í töflu 1 Tafla 1: 1: af að afla sér menntun.21 Kostnaður oTafla g ábati Kostnaður og ábati af að afla sér menntun.21

Kostnaður

Ábati

Óefnislegt

Kostnaður Ábati Óefnislegt Opinber Útgjöld hins opinbera til Hærri skatttekjur vegna Bætt heilsa, lægri glæpatíðni, menntamála hærri menntunarstöðu hagvöxtur og bætt Opinber Útgjöld hins opinbera til Hærri skatttekjur vegna Bætt heilsa, lægri glæpatíðni, samfélagsvitund menntamála hærri menntunarstöðu hagvöxtur og bætt samfélagsvitund Einka Kostnaður einstaklings af Hærri tekjur í tengslum Meiri ánægja einstaklings og menntun, þar með talið við aukna menntun bætt heilsa Einka Kostnaður einstaklings af Hærri tekjur í tengslum Meiri ánægja einstaklings og tapaðar tekjur á námstíma menntun, þar með talið við aukna menntun bætt heilsa tapaðar tekjur á námstíma

21

OECD, 1998, 69 (þýðing á mynd 4.3)

21

12

OECD, 1998, 69 (þýðing á mynd 4.3)

10 10

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Reynsla Hollendinga af aðgerðum gegn brotthvarfi Yfirvöld í Hollandi settu á sínum tíma fram háleit markmið til þess að sporna við brotthvarfi úr skólum. Þrátt fyrir metnaðarfull fyrirheit hefur árangur aðgerðanna verið misjafn að mati De Witte og Cabus (2013). Þær aðgerðir

sem skilað hafa marktækum áhrifum til þess að sporna við brotthvarfi eru einstaklingsbundin leiðsögn eða handleiðsla; skýr farvegur til

endurmenntunar fyrir þá nemendur sem horfið hafa frá námi og 22 vinnustaðanám.

Reynsla Hollendinga af aðgerðum gegn brotthvarfi

Yfirvöld í Hollandi settu á sínum tíma fram háleit markmið til þess að sporna Kostnaðargreining við brotthvarfi úr skólum. Þrátt fyrir metnaðarfull fyrirheit hefur árangur Þjóðfélagslegur kostnaður vegna brotthvarfs úr framhaldsskólum greinist í aðgerðanna verið misjafn að mati De Witte og Cabus (2013). Þær aðgerðir áhrif vegna hærri væntra tekna sem einstaklingar hefðu haft ef þeir hefðu sem skilað hafa marktækum áhrifum til þess að sporna við brotthvarfi eru haldið áfram í námi, kostnaður vegna náms sem ekki kemur til ef horfið er frá einstaklingsbundin leiðsögn eða handleiðsla; skýr farvegur til námi, hærri líkum á atvinnuleysi, atvinnuleysisbótum, félagslegri aðstoð og endurmenntunar fyrir þá nemendur sem horfið hafa frá námi og lægri væntri meðalævi. Þá er hver liður sundurliðaður fyrir einstaklinginn, vinnustaðanám.22 ríkið og sveitarfélagið þegar við á.

Kostnaðargreining

Þjóðfélagslegur kostnaður vegna brotthvarfs úr framhaldsskólum greinist í

áhrif vegna hærri væntra tekna sem einstaklingar hefðu haft ef þeir hefðu

haldið áfram í námi, kostnaður vegna náms sem ekki kemur til ef horfið er frá námi, hærri líkum á atvinnuleysi, atvinnuleysisbótum, félagslegri aðstoð og lægri væntri meðalævi. Þá er hver liður sundurliðaður fyrir einstaklinginn, ríkið og sveitarfélagið þegar við á.

22

De Witte og Cabus, 2013.

11

22

13

De Witte og Cabus, 2013.

11

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Niðurstöður Í töflu 2.4. er að finna yfirlit yfir ávinning af menntun sundurliðað fyrir einstakling, ríki og sveitarfélag.

Niðurstöður Í töflu 2.4. er að finna yfirlit yfir ávinning af menntun sundurliðað fyrir Sundurliðaðar eru niðurstöður miðað við menntun á framhaldsskólastigi einstakling, ríki og sveitarfélag. annar vegar og háskólastigi hins vegar en jafnframt eru birtar niðurstöður miðað við þá forsendu að 8,1%% em ljúka menntun á Sundurliðaðar eru niðurstöður m1iðað við eminstaklinga enntun á fsramhaldsskólastigi 23 ljúki einnig á háskólastigi.

annar vframhaldsskólastigi egar og háskólastigi hins vegar meenntun n jafnframt eru birtar niðurstöður miðað við þá forsendu að 18,1%% einstaklinga sem ljúka menntun á Tafla 2.4. framhaldsskólastigi ljúki einnig menntun á háskólastigi.23 Niðurbrot á núvirtum ávinningi af menntun í krónum á verðlagi ársins 2012 Tafla 2.4.

Niðurbrot á núvirtum ávinningi af menntun í krónum á verðlagi ársins 2012

Höfð er hliðsjón af þeim upplýsingum Hagstofu Íslands (2008) að 18,12% nemenda í árgangi 1982 hafi brautskráðst af háskólastigi 2006.

23

Höfð er hliðsjón af þeim upplýsingum Hagstofu Íslands (2008) að 18,12% nemenda í árgangi 1982 hafi brautskráðst af háskólastigi 2006.

12 23

14

12

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Þjóðfélagslegur ávinningur af aðgerðum til að draga úr brotthvarfi nemenda framhaldsskólastigi Þjóðfélagslegur ávinningur af aáðgerðum til að draga úr

Á Íslandi er hátt hálutfall einstaklinga sem hefja nám á framhaldsskólastigi að brotthvarfi nemenda framhaldsskólastigi

grunnskóla.

Auðvelt og álágur beinn kostnaður að nemenda á Á Íslandi er hloknum átt hlutfall einstaklinga sem ahðgengi efja nám framhaldsskólastigi móti háum mögulegum ávinningi þýðir að fórnarkostnaður við að sækja skóla loknum grunnskóla. Auðvelt aðgengi og lágur beinn kostnaður nemenda á er lágur. Hér er gengið út frá þeirri forsendu að þau 12% af hverjum árgangi á móti háum mögulegum ávinningi þýðir að fórnarkostnaður við að sækja skóla sem hætta námi trax á fyrsta ári séu einstaklingar, sem er lágur. Hér framhaldsskólastigi er gengið út frá þeirri forsendu að þsau 12% af hverjum árgangi á ólíklegt er að aðgerðir til að draga úr brotthvarfi nái til. Þar ber þó að hafa í framhaldsskólastigi sem hætta námi strax á fyrsta ári séu einstaklingar, sem huga að aðgerðir sem miða að því að skima fyrir áhættuþáttum brotthvarfs ólíklegt er að aðgerðir til að draga úr brotthvarfi nái til. Þar ber þó að hafa í strax ís em grunnskóla grípa til mótvægisaðgerða í efri bbrotthvarfs ekkjum grunnskóla huga að aðgerðir miða að oþg ví að skima fyrir áhættuþáttum gætu skilað nokkrum árangri fyrir umræddan hóp. strax í grunnskóla og grípa til mótvægisaðgerða í efri bekkjum grunnskóla gætu skilað Líkleg nokkrum árangri ffyrir hóp. til að draga úr brotthvarfi nemenda á sviðsmynd yrir uamræddan ðgerðaáætlun framhaldsskólastigi felur í sér aðgerðir sem hafa áhrif á alla nemendur sem Líkleg sviðsmynd fyrir aðgerðaáætlun til að draga úr brotthvarfi nemenda á stunda nfelur ám í íf sramhaldsskóla ekki einungis sem fylla árgang framhaldsskólastigi ér aðgerðir sem hafa áhrif áþ aá lla nemendur sem nýnema. stunda nám Þjóðfélagslegur í framhaldsskóla ekki einungis þá sem fylla rgang nýnema. er metinn 14 kostnaður af brotthvarfi úr fáramhaldsskólum milljónir krónur á verðlagi 2012 á hvern nemanda sem hverfur frá námi. Þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi úr framhaldsskólum er metinn 14 Stærsti þátturinn í þessum kostnaði eru áhrif lakari menntunarstöðu á milljónir krónur á verðlagi 2012 á hvern nemanda sem hverfur frá námi. væntanlegar tekjur.

Hlutur vegur þyngst, eáða Stærsti þátturinn í þessum kostnaði eru eáinstaklingsins hrif lakari menntunarstöðu um 8,8 milljónir á móti 3,4 milljónum fyrir ríkið og 1,8 milljónum fyrir sveitarfélagið. væntanlegar tekjur. Hlutur einstaklingsins vegur þyngst, eða um 8,8 milljónir á móti 3,4 mEf illjónum fyrir orkkur íkið oag milljónum fyrir seveitarfélagið. við gefum ð 1h,8 lutfall brotthvarfs ftir aldri dreifist með sama hætti og brotthvarf nemenda 2002 eru það 20% nemenda sem hverfa frá námi, eða Ef við gefum okkur að hlutfall brotthvarfs eftir aldri dreifist með sama hætti 4.954 nemendur árinu úmur helmingur þeirra 21 eáða rs eða eldri. og brotthvarf nemenda 2002 áe ru það 22012.

0% nRemenda sem hverfa frá enru ámi, Hluta af þeim hópi má telja sem eldra brotthvarf, með öðrum orðum er þar 4.954 nemendur á árinu 2012. Rúmur helmingur þeirra eru 21 árs eða eldri. um að ræða fólk sem áður hefur horfið frá námi og er nú að hverfa brott enn Hluta af þeim hópi má telja sem eldra brotthvarf, með öðrum orðum er þar ný. sHem afa ábður er íh hefur uga haorfið ð aðgerðir til þoess sporna við bbrotthvarfi um að ræða á fólk frá námi g ear ð nú að hverfa rott enn munu lækka þetta hlutfall í framtíðinni. á ný. Hafa ber í huga að aðgerðir til þess að sporna við brotthvarfi munu lækka þetta Ef hlutfall í feramtíðinni. miðað r við að 19,5% af öllum nemendum sem stunda nám á framhaldsskólastigi hverfi frá námi á hverju ári má áætla að heildarkostnaður Ef miðað er við að 19,5% af öllum nemendum sem stunda nám á þjóðfélagsins því brotthvarfi 52,4 milljörðum króna, þar af 32,1 framhaldsskólastigi hverfi aff rá námi á hverju náemi ri má áætla að heildarkostnaður milljarði á höfuðborgarsvæðinu. Þegar dregin hafa verið frá áhrif þess að hluti þjóðfélagsins af því brotthvarfi nemi 52,4 milljörðum króna, þar af 32,1 nemenda sem fellur frá námi mun ljúka því síðar á lífsleiðinni og jafnframt að milljarði á höfuðborgarsvæðinu. Þegar dregin hafa verið frá áhrif þess að hluti aðgerðir ekki ná lajúka ð afstýra brotthvarfi allra ong emenda, stendur nemenda sem fellur fm rá unu námi mun því síðar á lífsleiðinni jafnframt að eftir þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi af stærðargráðunni 44,9 milljarðar aðgerðir munu ekki ná að afstýra brotthvarfi allra nemenda, stendur eftir króna á landsvísu g 27,6 milljarðar króna á höfuðborgarsvæðinu, þjóðfélagslegur kostnaður af borotthvarfi af stærðargráðunni 44,9 milljarðar sem aðgerðáætlun gegn brotthvarfi gæti haft áhrif á.Það er því ljóst að ávinningur króna á landsvísu og 27,6 milljarðar króna á höfuðborgarsvæðinu, sem samfélagsins af því að ráðast í aðgerðir til að draga úr tíðni brotthvarfs aðgerðáætlun gegn brotthvarfi gæti haft áhrif á.Það er því ljóst að ávinningur framhaldsskólanema er verulegur.

Til sú amanburðar má nefna að áætluð samfélagsins af því að ráðast í aðgerðir til að draga r tíðni brotthvarfs heildarútgjöld ríkisins til framhaldsskóla á landinu námu 22,7 milljörðum framhaldsskólanema er verulegur.

Til samanburðar má nefna að áætluð króna á árinu 2013.24 heildarútgjöld ríkisins til framhaldsskóla á landinu námu 22,7 milljörðum króna á árinu 2013.24

24

Frumvarp til fjárlaga 2014,

24

15

13

Frumvarp til fjárlaga 2014,

13

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Samantekt helstu niðurstaðna

3.

Núvirtur þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi eins nemanda úr námi á framhaldsskólastigi er 14 milljónir króna á verðlagi ársins 2012. Þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi þess árgangs sem hóf nám á árunum 2002 og 2003 er áætlaður 10,1 milljarður króna á landinu öllu, þar af 6,1 milljarður króna á höfuðborgarsvæðinu.

Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga

Samantekt niðurstaðna 3. helstu Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga Núvirtur þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi eins nemanda úr námi áv ann skýrslu um Háskólinn í Reykjavík í samstarfi við Rannsóknir og greiningu framhaldsskólastigi er 14 milljónir króna á verðlagi ársins 2012. mögulegan flutning framhaldsskóla á höfuðborgarsvæðinu til sveitarfélaga að Þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi þess árgangs sem hóf nám á árunum beiðni verkefnastjórnar Skóla og m enntunar í fremstu röð.

Hér á eftir fylgir 26 2002 og 2003 e r á ætlaður 1 0,1 m illjarður k róna á

l andinu ö llu, þ ar a f 6 ,1 útdráttur úr þeirri skýrslu. milljarður króna á höfuðborgarsvæðinu.

Lagt var mat á kosti og galla mögulegrar tilfærslu framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga og horft m.a. til eftirfarandi þátta:

3.

a) b) c) d) e) f) g) h)

Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga

a) Stefna sveitarfélaga Háskólinn í Reykjavík í samstarfi við Rannsóknir og greiningu vann skýrslu um b) Ávinningur dreifstýringar; nánd í rekstri og nánd í þjónustu mögulegan flutning framhaldsskóla á höfuðborgarsvæðinu til sveitarfélaga að c) Rekstur og nýting fjármuna beiðni verkefnastjórnar Skóla og menntunar í fremstu röð. Hér á eftir fylgir d) Samfella og möguleikar á styttingu náms til stúdentsprófs 26 útdráttur úr þeirri skýrslu. e) Ógn við sveigjanleika og fjölbreytni í námsframboði þjónusta ða átthagafjötrar?

Lagt var f)mat Aukin á kosti og galla em ögulegrar tilfærslu framhaldsskóla frá ríki til g) Gæði m.a. til eftirfarandi þátta: sveitarfélaga og horft h) Reynsla af flutningi reksturs frá ríki til sveitarfélaga Stefna sveitarfélaga sveitarfélaganna Ávinningur dStefna reifstýringar; nánd í rekstri og nánd í þjónustu Rekstur og nRekstur ýting fjármuna framhaldsskóla á vegum sveitarfélaganna hefur verið í umræðunni í Samfella og talsvert möguleikar á styttingu áms til stúdentsprófs langan tíma. Í sntefnumörkun Sambands íslenskra sveitarfélaga fyrir Ógn við sveigjanleika og fjölbreytni námsframboði árin 2011-­‐2014 segir í gírein 3.11.16: „Stuðla að því að tilraun verði gerð með Aukin þjónusta eða fáramhaldsskóla tthagafjötrar? á vegum sveitarfélaga“ 27Í skólamálastefnu Sambands rekstur Gæði íslenskra sveitarfélaga frá 2008 sem nú er til endurskoðunar er mælst til þess Reynsla af flutningi reksturs ríki il sveitarfélaga að „tilraun verði fgrá erð mteð rekstur framhaldsskóla á vegum sveitarfélaga, eins

eða fleiri“ 28 Þetta er rökstutt í greinargerð með stefnunni þar sem talað er Stefna sveitarfélaganna um að „eðli framhaldsskólanáms hafi breyst undangengna áratugi.

Rekstur framhaldsskóla á vegum hefur verið í luandsfjórðungum mræðunni í Framhaldsskólinn er esveitarfélaganna kki lengur safnskóli í örfáum með talsvert langan t íma. Í

s tefnumörkun S ambands í slenskra s veitarfélaga f yrir þröngum inntökuskilyrðum heldur skal hann standa öllum opinn, sbr. VI. kafla árin 2011-­‐2014 egir grein 3.11.16: n„r.

Stuðla að því tilraun verði gerð með að hann laga su m fíramhaldsskóla 80/1996.

Sú akð rafa verður því háværari 27 rekstur framhaldsskóla á vegum sveitarfélaga“ Í skólamálastefnu Sambands verði skilgreindur sem nærþjónustuverkefni sveitarfélaga, ýmist sem íslenskra sveitarfélaga frá 2008 sem nú er til endurskoðunar er mælst til þess að „ tilraun v erði g erð með rekstur framhaldsskóla á vegum sveitarfélaga, eins 26 Í þessari greiningu var28rætt sérstaklega við sex stjórnendur framhaldsskóla á höfðaborgarsvæðinu, stofnanda eða fleiri“ Þetta er rökstutt greinargerð með tefnunni þar sem talað er og framkvæmdastjóra Hjallastefnunnar, nokkra í reynda kennara við sHR, meðlimi framkvæmdastjórnar HR og um að „eðli HR. framhaldsskólanáms hafi breyst ndangengna ratugi. rýnihópa fulltrúa sérfræðinga Kennslusviðs Ennfremur studdi greining HR uvið niðurstöður átveggja atvinnulífsins,Framhaldsskólinn sem haldnir voru í eoktóber ogsafnskóli 14 stjórnendur sóttu. r ekki l2013 engur í örfáum landsfjórðungum með 27 Samband íslenskra sveitarfélaga, 2011. þröngum inntökuskilyrðum heldur skal hann standa öllum opinn, sbr. VI. kafla 28 Samband íslenskra sveitarfélaga, 2008. laga um framhaldsskóla nr. 80/1996. Sú krafa verður því háværari að hann verði skilgreindur sem nærþjónustuverkefni sveitarfélaga, ýmist sem

15

Í þessari greiningu var rætt sérstaklega við sex stjórnendur framhaldsskóla á höfðaborgarsvæðinu, stofnanda og framkvæmdastjóra Hjallastefnunnar, nokkra reynda kennara við HR, meðlimi framkvæmdastjórnar HR og sérfræðinga Kennslusviðs HR. Ennfremur studdi greining HR við niðurstöður tveggja rýnihópa fulltrúa atvinnulífsins, sem haldnir voru í október 2013 og 14 stjórnendur sóttu.

27 Samband íslenskra sveitarfélaga, 2011.

26

28

Samband íslenskra sveitarfélaga, 2008.

16

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

15

heildstæður framhaldsskóli eða hluti framhaldsskóla/framhaldsdeild. Ríflega heildstæður framhaldsskóli ða hnluti Ríflega 90-­‐95% árgangs heefja ám framhaldsskóla/framhaldsdeild. í framhaldsskóla í dag að loknum 10.

29 90-­‐95% árgangs h efja n ám í

f ramhaldsskóla í

d ag a ð l oknum 1 0. bekk“ “Ákveðinn vísi að þessari þróun má í dag sjá í nýstofnuðum bekk“29“Ákveðinn vísi að Bþorgarfjarðar essari þróun (mMB), á í dþag í nBýstofnuðum Menntaskóla ar ssjá em orgarbyggð er annar stærsti Menntaskóla Borgarfjarðar (MB), þar em Borgarbyggð er annar s(FSN). tærsti Hófst kennsla hluthafi í rekstrinum, og í Fsramhaldsskóla Snæfellinga hluthafi í rekstrinum, og íá F Pramhaldsskóla Snæfellinga (FSN). Hófst kúennsla haustið 2007 atreksfirði í tveggja ára framhaldsdeild t frá FSN á haustið 2007 á Patreksfirði í tveggja ára framhaldsdeild t frá FSN á grundvelli sérstaks samstarfssamnings milli múenntamálaráðuneytis, grundvelli sVesturbyggðar érstaks samstarfssamnings milli m enntamálaráðuneytis, og Tálknafjarðar um rekstur hennar“ Vesturbyggðar og Tálknafjarðar um rekstur hennar“

Aukin dreifstýring Aukin dreifstýring Hugmyndir um flutning framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga er í takti

Hugmyndir um flutning framhaldsskóla frá rvíki til sveitarfélaga r í takti við langtímaáherslur um flutning erkefna frá ríki til seveitarfélaga, við langtímaáherslur um flutning verkefna o frá íki til sveitarfélaga, styrkingu sveitarstjórnarstigsins g árrangursríkan ríkisrekstur. Í styrkingu sstefnumörkun veitarstjórnarstigsins o g á rangursríkan r íkisrekstur.

Sambands íslenskra sveitarfélaga fyrir Í árin 2011-­‐2014 stefnumörkun sveitarfélaga fyrir stjórnsýslu árin 2011-­‐2014 segir Síambands lið 1.3.1: í„slenskra Verkaskipting í opinberri skal miðast við að segir í lið 1sveitarfélögin .3.1: „Verkaskipting pinberri stjórnsýslu skal mniðast við að annist ín oærþjónustu enda geti þau ýtt sér þá þekkingu sveitarfélögin nærþjónustu enda geti mþeð au tnilheyrandi ýtt sér þá m þekkingu sem aþnnist au hafa á nærsamfélaginu öguleikum á sem þau hsveigjanlegum afa á nærsamfélaginu m eð t ilheyrandi m öguleikum á 30 Styrkingar lausnum við framkvæmd þjónustunnar.“ 30 sveigjanlegum lausnum við framkvæmd þjónustunnar.“ Styrkingar sveitarstjórnarstigsins er einnig sérstaklega getið í stefnuyfirlýsingu sveitarstjórnarstigsins er einnig sérstaklega getið í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar.

Með aukinni dreifstýringu gefst þannig núverandi tækifæri ríkisstjórnar. eð aáukinni gefst þannig til að Mfæra byrgð doreifstýringu g ákvörðunartökuvald nær daglegri 31 tækifæri til a ð f æra á byrgð o g á kvörðunartökuvald n ær d aglegri starfsemi. starfsemi.31

Flutningur grunnskóla frá ríki til sveitarfélaga er dæmi um þróun Flutningur samkvæmt grunnskóla þfessum rá ríki táil herslum. sveitarfélaga er dæmi um flutningi þróun grunnskólanna Markmiðið með samkvæmt þessum Markmiðið með flutningi grunnskólanna var m.a. aáð herslum. auka faglegt og fjárhagslegt sjálfstæði skólanna.32 33 var m.a. að auka og fjárhagslegt sjálfstæði skólanna.32 33 með flutningi Sé horft faglegt til sjónarmiða um styrkingu sveitarstjórnarstigsins Sé horft til sverkefna jónarmiða sveitarstjórnarstigsins með fflutningi frá urm íki sttyrkingu il sveitarfélaga er ljóst að flutningur ramhaldsskóla fellur vel verkefna frá ríki til sveitarfélaga er lm jóst að flutningur framhaldsskóla vel að þeirri áherslu. Einnig á leiða að því líkur að miðað við flellur ögbundnar að þeirri áherslu.

Einnig á leiða fjármála að því líkur að miðað vfengist ið lögbundnar áherslur við sm tjórnun sveitarfélaga með flutningnum, til áherslur við viðbótar stjórnun við fjármála fengist eð nfánd lutningnum, til aukinn saveitarfélaga ga og formfestu, mm eiri í vinnu við viðbótar við a ukinn a ga o g f ormfestu, m eiri n ánd í

v innu v ið fjárhagsáætlunargerð og eftirlit enda mikil áhersla á samræður og skýra mynd fjárhagsáætlunargerð og eftirlit enda áhersla samræður osg kýra m ynd á sveitarstjórnarstiginu til amð ikil tryggja að áú tgjaldaþörf é sinnan tekjuramma. á sveitarstjórnarstiginu að tryggja að úsé tgjaldaþörf sé innan tekjuramma.

Má varpa því til fram að líklegt að sjónarmið skólastjórnenda kæmust með Má varpa þþessu ví fram að líklegt sé að sejónarmið kæmust með betur á framfæri n áður. Þsó kólastjórnenda er jafnframt ljóst að meira aðhald og þessu betur eftirlit á framfæri en áfður. Þó áe sr veitarstjórnarstiginu jafnframt ljóst að meira g inna svigrúms varðandi jármál gæti aðhald leitt til om eftirlit varðandi jármál á sveitarstjórnarstiginu gæti leitt til minna svigrúms og mfinna sjálfstæðis fyrir skólastjórnendur framhaldsskóla.

og minna sjálfstæðis fyrir skólastjórnendur framhaldsskóla.

29 2008.

30 Samband íslenskra sveitarfélaga,

Samband íslenskra sveitarfélaga, 2011.

Samband íslenskra sveitarfélaga, 2008.

31 Hitt, Black og Porter 2012.

Samband íslenskra sveitarfélaga, 2011.

32 31 Börkur ansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 2004.

Hitt, Black og PorterH2012.

33 32 Fjármálaráðuneytið, 1995.og Steinunn Helga Lárusdóttir, 2004.

Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson 33 Fjármálaráðuneytið, 1995.

29 30

16

17

16

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Nánd í nærþjónustu og aukin samfella á sama stjórnsýslustigi Niðurstöður Rannsókna og greiningar hafa leitt í ljós að þétt samstarf

Nánd í nærþjónustu og aukin sbamfella á sama sstjórnsýslustigi lykilaðila í nærumhverfi arna og ungmenna é mikilvægt til að auka líkur á

Niðurstöður góðum Rannsókna og greiningar hafa í ljós ð þétt samstarf námsárangri og draga úlr eitt líkum á ýamis konar frávikshegðun.34Leiða má lykilaðila í nærumhverfi g ungmenna sé mikilvægt til aáð haverjum uka líkur á gæti stutt rök að því að bþarna étt soamstarf sveitarfélaga og skóla stað 34 góðum námsárangri o g d raga ú r l íkum á

ý mis k onar f rávikshegðun.

Leiða þetta markmið. Er m.a. bent á í þessu sambandi að reglugerð um m á rök að því að þétt samstarf sveitarfélaga g skóla stutt við börn, sérfræðiþjónustu skóla35 þar o sem m.a. áe hr verjum kveðið sátað um gsæti tuðning þetta markmið.

Er m.a. obg ent á í þessu sambandi að reglugerð um ungmenni foreldra vegna námsvanda, félagslegs og sálræns vanda, nær 35 sérfræðiþjónustu s kóla

þ ar s em m .a. e r k veðið á

u m s tuðning v ið ubnglingar örn, teljist börn í ekki til barna í framhaldsskóla, jafnvel þó að 16-­‐17 ára ungmenni olagalegum g foreldra vsegna námsvanda, og sálræns vanda, ín Iær kilningi.

Kveðið er félagslegs á um þjónustu við unglinga X. kafla laga um ekki til barna í framhaldsskóla, jafnvel þó nar. ð 410/1991 6-­‐17 ára unglingar börn ív ísað til félagsþjónustu sveitarfélaga en þar ekki steljist érstaklega lagalegum sframhaldsskóla. kilningi. Kveðið e Fr ramhaldsskólunum á um þjónustu við uenglinga í IX. kafla um r hins vegar, skv. l3aga 4.gr. laga um félagsþjónustu s veitarfélaga n r.

4 0/1991 e n þ ar e kki s érstaklega v ísað t il framhaldsskóla nr. 92/2008, ætlað að veita nemendum með sérþarfir framhaldsskóla.

Framhaldsskólunum vegar, skv. laga huefur m fundið fyrir þjónustu en spyrja verður ear ð hhins vaða marki sú 3þ4.gr. jónusta framhaldsskóla nr. 92/2008, ætlað að veita emendum með sérþarfir ár. Ungmenni á niðurskurði á fjárframlögum til fnramhaldsskóla síðastliðin þjónustu en aldrinum spyrja verður að hvaða mþarki þjónusta skilningi hefur fundið 16-­‐17 ára lenda ví í sáú kveðnum á milli fyrir kerfa; þau eru ekki niðurskurði grunnskólabörn á fjárframlögum etn il fhramhaldsskóla síðastliðin r. Ungmenni á þó í vaxandi eldur ekki fullorðin.

Sum sáveitarfélög hafa aldrinum 16-­‐17 ára lenda ví í ákveðnum skilningi á milli keerfa; au eru ekki á þessum aldri mæli horft til þþjónustu við þennan aldurshóp, nda þstuðningur grunnskólabörn e n h eldur e kki f ullorðin.

S um s veitarfélög h afa þ ó í v axandi líklegur til að minnka líkur á brottfalli og áhættuhegðun.

mæli horft til þjónustu við þennan aldurshóp, enda stuðningur á þessum aldri Skólaskylda íslenskra barna til 16 ára aldurs líklegur til að minnka líkur á brottfalli og eár hættuhegðun. en fræðsluskylda til 18 ára aldurs. Mikill munur er á skólaskyldunni og fræðsluskyldunni og Skólaskylda framhaldsskólar íslenskra barna ehr afa til 1h6 ára ldurs en fræðsluskylda til h1vað 8 ára aft maikið svigrúm til að ákveða í henni felst. Í aldurs. Mikill m unur e r á

s kólaskyldunni o g f ræðsluskyldunni o g þessu samhengi má jafnframt benda á að það stóra stökk sem margir upplifa framhaldsskólar afa haft ikið svigrúm til að ágkveða hvað í henni felst. milli ghrunn-­‐ og m framhaldsskólanna eti verið einstaklingum á Ív iðkvæmum þessu samhengi á jafnframt að sþér að stóra stökk nsálægð em margir upplifa og aðhald aldri m erfitt. Því má bvenda elta fáyrir hvort aukin og stuðningur milli grunn-­‐ sem og framhaldsskólanna eti verið einstaklingum á viðkvæmum veita mætti með agukinni samvinnu og samfellu milli skólastiga sem og aldri erfitt. annarrar Því má velta fyrir sér hvort nálægð og stuðningur aðhald nærþjónustu sem aáukin hendi sveitarfélaganna er, ogg æti stuðlað að sem veita mminnkun ætti með barottfalls ukinni samvinnu o g s amfellu m illi s kólastiga s em o g úr framhaldsskóla. Ætla má að rekstur sveitarfélaga á annarrar nærþjónustu s em á

h endi s veitarfélaganna e r, g æti s tuðlað a ð framhaldsskólum myndi þétta stuðningsnet við aldurshópinn 16-­‐17 ára og minnkun brottfalls úr sfkrefið ramhaldsskóla. Ætla í m á að rekstur sveitarfélaga auðveldi úr grunnskóla framhaldsskóla, ef draga máá ályktun af framhaldsskólum mayndi þétta sm tuðningsnet við aldurshópinn ára og árið 2011. reynslu f flutningi álaflokks fatlaðs fólks frá ríki 1t6-­‐17 il sveitarfélaga auðveldi skrefið úr grunnskóla framhaldsskóla, draga má áþlyktun af Sú reynsla bendir mí .a. til að ábyrgð á e ef inni hendi, .e. sveitarfélagsins, reynslu af flutningi msálaflokks fólks forá ríki til úsr veitarfélaga 011. og fólk falli auðveldi amvinnu foatlaðs g samstarf g d ragi hættu á því áarið ð v2erkefni Sú reynsla bá endir m .a. t il a ð á byrgð á

e inni h endi, þ .e. s veitarfélagsins, milli þjónustukerfa. auðveldi samvinnu og samstarf og dragi úr hættu á því að verkefni og fólk falli

á milli þjónustukerfa.

Þórólfur Þórlindsson, Th. Bjarnason, Inga Dóra Sigfúsdóttir, 2007. sveitarfélaga við leik- og grunnskóla og nemendaverndarráð í grunnskólum nr.

Reglugerð um sérfræðiþjónustu

584/2010 34 Þórólfur Þórlindsson, Th. Bjarnason, Inga Dóra Sigfúsdóttir, 2007.

34 35

35

Reglugerð um sérfræðiþjónustu sveitarfélaga við leik- og grunnskóla 17 og nemendaverndarráð í grunnskólum nr.

584/2010 18

17

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Rannsókn á vímuefnanotkun framhaldsskólanema, sem Rannsóknir og greining vann fyrr á þessu ári í samstarfi við skólameistara Rannsókn á vímuefnanotkun framhaldsskólanema, sem Rannsóknir og framhaldsskólanna, leiddi í ljós að umskipti verða á ölvunardrykkju nemenda greining vann fyrr á þessu ári í samstarfi við skólameistara á fyrsta ári þeirra í framhaldsskóla.36 framhaldsskólanna, leiddi í ljós að umskipti verða á ölvunardrykkju nemenda 36 á fyrsta ári þNánari eirra í fgramhaldsskóla. í ljós grundvallarbreytingu á viðhorfum foreldra reining leiddi einnig til alvarleika áfengisneyslu meðal unglinga í efsta bekk grunnskóla og sömu Nánari greining leiddi einnig í ljós grundvallarbreytingu á viðhorfum foreldra unglinga örfáum mánuðum síðar, á fyrsta ári framhaldsskóla. Þannig segja til alvarleika áfengisneyslu meðal unglinga í efsta bekk grunnskóla og sömu hátt í 70% unglinga að vori í 10. bekk að foreldrar þeirra myndu bregðast unglinga örfáum mánuðum síðar, á fyrsta ári framhaldsskóla. Þannig segja mjög illa við ef þeir neyttu áfengis svo þeir yrðu ölvaðir en aðeins ríflega 34% hátt í 70% unglinga að vori í 10. bekk að foreldrar þeirra myndu bregðast unglinga svara því þannig til nokkrum mánuðum síðar, eftir að þau hafa hafið mjög illa við ef þeir neyttu áfengis svo þeir yrðu ölvaðir en aðeins ríflega 34% nám í framhaldsskóla. Þannig má leiða líkur að því að umræða um neyslu á unglinga svara því þannig til nokkrum mánuðum síðar, eftir að þau hafa hafið framhaldsskólaböllum, sem oft er talin vera á ábyrgð skólanna, sé mun frekar nám í framhaldsskóla. Þannig má leiða líkur að því að umræða um neyslu á ábyrgð foreldra og því sé ekki hægt að gera ráð fyrir að flutningur skóla frá framhaldsskólaböllum, sem oft er talin vera á ábyrgð skólanna, sé mun frekar einu stjórnsýslustigi til annars myndi hafa afgerandi áhrif á þennan þátt, ábyrgð foreldra og því sé ekki hægt að gera ráð fyrir að flutningur skóla frá heldur væri þörf víðtækari aðgerða. Einn skólameistari og viðmælandi okkar einu stjórnsýslustigi til annars myndi hafa afgerandi áhrif á þennan þátt, ítrekaði ábyrgð foreldra í þessum málum og sagðist oft og einatt brýna fyrir heldur væri þörf víðtækari aðgerða. Einn skólameistari og viðmælandi okkar foreldrum nemenda í sínum skóla að „senda sér ekki ölvuð ungmenni á ítrekaði ábyrgð foreldra í þessum málum og sagðist oft og einatt brýna fyrir framhaldsskólaböllin“. foreldrum nemenda í sínum skóla að „senda sér ekki ölvuð ungmenni á framhaldsskólaböllin“.

Sé litið til þróunar annarra þátta, sem birtar eru myndir af í viðauka B í skýrslunni, má sjá að breyting á líðan nemenda er nær engin yfir tíma frá Sé litið til þróunar annarra þátta, sem birtar eru myndir af í viðauka B í grunnskóla og fram að sjálfræðisaldri. Á sama hátt er upplifun nemenda af skýrslunni, má sjá að breyting á líðan nemenda er nær engin yfir tíma frá því hvort námið sé erfitt nær stöðug yfir tíma. Hvað aðra þætti varðar, eins og grunnskóla og fram að sjálfræðisaldri. Á sama hátt er upplifun nemenda af þátttöku þeirra í skipulögðu starfi og samskipti við foreldra, þá minnkar hún því hvort námið sé erfitt nær stöðug yfir tíma. Hvað aðra þætti varðar, eins og ekki hjá neinum nemendahópanna við það að hefja nám í framhaldsskóla. þátttöku þeirra í skipulögðu starfi og samskipti við foreldra, þá minnkar hún Vissulega má greina breytingar en þær eiga sér stað yfir tíma og má eflaust ekki hjá neinum nemendahópanna við það að hefja nám í framhaldsskóla. rekja til annarra þátta en ólíks rekstrarforms grunn-­‐ og framhaldsskóla. Aukið Vissulega má greina breytingar en þær eiga sér stað yfir tíma og má eflaust sjálfstæði, meiri áhrif jafningjahópsins með hærri aldri og minni áhrif foreldra rekja til annarra þátta en ólíks rekstrarforms grunn-­‐ og framhaldsskóla. Aukið eru þar líklegri skýringar en ólík rekstrarform skólastofnana. sjálfstæði, meiri áhrif jafningjahópsins með hærri aldri og minni áhrif foreldra eru þar líklegri skýringar ólík h rekstrarform kólastofnana.

Eins og fram ekn emur ér að ofan msá skoða spurninguna varðandi fjarlægð á milli ákvarðanatökuvalds og stjórnenda starfseininga út frá ýmsum þáttum Eins og fram kemur hér að ofan má skoða spurninguna varðandi fjarlægð á þegar litið er til þjónustu, rekstrar eða samfellu. Með minni fjarlægð milli milli ákvarðanatökuvalds og stjórnenda starfseininga út frá ýmsum þáttum starfsmanna sveitarfélaga, kjörinna fulltrúa og notenda þjónustunnar eykst þegar litið er til þjónustu, rekstrar eða samfellu. Með minni fjarlægð milli þekking og skilningur á þörfum íbúa og þar með aukast líkur á því að kjörnir starfsmanna sveitarfélaga, kjörinna fulltrúa og notenda þjónustunnar eykst fulltrúar og opinberir starfsmenn taki ákvarðanir sem mæti hagsmunum þekking og skilningur á þörfum íbúa og þar með aukast líkur á því að kjörnir þeirra eins og þeir eru á hverjum tíma. Fjarlægð á milli þjónustunotenda og fulltrúar og opinberir starfsmenn taki ákvarðanir sem mæti hagsmunum ákvarðanatökuaðila og skipting ábyrgðar á milli kerfa getur myndað göt í þeirra eins og þeir eru á hverjum tíma. Fjarlægð á milli þjónustunotenda og þjónustu sem erfitt getur reynst að stoppa í, þrátt fyrir að þarfir liggi ljósar ákvarðanatökuaðila og skipting ábyrgðar á milli kerfa getur myndað göt í fyrir. Aukin samfella milli skólastiga með færslu rekstrar framhaldsskóla á þjónustu sem erfitt getur reynst að stoppa í, þrátt fyrir að þarfir liggi ljósar sama stjórnsýslustig og grunnskólarnir innan sama stjórnsýslustigs getur fyrir. Aukin samfella milli skólastiga með færslu rekstrar framhaldsskóla á unnið gegn myndun slíkra gata. Hins vegar er einnig ljóst að ekki eru öll atriði sama stjórnsýslustig og grunnskólarnir innan sama stjórnsýslustigs getur unnið gegn myndun slíkra gata. Hins vegar er einnig ljóst að ekki eru öll atriði

36

Rannsóknir og greining 2013.

36

19

18

Rannsóknir og greining 2013.

18

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

sem áhrif hafa á líðan og stöðu nemenda á ábyrgð skólanna og hvað þá þætti varðar skiptir ekstrarformið stjórnsýslustigið ekki máli. sem áhrif hafa á líðan og srtöðu nemenda eáða ábyrgð skólanna og hvað þá þætti varðar skiptir rekstrarformið eða stjórnsýslustigið ekki máli.

Rekstur og nýting fjármuna

Nokkuð víst má telja a ð ábyrgð gagnvart rekstri og nýtingu fjármuna myndi Rekstur og nýting fjármuna

aukast með yfirfærslu frá ríki til sveitarfélaga sbr. umfjöllun hér að ofan. Þar Nokkuð víst má telja að ábyrgð gagnvart rekstri og nýtingu fjármuna myndi sem sveitarfélögunum eru skv. sveitarstjórnarlögum sett skýr mörk varðandi aukast með yfirfærslu frá ríki til sveitarfélaga sbr. umfjöllun hér að ofan. Þar rekstur og áebyrgð þau að sjá til þess að srekstur standi undir sér og sem sveitarfélögunum ru skv. þsurfa veitarstjórnarlögum sett kýr mörk varðandi tryggja skilvirkni í nýtingu fjármuna. Þannig gætu sveitarfélögin jafnvel þurft rekstur og ábyrgð þurfa þau að sjá til þess að rekstur standi undir sér og að taka ákvarðanir varðandi aðgerðir, standi rekstur framhaldsskóla í tryggja skilvirkni í nýtingu fjármuna. Þannig gætu sveitarfélögin jafnvel þurft sveitarfélaginu ekki undir ssér. Þegar rætt feramhaldsskóla r um rekstur oíg að taka ákvarðanir varðandi aðgerðir, tandi rekstur nýtingu fjármuna ber einnig að taka tillit til mögulegs sveigjanleika til aukinna fjárveitinga, sveitarfélaginu ekki undir sér. Þegar rætt er um rekstur og nýtingu fjármuna kjarasamninga og stöðunnar eftir niðurskurð síðustu ára eins og nánar er ber einnig að taka tillit til mögulegs sveigjanleika til aukinna fjárveitinga, fjallað m hér að enftir eðan.

kjarasamninga og sutöðunnar niðurskurð síðustu ára eins og nánar er fjallað um hér að neðan.

Sveigjanleiki til aukinna fjárveitinga

Með því að færa fframhaldsskólana Sveigjanleiki til aukinna járveitinga til sveitarfélaga gæfist hverju sveitarfélagi

færi á að ákveða hve hátt hlutfall af tekjum sveitarfélaga færi í rekstur og Með því að færa framhaldsskólana til sveitarfélaga gæfist hverju sveitarfélagi uppbyggingu skólanna. Þetta gæti komið sér vel hjá fjársterkari færi á að ákveða hve hátt hlutfall af tekjum sveitarfélaga færi í rekstur og sveitarfélögum sem hafa fjárhagslegt vigrúm og metnað til að bæta uppbyggingu skólanna. Þetta gæti komið sér vel hsjá fjársterkari skólastarfið. Þó er hætt við því að efnaminni sveitarfélög (stór og smá) ættu sveitarfélögum sem hafa fjárhagslegt svigrúm og metnað til að bæta erfitt með að veita til starfsins því sem til þarf. Fjárhagsþrengingar síðustu ára skólastarfið. Þó er hætt við því að efnaminni sveitarfélög (stór og smá) ættu reynst mörgum sveitarfélögum afar erfiðar þó staðan fari áara lmennt erfitt með ahafa ð veita til starfsins því sem til þarf. Fjárhagsþrengingar síðustu batnandi. Á fjármálaráðstefnu sveitarfélaga þann 3. október sl. kom fram að hafa reynst mörgum sveitarfélögum afar erfiðar þó staðan fari almennt um 55% íbúa sveitarfélaga landsins búa í sveitarfélögum með góðan rekstur batnandi. Á fjármálaráðstefnu sveitarfélaga þann 3. október sl. kom fram að og lágar skuldir, um 27% bbúa úa í sí veitarfélögum sveitarfélögum mmeð eð góðan góðan rekstur rekstur en miklar um 55% íbúa sveitarfélaga landsins skuldir og um 19% íbúa landsins búa í sveitarfélögum með erfiðan rekstur, en og lágar skuldir, um 27% búa í sveitarfélögum með góðan rekstur en miklar þar sem skuldir eru ýmist lágar eða miklar.37Sé horft til þessa má draga þá skuldir og um 19% íbúa landsins búa í sveitarfélögum með erfiðan rekstur, en ályktun ð ekki megi ganga að þ 37ví vísu að sveitarfélög sem 45% íbúa landsins þar sem skuldir eru aýmist lágar eða miklar.

Sé horft til þessa má draga þá tilheyra séu tilbúin til að setja aukið fé í framhaldsskóla verði þeir fluttir til ályktun að ekki megi ganga að því vísu að sveitarfélög sem 45% íbúa landsins sveitarfélaga. tilheyra séu tilbúin til að setja aukið fé í framhaldsskóla verði þeir fluttir til sveitarfélaga.

Möguleikar til aukins sveigjanleika í kjarasamningum

Fram í m áli viðmælenda í okkkar að reyndin sé sú að stéttarfélög Möguleikar til kaemur ukins sveigjanleika jarasamningum

kennara séu afar sterk og því hafi sveigjanleiki verið takmarkaður, en sé þó Fram kemur í máli viðmælenda okkar að reyndin sé sú að stéttarfélög einhver. „Í fræðilegum skilningi ætti sveitarfélag að hafa aukið svigrúm til að kennara séu afar sterk og því hafi sveigjanleiki verið takmarkaður, en sé þó semja við starfsfólk og kjör“.

Að sama skapi má benda á að lög um einhver. „Í fræðilegum skilningi uæm tti ksaup veitarfélag að hafa aukið svigrúm til að opinbera starfsmenn myndu áfram eiga við væru framhaldsskólar reknir af semja við starfsfólk um kaup og kjör“. Að sama skapi má benda á að lög um sveitarfélögum en slíkt setti stjórnendum nokkrar skorður og sveigjanleiki yrði opinbera starfsmenn myndu áfram eiga við væru framhaldsskólar reknir af því m inni en ella. stjórnendum

sveitarfélögum en slíkt setti nokkrar skorður og sveigjanleiki yrði því minni en ella.

37

Gunnlaugur Júlíusson, 2013.

37

20

19

Gunnlaugur Júlíusson, 2013.

19

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Staða eftir niðurskurð síðustu ára Staða framhaldsskólanna eftir niðurskurð síðustu ára er þröng. Þeir fjármunir varið er til reksturs framhaldsskólanna hér á landi er lægri á hvern Staða eftir sem niðurskurð síðustu ára nemenda en á hinum Norðurlöndunum.38 Í töflunni er miðað við útgjöld á Staða framhaldsskólanna eftir niðurskurð síðustu ára er þröng. Þeir fjármunir árinu 2011. Þar sést að útgjöld til reksturs framhaldsskólanna eru hæst í sem varið er til reksturs framhaldsskólanna hér á landi er lægri á hvern Noregi, 77% hærri en hér á landi. Í viðtali við formann Skólameistarafélags nemenda en á hinum Norðurlöndunum.38 Í töflunni er miðað við útgjöld á Íslands í Morgunblaðinu þann 20. nóvember 2013 kom fram að yfir 70% árinu 2011. Þar sést að útgjöld til reksturs framhaldsskólanna eru hæst í framhaldsskóla hafi skilað hallarekstri árið 2012 og hlutfallið stefni í 80% árið Noregi, 77% hærri en hér á landi. Í viðtali við formann Skólameistarafélags 201339 Íslands í Morgunblaðinu þann 20. nóvember 2013 kom fram að yfir 70% framhaldsskóla hafi hallarekstri árið 2012 g rheksturs lutfallið framhaldsskólanna stefni í 80% árið hér á Tafla 3. sÞkilað eir fjármunir sem varið er toil 39 2013 landi er lægri á hvern nemenda en á hinum Norðurlöndunum.40 Tafla 3. Þeir fjármunir sem varið er til reksturs á

Útgjöld pframhaldsskólanna er nemanda, Ísland h=ér 100.

40

landi er lægri á hvern nemenda en á hinum Norðurlöndunum.100 Ísland Danmörk 150

Útgjöld per nemanda, Ísland = 100.

Finnland 117 Ísland 100 Noregur 177 Danmörk 150 Svíþjóð 130 Finnland 117

Noregur 177 Svíþjóð 130 Velta verður upp þeirri spurningu hvort kjörnir fulltrúar sveitarfélaganna telji þau í stakk búin til að taka ábyrgð á að bæta stöðu skólanna. Er í þessu

sambandi rétt að íhuga reynslu sveitarfélaganna af yfirfærslu málaflokks Velta verður upp þeirri spurningu hvort kjörnir fulltrúar sveitarfélaganna telji fatlaðs fólks árið 2011. Málaflokkurinn var fluttur yfir til sveitarfélaganna eftir þau í stakk búin til að taka ábyrgð á að bæta stöðu skólanna. Er í þessu niðurskurð og verulegt aðhald af hálfu ríkisins í kjölfar efnahagsvanda. Á sambandi rétt að íhuga reynslu sveitarfélaganna af yfirfærslu málaflokks sama tíma kölluðu strangari kröfur í formi laga-­‐ og reglugerðarbreytinga, áhrif fatlaðs fólks árið 2011. Málaflokkurinn var fluttur yfir til sveitarfélaganna eftir þess að ábyrgð á þjónustu er einni hendi og aukin nánd í þjónustu á meiri niðurskurð og verulegt aðhald af hálfu ríkisins í kjölfar efnahagsvanda. Á fjármagnsþörf. Sé horft til þessarar reynslu verður að spyrja hvort að verið sama tíma kölluðu strangari kröfur í formi laga-­‐ og reglugerðarbreytinga, áhrif geti að framhaldsskólarnir ykju fjárhagslegar byrðar sveitarfélaganna. Ekki þess að ábyrgð á þjónustu er einni hendi og aukin nánd í þjónustu á meiri væri heldur hægt að ganga að því sem vísu að hægt væri að bæta þjónustu fjármagnsþörf. Sé horft til þessarar reynslu verður að spyrja hvort að verið þeirra með viðbótarfjármagni. Hafa verður í huga að tímasetning yfirfærslu geti að framhaldsskólarnir ykju fjárhagslegar byrðar sveitarfélaganna. Ekki gæti haft áhrif í þessu sambandi. væri heldur hægt að ganga að því sem vísu að hægt væri að bæta þjónustu þeirra með vSamfella iðbótarfjármagni.

Hafa verður í huga að tímasetning yfirfærslu og möguleg stytting námstíma til stúdentsprófs gæti haft áhrif í þessu sambandi.

Samfella og samþætting á milli grunnskólans og framhaldsskólans getur stutt við áform um að stytta námstíma til stúdentsprófs. „Á nýafstöðnu Skólaþingi Samfella og möguleg stytting námstíma til stúdentsprófs sveitarfélaga kom vel fram sú afstaða þinggesta að stytta ætti Samfella og samþætting á milli grunnskólans og framhaldsskólans getur stutt heildarnámstíma til loka framhaldsskóla, helst um eitt ár á hvoru skólastigi og við áform um að stytta námstíma til stúdentsprófs. „Á nýafstöðnu Skólaþingi útskrifa við 18 ára aldur, jafnvel lengja skólaskylduna í báðar áttir, þ.e. niður í sveitarfélaga kom vel fram sú afstaða þinggesta að stytta ætti leikskólann og til 18 ára aldurs. Samkvæmt framhaldskólalögum er aðeins heildarnámstíma til loka framhaldsskóla, helst um eitt ár á hvoru skólastigi og kveðið á um fræðsluskyldu til 18 ára aldurs. Í því samhengi var mikið rætt að útskrifa við 18 ára aldur, jafnvel lengja skólaskylduna í báðar áttir, þ.e. niður í sveitarfélögin ættu að taka yfir rekstur þessara skólastiga til framtíðar“. leikskólann og til 18 ára aldurs. Samkvæmt framhaldskólalögum er aðeins kveðið á u m f ræðsluskyldu

til 18 ára aldurs. Í því samhengi var mikið rætt að 38 OECD, Education at a Glance 2013, Tafla B1.1a. sveitarfélögin ættu að taka yfir rekstur þessara skólastiga til framtíðar“.

39 Morgunblaðið, 2013..

38 39

21

OECD, Education at a Glance 2013, Tafla B1.1a.

Morgunblaðið, 2013..

20 20

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Nokkrir viðmælendur nefndu að auðveldara væri að stytta heildarnámstímann og þar með framhaldskólann ef rekstur grunnskóla og Nokkrir viðmælendur nefndu að auðveldara væri að stytta framhaldskóla væru hjá sama aðila. Einnig væri auðveldara fyrir heildarnámstímann og þar með framhaldskólann ef rekstur grunnskóla og grunnskólanemendur að geta tekið allt að 30% af framhaldsskólanámi meðan framhaldskóla væru hjá sama aðila. Einnig væri auðveldara fyrir þeir eru í grunnskóla en í núverandi kerfi þurfa sveitarfélögin að borga grunnskólanemendur að geta tekið allt að 30% af framhaldsskólanámi meðan framhaldsskólunum fyrir slíkt. Slíkar vangaveltur virðast þó byggja á þeirri þeir eru í grunnskóla en í núverandi kerfi þurfa sveitarfélögin að borga forsendu að framhaldsskólann beri að stytta en ekki endilega grunnskólann. framhaldsskólunum fyrir slíkt. Slíkar vangaveltur virðast þó byggja á þeirri Ef rekstur grunn-­‐ og framhaldsskóla er á sömu hendi má ætla að forsendu að framhaldsskólann beri að stytta en ekki endilega grunnskólann. endurtekning námsefnis á skilum skólastiganna verði sýnilegra sem ætti að Ef rekstur grunn-­‐ og framhaldsskóla er á sömu hendi má æ tla að skapa forsendur fyrir markvissari inngripum. 41 endurtekning námsefnis á skilum skólastiganna verði sýnilegra sem ætti að 41 skapa forsendur markvissari inngripum. fjallað er um styttingu náms væri Aðrir fyrir viðmælendur bentu á að þegar spurning hvort að stytta og/eða þétta eigi nám á skólaskyldustigi eða þann Aðrir viðmælendur bentu á að þegar fjallað er um styttingu náms væri hluta sem er valkvæður, sem og hvort að hugmyndir séu uppi um að lengja spurning hvort að stytta og/eða þétta eigi nám á skólaskyldustigi eða þann skólaskylduna. Yrði raunin sú þyrftu sveitarfélög að fá fjármagn til að mæta hluta sem er valkvæður, sem og hvort að hugmyndir séu uppi um að lengja lögbundinni skólaskyldu og ná mætti því fram með flutningi skólaskylduna. Yrði raunin sú þyrftu sveitarfélög að fá fjármagn til að mæta framhaldsskólanna. lögbundinni skólaskyldu og ná mætti því fram með flutningi framhaldsskólanna.

Rétt er að benda á að sumir viðmælendur okkar töldu vel vera hægt að auka samstarf og samþættingu milli grunnskóla og framhaldsskóla þó að rekstur Rétt er að benda á að sumir viðmælendur okkar töldu vel vera hægt að auka þeirra væri á hendi mismunandi aðila og að „allt sem þarf til er vilji“. samstarf og samþættingu milli grunnskóla og framhaldsskóla þó að rekstur þeirra væri áÓgn hendi mismunandi aðila oog g afð jölbreytileika „allt sem þarf til í enr ámsframboði vilji“. við sveigjanleika Í máli viðmælenda okkar komu skýrt fram áhyggjur af því að við flutning framhaldsskóla til sveitarfélaga myndi skapast hætta á minni fjölbreytni og Í máli viðmælenda okkar komu skýrt fram áhyggjur af því að við flutning færri valmöguleikum nemenda. Samkvæmt löggjöf um framhaldsskóla og framhaldsskóla til sveitarfélaga myndi skapast hætta á minni fjölbreytni og aðalnámsskrá hafa framhaldsskólar nú þegar talsverðan sveigjanleika til að færri valmöguleikum nemenda. Samkvæmt löggjöf um framhaldsskóla og útfæra stefnu og starfa sjálfstætt. „Verkaskipting hefur þróast náttúrulega, aðalnámsskrá hafa framhaldsskólar nú þegar talsverðan sveigjanleika til að fólk hefur valið að skapa sér sérstöðu“. Viðmælendur okkar telja ákveðna útfæra stefnu og starfa sjálfstætt. „Verkaskipting hefur þróast náttúrulega, hættu á því að þessi þróun væri heft við flutning framhaldsskóla til fólk hefur valið að skapa sér sérstöðu“. Viðmælendur okkar telja ákveðna sveitarfélaga. „Í dag smíða skólar sína eigin námsskrá, því verða skólarnir hættu á því að þessi þróun væri heft við flutning framhaldsskóla til ólíkir, ákveðin dynamik – krakkar hugsa um hvað hentar þeim – ef sveitarfélaga. „Í dag smíða skólar sína eigin námsskrá, því verða skólarnir sveitarfélög vilja stjórna því hvert nemendur fara þá hverfur þetta og hætta á ólíkir, ákveðin dynamik – krakkar hugsa um hvað hentar þeim – ef að kraftur innan skólanna dvíni. Búseta mun skipta meira máli og það dregur sveitarfélög vilja stjórna því hvert nemendur fara þá hverfur þetta og hætta á meira í sundur með sveitarfélögum“. að kraftur innan skólanna dvíni. Búseta mun skipta meira máli og það dregur meira í sundur með svveitarfélögum“. Ákveðin erkaskipting og sérhæfing er bæði hagkvæm og eykur valmöguleika.

Ógn við sveigjanleika og fjölbreytileika í námsframboði

Hætta er á að sveitarfélög myndu flest hver keppast við að sinna almennum Ákveðin verkaskipting og sérhæfing er bæði hagkvæm og eykur valmöguleika. þörfum, hvert í sínum ranni og möguleikar á fjölbreytni bæði hvað varðar Hætta er á að sveitarfélög myndu flest hver keppast við að sinna almennum námsframboð, sérhæfingu og kennsluform (bekkir og áfangakerfi) yrðu þörfum, hvert í sínum ranni og möguleikar á fjölbreytni bæði hvað varðar takmarkaðir. „Í raun er sveitarfélag of lítil eining til að reka fjölbreytta námsframboð, sérhæfingu og kennsluform (bekkir og áfangakerfi) yrðu framhaldsskóla, en þar yrði vel hægt að reka einhæfa skóla“. takmarkaðir. „Í raun er sveitarfélag of lítil eining til að reka fjölbreytta framhaldsskóla, en þ ar yrði vel hægt að reka einhæfa skóla“.

41

Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, bls. 42.

41

22

21

Gerður G. Óskarsdóttir, 2012, bls. 42.

21

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Þá er hætta á því að dýrara nám svo sem verknám og listnám yrðu útundan, sérstaklega hjá minni sveitarfélögum eða þeim sem hefðu takmörkuð fjárráð. Þá er hætta á því að dýrara nám svo sem verknám og listnám yrðu útundan, Afleiðingarnar af færri valkostum yrðu þær að sá hluti nemenda sem ekki sérstaklega hjá minni sveitarfélögum eða þeim sem hefðu takmörkuð fjárráð. finnur sig í almennu námi eða þeir sem telja námið ekki nægilega áhugavert Afleiðingarnar af færri valkostum yrðu þær að sá hluti nemenda sem ekki þar sem fjölbreytileika skortir myndu flosna upp. Sveitarfélög gætu af finnur sig í almennu námi eða þeir sem telja námið ekki nægilega áhugavert hagkvæmnisástæðum valið að sinna ekki ákveðnum hópum og þörfum og þar sem fjölbreytileika skortir myndu flosna upp. Sveitarfélög gætu af ákveðnum verkefnum væri ýtt út af borðinu. Svara þarf spurningum um hver hagkvæmnisástæðum valið að sinna ekki ákveðnum hópum og þörfum og tekur að sér að reka dýrari námsbrautirnar (s.s. verknám). Einn ákveðnum verkefnum væri ýtt út af borðinu. Svara þarf spurningum um hver viðmælendanna benti þó á að minni sveitarfélög væru nú þegar farin að setja tekur að sér að reka dýrari námsbrautirnar (s.s. verknám). Einn upp net framhaldsskóla þar sem hver skóli sérhæfði sig og byði upp á fjarnám viðmælendanna benti þó á að minni sveitarfélög væru nú þegar farin að setja fyrir nemendur í hinum skólunum. Eftir sæti þó útfærslan á því hvernig upp net framhaldsskóla þar sem hver skóli sérhæfði sig og byði upp á fjarnám sveitarfélög gerðu upp kostnað sín á milli. fyrir nemendur í hinum skólunum. Eftir sæti þó útfærslan á því hvernig sveitarfélög Þá gerðu upp hkætta ostnað ín aáð m illi. er talin á þsví sjálfstæði sem framhaldsskólar hafa í dag yrði ógnað. „Sjálfstæði skóla er mikilvægur þáttur í því hvernig þeir skilgreina sig. Þá er talin hætta á því að sjálfstæði sem framhaldsskólar hafa í dag yrði Meiri miðstýring frá sveitarfélögum gæti takmarkað þetta sjálfstæði“. Þetta ógnað. „Sjálfstæði skóla er mikilvægur þáttur í því hvernig þeir skilgreina sig. viðhorf kemur einnig fram hjá kennurum gagnvart flutningi grunnskóla frá ríki Meiri miðstýring frá sveitarfélögum gæti takmarkað þetta sjálfstæði“. Þetta til sveitarfélaga42 Þá kom fram hjá viðmælendum sú skoðun að nálægðin gæti viðhorf kemur einnig fram hjá kennurum gagnvart flutningi grunnskóla frá ríki jafnvel orðið of mikil og að pólitískar áherslur sveitarstjórna gætu smitast inn til sveitarfélaga42 Þá kom fram hjá viðmælendum sú skoðun að nálægðin gæti í skólana. Rétt er þó að hafa í huga að núverandi umhverfi skólanna er einnig jafnvel orðið of mikil og að pólitískar áherslur sveitarstjórna gætu smitast inn pólitískt. Framhaldsskólar heyra undir mennta-­‐ og menningarmálaráðuneytið í skólana. Rétt er þó að hafa í huga að núverandi umhverfi skólanna er einnig og benda má á að í núverandi fyrirkomulagi eru skólameistarar pólitískt. Framhaldsskólar heyra undir mennta-­‐ og menningarmálaráðuneytið framhaldsskólanna ráðnir af menntamálaráðuneytinu en ekki af og benda má á að í núverandi fyrirkomulagi eru skólameistarar skólanefndum. framhaldsskólanna ráðnir af menntamálaráðuneytinu en ekki af skólanefndum.

Aukin nærþjónusta eða átthagafjötrar?

Talsvert hefur verið rætt um mikilvægi þess að nemendur geti sótt Aukin nærþjónusta eða átthagafjötrar?

framhaldsskólanám nálægt heimili sínu. Félagslegir og fjárhagslegir kostir Talsvert hefur verið rætt um mikilvægi þess að nemendur geti sótt þess eru augljósir. Ekki er þó víst að yfirfærsla frá ríki til sveitarfélaga myndi framhaldsskólanám nálægt heimili sínu. Félagslegir og fjárhagslegir kostir endilega vera til bóta í þessu samhengi; smærri sveitarfélög sem nú njóta þess eru augljósir. Ekki er þó víst að yfirfærsla frá ríki til sveitarfélaga myndi góðs af aðkomu ríkis gætu þurft að hætta rekstri framhaldsskóla og endilega vera til bóta í þessu samhengi; smærri sveitarfélög sem nú njóta nemendur ættu þess þá síður kost að sækja nám í heimabyggð. góðs af aðkomu ríkis gætu þurft að hætta rekstri framhaldsskóla og nemendur æÁkveðna ttu þess hþættu á síður kost aað heimabyggð. verður ð stækja elja án aám ð níemendur yrðu „innlyksa í sínu

sveitarfélagi“, því gengið verði út frá því sem vísu að nemendur Ákveðna hættu verður að telja á að nemendur yrðu „innlyksa í sínu sveitarfélagsins haldi áfram í framhaldsskóla sveitarfélagsins. Hvati til þess að sveitarfélagi“, því gengið verði út frá því sem vísu að nemendur sækja framhaldsskóla annað og kanna nýja möguleika og auka víðsýni verði sveitarfélagsins haldi áfram í framhaldsskóla sveitarfélagsins. Hvati til þess að þannig minni. Sveitarfélög gætu séð sér fjárhagslegan hag í því að halda sækja framhaldsskóla annað og kanna nýja möguleika og auka víðsýni verði nemendum í heimabyggð sem lengst og gætu hæglega búið til þannig minni. Sveitarfélög gætu séð sér fjárhagslegan hag í því að halda samþættingarkerfi milli grunnskóla og framhaldsskóla sem myndi hvetja nemendum í heimabyggð sem lengst og gætu hæglega búið til nemendur í að velja sinn skóla þannig að skóli sveitarfélagsins yrði fyrir valinu samþættingarkerfi milli grunnskóla og framhaldsskóla sem myndi hvetja af hagkvæmnisástæðum frekar en af áhuga. nemendur í að velja sinn skóla þannig að skóli sveitarfélagsins yrði fyrir valinu af hagkvæmnisástæðum frekar en af áhuga.

42

Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 2004.

42

23

Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 22 2004.

22

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Hætta er á að sveitarfélag sjái verulegt óhagræði í því að sitja uppi með skólastarfsemi sem ekki er fullnýtt og á sama tíma greiða fyrir nemendur til náms í öðru sveitarfélagi og muni þess vegna reyna að koma í veg fyrir að nemandi sæki skólagöngu annað. Á hinn bóginn gætu mörg minni sveitarfélög átt erfitt um vik að láta framhaldsskóla standa undir sér. Þeim gæti reynst sá kostur vænstur að senda nemendur sína í annað sveitarfélag til náms. Slík ráðstöfun getur verið heppileg út frá fjárhagslegu sjónarmiði en grefur undan ofangreindum rökum um kosti nálægðar við heimabyggð.

Er rétt í þessu sambandi að benda á að sveitarstjórnir bera skv. sveitarstjórnarlögum ábyrgð á sínu afmarkaða sveitarfélagi (þar með íbúum og fjárhag þess), þó að lögin kveði jafnframt á um að sveitarfélögin geti haft samvinnu sín á milli um starfrækslu verkefna. Benda má á að nýta mætti reynslu minni sveitarfélaga af sameiginlegum þjónustusvæðum í málaflokki fatlaðs fólks til að skoða kosti þess að sveitarfélög sameinist um rekstur framhaldsskóla út frá ákveðnum þjónustusvæðum.

Aðlögun að námi í háskóla gæti reynst erfið þeim sem hafa stundað skólagöngu í sama félagahópi og umhverfi í á annan áratug. Enn fremur var bent á að endurskoða þyrfti lögin um framhaldsskólana er varða námskrá og inntökuskilyrði við mögulegan flutning til að tryggja val og gæði náms.

Til þess að tryggja að flutningur til sveitarfélaga skerði ekki möguleika nemenda til að sækja framhaldsskóla utan sinnar heimabyggðar þarf að útfæra kerfi sem gerir þennan hreyfanleika mögulegan. Höfuðborgarsvæðið þarf að vera tilbúið til að taka á móti nemendum sem vilja sækja þangað sérhæfðara nám og skilgreina þarf hvernig kostnaður er gerður upp milli sveitarfélaga. Fræðilega séð ætti að vera auðvelt að koma á kerfi þar sem eitt sveitarfélag greiðir öðru fyrir að sinna menntun eigin íbúa. Útfærslan gæti þó vafist fyrir fólki og kostað óþarfa skrifræði. „Þarf ekki að þýða að færsla til sveitarfélaga muni loka á aðra nemendur, það þarf bara að vera á hreinu hvernig að því er staðið“.

Einfaldasta útfærslan væri líklega að láta fjármagn frá ríki fylgja nemanda.

Sveitarfélag gæti þá kosið að reka framhaldsskóla í þeirri mynd sem það telur árangursríkast fyrir samfélagið og íbúa þess og hefði ennfremur möguleika á að laða til sín nemendur frá öðrum sveitarfélögum og fá greitt með þeim.

Gæðamat Mikilvægt er að huga að því hvernig staðið skuli að gæðamati á starfi framhaldsskóla. Slíkt mat byggir m.a. á þáttum er varða gæði undirbúnings til frekara náms, hæfni til að takast á við verkefni og getu til að axla ábyrgð í atvinnu og daglegu lífi. Í dag er gæðamat að mestu leyti í höndum hvers framhaldsskóla fyrir sig og að einhverju leyti á ábyrgð ráðuneytisins. Gæði framhaldsskólamenntunar eru í raun ekki mæld á kerfisbundinn hátt og lítið er til um mat á stöðu nemenda út í atvinnulífinu og í háskólum. Efling

23 24

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

gæðastarfs væri eflaust til bóta óháð því hvort að framhaldsskólar færu frá ríki til sveitarfélaga eða ekki. Benda má á að tækifæri gæfust til að auka þátt ríkisins í gæðaeftirliti ef rekstur skólanna væri á hendi þriðja aðila, hvort sem um væri að ræða sveitarfélög eða sjálfstæðan rekstur.

Samræmt mat á frammistöðu nemenda í grunngreinum svo sem íslensku, ensku og stærðfræði gæti gefið vísbendingu um hvort nemendur séu tilbúnir fyrir tilteknar greinar í háskólanámi og komið í veg fyrir að nemendur kæmu án nægjanlegs undirbúnings inn í háskólana. Viðmælendur úr hópi háskólakennara töldu endurupptöku samræmdra prófa og samræmdra viðmiða um námsárangur bæði í grunnskóla og framhaldsskóla nauðsynlega forsendu til að meta nemendur sem koma frá ólíkum framhaldsskólum og ólíkum rekstraraðilum.

Engar forsendur eru til staðar til að leggja mat á hvort áhrifin af flutningi framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga yrðu til að bæta stöðu framhaldsskólanna við að framfylgja sínu hlutverki. Ennfremur er erfitt að spá fyrir um áhrif flutnings framhaldskólanna til sveitarfélaga á brotthvarf. Eins og áður hefur verið nefnt er hætta á að einhæfni í námsframboði leiði til hærra brottfalls en um leið er hugsanlegt að meiri samfella og samvinna innan sama stjórnsýslustigs myndi þétta stuðningsnet nemenda.

Hugsast getur að skólanefndir og ráð, skipuð fulltrúum þeirra sem taka við útskrifuðum stúdentum, muni þrýsta á um betri árangur og gæði. Einstaka sveitarfélög gætu sett þau markmið á oddinn að nemendur klári og farnist vel í áframhaldandi námi og starfi, greiði þar með hærri gjöld til sveitarfélagsins og noti þjónustu þeirra jafnvel í minna mæli. Með því að fjármagn fylgdi nemendum í skólum sem reknir eru af sveitarfélögum eða sjálfstæðum aðilum mætti færa rök fyrir því að meiri þrýstingur yrði á aukin gæði þar sem skólar þyrftu að keppa um aðsókn nemenda.

Reynsla af flutningi annarra málaflokka frá ríki til sveitarfélaga Flutningur grunnskóla: Nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á því hvernig til hefur tekist varðandi flutning grunnskóla frá ríki til sveitarfélaga. Í grein Barkar Hansen o.fl. frá 2004, kemur fram almenn ánægja meðal skólastjórnenda og foreldra sem telja að aðgerðirnar hafi aukið sjálfstæði skóla. Nokkurrar gagnrýni gætir þó meðal kennara í þessari rannsókn þar sem þeir tala um „miðstýringaráráttu“ og er vísbending um að ekki hafi með fullu tekist að dreifa valdi. Í

24

25

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

rannsókninni kemur jafnframt fram að viðmælendur nefna margir hverjir að aðrir þættir hafi stuðlað að jákvæðum áhrifum, s.s. kjarasamningar 2001 sem

og breyttur tíðarandi og viðhorf til skólastarfs.43 Þar sem grunnskólar voru færðir í einu lagi frá ríki til sveitarfélaga (eftir 1995 voru engir grunnskólar rannsókninni kemur jafnframt fram að viðmælendur nefna margir hverjir að reknir af ríkinu) er erfitt að færa sönnur á að ánægja með ástandið sex árum aðrir þættir hafi stuðlað að jákvæðum áhrifum, s.s. kjarasamningar 2001 sem síðar sé fyrst og fremst tilkomin vegna yfirfærslunnar. og breyttur tíðarandi og viðhorf til skólastarfs.43 Þar sem grunnskólar voru færðir í einu Um lagi lfeið rá ro íki sveitarfélaga (eftir voru engir grunnskólar g tgil runnskólarnir voru 1f995 luttir voru stöður fræðslustjóra í reknir af ríkinu) e r e rfitt a ð f æra s önnur á

a ð á nægja m eð á standið sex o ág rum fræðsluumdæmum á vegum ríkisins lagðar niður sem þau verkefni síðar sé fyrst o g f remst t ilkomin v egna y firfærslunnar. sem þeir unnu. Kostnaðarlyklum var breytt og voru þeir ólíkir milli

þannig ð erfitt var satöður ð bera saman útgjaldaliði fyrir og Um leið og sveitarfélaga grunnskólarnir voru afluttir voru fræðslustjóra í eftir breytinguna leggja mat án hiður vort saem ð aoukningin í útsvarinu sem fræðsluumdæmum á vegum org íkisins lagðar g þau verkefni átti aKð ostnaðarlyklum mæta kostnaðaraukningu veitarfélaganna nægjanleg eða sem þeir unnu. var breytt osg voru þeir ólíkir vmar illi réttmæt. sveitarfélaga þannig að erfitt var að bera saman útgjaldaliði fyrir og eftir breytinguna og leggja mat á hvort að aukningin ío úg tsvarinu sem Með yfirfærslunni færðist rekstraráhætta sú áhætta sem fylgir átti að mæta k ostnaðaraukningu s veitarfélaganna v ar n ægjanleg e ða þróun í hugmyndafræði frá ríki til sveitarfélaganna. Á réttmæt. fjármálaráðstefnu sveitarfélaganna 4. október sl. komu fram tölur sem sýndu afð ærðist þó að rfekstraráhætta jöldi barna í grunnskólum hafi nánast Með yfirfærslunni og sú áhætta sem fylgir staðið í stað frá 1998 til 2011 fhrá afi stöðugildum kennara oÁg stjórnenda í grunnskólum þróun í hugmyndafræði ríki til sveitarfélaganna. fjölgað ás veitarfélaganna sama tíma um 340%, þar af shl. afi stöðugildum í aslmennri fjármálaráðstefnu . október komu fram tölur em 44 kennslu f jölgað u m 1 8% e n í

s érkennslu u m 1 64%

sýndu að þó að fjöldi barna í grunnskólum hafi nánast staðið í stað frá 1998 til 2011 hafi stöðugildum kennara og stjórnenda í grunnskólum Lærdómur af fyrri yfirfærslum fjölgað á sama tíma um 30%, þar af hafi stöðugildum í almennri Sú stefna að færa ábyrgð á verkefnum frá 44 ríki til sveitarfélaga eykur bæði kennslu fjölgað u m 1 8% e n í

s érkennslu u m 1 64%

rekstrarlega og þjónustulega áhættu sveitarstjórnarstigsins um leið og það styrkir stigið með því að breikka tekjustofna og fjölga verkefnum. Spyrja má að hvaða marki sú áhætta hafi verið skoðuð við fyrri yfirfærslur og hvort ekki Sú stefna að færa ábyrgð á verkefnum frá ríki til sveitarfélaga eykur bæði þurfi að taka tillit til aukinnar áhættu verði ákveðið að flytja fleiri verkefni til rekstrarlega og þjónustulega áhættu sveitarstjórnarstigsins um leið og það sveitarfélaga, þ.m.t. framhaldsskóla. Er sérstaklega vert að skoða áhrif frekari styrkir stigið með því að breikka tekjustofna og fjölga verkefnum. Spyrja má yfirfærslu verkefna á rekstrar-­‐ og þjónustuáhættu í minni sveitarfélögum. Þó að hvaða marki sú áhætta hafi verið skoðuð við fyrri yfirfærslur og hvort ekki má benda á að til eru leiðir til að draga úr þessari áhættu, svo sem með því að þurfi að taka tillit til aukinnar áhættu verði ákveðið að flytja fleiri verkefni til flytja þjónustu yfir með þjónustusamningi eða með því að útvista þjónustu til sveitarfélaga, þ.m.t. framhaldsskóla. Er sérstaklega vert að skoða áhrif frekari sjálfstætt rekinna starfseininga. Dæmi eru um báðar þessar leiðir í tilfærslum yfirfærslu verkefna á rekstrar-­‐ og þjónustuáhættu í minni sveitarfélögum. Þó á verkefnum á milli ríkis og sveitarfélaga síðastliðin ár. Segja má að þegar má benda á að til eru leiðir til að draga úr þessari áhættu, svo sem með því að horft er til rekstrarþátta og fjárhagslegrar reynslu af fyrri yfirfærslum verði að flytja þjónustu yfir með þjónustusamningi eða með því að útvista þjónustu til staldra við mögulega yfirfærslu á þjónustu framhaldsskóla frá ríki til sjálfstætt rekinna starfseininga. Dæmi eru um báðar þessar leiðir í tilfærslum á verkefnum á milli ríkis og sveitarfélaga síðastliðin ár. Segja má að þegar horft er til rekstrarþátta og fjárhagslegrar reynslu af fyrri yfirfærslum verði að staldra við mögulega yfirfærslu á þjónustu framhaldsskóla frá ríki til

Lærdómur af fyrri yfirfærslum

43

44

Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 2004.

Helga Guðmundsdóttir, 2013.

43

44

25

Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir, 2004.

Helga Guðmundsdóttir, 2013.

26

25

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

sveitarfélaga. Einnig þarf að spyrja hver sé rétti tímapunkturinn fyrir slíka yfirfærslu í ljósi niðurskurðar og aðhalds bæði á sveitarstjórnarstiginu og hjá

ríkisvaldinu á síðustu árum. Jafnframt er mikilvægt að staldra við og velta fyrir sér kostum og göllum fleiri verkefna frá ríki til sveitarfélaga út frá sveitarfélaga.

Einnig þarf að spyrja yhfirfærslu ver sé rétti tímapunkturinn fyrir líka aukinni áhættu í roekstri og þjónustu veitarfélaganna. Loks er hljá jóst að yfirfærslu í ljósi niðurskurðar g aðhalds bæði á ssveitarstjórnarstiginu og rði aJð tryggja beurði minni sveitarfélaga til oag ð vvelta eita fþyrir jónustu. Í ríkisvaldinu ámikilvægt síðustu áyrum. afnframt r mikilvægt að staldra við sambandi er mfleiri ikilvægt að skoða þær sem eru úft ærar sér kostum oþessu g göllum yfirfærslu verkefna frá ríki til lseiðir veitarfélaga frá til að draga úr áíhættu af rekstri framhaldsskólanna aukinni áhættu rekstri sveitarfélaganna og þjónustu sveitarfélaganna.

Loks er ljóst að mikilvægt yrði að tryggja burði minni sveitarfélaga til að veita þjónustu. Í Staða oikilvægt g möguleikar á þhær öfuðborgarsvæðinu þessu sambandi er m að skoða leiðir sem eru færar til að draga Þegar horft er tail f m ögulegrar yfirfærslu framhaldsskóla frá ríki til úr áhættu sveitarfélaganna rekstri framhaldsskólanna sveitarfélaga er ljóst að sérstaða höfuðborgarsvæðisins er all nokkur.

Staða og mRæður öguleikar höfuðborgarsvæðinu þar máestu stærð svæðisins og sú fjölbreytni sem hún gefur Þegar horft möguleika er til mögulegrar yfirfærslu framhaldsskóla áfrá ríki til sem auðveldar á, nálægð milli sveitarfélaganna svæðinu sveitarfélaga er ljóst að m sérstaða öfuðborgarsvæðisins er all nokkur. nemendum jög að shækja skóla í öðru sveitarfélagi en sínu eigin og loks Ræður þar m estu stærð usmfang væðisins og sú fjölbreytni þsegar em hhún gefur hlutfallslegt Reykjavíkurborgar orft er til svæðisins í heild. möguleika áHins , nálægð meilli sveitarfélaganna á mfjöllun svæðinu í sfem vegar r jafnframt ljóst að u yrri akuðveldar öflum skýrslunnar

nemendum varðandi mjög að sþækja kóla skoða í öðru þsyrfti veitarfélagi en sínu eigin og leoks ætti sem við mögulega yfirfærslu iga jafnt við hlutfallslegt sveitarfélögin umfang Reykjavíkurborgar þegar horft er töil nnur svæðisins í heild. á landinu. á höfuðborgarsvæðinu sem sveitarfélög Hins vegar er jafnframt ljóst að umfjöllun í fyrri köflum skýrslunnar Fjöldi osg koða fjölbreytni kóla

varðandi þætti sem þyrfti við sm ögulega yfirfærslu eiga jafnt við Á háöfuðborgarsvæðinu eru nú östarfandi 15 framhaldsskólar sveitarfélögin höfuðborgarsvæðinu sem nnur sveitarfélög á landinu. s kilgreindir sem slíkir á heimasíðu Mennta-­‐ og menningarmálaráðuneytisins; 10 í Fjöldi og fjölbreytni

Reykjavík, 1s íkóla Garðabæ, 2 í Hafnarfirði, 1 í Kópavogi og 1 í Mosfellsbæ. Af Á höfuðborgarsvæðinu e ru n ú s tarfandi framhaldsskólar skilgreindir skv. 12. gr. þeim eru 3 viðurkenndir sem 1e5 inkaskólar á framhaldsskólastigi sem slíkir á h eimasíðu Mennta-­‐ og mnenningarmálaráðuneytisins; 10 í laga um framhaldsskóla r. 92/2008 en þeir eru Verslunarskólinn, Reykjavík, 1Tækniskólinn í Garðabæ, 2 oí g Hafnarfirði, 1 í Kópavogi oþ g ess 1 í M osfellsbæ.

Af nám á Hússtjórnarskólinn.

Auk stunda nemendur þeim eru 3 vframhaldsskólastigi iðurkenndir sem einkaskólar á framhaldsskólastigi 12. eginkaskólum r. í Háskólanum í Reykjavík og 11 öskv. ðrum í laga um framhaldsskóla n r.

9 2/2008 e n þ eir e ru V erslunarskólinn, Reykjavík og Kópavogi sem eru viðurkenndir sem einkaskólar á 45 Tækniskólinn og Hússtjórnarskólinn.

Auk þess osg tunda nemendur nám

Mikill fjöldi fjölbreytileiki skóla á sávæðinu gefur framhaldsskólastigi. framhaldsskólastigi í

H áskólanum í

R eykjavík o g 1 1 ö ðrum e inkaskólum í

nemendum þannig marga valkosti en flestir þeirra eru þó staðsettir í Reykjavík og Kópavogi sem Reeykjavíkurborg. ru viðurkenndir Rsem einkaskólar vera eina sveitarfélaginu eykjavík virðist þáví 45 Mikill jöldi og fjölbreytileiki skóla svæðinu sgtórt efur framhaldsskólastigi. sveitarfélagið á hföfuðborgarsvæðinu sem er án ægilega til að nemendum starfrækja þannig marga v alkosti e n f lestir þ eirra e ru þ ó s taðsettir í

fleiri en 1-­‐2 framhaldsskóla. Eins og fram kom í kafla 2.6. hefur sveitarfélaginu R eykjavíkurborg. virðist því vera eina ákveðin verkaskipting Roeykjavík g sérhæfing þróast meðal framhaldsskóla sem er sveitarfélagið á

h öfuðborgarsvæðinu s em e r n ægilega s tórt t il að á bæði hagkvæmt og eykur valmöguleika. Sveitarfélög starfrækja fleiri en 1-­‐2 framhaldsskóla.

Eins g fram kom í kafla 2.6. hefur höfuðborgarsvæðinu, önnur en Roeykjavík, hefðu tæplega tök á því að ákveðin verkaskipting og sérhæfing róast meðal framhaldsskóla esf em er er eingöngu þeim bjóða fjölbreytt nám í mþismunandi framhaldsskólum bæði hagkvæmt veitarfélög á Skv. nýjustu tölum frá ætlað oag ð esykur inna vnalmöguleika. emendum úr Ssínu sveitarfélagi. höfuðborgarsvæðinu, önnur frá en 2R011 eykjavík, hefðu tæplega tök á því að Hagstofu Íslands voru skráðir bjóða fjölbreytt nám í mismunandi framhaldsskólum ef þeim er eingöngu

úr sínu sveitarfélagi. Skv. nýjustu tölum frá ætlað a ð s inna n emendum

45 Mennta- og menningarmálaráðuneytið, Hagstofu Íslands frá 2011 voru s2014. kráðir

26

45 Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2014.

27

26

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

nemendur eftir skólum á höfuðborgarsvæðinu 18.872, þar af 14.957 í skólum í Reykjavík en 3.915 í skólum annars staðar á höfuðborgarsvæðinu. Á því ári

voru 25.984 nemendur með lögheimili innanlands skráðir í nám á

framhaldsskólastigi á landinu öllu, á aldrinum 15-­‐40+. Af þeim voru 9.040 nemendur eftir skólum á höfuðborgarsvæðinu 18.872, þar af 14.957 í skólum skráðir í Reykjavík og 6.836 á höfuðborgarsvæðinu utan Reykjavíkur, alls í Reykjavík en 3.915 í skólum annars staðar 46 á höfuðborgarsvæðinu. Á því ári 15.876 á höfuðborgarsvæðinu. Ef kæmi til flutnings framhaldsskóla til voru 25.984 nemendur með lögheimili innanlands skráðir í nám á sveitarfélaga þyrfti að tryggja að nemendur gætu sótt skóla hvar sem er á framhaldsskólastigi á landinu öllu, á aldrinum 15-­‐40+. Af þeim voru 9.040 höfuðborgarsvæðinu en væru ekki bundnir við skóla í eigin sveitarfélagi. skráðir í Reykjavík og 6.836 á höfuðborgarsvæðinu utan Reykjavíkur, alls 46 15.876 á höfuðborgarsvæðinu.

Ef kæmi til fo lutnings framhaldsskóla til Fjöldi nemenda, l ögheimili g staðsetning skóla. sveitarfélaga þyrfti að tryggja að nemendur gætu sótt skóla hvar sem er á Skv. nýjustu tölum frá Hagstofu Íslands frá 2011 voru skráðir nemendur eftir höfuðborgarsvæðinu en væru ekki bundnir við skóla í eigin sveitarfélagi. skólum á höfuðborgarsvæðinu 18.872, þar af 14.957 í skólum í Reykjavík, en 3.915 í slkólum annars á Þessar stkóla. ölur draga skýrt fram að Fjöldi nemenda, ögheimili og staðar staðsetning framhaldsskólar sem staðsettir eru í Reykjavík þjónusta ekki aðeins Skv. nýjustu tölum frá Hagstofu Íslands frá 2011 voru skráðir nemendur eftir nemendur í því sveitarfélagi jafnframt íbúa annarra esn veitarfélaga á skólum á höfuðborgarsvæðinu 18.872, þar haeldur f 14.957 í skólum í Reykjavík, höfuðborgarsvæðinu sem tölur og sveitarfélaga landsbyggðinni.

Tæp 40% af 3.915 í skólum annars staðar á Þessar draga skýrt fáram að nemendum í framhaldsskólum í Reykjavík koma sveitarfélögum utan framhaldsskólar sem staðsettir eru í Reykjavík þjónusta ekki fará ðeins Upplýsingar um lögheimili em skráðir eáru nemendur í Reykjavíkur. því sveitarfélagi heldur jafnframt íbúa naemenda nnarra ssveitarfélaga í hinum ýmsu framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu eru T þæp ó ekki alls höfuðborgarsvæðinu sem og sveitarfélaga á landsbyggðinni.

40% af staðar og því eí ru í þessari ksoma kýrslu ekki settar fram fullyrðingar um að nemendum aðgengilegar í framhaldsskólum Reykjavík frá sveitarfélögum utan hvaða marki nemendur í Reykjavík sækja skóla utan Reykjavíkur, eða Reykjavíkur. Upplýsingar um lögheimili nemenda sem skráðir eru í hinum nemendur utan Reykjavíkur sækja skóla í Reykjavík. Ákveðnar vísbendingar er ýmsu framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu eru þó ekki alls staðar þó að finna: um 40% nemenda í Fjölbrautarskólanum í Garðabæ árið 2012 aðgengilegar og því eru í þessari skýrslu ekki settar fram fullyrðingar um að voru úr Garðabæ, en um 49% úr nágrannasveitarfélögunum á hvaða marki nemendur í Reykjavík 47sækja skóla utan Reykjavíkur, eða höfuðborgarsvæðinu. Árið 2012 voru um 57% nýnema í Menntaskólanum í nemendur utan Reykjavíkur sækja s48kóla í Reykjavík. Ákveðnar vísbendingar er Kópavogi úr Kópavogi. Sama ár voru um 80% nemenda í þó að finna: um 40% nemenda í Fjölbrautarskólanum í Garðabæ árið 2012 Framhaldsskólanum í Mosfellsbæ úr Mosfellsbæ, Kjalarnesi, Grafarvogi og voru úr Garðabæ, en u49m 49% úr nágrannasveitarfélögunum á Akranesi. Á ársskýrslu Menntaskólans við Sund frá 2012 kemur fram að um höfuðborgarsvæðinu.47 Árið 2012 voru um 57% nýnema í Menntaskólanum í 78% nemenda þar voru með lögheimili í Reykjavík, en 20% annars staðar af Kópavogi úr Kópavogi.48 Sama ár v50oru um 80% nemenda í höfuðborgarsvæðinu. Við innritun 2012 komu um 95% nýnema í Framhaldsskólanum í Mosfellsbæ úr Mosfellsbæ, Kjalarnesi, Grafarvogi og Flensborgarskóla úr grunnskólum Hafnarfjarðar, en í skólasamningi skólans er Akranesi.49 Á ársskýrslu Menntaskólans við Sund frá 2012 kemur fram að um þó gert ráð fyrir að allt að 20% nýnema geti komið utan heimasvæðis hans 78% nemenda þar voru með lögheimili í Reykjavík, en 20% annars staðar af sem eru grunnskólar Hafnarfjarðar.51 höfuðborgarsvæðinu.50 Við innritun 2012 komu um 95% nýnema í Flensborgarskóla úr runnskólum Hafnarfjarðar, en í skólasamningi skólans r og Skoða þgyrfti frekar tölur úr öðrum skólum, en miðað við þessar etölur þó gert ráð fyrir að allt að 2v0% ýnema goeti komið uítan heimasvæðis almenna hefð ið unmsóknir g innritun skóla má draga þhá ans ályktun að stór 51 sem eru grunnskólar H afnarfjarðar.

hluti nemenda kjósi að sækja skóla nærri heimili sínu. Það er þó mismunandi Skoða þyrfti frekar tölur úr öðrum skólum, en miðað við þessar tölur og almenna h efð v ið u msóknir

og innritun í skóla má draga þá ályktun að stór 46

Hagstofa Íslands, 2014. hluti nemenda kjósi að sækja skóla nærri heimili sínu. Það er þó mismunandi Fjölbrautarskólinn í Garðabæ, 2012.

48 Menntaskólinn í Kópavogi, 2012.

49 Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ, 2012.

50

Menntaskólinn við Sund, 2012.

46 Hagstofa Íslands, 2014.

51 Flensborgarskólinn í Hafnarfirði, 2012.

47 Fjölbrautarskólinn í Garðabæ, 2012.

48 Menntaskólinn í Kópavogi, 2012.

27 49 Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ, 2012.

50 Menntaskólinn við Sund, 2012.

51 Flensborgarskólinn í Hafnarfirði, 2012.

47

28

27

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

eftir sveitarfélögum og hverfum, og einnig er ljóst að í suma skóla á höfuðborgarsvæðinu er mikil aðsókn nemenda víða að vegna sérstöðu þeirra svo sem vegna námsframboðs eða áherslna í kennslu. Þá er einnig rétt að benda á að breytingar þær sem gerðar hafa verið reglum um innritun í framhaldsskóla síðustu ár eru líklegar til að hafa haft áhrif á það hvar nemendur eru skráðir í skóla og hvert þeir sækja.

Til umhugsunar vegna mögulegs flutnings/tilraunaverkefna Stærð og umfang sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu er ólíkt, sem og fjárhagsleg og stjórnsýsluleg staða þeirra. Að hvaða marki hvert og eitt þeirra telur sig reiðubúið til að taka yfir rekstur framhaldsskóla til viðbótar við úrvinnslu annarra verkefna síðustu ára, er í höndum viðkomandi sveitarstjórna. Sú langa hefð sem skapast hefur á svæðinu fyrir því að nemendum bjóðist fjölbreyttir og margvíslegir valkostir í námi á framhaldsskólastigi virðist þó augljóslega kalla á mikla samvinnu milli sveitarfélaganna á svæðinu, verði af flutningi, enda myndi annað leiða til lakari þjónustu við íbúa. Nauðsynlegt væri að festa slíka samvinnu í sessi með samningum til að tryggja stöðu sveitarfélaganna innbyrðis sem og fjárhagslegan rekstur þeirra skóla sem um væri að ræða. Velta má því upp hvort að sveitarfélögin telja hag íbúa sinna betur borgið með slíkum samningum eða með núverandi fyrirkomulagi þar sem ríkið ber ábyrgð á allri þjónustunni. Má í þessu sambandi m.a. benda á afgerandi sérstöðu Reykjavíkurborgar varðandi fjölda íbúa og umfang skólastarfs. Ef allir framhaldsskólar sem nú eru staðsettir í Reykjavík verða á forræði Reykjavíkurborgar mun borgarstjórn Reykjavíkur bera ábyrgð á rekstri þeirra og mótun stefnu og aðrar bæjarstjórnir á höfuðborgarsvæðinu munu ekki hafa með málið að segja að öðru leyti en því sem fram kemur í samningum.

Að sama skapi er ljóst að borgarstjórn Reykjavíkur myndi í meira mæli en áður bera ábyrgð á þjónustu við íbúa annarra sveitarfélaga en síns eigin. Má leiða að því líkum að sveitarfélögin muni líta til núverandi og fyrri reynslu af samvinnu sín á milli við mat á því hvort að samvinna á sviði framhaldsskólamenntunar er ákjósanleg. Í umfjöllun fyrr í þessari skýrslu hefur verið bent á umfang það og áhættu sem fylgir flutningi heils málaflokks frá ríki til sveitarfélaga og þá möguleika sem felast í mismunandi leiðum svo sem þjónustusamningum um rekstur einstakra verkefna. Sé áhugi fyrir hendi hjá einu eða fleiri sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu væri slíkt tilraunaverkefni möguleg leið. Í því sambandi gæti viðkomandi sveitarfélag eða sveitarfélög einnig kynnt sér nánar reynslu einkaskólanna af rekstri. Jafnframt er ljóst að hvert það sveitarfélag sem tæki slíkt verkefni að sér þyrfti um leið að styrkja sérhæfða þekkingu á sviði framhaldsskólans.

28

29

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Niðurstöður Niðurstöður Jafn réttur til náms Ekki er ástæða til að ætla annað en að framhaldsskólamenntun verði áfram fjármögnuð að mestu með opinberu fé. Mikilvægt er að tryggja áfram jafnan rétt til náms. Jafn réttur til náms þarf þó ekki að þýða að allir eigi að stunda nákvæmlega sama námið eða fá nákvæmlega eins þjónustu. Það sem meira er, einn rekstaraðili eða ein tegund af rekstaraðilum tryggir ekki svipaða þjónustu né að þörfum allra sé sinnt á jafnræðisgrundvelli; „það er ekki hægt að leggja ólíka skóla að jöfnu bara vegna þess að rekstarformið er á hendi ríkisins“.

Lærum af reynslunni Ýmsar breytingar hafa verið gerðar á skólakerfinu á undanförnum árum og áratugum. Margar hafa verið til bóta, en stundum hefur verið gengið of langt í því að finna eina rétta leið. Ef haldbær rök hafa verið færð fyrir tiltekinni breytingu hefur oft og tíðum verið ráðist í þá breytingu í öllu kerfinu í heild á sama tíma eða tiltölulega stuttum tíma með það að markmiði að allir séu jafnir og að jafnt skuli yfir alla ganga. Má þar m.a. nefna flutning grunnskóla frá ríki til sveitarfélaga, einsetningu grunnskóla, eða samþættan skóla fatlaðra og ófatlaðra. Svo viðamiklar breytingar eru áhættusamar. Innleiðingin ein og sér er afar viðamikil, ekki er hægt að leggja mat á hvort að vel hafi tekist til því að viðmiðanir við annað fyrirkomulag eru ekki til staðar og nánast ógerningur er að snúa öllu kerfinu við ef að í ljós kemur að of langt hafi verið gengið. Með því að auka fjölbreytni innan kerfisins myndaðist svigrúm fyrir það að prófa, læra af mistökum og þróa fyrirkomulagið áfram í miklu smærra samhengi og þegar fram líða stundir innleiða hjá fleiri aðilum það sem vel tekst til. Tilraunir sem stuðla að auknu sjálfstæði framhaldsskóla gætu verið vænlegur kostur í núverandi árferði frekar en allsherjar flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga. Sveitarfélög eru enn að ná sér á strik eftir efnahagsvanda síðustu ár og fjárhagsleg staða framhaldsskólanna er veik í kjölfar niðurskurðar. Á sama tíma eru sveitarfélögin enn sum hver að vinna úr yfirtöku málaflokks fatlaðs fólks og stendur endurskoðun á þeirri yfirfærslu nú fyrir dyrum. Án efa er margt hægt að læra af henni varðandi yfirfærslu framhaldsskólanna, bæði fyrir ríki og sveitarfélög.

Lausnir sem stuðla að fjölbreytni og árangri Í skýrslunni hafa verið reifaðir ýmsir kostir og gallar þess að flytja framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga. Í ljósi þessa er ekki hægt að færa rök fyrir því með afgerandi hætti að framhaldsskólum væri almennt betur fyrir komið hjá sveitarfélögum en ríki. Ákveðin hætta er á að draga muni úr

30

29

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

fjölbreytni og valkostum myndi fækka og áhættusamt er að færa í einu skrefi allt kerfið úr einu formi í annað þegar ávinningurinn er í besta falli óljós. Þá er varhugavert að færa þjónustu milli rekstraraðila sem hefur verið undirfjármögnuð um talsvert skeið.

Sé hins vegar innan sveitarfélaga hugmyndafræðilegur og pólitískur áhugi fyrir því að færa þjónustu framhaldsskóla yfir sem hluta af breytingu á verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga t.d. í samhengi við hugmyndir um styttingu náms til framhaldsskóla, er mikilvægt að líta til stöðu sveitarfélaganna nú og reynslu af yfirfærslu fyrri verkefna. Tilfærsla í smærri skrefum er líklega vænlegri til árangurs þar sem kostur gefst á því að læra af reynslunni og þróa starfsemina áfram. Horfa þarf sérstaklega til þess hvaða aðstæður eru fyrir hendi hjá hverju sveitarfélagi fyrir sig og meta hvort að aðstæður og tímasetning séu ákjósanleg.

Höfuðborgarsvæðið hefur nokkra sérstöðu þegar horft er til mögulegrar yfirfærslu framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga. Ræður þar mestu stærð svæðisins og þá fyrst og fremst Reykjavíkur og sú fjölbreytni sem sú stærð gefur möguleika á. Önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu eru ekki nægilega stór til að bjóða upp á mikla fjölbreytni hvert um sig varðandi framboð á framhaldsskólamenntun. Nemendur í skólum á höfuðborgarsvæðinu koma víða að og til að viðhalda núverandi þjónustustigi væri virk samvinna milli sveitarfélaganna nauðsynleg, ef til yfirfærslu kæmi.

Fjölbreytni og valkostir virðast vera þættir sem skipta miklu máli þegar framhaldsskólar eru annarsvegar. Það er mikilvægt að þær breytingar sem gerðar verði á framhaldsskólakerfinu verði í átt til aukinnar fjölbreytni og sveigjanleika. Slíkt gæti vel falist í því að í ákveðnum tilvikum taki sveitarfélag að sér rekstur framhaldsskóla eða hafi aðkomu að slíkum rekstri (sbr.

Menntaskóla Borgarfjarðar). Aðkoma fleiri sjálfstæðra aðila að rekstri framhaldsskóla gæti einnig verið skref í rétta átt.

Ríkisrekstur, sjálfstæður rekstur og rekstur sveitarfélaga eru þrjú ólík rekstrarform og hafa hvert um sig sína kosti sem eiga e.t.v. misvel við eftir aðstæðum. Með því að leyfa þessum formum að dafna hlið við hlið eykst bæði val og fjölbreytileiki, sem aftur hvetur til nýsköpunar og hvata til að standa sig vel. Áhugaverð leið til að ná þessari fjölbreytni í rekstrarformum, sem um leið myndi tryggja fjölbreytni í framhaldsskólastarfi og gott aðgengi nemenda, er að skilgreina kerfi framlaga með hverjum nemenda. Slíkt framlag með nemandanum myndi þá nýtist þeim skóla sem nemendur velja, óháð

30 31

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

rekstarformi og búsetu. Með því gætu sveitarfélög haldið utan um þá framhaldsskóla sem þau kjósa að reka ein og sér eða í samvinnu við aðra.

Samhliða gætu sjálfstæðir skólar boðið upp á aðra valkosti og sinnt þeirri eftirspurn sem skólar sveitarfélaga og ríkis sinna ekki. Þar að auki gæti ríkið í einhverjum tilvikum áfram rekið framhaldsskóla sem sveitarfélög eða sjálfstæðir aðilar hefðu ekki svigrúm til að sinna og þannig tryggt aðgengi að námi sem talið er mikilvægt að bjóða nemendum, með hagsmuni samfélagsins í huga.

Málefni Fjölbrautarskólans í Garðabæ Bæjaryfirvöld í Garðabæ hafa óskað eftir að fá að taka yfir rekstur Fjölbrautarskólans í Garðabæ og átt formlegar viðræður við núverandi og fyrrverandi menntamálaráðherra í því sambandi. Skipaður hefur verið vinnuhópur ráðuneytisins með þátttöku Garðabæjar og Sambands íslenskra sveitarfélaga um fýsileika slíkrar yfirfærslu. Í stefnu Sambands íslenskra sveitarfélag 2011-­‐2014 er kveðið svo á að sambandið vilji stuðla að því að tilraun verði gerð með rekstur framhaldskóla á vegum sveitarfélaga. Helstu rök bæjaryfirvalda í Garðabæ fyrir yfirtöku á rekstri FG eru þau að bæjarstjórn getur haft aukin áhrif á stefnu skólans og þjónustu við samfélagið. Gera má ráð fyrir betri og meir skilvirkni þegar námsframboð er skipulagt með heildstæðum hætti af einum aðila frá leik-­‐ og grunnskólastigi til loka framhaldskólastigs. Nýting fjarmuna verður betri þegar nám og kennsla eru skipulögð heilstætt í gegnum öll skólastigin. Í greinargerð sem Gunnlaugur Sigurðsson, fyrrverandi skólastjóri Garðaskóla og Þorsteinn Þorsteinsson, fyrrverandi skólameistari Fjölbrautaskólans í Garðabæ. tóku saman um ávinning af flutningi Fjölbrautarskólans í Garðabæ til sveitarfélagsins er fjallað um stefnumörkun, stjórnun, fjármál, samvinnu og fljótandi skil á milli skólastiga, styttingu námstíma á grunn-­‐ og framhaldsskólastig og viðhorf til mögulegs flutnings skólans til sveitarfélagsins.

Fram kemur að viðhorf skólastjórnenda o.fl. til breytinga á núverandi skipulagi skólamála í Garðabæ sé almennt jákvætt en menn velti fyrir sér hver ávinningur FG verði af því að verða einn af þjónustuþegum skólasviðs Garðabæjar miðað við núverandi stöðu, m.a. í ljósi þess að nokkur munur er á stöðu FG og skólameistara hans annars vegar og hins vegar stöðu grunnskóla og skólastjóra þeirra í bæjarfélaginu, ekki síst varðandi sjálfstæði í starfi, rekstrarlega og faglega ábyrgð o.s.frv.

31 32

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Höfundar leggja til að sérstakt félag verði stofnað um rekstur Fjölbrautaskólans í Garðabæ. Rekstrarfélagið verði í eigu Garðabæjar og Höfundar leggja til að sérstakt félag verði stofnað um rekstur stjórn félagsins verði skipuð af bæjarstjórn Garðabæjar. Einnig er reifuð sú Fjölbrautaskólans í Garðabæ. Rekstrarfélagið verði í eigu Garðabæjar og leið að myndað verði hlutafélag um rekstur skólans í meirihlutaeigu stjórn félagsins verði skipuð af bæjarstjórn Garðabæjar. Einnig er reifuð sú Garðabæjra en með þátttöku ýmissa, fyrirtækja, félaga og einstaklinga. leið að myndað verði hlutafélag um rekstur skólans í meirihlutaeigu Garðabæjra eVarpað n með eþr átttöku ýmissa, fyrirtækja, félaga FoG g m einstaklinga. fram þeirri hugmynd að rekstur eð sérstöku rekstrarfélagi verði tilraunaverkefni til ákveðins tíma (þriggja til fimm ára) og síðan verði Varpað er fram þeirri hugmynd að rekstur FG með sérstöku rekstrarfélagi árangur metinn eftir sérstöku samkomulagi við mennta-­‐ og menningarmála-­‐ verði tilraunaverkefni til ákveðins tíma (þriggja til fimm ára) og síðan verði ráðuneytið. árangur metinn eftir sérstöku samkomulagi við mennta-­‐ og menningarmála-­‐ ráðuneytið. Lagt er til að rekstur FG fari til Garðabæjar með sérstökum samningi við mennta-­‐ og menningarmálaráðuneytið. Leitast verði við að auka sjálfstæði Lagt er til að rekstur FG fari til Garðabæjar með sérstökum samningi við skólans miðað við það sem nú er í samráði við skólameistara FG og mennta-­‐ og menningarmálaráðuneytið. Leitast verði við að auka sjálfstæði skólanefnd skólans. Í samningnum verði ákveðinn fjöldi ársnemenda skólans skólans miðað við það sem nú er í samráði við skólameistara FG og og jafnframt samið um fjárveitingar með hverjum nemanda í fjárlögum skólanefnd skólans. Í samningnum verði ákveðinn fjöldi ársnemenda skólans ríkisins. og jafnframt samið um fjárveitingar með hverjum nemanda í fjárlögum ríkisins.

Nemendur úr Garðabæ og Álftanesi hafi forgang í innritun í FG sæki þeir um innan tilsettra tímamarka. Skólameistari verði forstöðumaður FG, ráðinn af Nemendur úr Garðabæ og Álftanesi hafi forgang í innritun í FG sæki þeir um stjórn rekstrarfélagsins. Hann fái sérstakt erindisbréf og beri fulla ábyrgð á innan tilsettra tímamarka. Skólameistari verði forstöðumaður FG, ráðinn af faglegum og fjárhagslegum rekstri skólans, þar með talið fjárreiðum, stjórn rekstrarfélagsins. Hann fái sérstakt erindisbréf og beri fulla ábyrgð á launamálum starfsmanna og daglegum rekstri. Lagt er til að skólanefndir faglegum og fjárhagslegum rekstri skólans, þar með talið fjárreiðum, Garðabæjar verði fyrst um sinn tvær, ein fyrir grunnskólana og önnur fyrir FG. launamálum starfsmanna og daglegum rekstri. Lagt er til að skólanefndir Skólasamningur verði gerður á milli Garðabæjar og rekstrarfélags FG til Garðabæjar verði fyrst um sinn tvær, ein fyrir grunnskólana og önnur fyrir FG. þriggja ára. Í skólasamningi verði tilgreind öll meginatriði er snerta faglegan Skólasamningur verði gerður á milli Garðabæjar og rekstrarfélags FG til og fjárhagslegan rekstur skólans. þriggja ára. Í skólasamningi verði tilgreind öll meginatriði er snerta faglegan og fjárhagslegan rekstur kólans.

Helstu rök sm eð flutningi Helstu rök sem höfundar tilgreina með yfirfærslu FB til Garðabæjar eru að bæjarstjórn geti haft aukin áhrif á stefnu skólans og þjónustu við samfélagið.

Helstu rök sem höfundar tilgreina með yfirfærslu FB til Garðabæjar eru að Auknar líkur séu á meiri samfellu í kennslu og námi nemenda skólanna frá og bæjarstjórn geti haft aukin áhrif á stefnu skólans og þjónustu við samfélagið. með 6. – 7. bekk allt til loka framhaldsstigs.

Auknar líkur séu á meiri samfellu í kennslu og námi nemenda skólanna frá og með 6. – 7. bGert ekk aellt il loka

r rtáð fyrir framhaldsstigs. fyrir meiri skilvirkni skólastarfs og betri nýtingu fjármuna

Helstu rök með flutningi

þegar námsframboð og kennsla er skipulagt með heildstæðum hætti frá Gert er ráð fyrir fyrir meiri skilvirkni skólastarfs og betri nýtingu fjármuna fyrstu árum grunnskólastigs til loka framhaldsskólastigs. þegar námsframboð og kennsla er skipulagt með heildstæðum hætti frá fyrstu árum gTalið runnskólastigs til alð oka framhaldsskólastigs. er líklegt er samfélagið í Garðabæ m uni frekar líta á FG sem sinn skóla ef sveitarfélagið ber ábyrgð á rekstri skólans og vilji því enn frekar Talið er líklegt er að samfélagið í Garðabæ muni frekar líta á FG sem sinn stuðla að eflingu hans. skóla ef sveitarfélagið ber ábyrgð á rekstri skólans og vilji því enn frekar stuðla að eflingu hans.

32 33

32

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Loks er nefnt að með því að hafa stjórn og ábyrgð á leik-­‐, grunn-­‐ og framhaldsskólastigi eigi bæjarstjórn Garðabæjar hægara með að gera miklu fleiri nemendum í bænum kleift að ljúka framhaldsnámi sínu mun fyrr en nú er án aukins kostnaðar.

Helstu rök gegn flutningi Höfundar nefna sem algeng mótrök gegn yfirfærslu að Garðabær taki á sig kostnað í FG vegna nemenda sem eiga lögheimili í öðrum sveitarfélögum.

Ekki sé fótur fyrir þessu þar sem ríkið greiðir ákveðið framlag með hverjum nemanda til framhaldsskóla óháð búsetu nemandans. Nefnd er sú gagnrýni að nemendur í Garðabæ, sem stunda nám í framhaldsskólum utan sveitarfélagsins eigi að fá sama stuðning frá bæjarfélaginu og nemendur í FG. Hugsanleg rök gegn yfirfærslu eru að það muni auka útgjöld bæjarfélagsins frá því sem nú er, en á móti nefna höfundar að ekki verði séð að bærinn sé skuldbundinn til að leggja fram viðbótar fjármagn umfram fjárveitingar frá ríkisvaldinu. Hér ber þó að hafa í huga reynslu sveitarfélaga af yfirtöku grunnskólans, sem hefur aukið verulega þjónustustig grunnskólanna og þar með kostnað . Þá hafa verið gagnrýnd þau rök að breytt rekstrarform veiti möguleika á styttingu náms til stúdentsprófs, á þeim forsendum að sá möguleiki hafi verið fyrir hendi og sé ekki háður breytingum á rekstrarformi FG. Höfundar svara því til að yfirfærsla reksturs til sveitarfélagsins gefi möguleika á aukinni samfellu náms og betri nýtingu á tíma nemenda á grunn-­‐ og framhaldsskólastiginu. Með betra skipulagi megi fjölga þeim nemendum verulega sem ljúka námi á skemmri tíma og auka áhrif sveitarfélagsins á samfellt faglegt starf frá leikskóla til framhaldsskóla.52

52

Gunnlaugur Sigurðsson og Þorsteinn Þorsteinsson, 2012, bls. 1-11.

33 34

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Heimildaskrá Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir (2004).

Yfirfærsla grunnskólans til sveitarfélaga -­‐Valddreifing eða miðstýring? Netla-­‐ Veftímarit um uppeldi og menntun, birt 1.nóvember. Vefslóð: http://netla.hi.is/greinar/2004/007/index.htm De Witte, K., og Cabus, S. J. (2013). Dropout prevention measures in the Netherlands, an explorative evaluation. Educational Review, 65 (2), 155–176.

Eyjólfur Sigurðsson (2013). Þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi úr námi á framhaldsskólastigi. Skýrsla unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Reykjavík: Höfundur.

Fjármálaráðuneytið (1995). Nýskipan í ríkisrekstri – markviss skref til framfara. Reykjavík:Höfundur.

Fjármálaráðuneytið (2013). Frumvarp til fjárlaga 2014. Reykjavík:Höfundur.

Gerður G. Óskarsdóttir (2012). Skil skólastiga, Reykjavík: Háskólaútgáfan.

Gunnlaugur Júlíusson (2013). Fjármálaráðstefna sveitarfélaga 2013: Afkoma sveitarfélaga 2012. Reykjavík: Samband íslenskra sveitarfélaga. Vefslóð: http://www.samband.is/media/fjarmalaradstefna-­‐2013/Gunnlaugur.pdf Gunnlaugur Sigurðsson og Þorsteinn Þorsteinsson (2012). Greinargerð til bæjarstjórnar Garðabæjar vegna áforma um flutning Fjölbrautarskólans í Garðabæ til sveitarfélagsins. Garðabær: Höfundar Hagstofa Íslands (2014). Ýmis gögn unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu.

Hargreaves A. & Fullan M. (2012). Professional Capital. London: Routledge.

Háskólinn í Reykjavík, Rannsóknir og greining (2013). Skólar í fremstu röð, hluti 1: Mat á yfirfærslu framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga. Skýrsla unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Reykjavík: Höfundar.

Helga Guðmundsdóttir. (2013). Þróun sérfræðikostnaðar í leik-­‐ og grunnskólum. Reykjavík: Höfundur. Vefslóð: http://www.samband.is/media/fjarmalaradstefna-­‐2013/Helga-­‐ Gudmundsdottir-­‐-­‐-­‐Throun-­‐serfraedikostnadar.pdf Hitt, M. A., Black, J. S. og Porter, L. W. (2012). Management. (3. útg.). New Jersey: Pearson.

Dewey, J. (2000). Reynsla og menntun. Reykjavík: Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands. 2000 (upphaflega kom ritið út 1938).

Jóhanna Einarsdóttir (2004). Tvær stefnur-­‐tvenns konar hefðir í kennslu ungra barna. Uppeldi og menntun:Tímarit Kennaraháskóla Íslands.13,2:57-­‐78.

34 35

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla

Jóhanna Einarsdóttir (2004). Frá leikskóla til grunnskóla:Aðferðir til að tengja skólastigin. Tímarit um menntarannsóknir, 1, 209-­‐227.

Jón Torfi Jónasson og Guðbjörg Andrea Jónsdóttir (1992). Námsferill í framhaldsskóla, Reykjavík: Félagsvísindastofnun.

Jón Torfi Jónasson og Kristjana Stella Blöndal (2002). Ungt fólk og framhaldsskólinn, Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands og Háskólaútgáfan.

Lög um grunnskóla nr. 91/2008; Lög um leikskóla nr. 90/ 2008 Lög um framhaldsskóla: nr. 92/2008.

OECD (2013). Education at a Glance 2013: OECD Indicators OECD Publishing.

OECD (2012). Equity and Quality in Education:Supporting Disadvantaged Students and Schools.

Vefslóð: http://www.oecd.org/edu/school/overcomingschoolfailurepoliciesthatwork. htm.

Rannsóknir og greining (2013). Skólar í fremstu röð: Árangur, líðan og væntingar nemenda í innlendum og erlendum samanburði. Skýrsla unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Reykjavík:Höfundur.

Rannsóknir og greining (2013). Þróun vímuefnaneyslu framhaldskólanema 2000 til 2013 Reykjavík; Höfundur.

Samband íslenskra sveitarfélaga (2011). Stefnumörkun Sambands íslenskra sveitarfélaga 2011-­‐2014. Reykjavík: Samband íslenskra sveitarfélaga. Vefslóð: http://www.samband.is/media/stefnumotun-­‐sambandsins/Stefnumorkun-­‐ 2011-­‐2014.pdf Samband íslenskra sveitarfélaga. (2008). Skólamálastefna Sambands íslenskra sveitarfélaga, Reykjavík: Samband íslenskra sveitarfélaga. Vefslóð: http://www.samband.is/media/skolamal/SKOLAMALASTEFNA.pdf Samband íslenskra sveitarfélaga (2008). Greinargerð með skólamálastefnu Sambands íslenskra sveitarfélaga. Reykjavík: Samband íslenskra sveitarfélaga.

Vefslóð: http://www.samband.is/media/stefnumotun-­‐ sambandsins/stefna_skolamal_greindargerd.pdf 37 Þórólfur Þórlindsson, Þóroddur Bjarnason, Inga Dóra Sigfúsdóttir (2007).

Individual and Community Processes of Social Closure: A Study of Adolescent Academic Achievement and Alcohol Us. Acta Sociologica, 50 (2); 147-­‐161.

35 36

Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla