Geschiedenis van de wijk deel 4: Crutzen

De kwadraatshoeve Crutzen

Stadsgids Annemie Reysen licht in opeenvolgende bijdragen de geschiedenis van de Heilig Hartwijk toe. De herenhoeve Crutzen lag tussen de winning ‘De Hekkeleer’ en Kuringen. De naam Crutzen komt van ‘Cruce’ en verwijst naar het kruis in het wapenschild van de hoeve. Volgens mondelinge overleveringen zouden teruggekeerde kruisvaarders het domein in de 12de eeuw in leen hebben gekregen. In ruil moesten ze zich een ridderuitrusting aanschaffen in de Loonse kleuren geel en rood en altijd klaar zijn voor de strijd. In 1333 beleent graaf Lodewijk IV het domein aan zijn schildknaap Willem de la Tour, zo vermelden de oudste, bewaarde archieven. Via latere erfenissen komt het domein, dat ongeveer zo groot is als de Hasseltse binnenstad, in 1456 in handen van Nicolaas Vilters. Crutzen wordt de bruidsschat voor zijn dochter Katrien, bij haar huwelijk met Jan Geloes. Tot ver in de 19de eeuw blijft Crutzen onder beheer van deze familie Geloes. Advocaat Jan-Renier Geloes, één van de nazaten, laat de Crutzenhoeve in steen heropbouwen. Op dat ogenblik is dit het eerste stenen gebouw buiten de stadsmuren. De aankoop van het broek door graaf MauritsFerdinand de Geloes, in 1727, betekent een serieuze uitbreiding van het domein. In 1772 worden ook de gronden van de Hekkelaar aan het domein van Crutzen toegevoegd (zie Uit Het Hart jg1 nr 2). Na de Franse bezetting gaat het bergaf met het domein. Gronden worden verkocht en in de kasteelhoeve neemt een Corsicaanse legeroverste zijn intrek. Die blijft er voor de rest van zijn leven. Dat levert wel een probleem op voor gravin Isaura de Geloes. Als zij haar rechten op het kasteel van Elsloo verliest, wil zij zich op het stamdomein Crutzen vestigen. Samen met haar echtgenoot, markies de Grimaldi van Monaco, moet ze echter haar intrek nemen bij de familie Vinckenbosch aan de Oude Kuringerbaan. Aan de hoeve laat ze een wit kasteel met vierkanten toren en tuinpaviljoen bijbouwen. De markies heeft echter niet kunnen genieten van dit nieuwe optrekje, want hij overlijdt aan letsels opgelopen tijdens een wilde jachtpartij in Rapertingen. Ter nagedachtenis aan haar echtgenoot laat de gravin zijn borstbeeld plaatsen boven de toegangsdeur van Crutzen. De gravin vertrekt naar het bruisende Parijs en verkoopt Crutzen aan baron de Schaetzen. Die verpacht het domein en vanaf 1927 wordt de boerderij een melkveebedrijf. Enkel de oudste wijkbewoners kunnen zich nog herinneren hoe, in de naoorlogse periode, de dochters van het melkbedrijf Crutzen gratis melk bedeelden aan kinderrijke gezinnen in onze wijk. De laatste pachter, Philippaerts, zorgt voor de heropbouw van de hoeve die flink geraakt wordt tijdens bombardementen op het rangeerstation tijdens WOII. In 1967 verdwijnt de hoeve na onteigening onder het asfalt van de singel en van het grootwarenhuis, de sporthal en meerdere nutsbedrijven. In 2015 passeert de naam Crutzen nog één keer in het nieuws tijdens de steenlegging van de nieuwe stelplaats van De Lijn.